الپهڕهی 2 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 2
پێڕست -7پرسی دروستکردنی ئوستانێکی نوێ لە رۆژهەاڵتی کوردستان (وتووێژ لەگەڵ دوکتور ئاسۆ حەسەن زادە) 3 .......................................... -4لهپێناو مێکانیزمێکی هاوبهشی داکۆکی له مافی مرۆڤ بۆ رۆژههاڵتی کوردستان 5 ...................................................................... -3دهوڵهتی رووحانی و پرسی نهتهوهکان :خێچ و خوارییه لهمێژینهکانی بنیاتی سیاسهتێکی نوێ 73 ....................................................... -2کهمترین شت که دهبێ بیکهین! 72 ......................................................................................................................... -5سهبارهت به ههوڵی چاالکانی کورد له نێوخۆی واڵت بۆ دامهزراندنی حیزبێكی "قانوونی"71 .............................................................. -6کۆنگرهی نهتهوهیی کورد :بهستێن و ئامانج و لێکهوتهكان 41 ...................................................................................... -1گهل دهیهوێ بژی 47 ....................................................................................................................................... -8بهرهو 511ساڵهی دابهشبوونی کوردستان 43 ............................................................................................................... -9جینۆساید :دهرفهت و بهربهستهکانی سهر رێگای دادخوازیی کورد 48 ................................................................................. -71سهرنجێك لهسهر داهاتووی رۆژنامهگهریی حیزبی ":کوردستان" و "ئۆمانیته" به نموونه* 37 .............................................................. « -77مهمره ،پابلۆ ،مهمره!»34 ........................................................................................................................... -74بۆ ئهوهی ماشێنی عهداڵهت وهگهڕ کهوێتهوه (بهبۆنهی پازده ساڵهی بڕیاری دادگای میکۆنۆس) 35 ................................................. -73پانۆڕامای ژیان و خهباتی مادام میتران 31 ............................................................................................................ -72ده ساڵ دوای 77ی سێپتامبر38 ....................................................................................................................... -75ئاوا دهدوا قاسملوو24 ...................................................................................................................................... -76ئامانجی دواڕۆژمان سۆسیالیزمی دێموکراتیک نیه! 21 .................................................................................................... -71وهدرۆخستنهوهیهكی پێویست 29 ......................................................................................................................... -78کۆنفرانسێک له ژنێڤ :وهاڵمی وهزیری دهرهوهی فهڕانسه به پرسیار و تێبینیی57 ....................................................... ................... -79شۆڕشه رهنگییهكان و بزووتنهوهی سهوز وهك شۆڕشێكی رهنگی له وت و وێژی گۆڤاری الوان لهگهڵ دوكتور ئاسۆی حهسهن زاده دا52 ............... -41حهسهن زاده :کورد گهورهترین غایبی بزوتنهوهی ئهمڕۆی ئێرانه56 ........................................................................................ -47ئاسۆ حهسهن زاده :حیزبی دیموكراتی كوردستان خۆی گهنج دهكاتهوه61 ............................................................................... -44قسهکانی هاوڕێ ئاسۆی حهسهن زاده ،راوێژكاری كۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان ،لهسهر گڵكۆی دوكتور قاسملووی نهمر64 ........... -43به گوڵێك بههار نایه ،بهاڵم بهبێ گوڵیش بههار نایه! 65 .............................................................................................. -42ساڵوهگهڕی شههید بوونى دوکتور شهڕهفکهندى و هاوڕێیانى61 ............................................................................................... [ -45تاراوگه و سیاسهتی كوردی ،له دیمانهیهک لهگهڵ ئاسۆی حهسهن زاده دا]12 .................................................................... -46ڕۆژی ڕێزگرتن له جهسته یهخسیر و له گوڵه ژولیاوهكانی گهلهكهم 16 ................................................................................. -41ئهرێ به كوردی به "پۆلێمیك" دهڵێن چی؟86 ......................................................................................................... -48كۆماری ئیسالمیی ئێران[یش] له بۆمبارانی شیمیایی ههڵهبجه بهرپرسیاره97 ............................................................................. -49كاندیداتۆریی 7111ژن بۆ خهاڵتی ئاشتیی نۆبێل و چهند قسهیهك 94 ......................................................................... -31قسهكانی هاوڕێ ئاسۆی حهسهنزاده له كۆبوونهوهی ئهنترناسیۆناڵ سۆسیالیست له ئیستانبوڵ 95 .................................................... -37ئاسۆی ئاڵوگۆڕ له دروشمی نهتهوایهتیدا91 .................................................................................................................. -34ژنه دین٭91 ................................................................................................................................................. -33مناڵێكی گۆشهگیر99 ............................................................................................................................... -32كایهی گهوران714 ......................................................................................................................................... -35بهبهس نهزانینی مافهکانی هاوواڵتی بۆ " کهمه نهتهوهکان" :ستراتیژی یهکی زۆر رهوای حقووقی 715 ..................................................
الپهڕهی 3 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 3
پرسی دروستکردنی ئوستانێکی نوێ لە رۆژهەاڵتی کوردستان (وتووێژ لەگەڵ دوکتور ئاسۆ حەسەن زادە) دیمانە :کوردستان و کورد ئاسۆ حەسەن زادە " :ناکرێ بۆ چارهسهری کێشهی له پهراوێزدابوونی کورد له ئوستانێک پشتیوانی له پێشنیارێک بکهین که له پهراوێز کهوتنی زیاتری گهلهکهمان له ئوستانهکانی دیکهی لێ بکهوێتهوه" کوردستان و کورد :له پێوهندی لهگهڵ جیاکردنەوەی پارێزگایەکی دیکە لە پارێزگای ورمێ ،له دیمانهیهک لهگهڵ بهڕێز دوکتور ئاسۆی حهسهنزادهدا: کوردستان و کورد :وەک دەوترێ نزیک بە 41ساڵە ناوە ناوە ئەو باسە دێتە گۆڕێ ،بەاڵم هەر بە هەڵپەسێراوی ماوەتەوە .پێتاان وایە ئاماانجێکی تاایبەت لە پشات ئەم مەسەلەوە هەبێ؟ ئاسۆ حەسەن زادە :ئهوه که ئامانجێکی شاراوه لهپشت ئهو مهسهلهیه (چ مهترهح کردنی و چ به ههڵپهسێراوی هێشتنهوهی) ههبێ یا نا ،بهستراوهتهوه بهوه که ئهو کهس و الیهنانهی پێشنیاری لهو چهشنه مهترهح دهکهن کێن و ئهو کهس و الیهنانهش که دهبنه هۆی به ههڵپهسێراوی مانهوهی کاماناهن .باه بااوهڕی مان لێارهدا دوو ئاستی ئانالیز ههیه که سهرهڕای پێوهندیی نێوانیان پێویسته له یهکتریان جیا بکهینهوه .یهکێکیان لۆژیکی بهڕێوهبهریی واڵته که چ له ئهنجامی فشاار و داواکااریی خهڵک و نوێنهرانی ناوچهکاندا و چ بههۆی زهروورهته ئیدارییهکان دهکرێ کهسانێک تهنانهت لهنێو رێژیمێکی سهرهڕۆ و ناوهندگهرای وهک کۆماری ئیسالمیشدا هان بدا که بهشێوهی رووکهشانه و سنوورداریش بێ هێندێک له ئامراز و کهرهساه نیهاادی و قانوونیاهکانی چاهمکی باشاووکمڕانی
()Good governance
کاه المهرکاهزی و
نزیک کردنهوهی ناوهندی بڕیار له خهڵك بهشێکیهتی ،دابین بکهن .ههربۆیه سروشتییه که (وهک له ده پازده ساڵی رابردوودا دیتوومانه) له واڵتێکی وهک ئێرانیشدا که رووبهری خاکهکهی سێ ئهوهندهی خاکی فهڕانسهیه کهچی ژمارهی ئوستانهکانی له ژمارهی ئوستانهکانی فهڕانسه کهمتر بوو ،کۆمهڵێک ئوستانی نوێ دروست بکارێ. ئاستهکهی تری ههڵسهنگاندن لۆژیکی سیاسییه که بهتایبهتی لهسایهی رێژیمێکی وهك کۆماری ئیسالمیدا دهتوانێ لۆژیکه بهڕێوهبهرییهکه بهالڕێادا بباا و باۆ هێنادێک مهرامی بهدخوازانه کهڵکی لێ وهربگرێ .ئهوه که نوێنهرانی ناوچاهکانی کوردساتان دهرهاهق باه شاهپۆلی ناوێی ئوستانساازی لاه ئێرانادا بێتاهفاوهت ناهبن و تهناناهت پێشنیاری تایبهت به خۆشیان ههبێ شتێکی ئاسایی و رهوایه .بهاڵم پێویسته له داڕشتن و ساغکردنهوهی پێشنیار و ههڵوێستی خۆیاندا ئاگایان لهو راستییهش بێ که رێژیم ههم به رێگهدان به هاتنه ئارای ئهم جۆره باسانه و ههم به نامهعلوم هێشتنهوهی تهکلیفی ئهو پرسه ئامانجه نامهشارووعهكانی خاۆی بپێکاێ ،چونکاه باساێکی لهو چهشنه ئهگهر به کهناڵێکی زانستی و له کهشێكی داماڵراو له دهمارگرژیدا بهڕێوه نهچێ دهتوانێ ببێته هاهوێنی گارژی و دڕدۆنگاێ ناهک تاهنیا لاه نێاوان کاورد و غهیری کورددا ،بهڵکوو لهنێو خودی کوردهکانیشدا ،بهبێ ئهوهی ههر له بنهڕهت را رێژیم بهجیددی بهنیاز بووبێ که تهرحێکی لهو چهشنه رۆژێاک لاه رۆژان لاه هایچ شکڵێکیدا جێبهجێ بکا .راستییهکهشی ههر ئهوهیه که ئهو باسه تا ئێستا زیاتر مشت و مڕی نێوان نوێنهران یاان خاهڵكی ساهر باه ناوچاه پێوهندیادارهکان باووه ناهک ئهوهی بووبێته باسی سهر مێزی کاربهدهستان و نیهاده دهوڵهتییه پێوهندیدارهکان. کوردستان و کورد :ئەوەندەی تا ئێستا دەرکەوتووە چاالکانی دەرەوە و ناوخۆی واڵت پێکهێنانی وەها پارێزگایە بە زیانی کورد دەزانن .ئێوە لەم پێوەنادییەدا راتاان چیە؟ ئایا بەراستی پێکهێنانی وەها پارێزگایەک دەتوانێ چ زیانێکی هەبێ؟ ئاسۆ حەسەن زادە :دروستتر وایه بڵێین ئهو بژاردانهی کورد که سهرنجیان داوهته ئهو بابهته زۆربهیان (و نهک ههموویان) موخالفهتیان لهگهڵ تهرحێکی لهم چهشنه کردووه ،چونکه کهسانێکیش ههن (بهتایباهتی لاهو مهڵبهنادهی پێشانیار دهکارێ ببێتاه ناوهنادی ئوساتانه پێشانیارکراوهکه) کاه باهبێ ئاهوهی لاه مهراماه شااراوهکانی بهدخوازان غافڵ بن ،بیرۆکهی دروستکردنی ئوساتانێکی دیکاه لاه موکریاان "فیالنفساه" باه شاتێکی بااش و پێویسات دهزانان .ئێساتا ساهبارهت باه قاازانج و زیاناهکانی پێشنیارێکی لهم جۆره ،له موتڵهقدا و له واڵتێکدا که ئهو پرسانه ئهوهناده باه مهبهساتی سیاسای و لاه رهههنادی ئێتنیکییاهوه ساهیر نااکرێن و لهروانگاهی زانسات و ئهقالنییهتی حوکمڕانیهوه مامهڵهیان لهگهڵدا دهکرێ ،ئهوه که یهکه گهوره بهڕێوهبهرییهکان بچووک بکرێنهوه و نیهاده بڕیاردهرهکان لاه ساووژه بڕیاربهساهردراوهکان نزیک بکرێنهوه و کهسایهتیی یاسایی کۆمهڵگهکانی خوازیاری بهرهسمی ناسین دانی پێدا بنرێ و دامهزراو و بودجاه و خزماهتگوزاریی زۆرتریاان باۆ داباین بکارێ ،لاه قازانجی هاوواڵتییان و کاربهراندایه .تهنانهت ئهوهش که له واڵتێکی به پێکهاته فرهنهتهوهدا ،گهلێک خاوهنی ژمارهیهکی زۆرتر له یهكه ئیدارییهکانی تایبهت باه خۆی بێ له درێژخایهندا ههر به قازانجیهتی .بهاڵم له واڵتێکدا که لۆژیکی ئیداری و لۆژیکی سیاسی تێکهڵی یهكتر بن و پێکهاتهی قهومیی ناوچهکانیش ناهاوچهشن و ئاڵۆز بێ ،نه دهکرێ به دیدێكی سیرفهن لۆکاڵی و ناه دهکارێ باه دیادێکی سایرفهن تێکنیکییاهوه چااو لاه بابهتهکاه بکاهین .باهڵکوو پێویساته کاریگاهریی گاۆڕینی نهخشهی بهڕێوهبهریی ناوچه ههم لهسهر بااڵنسی دێموگرافیی نێوخۆی سهرجهم ئوستانه پێوهندیدارهکان و ههم لهسهر کهیفییهتی بهشداریی ئایندهی خهڵك له
الپهڕهی 4 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 4
بهڕێوهبردنی کاروباری خۆیاندا لهباهرچاو بگارین .لهالیاهکی دیکهشاهوه ،پێویساته کاریگاهریی گۆڕانکارییهکاه لهساهر پێگاهی ئاینادهی ئوساتانهکان لاهڕووی رووباهر و حهشیمهت و کۆنتڕۆڵی سهرچاوه سروشتییهکانهوه لهسهر ئاستی سهراسهریی واڵتیشدا وهبهرچاو بگرین ،چونکه عادهتهن لهو واڵتاناهدا کاه هاهاڵواردنی بهئهنقهساتیان تێدا ناکرێ ئهم پارامێترانهی دوایی وهک پێوهرێکی فیکس و نهگۆڕ بۆ دیاریکردنی بڕی بودجهی ههرێم و ناوچهکان بهکار دێن که دیاره زۆربهی کات ئامانجی دهرچوون له بهجێمان و هاندانی گهشهسهندنیشیان وهک پێوهرێکی ئیسالحی و بگۆڕ پێوه زیاد دهکرێ. لهو ئوستانهدا که له ئهدهبیاتی ئیداریی ئێران و وهزارهتی کیشوهردا پێی دهگوترێ "ئازهربایجانی رۆژئاوا" ،تێکهڵکردنی لۆژیکی ئیداری و لاۆژیکی سیاسای و قورباانی کردنی یهکهمیان بۆ دووهمیان بۆته هۆی ئهوه که سهرهڕای ئهوه که کوردهکان به ژماره زۆرینهی دانیشتووان پێک دێنن ،کهچی لهڕووی بهشداری له پرۆسهی بهڕێوهبهری و بڕیاااردانی ناوچهییاادا لااهژێر هێژێمااۆنیی نوخبااهی ئیااداریی ئااازهری یااان بههااهرحاڵ غااهیره کااورددا بکهونااه حاڵااهتی کهمایهتییااهوه و لااهڕووی خزمااهتگوزاری و گهشهسهندنیشهوه ههست به بێبهشی و ههاڵواردن بکهن .ئهمه جیا لهوه که بۆ ماهیهت و کارکردی ههاڵوێرکارانهی رێژیم دهرههق به کوردهکان دهگهڕێتهوه ،پێوهندیشی باه نااهگونجانی دابهشااکردنی بهڕێوهبااهریی واڵت (تقساایمات کشااوری) لهگااهڵ پێکهاتااهی مرۆیاای و فهرهااهنگیی ناوچهکانااهوه ههیااه .بااهپێی سااتاندارده سااهردهمییهکانی رێکخستنی پێکهوه ژیانی گهالن له واڵتانی فرهنهتهوهدا و ههروهها ههموو ئهو رێوشوێنانهی ئهمڕۆ له یاسای نێونهتهوهییدا بۆ پارێزگاری له کهمایهتییهکان پهسند یا گهاڵڵه کراون ،تا ئهو جێگایهی زهروورهته جوغرافی و ئابوورییهکان رێگه بدهن ،پێویسته سنووری یهکه ئیدارییاه گاهورهکان لهگاهڵ پێکهاتاهی ئێتنیکای و ناسانامهی فهرههنگیی خهڵكی ناوچهکان گونجاو بێ و دهوڵهت بۆی نیه له کاتی داڕشتن یان گۆڕینی نهخشهی ئیداریی واڵتدا سنووری ئهو یهکانه باه جۆرێاک دهساکاری بکاا کاه لهڕووی هاوکێشهی دێموگرافییهوه به زیانی گهل یا کهمایهتییهک تهواو بێ و دوچاری پاهرش و باووی و بهکهمایاهتی بووناهوه و گاهمارۆدرانی بکاا .کاهوابوو زیاان یاا زیانگهلێک که لهو نێوهدا باسی لێوه دهکرێ پێوهندیی بهوهوه نیه که ئوستانی موکریان وهک خۆی دهبێ به چی ،بهڵکوو بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه که کاریگهریی دروستکردنی ئهو یهکه تازهیه لهسهر سنوور و هاوکێشه نێوخۆییهکانی ئوستانه کوردییهكانی سهرهوه و خوارهوهی خۆی و ههروهها لهسهر پێکهوه گرێدراویی نێاوان ساهرجهم ناوچاه کوردییهکان چی دهبێ .ئێمه ناکرێ بۆ چارهسهری کێشاهی لاه پاهراوێزدابوونی ناوچهیاهک پشاتگیری لاه پێشانیارێک بکاهین کاه لاه پاهراوێز کاهوتنی هاهرچی زیااتری خهڵکانی سهر به ههمان گهل له ناوچهکانی دیکهدا بهدوای خۆیدا دێنێ ،بهبێ ئهوهی له پێگهی داهاتووی خودی ئوستانه تازه دامهزراوهکه زۆریش دڵنیا بین. کوردستان و کورد :ئەوەی تا ئێستا روونە ئازەرییەکانیش لە ئەگەری پێکهێنانی ئەم پارێزگایە تووڕهن .بەاڵم بەشێک لە نوێنەرانی ئازەری لە پارلمان پێاداگری لە سەر ئەوە دەکەن کە ئەگەریش پێک بێت نابێ مههاباد یان هەر شارێکی دیکەی کورد ببێتە ناوەندی ئەم پارێزگایە .ئەوان لە چی نیگەرانن؟ ئاسۆ حەسەن زادە :ههر ئهوه که بژاردهکانی ههردوو گهلی کورد و ئازهری دژایهتی لهگهڵ پرۆژه یان پێشنیارێکی لهم جۆره دهكهن بۆخۆی ئاماژهیهکی باشه بۆ ئهوهی رێژیم دهتوانێ به رێگهدان به پهرهگرتنی ئهو پرسه هاوکات ههم بوارێکی نوێ بۆ گرژیی نێوان ئهو دوو گهله بڕهخسێنێ و ههم پرۆژهکهش راست لهسهر دهستی خودی بژارده و نوێنهرانی ئهو گهالنهوه زینده بهچاڵ بکا و له ئاکامدا دۆخی ئیداریی مهوجوود که دیاره به هیچ جۆر واڵمادهر نیاه وهک خاۆی بهێڵێتاهوه .تاا ئاهو جێگایاهی دهگهڕێتهوه سهر دژایهتیی ئهو نوێنهره ئازهرییانه لهگهڵ بهناوهندی ئوستان بوونی مههاباد پاساو و بیانووهکان هاهرچی بان (باۆ نمووناه دهگاوترێ کاه ماههاباد لاهو دهڤهره پڕ حهشیمهتترین شار نیه ،غافڵ لهوه که حهشیمهتی شارهکان تهنیا پێوهری به پێتهخت یان بهناوهندکردنیان نیه) ،بهدواداچوونێکی زۆری ناوێ بۆ ئهوهی تێ بگهین که ئهو دژایهتییه بۆ ئهو نهخش و جێگهیه دهگهڕێتهوه که مههاباد لاه مێاژووی بزاڤای نهتاهوهیی کاورد لاه رۆژهاهاڵتی کوردساتاندا (بهتایباهتی لاه ساهردهمی کۆماری کوردستان و پاش ئینقالبی )51بوویهتی .ئهو جۆره کهسانه بهو ههڵوێستهیان ههروهها دهیانهوێ به کوردهکان بڵاێن ئهگاهر لاه ورماێ باه هێژێماۆنیی ئێلیتای ئیداریی ئازهری رازی نین ،مهرج نیه لێ گهڕێین له موکریانیش ههوایهکه زۆر لاهوه خۆشاتر باێ .ههمدیساان ئهنگیزهکاه ئهنگیزهیاهکی ئیاداری نیاه ،باهڵکوو سایرفهن سیاسییه و به کورتی و به کوردی حهساسیهت نیشاندان به بهناوهند بوونی مههاباد حهساسییهت نیشاندانه به مهوجودییهت و ناسنامهی سیاسی و مێژوویی کوردساتان به گشتی .ئهوهش تهعبیر له مهزنیخوازییهكی ئازهری دهکا که تهنیا رێژیم به گهشانهوهی پۆلووهکهی دڵخۆش و سوودمهند دهبێ و کهمترین خێری بۆ ئایندهی پێکهوه ژیانی تهبایانه و برایانهی دوو گهلی کورد و ئازهری نیه. کوردستان و کورد :ئەگەر پێکهێنانی ئەم پارێزگایە حەتمی بوو ،پێتان وایە کورد دەبێ چ هەڵوێستێک لە خۆ نیشان بدات؟ ئاسۆ حەسەن زادە :وهک باسم کرد پێم وا نیه دهوڵهت لهو پێوهندییهدا هیچ جیددی و بهپهله بێ و بهشی زۆری ئهو بااس و خواساانهی تاا ئێساتا لاهو پێوهندییاهدا کراوه له دهرهوهی بازنهی حاکمیهتی بڕیاردهردا بووه .سهبارهت به ههڵوێستی کوردهکانیش (که لهههر حاڵادا پێویساته باۆ ئاهو پرساه چارهنووسساازانه ههماهاهنگ و یهکگرتوو بێ) ،ئهوه که چ به هۆکاری سیاسی و مێژوویی و چ لهبهر پێویستییه بهڕێوهبهرییهکان ،مههاباد گرینگیای پاێ بادرێ و بایاهخی باۆ بگهڕێندرێتاهوه شاتێکی بهجێ و حاشاههڵنهگره .بهاڵم ئهگهر قهرار بێ ئێمه ههموو کوردستان بهسهریهكهوه چاو لێ بکهین (که پێم وایه دهبێ وا بکهین) ،پێویسته زۆر به پارێزهوه مامهڵه لهگهڵ پێشنیارگهلی لهو چهشنهدا بکهین .ئهوهش نهک لهبهر ئهوه که مههاباد و ناوچهکانی دهوروبهر یان بهگشتی موکریان شیاوی جێگه و پێگهیهکی نیهادی و
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 5 :
Page : 5
بهڕێوهبهریی شیاو و تایبهت به خۆیان نهبن ،بهڵکوو لهبهر شوێنهوارهکانی کارێکی لهم جۆره لهسهر هاوکێشه نێوخۆییهکانی سهرجهم ئوستانهکانی دیکهی کوردستان. پێشتر باسی کاریگهریی ئهو باسه لهسهر پێوهندییهکانی نێوان دوو گهلی کورد و ئازهریمان کارد .رهههنادێکی لاهوهش گرینگتاری بابهتهکاه پێوهندییاه نێوخۆییاهکانی خودی کوردهکانه و لێکهوتهکانی ئهو پرسه نهک هاهر جوغرافیاای دانیشاتووانی رۆژهاهاڵتی کوردساتان باهڵکوو گوتاار و ناسانامهی نهتاهوهیی ساهرجهم نهتاهوهی کاورد دهگرێتهوه که لهو پێوهندییهدا دهتوانین ئیشاره به ناولێنانی ئوستانه پێشنیار کراوهکه به "کوردستانی باکوور" بکهین که بههۆی وێکچوونی لهگهڵ باکووری کوردستان (له تورکیه) رهخنهی هاتۆتهوه سهر .جیا لاه ههڵساهنگاندنم لاه تاهواوهتیی ئاهو پرساه ،خاودی ئاهو جاۆره ناولێناناه لاه دیادی منیشاهوه خراپاه چونکاه کاریگاهریی ئهدهبیاتی ئیداریی حاکمییهتێکی بهسهرهوهیه که ناوی "کوردستان" له یهکێک له چوار ئوستانهکهی نیشتمانی کوردان له ئێران دهناێ و لهوالشاهوه ئوساتانێکی دیکاهی کوردستان به ئازهربایجان ناو دهبا .ههق وابوو داهێنهران و پشتیوانانی ئهو ناوه بیریان لهوه کردبایهوه که کوردستان خوڕاسان نیه که ناوهکهی به ههموو ئاقارهکانی جوغرافیای ئیداریدا سهرف بکرێ .بهههرحاڵ به باوهڕی من ههڵوێستی دروست ئهوهیه که بژاردهکانی کورد بهشێوهی ههماهاهنگ و یاهكگرتوو کێشاهی ناگونجااو باوونی ناسنامهی قانوونی و پێکهاتهی ئیداریی سهرجهم ئوستانهکانی ئێستای رۆژههاڵتی کوردستان بکهناه بناهمای بیرکردناهوه لاه خواساتی ریفاۆرمێکی گشاتی و ههماهالگیری جوغرافیای ئیداری له دوارۆژدا که بهرژهوهندییهکانی بااڵنسی دێمۆگرافیی نهتهوهیی له ههموو ئوستانه کوردییهکاندا لهبهرچاو بگرێ ،نهک ئهوه که لهساهر حیساابی زیاتر کهوتنه کهمایهتی و توانهوهی کورد له ههموو ئوستانهکانی دیکهدا پشتیوانی له دروستکردنی ئوستانێکی تازه بکهین که پێکهاته و روخساره کوردییهکهی کاهمتر له مهترسیدایه .با ئهوهش بڵێم زهرفییهتی سیستمی کۆماری ئیسالمی لهبواری شۆڕکردنهوهی دهسهاڵت بۆ ئوستان و یهكه بهڕێوهبهرییهکانی خوارتردا ئهوهندهش نیه که بڵێین دهسکهوتهکانی دامهزرانی ئوستانێکی لهم جۆره (النیکهم لهو شکڵهدا که ئێستا باسی لێوه دهکرێ) ئهوهندهش زۆر و پڕ بایهخ بان کاه شاایانی ئاهوه باێ کاه لاه سهردهمی ئێستادا باجێکی ئهوهنده گهورهی لهبواری دڕدۆنگی و نالێکی چ لهنێوان کورد و غهیری کورددا و چ لهنێو خودی کوردهکاندا بۆ بدهین .لهو پێوهندییهدا رهنگه بهراوردێکی بارودۆخهکه چ لهبواری کهشی گشتی و فهرههنگی و چ لهبواری کارگێڕی و خزمهتگوزاریدا لهنێوان ئوستانی سنه و ئوستانی ورمێدا زۆر دهرسای تێادا بان و زیاتر هانمان بدا که به پشوودرێژیی زۆرترهوه مامهڵه لهگهڵ پرسهکهدا بکهین و خوێندنهوهمان بۆ پرسهکه له ئاساتی سانوورداری ناوچهیهکاهوه بگوازیناهوه باۆ ساهر ئاستی ههموو رۆژههاڵتی کوردستان. سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 42 :ی ژانویهی 4172
لهپێناو مێکانیزمێکی هاوبهشی داکۆکی له مافی مرۆڤ بۆ رۆژههاڵتی کوردستان شهپۆلی ئهم دواییانهی ئێعدامی رۆڵهکانی رۆژههاڵت ههموو نیشتمانپهروهرێکی ئهو پارچهیهی کوردستانی نوقمی خهم کرد .ههر لهو کاتهدا ،ههموو ئهو کهسانهی خهم دایگرتن و ههموو ئهو الیهنانهی بۆ ماف و ئازادییهکانی کورد له رۆژههاڵتی کوردستان تێ دهکۆشن ،له خۆیانیان پرسی که ئهو دۆخه له سهرکوت و دڕندهیی دهسهاڵتی ئێران و خهمساردی و پهرش و بوویی ئازادیخوازانی ئهو پارچهیهی نیشتمان تا کهی بهردهوام دهبێ؟ شههیدانی پاییزی رابردووی رۆژههاڵت (چ ئهوانهی چهک بهدهست جهستهیان لهنێو چیا و دۆڵهکان و لهژێر ئاسمانی کوردستاندا کهوتاه ساهر عاهرز و چ ئهواناهی لاه کاتی گیرانیاندا تاهنیا کتێبیاان پاێ باوون و لاهنێو زینداناهکان و لاه تاریکیادا لاه ساێداره دران) ،شاههیدی یاهک رێگاان کاه رێگاای رزگااریی کوردساتان و ئاازادی و بهختیاریی مرۆڤی کورده .سهرنجڕاکێشه لهحاڵێکدا بۆخۆمان ههمیشه لهدهستمان دێ لهنێوان بهستێنی مهدهنی و بهستێنی شۆڕشگێڕیدا یا لهنێوان الیهنهکانی نێو ههمان بهستێندا جیاکاری و دڕدۆنگی دروست بکهین ،کهچی دژمن ههردووکی ئهم بهستێنانه و ههموو الیهنهکان به چاوێک سهیر دهکا و زۆر جار تۆڵهی یهکێکیان لهوهی تریان دهکاتاهوه .وهک چااۆن کۆماااری ئیسااالمی لااه سااهرکوت و چهوساااندنهوهی کوردهکاناادا هااهاڵواردن ناکاا ،کۆمااهڵگای سیاساایی ئێمااهش لااه رۆژهااهاڵت بااه هااهموو بهسااتێن و الیهنهکانییهوه دهبێ سهرجهم رووبهری ئهو یارییه سهخته سیاسییهی لهگهڵ کۆماری ئیسالمیدا دهیکا ،بهسهریهکهوه چااو لاێ بکاا و خاۆی لاه هاهمووی باه بهرپرسایار بزانێ. کهمترین شت که لهپێوهندی لهگهڵ کورد به گشتی و کوردی رۆژههاڵت له سهردهمی ئهمڕۆدا بهتایبهتی دهبێ دانی پێدا بنێین ،نهبوونی یهکگرتوویی و الوازیی ڕوانگه و جووڵهی وهکیهک و هاوبهشه .میللهتێک له خهباتی خۆی بۆ ئازادی و دێموکڕاسیدا دهتوانێ ههر سهردهمهی گرینگی بداته باوار و شاێوهیهک لاه خاهبات و هاهر جاارهی کهناڵ و ئامرازێک بهکار ببا و تهنانهت به کاردابهشکردنێکی دروست و باه ههماههنگییاهوه ،دهکارێ لاه هاهمان ساهردهمدا پاهنا باۆ تاکتیاک و مێتاۆدی جیااواز باهاڵم تهواوکهری یهكتریش بهرێ .بهاڵم ناکرێ له ههمان سهردهمدا ههر بهشه لهو میللهته به رێگایهکدا بڕوا و ههر بهشهش ئهو رێگایه به شێوازی جیااوازی خاۆی بباڕێ، بهبێ ئهوهی سهرجهم رهفتاری سیاسیی رۆڵهکانی ئهو میللهته پهیڕهوی له فۆرموولێک بکا که لهڕووی ستراتیژییهوه یهکانگیر بێ. کۆمهڵگای سیاسیی ئێمه تینووی ئازادی و ئامادهی خهبات و فیداکاری ههیه ،بهاڵم جیاوازیی روانگه و مهرامه سیاسییهکان و یهکنهبوونی گوتار و کردارمان و لهوهش خراپتر زاڵبوونی ئهقڵییهتی رکابهری ،پهرش و بووی و به فیڕۆچوونی تواناکانی لێ دهكهوێتهوه و له ئاکامدا بچووکی و سنوورداربوونی بهرههم و دهسکهوتهکان
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 6 :
Page : 6
ههستی سستی و داماوی و بێ هیوایی له نهوهی نوێشدا دروست دهكا. پرسی یهکگرتوو نهبوونی بژارده سیاسییهکان بهتایبهتی حیزب و رێکخراوه سیاسییهکانی رۆژههاڵت کێشهی ههره گهورهی چهندین ساڵهی ئێمهیه که وهختیهتی هاهموو الیهکمان پێکهوه به سینگ فراوانی و ئازایهتییهوه بیری لێ بکهینهوه و مشوورێکی چارهنووسسازی لێ بخۆین و بهتایبهتی مێکانیزمێک بدۆزینهوه باۆ ئاهوهی ساهرباری ههموو ناکۆکی و یهکترقبووڵ نهکردنهکان ،روانگه و ئاقار و شێوازی خهبات بۆ ههمان سهردهم وهکیهک یا النیکهم ههماههنگ بکهین. قسه لهوه نیه که ههر ئهمڕۆ بزوتنهوهی کورد له رۆژههاڵتی کوردستان له شکڵێکی نههادیدا یهکدهست و یهکگرتوو بکرێ .قسه لهوهیه تا گهیشتن باهو ئامانجاه چاۆن دهکرێ ههموو الیهک یارمهتیدهر بن ههتا وزه و تواناکان وهها بهسهر یهکهوه رێک بخرێن که ههموو پۆتانسایهلهکانی کۆماهڵگای ئاازادیخوازی رۆژهاهاڵت هاوکاات باه یهک ئاقاردا ههنگاو بنێن و بهمجۆره رۆژههاڵتییهكان ،بهدهر له دابهشبوونه سیاسییه نێوخۆییهکانیان ،له کرماشان و ئیالم و سنه و مههاباد و ورمێ بن یا له تاران و قهزوین و خوڕاسان ،له قهندیل و لهنێو ناخی باشووری کوردستان بن یا لاه پااریس و ساتۆکهۆڵم و واشانگتۆن ،هاهموویان هاوکاات و پێکاهوه و باۆ یاهک مهبهسات لاه مهیداندا بن .رێگاچاره لهوهدا نیه که پێمان وابێ دهستپێکردنهوهی خهباتی چهکداری یا بایهخدان باه خاهباتی ماهدهنی باه خاودی خاۆی دهتاوانێ شاتێک لاه دۆخهکاه بگۆڕێ .رێگا چااره ئهوهیاه کاه هاهرچی دهکاهین و باوار و باباهتی خاهبات و تێکۆشاانی رۆژماان ههرچییاهک باێ ،هاهموومان پێکاهوه کااری باۆ بکاهین و هاهموو هێاز و پۆتانسیهلی خۆمان و ئهو توێژانهی نێو کۆمهڵگا که درێژکراوهی خۆمانن یان لهگهڵیان لهپێوهندیداین ،بخهینه خزمهتیهوه. ئهگهر بمانهوێ له قۆناغی ئێستادا هێزی گهل بهچهشنێک رێک بخهین و یهک بخهین که هۆشیارییهکی کارا و مهیدانداری کۆمهڵگای رۆژههاڵت و دیاسپۆرا دروست ببێ و وهها چاالک بێ که سهرنجی بیروڕای گشتی بۆ الی مهسهلهی کورد له ئێران رابکێشێ و لهسهر کۆماری ئیسالمییش وههاا ببێتاه فشاار کاه ئاهو رێژیماه النیکاهم وا باه ئاسانی نهتوانێ گیانی الوانی کورد بستێنێ ،پێویسته وهک دهسپێک له فکری ئهو مێکانیزمانهی کاری هاوبهشدا بین که بهسهر کۆسپه نێوخۆییهکانی بزوتناهوهی کاورد له ئێراندا پاز دهدهن و یارمهتیش به رهوینهوه و سووانی لهمپهره زاتییهکانی نێو ئاهو بزوتنهوهیاه دهكاهن .باۆ ئاهو مهبهساته پێویساته چاالکاانی سیاسای و ماهدهنیی رۆژههاڵت ،چ ئهوانهی له نێوخۆی واڵت کار دهکهن و چ ئهوانهی له دهرهوهی ئێرانن ،چ ئهوانهی ههموو شتێک لاه حیزبادا کاورت دهكهناهوه و چ ئهواناهی شاانازی باه حیزبی نهبوونی خۆیانهوه دهكهن ،پێكهوه و بهسهریهكهوه بزوتنهوهیهکی بهربهرین و ههمهالگیری داکۆکی له مافی مرۆڤی کورد وهڕێ بخهن که وهك فۆرۆمێکی هاوبهش و چهترێکی رێکخراوهیی قالبێکی نههادی بهاڵم ناحیزبییش بهخۆیهوه بگرێ. که دهڵێین ناحیزبی ئهماه باهو مانایاه نیاه کاه گاهوره ئاامرازێکی لاهو چهشانه باۆی ناهبێ کااری سیاسای بکاا .بهپێچهواناهوه ،دروسات وایاه ساادهترین و ئیزۆلاهترین کهیسهکانی پێشێلکاریی مافی مرۆڤ له رۆژههاڵتی کوردساتان رێاک باه رهههناده راساتهقینهکهی دۆخای کوردساتان کاه رهههنادی سیاسای و مێژوویای مهساهلهکهیه گارێ بدرێتهوه ههتا بهم چهشنه ههم مهسهلهی کورد وهک خۆی به غهیره کوردهکانی ئێران بناسێندرێ ،ههم گهلهکهمان له دهروونی خۆیدا باشتر دوورهدیمهنی ههنگاونان و خۆنیشاندانی نهتهوهیی خۆی له بێژینگ بدا .که دهڵێین ناحیزبی ئهوه ههروهها بهمانای بهکهمگرتنی رۆڵی حیزبهکان نیه .زۆر بهپێچهوانهوه ،ئێستاشی لهگهڵ بێ، له کۆمهڵگای سیاسیی ئێمهدا حیزبهکان یهکهمین و کاریگهرترین ئامرازی بزواندن و رێکخستنی هێزی نێاو کۆماهڵگان .باهڵكوو مهبهسات ئهوهیاه کاه بهلهباهرچاوگرتنی ههموو بهربهست و مهترسییهکانی سهر رێگای کاری سیاسی له نێوخۆی واڵت و هاهروهها ناکۆکییاه نێوخۆییاهکانی باژارده و الیهناه سیاساییهکانمان ،لاهو باوارهدا و باۆ قۆناغی ئهمڕۆ پێویستیمان به ئامرازێکی یهكگرتووی جواڵندن و یهکخستنی هێزی جهماوهر ههیه که مۆرکی هیچ الیهن و تهنانهت هایچ بهساتێنێکی لاێ ناهدرێ ،باهاڵم ههموو بهستێن و الیهنهکان یهکدهنگ و ههماههنگ پشتی بگرن و بۆ ههرچهشنه ههوڵ و هاهنگاو و ئاکسایۆنێک چ لاه نێوخاۆ و چ لاه دهرهوهی واڵت هاهموو الیهناهکان تهواوی زهرفییهت و دهرهتانهکانی خۆیانی ،له هێزی فکری و ئینسانییهوه بگره تا توانای ماددی و تۆڕی پێوهندییهکان ،بخهنه پێناو و ههرچی لاه هێاز و کاریگاهری ههیانه بیڕژێننه نێو شااڵوی ئهو هێزه کوردییه رۆژههاڵتییهی سهرتاسهری جیهان. با نه هیچ کهس و الیهنێک بهتهنیا خۆی له کار و بیرێکی لهم چهشنه نهکاته خااوهن و ناه هایچ کاهس و الیاهنێکیش لاه ترسای ئاهوه کاه بۆخاۆی تێیادا دهسپێشاخهر نهبووه ،لێی نهسڵهمێتهوه .با رێگه بدهین بژارده سیاسی و مهدهنییه چاالکهکانی ههموو بهستێنهکان و ههموو الیهنهکان ،ههر ههموویان ،بهبێ جیاوازی ،به پهسند و پشتگیریی رێکخراوه پێوهندیدارهکانیان ،بهرهو یهكتر بێن و کاردروستایی داڕشتنی نهخشهڕێگا و پێکهێنانی ئالیهتهکانی ئهو گهوره ئامرازهی رێکخستنی هێزی کۆمهاڵنی خهڵکی رۆژههاڵت له بهرامبهر کۆماری ئیسالمیدا و به هاناوه هێنانی بیروڕای نێونهتهوهیی بۆ الی دۆخی کوردهکانی ئێران بکهن .ئهوه کهمترین شتێکه که دهبێ هاهر ئێستا بیکهین. له ژماره 644ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 43 :ی دێسامبری 4173
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 7 :
Page : 7
دهوڵهتی رووحانی و پرسی نهتهوهکان :خێچ و خوارییه لهمێژینهکانی بنیاتی سیاسهتێکی نوێ (بهشی یهكهم) رێژهی بهشداریی خهڵكی کوردستان له دوایین ههڵبژاردنی سهرکۆماریی ئێراندا ههرچهندێک باووبێ ،حاشاای لاێ نااکرێ کاه نێاونجی ئاهو بهشادارییه لاه کوردساتان و هێندێك ناوچهی غهدرلێکراوی تری ئێران وهک سیستان و بهلووچستان بهبهراورد لهگهڵ نێونجی بهشداری لهسهر ئاستی واڵتدا زیاتر بووه .بهلهباهرچاوگرتنی هاهموو ئهو زوڵم و زۆر و بێ بهڵێنییانهی له دهیهکانی رابردوودا له سایهی کابینه یهک لهدوای یهكهکان له ئێراندا دهرههق به نهتهوه و کهمایهتییهکانی ئهو واڵته کراوه، ئهم ههڵوێسته ههر لهو کاتهدا که دهکرێ ههڵگری پارادۆکسێکی زهینی بێ ،دهرخهری پشوودرێژی و ئامادهیی ئهم گهل و نهتهوانه بۆ خهلالقیاهت و دهسپێشاخهری لاه رهفتاری سیاسییاندا و لهڕاستیدا درێژکراوهی مامهڵهی پێشوویان لهو پێوهندییهدایه. ههروهک چۆن دهكرێ ههڵبژاردنی ئهمجاره باه «ئافتاایمی ساێههم»ی ههڵبژاردنهکاهی پێشاوو یاان تاهواوکردن و هێناناهوه جێای یااریی ساهقهتکراو و ئاکاام گاۆڕدراوی ههڵبژاردنهکهی پێشوو له قهڵهم بدهین (ههڵبهت ئهمجاریش ههر به بڕیار و تهئیدی رێبهری نیزام) ،بهههمان شێوه رهفتاری ههڵبژاردنی خهڵکی کوردستان و نهتهوه و کهمینه ژێردهستهکانی تریش جیا لهوه که له تابڵۆ سیاسییه گشتییهكهی واڵت و ههڵسهنگاندنی ملمالنێ نێوخۆییهکانی دهسهاڵتی کۆماری ئیساالمی داباڕاو و بێگاناه نااهبوو ،پااهیام دان و شااانس بهخشاااینهوهیهکی سااهرلهنوێش بااوو باااهو بهربژێرانااهی ئاوڕدانهوهیااهکی ههرچهناااد ناکااافی لااه باااارودۆخ و مااافی پێکهاتااه و ناوچاااه پهراوێزخراوهکانی ئێرانیان له بهرنامه و بهڵێنهکانی ههڵبژاردنی خۆیاندا جێ کردبۆوه. راگهیاندنی نیهت وته و بهڵێنهكانی حهسهن رووحانی سهبارهت به ئاوڕدانهوه له پرسای «ئاهقوام و کهمایهتییاه مهزهاهبی و ئایینییاهکان» چ لاه ساهردانهکانی پاێش هاهڵبژاردنی باۆ هێندێک ناوچهی وهك کوردستان و خوزستان و دیدارهکانیدا لهگهڵ بژاردهکانی ئهو ناوچانه له تاران و چ لهبۆنهی جۆراوجۆری پاش ههڵبژاردناهوه ،دهنگدانهوهیاهکی بهرچاویان له مێدیاکاندا ههبووه و سهرنجی بیروڕای گشتییان بهتایبهتی لهالی پێکهاته چهوساوهکانی کۆمهڵگای ئێران راکێشاوه .هۆکاری ئهم مهسهلهیه پێش ئهوهی بۆ نێوهرۆک و جیددییهتی ئهو قسه و بهڵێنانه بگهڕێتهوه ،لهوهوه سهرچاوه دهگرێ که له بنهڕهت را روانگه و بۆچاوونی لاهم چهشانه لاه سیساتمی کۆمااری ئیساالمیدا ههتا ئێستاش شتێکی زۆر باو نیه .لهالیهکی دیکهوه ،ئهم قسه و دهربڕینانه بههۆی ئهوه که ئێستا ئیادی باه بهشاێك لاه مهرامناناهی سیاسایی کهساێک دادهنارێن کاه بهپێی قانوون بهرپرسایهتیی یهکهمی بهڕێوهبردنی واڵتی لهسهر شانه ،بایهخێکی گهورهتر پهیدا دهكهن .ئهگینا سهرجهم ئهو قسه و بهڵێنانه ناه باه قاهباره و ناه بهتایبهتی له فهلسهفهی روانین و نێوهرۆکدا شتێکی زۆر زیاتر و پێشاکهوتووتر لاهوهیان تێادا نیاه کاه هێنادێک باهربژێری ناساراو باه ریفۆرمخاواز چ لاهو دهورهیاهی ههڵبژاردن و چ له دهورهکانی پێشتردا رایانگهیاندبوو. تا ئێستاش که کابینهی تازه له شیپانهی سهت رۆژی یهکهمی ویالیهت تێپهڕیوه ،سیاسهتی سهرکۆماری نوێ لهو پێوهندییهدا له راگهیاندنی نیاهت باهوالوه ناهچووه و جگه له دیاریکرانی قسهلهسهری کهسێكی وك عهلی یوونسی به «یاریدهدهری تایبهتیی سهرکۆمار بۆ کاروباری ئهقوام و کهمایهتییه مهزههبی و ئایینییهکان» ،هێشتا ههنگاوێکی بهکردهوه لهو بوارهدا تۆمار نهكراوه .بهاڵم ئهگهر تهنانهت ئهو کهمایهسی و خهمسااردییهش بخهیناه الوه ،پێویساته بگاوترێ کاه خاودی ئاهم راگهیانادنی نیهته ههڵگری کۆمهڵێک کهموکوڕی چووک و گهورهی فهلسهفی و مێتۆدیکه که بهر لهوهی تهعبیر له به کهم دهست پێکردن و ههنگاونانێکی ورده وردهی تیمێكی ژیار و واقعبین بکا ،نیشانهی بێ باوهڕی و بێ ئیرادهیی ئهو تیمه بۆ بردنهژێر پرسیاری ئهو بنهمایانهی سیاسهتی نیزام لاه مامهڵاه لهگاهڵ واقیعای فرهچهشانیی کۆماهڵگای ئێراندایه که دۆخی ئهمڕۆی سهرکوت و ههاڵواردن و چهوسانهوهی دووقات و چهند قاتی بۆ پێکهاته ژێردهستهکانی ئهم کۆمهڵگایه لێ کهوتۆتهوه. بهڕهسمی ناسینی فرهچهشنی سیاسهتی ههر حکوومهتێک لهبواری رێکخستنهوهی جێگه و پێگه و پێوهندیی نێوان گرووپهکانی نێو کۆمهڵگا به چهشنێک کاه یهکساانیی رێژهیای نێاوان ئاهم گرووپاناه دابین بکا ،به بهڕهسمی ناسینی واقیعی فرهچهشنی له ئاستی ههره بهرزی سیاسی و دهستووریدا دهست پێ دهکاا .باهاڵم ئاهو بهڕهسامی ناساینه تاهنیا کاتێاک دهتاوانێ دینامیزمێکی سیاسی و نیهادیی بهبهرههم و کارا لهبواری متمانهسازیی نێوان بژاردهکان و عهداڵهتی نێوان پێکهاتهکاندا بهدووی خۆیدا بێنێ که لهبهکاربردنی چهمک و پێناسهکانی پێوهندیدار به چیهتیی ئهم پێکهاتانهدا لێڵی و تێکهڵ پێکهڵی و چاوچنۆکی و له ئاکامدا حاشاکردن له رهههندی راستهقینهی فرهچهشنییهکهی پێوه دیار نهبێ و ههر له دهسپێکهوه تهمی شک و گومان لهسهر جیددیهت و لێبڕاویی دهسپێشخهرانی بهڕهسمی ناسینهکه نهنیشێ. له واڵتێکی وهک ئێراندا که به دانپێدانانی کهسێکی وهک مێهدی کهرووبی «کهمایهتییه قهومی و مهزههبییهکان» زۆرینهی دانیشتووان پێک دێنن ،بهشی ههره
الپهڕهی 8 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 8
بهرچاوی بژارده و الیهنهکانی نوێنهری ئهم پێکهاتانه بهلهبهرچاوگرتنی هۆشیاریی نهتهوایهتیی ئهندامانی گرووپهکهیان و ئهو رابردووه دوور و درێژ و پڕ تێچووه که له خهبات بۆ داخوازه نهتهوایهتییهکانیان ههیانه ،له ناوهێنان و پێناسهکردنی گرووپهکهی خۆیاندا پهنا بۆ چهمکهکانی گهل و میللیهت و تهنانهت نهتهوه دهبهن و بهم جۆره گوزارش له بهڕهوا زانینی النی زۆری کهسایهتیی حقووقی له چوارچێوهی واڵت و تهنانهت له دهرهوهی چوارچێوهی سیاسیی مهوجوود بۆ گرووپهکاهیان دهکاا. لهوالشهوه ،زۆر پاش ئهوهی یاسای بنهڕهتیی کۆماری ئیسالمی وشهی نهگونجاوی «قهوم» و وشهی ئارکاییک (سهردهم بهسهرچوو)ی «قهبیله»ی بۆ دهستنیشان کردنای پێکهاته ئێتنیکی و زمانی و ئایینیهکانی واڵت بهکار بردووه ،سهرکۆماری نوێ و یاریدهدهره تایبهتییهکهی لهگهڵ ئهوهدا که دان به خیسڵهتی «مۆزائیکی»ی کۆمهلگای ئێران و بوونی «فرهیی قهومی و مهزههبی» لهو واڵتهدا دهنێن (شتێک که بهشێوهی ناڕاستهوخۆ و له رهههندێکی الوازدا دهمێکه یاسای بناهڕهتی کردوویاهتی) ،باهاڵم له خوردکردنهوهی ئهم مۆزائیک و فرهییهدا دهستهواژهگهلی وهک «خورده فهرههنگ» و «فرقههای ایرانی» بهکار دهبهن. ئهوهی لێرهدا پێش ههموو شتێك مایهی سهرسووڕمان و دڵساردییه بریتی نیه لاهوه کاه ماهودای نێاوان گوتااری دهساهاڵت و گوتااری باژاردهی نهتاهوه و کهمایهتییاهکان لهبواری قاتبهندیی (سلسله مراتب)ی ناسێنه (هویت)ی گرووپهکاندا ئهوهنده زۆر بێ .تهنانهت بهلهبهرچاوگرتنی روانگهی مێژوویی ئیسالم بۆ مهسهلهی نهتاهوهکان و ماهییهت و زهرفییهته سیاسی و قانوونیهکانی کۆماری ئیسالمی ،شاتێكی سروشاتییه کاه ساهرکۆماری ناوێ و تیمهکاهی ئیاراده و ساهاڵحیهتی هایچ «ئیانقالب»ێکیاان باۆ نههێشتن یا کهمکردنهوهی ئهو مهودایه نهبێ .کێشهکه لێرهدا ئهوهیه که گوتاری نوێی حکوومهتی نهک ههر پابهندی ئهو چهمک و پێناسانهش نیه که لهالیهن خودی سیستمهوه پهسند کراون ،بهڵکوو دهست دهداته جۆرێکیش له داهێنانی تێرمینۆلۆژی (اصاالالح شناسای) کاه لاه خراپتارین حاڵهتادا ماناای بهکاهم دیاتن و داکشااندنی ههرچی زیاتری کهسێتیی گرووپه باسکراوهکان دهدا و له باشترین حاڵهتیشدا بۆ کهساێک (رووحاانی) کاه ئیادیعای پهڕیناهوه باهرهو «مامهڵهیاهکی زانساتی» باۆ ئاهو پرسانهی دهکرد ،دهرخهری گۆترهکاری و جیددی نهبوونه. ههر له ئاکامی ئهم پۆلێنبهندی و چهمکسازییه ناڕوون و ههڕهمهکییانهشهوهیه که لهو شوێنهی وا ئیدیعا دهکرێ و چاوهڕوان دهکرێ سهرکۆماری تازه روانگهیهکی نوێ بۆ پرسی رهنگاوڕهنگی له کۆمهڵگای ئێراندا جێ بخا ،یاریدهدهرهکهی -وێڕای ناوهێنانی کوردهکان و بهلووچهکان و زهردهشتییهكان -پاهنا باۆ هێنادێك چاهمکی پێشاتر دووبااارهبووهوه و دژهبهرههمهێنااهری ( )counterproductiveوهک «ئهساااڵهتی ئێراناای» دهبااا و خااۆی و غااهیری خااۆی لااهوه خاترجااهم دهکاتااهوه کااه «زۆر لااه کهمایهتییهکان له واڵتی ئێمهدا ههر به رهچهڵهک ئێرانین و له زۆر ئێرانیی دیکه ئێرانیترن» .دابهشکردن و جیاکردنهوهیهکی لهم چهشنه ،جیا لهوه که بێ لوتفی و نادیدهگرتنێکی زهقی ئهو گرووپانهی تێدایه که بهڕواڵهت لهو تێگهیشتنه نهژادی و مێژووییه له ئێرانیبووندا جێیان نابێتهوه ،لهئاست خودی ئاهو گرووپانهشادا کاه بهڕواڵهت دهکهونه بهر خێری ئهم پۆلێنبهندییهوه بهکهمگرانه و سهرچاوهی گومان و دڕدۆنگییه چونکه بهشێوهی ناراستهوخۆ چهمکی «وهفاداری به ئێران» دێنێتهوه نێو چهقی باس و پرۆسهیهك که بڕیار وا بوو زانستی و وهخۆگری ههموو الیهک و بهدوور له پێشداوهری و لهسهرهوهڕا روانین بێ .ئهوه لهکاتێکدایه که ساهرجهم بااس و خواس و پهسندکراوهکانی پێوهندیدار به مافی کهمایهتییهکان له ئاستی نێونهتهوهییشدا لهسهر ئهوه کۆکن که ئهگهر قهرار بێ له واڵتێکدا هێندێک گرووپ بهشێوهی هاوبهش و هاوسان ستاتووی گهل و نهتهوهی پێکهێنهری قهوارهی دهوڵهتیان نهدرێتێ (وهک له دهوڵهته فیدرالییهکاندا باوه و دهبووایه له ئێرانیش ههر بهم چهشنه با) ،ئهو گرووپانه یان کۆچبهر (مهاجر)ن ،یان گرووپگهلێکن که بههۆی بوونی مێژووییان لهسهر خاکی واڵتهکه حیسابی کهمایهتییان باۆ دهكارێ و باهپێی خواسات و پێویسااتی و تایبهتمهندییااه فهرهااهنگی و دێموگرافییااهکانیان لااه پلااه جۆربااهجۆرهکانی مافااه بهڕهساامی ناسااراوهکانی کهمایااهتی سااوود وهردهگاارن و ئیاادی رهچهڵااهك و ئهساڵهتییان ناکرێته پێوانهی جێگه و پێگهی سیاسی و کۆمهاڵیهتییان. دانپێدانانی ههاڵواردن یهكێکی دیکه له پێشمهرجهکانی سیاسهتێكی لێبڕاوانه و بهبڕشت لهبواری بهدیهێنانی یهکسانیدا دانپێدانانی بوونی فهرق و جیاوازی و ههاڵواردن (تهبعیز)ه .بێگومان بااهڵێنی رووحااانی لهمااهڕ «هااهڵگرتنی ههاڵواردنااهكان» و «گهڕاندنااهوهی ئااهقوام بااۆ جێگااه و پێگااهی شاایاوی خۆیااان» ،مااهحکووم کااردن و تهنانااهت بااهکفردانانی لێکجیاکردنهوه و مهوداخستنه نێو ئهقوامی ئێرانی ،و راسپاردنی وهزیره نوێیهکان بۆخۆبواردن له ههرچهشنه روانین و کردارێکی ههاڵوێرکارانه له دهوڵهتێکدا که بڕیار وایه «دهوڵهتی ئێرانی بێ نهک دهوڵهتی فارسی» ،ههمووی به مانای دانپێدانان به رابردووی ههاڵواردن و پهراوێز خستنی نهتهوه و کهمایهتییه ماف پێشێلکراوهکانی کۆمهڵگای ئێرانه. کهچی لێرهشدا یاریدهدهری تایبهتیی سهرکۆمار لهجیاتی قووڵکردنهوه و بهردرێژکردنهوهی ئهم دانپێدانانه بهشێوهی راساتهوخۆ و ناڕاساتهوخۆ حاشاا لاهم ههاڵواردناه دهکا یا النیکهم به کهمڕهنگ کردنهوهی هۆکار و دهرکهوتهکانی ،واقعییاهتی ههاڵواردنهكاه دهباتاه ژێار پرسایار .یوونسای وێاڕای ئیادیعای ئاهوه کاه «چهندداناهبوونی قهومی و مهزههبی وهک مهترسی و ههڕهشهیهک چاو لێنهکراوه بهڵکوو وهک واقعییهتی جوانی واڵتێك دیتراوه»! ،دهڵێ «سهرچاوهی ئهم ههسته کردهوهی دهوڵهتهکان نیه چونکه بهشێک لهو بێبهشیانه بهشێوهی سروشتی ههن بهاڵم رهنگه ئهوان [ئهقوام] ئاوای نهبینن» .ناوبراو وێڕای به نموونه هێنانهوهی جیاوازیی تهبهقاتیی نێوان باکوور و باشووری تاران دهیهوێ بڵێ نابهرابهری له ههموو شوێنێک ههیه بهاڵم کهمایهتییهکان پێیان وایه لهبهر ئهوهی کهمایهتیین غهدریان لێدهكرێ.
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 9 :
Page : 9
باشترین و ئاسانترین رێگه بۆ نادیدهگرتنی زوڵم و ستهمی سهر کهس یا گرووپێک بهالڕێدابردنی باسهكه بۆ الی ئهو فاکتهیاه کاه هاهموو کاهس و هاهموو گرووپاهکان پێیااان وایااه زوڵمیااان لااێ کااراوه .نزیااک بااه ساای و پێاانج ساااڵ پااێش ئێسااتا کاتێااک ههیئااهتێک لااه کوردهکااان بااۆ یهکااهمجار پاااش ئیاانقالب بهمهبهسااتی خسااتنهڕووی داخوازییهکانی گهلی کورد له قوم سهردانی ئایهتوڵو خومهینی-یان کردبوو ،ناوبراو له واڵمدا گوتبووی ئهوانهی له مهشههد و شیرازیشهوه سهردانم دهکهن ههر دهڵێن زوڵممان لاێ کاراوه .پهنابردناهوهی یاریادهدهری ساهرکۆماریش باۆ چاهمکی «زێهنییاهتی قورباانی» کاه لاه بااس و خواساهکانی پێوهندیادار باه کۆمهڵناسایی دهروونیای کهمایهتییهکاندا چهمکێکی باوه ،ههوڵێکه بۆ قبووڵ نهکردنی رهههندی راستهقینهی ههاڵواردن و له ئاکامدا تهبرهئهی دهسهاڵت و هێشاتنهوهی ساتاتووکۆ (وهزعیاهتای مهوجوود) .ئهم حاشااکاری و نهساهلماندنه هاهروهها پشات باه لێکادان و تێکاهڵکردنی رهههناد و شاێوه جیاوازهکاانی هاهاڵواردن دهبهساتێ .بێگوماان هاهاڵواردن باوار و رهههندی جۆربهجۆری ههیه و دهكرێ له دهروونی گرووپێکی قهومیی بااڵدهستیشدا نایهکسانی لهنێوان هاهژار و دهوڵهمهناد یاا ژن و پیااودا هاهبێ .باهاڵم زۆرجاار لاه واڵتێکدا رهههنده جیاوازهکانی نایهكسانی یهكتر دهگرنهوه و لاهوهش زیااتر ،باه هۆکااری سیاسای بهشای زۆری رهههنادهکانی هاهاڵواردن بهشاێوهی چهناد قاات لهساهر گرووپێک یان چهشنێکی دیاریکراو له گرووپهکانی نێو کۆمهڵگا کهڵهكه دهبن. له ژماره 641ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 41 :ی نوامبری 4173
دهوڵهتی رووحانی و پرسی نهتهوهکان :خێچ و خوارییه لهمێژینهکانی بنیاتی سیاسهتێکی نوێ بهشی دووهم و کۆتایی روانینی ئهمنیهتی یهکێکی دیکه لهو ئاڵوگۆڕه بنهڕهتییانهی حهسهنی رووحاانی لاه ههڵماهتی هاهڵبژاردنی ساهرکۆماریی خۆیادا باهڵێنی وهدیهێناانی داباوو ،کۆتاایی هێناان باه "روانینای ئهمنیهتی بۆ ئهقوام و فهرههنگهکانی ئێران" باه پشتبهساتن باهو قساه دروساته باوو کاه باوونی فرهچهشانی لاه کۆماهڵگادا دهرفهتاه ناهک ههڕهشاه .چاوار ماناگ پااش دهستبهكار بوونی کابینهی نوێ نهک ههر هیچ نیشانهیهک له ههوڵدان باۆ ساڕینهوه یاا تهناناهت کهمکردناهوه لاه مامهڵاهی ئهمنیاهتی باۆ نهتاهوه ژێردهسات و ناوچاه پهراوێزخراوهکانی ئێران بهدی ناکرێ ،بهڵکوو شهپۆلی نوێی ئێعدامهکان بهتایبهتی له کوردستان و بهلووچستان زهنگی مهترسیی بهردهوامی و تهنانهت چڕ بوونهوهی ئهو جۆره مامهڵهیه لێ دهدا. رهنگه بگوترێ که ئهو دهست ئاوهاڵییه که بۆ گرتنهبهری ئاقاره باه ڕواڵاهت ناهرم و بنیاتناهرهکانی سیاساهت باه تیمای ناوێی بهڕێوهباهریی واڵت دراوه تاهنیا دۆسایه نێونهتهوهییااهکان بهتایبااهتی دۆساایهی ناااوکی دهگرێتااهوه و لااهبواری ماااف و ئازادییااهکانی خهڵکاادا رووحااانی النیکااهم جااارێ ناااتوانێ پااهڕاوێز و بااوارێکی ئااهوتۆی دهسپێشخهری و مانۆڕدان بۆخۆی قایل بێ .ئهم لێکدانهوهیه ئهگهر تهنانهت بڕێک له واقیعیهتیشی تێدا بێ ،هیچ لهو راستییه ناگۆڕێ کاه چ باه حاوکمی پرهنسای و دهسهاڵته قانوونییهکانی و چ لهبهر ئهو دهمامکی خۆش خهت و خاڵییهی رووحاانی پاێش هاهڵباژاردن و تهناناهت لاهدوای ههڵبژاردنیشاهوه بهباهر خۆیاهوهی گرتباوو، ناوبراو دهبوایه مهودایهکی ههرچهند سهمبولیک لهنێوان تێگهیشتن و سیاسهتی خۆی و شهپۆلی تازهی سهرکوت دابنێ .ئهمه بهتایبهت لهو رووهوه متمانهی خهڵک باه رووحانی خهوشدار دهکا که کاتی خۆی و له ههلومهرجی "هاوشاێوه"ی ساهرکۆمارێکی "هاوشاێوه"دا ،موهمماهدی خاتاهمی لاه جهرگاهی دانناانی باه بێدهساهاڵتیی خۆیادا، النیکهم لهسهر ئاستی پۆلیمیکدا خۆی له کوشتنی خۆڕایی جیابیران بهری کردبوو. تابڵۆی کارنامهی کاتیی دهوڵهتی تازه لهو بوارهدا ئهو کاته ڕهشتر دهبێ که سهرنج بدهینه وتهکانی یاریدهدهری تایبهتیی سهرکۆمار لهو پێوهندییهدا .یوونسی که به پێڕهوی له رێفلێکسی لهمێژینهی دهسهاڵتدارانی نهیاری فرهچهشنی که ههمیشه ئاکامگیریی سیاسیی سهخت و ساده لاه واقیعاه کولتوورییاه ناهرم و ئاڵۆزهکاان دهكاهن، لهبهر ئهوهی پاراستنی وهحدهتی میللی و ئهمنیهت به یهکهوه گرێ دهداتهوه ،لهو باوهڕهدایه که "وهحدهتی میللی" و "تهمامیهتی ئاهرزی" دهباێ "بناهمای هاهموو بڕیااره سیاسییهکان" بێ .ئهو لهالیهک روانگهی ئهمنیهتی لهوهدا دهبینێ که به چاوی غهیره خودی چاو له "ئهقوام" بکرێ و ئهمهش ببێته هۆی بێبهش بوونیان له گهیشتن به هێندێک پۆست (که دیاره ئهمه بۆ هێندێک کهرتی ههستیار به شتێکی ئاسایی دهزانێ) .لهالیهکی دیکهوه ،ئهو پێای وایاه کاه جگاه لاه "هێنادێک گرووپای تێرۆریسات" باقیی خهڵکی سهر بهم "قهوم" وکهمایهتییانه به ئێران و حاکمییهتی کۆماری ئیسالمی وهفادارن .ناوبراو بۆ شیکردنهوهی مهبهستهکهی ،وێڕای ئاماژه باه رووداوهکاانی دهههی شهستی کوردستان رادهگهیهنێ "زۆر له دژمنان بهدوای ئهوهدا دهگهڕێن که له نێوخۆ بهمهبهستی باجگیری و پاڵهپهستۆی دهوڵهتی میللی گرووپی فشاری قهومی بۆخۆیان دروست بکهن بۆ ئهوهی به پشتبهستن بهو گرووپانه بۆ ئامانجه سیاسییهکانیان تێبکۆشن" .له ئاکامدا ،لهسهر ئهوه جهخت دهکا که "پێویسته حیسابی
الپهڕهی 10 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 10
کهمایهتییهکان له چهند کهسی سیاسیی باهکرێگیراو بهتاهواوی جیاا بکرێتاهوه" و ههڕهشاهش دهکاا کاه ئهواناهی وا "ئێعالمییاه"یاهکیش لاهنێو خهڵکادا باوو دهکهناهوه، پێویسته سزا بدرێن! ئهگهر لهوهش بگوزهرێین که روانگه و لێدوانی لهم چهشنه چهنده لهگهڵ مهرامه ئیدیعاکراوهکانی تیمێك کاه باهڵێنی نههادیناهکردنی مافاهکانی هااوواڵتی لاه هاهموو بوارهکانیدا داوه تهبایه ،بهردهوامبوون لهسهر بهستنهوهی چاالکانی سیاسیی گهالنی ژێردهسته به بێگانه و ههوڵدان بۆ لێکجیاکردنهوه و مهودانانهوه لهنێوان چاالکانی بهستێنه جۆربهجۆرهکانی ههمان گهل و کهمایهتیدا ،نهک ههر بۆ ستراتیژیی چارهسهری ریشهیی کێشهی پێکهوهژیانی پێکهاته جیاوازهکانی واڵت به هیچ جۆر کارسااز نیه ،بهڵکوو بهپێچهوانهی ئیدیعای داماڵینی سیاسهتی "ئهقوام" له ئهقڵییهتی ئهمنیهتی ،گیانێکی تازه وەبهر مامهڵهی ئهمنیهتی دهنێتهوه. بهبهس زانینی جێبهجێکردنی قانوونی ئهساسی حهسهن رووحانی له ههڵامهتی ههڵبژاردنی خۆیدا بهڵێنی دابوو که یاساکانی پێویست بۆ جێبهجێکردنی بهنده پێوهندیدارهکانی قانوونی ئهساسی به پهسند بگهیهنێ. ئیدیعا یا باوهڕێكی باوی بهشێک لهو بهربژێرانهی ههڵبژاردنی سهرکۆماریی ئێران که له سااڵنی رابردوودا باسی ئاوڕدانهوه له بارودۆخی پێکهاته پهراوێزکهوتووهکانی کۆمهڵگای ئێرانیان کردووه ئهوه بووه که یاسای بنهڕهتی لهو پێوهندییهدا هیچ کهموکوڕییهکی نیه ،بهڵکوو کێشهکه ئهوهیه که بهشێك له بهندهکانی یاساای بناهڕهتی یان جێبهجێ نهکراون یان لێکدانهوهی سهلیقهیییان بۆ کراوه و کۆمهڵێک ئیرادهی سهرووی یاسا لهو بوارهدا خراونهته گهڕ .یاریدهدهری تایبهتیی سهرکۆماری نوێ لهو بارهوه لهو باوهڕهدایه که "مافهکانی کهمایهتییهکان له یاسای بنهڕهتی و یاسا پهسندکراوهکاندا به باشترین شێوهی دڵخواز بهڕهسمی ناسراون ،بهاڵم کۆمهڵێک ئاقاری نهنووسراو لهو بوارهدا گیراوهته بهر که زۆرتر الیهنی سهلیقهیییان ههیه". حاشای لێ ناکرێ که یهكێک له هۆکارهکانی واڵمدهر نهبوونی سیستمی کۆماری ئیسالمی به پێوهره نێونهتهوهییهکانی "حکومهتی قانوون" بریتییه له زاڵبوونی روانین و مامهڵهی سهروو یاسا و له دهرهوهی یاسا لهگهڵ ماف و ئازادییهکانی خهڵك .بهاڵم بهپێچهوانهی ئهم ئیدیعایهی سهرهوه ئاشکرایه که دیوهکهی تاری ساکهی تاهبعیز و بێ مافی له ئێراندا بریتیه لهوه که خودی یاساکان و له سهرووی ههمووشیانهوه یاسای بنهڕهتی ماکهی ههاڵواردن و پێشێلکردنی مافاهکانی مارۆڤن .قاانوونی ئهساسای لهگهڵ ئهوهدا که ههڵگرتنی ههاڵواردنی راگهیاندووه (ماددهی ،)3وهک بۆ سهرجهم بوارهکانی پێوهندیدار باه مااف و ئازادییاهکانی مارۆڤ و هااوواڵتی ،ساهبارهت باه نهتهوه و کهمینهکانیش شتێک کهمتر له شهرعییهتدانی بێئهمالوئهوال و تهفسیرههڵنهگر به ههاڵواردن ناکا. لهگاهڵ ئااهوهدا کااه باهدرێژایی مێااژووی ئێااران و راباردووی پێکااهوهژیانی پێکهاتهکانیاادا ،چ لااهڕووی ملمالناه و مشاات و مااڕی سیاسایی نێااوان گرووپااهکان و چ لهئاسااتی هاوپێوهنادی و پێکااهوه گرێادراویی نێااوان تاکهکانادا ،بایااهخ و کاریگاهریی ناسااێنهی نهتهوایاهتی هیچاای لاه ناسااێنهی ئاایینی کااهمتر ناهبووه ئهگااهر زیااتر نااهبووبێ (بهتایبهتی له هێندێک کهیسی وهک گهلی کورددا) ،کهچی یاسای بنهڕهتیی کۆماری ئیسالمی تهنیا کهمایهتییه دینییهکان بهڕهسامی وهک کهمایاهتی قباووڵ دهکاا (باۆ نموونه ماددهی 62لهپێوهندی لهگهڵ دانانی کۆتا له مهجلیس بۆ یههوودی و زهردهشتی و مهسیوییهکان) .بهپێی ماددهی " 79خهڵکی ئێران له ههر قهوم و قهبیلهیهک بن خاوهنی مافی یهکسانن و رهنگ و نهژاد و زمان و شتی لهو چهشنه سهرچاوهی ئیمتیاز نابن" .لهو بهندهدا لهالیهک ئاماژهیهک به ئایین و مهزههب نهکراوه چونکاه وهک ئاکامێکی دیاریکرانی ئایینی رهسمی (مادهی ،)74مهزههب سهرچاوهی ئیمتیاز بۆ تهمرینی زۆر له مافهکان بهتایبهتی لهبواری بهشاداریی سیاسایدایه .لهالیاهکی دیکهوه ،کێشهکه تهنیا ئهوه نیه که رهنگ و نهژاد و زمان و ...له ئێراندا سهرچاوهی ئیمتیاز ناهبن (کاه واشاه) ،باهڵکوو کێشاهکه بهتایباهتی ئهوهشاه کاه زۆر لاهو موئهلهفانه له ئێراندا سهرچاوهی تهبعیزن. ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر ماددهی 75ش لهپێوهندی لهگهڵ سیاسهتی زمانیادا ،ئاماانجی ئاهم ماددهیاه پاێش ئاهوهی بهڕهسامی ناساینی ماافی کهمیناه زمانییاهکان باێ، چهسپاندنی رهسمییهتی زمان و رێنووسی فارسییه و لهپێوهندی لهگهل زمانه "موهللی و قهومییهکاندا" جیا له ئاماژهی گشتی و ئهرکنهسازی "ئازادیی بهکاربردنیان له رۆژنامه و مێدیاکان و خوێندنیان له قوتابخانهکاندا" شتێکی دیکه له نهزهر نهگیراوه .ههمووی ئهم کهمایهسی و سهقهتییهش له پێشبینی کاردن و دانپێادانانی ماافی پێکهاتهکان لهحاڵێکدایه که ئهگهر تهنانهت تهنیا له خانهی مافی کهمایهتییهکانهوه بۆ ئهو مافانه بچین ،به چاوخشاندنێك به قاانوونی نێونهتاهوهیی و قاانوونی بهراوردکاریی ئهو واڵتانهی پارێزگاری له کهمایهتییهکان دهکهن ،بهپێی بوار و حاڵهتهکان دهتوانین به ساهدان بڕگاه و بناهما لهماهڕ بهڕهسامی ناساینی ئاهو مافاناه پۆلێنبهندی بکهین و دهوڵهتان له جێبهجێکردنیان به بهرپرسیار و واڵمدهر بزانین. بهبهس زانینی مافهکانی هاوواڵتی الیهنێکی تری ئهم کیفایهت کردنهی دهوڵهتی نوێ به بنهما مهوجوودهکان بهبهس زانینای مافاهکانی هاوواڵتییاه .یاریادهدهری تایباهتیی ساهرکۆمار لاهو باارهوه دهڵاێ ":ئهگهر مافهکانی هاوواڵتی بهتهواوی جێبهجێ بکرێن ،پێویستیمان به هیچ دروشم و ههنگاوێكی دیکه نیه" .ناوبراو تهنانهت ریسکی ئهوه دهکا کاه لاهو پێوهندییاهدا وهک پسپۆڕێکی قانوونی بهراوردکاری قسه بکا و وێڕای ئاماژه به نموونهی دوو واڵتی هیندوستان و کانادا ،رادهگهیهنێ که "هیندوستان لهبواری پارێزگاری له
الپهڕهی 11 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 11
مافهکانی کهمایهتییهکاندا نمرهی بیست وهردهگرێ و نموونهیهکه بۆ ههموو ئهو واڵتانهی دهیانهوێ به دێموکڕاسی بگهن نهک کانادا"! ئاهوه کااه تهناناهت جێبااهجێ کردنای مافااهکانی هاااوواڵتی باه نێوهرۆکااه هاهره پێشااکهوتووهکهی و لاه شااکڵه هااهره ئیدهئالهکهیادا ناااتوانێ بهتاهنیا واڵماادهری کێشااهی نهتهوایهتی لهو واڵتانهدا بێ که دابهشبوونێکی قووڵی ئێتنیکیان تێدایه له دهرهتانی ئهم باسهدا نیه و له شوێنی دیکهدا به درێژی قسهی لهساهر کاراوه .لێارهدا باا ههر ئهوهنده بڵێین خوێندنهوهی ههڵه بۆ ئهزموونی واڵتێک (هیندوستان) که دێموکڕاسییهکهی نهک تهنیا لهسهر بنهمای بهرابهریی هاوواڵتییان بهڵکوو لهسهر بنهمای یهکسانیی نێوان سهرزهمین و پێکهاته قهومی و زمانییهکانیشیدا بنیات نراوه و بهپێچهوانهزانین و لهبهرامبهر یاهكتر داناانی ئاهزموونی ئاهم واڵتاه لهگاهڵ ئاهزموونی واڵتێکی دیکه (کانادا) که چ لاه ڕووی سیساتمی بهڕێوهباهری و چ لاهڕووی نێاوهرۆکی مافهکاناهوه خااڵی هاوباهش و وێکچاوونی زۆریاان لهنێوانادا ههیاه ،لاه باشاترین حاڵهتدا نیشانهی بێئاگایی و کرچ و کاڵیی ههگبهی زانیاریی راسپێراوی سهرکۆمار بۆ کاروباری "ئهقوام"ه ،له خراپترین حاڵهتیشدا بۆنی به سیاسی کردنی باسهکه و جهمسهرسازیی فهرههنگیی لێ دێ. لهالیهكی دیکهوه ،له ئێرانی ئهمڕۆدا مهسهلهکه پێش ئهوهی چارهسهری کێشهی پێکهاته "قهومی" و ئاینییه پهراوێزکهوتووهکان له رێگای مافهکانی هاوواڵتییهوه بێ، نهسازانی بنهڕهتی و دژایهتیی فهلسهفی لهنێوان بنهماکان و کارکردی حاکمییاهتی کۆمااری ئیساالمی لهگاهڵ خاودی مافاهکانی هاوواڵتییاه .لاهخۆڕا نیاه کاه رووحاانیی بهربژێر له ههڵمهتی ههڵبژاردنی خۆیدا بهڵێنی ئهوهی دابوو کاه پااش دهسابهکاربوونی وهک ساهرکۆمار ،مهنشاوورێکی مافاهکانی هااوواڵتی گهاڵڵاه بکاا و بهپهساندی بگهیهنێ .پێشنووسی ئهم مهنشووره که له چهند رۆژی رابردوودا لهالیهن بریکاری حقووقیی سهرکۆمار و "ناوهنادیی بهدواداچووناه ساتراتژییهکان"هوه باوو کراوهتاهوه، لهپێشدا لهپێوهندی لهگهڵ مافهکانی هاوواڵتیدا بهگشتی ههڵگری بێ ئاهژمار کاهموکوڕیی جهوهاهری و مێتۆدیکاه و باه هایچ جاۆر نااتوانێ بناهمای دروسات و ئالیاهتی گونجاااو بااۆ هااهڵگرتنی هااهاڵواردن لااه کۆمااهڵگای ئااهمڕۆی ئێراناادا و ئاشااتکردنهوهی یاسااا و پراکتیک اه باوهکااانی ژێاار حاکمییااهتی کۆماااری ئیسااالمی لهگااهڵ نێااوهرۆکی راستهقینهی مافهکانی هاوواڵتی بهپێی پێوهره نێونهتهوهیی و جیهانپهسندهکان بداته دهست. ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر مافی پێکهاته ئێتنیکی و ئاینییه پهڕاوێز کهوتووهکانیش ،ئهم پێشنووساه تاهنیا لاه خاناهی مافاه فهرههنگییهکانادا و ئاهویش باهبێ هایچ خوردکردنهوه و مێکانیزم دانان و ئهرکدارکردنێكی دهوڵهت ،ئاماژه باه مافاهکانی ئاهم پێکهاتاناه لاهنێو کۆماهڵێک پرسای گشاتیی پێوهندیادار باه مافاهکانی هااوواڵتی لهبواری کهلتوور و دهربڕین و داهێنان و تهنانهت ئهخالق و مهعنهوییاتدا ون و تێکهڵ دهکا و بهڵێنی ههڵنهواردن و رێگهدان به پێکهێنانی ئهنجومهن و بنیاتاهکانی پێویست بۆ تهمرینی ئهو مافانهیان -ئهڵبهتاه "لاه چوارچێاوهی یاساا و رێنماییهکانادا" و "باه پاراساتنی وهحادهتی میللای و تهمامییاهتی هۆوییاهتی ئێرانای" -پاێ دهدا (بهندی 47و بهندهکانی دواتر). دیاره لهو مهنشوورهدا بهشێکی تایبهتی بۆ"کهمایهتییهکان و ئهقوام" تهرخان کراوه .بهاڵم ئهم بهشه بهو دوو خهته ههژارهیهوه که تێیدا پیتاندراوه کورت ترین بهشی مهنشوورهکهیه و ههر بهوهنده کیفایهت دهکا که "رێزگرتن له فرهچهشنیی فهرههنگی ،مهزههبی ،زمانی و قهومیی هاوواڵتییان" و ئازادیی "بهڕێوهبردن و بهشاداری لاه رێورهسمه مهزههبییهکانی ئهو ئایینانهی له یاسای بنهڕهتیدا بهڕهسمی ناسراون" دووباره بکاتهوه (بهندهکانی 776و .)771له ههمووشای سهرنجڕاکێشاتر ئهوهیاه کاه نووسهرانی ئهو مهنشووره نهک ههر زهحمهت و ئازایهتیی بهردرێژکردنهوه و قووڵکردنهوهی کۆمهڵێک ماف و پرهنسیپیان به خۆیان نهداوه که بنهمایان له قانوونهکانی مهوجووددا ههیه ،بهڵکوو تهنانهت لهپێوهندی لهگهڵ خوێندن به زمانی دایکیشدا که رووحانی له ههڵمهتی ههڵبژاردنی خۆیدا کردبووی به شابهیتی بهڵێناهکانی باۆ "ئهقوام" هیچیان نهگوتوه و لهپێوهندی لهگهڵ سیاسهتی زمانیدا تهنیا باسی ئهوه کراوه که "دهوڵهت لهسهریهتی به هاوکاریی سازمانی سهدا و سیما [ ]...بهکاربردنی ئازادانهی زمان و زاراوه موهللی و قهومییهکان له تهنیشت زمانی فارسی [ ]...داباین بکاا" (بهنادی .)44واتاه هاهمان ئاهو شاته کاه دهمێكاه باه شاێوهی ئامانجادار و سهقهت بهڕێوه دهچێ. له قسهوه بۆ کردهوه بااههۆی ئااهوه کااه رووحااانی لااهمێژ نیااه بۆتااه سااهرکۆمار و ویالیااهتی ئاسااایی سااهرکۆماریش لااه ئێااران چااوار تااا ههشاات ساااڵه ،بمانااهوێ و نهمانااهوێ هااهر چهشاانه ههڵسهنگاندنێکی کارنامهی تا ئێستای دهوڵهتی رووحانی لهپێوهندی لهگاهڵ ئاوڕداناهوه لاه باارودۆخی پێکهاتاه پهراوێزکاهوتووهکانی کۆماهڵگا و بهگشاتی بوارهکاانی دیکهشدا ههڵسهنگاندنێکی کاتی و رێژهیی دهبێ .بهو حاڵهش ههر ئێستا دهتوانین بڵێین که کۆبهندی ئهو ههڵوێست و ههنگاوانهی تا ئێره لاهو باوارهدا دیتاراوه ،باۆ ئهوانهی ئومێدیکیان لهو پێوهندییهدا ال دروست ببوو به زیادیشهوه دڵساردکهرهوهیه .ئهمهش بهتایباهتی لاه بهجێنهگهیانادنی ئاهو بهڵێناناه ڕا دهردهکاهوێ کاه هاهر ئێستا وادهیان بهسهر چووه و لێرهدا نموونهی چهند بوارێک ریز دهکهین: -7رووحانی بهڵێنی دابوو که بهرپرسایهتیی بهرنامهڕێژی و ههماههنگی بۆ جێبهجێکردنی بهڵێنهکانی به "ئهقوام" و کهمایهتییه ئایینی و مهزههبییهکان باه یاهکێک له جێگرانی سهرکۆمار بسپێرێ .لهکاتێکدا که دهکرا به کهڵک وهرگرتن له ئهزموونی واڵتانی دیکهی دنیا النیکهم هێندێک نیهادی وهک شووڕای راوێژکاری و نوێ
الپهڕهی 12 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 12
نهرایهتیی نهتهوه و کهمایهتییهکان دابمهزرێ و رووحانی بۆخۆیشی رایگهیاندبووکه پێویسته کهڵك له بژاردهکانی خودی "ئهقوام" وهربگرن و سیاسهتی "ئهقوام"یش له روانینی ئهمنیهتی دابماڵرێ ،ناوبراو کهسێکی وهک عهلی یوونسیی له دهرهوهی بازنهی ئهو پێکهاتانه و بهو پرۆفایله ئهمنیهتی و قسهلهسهرهوه که ههیهتی باۆ ئاهم بهرپرسایهتییه دیاری کرد .بهرپرسایهتییهك که بهپێچهوانهی ئهوه که بهڵێن درابوو ستاتووی جێگری سهرکۆماری نهدرایه تا النیکهم لهڕووی قانوونییهوه دهرهتاانی کاریگهری دانان لهسهر سیاسهتهکانی دهوڵهت و ئاقاری وهزارهت و بهڕێوهبهرییهکانی ههبێ ،بهڵکوو تهنیا به پلهی سنوورداری یاریدهدهری تایبهتی که له راوێژکارێک زیاتر نیه کیفایهت کرا و ئهمهش زۆر لهوه که له کابینهکانی پێشوودا لهژێر ناوی راوێژکاری کاروبااری خاهڵکی ساووننیدا هاهبووه پێشاکهوتووتر نیاه .ساهرنجڕاکێش ئهوهیه که عهلی یوونسی لهجیاتی ئهوهی بۆخۆی لهبواری دۆزینهوه و جێخستنی مێکانیزمه ئیجراییهکاندا پێشهنگ و خهلالق بێ ،ههر لاه ئێساتاوه رایگهیانادووه کاه بهنیاز نیه خۆی له بواری ئیجرایی ههڵقورتێنێ و "قهراریش نیه سازوکارێكی نوێ وهڕێ بخهن"! -4رووحانیی بهربژێر بهڵێنی دابوو که "تا ئاستی ئهندامهتیی کابینه و لهسهر بنهمای شایستهساالری" پێکهاته باسکراوهکان له بهڕێوهبهریی گهورهی واڵتدا بهشادار بکا .وهك دیتمان هیچ "نوێنهر"ێکی ئهم پێکهاتانه نهبوونه وهزیر و تهنانهت زۆریان ئوستانداریشیان بۆ قایل نهبوون .ئهو بهڵێنه که وا دیاره یاریدهدهری تایبهتیای سهرکۆمار حهز دهکا خهتای جێبهجێ نهبوونهکهی بخاته ئهستۆی خهڵکی دیکه ،ئهگهر جێبهجێش کرابا دهکرا وهک ههنگاوێكی رووکهشانه چاو لێ بکرێ ،بهاڵم النیکهم لهبواری سهمبولیکدا دهیتوانی ئیشاره و پهیامی تازهگهری و شکاندنی تابووهکان بدا. -3لهبواری کارپێ سپاردن و "دیاریکردنی هێزی شایستهی خۆجێیی بۆ پۆسته بهڕێوهبهڕییهکانی ناوچهکان و پێدانی سهاڵحییهتی زیاتر به داماهزراوه موهللیاهکان"دا، نهک هێشتا هیچ پالنێکی کردهیی نهخراوهته کار ،بهڵکوو لهم سێ مانگهی دهسپێکدا که فهسڵی داڕشتنی نهخشه ڕێگاکان بوو ،ئهم بهڵێنه به ئاشکرا پشاتگوێ خاراوه. لهحاڵێکدا که خاودی قانووناه ماهوجوودهکان کۆماهڵێک بناهما لاهو باوارهدا دهدهناه دهسات" ،مهنشاووری مافاهکانی هااوواڵتی" باه تاقاه دهساتهواژهیهکیش ئامااژهی باهم مهسهلهیه نهكردوه .لهو بارهوه" ،ئاقای ئهقوام و ئهدیان" وێڕای خۆ دڵخۆش کردن بهوه که جیا لهو پۆسته بهڕێوهبهرییانهی پێشتر بژاردهکانی سهر بهو پێکهاتانه به وتهی ناوبراو "تهنانهت له کوردستان" تا ئاستی مامۆستای زانکۆ و سهرۆکی گرووپی کار و بهڕێوهبهری گشتی و سهردار و فهرماندار و جێگاری وهزیار پێای گهیشاتوون، "ههر ئێستا سوپای پاسداران و بهسیج کۆمهڵێک ههنگاویان بۆ جهزب کردنی پهیڕهوانی مهزاهب و قهوماهکانی تار ههڵێناوهتاهوه"! لاهو شوێنهشادا کاه باهپێی بااس و خواسه باوهکانی پرسی پارێزگاری له کهمایهتییهکان و پێوهره نێودهوڵهتییه پێوهندیدارهکان دهبووایه قسه لاه ههڵێناناهوهی هاهنگاوی موسابهت باێ ،عاهلی یوونسای کێشهکه لهوهدا کورت دهکاتهوه که "له ئیستخدامی [کهسانی سهر بهو پێکهاتانه]دا کهند وکۆس دروست نهکرێ"! -2لهبواری خوێندن به زمانی دایکدا کاه الیاهنێکی هاهره واتاااادار و پڕبایاااهخی ئاااهو بابهتهیاااه و لاااه ههڵماااهتی ههڵبژاردنی حهسهن رووحانیشدا زۆر ئاماژهی پێ دهكارا، نهک هێشتا هیچ بڕیار و راسپاردهیهک بۆ بیار لێکردناهوه و بااااهداواداچوونی دهرنااااهکراوه ،بااااهڵکوو وهک گوتمااااان مهنشاااااووری مافاااااهکانی هااااااوواڵتی تهناناااااهت ساااااووکه ئاماژهیهکیشی پێ نهکردووه. -5سااااهبارهت بااااه ئااااازادیی رێکخراوهکااااان و چاااااالکیی رووناکبیری ،نهك هێشتا نیشاانهیهک بهدهساتهوه نیاه باۆ ئهوهی دهوڵهت مجهوزی رێکخراوی سیاسای لهساهر بناهمای ناسااانامهی نهتهوایاااهتی بداتاااه ئاااهو بژارداناااهی داوای مۆڵاااهتێکی لاااهم چهشااانهیان کردباااوو ،باااهڵکوو هێشاااتا سهرهتایهکیش له بووژانهوهی ئهنجومهنه فهرههنگییاهکان و دهسااااااتبهکاربوونهوهی رۆژنامااااااه داخراوهکااااااان یااااااان وهڕێکهوتنی چاپهمهنیی نوێ بهدی ناکرێ. -6لهبواری گهشهسهندن و ریفاهدا که عهلی یوونسی ئیادیعا دهکاا لهگاهڵ ئهمنیاهت گرینگتارین داوای "ئاهقوام" لاه ئێراندایاه و لاه راکێشاانی جااده باۆ ناوچاهکان و دهستڕاگهیشتنی خهڵک به ئاو و گاز و کارهبایدا دهبینێ و پێی وایه لهو بوارانهدا کوردهکانی عیراق و تورکیه ئێرهیی به کوردهکانی ئێران دهبهن! ،هێشتا روون نیه که کاروانی ئهو بودجه جههشی و زیادکردنی ئیعتباراته که بهڵێن درابوو کهنگێ و چۆن به مهقسهد دهگا. بهکورتی ،رێک لهبهر ئهوه که ئهو سیاسهته نوێیهی دهوڵهتی رووحانی لهبواری ئاوڕدانهوه له بارودۆخ و مافی پێکهاته پهڕاوێزکهوتووهکانی کۆمهڵگای ئێران بهڵێنی
الپهڕهی 13 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 13
گرتنهبهری دابوو لهسهر ههمان ئاهو بنیاتاه فیکاری و سیاساییه کاۆن و نالاهباره داڕێاژراوه کاه ساااڵنی سااڵه سیاساهتی ساهرکوت و هاهاڵواردنی ئاهو پێکهاتاناهی لاێ کهوتۆتهوه ،چاوپۆشی و خۆشبینییهکی زۆری دهوێ ههتا چاوهڕوانیی ئهوهمان ههبێ که دهوڵهتی تازه بهنیاز بێ یا لهخۆی ڕا ببینێ گۆڕانێکی ریشهیی (و نهک تاهنیا ڕووکهشانه) بهسهر ئهو بارودۆخهدا بێنێ. تێبینی :مهبهست لهو بهڵێن و وتانهی لهم وتارهدا ئیشاڕهیان پێ کراوه ،راگهیاندراوی ژماره 3ی حهسهن رووحانی لهسهر "مافهکانی ئهقوام و ئهدیان و مهزاهب" (9 ی جۆزهردانی )7394و وتووێژهکانی عهلی یوونسی لهگهڵ رۆژنامهی "آرمان" و رۆژنامهی "ایران"ه. له ژماره 647ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 8 :ی دێسدامبری 4173
کهمترین شت که دهبێ بیکهین! شهپۆلی نوێی ئێعدامی رۆڵهکانی رۆژههاڵت ههموو نیشتمانپهروهرێکی [ئهو پارچهیاهی کوردساتانی] ناوقمی خاهم کاردووه .هاهر لاهو کاتاهدا ،هاهموو الیاهک لاه خۆیاان دهپرسن که ئهو دۆخه له سهرکوت و دڕندهیی دهسهاڵت و الوازی و خهمساردیی خۆمان تا کهی بهردهوام دهبێ؟ شههیدانی چهند حهوتووی رابردووی رۆژههاڵت (چ ئهوانهی چهک بهدهسات جهساتهیان لاهنێو چیاا و دۆڵاهکان و لاهژێر ئاسامانی کوردساتاندا کهوتاه ساهر عاهرز و چ ئهوانهی له کاتی گیرانیاندا تهنیا کتێبیان پێ بوون و لهنێو زیندانهکان و له تاریکیدا له سێداره دران) ،شههیدی یهک رێگان که رێگای رزگاریی کوردستان و ئازادی و بهختیاریی مرۆڤی کورده .سهرنجڕاکێشه لهحاڵێکدا بۆخۆمان ههمیشه لهدهستمان دێ لهنێوان بهستێنی مهدهنی و بهساتێنی شۆڕشاگێڕیدا یاا لاهنێوان الیهناهکانی نێاو ههمان بهستێندا جیاکاری و دڕدۆنگی دروست بکهین ،کهچی دژمن ههردووکی ئهم بهستێنانه و هاهموو الیهناهکاان باه چاوێاک ساهیر دهکاا و زۆر جاار تۆڵاهی یاهکێکیان لهوهی تریان دهکاتهوه .وهک چۆن کۆماری ئیسالمی له سهرکوت و چهوساندنهوهی کوردهکاندا ههاڵواردن ناکا ،کۆمهڵگای سیاسیی ئێمهش له رۆژههاڵت به ههموو بهستێن و الیهنهکانییهوه دهبێ سهرجهم رووبهری ئهو یارییه سهخته سیاسییهی لهگهڵ کۆماری ئیسالمیدا دهیکا ،بهسهریهکهوه چاو لێ بکا و خۆی لاه هاهمووی باه بهرپرسایار بزانێ. کهمترین شت که لهپێوهندی لهگهڵ کورد به گشتی و کوردی رۆژههاڵت له سهردهمی ئهمڕۆدا بهتایبهتی دهبێ دانی پێدا بنێین ،نهبوونی یهکگرتوویی و الوازیی ڕوانگه و جووڵهی وهکیهک و هاوبهشه .میللهتێک له خهباتی خۆی بۆ ئازادی و دێموکڕاسیدا دهتوانێ ههر سهردهمهی گرینگی بداته باوار و شاێوهیهک لاه خاهبات و هاهر جاارهی کهناڵ و ئامرازێک بهکار ببا و تهنانهت به کاردابهشکردنێکی دروست و باه ههماههنگییاهوه ،دهکارێ لاه هاهمان ساهردهمدا پاهنا باۆ تاکتیاک و مێتاۆدی جیااواز باهاڵم تهواوکهری یهكتریش بهرێ .بهاڵم ناکرێ له ههمان سهردهمدا ههر بهشه لهو میللهته به رێگایهکدا بڕوا و ههر بهشهش ئهو رێگایه به شێوازی جیااوازی خاۆی بباڕێ، بهبێ ئهوهی سهرجهم رهفتاری سیاسیی رۆڵهکانی ئهو میللهته پهیڕهوی له فۆرموولێک بکا که لهڕووی ستراتیژییهوه یهکانگیر بێ. کۆمهڵگای سیاسیی ئێمه تینووی ئازادی و ئامادهی خهبات و فیداکاری ههیه ،بهاڵم جیاوازیی روانگه و مهرامه سیاسییهکان و یهکنهبوونی گوتار و کردارماان و لاهوهش خراپتر زاڵبوونی ئهقڵییهتی رکابهری ،پهرش و بووی و به فیڕۆچوونی تواناکاانی لاێ دهكهوێتاهوه و لاه ئاکامادا بچاووکی و سانوورداربوونی بهرهاهم و دهساکهوتهکان ههستی سستی و داماوی و بێ هیوایی له نهوهی نوێشدا دروست دهكا. پرسی یهکگرتوو نهبوونی بژارده سیاسییهکان بهتایبهتی حیزب و رێکخراوه سیاسییهکانی رۆژههاڵت کێشهی ههره گهورهی چهندین ساڵهی ئێمهیه که وهختیهتی هاهموو الیهک به سینگ فراوانی و ئازایهتییهوه بیری لێ بکهنهوه و مشوورێکی چارهنووسسازی لێ بخۆن و بهتایبهتی مێکانیزمێک بدۆزنهوه بۆ ئهوهی سهرباری ههموو ناکۆکی و یهکترقبووڵ نهکردنهکانیان ،روانگه و ئاقار و شێوازی خهباتیان بۆ ههمان سهردهم وهکیهک و ههماههنگ بکهن. قسه لهوه نیه که ههر ئهمڕۆ بزوتنهوهی کورد له رۆژههاڵتی کوردستان له شکڵێکی نههادیدا یهکدهست و یهکگرتوو بکرێ .قسه لهوهیه تا گهیشتن باهو ئامانجاه چاۆن دهکرێ ههموو الیهک یارمهتیدهر بن ههتا وزه و تواناکان وهها بهسهر یهکهوه رێک بخرێن که ههموو پۆتانسایهلهکانی کۆماهڵگای ئاازادیخوازی رۆژهاهاڵت هاوکاات باه یهک ئاقاردا ههنگاو بنێن و بهمجۆره رۆژههاڵتییهكان ،بهدهر له دابهشبوونه سیاسییه نێوخۆییهکانیان ،له کرماشان و ئیالم و سنه و مههاباد و ورمێ بن یا له تاران و قهزوین و خوڕاسان ،له قهندیل و لهنێو ناخی باشووری کوردستان بن یا لاه پااریس و ساتۆکهۆڵم و واشانگتۆن ،هاهموویان هاوکاات و پێکاهوه و باۆ یاهک مهبهسات لاه مهیداندا بن .رێگاچاره لهوهدا نیه که پێمان وابێ دهستپێکردنهوهی خهباتی چهکداری یا بایهخدان باه خاهباتی ماهدهنی باه خاودی خاۆی دهتاوانێ شاتێک لاه دۆخهکاه بگۆڕێ .رێگا چاره ئهوهیه که ههرچی دهکهین و بوار و بابهتی خهبات و تێکۆشانی رۆژمان ههرچییهک بێ ،ههموومان پێکهوه کاری بۆ بکهین و ههموو هێز و
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 14 :
Page : 14
پۆتانسیهلی خۆمان و ئهو توێژانهی نێو کۆمهڵگا که درێژکراوهی خۆمانن یان لهگهڵیان لهپێوهندیداین ،بخهینه خزمهتیهوه. ئهگهر بمانهوێ له قۆناغی ئێستادا هێزی گهل بهچهشنێک رێک بخهین و یهک بخهین که هۆشیارییهکی کارا و مهیدانداری کۆمهڵگای رۆژههاڵت و دیاسپۆرا دروست بێ و وهها چاالک بێ که سهرنجی بیروڕای گشتی بۆ الی مهسهلهی کورد له ئێران رابکێشاێ و لهساهر کۆمااری ئیساالمییش وههاا ببێتاه فشاار کاه ئاهو رێژیماه النیکاهم وا باه ئاسانی نهتوانێ گیانی الوانی کورد بستێنێ ،پێویسته وهک دهسپێک له فکری ئهو مێکانیزمانهی کاری هاوبهشدا بین که بهسهر کۆسپه نێوخۆییهکانی بزوتناهوهی کاورد له ئێراندا پاز دهدهن و یارمهتیش به رهوینهوه و سووانی لهمپهره زاتییهکانی نێو ئهو بزوتنهوهیه دهكهن. بۆ ئهو مهبهسته پێویسته چاالکانی سیاسی و مهدهنیی رۆژههاڵت ،چ ئهوانهی له نێوخۆی واڵت کار دهکهن و چ ئهوانهی له دهرهوهی ئێرانن ،چ ئهوانهی هاهموو شاتێک له حیزبدا کورت دهكهنهوه و چ ئهوانهی شانازی به حیزبی نهبوونی خۆیانهوه دهكهن ،پێكهوه و بهسهریهكهوه بزوتنهوهیهکی بهربهرین و ههمهالگیری داکۆکی له مافی مرۆڤی کورد وهڕێ بخهن که وهك فۆرۆمێکی هاوبهش و چهترێکی رێکخراوهیی قالبێکی نههادی بهاڵم ناحیزبی بهخۆیهوه بگرێ. که دهڵێین ناحیزبی ئهماه باهو مانایاه نیاه کاه گاهوره ئاامرازێکی لاهو چهشانه باۆی ناهبێ کااری سیاسای بکاا .بهپێچهواناهوه ،دروسات وایاه ساادهترین و ئیزۆلاهترین کهیسهکانی پێشێلکاریی مافی مرۆڤیش له رۆژههاڵتی کوردستان رێک به رهههنده راستهقینهکهی دۆخای کوردساتان کاه رهههنادی سیاسای و مێژوویای مهساهلهکهیه گارێ بدرێتهوه ههتا بهم چهشنه ههم مهسهلهی کورد وهک خۆی به غهیره کوردهکانی ئێران بناسێندرێ و ههم گهلهکهمان له دهروونی خۆیدا باشتر دوورهدیمهنی ههنگاونان و خۆنیشاندانی نهتهوهیی خۆی له بێژینگ بدا .که دهڵێین ناحیزبی ئهوه ههروهها بهمانای بهکهمگرتنی رۆڵی حیزبهکان نیه .زۆر بهپێچهوانهوه ،ئێستاشی لهگهڵ بێ، له کۆمهڵگای سیاسیی ئێمهدا حیزبهکان یهکهمین و کاریگهرترین ئامرازی بزواندن و رێکخستنی هێزی نێاو کۆماهڵگان .باهڵكوو مهبهسات ئهوهیاه کاه بهلهباهرچاوگرتنی ههموو بهربهست و مهترسییهکانی سهر رێگای کاری سیاسی له نێوخۆی واڵت و هاهروهها ناکۆکییاه نێوخۆییاهکانی باژارده و الیهناه سیاساییهکانمان ،لاهو باوارهدا و باۆ قۆناغی ئهمڕۆ پێویستیمان به ئامرازێکی یهكگرتووی جواڵندن و یهکخستنی هێزی جهماوهر ههیه که مۆرکی هیچ الیهن و تهنانهت هایچ بهساتێنێکی لاێ ناهدرێ ،باهاڵم ههموو بهستێن و الیهنهکان یهکدهنگ و ههماههنگ پشتی بگرن و بۆ ههرچهشنه ههوڵ و ههنگاو و ئاکسیۆنێک چ له نێوخۆ و چ له دهرهوهی واڵتادا کاه رێاک دهخارێ، ههموو الیهنهکان تهواوی زهرفییهت و دهرهتانهکانی خۆیانی ،له هێزی فکری و ئینسانییهوه بگره تا توانای ماددی و تۆڕی پێوهندییهکان ،بخهنه پێناو و هاهرچی لاه هێز و کاریگهری ههیانه بیڕژێننه نێو شااڵوی ئهو هێزه کوردییه رۆژههاڵتییهی سهرتاسهری جیهان. با نه هیچ کهس و الیهنێک بهتهنیا خۆی له کار و بیرێکی لهم چهشنه بکاته خاوهن و ناه هایچ کاهس و الیاهنێکیش لاه ترسای ئاهوه کاه بۆخۆیاان تێیادا دهسپێشاخهر نهبوون ،لێی بسڵهمێننهوه .با رێگه بدهین بژارده سیاسی و مهدهنییه چاالکهکانی ههموو بهستێنهکان و ههموو الیهنهکان ،ههر ههموویان ،بهبێ جیاوازی ،به پهسند و پشتگیریی رێکخراوه پێوهندیدارهکانیان ،بهرهو یهكتر بێن و کاردروستایی داڕشتنی نهخشهڕێگا و پێکهێنانی ئالیهتهکانی ئهو گهوره ئامرازهی رێکخستنی هێزی کۆمهاڵنی خهڵکی رۆژههاڵت له بهرامبهر کۆماری ئیسالمیدا و به هاناوه هێنانی بیروڕای نێونهتهوهیی بۆ الی دۆخی کوردهکانی ئێران بکهن. چاولێکردنهوهیهکی وێنهی ئێعدامکراوهکانی ئهم چهند رۆژه ،بزهی حهبیب ،تێڕامانی شێرکۆ ،و ئهو رووباره بهخوڕه له خوێنی شاههیدان ،بهساه باۆ ئاهوهی باه خۆماان بڵێین که ئهوه کهمترین شتێکه که دهبێ ههر ئێستا بیکهین. سهرچاوه :فیس بووک /رێکهوتی 1 :ی نوامبری 4173
سهبارهت به ههوڵی چاالکانی کورد له نێوخۆی واڵت بۆ دامهزراندنی حیزبێكی "قانوونی" یهكێک له پێشمهرجه ههره سهرهکییهکانی بهشداریی سیاسی ،مافی دامهزراندنی رێکخراوهکان و ئازادیی پارته سیاسییهکانه .دهقه نێونهتهوهییهکانی پێوهندیادار باه مافه سیاسییهکانی مرۆڤ و ئۆرگانهکانی چاوهدێر بهسهر جێبهجێ کردنی ئهو دهقانهدا ،بهڕهسمی ناسین و جێبهجێ کردنی بهکردهوهی ئازادیی رێکخراوهکان به پێوهری سهرهکیی پلورالیزمی سیاسی که ههر کۆمهڵگایهکی دێموکراتیکی پێ دهناسرێتهوه له قهڵهم دهدهن .لهبهر ئهوهی حیزب و رێکخراوهکان ئامرازی ههره گونجاوی کانالیزه کردنی باس و خواسه سیاسییهکان و خهموندنی بیروڕای گشتی و ئهکتیڤ کردنی تاک لهنێو بهستێنی گشتیدان ،تهنانهت واقیعییاهتی زۆر لاه مافاهکانی دیکاهش وهک ئازادیی رادهربڕین و ئازادیی خۆپێشاندان و راست و دروستیی ههڵبژاردنهکان به ئازادیی دامهزران و تێکۆشانی حیزب و رێکخراوهکانهوه دهبهسترێتهوه. له ئێرانی ژێر حاکمییهتی کۆماری ئیسالمیدا ،سهرهڕای بوونی کۆمهڵێک بنهمای دهستووری و قانوونی سهبارهت به چاالکیی حیزب و رێکخراوهکان و لهگاهڵ ئاهوهدا کاه بهدرێژایی تهمهنی ئهو رێژیمه بهڕواڵهت هێندێک حیزب و رێكخراو له چوارچێوهی نیزامدا دامهزراون ،بههۆی ماهیهتی ئیدئۆلۆژیکی ئهو رێژیمه که ههمیشه زهرفییهته سیاسی و قانوونییهکانی بهرتهسکتر کردۆتهوه ،له کردهوهدا ههرگیز ئازادیی ئهحزاب جێبهجێ نهکراوه .نهک ههر ئهو رێکخراو و پارته سیاسییانهی ملکهچی بنهما
الپهڕهی 15 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 15
فهلسهفییهکانی کۆماری ئیسالمی نهبوون مۆڵهتی دامهزران و بواری چاالکیی ئازادیان پێ نهدراوه ،بهڵکوو تهنانهت ئهو حیزبانهش که له چوارچێوهی رێژیمدا لهالیهن باڵ و ژێر باڵهکانی نێوخۆی ئهو رێژیمهوه پێک هاتوون واڵمدهری ئهو رۆڵه نهبوون که حیزبێکی سیاسی دهبێ بیگێڕێ؛ لهسهریهک رهوته سیاسییهکان له ئێرانی ژێار حاکمییهتی کۆماری ئیسالمیدا بهتایبهت له سهروبهندی ههڵبژاردنهکاندا نهک بهدهوری حیزبهکاندا ،بهڵکوو ههمیشاه باهدهوری کهساایهتی و سایما ناساراوهکانهوه کاه رابردوویهکیان له بهرپرسایهتیی گهوره له رێژیمدا ههبووه ،شکڵیان گرتووه. تا ئهو جێگایهی دهگهڕێتهوه سهر رێکخراوه سیاسییهکانی کوردستان ،ئهو ههڵمهته له تهکفیر و له مهیدان وهدهرنانی ئهو الیهنانهی واڵمدهر و پاهیڕهوی بناهماکانی کۆماری ئیسالمی نهبوون زۆر پێش ئهوهی حیزبه "سهراسهری"یهکانی ئێران بگرێتهوه ،رێکخراوه کوردییهکان و لهنێو واندا باهرابردووترین رێکخاراوی سیاسایی کاورد لاه ئێران واته حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی به ئامانج گرت .سهرهڕای ئهوه که ئهو حیزبه له رهوتاه سیاساییهکانی پااش ئیانقالب و هاتناه ساهرکاری کۆمااری ئیساالمیدا چاالکانه لهگهڵ کاربهدهستانی نوێی تاران له مامهڵهدا بوو و له کاتی وتووێژهکانی ههیئهتی نوێنهرایهتیی گاهلی کاورد لهگاهڵ نوێناهرانی دهوڵاهتیش لاه دیاالۆ و دانوستاندا بوو ،ههرگیز ئهو حیزبه بهشێوهی قانوونی دهرهتانی تۆمار کرانی نهدرایه و بهپێچهوانهوه لهگهڵ دهسپێکردنهوهی شاهڕی کوردساتان کاربهدهساتانی کۆمااری ئیسالمی بڕیاری به "ههڵوهشاوه" راگهیاندنی ئهو حیزبهیان دهرکرد .دهستهواژهیهک که تا ئێستاش لهالیهن دهزگاا تهبلیغاتییاهکانی رێاژیم و ئاهو بهرپرساانهیهوه کاه لهسهر مهسهلهکانی پێوهندیدار به کوردستان دهدوێن ،ههروا بهکار دهبرێ. لهگهڵ گهشهسهندنی خهباتی پارلمانیی کوردهکانی باکووری کوردستان و دامهزرانی رێکخراوی سیاسیی رهسمی و قانوونییان (ههر جارهی باه ناوێاک) باۆ بردناه پێشای خهباتی ئهوان له بهستێنی مهدهنیدا ،ئهو بیرۆکهیه لهالی کۆمهڵێک له چاالکانی کورد له نێوخۆی رۆژههاڵتی کوردستانیش کهڵکهڵهی کرد کاه باۆ باهقانوونی کردنای چاالکیی سیاسیی خۆیان له چوارچێوهی کۆماری ئیسالمیدا ههوڵ بدهن ،بهتایبهت که ئهو سهردهمه هاوکات بوو لهگهڵ هاتنه سهر کاری باڵی ناوزهدکراو به ریفۆرمخواز که کهمکردنهوهی فشار بۆ سهر خهڵکی خستبووه نێو مهرامه سیاسییهکانی خۆیهوه و له کوردستانیش بوارێکی ههرچهند سنووردار بۆ چااالکیی فهرهاهنگی و روونااکبیری پێک هاتبوو .بهاڵم دواجار سنووره قانوونی و سیاسییهکانی چاالکیی سیاسیی رێکخراو لهژێر حاکمییهتی کۆماری ئیسالمیدا بوونه هۆی ئاهوه کاه ساهرهڕای دروساتبوونی ژمارهیهکی زۆر ئهنجومهنی ئهدهبی و فهرههنگی له شارهکانی کوردستان و تهنانهت دامهزرانی هێندێک فۆرۆم و پێکهاتاه باۆ وهخاۆگرتن و ههماهاهنگ کردنای چااالکیی سیاسیی نوێنهرانی کورد له مهجلیس و بهگشتی بژاردهکانی کاورد لاه ناوهناد ،ناه کۆمااری ئیساالمی رێگاهی باه تۆماارکردنی یاساایی ئاهو پێکهاتاناه دا کاه سروشاتێکی سیاسییان ههبوو ،نه نوێنهر و چاالکه کوردهکانیش ئهو کاته توانیان شهقڵی سنووره گوتارییهکانی سهپێنراو لهالیهن رێژیمهوه ئهوهنده بشکێنن که متمانه و سهرنج و پشتیوانیی بهربووی خهڵکی کوردستان بۆ الی خۆیان رابکێشن. لهالیهکی دیکهوه ،بههۆی ئاکامه عهینی و رهوانییهکانی مامهڵاهی ئهمنیاهتی لهگاهڵ مهساهلهی کوردساتان و ناهبوونی بهساتێن و ئاهزموونی پێویسات لاه ههماهاهنگی و هاوپێوهندیی نێوان بهستێنی مهدهنی و بهستێنی شۆڕشگێریی خهباتی کوردهکان له ئێران ،ئۆپۆزیسیۆنی رووخانخوازی کاوردیش لهساهریهک باه دوودڵای و تهناناهت باه چاوی گومانهوه لهم جۆره ههواڵنهی دهڕوانی .ئهم گومان و دوودڵییه ئهوهندهی بۆ بێ باوهڕییاهکی باهجێ باه رێاژیم و باێ هیواییاهکی ماهنتیقی باه کاارایی زهرفییهتاه سیاسی و قانوونییهکانی نێو سیساتمی کۆمااری ئیساالمی دهگهڕایاهوه ،ئهوهنادهش باه ناهاهق بهرهاهمی ئاهنگیزه و رێفلێکساه ناهگوتراوهکانی پێوهندیادار باه زێهنیاهتی رکابهری و ئالترناتیڤ سازی بوو. ئهمڕۆ لهگهڵ هاتنهسهرکاری رووحانی و دوابهدوای ئهوه که بهشێک له بژاردهکانی کوردی نێوخۆی واڵتیش تێکهڵی ئاهو فهرایهناده باوون کاه هاهڵبژێرانی نااوبراو باه سهرکۆماری لێ کهوتهوه ،مهسهلهی دامهزراندنی رێکخراو یا رێکخراوگهلێکی قانوونی له ئێران بۆ رێکخستنی تێکۆشانی سیاسیی کوردهکان لهالیهن هێندێک له چاالکان و پێکهاتاه تائێسااتاش ناڕهساامییهکانی کاوردی نێوخااۆی واڵتااهوه خراوهتاهوه روو و ئااهو پرسااه کهوتۆتاهوه نێااو رۆژهڤاای بااس و بیااری سیاساایی کاوردی رۆژهااهاڵت .لااه سهردهمێکدا که کۆماری ئیسالمی ههروا خۆی له ههڵێنانهوهی ههرچهشنه ههنگاوێک لهپێناو کرانهوهیهکی سیاسیی ئهوتۆدا که دهرفهت به تێکۆشاانی ئاازاد و ئاشاکرای ئۆپۆزیسیۆنی نهریتیی خۆی بدا دهپارێزێ (شتێک که جارێ نه له کورتخایهن و نه تهنانهت له دوورهدیمهنیشدا رێی تێ ناچێ) ،له سهردهمێکیشدا که بهاڵم کۆمهڵێک تابوو و بهربهستی زهینیی نێوخۆی بزوتنهوهی کورد شکاون و بوارێکی لهبارتر بۆ لهیهكتر تێگهیشتنی بژاردهکانی ههردوو بهستێنی مهدهنی و شۆڕشگێڕی رهخساوه ،جێی خۆیهتی که پێداچوونهوه به چۆنیهتیی مامهڵه لهگهڵ پرسی دامهزراندنی رێکخراوی قانوونیی کوردهکان له ئێران النیکهم له یهکێک لهو دوو گۆشه نیگایاهدا کاه لاه سهرهوه باس کران بکرێ. تا ئهو جێگایهی دهگهڕێتهوه سهر گۆشه نیگای کۆماری ئیسالمی ،ههروهک گوترا ههتا ئێساتا ئاڵوگۆڕێاک لاهو باوارهدا لاه سیاساهتی رێژیمادا پێاک ناههاتووه .کۆمااری ئیسالمی ئهگهر بهڕاستی باوهڕی به تێکۆشانی سیاسیی کوردهکان بۆ کارکردن لهسهر مهرامه جهوههرییهکانی نهتهوهی کورد له ئێاران هاهبا ،باواری تێکۆشاانی ئاازاد و ئاشکرای لهپێشدا بۆ ئهو حیزبانه دهڕهخساند که رابردوویهکیان له خاهبات و تێکۆشاان باۆ خساتنهڕوو و وهدیهێناانی ویسات و داوا رهواکاانی ئاهو گهلاهدا ههیاه و لاه یهکهمین ههڵبژاردنی پارلمانیدا که ئهو رێژیمه بۆخۆی رێکی خستبوو متمانهی خهڵکی کوردستانیان وهرگرت و بهگشتی له خهموندنی پرسی کورد له ئێراندا رۆڵێکی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 16 :
Page : 16
مێژووییان گێڕاوه .خۆ ئهگهر تهنانهت ههنگاوی لهم چهشنه تهنیا رێکخراوهکانی دامهزراو لهالیهن چاالکانی کوردی نێوخۆی واڵتهوهش بگرێتهوه ،ئاهماه – باه هاهموو کهمیی خۆیهوه -ناکرێ به خراپ بزانرێ و پێشوازیی لێ نهکرێ .بهاڵم ههروهک گوترا هاهتا ئێساتا هایچ ئاماژهیاهکی روون و بڕیااردهر ساهبارهت باه پێداچووناهوهی رێژیم به سیاسهتی خۆی لهو بوارهدا تهنانهت لهپێوهندی لهگهڵ پێکهاته کوردییهکانی نێوخۆی واڵتیش بهدی ناکرێ .بهپێچهواناهوه ،ناهک هاهر ئاهو پرۆژاناهی لاهم دواییانهدا لهژێر ناوی حیزب دروست کردندا هاتوونهگۆڕ ،بهڵکوو تهنانهت ئهو پێکهاتاناهی پێشاووش کاه لاه قاالبی ناهرمتردا گهاڵڵاه کراباوون و دهمێکاه لاه فاهزای گشتیدا ناویان ههیه ،تا ئێستا مۆڵهتی یاساییان وهرنهگرتووه. لهو شوێنهدا بهاڵم که پێداچوونهوه و دووباره ههڵسهنگاندنهوه خۆی دهسهپێنێ گۆشهنیگاکهی دیکه ،واته مامهڵهمان لهگاهڵ هاهوڵ و هاهنگاوهکانی نیشاتمانپهروهرانی کورد له نێوخۆی واڵت لهم بوارهدایه .بهدرێژایی چهند دهیهی رابردوو ،یهکێک له کهموکوڕییهکانی کاری سیاسیی کوردهکانی ئێاران (باه هاهموو رووبهرهکهیاهوه) ئاهوه بووه که ههماههنگی و هاوپێوهندیی نێوان بژاردهکانی ههردوو بهستێنی مهدهنی و شۆڕشگێڕی وهک زۆر پرسی دیکه به ناهاهق کهوتۆتاه ژێار کاریگاهریی پرسای مامهڵاه لهگهڵ رێژیمی کۆماری ئیسالمی بهو ماهییهته نادێموکڕاتیک و دژه ئینسانییهوه که ههیهتی .راساتییهکهی ئهوهیاه کاه ناهک هاهر قاازانجی لهمهیدانادابوونی هاوکااتی بژاردهکانی کورد له ههموو بهستێنهکاندا و بههێزکردنی فاکتهری کوردی له ههموو رهههندهکانی کاری سیاسیدا ،بهڵکوو پێویستیی نۆژهنبوونهوهی بهستێنی شۆڕشگێڕی و گرێدرانهوهی ئۆپۆزیسیۆنی رووخانخواز به واقیعییهتهکانی نێو کۆمهڵگا لهم قۆناغهدا و زهروورهتی تهمرین کردنای هاهر لاه ئێساتاوهی پێکاهوه حاواناهوه و کاریگاهری لهسهر یهكتر دانان بۆ قۆناغی پاش کۆماری ئیسالمییش ئهوه دهخوازێ که بژارده و پێکهاتهکانی ههردوو بهستێنی مهدهنی و شۆڕشگێڕی لهماهوال باه دیادێکی ئااوهاڵ و داماڵراو له گومان و دڕدۆنگییهوه بۆ رۆڵ و ریسالهتی یهکتر بڕوانن و لهگهڵ جیاوازیی سروشتیی نهخش و کارکردیان ،خۆیان به تهواوکهری یهكتر بزانن. ئهگهرچی بههۆی درێژهکێشانی روانینی ئهمنیهتیی کۆماری ئیسالمی بۆ مهسهلهی کوردستان ،دیالۆ و کاریگهری دانانی ئهم دوو بهستێنه لهسهر یهکتر هێشتا نااتوانێ دیالۆ و کاریگهری دانانێکی رهسمی و راستهوخۆ و ههمهالگیر بێ ،بهاڵم ههر ئێستا ههردووال دهتوانن به ههڵوێست و کرداری پۆزهتیڤ و بنیاتنهری خۆیان ،بۆ یهكتر و لهبهر چااوی کۆماهاڵنی خاهڵک ئهرکسااز و متمانهباهخش و لاه ئاکامادا رێکخاهر و بزوێناهر بان .ئهوهنادهی پێویساته بهساتێنی شۆڕشاگێری دهساتی چاالکاانی نێوخاۆ بهتایبهتی له ئاستی ناوهنددا ئاوهاڵ بکا و هانیان بدا که ههموو ئامراز و کهناڵاه سانووردارهکانیش (و یاهک لاهوان داوای باهقانوونی کردنای پێکهاتاه سیاساییهکانی کورد) بۆ ئهوه بهکاربهرن که مهسهلهی کورد لهالی کاربهدهستانی رێژیم وهک دهغدهغهیهکی ههمیشهیی بمێنێ و کۆمهڵگای ئێرانیش ههرچی زیاتر به داواکانی خهڵکی کوردستان ئاشنا بکهن ،ئهوهندهش بهستێنی مهدهنی لهسهریهتی بۆ بهزاندنی جهغزی گوتاریی داسهپاو لهالیهن رێژیمهوه و لهپێناوی کاریگاهری وهرگرتنای زیااتر لاه گوتاری مێژوویی کورد له ئێران ئامادهیی له خۆیدا پێک بێنێ و له کردهوهشدا ئازایانه خهلالقییهت له خۆی نیشان بدا .له ههر حاڵدا ئیدی رهوا نیه که پێوهندی و کارتێکهریی نێوان ئهم دوو بهستێنه چیدیکه نه گرفتاری گومان و دڕدۆنگییهکانی رابردوو بێ و نه بهتایبهتی کۆماری ئیسالمییش ئاقارهکهی دیاری بکا. بهم چهشنهیه که ئهگهر تهنانهت پهڕاوێزی مانۆڕدانی چاالکانی کورد له نێوخۆی واڵت بۆ به چالێنج کێشانی رێژیم و لهو نێوهشدا بۆ باه قاانوونی کردنای رێکخاراوی سیاسیی کاوردی لاه ئێاران زۆر سانووردایش باێ و ئهگاهر تهناناهت ئاهوان لاهم ههواڵنهیانادا ساهرکهوتووش ناهبن ،النیکاهم پانتاایی خاهباتی کاورد لاه ئێاران باههۆی تێگهیشتنی هاوبهش و خۆدهرخستنی ههماههنگی بژاردهکانی کورد له ههردوو بهستێندا فراوانتر دهبێتهوه و له ئاکامدا کوردهکان دهچنه نێو فازێکی نوێ له ههنگاونانی بهکردهوه بۆ بردنهپێشی خهباتێکی فرهڕهههندی دانهبڕاو له پڕۆسه سهراسهرییهکان. له ژماره 678ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 44 :ی ئۆکتۆبری 4173
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 17 :
Page : 17
کۆنگرهی نهتهوهیی کورد :بهستێن و ئامانج و لێکهوتهكان وهرگێڕان له فارسی یهوه :سیروان مووسا پوور بۆ یەكەم جار لە مێژووی كورددا ،پارته سیاسییهكانی کوردستان بە مەبەساتی گەیشاتن بە گوتاارێكی سیاسایی هااوبەش و وەكیەكلێكردنای ئاقارهکاانی خاهباتیان بە شێوهی فەرمی و ئاشكرا لە دەوری یەك كۆ بوونەوە. دوای چەندین ساڵ خرانهبهرنامه و چەندین جار وهدواخران ،سەرەنجام نیوەڕۆی دووشەممە 44ی ژووئیەی ،4173یهکهمین کۆبوونهوهی ئامادەکردنی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد بهسهرپهرستیی بهڕێز مەسعوود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و بە بەشداریی نزیكەی چل حیزب و الیەنای سیاسای و نیزامیای كاورد لاه هاهر چاوار پارچاهی کوردستان له سەالحەددینی [ئوستانی] هەولێر بەڕێوەچوو. بهشدارانی ئهم کۆبوونهوهیه كە تەواوی حیزبە بەرچاوەكانی كوردیان نوێنهرایهتی دەكرد ،وێڕای دەربڕینی ڕوانگەكانیان دهربارهی بنەما و ئامانجەكانی بەڕێوەچاوونی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد ،لەسەر هێڵە گشتییەكانی بەرنامەی كاری ئەم كۆنگرەیە و دیاریكردنی لیژنەیەكی بیستویەك كەسی (لەساەر بنەماای پشاكی پێوەندیادار بە هەر پارچەیەكی كوردستان و بە لەبەرچاوگرتنی یەكسانیی ڕێژەیی نێوانیان) كە ئەركی بەرنامەڕێژی و ئامادەكردنی كۆنگرەی لە ئەستۆ دەبێ ،رێک کهوتن. پێشبینی دەكرێ كۆنگرەی نەتەوەیی كاورد لە مااوەی یەك ماانگی داهااتوودا بە بەشاداریی توێژگاهلێکی باهربووتری پێکهاتاهکانی نێاو بازووتنەوەی كاورد و كاۆمەڵگەی مەدەنیی كوردستان و كوردەكاانی ئاسایای نێوەڕاسات و دیاساپۆرا بەڕێاوە بچاێ و ناوێنەرانی گەل و كەمایەتییەكاانی دراوساێی كاورد و دەوڵەتاانی نااوچە و هێنادێك لە ڕێكخراوە نێونەتەوەیییەكانیش بۆ بەشداری لەم كۆنگرەیەدا بانگهێشتن بكرێن. ئامانج لەم كۆنگرەیە ،بێجگە لە هاودەنگی لەسەر بنەماكانی گوتاری سیاسیی هاوبەشی كوردەكان و پرەنسیپەكانی خەباتی دێموكراتیك و شوناسخوازانەیان ،پێكهێنانی دامهزراوهیهکی رێکخراو لە شكڵی «كۆنگرەی نەتەوەیی كورد»دا و خستنەڕووی فۆرۆمێكی هەمیشەیی بۆ تێکگهیشتن و هاوئاهەنگیی پێویست لەم بوارەدا ،ڕاگەیەندراوە. واتای ستراتیژیكی ئەم هەنگاوە بێوێنهیهی كوردهکان و ئاکامه سیاسییەكانی دەبێ لە كۆنتێكساتی مێژوویای خەبااتی شوناساخوازانەی كاورد كە هەمیشاە دوو ڕەهەنادی دێموكراتیك و نەتەوەیی هەبووە و لەسهر دوو بهستێنی نێوخۆی واڵتان و بان-سنووری (فرامرزی) چۆته پێش ،لێك بدرێتەوە. دابەشكرانی خاكی كوردستان لە دوو بڕگەی مێژووییدا (لە ساڵی 7572و دوای شەڕی یەكەمی حیهانی) و جێگرتنی كوردەكان لە چوارچێوەی سیاسیاجوغرافیایی النیكەم چوار واڵتدا ،مەسەلەی كوردی لە هەركام لەو واڵتانەدا خستۆتە ژێر كاریگەریی ڕێڕەوی مێژوویی و ڕەوتی سیاسیی پێوەندیدار بەم واڵتانە ،بە چهشنێك كە چ لەڕووی هاوكێشەی دێموگرافی و رادهی لێکنزیکبوونهوه و تێكەاڵویی فەرهەنگی و چ لەڕووی جێگه و پێگەی حقووقی و ڕەوشی سیاسییهوه ،بارودۆخی كوردەكان لە هەر بەشێكی كوردستان خاوەن تایبەتمەندی و خهسڵهتی جیاکهرهوهیه. سهرهڕای ئهمهش ،له سهرتاسهری مێژووی هاوچەرخی کورددا هەستی هاوسۆزی و هاوپێوهندیی نەتەوەیی نێوان كوردەكان ڕاستییەكی حاشاهەڵنەگر بووە .ئەو ئینتیما و هەستی هاوپێوەندییە ،بهدهر لە خاڵه هاوبەشهکانی ناسنامهی نهتهوهیی كە پەیدابوونی دیاسپۆرا و پێشكەوتنی ڕاگەیەنە گشتییهكان و ئامرازەكانی دیكەی پێوەندی و هاموشۆ دەرەتانی دەركەوتن و گەشەكردنی بۆ ڕەخساندوە ،لەڕەفتاری سیاسیی كوردەكانیشدا ڕەنگی داوەتەوە. چ بە درێژایی سەدەی بیستەم كە شۆڕشگێرانی كورد لە پەڕاوێزی كێشەی نێوان دەوڵەتانی زاڵ بهسهر کوردستاندا دەرفەتی تێکهاڵوی لەگەڵ یەكتریان دەست دەكەوت و چ دوای كۆتایی شەڕی سارد كە ژیئۆپۆلیتیكی سەرچاوەگرتوو لە شەڕی دووهەمی كەنداو و ڕەوتی ئاڵوگۆڕە سیاسییەكانی نێو واڵتانی ناوچە کۆمهڵێک دەرفەتی نوێی بۆ زۆربهی كوردەكان (لە عیراق ،توركیە و تهنانهت سووریە) بهدی هێنا ،حیزب و الیەنە سیاسییەكانی بەشە جیاوازەكانی كوردستان سەرەڕای ناكۆكییە كاتییەكانیان، بەردەوام لەگەڵ یەكتر لە پێوەندی و ئاڵوگۆڕی بیروڕا و تهنانهت ههماههنگی و هاوکاریدا بوون. جیا له هێندێک نموونهی زهقی مێژووییش وەك بەشداریی چاالكانەی كوردەكانی عیراق لە كۆماری كوردستان و لە پەڕاوێزی بەرگریی خەڵكی كوردستان لهدوای شۆڕشی ئێراندا ،مێژووی كورد چ لەسهر ئاستی گشاتیی خەڵاك و چ لەساەر ئاساتی الیەن و باژاردە سیاساییەكان ،تاهژی لەو حاڵهتانهیاه كە دەری دەخەن كوردەكاان هاهم باه هۆكاری شوناسی و ههم به هۆکاری تاکتیکی هەرگیز لە بەرامبەر بارودۆخ و چارەنووسی یەكتردا بێخهم نهبوون .دیارە ڕابردووی كار و كاردانەوە و شوێندانەریی نێوان كوردەكان ،حاڵهتی تێكئاڵقان و ناتەباییشی تێدا بووە و ئەو پێوەندییە ئاڵۆزانەكە كوردەكاان لە ڕۆژهەاڵتای نێوەڕاساتدا تێای كەوتاوون ،لە زۆر قۆناا دا هێنادێك گرژیی ناوخۆییشی بۆ ئهوان لێکهوتۆتهوه. بااۆ ڕووبەڕووبااونەوە لەگەڵ دووركەوتاانەوە و لێااكتەكینەوەی سااەرچاوەگرتوو لە ناتهبایییااه جەوهەرییەكااانی مەسااەلەی كااورد ،لە قۆناااغە جیاوازەكاااندا هەوڵ بااۆ لێکنزیککردنهوه و بهیهکگهیاندنی ڕوانگە و بۆچوونی كوردەكان دراوە .بۆ نموونە لە دەیەی پەنجای زایینی بەمالوە خوێندكاران و ڕووناکبیرانی كورد هێندێک کۆڕ و
الپهڕهی 18 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 18
کۆمهڵهیان بە مەبەستی پهرهپێدانی هاوفكری و تێکگهیشتنی نێوان چاالكانی بەشە جیاوازەكانی كوردستان پێك هێنا؛ له حهفتاکان و ههشتاکانی زایینایدا هێنادێك ههوڵ بۆ سیستماتیککردنی هاوفکری و ههماههنگییهکان ههم لهنێوان کوردهکانی عیراق و تورکیه و ههم لهنێوان کوردهکانی ئێران و عیراقدا دران؛ دوای كۆتاییهاتنی شەڕی ساردیش هێندێك كۆڕبهندیی کوردی لەژێر ناوی كۆنگرەی نەتەوەیی لە ئورووپا و ئەمریكا دامەزران. هەمااوو ئەم دهستپێشااخهرییانه بەهااۆی بااارودۆخی زاڵ بەسااەر كوردسااتاندا ،ناكۆكییەكااانی نێااوان حیاازبە سااەرەكییەكانی كوردسااتان ،بەسااتراوەیی ئیاادئۆلۆژیك یااان هێژێمۆنیخوازیی هێندێك الیەن كە له هەوڵی دەستێوەردان و پەرەپێدانی نفووزی خۆیان لە پارچهکانی دیكەی كوردستاندا بوون ،نهیانتوانی لە كاۆكردنەوەی هەماوو الیەنەكانی بزووتنەوەی كورد و پێكهێنانی یەكگرتنی ڕاستەقینە و هەمەالیەنەدا سهرکهوتوو بن. دوای ڕووخانی ڕێژیمی سەددام حوسێن ،چ لەباری عهینی و جوغرافیایی و چ لەباری زەینی و سیاسییهوه ،بەستێنی باشتر بۆ گفتوگۆی نێوخۆیی كوردەكاان رهخساا .بە فەرمی ناسارانی حكاوومەتی هەرێمای كوردساتان لە قاانوونی بنەڕەتیای ناوێی عێاراقدا و ئەو پێشاكەوتنانەی كە ئەم حكاوومەتە لە باواری پێوەنادییە دەرەكییەكاان و بنیاتنانەوەدا بەدەستی هێنان لەالیەك و ،لەالیەكی دیكەشەوە دابەزینی بەرچاوی كێشە و ملمالنێ سیاسییەكانی نێوان كوردەكان و هاوچەشنبوونی ڕێژەیی ستراتیژیی و شێوازەكانی خەباتیان ،لە سەرووی ئەو هۆكارانەن كە لە پێكهێنانی ئەم بوارە گونجاوەدا دەوریان هەبوو. لهگهڵ ئهوهشدا ،هۆكارگەلێكی وەك کێشهكانی نێوان حكوومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكوومەتی نوری ماالیكی لەم چەناد سااڵەی دوایایدا ،ناكۆكییەكاانی نێاوان حكوومەتی هەرێم و ئۆپۆزیسیون لە باشووی کوردستان ،و ئەو نائارامییانهی بە هۆی بوونی هێزەكانی پ.ك.ك لە سنوورە هاوبەشەكانی هەرێم لەگەڵ ئێران و توركیە جارناجار سەریان هەڵدەدا ،بەڕێوەچوونی كۆنفڕانسی نەتەوەیی كوردیان وەدرەنگ دەخست. ههر بهم چهشنه ،وا دێتە بەرچااو دەساتپێكردنەوەی گفتوگاۆی نێاوان هەولێار و بەغادا لەساهر ئاساتی بەرپرساانی پلاه یاهكی هەردووال باۆ چارەساەركردنی كێشاەكانی نێوانیااان ،دەسااتێكردنی گفتوگۆكااانی ئاشااتیی نێااوان حكااوومەتی توركیااه و كوردەكااان ،و ڕێااككەوتنی بااهکردهوه و نهنووسااراوی حیزبەکااانی دەسااەاڵت و الیهنااهکانی ئۆپۆزیسیۆنی هەرێمی كوردستان بۆ جیاكردنەوەی مەسەلە نەتەوەیییە گەورەكان لاه نااكۆكییە سیاساییەكانی پێوەندیادار بە بەڕێاوەبردنی هەرێام ،بەڕێوەچاوونی ئەم كۆنفڕانسەیان ئاسان كردۆتهوه. هەروەك گوترا ههوێن و هاندهری بەڕێوەبردنی كۆنفڕانسی نەتەوەیی و پێكهێنانی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد لەو باوەڕەوە ساەرچاوە دەگارێ کاه ئەگەرچای كوردەكاان باۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان لە چوارچێوەی دەوڵەتانی زاڵ بەسەر كوردستاندا خەبات دەكەن و كێشەی كاورد لە هەریەك لەم واڵتاانە هەنادێك تایبەتمەنادیی هەن كە دەبێ لەبەرچاو بگیرێن ،یەكبوونی جەوهەریی كێشەی كورد لە تهواوهتی خۆیدا پێویسته كوردەكان بێنێتە سەر ئەو باوەڕە كە بۆ هەرچای باشاتر تااودان و هاهنگاونان بهرهو ئامانجەكانیان له گوتار و كردەوەدا پێکهوه هاوئاهەنگی بکهن. رهنگه بتوانین باشترین بەڵگەی ئەم بۆچوونە له دهسپێک و کۆتایی وتەكانی بهڕێز مەسعود بارزانی لە دانیشتنهکهی هەولێردا ببینین كە لەحاڵێكدا ئااڵی عێاراق لە هۆڵی كۆبوونەوەكە هەبوو ،لەالیەن دوو ڕێبەری دیكەی كوردیشهوه ا که یەكێكیاان (باهڕێز جەالل تاڵەباانی) ساەرۆك كۆمااری عێاراق و ئەوی دیکاه (باهڕێز عەبادوڵو ئاۆجەالن) زینادانیی دهوڵااهتی توركیاهیە اا بەخێرهاااتنی میوانەكاانی كارد .ئاشااكراتر لەوەش باارزانی لە كۆتاایی قسااەكانیدا چااكبوونەوەی تاڵەباانی و ئااازادبوونی ئۆجەالنی بە ئاوات خواست بۆ ئەوەی «پێكەوە خەبات بۆ مافەكانی نەتەوەی كورد درێژە پێبدەن». كۆنگرەی نەتەوەیی كورد لێكحاڵیبوون و رێککهوتن لە گوتار و كردەوەدا لە دوو تەوەری پێوەندییە نێوخۆیییەكاانی كاورد ،و هەڵساوكەوتیان لەگەڵ دەوڵەتاانی زاڵ بەسەر كوردستان و كۆڕ و كۆمەڵە بیانییەكاندا تاوتوێ دەكا. لەبواری پێوەندییە نێوخۆیییەكانی بزووتناهوهی کاورددا ،كاۆنگرەی نەتەوەیای وێاڕای جێكاردنەوەی بابەتگەلێاك لەباواری پهرهپێادانی شوناسای فەرهەنگیای هاوبەشای كوردەكان لە خشتەی كاری خۆیدا ،لە بیاڤی سیاسیدا ئهرکی کریستاڵیزهکردنی پێویستیی یەكخستنی ڕوانگهکان و هاوههنگاویی کوردی بهشه جیاجیاکانی کوردستان بۆ ئامانجه هاوبهشهكان و ههر لهو کاتهدا ڕێزگرتن له بەرژەوەندییەكانی یەكتری له ئهستۆ دهبێ. بە سەرنجدان بەو راستییه که ریتم و رادهی گهیشتنی کوردی ههموو پارچهکانی کوردستان بە ماف و ئازادییەكانیان وهكیهك نیه و تهنانهت پارچهی کوردستان ههیه که ناچار بووه لهپێناوی پاراستنی دهسکهوتهکانی پارچهیهکی دیکهی کوردستاندا بهشێکی بهرچاو له پۆتانسیهلی خهباتی خۆی بخهوێنێ ،ئەم بابەتە دهتوانێ یهکێک له گرێپووچکه ههره گهورهکانی ئهم کۆنگرهیه بێ. ههر چۆنێک بێ ،بابهتێکی لهم چهشنه زیندووکهرهوهی بیرەوەریی مێژوویی و ئەزموونی ڕابردووی كوردەكانیشە .ساڵی 7926یش خەبااتگێڕانی كاوردی ئێاران ،عێاراق و توركیە لە كوێستانی دااڵنپەڕ كە خاڵی بهیهکگهیشتنی سنوورەكانی نێوان ئهم سێ واڵتەیه ،سوێندیان خواردبوو كە ههمیشاه لاه خاهباتی خۆیااندا بهرژهوهندییاهکانی یهكتر بپارێزن و ئامانجه هاوبهشهکانیان لهبهرچاو بێ. ڕادەی سەركەوتنی كاۆنگرە لەم باوارەدا بە چلۆناایەتی و نێاوەرۆكی ئەو تێکگەیشاتن و رێککاهوتنەوه دەبەساترێتەوە كە ئەنادامەكانی لەپێوەنادی لەگەڵ ئامانجەكاانی خەباتی نهتهوهی كورد و شێوازەكانی بەرەوپێش بردنی ئەم خەباتەدا بەدەستی دێنن.
الپهڕهی 19 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 19
لهڕووی سیاساییهوه ،خاودی پێكهێناانی دامەزراوەیەكای هااوبەش باۆ ئاهو نهتاهوه و گاهل و کهمایهتییاناهی بەهاۆی ئااڵوگۆڕی سیاسای و سانوورە نێودەوڵەتییەكاناهوه پهرشوبوو بوون ،مهرج نیه بهمانای نیاز و بهرنامهی سەربەخۆییخوازانە بێ .لە جیهاندا زۆر نموونهی هاوشێوەی ئەو كۆنگرەیهی كە كوردەكان بەنیازن بیگرن ،وهبهر چاو دەكەون .ئەگەر لەالیەك ،باۆ نماوونە كاۆنگرەی جیهاانیی یاههوودی هەر لە ساەرەتاوە بە مەبەساتی پێكهێناانی قەوارەیەكای ساەربەخۆ دامەزرا ،لەالیەكای دیاكەوە دامەزراوەگەلێكی وەك كۆنگرەی جیهانیی ئامازیغ ،شووڕای سامییەكانی باكوور و پەرلەمانی خۆجێییەكانی ئەمریكا وەدوای ئامانجێكی وا دیاریكراوی سیاسای نااكەون و كار و كردەوەكانیان تەنیا لەپێناو پێكهێناانی هاوهەنگااوی بەمەبەساتی ڕاكێشاانی ساەرنجی كۆڕوكاۆمەڵە نێودەوڵەتییەكاان و بردنەساەری جاێگە و پێگاهی حقاووقی و كۆمەاڵیەتیی ئەندامەكانیان لە چوارچێوەی هەر یەك لە واڵتە پێوەندیدارەكانیاندا دهبهنه پێش. لەگەڵ ئەوەدا کااه نااابێ ویساات و ئاااواتی سااەربەخۆیی لەالی بژاردەكااانی كااورد نادیااده بگیاارێ و مااافی دیاااریكردنی چارەنووساایش لە سااەرەوەی بنەماكااانی گوتاااری شوناسخوازانهی زۆربەی زۆری حیزبە كوردییەكاندایە ،بەپێی ساتراتیژیی فەرمیای حیازبە ساەرەكییەكانی كوردساتان دهرباارهی چارەساەركردنی مەساەلەی كاورد بەباێ خستنەژێرپرسایاری تااهواوهتیی ئااهرزیی دهوڵااهتانی مااهوجوود ،پێشابینی ناااكرێ كە كااۆنگرەی نەتەوەیاای لەپێناااو چاوونەدەری باازووتنەوەی كااورد لە خااولگەی سیاساایی هەنووكەیی هەنگاوێکی وهها هەڵێنێتەوە. بەجاێگەی ئەوە شایمانه دهکارێ كاۆنگرە بە مۆدێلساازییهكی ڕێژەیای و هاهوێنوەرگرتن لە ئەزماوونی باشاووری کوردساتان ،بە راشاکاوییهکی زۆرتارهوه پێاداگری لەساەر پێویستیی بەفەرمیناسینی شوناسی كوردەكان و دانانی مێکانیزمهکانی گهرهنتیکردنی بەشداریی سیاسی لە ناوەنددا و خۆبهڕێوهبردن لە ناوچەی خۆیان (بەتاایبەت لە چوارچێوەی فیدڕالیزمدا) بكا. لەپێوەندی لەگەڵ شێوازەکانی خەباتدا ،بارزانی لەحاڵێكدا كە یەكێك لە نوێنەرانی قەندیل(بارەگای سەرەكیی هێزە چەكدارەكانی پ.ك.ك) لە تەنیشتی دانیشتبوو، وێڕای جەختكردنەوە لەسەر ئەم خاڵە كە مەوجوودییەتی كورد لەڕێاگەی زەبروزەناگ و ساەركوتهوه لەنێاو نااچێ ،ڕایگەیاناد باشاترین چەكای دەساتی كوردەكاانیش لە سەردەمی ئێستادا گفتوگۆ و ڕێکاری سیاسی و دێموكراتیكە. بە سەرنجدان بە هاوشێوەنەبوونی بارودۆخی خەباتی كوردەكان لە ههموو واڵتانی ناوچهدا و بەردەوامیی داخرانی سیاسی و سهرکوتی دووچهندانی کوردهکان له هێندێک لهم واڵتانهدا ،هێندێك الیەن ،لەگەڵ ئەوەدا که له سهردهمی ئێستادا دەستپێكردنەوەی خەباتی چەكداری لە بەرنامەیاندا نیە ،بەاڵم پێیان وایە كە شێوازی خەبات تاا ڕادەیەكاای زۆر الیەناای بەراماابەر (دهسااهاڵتی ناوهنادی) دیاااریی دهکااا و لە نەبااوونی بەسااتێنی پێویساات باۆ چاااالكیی سیاساای و دێموكراتیااكدا ،ناااکرێ شااێوازەكانی شۆڕشگێڕانهی خهبات بە شێوەیەكی ڕەها ڕەت بكرێنەوە. تا ئەو جێگەیەی پێوەندیی بە تەعامولی كوردەكان لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچه و دنیای دهرهوه هەیە ،هەروەك لە دانیشتنی ئامادەکااری باۆ كاۆنگرەی نەتەوەیای كاورددا ڕاگەیەندراوە ،مەبەست لە بهستنی ئهم کۆنگرهیه «دوژمنایەتی لەگەڵ هیچ دەوڵەت و نەتەوەیەكی دەوروبەر نیە» و كوردەكان بەم كارەیان دهیاناهوێ ئەو پەیاامە هە گااوێی گااهالنی عەرەب و تااورك و فااارس هەڵێاانن كە «دەیااانەوێ وەك هاوبەشااێكی یهکسااان لەگەڵ ئەوان لە ئاشااتی و ئااارامیدا بااژین و ببنااه فاکتااهری پێشااكەوتن و جێگیربوونی دێموكراسی لە ناوچەدا». بەرپرسانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان دهمێک بوو نیازی بەڕێوهبردنی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردیان لەگەڵ حكوومەتی فیدڕاڵی عێاراق و دەوڵەتاانی ئێاران و تاوركیە هێنابووە گۆڕێ و تەنانەت قسە لەسەر بانگهێشتنی ئەم حكوومەتانەش بۆ ئهو کۆنگرهیه دەكرێ .بەاڵم بەهۆی تێبینی و دوودڵییهکانی پێوەندیدار بە مانای سهمبولیك و ئاکامه سیاسییەكانی بەشداریی ئەم حكوومەتانە لە رووداوێکی مێژوویی وههادا ،تا ئێستا لەبارەی جۆری مامەڵەی ئهو حکوومهتانه لەگەڵ ئەم كۆنفڕانسە و ئاستی بەشداریی شیمانەیی ئەوان ،زانیارییهک لهبهر دهستدا نیە. لەگەڵ هەبوونی خۆپارێزی و دڕدۆنگیی باو لە پێوەندییەكانی نێوان حكوومەتی هەرێم و دەوڵەتانی دراوسێدا -جیا لە حكوومەتی بەشار ئەسەد كە ئێستا لە باازنەی كاریگەرییەكانی پێوەندیدار بە هەرێمی كوردستانی عێراق چۆتە دەر و ههروهها حكوومەتی عیراقیش كە لەگەڵ ناڕازیبوونی لە ڕوانگە و ئاراساتە كوردساتانییەكانی حكوومەتی هەرێم ،لەباری زەینییهوه تا ڕادەیەك لهگهڵی راهاتوه ،-وا نایەتە بەرچاو كە هیچیەك لە دەوڵەتانی توركیە و ئێرانیش دژایەتییەكی ئەوتۆیاان لەگەڵ بەڕێوەچوونی ئەم كۆنگرەیە لەخۆیان نیشان دابێ. دیارە ئەنگیازە و چااوەڕوانیی ئەم دوو حكاومەتە لە ڕووبەڕووبوونەوەیاان لەگەڵ ئەم باابەتەدا تەواو جیااوازە :ئەگەر لەالیەك حكاوومەتی تاوركیە بەهاۆی پێوەنادی و ئاڵوگۆڕی قهبهی ئابووری و بازرگانی لەگەڵ هەرێمی كوردستان و لهوهش زیاتر ڕۆڵی چاالكی حکوومهتی هەرێم لە پڕۆسەی ئاشاتی لە تاوركیە ،دەتاوانێ چااوەڕوانیی زۆر روونای لااه دەرەنجامەكاانی ئەو كۆنفڕانسااە هاهبێ ،لەالیەكاای دیاكەوە هەڵوێسااتی كۆمااری ئیسااالمی ،ههرناهبێ لە سااەرەتای كااردا ،وێدهچااێ زۆرتار لااه ملادان بااۆ واقعییەتی حاشاهەڵنەگری كوردستانی عێراقهوه سهرچاوه بگرێ و جارێ له مامهڵهی لهگهڵ بهسترانی ئاهم کۆنگرهیاهدا چاالکاناه نهپڕژاوهتاه ساهر وەشاوێن كەوتنای ئامانجگەلێكی دیاریکراو. لەگەڵ هەموو ئەمانەدا ،هەر لە ئێستاوە هێندێك لە خاوەنڕایان و چاالكە سیاسییەكانی كورد پێ لەسەر ئەوە دادهگرن كە كۆنگرەی نەتەوەیی كورد دەبێ ئامانجگهلێک
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 20 :
Page : 20
بۆخۆی دیاری بکا و بابهتگهلێک لە ئەولەوییەتی کاری خۆیدا دابنێ كە لاهپێشدا هەڵقاواڵوی پێویساتی و داخاوازیی خاودی كوردەكاان باێ .لەالیەكای دیاكەوە ،لەگەڵ ئەوەدا که ڕەسمیەتبهخشین بە گفتوگۆی ئاشکرای نێوان كوردەكان بێگومان دەتوانێ بۆ متمانهسازی لە ئاستە جیاوازەكاندا (چ لەنێوان كوردهکان خۆیاندا و چ لهگهڵ غهیری کوردهکان) بەسوود بێ ،بەاڵم لەباری میتۆدییەوە نابێ كۆنگرەی نەتەوەیی كورد و كۆنفڕانسی نێونەتەوەیی مەسەلەی كورد تێکهڵ بکرێن .كوردەكاان كاتێاك لە مامهڵااه لااهگەڵ دەوڵەتااانی ناااوچە و كۆڕوکااۆمەڵە نێونەتەوەیییەكاااندا سااەركەوتووتر دەباان كە پێشااان لااهنێو خۆیاااندا لااهبارهی ئامااانج و ئاقاااری خەباتیانااهوه بە ڕێككەوتنێكی كارا گەیشتبن. لە پەنا ئەو شوێنهوارانهی پێكهێنانی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد لەسەر الپەڕەی پێوەنادییەكانی نێاوان كاورد و حكوومەتەكاانی نااوچەی دەباێ ،پێویساته دهنگداناهوهی مێدیایی و واتای حقووقیی كارێكی وهها لە ئاستی نێونەتەوەییشدا ئاوڕی لێبدرێتهوه و بایهخی پێبدرێ .بارودۆخی سیاسیی ناوچە و هەڵسوكەوتی ژیرانهی كوردەكان لە داهااتوودا دەریدەخاا کاه كاۆنگرەی نەتەوەیای كاورد تاا چ ڕادهیاهک دەت اوانێ لاه راکێشاانی ساەرنجی كۆمەڵگاای نێونهتاهوهیی و فراوانکردناهوهی باازنەی تەگبیاار و ڕاوێژكاری بۆ چارەسەری پرسی کورد بهتایبهتی و کێشهی پێکهوهژیانی گهالن له ناوچهدا بهگشتی سهرکهوتوو بێ. له ژماره 673ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 6 :ی ئووتی 4173
گهل دهیهوێ بژی "ئهگهر رۆژێک گهل ویستی بژی ،چارهنووس ههر دهبێ واڵم بداتهوه؛ شهو ههر دهبێ رۆژ بێتهوه؛ زنجیر ههر دهبێ بشکێ".. (ابوالقاسم الشابی ،شاعیری تونسی)7933 ، لهسهرکارالبردن و دهستبهسهرکردنی موهممهد مورسی وهک یهکهم سهرکۆماری مهدهنیی ههڵبژێراوی میسر و ههڵپهساردنی یهکهم یاسای بنهڕهتیی پاش رووخانی رێژیمی حوسنی موبارهک ،چ وهک کوودێتایهكی سهربازی چاو لێ بکرێ و چ وهک سهرکهوتنی ئیرادهی خهڵک ،نوخته وهرچاهرخانی هاهره گرینگای رووداو و گهشهساهندنهکانی پاش شۆڕشی 45ی ژانویهی ئهو واڵتهیاه .بهلهباهرچاوگرتنی جێگاه و پێگاهی میسار وهک گرینگتارین دهوڵاهتی عاهرهبی ( لاهڕووی حهشایمهت و بایاهخی لاه سیاساهتی رۆژههاڵتی نێوهڕاستدا و کاریگهریی فیکری و کولتووریی لهسهر جیهانی عهرهب) و وهک یهکێک له یهکهمین وێستگه دیار و بهبهرههمهکانی کااروانی ئاهو شۆڕشاانهی - بهههق یا بهناههق -به "بههاری عهرهبی" ناوزهد کران ،وێ دهچێ بازنهی کاردانهوه و شوێنهواری ئهو ههڵگهڕانهوهیهی ئاقاری خرۆشانهکانی میسر که له ئێوارهی 3ی جوالی 4173دا رووی دا ،زۆر فراوانتر له مهیدانی پێشوهچوونه سیاسییهکانی نێو ئهو واڵته و تهنانهت جیهانی عهرهبییش بێ. کۆتایی هاتن بهو خهونه سیاسییه سێ چارهگه سهدهییهی ئیخوانهکانی میسر که تهنیا ساڵ و نیوێک بوو وهدی هاتبوو ،ئهویش لهسهر دهستی ئهنجومهنێکی سهربازی و بهپهسند و پشتیوانیی ئۆپۆزیسیۆنی لیبرال و شێخی ئهلئهزههر و له هاهمووش گرینگتار میلیۆناهها کاهس لاه خاهڵکی میسار ،لهگاهڵ ئاهوهدا کاه بێگوماان نااتوانێ لاه کاریگهریی هۆکاره نادیار و نهگوتراوه دهرهكییهکان بێبهری بێ ،بهاڵم پێش ههموو شتێک ئاکامی ئهدای سیاسی و بهڕێوهبهریی خودی ئیخوانهکانی سهر حوکم بوو. ئهستێرهی بهختی ئیسالمی سیاسی له میسر لهڕاستیدا ماوهیهکی زۆر بهرگهی ئهو قهیرانه قووڵه فهرههنگییهی ناهگرت کاه لاه ئاکاامی لێکخشاان و وێاک ههڵناهکردنی میراتی نهریتی و مهزههبی لهالیهک و حهز و پێویستییهکانی سهردهمی پۆست مۆدێرن لهالیهکی دیکهوه ،کۆمهڵگای ئهو واڵتهی وهک زۆر له کۆمهڵگاکانی ناوچه دابهش کردووه .مورسی و تیمهکهی ،بهپێچهوانهی پرۆفایلی نزمی سهرهتاکان ،زۆر زوو جهوگرتووی ئهو دهرسهده کهمانهی جیاوازیی دهنگهکان بوون که ئهوانی هێناابووه ساهر حوکم و لهجیاتی ئهوهی (وهک هاوتا تونسییهکهیان) فرهجهمسهری و فرهچهشنییهکانی نێو کۆمهڵگا بهدروستی بخوێننهوه و تێبکۆشن روانگه و ئارهزووه نالێکهکانی نێو ئهو کۆمهڵگایه پێکهوه ئاشت بکهنهوه و ههر لهو کاتهدا خۆیان له بهڕێوهبردنی واڵتدا تاقی بکهنهوه و خۆ به چارهسهر کردنی کێشه کۆنکرێتهکانییهوه خهریک بکهن، به پهلهپرووز ههنگاویان بۆ ئیسالمیزه کردنی کۆمهڵگا و ئیخوانی کردنی دهزگای بهڕێوهبهری نا و کۆمهڵێک بڕیاریاان بهمهبهساتی چڕکردناهوهی دهساهاڵت دهرکارد کاه بهلهبهرچاوگرتنی ئهزموونهکانی تری هێزه ئیدئۆلۆژیکهکان که له بهرهبهری هاتنهسهر حوکمدا ههمیشه گوتارێکی موتهوازیعانه و دڵفراوانیان بووه و پاش بهدهستهوه گرتنی دهسهاڵت پاوانخوازی و زیادهتهڵهبییان کردووه ،ههر هێز و الیهنێکی جیابیری له سهرهنجامی بهکردهوهی ئهو رهوته نیگهران دهکرد. ئهوهی له میسر ڕووی دا ههروهها ههڵگری کۆمهڵێک دهرسی بهنرخیش لهپێوهندی لهگهڵ بنهماکانی شهرعییهتی دهساهاڵت و تاهمرینی دێموکراسایدا باوو .پاێش هاهموو شتێک ،بهشداریی سیاسی تهنیا له ههڵبژاردندا کورت نابێتهوه و گهلی وشیار پێویسته ههمیشه لهبیری بمێنێ که چیی ویستووه و له چاودێری کردنی دهسهاڵتدا قهت
الپهڕهی 21 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 21
نابێ له مهیدان بچێتاه دهر .پاشاان ،کۆمهڵگایاهکی بهختاهوهر و ئاشاتهوا ههمیشاه خوێندنهوهیاهکی رێژهیای و بنیاتناهر باۆ ویساتی خاهڵک دهکاا .رووساۆ لاه پهیماناه کۆمهاڵیهتییه بهناوبانگهکهیادا دهڵاێ "ئیارادهی گشاتی ههمیشاه راساته ،باهاڵم بڕیارهکاانی گاهل ههمیشاه وهکیاهک رێاک ناین" .ئهماه لاهو کۆمهڵگایاناهدا کاه گیارۆدهی دابهشبوونی قووڵی فهرههنگیین دهبێ به مانای موتهوازیع مانهوهی کاربهدهستانی تازه بهدهسهاڵت گهیشتوو و بهڕێژهیی چاو لێکردنی سهرکهوتن لاه ههڵبژاردنهکانادا بێ ،چونکه ئهگهر دهرسهدی دهنگهکان له ههڵبژاردنێکهوه بۆ ههڵبژاردنێکی دیکه دهگۆڕێ ،ئهوهی به نهگۆڕی دهمێنێتهوه فرهچهشنی و جیاوازییه پێکهاتهییاهکانی نێاو کۆمهڵگایه که وێک هاتنهوه و کاڵبوونهوهیان زۆر زیاتر له ئاجێندا سیاسییهکانی نهوهیهک و دوو نهوه دهخایهنێ. ههر تیمێكی بهڕێوهبهریی واڵت که تهنیا ئهو دهنگانه به بنهمای ویالیهتهکهی خۆی بزانێ که باه خاۆی دراون و پێای واباێ جیاوازییاهکی رێژهیای و کااتی لاه ئاکاامی دهنگهکاندا مافی بڕیاردانی یهکالیهنهی لهسهر ئاقاره گهوره و درێژخایهنهکان پێ دهدا ،چارهنووسێكی باشتر له هی حکومهتهکهی مورسیی نابێ .جیاکهرهوهی حکومهته یهک لهدوای یهکهکانی واڵتێک پێویسته ئهدای بهڕێوهبهری و کاریگاهرییان لاه چارهساهرکردنی کێشاهکانی واڵتادا دهباێ ناهك ساهپاندنی تهکڕهههنادی لاه فهلساهفهی پێکهوهژیان و پێکهوه بوونی تاکهکان و پێکهاتهکانی کۆمهڵگا که ئهمهیان پێویسته بهرههمی سازانی گشتی و لهسهر بنهمای بایهخه ساهردهمی و الئیکاهکان باێ و باه ئاسانییش دهسکاری نهکرێ. بهاڵم راست و دروستیی خودی ئهم پرهنسیپانهش تهنیا کاتێک دهسهلمێ که حازر بین بهبێ یهک بان و دوو ههوا به الیهکهی تریشدا قباووڵی بکاهین .ئهگاهر لاهپاش لهسهرکارالبرانی مورسییهوه رهوتی گهشهسهندنهکان لهڕواڵهتدا له بهرژهوهندیی هێزه لیبراڵ و پێشکهوتنخوازهکاندایه ،خۆشخهیاڵی و بێجێ دهبێ ئهگهر پێمان واباێ که ئیسالمگهراکان له شهترهنجی سیاسیی ئهو واڵتاه دهساڕێنهوه .بهپێچهواناهوه ،خۆپێشااندانی چهناد رۆژی راباردووی الیاهنگرانی مورسای کاه دهیاان کاوژراو و ساهدان برینداری لێ کهوتۆتاهوه و لاهوهش خراپتار دروساتبوونی ئهنسارولشاهریعه و پهیادابوونی الیاهنگر باۆ بۆچووناهکانی زهواهیاری لهماهڕ بێکاهڵکیی ساندووقی دهنگادان و پێویستیی خهباتی رادیکاڵ و توندوتیژ لهو واڵته[ش]دا ،دهبێ زهنگێکی مهترسی بۆ ههموو الیهک (نهک ههر له میسر) بێ ،کاه ئهگاهر هاهر کاام لاه چاین و تاوێژ و گرووپهکانی نێو کۆمهڵگا ههست بهوه بکا که له پهراوێز خراوه و مهترسیی لهنێوچوونی لهسهره ،ئاکامه زیانبهخشاهکانی ئاهو ههسات و مهترساییه دواجاار ساهرجهم ئهکتهرهکانی گهمهی سیاسی و دێموکڕاتیک پهلکێشی یارییهکی لێڵ و پڕ له دڕدۆنگی و بێ متمانهیی دهکا و پرۆسهی گهشهسهندنی سیاسی و پێشکهوتن و بهختهوهریی کۆمهڵگای پێ شل دهبێتهوه. ئهوهش با زیاد بکهین که نه بهڕێوهبردنی واڵت کاری پیاوانی سووپایه و نه دامهزراوه دێموکراتیکهکانیش لهسهر دهستی وان دروست دهبن .ههربۆیاه وێاڕای پێویساتیی نهخشی کارای هێزی سهربازیی واڵت له پێشگیری لهوه که دیالۆگی سیاسی شوێنی خۆی بدا به توندوتیژی وگرژی ،قهت نابێ پێمان وابێ لاهو رێگایاناهدا کاه درێاژ و دژوارن ،ههموو راستهڕێ و نێوبڕێک دهمانگهیهنێته ئامانج .دێموکڕاسی ئیدهئالێکه که قهت به تهواوی وهدی نایه و وهک چۆن ههمیشه له مهترسیدایه ،ههردهم شیاوی قووڵکردنهوهشه. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 1 :ی ژوییهی 4173
بهرهو 511ساڵهی دابهشبوونی کوردستان ساڵی داهاتوو ،واته 511 ،4172ساڵی تهواو بهسهر شهڕی چاڵدران ()7572دا تێدهپهڕێ که به سهرهتای ڕهوتی پارچهپارچهبوونی خاکو نیشتمانی نهتاهوهی کاورد له قهڵهم دهدرێ .ئهو ڕووداوه دهسپێكی مێژووی پڕ له زوڵموزۆر و ناعهدالهتی دهرههق به گهلهکهمان و ههرلهوکاتهدا سهرفهسڵی هۆشیاریو بزاوتی ئازادی خوازاناهی رۆڵهکانی ئهو گهلهیه .بهاڵم لهگهڵ هاهموو گرنگییاهک کاه ئاهو ڕووداوه ههیاهتی ،بهداخاهوه ناه لاه نێاو کاوردان دا باهو جاۆره کاه پێویساته ساهرنجی پاێ دراوهو ناه بێگانهکانیش به دروستی پێی ئاشنان. لهو ههلومهرجه ههم لهبارو ههم ههستیاره دا که گهلهکهمان له باشووری کوردستانی تێدایه ،پێویسته حکوومهتی ههرێمی کوردستان و سهرکردایهتیی کورد له باشوور ئهو ساڵه وهک دهرفهتێک بۆ پتهوکردنی ڕووحی نهتهوهیی و پهرهپێدانی پێگهی نێودهوڵاهتیی کاورد باهکار بێانن و سااڵی 4172بهفاهرمی وهک «سااڵی هاوپێوهنادیی نهتهوهیی کورد» یان «ساڵی کوردستان» رابگهیهنن .بۆ ئهو مهبهستهش پێویسته لیژنهیاهکی ئامادهکاار باه بهشاداریی نوێناهری دامودهزگاا سیاساییهکانی حکووماهتی ههرێم و کۆمهڵێك کهسایهتیی دهستهبژێر له مێژووناس و سیاسهتمهدارو فهرههنگییانی پارچهکانی دیکهی کوردستان دابمهزرێ به مهبهستی رێکخساتن و باهڕێوهبردنی زنجیرهیهک کارو چاالکیی بهربوو و فرهچهشن له ئاستی نێوخۆیی و نێونهتهوهیی دا که به درێژایی حهوتوو و مانگهکانی ئهو ساڵه بهڕێوه بچن. ئامانجهکانی ههنگاوێکی لهم جۆره ڕوون و ئاشکران .مهبهستی سهرهکیی ئاهم پڕۆژهیاه لاه ئاساتی نێوخاۆیی دا ،دهوڵهمهنادکردنی هۆشایاریی نهتاهوهیی ،سااغکردنهوهو دابێژتنی ناسنامهی نهتهوهیی و پتهوترکردنی ههستی هاوپێوهندیی نێوان کوردی ههموو پارچهکانی کوردستان وهک تاکهکانی ئهندامی نهتهوهیهکی یهکگرتوو و
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 22 :
Page : 22
جیانهکراوه لهیهکتره .ئهم بیرهوهرییه دهتوانێ ببێته دهرفهتێک بهمهبهستی ئاشناکردنی ههرچی زیاتری رۆڵاهکانی گهلهکاهمان بهتایباهتی ناهوهی ناوێو گاهنجان باه مێژووی نهتهوهکهیانو وردبوونهوه له گرنگترین بڕگهکانی ئهو مێژووهو سا کردنهوهی ئهو ئهزموونانهی پێویسته لێی وهربگیرێن. له سهردهمێکیش دا که بهخۆشییهوه کۆمهڵێک ههوڵو ههنگاو لهچوارچێوهی پهرهپێدانی کهسایهتیی نهتهوهیی هاوبهشی ههموو کورددا (بۆ نموونه بهساتنی کۆنفڕانسای نهتهوهیی) لهئارادان ،ئهم بیرهوهرییه ههلێکی زێڕینه بۆ کارکردنی وردتر لهسهر گوتاری هاوبهشی نهتهوهیی سهرکردایهتیی کورد لاه هاهموو بهشاهکانی کوردساتان و دانانی مێکانیزمی بهکردهوهی بردنهپێشی ئهم گوتاره له ههموو ئاستهکاندا. لاه ئاساتی دهرهکیایش دا ،ئاماانجی ئاهم پڕۆژهیاه خۆنیشااندانو خۆناسااندنهوهی کاورد وهک نهتهوهیاهكی زوڵام لێکاراو باهڕووی جیهاانی دهوروباهرو دهرهوهی خاۆیداو کهڵکوهرگرتنی کورد لهو دهرفهته رهمزییه بۆ راکێشانی سهرنج و پشتیوانیی کۆڕوکۆمهڵه نێونهتهوهیییهکان بۆ الی دۆزه ڕهواکهی له تهواوهتیی خۆیدایه. ڕێکارو ئامرازهکانی جێبهجێکردنی ئهم پرۆژهیه دهتوانێ زۆر بوارو بابهت بگرێتهوه .له ئاستی نێوخۆییدا ،بهڕێوهبردنی فۆرۆم (کۆڕبهند)ی بژارده سیاسییهکانی ههموو کوردساتان بهمهبهساتی رێکخسااتن و قووڵکردنااهوهی ههماهاهنگیی سیاساایی نێاوان کوردهکاان؛ رێکخسااتنی چهنادین کااۆڕو کۆبووناهوهو کۆنفڕانسای زانسااتی باه بهشااداریی مێژووناسانی کوردو کوردۆلۆگه بیانییهكان بۆ توێژینهوهو گفتگۆ لهسهر بڕگه جۆربهجۆرهکانی مێژووی کورد بهپێی ئاجێندایهکی زهمهنیی گونجاو لهگهڵ کاتی روودانی رووداوهکان و چاپکردنی بهرههمی ئهو ههواڵنه؛ باهڕێوهبردنی چهنادین فێساتیااڵ و پێشابڕکێی باهرینی کاهلتووری باۆ خساتنهڕووی هوناهرو ئاهدهبو کهلاهپووری بهشاه جۆربهجۆرهکانی کوردستان؛ دانانی مێکانیزمێک بۆ هاندانی کوردی ههر چوار پارچهی کوردستان بۆ ئهوهی له چهندین بڕگهی ساڵی 4172دا به مهبهستی یادکردنهوهی قۆنا و رووداوه گرنگهکانی مێژووی کورد بهشێوهی هاوکات بێنه سهر شهقامو به خۆپێشاندان و چاالکیی هێمنانهو ئاشاتیخوازانه هاوپێوهنادیی نێاوان کاوردان نیشاان بدهن و سهرنجی دهوڵهتان بۆ الی داوا رهواکانی گهلی کورد رابکێشن؛ هاندانی بژاردهو رووناکبیرانی کوردی ههموو پارچهکانی کوردستان (له نێوهوهو دهرهوهی واڵت) بۆ هاوکاری و هاموشۆی یهكتر له چوارچێوهی چاالکییهکانی ئهو ساڵهدا؛ رهنگوڕووبهخشین به ههموو کارو چاالکییهکانی دیکاهی حکووماهتی هاهرێم لاهو سااڵهدا لهباهر رۆشنایی ماناو پهیامی ئهو یادهوهرییهداو ...زۆر دهسپێشخهریی دیکه نموونهی ئهم رێکارو ئامرازانهن. ئهوهناادهی دهگهڕێتااهوه سااهر ئاسااتی دهرهوه ،هااهنگاوهکان دهتااوانن بریتاای باان لااه پێکهێنااانی وهڤاادێکی هاوبهشاای کااوردی پێکهاااتوو لااه نوێنااهرانی بااژارده سیاساای و فهرههنگییهکانی ههموو پارچهکانی کوردستان بۆ ئهوهی به درێژایی ئهو ساڵه کۆڕو کۆبوونهوه له واڵتانی دهرهوه رێک بخاو دیدارو چاوپێکهوتن لهگهڵ سیاسهتمهداران و ناوهنده بڕیاردهره نێودهوڵهتییهکان ئهنجام بدا؛ لۆبیگهری بۆ ئهوهی لهو دهرفهتهدا دهوڵهتانی دۆساتی کاوردو کهساایهتییه بیاانی و رێکخاراوه نێونهتهوهیییاهکان بهتایبهتی رێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان -ئهگهر به شێوهی سهمبولیکیش بێت -دان بهو ناعهدالهتی و غهدرانهدا بێنن که دهرههق به گهلی کورد کراون و پشتیوانی و سهمپاتیی خۆیان بۆ ویسته رهواکانی ئهو گهلاه دهربباڕن؛ باه مێادیاییکردنی ساهرجهم ئاهو کاارو چاالکییاناه و روومااڵکردن و خستنهبهرباسایان لاهنێو مێادیاکانی ناوچهو جیهاندا ،و ...هتد. بێگومان پرۆژهیهكی لهم چهشنه لهحاڵهتێکدا که بڕیاری لهسهر بدرێ ،ههم پێویستیی باه بهرناماهڕێژی و وزهو هاهوڵی چڕوپاڕ ههیاهو هاهم لهساهر ئاساتی سیاسایی نێوخۆیی و دهرهکایدوور نیاه تهگاهرهی بخرێتاه ڕێ .باهاڵم ئهگاهر مهسایری مێژوویای مهوجوودییاهتی کاوردو خاهباتی ئازادیخوازاناهی ئاهو گهلاهمان لاه درێژخایاهن دا لهبهرچاو بێ ،جێی خۆیهتی پێنج سهت ساڵهی دابهش بوونی کوردستان وهک ههلێک بۆ بهرزکردنهوهی ئاستی ڕوانینی خۆماڵی بۆ پرسی کورد و گهشاهپێدانی متماناه بهخۆبوون و یهکگرتوویی نهتهوهیی و سهرهنجام شوێن دانان لهسهر روانگهی جیهانی دهرهوه بۆ مهسهلهی کورد بهکار بهرین. له ژماره 618ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 44 :ی مای 4173
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 23 :
Page : 23
جینۆساید :دهرفهت و بهربهستهکانی سهر رێگای دادخوازیی کورد د .ئاسۆ حهسهن زاده "شۆوای* کورد" کارهساتی کیمیابارانی ههڵهبجه نه یهکهمین و نه دوایین نموونهی سهرکوتو کۆمهڵکوژیی کورد باووه لاه هاهر پارچهیاهکی کوردساتان دا کاه چااوی لێبکاهین .لهگاهڵ ئهوهشدا ،ئهو کارهساته جێگهوپێگهیهکی تایبهتیی له مێژووی ههموو ئهو بێدادییانهدا ههیه که دهرههق به نهتاهوهی کاورد کاراون .هۆیهکهشای پاێش هاهموو شاتێک باۆ ساامناکیو باهربوویی ئاهو کارهساته دهگهڕێتهوه ،بهچهشنێک که لهحاڵێکدا که ههردوو رێژیمی ئهوکاتی عیراقو ئێاران لاه پااهراوێزی شااهڕی نێااوان خۆیاااندا بااهرهی سااهرکوتی بزووتنااهوهی کوردیشاایان بااه خهسااتی گااهرم داهێنابوو" ،ههڵهبجه" وهک چڵهپۆپهو لووتکهی هاهموو ئاهو زوڵام وزۆر و سیاساهته نامرۆیییاناه خۆی نواند که دژمنانی کورد بۆ خنکانادنی دهنگای ئازادیخوازاناهی کوردهکاان باهدرێژایی مێاژووی کۆنو نوێ بهڕێوهیان بردوه. زامی ههڵهبجه شیاوی ئهوهیه که لهسهر یادهوهریی بهکۆمهڵی ههموو کورد وهک "شۆوای" نهتهوهیی کورد چاو لێبکرێ ،ئهوهش نهک تهنیا لهبهر هاوپێوهنادی و هااودهردیی رۆڵاهکانی نهتهوهیاهکی دابهشکراو ،بهڵکوو ههروهها لهبهر ئهوه که ئهو جینایهته کهموێنهیه له کانتێکستی بزووتنهوهی ئازادیخوازی له النیکهم دوو پارچهی کوردستان داو له ئاکامی ملهاوڕی و بێپرهنسایپیی ههرناهبێ دوو دهوڵهتی حاکم بهسهر کوردستاندا ڕووی دا. رهههندێکی نێونهتهوهیی به دوو روخسارهوه کارهساتی ههڵهبجه له سهردهمێكدا رووی دا که راڤهی رههاگهرایاناهی ئهساڵی ساهروهریی دهوڵاهتانو دهساتێوهرنهدان لاه کاروبااری نێوخاۆیی واڵتااندا هێشاتا رێژیماه زۆردارهکانی له ئاکامی رهفتاری دژهمرۆڤانهیان دهرههق به خهڵکی واڵتی خۆیان بێباکو ئهرخهیان دهکرد .جیا لهوهش ،تێوهگالنو هاوبهشیی راستهوخۆو ناڕاستهوخۆی پیشهسازیی چاهکوچۆڵی بهشاێک لاه دهوڵهتاه دیارهکاانی رۆژئااواو ناوچاه لاه گاهرمڕاگرتنی ئااگردانی شاهڕی ئێارانو عیاراقو ساهرکوتی کاورددا هێنادهی دیکاه رێژیماه کوردکوژهکانی لهو الیهنهوه خاترجهم کردبوو .ئهو سهردهمه ههروهها سهردهمێک بوو که بههۆی چهقبهستوویی و بهرژوهوهندی یهکانی دهورانی شهڕی ساردو نهگهیشتنی هێشتای زوومی مێدیاو چاوی بیروڕای گشتیی جیهانی به قهیرانو کارهساته نێوخۆیییهکان ،دهکرا گهلێکی بێپشتیوانی وهک گاهلی کاورد باه خراپتارین شاێوه قاهاڵچۆ بکرێ بهبێ ئهوهی کۆمهڵگای نێودهوڵهتی هیچ بڵێ. له بوارو بهستێنیکی لهو جۆره دا بوو که رێژیمێکی وهک رێژیمی سهدام حوسێن ئهوهی له کاتی شهڕو روو بهڕوو بوونهوهکان دا بۆی گرینگ نهبوو ،پڕهنسیپهکانی یاسای بهشهردۆستی و رێساکانی چۆنیهتیی بهڕێوهبردنی ڕووبهڕوو بوونهوه چهکدارییهکان (به ههردوو بهشی ناسراو به قانوونی الهه و قانوونی ژنێایهوه) بوو .ئهگهر ڕاسته که رێژیمه سهرکوتکهرهکان بهو ماهییهتهوه که ههیاناه و بهتایباهتی لاهو ساهردهمهدا لاه هاهر حااڵ دا حاازر باه رێزگارتن لاه قاانوون و ساتاندارده نێونهتاهوهیی و شارستانی یهکانی پێوهندیدار به بواری شهڕو مامهڵهی ساهربازی ناهبوون ،پێویساته ئاهوهش لهباهرچاو بگارین کاه لاه کااتی روودانای کارهسااتی ههڵهبجاهدا کااروانی قهدهغهکردنی چهکی کیمیایی لاه ئاساتی نێونهتاهوهیی دا هێشاتا زۆری ماابوو باه مهقساهد بگاا .لهگاهڵ ئاهوه کاه هاهر لاه سااڵی 7945هوه پرۆتۆکۆلێاک باهدژی گاازه خنکێنهرهکان و چهکی باکتریۆلۆجی و ساڵی 7914ش پهیمانێک بهدژی چهکی بایۆلۆجی پهسند کرابوو ،بهاڵم ئهم دهقانه بنهماو رێکارێکی کاریگهرو ههمهالگیریان بۆ کۆنتڕۆڵی پهنابردن بۆ چهکی کیمیایی نهدهدایه دهستو ئهوه تهنیا له ساڵی 7993دا بوو که له چوارچێوهی کۆنفڕانسی چهکداماڵینی کۆڕی گشتیی ڕێکخاراوی نهتاهوه یهکگرتووهکاندا ،پهیمانێک به مهبهستی قهدهغهکردنی سازکردن و راگرتن و بهکارهێنان و لهپێناو لهنێوبردنی چهکی کیمیایی و مهوادی پێوهندیدار دا پهسند کرا که ئهویش حکوومهتی عیراق تا ساڵی 4119ئیمزای نهکرد.
الپهڕهی 24 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 24
بهمجۆره کیمیابارانی ههڵهبجه و پرۆسهی شوومی ئهنفال و بهگشتی کوشتاره بهکۆمهڵهکانی کورد له سهردهمێکدا روویان دا که پارامێترهکانی زاڵ بهساهر پێوهندییاه نێونهتهوهیی یهکانداو ئاستی رێککهوتن و وهدهنگهاتنی کۆمهڵگای نێونهتهوهیی لهسهر پێشێلکردنی مافی مرۆڤ ،به قازانجی زوڵملێکراوان و قوربانی یهکان نهبوو و نیشانهکان زۆرتر رێژیمه ملهوڕهکانیان هان دهدا ههتا لهسهر دڕنده بوون و بێڕهحمیی خۆیان سوورو بهردهوام بن. بهاڵم لهگهڵ کۆتایی هاتنی شهڕی ساردو ههڵشێلرانهوهی هاوکێشه نێودهوڵهتی یهکان و گۆڕانی قووڵ لاه بناهماکانی ناهزمی جیهاانی دا ،ههساتیاریی بیاروڕای گشاتیی جیهانی و ئاستی کرانهوه و هاوپێوهندیی کۆمهڵگای نێودهوڵهتییش چوونه نێو فازێکی دیکهوه .ههربۆیه گوتاری مافی مرۆڤیش بهتایبهتی لهساایهی چااالک باوونی باێ وێنهی رێکخراوه بهستێنێکی زۆر لهبارتر لهپێشووی بۆ رهخساو ئیدی هیچ دهوڵهتێک ناهیدهتوانی وهک جااران خاۆی وهک دیاوارێکی باێ درزو دزه لاهنێوان کۆماهڵگای نێونهتهوهیی و هاونیشاتمانانی دا قاووت و قیات ڕابگارێ .ساهبارهت باه خاودی گاهلی کاوردیش ئاکاماهکانی داگیرکردنای کووهیات لهالیاهن رێژیمای ئهوساای عیراقاهوهو تهقینهوهی کارهساتی کۆچی بهکۆمهڵ بهڕووی جیهانییان داو دواتریش رهخسانی ههلومهرجی بنیاتنانی قهوارهیهکی ئازاد له باشووری کوردستان کارهساتی ههڵهبجهیان وهک دوایین گهوره وێستگهی پێش ئازادی و وهک بهرهبهیانی سهر لهنوێ ژیانهوهی هیواکان و سهرهتای سهردهمێكی نوێ دهرخست که لهودا ئهمجار گهلی ستهم لێکراوی کورد دهیتوانی نههامهتییهکانی خۆی به گوێی دنیا بگهیهنێ و لهسهر ئهو بناخهیه هاواری دادخوازیی سیاسی و ئینسانیی خۆی بهرز بکاتهوه. کورته وهبیرهێنانهوهیهکی بنهما نێونهتهوهیی یهکان لهگهڵ ئهوهی بیرۆکهی بهتاوان ناسینی جینایهته دژه مرۆیی یهکان دهگهڕێتهوه سهر ههوڵهکانی کۆتایی سهدهی ناۆزده و پااش شاهڕی یهکاهمی جیهاانی ،باهاڵم ئاهوه تهنیا پاش جینایهتهکانی نازی له شهڕی دووهمی جیهانی دا بوو که ئیراده و هۆشیارییهکی نێونهتهوهیی لهو پێوهندی یه دا شکڵی گرت .دادگاکانی نورامبێر و تۆکیۆ بۆ ڕاگهیشتن به جینایهتهکانی شهڕی دووهم بنهما یاسایی یهکانی بهتاوان ناسرانی ئهو جینایهتانهیان داڕشت و لهگهڵ پهسندکرانی پاهیمانی 7928باۆ پێشاگیری و سزادانی تاوانی جینۆساید و پهیمانهكانی 7929ی ژنێڤ دهربارهی قانوونی بهشهردۆستی و پهیمانی 7968بۆ پێشگیری له کاریگهریی تێپهڕینی کات لهسهر سزادرانی تاوانباران ،چهمکه پێوهندیدارهکان تۆکمه کرانهوه .ئهدهبیاتی قانوونیی ئهم بواره دواتر به بڕیارهکانی دادگاکانی الهه و ئارووشاا باۆ ڕاگهیشاتن باه جینایهتاهکانی یۆگۆسالڤیی پێشوو و ڕوواناداو هاهروهها دادگاکاانی تایباهت باه سایرالیۆن و کاامبۆج دهوڵهمهناد کاراو چڵهپۆپاهی ئاهم پرۆساه دادگاهریو دادنووساییهی جینایهتاه دژه ئینسانییهکانیش بێگومان پێڕهوی دیوانی جینایی نێونهتهوهیی بوو که ساڵی 7998له رۆم پهسند کرا. بهپێی ئهو نێوهرۆکهی لهم ئهدهبیاته قانوونی یه دادهچۆڕێ ،سێ چهمکی تاوانکاریی سهرهکیی ئاهم باواره باریتین لاه جینۆسااید و جینایاهتی شاهڕو جینایاهت باهدژی مرۆڤایهتی .جینۆساید که به لهبهرچاوگرتنی مهبهساتی داناهری ئاهم وشاهیه (لمکاین ،یاساناسای ئاهمریکایی باه رهچهڵاهک جوولهکاهی پۆلاۆنی) لاه زماانی کاوردی دا دهستهوشهی "وهچهکوژی" باشتر ماناکهی دهگهیهنێ ،بریتییه له لهنێوبردنی فیزیکیی بهئهنقهست و بهبهرنامهی ههموو یان بهشێک له گرووپێکی نهتهوهیی ،ئێتنیکی، ئایینی ،کۆمهاڵیهتی بهشێوازو رێگهی جۆربهجۆر وهک کوشتن ،زهربهگهیاندن به تهواوهتیی جهستهیی یان ئاهقڵیی گرووپهکاه ،پێشاگیری لاه زاوزێ لاه گرووپهکاه دا، سهپاندنی بارودۆخی سهختی ژیان و گوزهران بهساهر خاهڵکانی راگاوێزراوی نێاو ئۆردووگاکاان دا باه جۆرێاک کاه ئاهم بارودۆخاه ساهرهنجام کهمبووناهوه و لاهنێوچوونی گرووپهکهی لێ بکهوێتهوه ... ،هتد .بۆ بهجینۆسایدناسرانی جینایهتێک گرینگه که نیازو مهبهستی لهنێوبردنی گرووپهکه لهبهر تایبهتمهندیی ئێتنیکی ،زماانی یاان ئایینیی گرووپهکه بسهلمێ .جینایهتی شهڕ بریتییه له پێشاێل کردنای زهقای پهیماناهکانی ژنێاڤ لاه رێگاای تێارۆر ،ئاازاردان و راگواساتنی خاهڵکی ماهدهنیی ناوچاه داگیرکراوهکانی شهڕ ،رهفتاری خراپ لهگهڵ دیلهکان ،ئێعدامی بارمتهکان ،سووتاندنی گوندهکان ... ،هتد .ههرچی جینایهت بهدژی مرۆڤایهتییشه ئهمهیان بریتی یاه له دهستدرێژی بۆ سهر مافه بنهڕهتی یهکانی کهس یان گرووپێک بههۆی تایبهتمهندیی ئێتنیکی ،ئایینی ،سیاسی یان کۆمهاڵیهتیی ئهو کهس و گرووپاهوه لاه رێگاای کوشتنو لهنێوبردن ،بهکۆیلهکردن ،شکهنجه ،دهستدرێژیی جینسی ،بێسهروشوێن کردن ،ئاپارتاید ... ،هتد. خورد کردنهوهی ههموو بنهما نێونهتهوهیی یهکان له دهرفهتی ئهم وتارهدا نیه .تهنیا پێویسته ئهوهمان لهبهرچاو بێ که بنهما نێونهتاهوهیی یاهکان هاهر نۆرماهکانی پێوهندیدار به جینۆساید و جینایهتی شهڕو جینایهتی دژی مرۆڤایهتی نین ،بهڵکوو پێویسته قهدهغه کرانی چهکه کۆماهڵکوژهکان (کاه لاه ساهرهوه ئامااژهی پێکارا)و ئیلزاماتی دیکهی قانوونی بهشهر دۆستییش بخرێنه سهر لیستی ئهو بنهمایانه .ئهگهر بۆ بهشێک له نۆڕمهکان ئهندامهتیی دهوڵهتهکان له پهیمانه پێوهندیدارهکان دا به مهرج دهگیرێ ،بۆ زۆربهی ههره زۆری ئاهو نۆڕماناه وهک بهشاێك لاه عاورف و قاانوونی نێونهتاهوهیی گشاتی ماهرجێکی لاهو چهشانه پێویسات نیاه و لههاهرحاڵ دا دهوڵهتان دهبێ له بهرامبهریان دا بهرپرسیارو واڵمدهر بن. له ئاکامدارکردنی بهڕهسمی ناسینی نێوخۆیی یهوه بۆ سهرخستنی بهڕهسمی ناسینی نێودهوڵهتی بهڕهسمی ناسینی تاوانی جینۆساید و تاوانه دژه مرۆیی یهکانی دیکه دهرههق به کورد تهنیا لهو سۆنگهیهوه پێویست و پڕبایهخ نیه که بنهمایهکه بۆ عهداڵهتخوازی
الپهڕهی 25 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 25
و سزادانی تاوانباران و قهرهبوو کردنهوهی کهسوکاری قوربانی یان و پێشگیری له دووپات بووناهوهی کارهسااتی دیکاهی لاهم چهشانه .وهک لاه هێنادێک کهیسای وهک کهیساای یااههوودی یااهکان دا دهی بینااین ،بهڕهساامی ناسااین هااهروهها و بهتایبااهتی دهرفااهتی تۆمااارکردنی یااهکجارهکیی مێااژووی بێاادادی و دانپێاادانانی سااهمبولیک بااه مهوجوودییاهتی گااهلی قاهاڵچۆکراو بنااهمایهکیشاه بااۆ پاساااودان و شاهرعییهت بهخشااین باه مااافی ژیاانی لهمااهودوای گهلهکااه لاه قااهوارهو چوارچێوهیاهک دا کااه مااان و مهوجوودییهتی دهستهبهر بکرێ که له پێشکهوتووترین شکڵی دا ،گهلی قوربانی تهنانهت دهتوانێ کیانی سهربهخۆو تایبهت به خۆی لاهساهر بهساتێنی ئاهو راباردووه ههڵ بچنێ. سروشتی بهڕهسمی ناسینی جینۆساید دهکرێ قهزایی بێ یان سیاسی ،نێوخۆیی بێ یان نێونهتهوهیی .ئهوهنادهی دهگهڕێتاهوه ساهر جینۆساایدی گاهلی کاورد لاه عیاراق، لهگهڵ ئهوه که بههۆی کاریگهریی ئاجێندای سیاسی لهسهر ئاجێندای دادوهری ،موحاکهمهی سهرانی رێژیمی پێشوو له چوارچێوهی دادگای بااڵی تاوانهکان دا تاهواوی پۆتانسیهلی خۆی بۆ خستنهبهر لێکۆڵینهوهو تۆماری ههموو ههقیقهتی جینایهتهکان دهرههق به کورد بهکار نهبرد ،باهاڵم بههاهرحاڵ بڕیارهکاانی سااڵهکانی 4111و 4171ی دادگای بااڵی تاوانهکان له کهیسهکانی ئهنفال و کیمیابارانی ههڵهبجه داو پرۆسهی موحاکهمهی کهیسی بارزانی یهکان و فهیلی یهکان و سهرکوتی ڕاپهڕین و ههروهها بڕیاری ساڵی 4118ی پهرلهمانی عیراق دهربارهی جینۆسایدی کورد ،بهرزترین و باوهڕ پێکراوترین بهڵگاهکانی بهڕهسامی ناساین لهساهر ئاساتی قاانوونی و قهزایی یان خستۆته دهست. کهوابوو بهپێچهوانهی هێندێک کهیسی وهک جینۆسایدی ئهرمهنی یهکان ،تایبهتمهندی و جیاوازیی پرسی بهڕهسمی ناسینی جینۆسایدی کورد له عیراق لاهوه دایاه کاه جینایهتهکان لهسهر ئاستی دامودهزگاکانی حکوومهتی ئهو واڵتهی جینایهتهکانی تێدا بهڕێوه چوون دانی پێدا نراوه ،بهاڵم کهمایهسیی ههره گهوره لێرهدا شل بوونهوه و تهنانهت راوهستانی پرۆسهی دادخوازی بههۆی کاریگهریی باری ئهمنی و ئاڵۆزی یه سیاسی یهکان و له ههمووشی خراپتر نهبوونی ئیرادهیهکی سیاسیی شێلگیر لهالی حکوومهتی فیدراڵ بۆ ئاکامدار کردنی بهرهسمی ناسینهکه له بواری قهرهبوو کردنهوهی قوربانی یهكاندایه .بهچاوخشاندنێک به ئهزموونهکانی دیکهی قهاڵچۆی بهکۆمهڵ یان زیانلێکهوتنی بهكۆمهڵی هاونیشتمانان له جیهاندا بۆمان دهردهکهوێ که له حاڵهتگهلی لهم چهشنهدا ،سهرهڕای رهوایای و باهجێبوونی داواکااریی ماهدهنی ،ئاهوه تهنیا له دهرهوهی پێچ و قۆرتهکانی پرۆساهی قاهزایی داو باهپێی مێکاانیزمێکی گشاتیی قانوونمهنادی حکووماهتی و لاه رێگاهی داناانی فۆنادی هێناناهوهجێو ساندووقی قهرهبوو کرنهوهوهیهکه ئهو پێویستی یه دهتوانێ واڵمی دروست و گونجاوی خۆی وهربگرێ. ههرچی بهڕهسمی ناسین لهسهر ئاستی دهرهکی یه ،لێرهشدا ههربهو شێوهیه کهناڵهکان دهتوانن ههم قهزایی بن ،ههم سیاسی .له سهردهمی ئێستادا باههۆی ئهساتهمیی رێکاره قهزایییهکان له دهرهوهی واڵت (که دواتر روونی دهكهینهوه) فۆکووسی سهرهکیی حکوومهتی ههرێمی کوردستان و رهوهنادی کاوردی و رێکخاراوه پێوهندیادارهکانی کۆمهڵگای مهدهنی و بهگشتی خهمخۆرانی کورد و بیانیی ئهو پرسه لهسهر بهڕهسمی ناسین لهئاستی سیاسیدایه که دیاره ئهوه بۆخۆی له چوارچێوهی رهوتێکی فرهڕهههند دا دهتاوانێ زۆر هاهوڵی وهک بهمێاادیایی کاردن و لۆبیگاهری لااهالی ناوهنادهکانی بڕیاارو رێکخسااتنی کاۆڕو کۆبووناهوهی توێژینااهوه و یادکردناهوهو پارۆژهی جۆربااهجۆری مۆنومێنت و مۆزه و کاری ئهرشیای و شتی لهم چهشنه بگرێته خۆی. له جیهان دا زۆر کهیسی جینۆساید ههن که لهسهر ئاستی جۆربهجۆر ههوڵی بهڕهسمی ناسینیان دراوه که دهکرێ لهنێویان دا ئامااژه باه جینایهتاهکانی ئیمپراتاۆریی ژاپۆن له چین ،بهبرسی ڕاگرتنی خهڵکی ئۆکراین له سهرهتای ساڵهکانی 7931دا ،سهرکوتی چێچێنهکان له سهردهمی ستالین دا ،قهاڵچۆی گهلی فهلهستین بهتایبهت له سهبراو شهتیال ،کوشتاری توتسی یهکان له روواندا ،قهاڵچۆی بۆسنی یهکان له سرێبرێنیچا ...،هتد بکهین .بهاڵم هیچ ههوڵێکی بهڕهسمی ناسینی جینۆسااید وهک ئهوهی جوولهکهکان و گهلی ئهرمهنی سهرکهوتنی بهدهست نههێناوه. بهڕهسمیناسینی سیاسی له دهرهوهی واڵت دهكرێ لهالیهن دهوڵهتانهوه بێ ،یان لهالیهن رێکخراوه نێونهتهوهیییهکانهوه .ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر دهوڵهتان، پراکتیکی ئهوان لهپێوهندی لهگهڵ بهڕهسمیناسینی جینۆسایدی ئهنجامدراو له واڵتانی دیکهدا له دهوڵهتێکاهوه باۆ دهوڵاهتێکی دیکاه زۆر جیااوازهو بهساتراوهتهوه باه نهریتی کراوهیی و هاوپێوهندیی ئهو دهوڵهته بهڕووی دنیای دهرهوهی داو رابردووی پێوهندی یهکانو باری ئێستای بهرژهوهندی یاهکانی لاه مامهڵاه لهگاهڵ دهوڵاهت و ناوچهی پێوهندیدار به جینۆسایده کهوه و ئاسات و جاۆری هاوساۆزیی لهگاهڵ گاهلی قورباانی .ههربۆیاه رادهی بااوهش ئااوهاڵیی و ئاماادهیی هاهموو دهوڵهتاهکان لاهو پێوهندییهدا وهک یهک نیه .بۆ نموونه له واڵتانی باکووری ئورووپادا که وێکچوون و هاوبهشای یاهکی زۆریاان لاهبواری کولتاوری سیاسای و سیاساهتی دهرهوهو حازووری دیاسپۆرای گهالنی دیکه له واڵتهکانیان دا ههیه ،لهحاڵێکدا که کۆمیسیۆنی سیاسهتی دهرهوهی پهرلهمانهکانی ههریهک له سوئێدو نۆروێژ تا ئێساتا پێشاوازییان لاه زۆر دهسپێشخهری بۆ بهڕهسمی ناسینی جینۆسایدی کورد کردوه ،له دانمارک سهبارهت به بهڕهسمی ناسینی جینۆساایدهکان و باۆ نمووناه لاه کهیسای ئهرماهنی یاهکان دا ههڵوێستی باو ئهوه بووه که ئهم بابهته پێوهندیی به مێژووهوه ههیهو پێویسته ئهو پرسه بۆ مێژووناسان بهجێ بهێڵرێ .تهنانهت له حاڵهتی بهڕهسمی ناساینیش دا کهمتر وا ههیه پهرلهمانی واڵتهکه به قانوونێک جینۆسایدێک بهڕهسمی بناسێ بهڵکوو بهڕهسمی ناسینهکه زۆرتر له شکڵی پهسندکردنی راپۆرتی کۆمیسیۆنی پێوهنادی یهکانی دهرهوهی پهرلهمان یان پهسندکردنی "مۆسیۆن"ێكی پهرلهمانی دا روو دهدا .بۆ نموونه له دوایین ههوڵی سهرکهوتووی بهڕهسمی ناسینی جینۆسایدی کورددا که
الپهڕهی 26 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 26
رۆژی 48ی فێبریواریی 4173له پهرلهمانی بریتانیا بهڕێوه چوو ،ئهوهی پهسند کرا قانوونێک نهبوو ،بهڵکوو تهئییدکردنی "مۆسایۆن" یاان پێشانیارنامهی کۆماهڵێک پهرلهمانتار لهپێوهندی لهگهڵ بهڕهسمیناسینی جینۆسایدی کورددا بوو .پێشکهوتووترین و بهرزترین ئاستی بهڕهسمی ناسین که بریتییه لهوه که پهرلاهمانی واڵتێاک به قانوون جینۆسایدی ئهنجامدراو له شوێنێکی دیکهی جیهاندا بهڕهسمی بناسێ و ئاکامی یاسایی و قهزاییشی بۆ دابنێ زۆرتر ئیستسنائی یاه .باۆ نمووناه پهرلاهمانی فهڕهنسا به قانوون سزای بۆ حاشاکردن له ههردوو جینۆسایدی جوولهکهکان و ئهرمهنی یهکان داناوه که تهنانهت لهوێش تێپهڕاندنی قانوونێکی لاهو چهشانه لهگاهڵ کۆس و تهگهرهیهکی زۆری سیاسی و قانوونی بهرهوڕوو بووه. ئهو دهوڵهتانهی هێزهکانیان له واڵتانی دیکهدا له شهڕدا بوون یان له حاڵی شهڕدان (وهک ئهمریکاو بریتانیا) نیگهرانی ئهوهن که بهقانوونی کردنی جینۆساید ببێته هۆی ئهوه که دواتر سهربازو ئهفسهرهکانی خۆیان لهسهر تێوهگالنیان له کوشتارهکان دا یان به تۆمهتی پێشێلکردنی قانوونی بهشهردۆستی پهلکێشی دادگاکان بکارێن. ههربۆیه بهشێوهیهکی گشتی حکوومهتی واڵتان بههۆی سیاسی و دیپڵۆماسی بهپارێزهوه مامهڵه لهگهڵ بهڕهسمی ناساینی جینۆساایدهکان دهکاهن .باۆ نمووناه لاه کهیسای جینۆسایدی ئهرمهنی یهکان دا حکوومهتی ئهڵمان ههر بهوهنده قهناعهتی کردوه که دهوڵهتی تورکیه بۆ گرتنهبهری سیاسهتێکی کراوهتر لهو پێوهندییهدا هان بدا. هااهرچی بهڕهسمیناسااین لهالیااهن رێکخااراوه نێونهتهوهیییهکانیشااهوهیه ،جینۆسااایدی جوولهکااهکان و هێناادێک کهیساای دیکااهش وهک جینۆسااایدی ئهرمااهنی یااهکان لااه راپۆرتهکانی هێندێک ئۆرگانی پارێزگاری له مافی مرۆڤی سهر به کۆمیسیۆنی پێشووی مافی مرۆڤ و ئهنجومهنی ئێستای مافی مرۆڤی نهتهوه یهكگرتووهکان دا بهڕهسمی ناسراون ،بهاڵم ههموو ئهو کۆسپانهی بۆ پهسندی کۆتایی راپۆرتهکان دروست کراون (وهک له کهیسی راپۆرتی ویتاکر که لیستی ژمارهیهک له جینۆساایدهکانی ساهدهی بیسااتهمی تێاادا هاااتبوو) ،ههسااتیاریی سیاساایی بابهتهکااه دهردهخااهن .لااهنێو هااهموو رێکخااراوه نێونهتهوهیییااهكان دا پهرلااهمانی ئورووپاااو ئهنجومااهنی ئورووپااا لیبرالییانهترین و کراوهترین سیاسهتیان بووه ،چونکه جینۆسایدی ئهرمهنی یهکانیشایان زۆر باه روونای بهڕهسامی ناسایوه و تهناناهت ساهردهمێک پارلماانی ئورووپاا بهڕهسمی ناسینی جینۆسایدی ئهرمهنی یهکانی خسته نێو لیستی پێوهرهکانی کۆپنها واته ئهو مهرجانهی که دهوڵهتی تورکیاه پێویساته باۆ بهئهنادام وهرگیرانای لاه یهکیهتیی ئورووپا دا قبووڵیان بکا که دیاره دواتر ههڵوێستێكی عهمهلیتر لهو پێوهندی یه دا رهچاو کرا. هااهروهها پێویسااته ئااهوهش باازانین کااه کۆمااهڵێک رێکخااراوی نێونهتااهوهیی غااهیره دهوڵااهتی بااۆ نموونااه ناوهناادی نێونهتااهوهیی عهداڵااهتی ئینتیقااالی یااان کۆمهڵااهی نێونهتهوهیی ئهکادیمی یهکانی جینۆساید ههن که بهپهسندگهیاندنی داوای بهڕهسمی ناسینی جینۆساید الی ئهوان ئاسانتره و دهکرێ وهک رێکارێک بۆ بهجیهانی کردن و لۆبیگهریی زیاتر لهو بواره دا لهالیهن کوردیشهوه کهڵکیان لێ وهربگیرێ. بهرپرسیارێتیی کۆمپانیا بیانی یهکان :ئهڵقهی ئهستهمی دادخوازیی کورد ههروهک له سهرهوه ئاماژهی پێکرا کهناڵه دادوهری یهکان لهساهر ئاساتی دهرهوهی واڵت لهپێوهنادی لهگاهڵ وهشاوێنکهوتنی بهرپرسایارێتیی تاوانبااران و هاودهساتانی کۆمهڵکوژیی کورددا بههۆی بوونی کۆمهڵێک کۆسپی قانوونی و سیاسی تا ڕادهیهكی زۆر ئهستهمن .لهگاهڵ ئاهوهش دا ناساینی رێکاارو کۆساپهکانی ساهر ڕێ پێویساته و ههوڵدان بۆ تاقیکردنهوهی ئاهو کهنااڵناه لههاهرحاڵ دا باۆ درێژخایاهن بهساوودو بهبهرههماه .لهالیاهنی قاانوونی یاهوه ،کۆساپی هاهره گاهوره لهبهردهساتدانه باوونی دادگاگهلێکه که ئامادهی وهرگرتن و لێپێچانهوهو موحاکهمهی کهیسهکان بن .تا ئهو جێگایهی پێوهندیی به دادگا نێونهتهوهیی یهکانهوه ههیه ،بهپێچهوانهی هێندێک نموونهی جینۆساید که لهوان دا دادگایهکی نێونهتهوهیی تایبهت به کۆمهڵکوژییهكه به بڕیاری ئهنجومهنی ئاسایشی رێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان دروست کرا ،لاه کهیسی عیراقدا دادگاکه دادگایهکی نێوخۆیی بووه ئهگهرچی پشتگیریی نێودهوڵهتی و هاوکاریی پسپۆڕانی بیانیی لهگهڵ دا بووه .ههرچی دیوانی جینایی نێودهوڵهتیی الههشه که کارهکهی رێک پێچانهوه لاه تاوانگاهلێکی لاه چهشانی ئاهو تاوانانهیاه کاه دهرهاهق باه کاورد کاراون ،کێشاهی ساهرهکی لێارهدا ئهوهیاه کاه هاهتا دهوڵاهتی پێوهندیدار (لێرهدا عیراق و ئهو دهوڵهتانهی دهکرێ به هاودهستی لهگهڵ رێژیمی پێشووی عیراق تۆمهتبار بکارێن) ساهاڵحییهتی دیاوان قباووڵ نهکاهن و نهشاڵێن کاه سهاڵحییهتی دیوان بۆ جینایهتهکانی بهر له ساڵی 4114قبووڵ دهكهن ،هیچ جۆره دهرهتانێکی سکااڵ تۆمارکردن نیه .مهگهر ئهوه که دیسان لهسهر بڕیاری ئهنجومهنی ئاسایش دهستی داواکاری گشاتیی دیاوان باۆ تۆماهتبارکردنی بهرپرسایارانی کۆماهڵکوژی ئااوهاڵ بکارێ (وهک لاه کهیسای عوماهر حهساهن ئهلبهشایری رێباهری ساوودان دا دیتمان) .ههرچی دادگای واڵتانی دهرهوهیشه ،کۆسپی ههره گهوره ئهوهیه کاه باۆ ئاهوهی دادگاای واڵتێاک ساکااڵیهک وهربگارێ ،پێویساته چ لاه رووی ساهرزهمینی یاهوه (شوێنی روودانی تاوانهکه)و چ له ڕووی کهسێتی یهوه (جنسییهی ئهنجامدهر یان قوربانیی تاوانهكه)وه ،پێوهندییهک به واڵتهکهوه هاهبێ ،دهناا دادگاا ساهاڵحییهتی ڕاگهیشتن به کهیسهکهی نیه .دیاره نابێ ئهوه لهبیر بکهین که له سهرهتای ساڵهکانی نهوهدی زایینی یهوه له هێندێك واڵتی وهک بێلژیک و تهنانهت بریتانیا ههوڵ درا سهاڵحییهتی جیهانیی دادگاکان بۆ پێڕاگهیشتنی جینایهته دژه مرۆیی یهکان به قانوون پهسند بکرێ .مانای ساهاڵحییهتی جیهاانی ئهوهیاه کاه باۆ ئاهوهی دادگاای واڵتهکه سهاڵحییهتی ههبێ ،ئهو پێوهندییه سهرزهمینی و کهسێتی یهی باس کرا پێویست نیهو بهمجۆره کۆمهڵێک کهیس بهدژی رێبهرانی سیاسیی ئهمریکاو ئیسرائیل و هێندێك واڵتی ئهفریقایی وهک کۆنگۆ کرانهوه.
الپهڕهی 27 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 27
بهاڵم لهسهریهك دهتوانین بڵێاین باههۆی پێوهندییاه دیپڵۆماسای یاهکان و ههساتیاریی سیاسایی دهسپێشاخهری یاهکی لاهم چهشانهو پشاتگیری ناهکرانی لهالیاهن دیاوانی نێونهتهوهیی الههوه ،تا ئێستا سهاڵحییهتی جیهانی بهشێوهیهکی کارا جێبهجێ نهکراوهو لهسهریهک ئهزموونێکی سهرکهوتوو نهبووه. دوو حاڵهت ههن که لهوان دا پرسی سهاڵحییهت بهچهشنێکی لهبارتر خۆی دهردهخا .یهکهم پهنابردنی بهشێك له بهرپرسان و هاودهستانی عیراقیی رێژیمی پێشوو بۆ هێندێک واڵتی ئوورووپایی که بوونیان لهسهر خاکی وان دهتوانێ پاساوبهخشێک بێ بۆ سهاڵحییهتی دادگا نێوخۆیی یهکانی ئهو واڵتانه .سکااڵبهرزکردنهوه بهدژی ئهو کهسانه لهههرحاڵ دا ئهو سوودهی ههیه که یارمهتیی زیاتر به ورووژاندنهوهو بهمێدیایی کردن و وهبیرخستنهوهی سهرکوتی کوردو هاندانی بیروڕای گشاتیی واڵتاانی دهرهوه بۆ بهرهسمی ناسینی جینۆسایدی کورد دهکا. حاڵهتهکهی دی که لهڕاستی دا ئهستهمترین و پڕکێشاهترین و هاهر لاهو کاتاهدا باهڕێژترین باواری شایاوی کارلهساهرکردن لاه پرۆساهی دادخاوازیی کاورد لاه دهرهوهی واڵتدایه ،بهرپرسیارێتیی ئهو کۆمپانیایانهیه که مهوادی کیمیایی قهدهغه کراویان باۆ رێژیمای ساهدام حوساێن داباین کردباوو .باهپێی زۆر بهڵگهناماهی بااوهڕپێکراوی پیشهسازیی سهربازیی عیراق و ئهرشیاهکانی تیمهکانی پشکنینی نهتهوه یهكگرتووهکان و سهرچاوه ههواڵگرییهکان و زۆر توێژینهوهی ئاکادیمی و راپۆرتی مێادیایی، لیستهی ئهو کۆمپانیایانه که بهشێوهی مهعقوول دهکرێ شکی هاودهستی لهگهڵ رێژیمی سهدامیان لێبکرێ له کۆمپانیاکانی بریتانیا و ئهڵمان و ئوتریش و فهڕانساه و هولهند و ئیسپانیاڕا بگاره تاا ئهواناهی ئاهمریکا و هیندساتان و ژاپاۆنی تێدایاه .باهاڵم جیاا لاه کێشاهی ساهاڵحییهتی دادگاکاان کاه ئامااژهی پێکارا ،پاهلکێشکردنی بهكردهوهو کاریگهری ئهم کۆمپانیایانه بۆ بهردهم دادگای واڵتهکانیان لهگهڵ کۆمهڵێک کۆس بهرهوڕوویه .یهكهم ،بهشی بهرچاوی مهوادی دابین کراو مهوادێکن که ههم لهبواری دهرمانسازی و کشتوکاڵ دا دهکرێ دهکار بێن و ههم لهبواری دروستکردنی چهکوچۆڵی قڕکردندا؛ دووهم ،له سااڵنی رابردوودا ناوو کهساێتیی زۆر لاه کۆمپانیاا پێوهندیدارهکان گۆڕانی بهسهردا هاتوه؛ سێههم ،خستنه ژێرپرسیاری رابردووی ئهو کۆمپانیایاناه کاه باه مۆڵاهت و کارئاساانیی وهزارهتای کاروبااری دهرهوهو وهزارهتای بازرگانیی واڵتهکانیان مامهڵهیان لهگهڵ رێژیمی سهدام کردوه ،ناڕاستهوخۆ دهست درێژکردن بۆ سهر پرستیژی ئهو واڵتانهو ئهمنییهتی ئابووری و بازرگانیی وانه. سهرباری ههموو ئهمانهو له ههمووی گرنگتر ،تهحهدای ههره گهوره لێرهدا دۆزینهوهی پێوهندیی هۆکاری (رهبتی عهالقهی سهبهبی) لهنێوان مهوادی دابینکراو لهالیهن کۆمپانیاکهوه و تاوانهکان دایه .سهختیی سهلماندنی ئهم پێوهندییه هۆکارییه بهتایبهتی لاه هێنادێک هاهوڵ دا کاه لاه واڵتاه یاهكگرتووهکانی ئاهمریکا باۆ دادگاایی کردنی کۆمپانیاگهلێکی وهک "تالیسمان" و "ئالکۆالک" که لاه ساوودان و عیاراق چااالک باوون باه ڕوونای نیشاانی دهدا کاه سهرخساتنی هاهوڵی لاهم جاۆره پێویساتیی باه ههوڵێکی قورسی سیاسی و قانوونی و مێدیایی و بواره پسپۆڕییه پێوهندیادارهکان ههیاه .باهاڵم لهوالشاهوه ،نمووناهی ساهرکهوتووی کهیسای فارانس ڤاان ئاانرات لاه هۆلهند که پاش ورووژاندنێكی مێدیایی و وهڕێخستنی ههڵمهتێکی چڕوپڕ لهالیهن رهوهندی کوردی و دۆستانی کوردهوه دادگایهک پێاك هێنارا نموونهیاهکی شایاوی لاێ وردبوونهوه و ئهزموون لێوهرگرتنه .پێوهندییه هۆکارییهكه لهو کهیسهدا بۆیاه دۆزرایاهوه چونکاه دهرکاهوت کاه لاهنێوان سااڵهکانی 7985و 7988دا نااوبراو النیکاهم %21ی ماددهی (تی.دی.جی)ی بهکارهاتوو بۆ دروستکردنی خهردهل و تابوون و سارینی بۆ رێژیمی بهعس دابین کردبوو .دیاره لهو کهیسهدا فرانس ڤان ئانرات تهنیا وهک کهسێتییهكی سروشتی موحاکهمه کرا ،هیچ قهرهبوو کردنهوهیهکی قوربانییان له ئاستی مهدهنی دا بڕیاری لهسهر نهدراو ناوبراو تهنیا به هاودهستی لاه تااوانی شهڕدا به حهڤده ساڵ زیندان مهحکوم کراو دادگا قهناعهتی به ئاگاداربوونی ناوبراو له نیهتی رێژیمی سهدام بۆ جینۆسایدی کورد نههێنا. ئهنجام بهجینۆساید ناساندن و بهجیهان ناساندنی وهچهکوژیی کوردان ئامانجێکی رهوای سیاسیو ئینسانیی پشت قایم به بناهمای ئاهخالقی و قاانوونیی دهوڵهمهنادو باههێزه. وهک لهو کورته روانینه بۆ الیهنه جۆربهجۆرهکانی بهدواداچوونی ئهو ئامانجهدا دهردهکهوێ ،لهههرحاڵ دا حکوومهتی ههرێمی کوردساتان و بژاردهکاانی کاورد بهگشاتی پێویسته بهشێوهیهكی فرهڕهههندو ههمهالگیر بۆ ئهو ئامانجه ههوڵ بدهن .ههروهک زۆر لهو دهسکهوتانهی ئهمڕۆ لهو بواره دا وهدهست هاتوون ده ساڵ یان بیست سااڵ لهمهوبهر سهخت و دوورهدهست دههاتنه بهرچاو ،ئهو بهربهستانهی ئێستاش له رێگادان دهکرێ ورده ورده کهم ببنهوه ،ساڵ لهدوای ساڵ ژمارهی دهرفهتهکان زیاتر بێ و دهرفهتی نوێش دهسکهوتی نوێی لێبکهوێتهوه. ئاشکرایه که چوونهپێشی ئهو پرسه لهسهر ئاستی دهرهوه به رێژهیهکی زۆر بهستراوهتهوه به ئاڵوگۆڕهکانی قانوونیی نێودهوڵهتی و قانوونی قهزایی بهراوردکاری لهو بوارهدا بهگشتی و چوونهپێشی زیاتری دۆخی سیاسیی کورد بهتایبهتی .بهاڵم ههر لهوکاتهدا زۆر ههنگاو بۆ بهبهرههمکردنی زیاتری پرۆسهی دادخوازیی کورد ههن که ههر ئێستا له تواناو دهرهتانی کورد بهتایبهتی له باشووری کوردستان دا ههن .بهشێك له کهمایهسی یهکانی ئهو ههوڵه پیرۆزاناه کاه لاهو باواره دا دراون و دهدرێان بریتین له پهرشو بوویی ههوڵ و دهسپێشخهری یهکان ،هاوههنگاو ناهبوونی بهتاهواویی ههوڵاه حکووماهتی یاهکان و ههوڵاهکانی کۆماهڵگای ماهدهنی ،تاهرخان کرانای بهشی زۆرتری وزهو تواناکان بۆ ئهو چاالکی یانهی زۆرتر سروشتێكی بۆنهیی و دۆخییان ههیه نهك ئاهو کاراناهی ژێرخاانێكی پتاهوی لۆبیساازی و پساپۆڕی باۆ دواڕۆژ دروست دهكهن ،به دوکومێنت نهکرانی وهک پێویستی بهڵگهکانی پێوهندیدار به تاوانهکان بهتایبهتی به زمانهکانی بیانی ،و ...هتد.
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 28 :
Page : 28
بهمهبهستی چارهسهری ئهم کهموکوڕی یانه ،جێی خۆیهتی وێڕای ئهزموون وهرگرتن له کهیسهکانی دیکاهی باه جینۆسااید ناسااندنی کوشاتاری گاهالن و مۆدێلساازییهکی روون لهو بارهیهوه ،لهساهر بناهمای پالنێكای زانساتی و باه دیادێكی ساتراتیژیکهوه هاهموو هاهوڵ و هاهنگاوهکانی کاارکردن لهساهر جینۆساایدی کاورد لاهژێر چاهترێکی هاوبهشی نههادینهکراو دا کۆ بکرێنهوه بۆ ئهوهی ههماههنگیی تهواو لهنێوان ههموو ئاست و رهههندهکانی ئهو پرۆسهیه دا پێک بێ .ههروهها زۆر گرینگاه کاه ئاساتی روانینی خۆماڵیمان بۆ پرسی جینۆسایدی نهتهوهکهمان بهرز بکهینهوهو پرۆسهیهکی گهورهی لهو چهشنه تهنیا له پارچهیهکی کوردستاندا قهتیس نهکهیناهوه .کۆساپه سیاسی و قانوونی یهکان ههرچییهک بن که بێگومان پێویسته له شوێنی خۆی دا ژیرانه مامهڵاهیان لهگاهڵ بکارێ ،ساهرکهوتنی پرۆساهکهو یاهکگرتوویی نهتهوایاهتیی کورد له گرهوی فرهوان ڕوانینێکی لهو چهشنهدایه. *شۆوا که به عیبری مانای کارهسات دهگهیهنێ ،به سهرجهم کردهوهکانی کوشاتار و لاهنێوبردنی جوولهکاهکانی ئورووپاای داگیرکاراو لهالیاهن نازییهکاناهوه لاه شاهڕی دووهمی جیهانیدا دهگوترێ. له ژماره 616ی رۆژنامهی "کوردستان"دا بوو بۆتهوه. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 41 :ی ئاوریلی 4173
سهرنجێك لهسهر داهاتووی رۆژنامهگهریی حیزبی ":کوردستان" و "ئۆمانیته" به نموونه* له سادهترین جیاکاریدا رۆژنامهی کوردستان له خانهی رۆژنامهگهریی سیاسیدا پۆلێن دهکارێ کاه ئهگاهر بماناهوێ وردتریشای بکهیناهوه و زاراوه باوهکاانی ئاهو باواره بهکاربااهرین دهتااوانین بیخهینااه چوارچێااوهی رۆژنامهگااهریی دهروهساات ،رۆژنامهگااهریی بیروباااوهڕ ،رۆژنامهگااهریی شۆڕشااگێڕی ،رۆژنامهگااهریی حیزباای و بااه گشااتی رۆژنامهگهرییهک که خهتی سیاسیی خۆی ناشارێتهوه و به ئاشکرا رایدهگهیهنێ .زۆربهی کات ،لهبهرامبهر ئاهم جاۆره رۆژنامهوانییاهدا باسای رۆژنامهگاهری باهبێ هایچ سیفهتێک دهكرێ یان له باشترین حاڵهتدا دهڵێن رۆژنامهگهریی زانیاری که لهودا بهلهبهرچاوگرتنی ههموو ئهو پرهنسیپانه که به ئهخالقی رۆژنامهوانی ناسراون و له میساقی بهناوبانگی موونیخدا هاتوون( ،)7ئامانج تهنیا دانی زانیاری و خستنهڕووی فاکتهکانه. هێندێک کهس رۆژنامهگهریی حیزبی ههر له بنهڕهت ڕا به رۆژنامهوانی نازانن چونکه پێیان وایه ئهو جاۆره لاه رۆژناماهوانی بهساتراوه و تهکڕهههناد و الیهنگراناه و ئامانجگهرا و زۆرتر ئامرازێکه بۆ پرۆپاگهنادای سیاسای و هیچای دیکاه .پاساویشایان ئهوهیاه کاه باۆ ئاهوهی رۆژنامهگاهری بهڕاساتی بتاوانێ ببێتاه کۆڵهکاهی چاوارهمی دێموکڕاسی نابێ وهک ئهکتهرێکی سیاسی ،بهڵکوو وهک چاوهدێری گهمهی سیاسی بجوڵێتهوه )4(.وهك میراتێکی نهریتی مێادیایی واڵتاانی ئینگلیسای زماان بناهمای کاار پێویسته تهنیا لێکۆڵینهوه و بهدواداچوون بێ)3(. جیاکردنهوهو لهبهرامبهریهکدانانی رۆژنامهگهریی بیروباوهڕو رۆژنامهوانیی زانیاری تا ڕادهیهک موتڵهقگهرا و ناعاداڵنهیه .شاتهكان لاهوه ئااڵۆزتر و رێژهییتارن کاه ئاوا دابهشی بکهین .لهالیهک ،ئهمڕۆ ئیدی دهرکهوتووه کاه رۆژنامهگاهریی زانیاارییش هاهرگیز نااتوانێ بهتاهواوی بێالیاهن باێ و لاه شاێوهی روومااڵ و بهدواداچوونادا بهردهوام لهبهرامبهر ههڵبژاردنێکی «سیاسی» دایه و ئهگهر تهنیا لهبهر ئهو لۆژیکه داراییهش بێ که له پشتهوهیهتی ناتوانێ بهرامبهر به پهیام و نێوهرۆکی زانیاری بێتهفاوهت بێ .لهالیهکی دیکهشهوه ،رۆژنامهگهری سیاسای باه رۆژنامهگاهریی حیزبیشاهوه لاه ساهردهمی ئاهمڕۆدا تێدهکۆشاێ بایهخاهکانی رۆژناماهوانیی زانیااری یاان پرۆفشناڵ رهچاو بکا و بهم جۆره ههرمانی خۆی باشتر دهستهبهر بکا. با ئهو مهسهلهیه له بهراوردێک لهنێوان رۆژنامهی کوردستان و رۆژنامهی ئۆمانیتهی فهڕانسهدا چاو لێ بکهین .رهنگه بگوترێ ئاهوه باهراوردکردنی دوو شاتی نالێکاه (قیاس مع الفارق) ،چونکه بهستێن و سروشت و ریسالهتی ئهو دوو رۆژنامهیه تهواو فهرقیان ههیه .بهاڵم جیا لهوه که زۆر چاک دهکرێ شتێک لهگهڵ جۆری "ئیدئال" یان "پێشکهوتوو"ی ئهو بواره بهراورد بکارێ ،پرهنسایپی مێتاۆدی باهراوردکاری ئهوهیاه کاه دوو شاتی هااوبوار لهپێوهنادی لهگاهڵ خیساڵهتێکدا پێكاهوه بگارین کاه ئاهو خیسڵهته له ههردووکیاندا ههیه بهاڵم له ههردووکیاندا وهک یهک رۆڵی خۆی نانوێنێ ،تهنانهت ئهگهر نابهرابهری و نامۆیییهکیش لهههر روویهكهوه لهنێوان ئهو دوو شااتهدا هااهبێ .جگااه لااه زۆر وێکچااوونی نێااوان ئااهو دوو رۆژنامهیااه وهک ئۆرگااانی رهساامیی دوو حیزباای سیاساای کااه دۆسااتایهتیی مێژووییااان پێکااهوه هااهبووه ،خاااڵێکی سهرنجڕاکێشی وێکچوون ئهوهیه که ئهگهرچی رۆژنامهی ئۆمانیتاه چال سااڵ پاێش رۆژناماهی کوردساتان دهسات باهکار باووه ،باهاڵم باۆ ئاهو خیسالهتهی کاه ئێماه لێارهدا مهبهستمانه ههردووکیان له یهک سهردهمدا ناچار بوون خۆیان لهگهڵ تایبهتمهندییهکانی دهورانی گوزار و ئاڵوگۆڕ له راگهیاندنی سیاسیدا بگاونجێنن ،ئاهو ساهردهمه وهک زۆر لهو هاوڕێیانهی وتاریان بۆ ژماره ( )611رۆژنامهی کوردستان نووسیوه ،دهکهوێته نێوهڕاستی ساڵهکانی نهوهدی زایینییهوه. له ئورووپای دێموکراتیک و پێشکهوتوو ئهمڕۆ شتێک بهناوی رۆژنامهگهریی حیزبی باوی نهماوه .ئهگهر حیزبهکان وهك خۆشیان بوکراوهیان ههبێ ،له مهیدانی مێدیایی
الپهڕهی 29 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 29
سهراسهریدا مهترهح نیه .ههر لهو کاتهدا بهاڵم زۆر رۆژنامهی سیاسیمان ههن که نزیکایهتییان له فونه حیازب یاان لاه فیسااره باهرهی سیاسای ههیاه )2(.رۆژناماهی ئۆمانیته بۆیه سهرنجڕاکێشه چونکه نموونهی ئاخرین رۆژنامهی گهورهی واڵتێکی دێموکراتیکی ئورووپاییه که ههتا ئهم دواییهش ئۆرگانی رهسمیی حیزبێکی سیاسی بوو که بریتییه له حیزبی کۆمونیستی فهرانسه. "ئۆمانیته" که ساڵی 7912لهالیهن رێبهری بهناوبانگی سۆسیالیست ژان ژۆرێس-هوه وهک رۆژنامهیهکی زانیاری و سهربهخۆی چهپ دهستبهکاربووه ،له ساڵی 7941که زۆرینهی چهپهکان بڕیاری چوونه نێو ئهنترناسیۆنالی کۆمونیست دهدهن دهبێته رۆژنامهیهکی کۆمونیستی .له ماوهی نێوان دوو شهڕی گهورهی جیهانیدا بهڕهسمی دهبێتاه ئۆرگانی پارتی کۆمونیست و تهنانهت دوای تهواو بوونی شهڕی دووهمیش پهیڕهوییهکی وشک له سیاسهتی ئهو حیزبه دهکا)5(. لهگهڵ تهواو بوونی شهڕی سارد ،جیا لهو دۆخه نوێیه که حیزبی کۆمونیست تێی دهكهوێ ،رۆژنامهی ئۆمانیتهش بۆ زاڵبوون بهسهر قهیرانێکدا کاه لهگاهڵی باهرهوڕوو دهبێ ناچاره بهخۆیدا بچێتهوه .هۆیهکانی ئهو قهیرانه تهنیا بهشێكیان سیاسین .بێگومان ئهوه که حیزبی کۆمونیست ئهو جێگاه و پێگاه مێژوویییاهی جاارانی ناامێنێ کاریگهریی زۆری لهسهر بازنهی خوێنهرانی ئۆرگانه رهسمییهکهشای ههیاه .ئهگاهر ساهردهمانێک ساهرکهوتنی رۆژنامهگاهریی ئۆمانیتاه دهسامایهیهک باوو باۆ ساهرکهوتنی سیاسیی حیزبی کۆمۆنیست به چهشنێک که زۆر جار ژمارهی خوێنهرانی ئهو رۆژنامهیه پێنج هێندهی ژمارهی ئهندامانی خودی حیزبهکه و بگاره زیااتریش باوو ،ئاهمجار ئهوه شکستی حیزبی کۆمونیست بوو که زیانی به پێگه و پرستیژی رۆژنامهی ئۆمانیته دهگهیاند. هۆکارهکانی دیکهی ئهو قهیرانه پێوهندییان به قهیرانی رۆژنامهگهریی نووسراو بهگشتی و رۆژنامهگهریی نووسراوی سیاسی بهتایبهتی ههبوو .جارێ بههۆی کهمبوونی داهاتی ریکالم لهو جۆره رۆژنامانهدا و سنوورداربوونی یارمهتی و سوبسیدی دهوڵهتی ،الیهنی ماڵی و دارایی ئاستهنگێکی گهوره بوو کاه رۆژنامهیاهکی وهك ئۆمانیتاهی که بهدژی سیستمی سهرمایهداری خهباتی دهکرد ناچار کردبوو تهواو به مهنتق و مێکانیزمهکانی مودیرییهتی سهرمایهدارییهوه خۆی باهڕێوه بباا .باهاڵم فاکتاهری هاهره گرینگ که ههم وهک هۆکار و ههم وهک دهرهنجامی قهیرانهکه خۆی دهنواند ،کێشهی کهمبوونهوهی رێژهی خوێنهر بۆ ئهو جۆره رۆژنامانه بوو که بههۆی گوتارێکی تهواو سیاسییانهوه ههتا دههات کهمتر بۆ خهڵک راکێشهر (جذاب) بوون )6(.له سهردهمێکدا که خهڵک زۆرتر بهدوای زانیاری و بابهتی فرهچهشندا دهگهڕێن ،چهسپان باهو خهته ئیدئۆلۆژییهی ئۆمانیته گرتبوویه بهر به مانای ههنگاونانی رۆژنامهکه بهرهو ههڵدێر و لهنێوچوون بوو. بۆ واڵمدانهوه به زهروورهتهکانی سهردهمی تازه ئۆمانیته هێندێک ههنگاوی ههڵێنانهوه که لێرهدا ئیشاره به هێندێکیان دهکهین و ههوڵیش دهدهین ئاماژهکان یهکڕاست ببهستینهوه بهو ئاڵوگۆڕانهی له ههمان سهردهمدا له رۆژنامهی کوردستانیشدا روویان داوه. خاڵی وهرچهرخانی ئاڵوگۆڕهکان له رۆژنامهی ئۆمانیتهدا که لهپێناوی زهرفییهتسازی و کراناهوهی زۆرتار لاهو رۆژنامهیاهدا پێاک هااتن سااڵی ()7992ه کاتێاک پااش کۆنگرهی 48ی حیزبی کۆمونیستی فهڕانسه بڕیار دهدرێ رۆژنامهی ئۆمانیته چیدیکه لهساهری نهنووسارێ «ئۆرگاانی ناوهنادیی حیزبای کۆمونیساتی فهڕانساه» ،باهڵکوو لهسهری بنووسرێ «رۆژنامهی حیزبی کۆمونیستی فهڕانسه» که لهنێوان ئهو دووانهدا فهرقێکی زۆر ههیه .ئهمڕۆ تهنانهت ههم ئهو دهساتهواژهیه لاه لۆگاۆی رۆژناماهی ئۆمانیته و ههم نیشانهی چهکوچ و داسهکهشی لهسهر البراوه .وهک دهزانین رۆژنامهی کوردستان که له سهردهمی کۆماردا لهسهری نووسراوه «بووکهرهوهی بیری حیزبی دێماوکراتی کوردسااتان» ،دواتاار لهس اهری دهنووساارا «ئۆرگااانی کۆمیتااهی ناوهناادیی حیزباای دێمااوکراتی کوردسااتان» و ئااهمڕۆش لهسااهری دهنووساارێ «ئۆرگااانی حیزباای دێموکڕاتی کوردستان» .دیاره لێرهدا مهبهست دامهزراندنی هیچ پێوهندییهکی راستهوخۆ لهنێوان ئاڵوگۆڕهکانی ئهو دوو رۆژنامهیه نیه .مهرج نیاه ئاهوهی لاه شاوێنێکی ئهم دنیایه پێویست و بهجێ بوو ،بێئهمالوئهوال له شاوێنهکانی دیکاهش هاهر وا باێ .تهناناهت رهنگاه کاارگێرانی ئاهو دوو رۆژنامهیاه هاهر ئاگاشایان لاه کااری یاهكتر نهبووبێ ،بهاڵم به دهرک کردنی به پێویستییهکانی رۆژ ئامادهیی ئاڵوگۆڕیان له خۆیاندا نیشان داوه. ئهو دهساکارییانهی تایتاڵ و بهساتراوهیی رهسامیی رۆژناماهی ئۆمانیتاه تاهنیا شاتی رواڵاهتی ناهبوون باهڵکوو دوای ئاهوه رێباهریی حیزبای کۆمۆنیسات نهخشای خاۆی لاه کۆنتڕۆڵی پێکهاته و بهڕێوهبهری و له ههمووی گرینگتر دیاری کردنی رێبازی نووسین (خهتی تهحریری)ی رۆژنامهی ئۆمانیتهشدا ورده ورده کهمتر کاردهوه .ئۆتۆناۆمیی زیاتری ئۆمانیته بووه هۆی ئهوه کاه لهگاهڵ ئاهوهدا کاه ئۆمانیتاه هاهروا لاه حیزبای کۆمۆنیسات نزیاک و رۆژنامهیاهکی دژه ساهرمایهداریش مایاهوه ،باهاڵم زهرفییاهت و فرهچهشنیی دهروونیی ئهو رۆژنامهیه لهڕووی فۆڕم و نێوهڕۆکهوه ئاڵوگۆڕی زۆری بهسهردا هات .لهڕووی شکڵییهوه ،ئۆمانیته به فۆرموول و ماکێتێکی تازهوه درێژهی به کاری خۆی دا ئهگهرچی لۆگۆی ئۆمانیته ههمان ئهو لۆگۆیهیه که 719ساڵ پێش ئێستا داندراوه .سهرنجڕاکێشه که بزانین لۆگۆی رۆژنامهی کوردستان تا ئێستاش ههمان ئهو فۆنتهیه که له سهرهتاکانی خۆیدا پێی نووسراوه که ئهوهش تهعبیر له جۆرێک نۆستالژی و حهزی نیشاندانی درێژهدهری و رهسهنایهتی دهدا که ویستێکی سروشتی و رهوایه .لهباری نێوهرۆکیشهوه کرانهوهی ئۆمانیته له فرهجۆریی بابهتاهکان و پاشاکۆیهکان و ئااڵوگۆڕ لاه دیااریکردنی پێواناهکانی کارپێساپاردنی رۆژنامهواناهکان و جۆراوجۆریی نووسهرانهوه بهتایبهت بۆ نووسهرانێک که الیهنگری حیزبی کۆمونیست نین رهنگی دایاهوه کاه هاهمان ئاهو کرانهوهیاه لاه ساااڵنی راباردوودا لاه رۆژناماهی کوردستانیشدا بهدی کراوه. ئاڵوگۆڕه جهوههرییهکانی ئۆمانیته ههروهها ئاکامی راستهوخۆی کراوهیی و نهرمیی زیاتر له پرۆفایلی سهرنووسهر و پێکهاتهی دهستهی نووساهرانیدا باوو .هاهتا ئاهو سهردهمهی گوزارهی دوایی سهرنووسهرانی رۆژنامهی ئۆمانیته ههمیشه کهسانی سیاسی و بگره رێبهرانی حیزبی کۆمۆنیست بوون )1(.سهبارهت به رۆژنامهی کوردستان
الپهڕهی 30 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 30
ئهگهر راسته که سهرنووسهر و بهڕێوهبهرانی سهرهكیی له ئهندامانی ریزی پێشهوهی رێبهریی حیزب بوون ،بهاڵم بێگومان ئاڵوگۆڕهکان نه هێنده دوور رۆیشتوون و نه دروستیشه لهو ههلومهرجهدا ئهوهنده دوور بڕۆن .بهاڵم له کوردستانیشدا رهوتێکی لهو چهشنه بهدی کراوه .له تایبهتنامهکهی ژماره ()611ی کوردستاندا ،بهشێک لاه قهڵهمهکانی رۆژنامهی کوردستان سهبارهت به ئهزموونی خۆیان لهو رۆژنامهیهدا باسی ئهو سااڵنهی گوزاریان کردووه که لهودا کهسانی دهرهوهی بازنهی رێبهریی حیزب (وهک گهنجانی خوێندهوار یا کهسانێک که تازه له نێوخۆی واڵتهوه هاتبوونه نێو حیزب و تهنانهت کهسانی دهرهوهی حیزبیش) هاتنه نێو کۆڕی نووسهران و هاوکارانی رۆژنامهی کوردستان و به وتهی وان ئهمه بووه هۆی خێراتر بوونی گۆڕانکارییهکان و زهرفییهت و رهنگاوڕهنگیی زۆرتر له زمان و نێوهرۆکی رۆژنامهدا)8(. ئهو ئاڵوگۆڕهی له زمان به مانای راوێژی حیزبێکی سیاسی که لاه رۆژناماهی ئۆمانیتاه و باه پلهیاهکی کاهمتر لاه رۆژناماهی کوردساتاندا باهدی دهکارێ تاهواو لاه جێای خۆیدایه .لهو شوێنهی که رۆژنامهی ئۆمانیته تێگهیشتووه که تهنانهت ئهگهر له فکری بهسیجی بیروڕای گشتیی خهڵک یان دهنگدهرانیشدا بین گوتاارێکی گشاتگیرتر و فراوانتر بۆ خهڵک سهرنجڕاکێشتره تا گوتارێکی سێکتاریست و داخراو .له رۆژنامهی کوردستانیشدا به باشی ههست بهوه کراوه که تاا ئاهو جێگایاهی دهکارێ پێویساته ههمهڕهنگیی حهز و روانگه و ههستیارییهکانی ئهمڕۆی کۆمهڵگا له رۆژنامهدا رهنگدانهوهیان ههبێ .زمانی قسهکردنی حیزبی دێموکرات لهگهڵ خهڵک گۆڕاوه ،ههربۆیه زۆر بهجێیه ئهگهر ببینین گفت و دوێی رۆژنامهی کوردستانیش گۆڕانی بهسهردابێ. بهاڵم ئهوه بهو مانایه نیه که شتهکان تێکهڵ بکهین .ئۆمانیتهی ئهوڕۆ له جیاتی ئهوهی پرۆپاگهندایهکی رووتی سیاسی و حیزبی بکا ،به زمانێکی زانستی و به پشت بهستن به فاکتهکان و له فهزایهکی فیکری و مهعریفیی فراوانتاردا دهدوێ .باهاڵم تاقاه یاهک رستهشای باه قاازانجی سیساتمی ساهرمایهداریدا تێادا باهدی نااکرێ)9(. ناسنامه و پهیامی رۆژنامهی کوردستانیش دهبێ روون بێ .چاوهڕوانیی ئهوه که رۆژنامهی کوردستان و قهڵهمهکانی نهکهونه ژێر کاریگاهریی کهشای حیزبای و سیاساهتی حیزبی دێموکڕات ،یان تهنانهت سهرهڕای بوونی الپهڕهی ئازاد که دهسپێشخهرییهکی شایانی ئافهرینه ،ئیمکاناتی خۆی بهشێوهی سهرهکی بخاته رێای بیروبۆچوونێاک که لهدژی سیاسهتی ئهو حیزبه بێ یان لهوهش خراپتر بهستێنی نهتهوایهتیی خۆی بهجێ بێڵێ و بهکورتی به پێچهوانهی مهرام و ئامانجی سیاسیی ئهو الیهنهی دهری دهکا تهبلیغ بکا ،چاوهڕوانییهکی بێجێ و نامهنتقییه که نه له ئۆمانیته دهکرێ ،نه تهنانهت له "لومۆند" و "گاردیهن". ئهگاهر لااه ئورووپااا نااهمان و لااهنێوچوونی رۆژنامهگااهریی حیزباای وهک یااهكێک لااه نیشاانهکانی گهشهسااهندنی سیاساای چاااوی لااێ دهكاارێ ،لااه کوردسااتان پێویسااته بااه لهبهرچاوگرتنی بهستێنی تایبهت بهو واڵته و لهوهش گرینگتر زهروورهتهکانی ئهو قۆناغه لاه مێاژووی نهتهوهکاهمان کاه لاه نهزهرماندایاه چااو لاهو جاۆره مهساهالنه بکهین .رۆژنامهی کوردستان پێش ههموو شتێک شوێنێک بووه بۆ تۆمارکردنی مێژوویهکی حاشالێکراو و چێکردنی زمانێکی قهدهغهکراو .لاه فهڕانساه هاهتا شاهڕی ساارد کۆتایی نههات ،بهندی نێوکی رۆژنامهی ئۆمانیته لهگهڵ حیزبی کۆمۆنیستی فهرانسه نهبڕدرا .لهالیهکی دیکهوه ،پێش ئهو سهردهمه پێوهندیی نێوان حیزبی کۆمۆنیست و مێدیاکانی دهوڵهت بهتایبهتی له سهردهمی سکرتێریی ژۆرژ مارشهدا پڕ بوو له دڕدۆنگای و گوماانی سانساۆر و رێگهناهدان .ماناکاهی ئهوهیاه کاه تاا ئاهو کاتاهی لاه چوارچێوهی کۆمهڵگای دامهزراوهییدا حیزبهکان ئامرازی دێموکراتیکی جێگای متمانه و قبووڵی ههموو الیهکیان بۆ خۆناساندن بهخهڵک و خۆتاقیکردنهوه لهالی خهڵک لهبهر دهستدا نهبێ ،مێدیای حیزبی وهک ئاسانترین ئامرازی خۆ پێناسهكردنی وان ههروا برهوی خۆی دهمێنێ. رۆژنامهگهریی حیزبی که له کهیسی رۆژنامهی کوردستاندا پێویسته له خانهی رۆژنامهگاهریی شۆڕشگێڕیشاهوه باۆی بچاین بێگوماان هاهروا ئاینادهداره کاه دیااره باهپێی گۆڕانی ههلومهرج و دوورهدیمهنی ئازادیی کوردستان رهنگه له داهاتوودا پێویسات باێ نهخشای گاهورهتریش بگێاڕێ .هاهر لاهو کاتاهدا باۆ رۆژنامهیاهکی وهک رۆژناماهی کوردستان ههوڵی بهردهوام بۆ کرانهوه و نۆژهنبوونهوه و خۆگونجاندن (وێرای پابهندی به ریسالهتی مێژوویی و رهسهنایهتییهکهی) پێویستییهکی حاشاههڵنهگره .ئهوه بهتایبهتی لهپێوهندی لهگهڵ کرانهوه له نێوهرۆکدا بۆ رۆژنامهی کوردستان ههموو رۆژێک چالێنج(چالش)ێکی تازهیه .بهاڵم شتێکه که ههم لێی چاوهڕوان دهکرێ و ههم له دهستیشی دێ .نابێ لهبیرمان بچێ که رۆژنامهی کوردستان ههر له دهسپێکهوه دوفاکتۆ زمانواڵی شتێکی گهورهتر و فراوانتار لاه حیزبهکاه باووه کاه بریتای باوو لاه کۆماری کوردستان و نهتهوهی کورد)71(. -7که گرینگترینیان بریتیین له رێزگرتن له راستی ،ئازادیی رهخنهگرتن ،وهرگرتنی زانیارییهکان لاهالی ساهرچاوهی ناساراو ،ئاشاکرا ناهکردنی ساهرچاوهی زانیااری، رێزگرتن له ژیانی تایبهتیی تاکهکان ... ،هتد. http://www.journalistes-cfdt.fr/charte-1918/la-charte-de-munich.html
-4لهو بارهوه :ژاک لوبۆهێک ،پێوهندییهکانی نێوان رۆژنامه و سیاسهت :داڕشتنی جۆرناسییهکی ئیدئال ،چاپی ههرمهتان ،پاریس.4111 ، Le Bohec, Jacques, Les rapports Presse-Politique: Mise au point d'une typologie "idéale", L'Harmattan, Paris, .2000
-3دیاره وه نهبێ له واڵتانی ئینگلیسی زمانیشدا شتهکه هێنده یهکدهست بێ ،بۆ نموونه ئهگهر چاوێک لاه چاارت و کاارکردی مێدیایاهکی وهک «ڤیئۆئاهی» بکاهین و لهگهڵ مێدیایهکی وهك «بیبیسی» ههر وهک «ئێرئێفئی» و «دۆیچهوێله» بهراوردی بکهین ،دهبینین که یهکهمیان لهالیهن حکومهتهوه کۆنترۆل دهکرێ و له
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 31 :
Page : 31
راستیدا پهیڕهوی له سیاسهتی دهرهوهی واڵته یهكگرتووهکانی ئهمریکا دهکا ،بهاڵم ئاهوانی دیکاه ساهربهخۆن و هاهوڵ دهدهن پرۆفشانالیزمێکی زیااتر لاه کارهکانیانادا رهنگ بداتهوه. -2له فهڕانسه« ،فیگاارۆ» باهوه ناساراوه کاه رۆژنامهیاهکی لیبرالییاه و الیاهنگری لاه راساتڕهوهکان دهکاا ،یاان «لیبراسایۆن» باهوه ناساراوه کاه لاهژێر کاریگاهریای سیاسهتهکانی پارتی سۆسیالیستدایه. -5کاتێك ساڵی 7956سووپای سوور بولغارستان داگیر دهکا ،ئۆمانیته له مانشێتی خۆیدا دهنووسێ"!:بوداپێست بزهی کهوتهوه سهر لێو!". -6تهنانهت هێندێک کڵێشه لهسهر ئۆمانیته ئێستاش بهتهواوی کاڵ نهبوونهوه .چهند ساڵ لهوهپێش که پسپۆڕێکی مێژووی مێدیا بهناوی کریستیان دێلپۆرت ویستبووی کۆنگرهیهکی زانستی لهسهر رۆژنامهی ئۆمانیته رێک بخا ،پێیان گوتبوو پێویست ناکا ،چونکه ئۆمانیته زمانوااڵی ئاغاکهیاهتی و هایچ جێگاای بااس و گفتگاۆی عیلمای نیه. http://histoiredesmedias.com/L-Humanite-de-l-organe-de-parti-au.html
-1بۆ وێنه مارسێل کاشهن که رۆژگارێکی دوور و درێژ سهرنووسهری ئۆمانیته بووه ،یهکێک دامهزرێنهران و ئهندامی دهفتهری سیاسیی حیزبی کۆمونیستی فهڕانسه بوو. -8بۆ وێنه خالید موهممهد زاده و کۆسار فهتاحی ،کوردستان ،ژماره ،611الپهڕه 1و .75ههر ئهوه که نووسهران لهمهوال به ناو و ئیمزای خۆیاناهوه باباهتیان لاه رۆژنامهدا چاپ بووه وهک ههنگاوێکی لیبرالییانه و به نیشانهی بایهخدان به تاک لێک دراوهتهوه. -9ههمان قسه دهتوانین لهپێوهندی لهگهڵ رۆژنامهی «لومۆند دیپلۆماتیک»یشدا بکاهین کاه ئهگاهر باه هاهموو ئارشایوهکهی ساهردهمی تازهشایدا بگاهڕێین بهزهحماهت دهتوانین تووشی دوو وتار بین که له رووی بهها و بایهخهکانهوه دژایهتیی بنهڕهتییان لهگهڵ یهكتردا ههبێ. -71دڵفراوانی و ئازادییهکی بیروڕا که له «کوردستان»ی سهردهمی کۆماری کوردستاندا بهدی دهکرێ ،لهچاو ئهو سهردهمه سهرسووڕهێنهره. *له سیمیناری ()611مین ژمارهی "کوردستان" دا پێشکهش کراوه و له ژماره ( )617ی ئهو رۆژنامهیهدا بوو بۆتهوه. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 8 :ی فیورییهی 4173
«مهمره ،پابلۆ ،مهمره!» باوه دهڵێن رۆژووی سیاسی شێوازێكی ناتوندوتیژی خهباته ،غافڵ لهوه که کهسی مانگرتوو ئهگهر له ئاست بهرامبهر و دهوروبهری خۆیدا ئارامتر و بێئازارتر له ههر کاتێك دهجوڵێتهوه ،بهاڵم له ئاست خۆیدا مهترسیدارترین چهشنی توندوتیژی بهكار دهبا ،توندوتیژییهکی نادیار که رووح و جهستهی لهسهر سانووری ماهر و ژیاان سهرگهردان دهکا. مانگرتنی تهواو و بێسنوور له خواردن و خواردنهوه دوایین رێگهی دهربڕینی ناڕهزایهتی له جێبهجێنهبوونی ئهو داخوازانهیه کاه هێنادێک جاار تاهنیا پێوهنادییان باه مانگرتووهکه خۆیهوه ههیه و زۆر جاریش لهبهر خاتری ماف و ئازادیی مرۆڤهکانی دیکه و تهنانهت سهرجهم گهلێکه .تالنهوهی مانگرتوو له مهملهکهتی زوومبییهکاندا ئهگهر وهک خۆی لهئهنجامی جۆرێک له تهمالێبڕاوی سهبارهت به گهیشتن به ئامانجه کورتخایاهن و تاکهکهساییهکاندا دێتاه ئااراوه ،باهاڵم هاهر لهوکاتاهدا نیشاانهی ئهوپهڕی ئیراده و ئازایهتیی کهسی مانگرتوویه که بهم چهشنه تهندروستی و بگره ژیانی خۆیشی دهکاته دهسمایهی زیندووبووناهوهی هیواکاان و گهیشاتنی هاوباهناد و هاوپێوهندهکانی به ئامانجه درێژخایهن و گشتگیرهکان. مانگرتووهکااهی گااهلی ئێمااه نااه وهک (گاناادی) رادیکاااڵترین داخااوازیی سیاساایی هااهر گااهلێک واتااه سااهربهخۆیی بااهرز کردبااۆوه ،نااه وهک (ساااندز)یااش لااه پااهراوێزی بزوتنهوهیهکی چهکداریدا راپێچی زیندان کرابوو .مانگرتووهکهی گهلی ئێمه ،لهگهڵ ههموو بهرزایی کۆشکی ئهو خهونانهی به گهلهکهیهوه دهدیان ،باه دهرکای واقیعای گهمارۆدراوی و دهرهتانبهستراویی گهل و واڵتهكاهی ،لاهنێو گاهرووی ئاهژدیهادا ملای ئینساانیترین و تانهههڵناهگرترین رێچکاهی چااالکی لاه بهساتێنی گشاتیدا ،واتاه گهیاندنی دهنگی ئهوانهی مافهکانی مرۆڤیان پێشێل دهکرێ ،گرتبووه بهر .ئهو لهسهر داکۆکی له مافه ههره سهرهتایییهکانی خهڵک کهوته زیندان ،له زیندانیش لاه مافه ههره سهرهتاییهکانی خۆی ،بهتایبهتی ههقی پێڕاگهیشتنی پزیشاکی و مۆڵاهتی دیاداری نهونهماماه وشاکهوهبووهکهی ژیاانی ،بێباهش کارا (.باهپێی «ساتانداردی النیکهمی رهفتار لهگهڵ زیندانیان» ی ساڵی 7955که تهنیا یهكێک لهو دهقه نێونهتهوهیییانهیه که لهپێوهندی لهگهڵ مافی زیندانییاندا پهسند کراوه ،دهوڵهت له تهندروستیی بهندییهکان بهرپرسیاره و لهسهریهتی ههموو ئاسانکارییهک بکا بۆ ئهوهی لهو حاڵهتانهدا که دیداری منادااڵنی کهسای زینادانی لاه زیندانادا نااگونجێ، بهندییهكه ببرێ بۆ دیداری منداڵهکانی). بۆ مانگرتووهكهی گهلی ئێمه ،زیندانهكه و زیندانبانهکهش فڕيان بهسهر ئهوانهی (گاندی) و (ساندز)هوه نهبوو .کاتێک سهرهتای سهدهی رابردوو الیهنگرانی مافی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 32 :
Page : 32
دهنگدانی ژنان له بهندیخانهکانی بریتانیادا دهستیان دایه مانگرتن له خواردن ،حکومهتی ئهو واڵته بۆ ئهوهی شهرمهزاری ویژدانی خۆی و بیروڕای خهڵکهکهی نهبێ، له رێگهی پهسند کردنی یاسایهکهوه رێگهی دا که ههر بهندییهك بههۆی مانگرتن له خواردنهوه گیانی بکهوێته مهترسییهوه ،له زیندان ئازاد بکرێ تا ئهو کاتهی له مهترسیی مهر و زیانی قهرهبوونهکراوهی تهندروستی رزگاری دێ. ئهگهر ئهمڕۆ کهبودوهند زیاتر له ههر کاتێک وهکوو هێمای خهبات و خۆڕاگریی مهدهنیی نهتهوهی کورد له رۆژههاڵتی کوردساتان دهردهکاهوێ ،ئاهوه جیاا لاه نهفهسای ئازادیخوازانه و رابردووی درهوشاوهی خۆبهخشی و ئازایهتیی ئهو که مانگرتنه دوو مانگییهکهی چڵهپۆپهیهتی ،دهگهڕێتهوه سهر ئاهو راساتییه کاه ئاهو کهیساه زۆر لاه تایبهتمهندییهکانی خهباتی ئهمڕۆی گهلی کورد له ئێران له خۆیدا کۆ دهکاتاهوه؛ لاهنێو ئاهو تایبهتمهندییانهشادا رووبهڕووبووناهوهی هاهره بنچیناهیی کاه لهالیاهك گهلێکی ژێردهستهیه که لهوپهڕی بێ دهروویی و کهم دهرهتانیدا به مهدهنییانهترین و سهردهمیانهترین رێگاکان له ههموو کاهناڵێک باۆ بهرزکردناهوهی داخوازهکاانی و گهیاندنی هاواری ههقخوازانهی خۆی کهڵک وهردهگرێ ،له الیهکاهی دیکاهش حکوماهتێكی نادێموکراتیاک و ساهرکوتکهر کاه ساهرباری سروشاتی دژهمرۆڤاناهی خاۆی ،لاه بهرامبهر کوردهکاندا سزا و سهرکوتی چهناد قاات جێباهجێ دهکاا و لاهو نێوهشادا النیکاهم بهشاێوهی ناڕاساتهوخۆ لاه خهمسااردی و گوێپێناهدانی کاۆڕ و کۆمهڵاه غاهیره کوردییهکان ،تهنانهت زۆر لهوانه که بهڕواڵهت نهیاری ئهو رێژیمهشن ،سوود دهبا. له ڕوانگهیهکی تهواو کوردییهوه ،واته ئهو گۆشه نیگایهی پێویسته لهوێدا بۆ گهنجینهی خهباتی خۆمان بگهڕێین و بیخهینه بهر ههتاو ،مانگرتنی کهبودوهند ههڵگری زۆر پهیام و ئهزموون لهبواری بهکاربردنی ههرچی زیاتر و باشتری بهستێنه نێوخۆیی و نێونهتهوهیی و کۆڕ و کۆمهڵه مرۆڤدۆست و بڕیاردهرهکان ،و هاهروهها پێکاهوه گرێدانهوهی ههردوو بهستێنی مهدهنی و شۆڕشگێڕیی خهبات و بهیهکهوه بهستنهوهی داخوازه ئینسانی و سیاسییهکانی گهلهکهمان ،و سهرهنجام کۆکردنهوهی ههموو چین و توێژهکانی کۆمهڵگای نیشتمانپهروهری کوردی و سهرجهم الیهنه سیاسییهكان له دهوری گوتارێکی ههماههنگکراوی نهتهوهیی بوو. پهیامێکی هاوبهشی ئهو هاوپێوهندییه سهراسهرییه کوردییه که ههق وایه زۆر لهوهی ئێستا زیاتر کار لهسهر پۆتانسیهله هێشتا دهکارنههاتووهکانی بکرێ ،بریتی بوو له ستایشی ژیان و داوای زیندوومانهوهی کهبودوهند و پێداگری لهسهر پاراستنی سهرمایه ئینسانییهکانی خهباتی ئازادیخوازیی کورد؛ وهک (لویس ئاراگۆن)ی شاعیری فهڕانسهیی بۆ (پابلۆ نێروودا)ی خهباتگێڕی شیلیی نووسیبوو : «گهر له یهکهمین کاتژمێرهوه ژیان جوان بێ، گرینگ نیه کاتژمێر یازده بمرین.. بهاڵم ههموو ژیان خهباتمه، مهمره ،پابلۆ ،مهمره!» له ژماره 581ی رۆژنامهی "کوردستان" دا بوو بۆتهوه. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 47 :ی ژوئیهی 4174
بۆ ئهوهی ماشێنی عهداڵهت وهگهڕ کهوێتهوه (بهبۆنهی پازده ساڵهی بڕیاری دادگای میکۆنۆس) 71ی ئاااوریلی 7991ئااهو رۆژه پڕشاانگدارهی مێااژووی عهداڵااهت و ههقخوازییااه کااه لااهودا حااوکمی دادگااای ناسااراو بااه میکۆنااۆس لهپێوهناادی لهگااهڵ تێاارۆری د .سااادق شااهرهفکهندی سااکرتێری گشااتیی حیزباای دێمااوکڕات و سااێ کااهس لااه هاوڕێیانیاادا دهرچااوو .ئااهو بڕیاااره جیااا لااهوه کااه خاااڵی کۆتااایی یااهکێک لااه کااات هااهڵگرترین و پڕتێچووترین دادگاییهکانی مێژووی جینایی نێودهوڵهتی بوو ،بهتایبهتی لهو بارهوه بایهخداره که بۆ یهكهمجار له قهزییهیهکی جیناییدا که هاهڵگری زۆر رهههنادی سیاسی و حقووقیی ههستیار و ئاڵۆز بوو ،دهزگای قهزایی دهوڵهتێک توانی بهشێوهی کاریگهر بهرپرسایهتیی کاربهدهستانی ریزی یهکهمی دهوڵهتێکی تار لهپێوهنادی لهگهڵ مرۆڤکوژییهكدا که لهسهر خاکی ئهو دهوڵهته بهڕێوه چووبوو تاوتوێ بکا و بڕیاری لهسهر بدا. دادگای مێکۆنۆس نهک ههر فورسهتێکی بێوێنهی قهزایی و مێدیایی بوو بۆ سهلماندن و لهقاودانی کاروساازی تێرۆریساتیی کۆمااری ئیساالمیی ئێاران لاه دهرهوهی واڵت، بهڵکوو ههر لهو کاتهدا دهرفهتێكیش بوو بۆ تۆمار کردن و بهنێونهتهوهیی کردنی کۆنتێکستی تێرۆری میکۆنۆس که بریتی باوو لاه خاهباتی ئازادیخوازاناهی کوردهکاانی ئێران بهدژی کۆماری ئیسالمی.بهپێچهوانهی ئهو شته که لهدوای تێرۆری د .قاسملوو له واڵتێکی هاوزمان و هاونهریتی ئاڵمان واته ئوتریشدا رووی دا ،ئاهمجاره ناهک تهنیا بهرژهوهندییه سیاسی و بازرگانییهکان و شانتاژ و ههڕهشهکانی کۆماری ئیسالمی نهیانتوانی سهربهخۆیی دهزگای قهزایی ئاڵمان خهوشدار بکهن ،بهڵکوو دادگا زۆر ئازایانه و بهڕوونی رهههند و پاڵنهری سیاسیی قهتلهکانی سهلماند. شکایهت کردن له مووسهویان لهالی دادگایهکی ئهمریکایی و لهالیهن یهكێک له نزیکانی قوربانییانی میکۆنۆس ئهگهر تهنانهت بههۆکاری جۆربهجۆری پێوهندیدار به
الپهڕهی 33 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 33
سهاڵحییهتی دادگاش به ئاکام نهگا ،بۆخۆی دهتوانێ ههڵویهک له ئاستی سیاسی و مێدیاییدا بنێتهوه که له هاهر حاڵادا پرۆساهی دادخاوازیی ئاازادیخوازانی کاورد و ئێرانی قازانجی لێ دهکا گرینگییهکی تری بڕیاری دادگای میکۆنۆس ئهو ئاکاماه سیاسای و دیپڵۆماساییانه باوو کاه لێای کهوتاهوه .ریساوایییهک کاه دادگاای مێکۆناۆس ساهبارهت باه پێشاێلکاریی رووههڵمااڵواناااهی کۆمااااری ئیساااالمی دهرهاااهق باااه ساااهروهریی دهوڵاااهتانی ئورووپااایی و بهگشاااتی رێوشااوێنه نێونهتاااهوهیی و سااتاندارده شارساااتانی و مرۆییاااهکاندا خساااتبوویه باااهر رۆژی روونااااک ،جێگایاااهکی باااۆ درێژهدانااای سیاسهتی دیالۆگی رهخنهگرانهی یهكێتیی ئورووپا لهگهڵ ئێاران نههێشاتهوه و پێوهندیی دیپڵۆماسیی نێوان دهوڵاهتانی ئاهورووپایی و هێنادێک دهوڵاهتی رۆژئاااوایی لهگااهڵ کۆماااری ئیسااالمی بااۆ ماوهیااهك راگیاارا .ههرچهنااد ئااهو دژکااردهوه قایمااهی ئورووپاییااهکان چهنااد مانگێااک زیاااتری نهکێشااا ،بااهاڵم لێکهوتااهکانی دادگااای میکۆنااۆس لاااه کااۆڕ و کۆمهڵااه نێونهتهوهیییهکانااادا بهتایبااهتی لهئاسااتی گوتاریاادا هااهروا درێااژهی هااهبووه و ئااهو بڕیاااره وهک یهكێک له گرینگترین فاکته ئاماژه پێکراوهکانی باس و خاواس و دۆکومێنتاه نێونهتهوهییهکانی پێوهندیدار به ئێران چهسپاوه. قورساااایی سیاسااای و ئیعتبااااری قاااانوونیی بڕیااااری دادگاااای میکۆناااۆس باااۆ درێژخایهن به چهشنێکه که ئهمڕۆ پاش تێپهڕینی دههه و نیوێک بهساهر دهرچاوونی ئاهو بڕیاارهدا وا دیااره هێنادێک لاهو کاربهدهساتانهی کۆمااری ئیساالمی کاه دادگاا ئاماژهی به بهرپرسیارێتیان له تێرۆرهکهدا کردبوو ،ئێستاش لهوه که له ئهنجامی ئاهو بڕیاارهدا رۆژێاک دهساتی عهداڵاهت ئاهوکیان بگارێ ئهرخاهیان و ببێبااک ناین. ئیدیعاکانی ئهم دواییانهی هاشمی رهفسهنجانی لهپێوهندی لهگاهڵ تێارۆری میکۆنۆسادا و هاهوڵی نااوبراو باۆ خۆپهڕاندناهوه لاه بهرپرساایهتیی روون و ساهلماوی لاهو بوارهدا ههر بهتهنیا ژێستێکی سیاسی نیه که له کۆنتێکستی کێشهکانی نێوان باڵهکانی کۆماری ئیسالمیدا بهمهبهستی پاککردنهوهی پهڵه ڕهشهکانی سهر سیمایهکی لێڵ و لهپێناوی دروستکردنهوهی روخسارێکی نۆژهنبۆوه دهگیرێ ،بهڵکوو گوزارش له ترسێكی واقیعییش دهکا له دڵی جینایهتکارانی پایهگهورهی رێژیمێاک کاه رۆژ لاهدوای رۆژ بێ داهاتوو بوونی خۆی زیاتر دهردهخا. ئاشکرایه که بههۆی ئاهو بهربهساتانهی لاه یاساای نێودهوڵاهتی و پێوهندییاه نێونهتهوهییهکانادا لهساهر دهساتگیرکردن و بهموحاکماه کێشاانی بهرپرساانی پایهباهرزی دهوڵهتیدا ههن و ههروهها زاڵبوونهوهی کهشی مشت و مڕی سیاسی و سهوداگهری لهنێوان ئهورووپایییهکان و کۆماری ئیسالمیدا ،ههمووی ئاهو دینامیزماهی کاه دادگاای میکۆنۆس دهیتوانی وهڕێی بخا به ئهنجامی خۆی نهگهیشت .لهالیهک نه هاهموو ئهواناهی وا حاوکمی جاهلبیان باۆ دهرچووباوو یاان بهرپرسایارێتییان دهستنیشاان کراباوو دهستگیر و موحاکمه کران ،نه ئهوانهش که سزای زیندانیان بهسهردا سهپا ،تهواوی ماوهی حوکمهکهیان له زینداندا تێپهڕاند .لهالیهکی دیکهوه ،سهرهڕای ئهوه که لهم دوایییانهدا هێنادێک لاه بهرپرساانی کۆمااری ئیساالمی باههۆی پێشاێلکردنی باهربووی ماافی مارۆڤ کهوتوونهتاه نێاو لیساته تهحریمییاهکانی رۆژئااوا ،باهاڵم مامهڵاهی رۆژئاوایییهکان لهگهڵ ئێران لهدوای بڕیاری میکۆنۆسهوه زۆرتر لهژێر تیشک و کاریگهریی فایلی ئهمنیهتی و دۆسیهی ناوکیدا بووه و ئهوان هێشتا زۆر لهوه دوورن که واڵمدهری ئهو بهرپرسایهتییه ئهخالقی و ئینسانی و مێژویییه بن که چاوپۆشییان له رمبازێنی مرۆڤکوژانهی کۆماری ئیسالمی لهسهر خاکی وان له ساڵهکانی ههشتا و سهرهتای نهوهدهکانی زایینیدا و بهشداری کردنیان له بازرگانی به خوێنی ئینسانهکاندا ،خستوویهته سهر شانیان. بهههموو ئهو کهمایهسییانهشهوه دهبێ بزانین که پۆتانسیهلی دادگای میکۆنۆس ههروا لهجێی خۆیهتی و ههق وایه له پازده ساڵهی بڕیاری دادگای میکۆنۆسدا هۆگرانی دادپهروهری و مافی مرۆڤ بهتایبهتی لهنێو ریزی ئازادیخوازانی کورد و ئێرانیدا ههوڵ و دهستپێشخهرییهکانیان ههماههنگ و بهرۆژ بکهنهوه هاهتا باه وردبووناهوه لاه ئهزموونی دادگای میکۆنۆس یارمهتی به وهگهڕكهوتن(هوه)ی ماشێنی عهداڵهت سهبارهت به جینایاتێک بکاهن کاه بهزهحماهت دهتاوانین بڵێاین لێپێچیناهوه لاه یاهک لاه سهدیشی کرابێ. ئهو ههوڵ و دهستپێشخهرییانه هاوکات دهتوانن له چهندین بواردا کاریان لهسهر بکرێ .پێش ههموو شتێک له ئاستی سیاسی نێوخۆی ئۆپۆزیسایۆنی کاورد و ئێرانیادا، بژاردهی سیاسی و مهدهنیی کورد و ئێرانی دهبێ بزانن که ئاهوه کاه ئاهوان باه هاهموو چاین و تاوێژ و تهیفهکانیاناهوه وهباهر سیاساهتی ساهرکوت و جینایاهتی کۆمااری ئیسالمی کهوتوون ،بهشێوهی سروشتی خاڵێکی هاوبهشی نیشتمانیی لهنێواندا دروست کردوون که دهکرێ بهدوور له ریزبهندی و سنووردانانه سیاسی و فیکرییاهکان وهک یهكێک له مهیدانه ههره گونجاو و بهپیتهکانی کاری هاوبهش کهڵکی لێ وهربگیرێ .ئهوان دهتوانن قورسایی جهماوهریی خۆیان له واڵتانی دهرهوه و ئێلیتای کارناسای خۆماڵی و تۆڕی پێوهندییه بیانییهکانیان به ههماههنگی بهکار بێنن ههتا لهکاتی یادکردنهوهی قوربانییانی جینایهتهکانی رێژیم یان له فورسهتی ئهو ههله سیاسی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 34 :
Page : 34
و دیپلۆماتییانهی دێنه پێش ،تهوژمێکی زۆرتر بخهنه سهر دهوڵهتانی ئورووپایی و رۆژئاوا بهگشتی ههتا زیاتر له ئاستی ئاهو بهرپرسایارێتییهدا بان کاه لاه ساهرهوه ئاماژهی پێ کرا. له ئاستی قهزاییدا ،ئهو کاناڵه نێودهوڵهتییانهی دهکرێ بهشێوهی کاریگهر کهڵکیان لێ وهربگیرێ بهداخهوه هێشتا کهمن .رێوشوێنی ههره پێوهندیدار لهو بوارهدا که مێکانیزمی دیوانی جینایی نێودهوڵهتییه ،بههۆی ههموو ئهو سنوورانهی ئهساسنامهی دیوان خستوویهته سهر سهاڵحییهتی ئهو دادگایه ،تهنیا لهحاڵهتێکدا دهتوانرێ باهدژی کۆماااری ئیساالمی کااهڵکی لااێ وهربگیارێ کااه ئهنجوماهنی ئاسایشاای نهتااهوه یاهكگرتووهكان چ لااه چوارچێاوهی ئااهم دیوانااهدا و چ لاهرێگای دروسااتکردنی دادگااای تایبهتییهوه بڕیاری پێویستی بۆ دهربکا .تهنیا کهناڵی فهرزی که ههر ئێستا لهبهر دهستدا بێ دادگای ستراسبورگه بۆ ئهوهی لاهوێ باهناوی قوربانییاانی تێارۆری د. قاسملوو و تێرۆرهکانی دواترهوه سهبارهت به لهژێر پێنانی «ههقی شکایهتی کاریگهر» (که یهكێک له مافهکانی نێو پاهیمانی ئورووپاایی ماافی مرۆڤاه) شاکایهت لاه دهوڵهتی ئوتریش بکرێ .لهڕاستیدا ههروهک چۆن لهپاش دهرچوونی بڕیاری دادگای میکۆنۆس تێارۆری جیاابیران لاه دهرهوهی واڵت وهساتا ،ئهگاهر لاهکاتی تێارۆری د. قاسملووشدا رێگه به دهزگای قهزایی ئوتریش درابا که ئهرکی خۆی بهئهنجام بگهیهنێ ،رهنگه پێش به قهتڵی کهسانی دیکه له ساڵهکانی دواتردا گیرابا. ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر کهناڵه نێوخۆییهکان ،رهنگه ئهو بهربهسته قاانوونی و سیاساییانهی بووناه هاۆی ئاهوه کاه ساهرهڕای ئاهحکامی جاهلبی دیکاه (کاه ئێساتاش ئیعتباریان ماوه) دینامیزمی دادگای میکۆنۆس له تاهواوهتیی خاۆیدا باه ئاهنجام ناهگا ،زۆر هانادهر و دڵخۆشاکهر ناهبن .لهگاهڵ ئهوهشادا جێای خۆیاهتی کاه هاۆگرانی دادپهروهری و کهس و کاری قوربانییانی تێرۆر و جینایهتهکانی کۆماری ئیسالمی لاه هاهر شاوێنێک لاه واڵتاانی رۆژئااوا کاه بهرپرساێکی ئێساتا یاان پێشاووی کۆمااری ئیسالمی شک دهبهن که دهستی لهو جینایهتانهدا ههبووه ،له دادگا نێوخۆییهکانی ئهو واڵتانهدا شکایهتی لێ بکهن .نموونهیهکی شیاوی تێڕامان حزووری ئێستای سهید حوسێن موسهویان له ئهمریکایه که لهکاتی تێرۆری میکۆنۆسدا سهفیری کۆماری ئیسالمی له ئاڵمان باوو و بهرپرسایارێتیی راساتهوخۆی ساهفارهتی رێاژیم لاهو واڵتاهش لهپێوهندی لهگهڵ رێکخستن و ئاسانکاریی رایهڵه تێرۆریستییهكاندا به روونای ساهلمێندراوه .شاکایهت کاردن لاه مووساهویان لاهالی دادگایاهکی ئاهمریکایی و لهالیاهن یهكێک له نزیکانی قوربانییانی میکۆنۆس ئهگهر تهنانهت بههۆکاری جۆربهجۆری پێوهندیدار به سهاڵحییهتی دادگاش به ئاکام نهگا ،بۆخاۆی دهتاوانێ ههڵویاهک لاه ئاستی سیاسی و مێدیاییدا بنێتهوه که له ههر حاڵدا پرۆسهی دادخوازیی ئازادیخوازانی کورد و ئێرانی قازانجی لێ دهکا .کارێكی لهو چهشنه دهتوانێ ئاهو پهیاماهش بوو بکاتهوه که نابێ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی چاوپۆشی له بهرپرسیارێتیی ئهو بهشه لاه جینایاهتکارانی کۆمااری ئیساالمی بکاا کاه ئاهمڕۆ بۆخۆیشایان کهوتوونهتاه باهر غهزهبی تاقمی ههره ملهوڕ و سهرهڕۆی رێژیم و بۆ خۆپهڕاندناهوه لاهو بهرپرساایهتییه و بیماهکردنی داهاتوویاان رهنگاه ناهک تاهنیا بچناه نێاو پێساتی ماهڕ ،باهڵکوو کهڵکهڵهی ئهوهشیان که رۆژێک ببنه بهشێکی حاشاههڵنهگری ئالترناتیوی کۆماری ئیسالمی له سهردا بێ. سهرهنجام بوارێکی زۆر بهنرخ و شیاوی کارلهسهرکردن دۆکومێنتاسیۆن یان بهڵگهسازی و بهڵگهپارێزییاه .ئهگاهر راساته کاه بهداخاهوه هێشاتا ئاهو ههلومهرجاه پێاک نههاتووه که له ئاستی نێونهتهوهییدا سهرانی کۆماری ئیساالمی و بهرپرساانی تاری جینایهتاه دژه مرۆیییاهکانی ئاهو رێژیماه لاه نێوخاۆ و دهرهوهی ئێرانادا موحاکماه بکرێن ،خۆ النیکهم دهكرێ بهشێوهی حیرفهیی و زانستی بهڵگه و شایهتییهکانی پێوهندیدار به جینایهتهکانی رێژیم کۆبکرێنهوه و ههڵوهژێردرێن ههتا له رۆژی خۆیدا دهمودهست ببنه ههوێنی پێکهاتنی دادگاکان و بهمجۆره نیوهی کارهکه کرابێ .ئهو بهڵگانه تهنانهت هاهر ئاهمڕۆش دهكارێ لاه چوارچێاوهی ئاهو شاتهدا کاه پێای دهڵاێن «دادگای راسێل» کهڵکیان لێ وهربگیرێ ،واته ئهو دادگا خهڵکی و نمایشییانه که زۆرتر سهمبولیکن و بایهخی قانوونییان نیه ،باهاڵم یارماهتی باه مێادیایی کردنای جینایهتهکان و حهساس کردنی بیروڕای گشتی نێونهتهوهیی لهو پێوهندییهدا دهکهن و ههروهها تهمرینێکی زۆر جیددی و بهنرخیشن بۆ ئهو رۆژه که جینایهتکاران لاه چوارچێوهی پرۆسهیهکی راستهقینهدا دادگایی دهکرێن. بۆ ههمووی ئهم کار و ههواڵنهش پێویسته بژارده ئازادیخواز و کارلێهاتووهکانی کورد له دهرهوهی واڵت تێبکۆشن چ به هاوبهشی کردنیان لهو کارزاره سهراساهرییانهی لهپێناو موحاکمهکردنی بهرپرسانی کۆماری ئیسالمیدا بهڕێوهن و چ بهوهڕێ خستنی کارزاری تایبهت به خۆیان ،ئهو بهشی شێرهی له جینایهتهکانی رێاژیم کاه وهباهر رۆڵهکانی کورد کهوتووه زهق بکهنهوه و تایبهتمهند بوونی سیاسهتی سهرکوت له ئاست ئهو گهلهدا که تهنیا هۆکاری ئازادیخوازیی نیه بهڵکوو هۆکاری نهتهوایهتیشی لهپشتهوهیه ،باشتر بناسێنن .خستنهبهر رۆژ و چهسپاندنی تایبهتمهندیی کورد له قوربانی بووندا ،بنهماکانی شهرعییهتی کیانخوازیی گهلی کورد له ئێرانیشدا وهک یهکێک له رێگاکانی قهرهبووکردنهوهی زوڵم و زۆر و گهرهنتیی دووباره نهبوونهوهی سهرکوت و قهاڵچۆ دهوڵهمهند دهکا. له ژماره 587ی رۆژنامهی "کوردستان" دا بوو بۆتهوه.
سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 79 :ی ئاوریلی 4174
الپهڕهی 35 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 35
پانۆڕامای ژیان و خهباتی مادام میتران مادام دانیهل میتران هاوسهری فرانسوا میتران سهرکۆماری پێشووتری فهڕانسه و دۆست و دڵسۆزی گهلی کورد رۆژی 44ی نۆامبری 4177واتاه دروسات ئاهو رۆژه کاه چال ساااڵ پێشااتر دایکاای مردبااوو ،لااه تهمااهنی 81ساااڵیدا و لااه نهخۆشااخانهی ژۆرژ پۆمپیدووی پاریس کۆچی دوایی کرد. ئاوڕدانهوهیهک له ژیان و خهباتی مادام میتران دهری دهخا که ئهو خانماه باهڕێزه چهنااده لااه خااهمی بهشااخواراوانی جیهااان و یااهک لااهوان گااهلی کااورددا بااووه و بااۆ بنیاتنانی جیهانێكی باشتر ،جیهانێکی که لهودا کهرامهتی مرۆڤ بایهخی بناهڕهتی ههبێ ،چهنده ماندوویی نهناس و لهخۆبردوو بووه. خاتوو دانیهل ئێمیلیهن ئیزابێل گۆز ناسراو به ماادام میتاران رۆژی 49ی ئۆکتاۆبری 7942له شاری «ڤێردهن» ی فهڕانساه کاه گاهورهترین و خوێنااویترین مهعرهکاهی شهڕی یهکهمی جیهانیی لهوێ رووی داوه ،لهدایک بوو .دایکای دانیاهل مامۆساتای قوتابخانهی سهرهتایی و باوکیشی بهڕێوهبهری قوتابخانهی ناوهندی بوو .له کاتی شهڕی دووههمی جیهانیدا کاتێك فهڕانسه لهالیهن ئاڵمانی نازییهوه داگیر دهكرێ، بناخهکانی بیری ئازادیخوازی و عهداڵهتپارێزی لهالی دانیاهل چهکاهره دهكاهن .چونکاه خاناهوادهی دانیاهل هاهر هاهموویان زۆر ئازایاناه باهدژی داگیرکاهری بێگاناه و حکوومهتی خۆبهدهستهوهدهری واڵت رادهوهستن و تێکهڵ به رایهڵهکانی خۆڕاگریی گهلی فهڕانسه دهبن ،ههر ئهو کاتهشه که لهگهڵ فڕانسوا میتران ئاشنا دهبێ. پاش ئازاد بوونی فهڕانسه دانیهل و فرانسوا له مانگی ئۆکتۆبری 7922لاه پااریس پێکاهوه ژیاانی هاوباهش پێاک دێانن .بهرهاهمی ئاهو ئیزدواجاه ساێ کاوڕ دهباێ باه ناوهکانی پاسکال و کریستۆف و ژیلبێر که یهکهمیان تهنیا دوو مانگ پاش لهدایکبوونی دهمرێ. ساڵی 7926فرانسوا میتران به ئهندامی پارلمانی فهڕانسه ههڵدهبژێردرێ .دانیهل که لهو کاتهدا بۆخۆی ئهندامی ئهنجومهنی ئوستانی ناوچهکهی خۆیان دهبێ ،بڕیار دهدا له کۆڕ و کۆبوونهوه و ههڵمهتهكانی ههڵبژاردندا له پهنا هاوسهرهکهی دهرکهوێ و یارمهتیی بدا .یهکهم جار که دانیهل میتران دهست دهکا به کاری خێرخوازی و مرۆڤدۆستانه ئهو کاتهیه که فرانسوا میتران دهبێته وهزیری جهنگاوهرانی دێرین .دانیهل کۆمیسیۆنێک بۆ یارمهتیدان بهو مندااڵنهی له شهڕدا باوکیان لهدهست دابوو دادهمهزرێنێ. له ههڵبژاردنی سهرکۆماریی فهڕانسه له ساڵی ،7987کاتێک فرانسوا میتران لهالیهن پارتی سۆسیالیست و کۆمهڵێک رێکخراوی دیکهی چهپی فهڕانسهوه وهک رهقیبای سهرکۆماری دهستهڕاستیی ئهوسا واته ڤالێری ژیسکار دێستهن دیاری دهكرێ ،دانیهل میتران تێدهکۆشێ کهسایهتیی جیاوازی خاۆی باۆ ساهرکهوتنی هاوبهشای ژیاانی لاه ههڵبژاردنی سهرکۆماریدا بهكاربێنێ .کاتێکیش فرانسوا میتران دهبێته سهرکۆمار ،دانیهل که دهبێته خانمی یهکهمی فهڕانسه بهشێوهیهكی جیاواز له خانمه یهكهمهکانی پێش خۆی ئهو نهخشه دهگێڕێ. دانیهل میتران بهو جههانبینییه فراوان و بهو هۆگرییهوه که به ئاازادی و یهکساانیی مرۆڤاهکانی هاهبوو ،خااوهنی کهساایهتییهكی باههێز و ئاازا و ساهربهخۆ باوو کاه ههرگیز له دهربڕینی بیروباوهڕی خۆی به ئاشکرا و ههڵسوکهوت بهو جۆره که بۆخۆی باوهڕی پێ بوو دوودڵیی نهدهكرد .تهنانهت زۆر جار ههڵوێستی واشی دهگرته بهر که بههۆی ئهوه که هاوژیانی سهرکۆماری دهوڵهتێکی گهورهی وهكوو فهڕانساه باوو دهباووه مایاهی کێشاه و سهرێشاه هاهم لهپێوهنادی لهگاهڵ سیاساهتی نێوخاۆدا و هاهم لهپێوهندی لهگهڵ سیاسهتی دهرهوهدا. مادام میتران بهمهبهستی نههادینهکردنی کاروچاالکیی خێرخوازیی خۆی ساڵی 7986بنیاتێكی بهناوی فرانس -لیبرته واته فهڕانسه-ئازادی دامهزراند که دواتر لهالی دامودهزگاکانی داکۆکی له مافی مرۆڤ له رێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکاندا ستاتووی راوێژکاریی وهرگرت .ههڵوێست و کار و چاالکییهکانی مادام میتران چ وهک خۆی و چ له چوارچێوهی بنیاتی فرانس لیبرتهدا کۆمهڵێک بابهتی ئینسانی و ئابووری و کۆمهاڵیاهتی و تهناناهت سیاسیشای دهگرتاهوه .دانیاهل میتاران لاه نفاووزی خاۆی باۆ گهیاناادنی دهنگاای گااهالنی ژێردهسااته و زوڵملێکااراوی وهک گااهلی کااورد و گااهلی تیبێاات و گااهلی سااهحرا و هیندیی اهکانی ئااهمریکای التااین بااه کااۆڕ و کۆمهڵااه سیاساای و بڕیاردهرییهکانی جیهان کهڵکی وهردهگرت .ههروهها بهدژی ئاپارتاید و سزای ئیعدام خهباتی دهکرد.دروستکردنی قوتابخانه له کوردستان و خاهبات باهدژی نهخۆشایی ئایدز له ئهفریقا له تهوهرهکانی دیکهی کار و چاالکیی فرانس لیبرته بوون. مادام میتران بهڕوونی دژی زیادهڕهوییهکانی سیستمی سهرمایهداری بوو .ئهو الیهنگری بهجیهانی بوونێکی دیکه بوو ،بهجیهانیبوونێک که لهودا عهقالنییهت و تهعادول
الپهڕهی 36 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 36
و دابهشکردنی سهروهت و سامان لهنێوان مرۆڤاهکان و ئینساانهکاندا بکرێتاه ئاماانج .الیاهنگریی ئازایاناهی ئاهو لاه ههڵێناناهوهی هاهنگاوی باهکردهوه باۆ نههێشاتنی جیاوازی و درزی نێوان واڵتانی دهوڵهمهند و واڵتانی ههژار باووه هاۆی ئاهوه کاه سااڵی 7991شاووڕای ئاهورووپا خاهاڵتی بااکوور -باشاووری پاێ ببهخشاێ .ئاهو لاهو باوهڕهدا بوو که چهمکی دهوڵهمهندی دهبێ سهرلهنوێ پێناسه بکرێتهوه و کۆمهڵێک هێمای دیکه بۆ پێناسهکردنی ئهو چهمکه بهکار ببرێ وهك دهستڕاگهیشاتنی خاهڵک به زانست و پهروهرده و ههروهها سامانه سروشتییهکان .ههر لهو چوارچێوهیهشدا بوو که مادام میتران له دوا ساڵهکانی ژیانی دا زۆرتر بایهخی به پرسی ئااو دهدا و لهو باوهڕهدا بوو که دهبێ دهستڕاگهیشتن به ئاوی پاک وهک یهکێک له مافهكانی مرۆڤ بهڕهسمی بناسرێ و کۆمهڵگاهی جیهاانی دهباێ هاهموو هاهوڵ و هیمماهتی خاۆی باۆ پاراساتنی ئاهو ساامانه هاوبهشهی مرۆڤایهتی دهکار بخا. یهكێک لهو گهله زوڵملێکراوانهی دانیهل میتران هۆگری بوو و پشتیوانیی لێ دهكرد ،گهلی کورد بوو .مادام میتران له سهرهتای ههشتاکانی زایینیدا له رێگهی کۆمهڵێک رووناکبیری کوردی باکوور و بهتایبهتی لهڕێگهی دوکتور قاسملووهوه لهگهڵ مهسهلهی کورد ئاشنا بوو. ساڵی 7986پاش ئهوه که مێهدی زانا شارهداری دیاربهکر به تاوانی ئهوه که وتارێکی به زمانی کوردی پێشکهش کردبوو به چارده ساڵ زیندان مهحکووم کارا ،ماادام میتران به رهسمی پشتیوانیی خۆی له مههدی زانا و بێزاری خۆی له حوکمێکی لهو چهشنه راگهیاند .ئهو هاوپێوهندییهی ئاهو لهگاهڵ خاهباتگێڕانی ماهدهنیی بااکووری کوردستان بهتایبهتی ئهو پارلمانتێره کوردانهی وهک خانمی لهیال زانا که بهردهوام لهالیهن حکوومهتی تورکیهوه دهساتگیر و ئاازار دهدران ،لاه سااڵهكانی دواتریشادا بهردهوام دووپات بۆوه. ههنگاوێکی گهورهی دیکهی دانیهل میتران له پشتیوانی له گهلی کورددا بهستنی یهكهمین کۆنفرانسی نێونهتهوهیی لهسهر پرسی کورد بوو که به دهسپێشخهری و لاهژیر چاوهدێریی مادام میتراندا له مانگی ئۆکتۆبری 7989دا له پاریس بهسترا. بڕگهی ههره گرینگ و بهرچاو له پشتیوانیی مادام میتران له گهلی کورد ئهو کاته بوو که پاش شهڕی یهكهمی کهنداو کوردهکانی باشووری کوردستان باههۆی هێارش و ههڕهشهی ڕێژیمی سهدام حوسێنهوه بهکۆمهڵ ئاواره و پهڕیوهی سنوورهکان بوون و کهوتبوونه بهر مهترسایی لاهنێوچوون .ماادام میتاران یاهک لاهو کهساانه باوو کاه لاه رێگهی قهناعهت هێنان باه فرانساوا میتاران و دهوڵاهتی فهڕانساهوه ،لاه رێگاهی بڕیارناماهی 688ی سااڵی 7997ی ئهنجوماهنی ئاسایشای نهتاهوه یهكگرتووهکاناهوه، کۆمهڵگهی نێودهوڵهتیی هێنایه سهر ئهوه که پارێزگاری له کوردهکان بکهن .ههر ئهوهش بوو به سهرهتا و بنهمایهک بۆ ئهوه که کوردهکان له باشووری کوردستان دهست بکهن به بنیاتنانی داهاتووی سیاسیی خۆیان. پاش ئازادیی کوردستانی عیراق ساڵی 7994مادام میتران یهکهمین کهسایهتیی نێونهتهوهیی بوو که لهگهڵ بێرنارد کووشنێر وهزیری ئهو کاتی تهندروستی و یارمهتیی مرۆڤایااهتیی حکوومااهتی فهڕانسااه سااهردانی کوردسااتانیان کااردهوه و لااه هااهوڵی ئااهوهدا بااوون کااه بااه کۆمااهڵێک پاارۆژهی وهك دروسااتکردنهوهی قوتابخانااه و بنکااه تهندروستییهكان کۆڕ و کۆمهڵه بیانییهکان رازی بکهن که کوردهکانی عیراق بهتهنیا بهجێ نههێڵن و لاه بنیاتناناهوهی داهاتوویانادا هاوکارییاان بکاهن .وتارێاک کاه مادام میتران لهو سهفهرهدا له پارلمانی کوردستان پێشكهشی کرد لاهڕووی ساهمبۆلیکهوه وهك دهعاوهتکردنێکی کاۆڕ و کۆمهڵاه نێونهتهوهییاهکان باۆ بهڕهسامی ناساین و یارمهتیدانی ئهو قهواره ساوایه بوو که کوردهکانی باشوور خهریک بوون بنیاتیان دهنا .لهو سهفهرهدا مادام میتاران تهناناهت لاه گیاانی خۆشای ریساکی کارد ،چونکاه دژمنانی گهلی کورد کردهوهیهکی تێرۆریستییان لهسهر رێگهی کاروانهکهی له نزیک سلێمانی بهڕێوه برد که بووه هۆی شههید بوونی شهش کهس لهو پێشمهرگانهی مادام میترانیان ئیسکۆرت دهكرد. مادام میتران ههر لهو کاتهدا که له دۆستایهتیی لهگهڵ گهلی کورددا وهفادار و له پشتیوانی کردنی ئهو گهلهدا باهردهوام باوو ،وهک دۆساتێکی دڵساۆز و راساتهقینهش لهگاهڵ رێباهرانی ئااهو گهلاه مامهڵهیااهکی رووک و راساتی هااهبوو و ئهگاهر بهپێویسااتی زانیباا رهخنهشای لااێ دهگارتن .ئااهو زۆر خهفاهتی بااه ناکۆکییاه نێوخۆییااهکانی کوردهکانهوه دهخوارد .کاتێک شهڕی نێوخۆیی له باشووری کوردساتان وهڕێ کاهوت ،ماادام میتاران زۆر دڵساارد و ناڕهحاهت باوو و هاهموو هاهوڵی خاۆی باهکارهێنا کاه کوردهکان کۆتایی بهم وهزعه بێنن .بهچهشنێک که ئاشتبوونهوه و برایهتیی نێوان رێبهرانی کوردی باشوور یهکهمجار له ئۆفیسهکهی مادام میتران له پاریس له سااڵی 7991دهستی پێ کردهوه. کۆچی دوایی مادام میتران شهپۆلێک له سۆز و حهسرهت و هاوخهمیی لهنێو کۆڕ و کۆمهڵه سیاسی و فهرههنگی و بهشهردۆستهکانی سهرتاساهری جیهانادا و بهتایباهت لهالی گهالنی ژێردهسته و لێقهوماوی جیهان که مادام میتران دیفاعی لاێ کردباوون و بههانایاناهوه چووباوو وهڕێخسات .گاهلی کاورد یاهک لاهو گهالناه باوو .ههربۆیاه رۆڵاهکانی ئااهو گهلاه و ئهناادامان و الیاهنگرانی حیزباای دێماوکڕاتیش کااۆچی دوایای مااادام میتاران بااه خهساارێک دهزاناان کاه لااه خۆیاان کااهوتوه و تاا سااهر خزمااهت و خهمخۆرییهکانی ئهویان له چاودا دهمێنێ .یاد و بیرهوهریی دایکی کوردان ،مادام دانیهل میتران ،ههر بهرز و بهڕێز بێ. سهرچاوه :ماڵپهری کوردستان و کورد /ڕێکهوتی 1 :ی دێسامبری 4174
الپهڕهی 37 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 37
ده ساڵ دوای 77ی سێپتامبر. کهمتر رۆژێک له مێژووی مرۆڤایهتیدا ههیاه کاه ئهوهنادهی 77ی ساێپتامبر لاه زهینای خاهڵکی جیهانادا جاێ کاهوتبێ .ئاهو جێکهوتناه تاهنیا لهباهر بهمێادیایی کرانای لهڕادهبهدهری جینایهتهکه و بێوێنه بوونی هێرشهکه له چهشنی خۆیدا نیه ،بهڵکوو لهباهر ئاهوهش کاه لاه ماناگ و سااڵهکانی پااش ئاهو رووداوه ساامناکهدا باهکردهوه دهرکااهوت کااه تێرۆریسااتهکانی ئهلقاعیااده بااهو کارهیااان تااهنیا زهفااهریان بااه سااهمبولهکانی بااڵدهساااتیی سیاساای و ئاااابووری و نیزامیاای واڵتاااه یاااهکگرتووهکانی ئهمریکا نهبردبوو ،بهڵکوو کۆمهڵێک شوێنهواری پێکهاتهیی درێژخایهنیشیان لهسهر پێوهندییه نێونهتهوهیییهکان و لهسهر بواری بهڕێوهبردنی واڵت بهجێ هێشتبوو. ههڵسهنگاندنی ورد و ههمهالگیری بیالنی ده ساڵهی جیهانی پاش یازدهی سێپتامبر له دهرهقهت و دهرهتانی ئهم دێڕانهدا نیه .یازدهی سێپتامبر که ئاهمڕۆ باه خاۆی و ئاکامهکانییهوه بۆته سووژهیهکی پله یهك و لهبننههاتووی توێژینهوه و لێکۆڵینهوه ئاهکادیمی و رۆژنامهوانییااهکان و تهنانااهت بهرهاهمهێنانی کااهلتووری ،لااهو رووداوه وهرچهرخێن و بزوێنهرانهی مێژووی مرۆڤایهتییه که ئهگهر ئاڵوگۆڕی بنهڕهتییش بهسهر تهواوی هاوکێشهکانی جیهانی پێش خۆیاندا نههێنن ،کاریگهریی چارهنووسساز دهخهنه سهر بنهماکانی زۆربهی ئهو هاوکێشانه له جیهانی پاش خۆیاندا . بیرهوهریی یازدهی سێپتامبر پێش ههموو شتێک ههڵگری بارێکی قورسی رووحی لهالی مرۆڤی مۆدێرنه که لهودا دڵهخورپهی سهرچاوهگرتوو له واقیعی نائهمنی جیهان و نائومێدی له بهرامبهر سروشتی کوشندهی ئینسان و رامان له هۆکارهکانی لهخشتهچوونی ئهو کهسانهی ئامادهن له تافی الویادا باه نااوی خاواوه ماهرگی خۆیاان بکهناه شقارتهی ئاگری مهرگی سهدان و ههزاران کهسی بێگوناح ،تێکهڵی یهكتر دهبن .رهنگدانهوهی ئهو باره رووحییه لهسهر ئاستی گشتیی کۆمهڵگادا و کریستالیزه بوونی له بهستێنی سیاسیدا خوڵقێنهری ئهو پرسیارهیه که ئایا دژکردهوهی واڵتانی ئامانجی تێرۆریزم تهنیا واڵمدهری پێویستیی بهپهلهی زاڵبوون بهسهر مهترسییهكی گشاتیدا بوو یان لهسهر بنهمای وردبوونهوه له تایبهتمهندییهکانی ئهو جیهانهش داڕێژرابوو که "کهمیکاز"هکانی تێدا لهدایک دهبن؟ یازدهی سێپتامبر یارمهتیی به رێکخستنهوهی ریزبهندیی رووبهڕووبوونهوه و هاوپێوهندییهکانی نێو دنیای پۆست-ئیدئۆلۆژیک کرد .لهسهر ئاستی بیاروڕای گشاتیدا ،الی بهشێکی بهرچاو له خهڵک (چ له رۆژئاوا و چ له واڵتانی موساڵماندا) ئاکاماهکانی ئاهو رووداوه باه شاێوهی جۆرباهجۆر و نالێاک رهههنادی کاهلتووری و ناسانامهیییان بهخۆوه گرت ،به چهشنێک که هێندێک کهس له سۆنگهی ئهم کارهساتهوه رهوایییان به تێزی شهڕی شارستانییهکان دا ،لهو کاتهی دهبوو بیار لاه چارهساهری کێشاهی لێک نهگهیشتنهکان و یهکتر نهناسینهکان کرابایهوه. لهسهر ئاستی مامهڵهی نێوان ئهکتهرهکانی سیاسهتی جیهانیدا ،یازدهی سێپتامبر ههر لهو کاتهدا که ههوێن و هۆکاری دووباره خوێندنهوهیاهکی گوتااری و کارداری باۆ شاهرعییهتی تونادوتیژیی سیاساای و دهرفاهتێکی نااوێ باۆ جێباهجێکردنی کۆمااهڵێک ماهرامی کااۆنی سیاسایی بااوو ،ماۆدێلێکی تاازه لااه کێشاه و گرژیشاای بهساهر نهخشااهی ملمالنێکانی سهردهمی نوێ دا زاڵ کرد .مۆدێلێک که لاهودا ئهوهنادهی شاهڕهکه شاهڕی زانیااری و رهوانای و پرۆپاگهندایاه ،ئهوهناده شاهڕی خهساار پێگهیانادن و دهسات بهسهرداگرتن نیه ،ههربۆیهش لۆژیکی نیزامیی سوننهتی ،کارایی خۆی لهدهست دهدا. یااازدهی سااێپتامبر لهالیااهک بااووه پاڵنااهری دروسااتبوونی هۆشاایارییهکی موساابهتی جیهااانی بااۆ مامهڵااه لهگااهڵ پهتایااهکی ئینسااانیی ههمااهالگیر ،ههرچهنااد کۆمااهڵگای نێونهتهوهیی دهستهوهستانی پێناسهیهکی کارای هاوبهش له تێرۆریزم و رێکارهکانی رووبهڕووبوونهوهی کرد .لهالیهکی دیکهشهوه نهخشی مهترسیداری ئهکتاهره غاهیره دهوڵهتییهکانی له ههموو کاتێک باشتر زهق کردهوه .رهنگه بتوانین بڵێین که سهرکهوتنی ئهلقاعیدهش له کورتخایهندا ههر ئهوه باوو کاه باه لێادان لاه لوتباهرزی و شکاندنی سینهمائاسایانهی ههیبهت و شکۆی بههێزترین دهوڵهتی دنیا ،سهلماندی که تاقمێک مرۆڤ به خۆخستنه نێوقهدی نیگهرانییهكانی دهوڵهتێکی گهوره دهتوانن سهرتاپا روخسار و میزاجی ئهو دهوڵهته و تهنانهت هی کۆمهڵگای نێودهوڵهتی بگۆڕن. یازدهی سێپتامبر ههر لهو کاتهدا دهرفهتێکی بێوێنهی بۆ خۆ تاقیکردنهوه به دێموکراسییه جێکهوتووهکانی جیهان (رۆژئاوا) بهخشی .ئهگهر لهالیهک دژکردهوهی لهپڕی ئاهمریکا لاه ئاساتی نێودهوڵهتیاادا چ لهپێوهنادی لهگاهڵ هێاارش باۆ ساهر ئهفغانسااتانی تاڵیباان و چ بهتایباهتی سااهبارهت باه هێارش بااۆ ساهر عیاراق زۆر مشااتومڕ و دابهشبوونی یاسایی و سیاسیی له جیهانی دێموکراتیکدا لێ کهوتهوه ،لهالیهکی دیکهوه بهاڵم ئهو دێموکڕاسییانه سهلماندیان که لهسهر کۆڵهکهی قایم راوهستاون .له حاڵێکدا که له بارودۆخی مهترسی بۆ سهر ئاسایشی گشتی دا گهورهترین ههڕهشه لهراستیدا لهسهر خودی بنهماکانی دێموکراسی و پێکهوه ژیاان و هاهرمانی ئازادییاه مهدهنییهکانه ،کهچی سهرهڕای ملدان بۆ هێندێک بهرتهسک کردنهوهی ئازادییهکان و تهنانهت تووشبوون به پێشێلکاریی گهورهی مافی مرۆڤ له دهرهوهی خاکی خۆیان
الپهڕهی 38 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 38
بهناوی خهبات بهدژی تێرۆریزم ،لهسهریهک دهتوانین بڵێین که ئهو دێموکراسییانه لهوالیهنهوه سهربهرز له تاقیکردنهوهکه هاتنهدهر. ئهو سهربهرزییه به مانای سهرکهوتنی بهرهی دێموکرات له شهڕ بهدژی تێرۆریزمدا نیه که ئهوهش به رادهی ژیاری و گونجااویی ئاهو بژاراناهوه بهساتراوهتهوه کاه ئاهو بهرهیه لهو بوارهدا گرتوونیه بهر .راسته که بههاری عهرهب سهرنهکهوتنی ئهلقاعیده له درێژخایهنیدا نیشان دا ،چونکه سهلماندی که ئهو جیهانهی ئوسامه بن الدن ئیدیعای قسه کردن بهناویهوهی دهکرد ،تهنیا عهوداڵی بنیاتگهرایی نیه و خهون و ئارهزووی دیکهشی ههن .بهاڵم ئاهوهش هاهر حاشاای لاێ نااکرێ کاه ده سااڵ پااش کردهوه تێرۆریستییهکانی یازدهی سێپتامبر و پاش تهرخانکردنی تێچوویهکی زهبهالحی ئابووری و ئینسانی ( 7111میلیاار دۆاڵر تاهنیا لهالیاهن ئاهمریکاوه و زیااتر لاه 1511کوژراوی هاوپهیمانهکان له شهڕ بهدژی تێرۆریزمدا) ،ئهمرۆ دنیا لهو رۆژهی مانهاتان له خۆڵ و خوێن گهوزا ئارامتر نیه . "سهرهڕای ههموو ئهو ههوڵ و هیممهتهی له ده ساڵی رابردوودا به دژی ئهم دیاردهیه لهسهر ئاستی جیهانیدا دراوه ،هێزی زهربهوهشاندنی تێرۆریزمی بنیاتگهرا کهم و زۆر وهك خۆی ماوه و تهنانهت چاودێران و دهبیرخانه رهسمییه دهوڵهتییهکانیش لهسهر ئهوه کۆکن که به کوژرانی ئوسامه بن الدن رێبهری ئهلقاعیدهش ههر نهبێ له کورتخایهندا شتێک له مهسهلهکه ناگۆڕدرێ .شهڕ بهدژی تێرۆریزم لهو شهڕانه نیاه کاه تاهنیا باه لاۆژیکی نیزامای ببردرێتاهوه .بهرباهرهکانیی کاریگاهری ئاهو بهاڵیاه بهستراوهتهوه باه دهرکای دروساتی ریشاه مێژوویای و فهرههنگییاهکانی و وردبووناهوه لاه هۆکااره دوور و نزیکاهکانی لاه سیاساهتی جیهاانی و مامهڵاهی نێاوان گاهالن و دهوڵهتاندا .رووداوهکانی ئهم دوایییانهی واڵتانی عهرهبی دهریان خست که گوتاری بنیاتگهرا لهو سهرزهمینانهدا که بههۆی ههبوونی رێژیمه به رواڵهت سێکوالر و له ناخدا گهندهڵ و سهرهڕۆکان دهکرا سهرزهمینێکی بهپیت بۆ ههڵدانی توندڕهوی و سهلهفییهت بن ،ئهو بهرههمهی نهبووه که بنیاتگاهراکان سااڵههایه ساهرمایهگوزاریی لهسهر دهکهن .سهرنهکهوتنی سیاسیی تێرۆریزمای بنیاتگاهرا دهباێ کۆماهڵگای نێودهوڵاهتی بهتایباهت رۆژئااوا هاان بادا هاهتا باه دیتنێکای ساتراتژیکهوه و لاه رێگاای بهرنامهیهکی ورد و پشاوودرێژهوه کاه بێگوماان پێویساتی باه پاازدان بهساهر کۆماهڵێک بهرژهوهنادیی کااتییشدا دهباێ ،ئاهنگیزهکاانی راکێشارانی الوان باۆ الی گرووپاه تێرۆریستییهکان لهنێو بهرێ .پێشخستنی ژێرخانی ئابووری و فهرههنگیی کۆمهڵگاکان و گهشهکردنی مرۆیی ئهو کۆمهڵگایانه ،مامهڵهی دروست لهگهڵ غروور و ئیرادهی گهالنی ناوچه و حهساسیهتهکانیان ،پهرهپێدانی دیالۆ و دۆستایهتیی نێوان کهلتوور و باوهڕهکان ،یارمهتیدان به کرانهوهی سیاسی و فهرههنگیی واڵتان ،چاکسازیی حکومهتی و دابهشکردنهوهی عاداڵنهی سهروهت و سامانهکان ... ،هتد دهتوانن له رێکارهکانی پالنێکی لهم چهشنه بن*". *راپۆرتی کۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ کۆنگرهی پازدهههم. سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی 77 :ی سێپتامبری 4177
ئاوا دهدوا قاسملوو. (له درێژهی دیالۆ لهگهڵ رهخنهگرانی بهیاننامهکهی حدک دا) لهو بهیاننامهیهدا که رۆژی 5ی سێپتامبری 4177دهفتهری سیاسیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بووی کردهوه ،وێڕای ئاماژه به دژکاردهوهی نێودهوڵاهتی لاه بهرامباهر قااهاڵچۆی خااهڵکی لیباای لهالیااهن حکومااهتی ئااهو واڵتااهوه ،سااهرنجی کااۆڕ و کۆمهڵااه نێونهتهوهییااهکان بااۆ الی زهروورهتاای ههڵێنانااهوهی هااهنگاوی هاوشااێوه بهمهبهسااتی پاراستنی گهلی کورد له بهرامبهر سهرکوتی هاوکاات و هاوبهشای ئاهو گهلاه لهالیاهن دهوڵهتانی حاکمی کوردستانهوه راکێشرابوو. باااههۆی ناڕهزایهتییاااهک کاااه هێنااادێک الیاااهنی ئۆپۆزیسااایۆنی ئێرانااای لاااهدژی ئاااهم ههڵوێستهی حیزبای دێموکڕاتیاان نیشاان دا ،شاهپۆلێک لاه بااس و خواسای سیاسای و رووناکبیری لهو بارهوه ،چ له نێوخۆی کۆمهڵگای کوردیدا و چ لهگهڵ ئهو الیهناناهی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیدا ،وهڕێ کهوت .ئاشکرایه که وهڕێکهوتنی دیالۆگێكی لهو چهشنه نیشااانهی گهشااهكردنی زیاااتری بهسااتێنی مشاات و مااڕی دێموکراتیااک لااهنێوان بااژاردهی سیاساایی کااورد و کااۆڕ و کۆمهڵااه ئێرانییهکاناادا و وێسااتگهیهکی سااهرنجڕاکێش لهسااهر رێگای پڕ کهند و لێژی لێکگهیشتنی نێوانیاندا بوو .ههر لهو کاتهدا ،وردبوونهوهیهک له سروشت و نێوهرۆکی ئهو دیالۆگه دهریخست که سهرهڕای ههموو بایاهخێک کاه دهبێ بۆ دۆستایهتی و هاوکارییهكانی تا ئێستا و لهمهودوای نوخبهکانی گهلی کورد و گهالنی دیکهی ژێردهسته لهگهڵ نوخبه سهراسهرییهكانی دابنێین ،بهداخهوه
الپهڕهی 39 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 39
بوار و بنهمای لێکگهیشاتنی راساتهقینه و کارساازی نێاوان ئاهو نوخباناه باهو جاۆره کاه گاهلی ئێماه باۆی دهڕواناێ هێشاتا الواز و لاهرزۆک و ماهودای نێاوان روانگاهکان لهپێوهندی لهگهڵ مهسهلهی پێکهوه ژیانی گهالن و جێگه و پێگهی ناسنامهی نهتهوایهتی له دیزاینی حکوومهتیی ئێرانی داهاتوودا هێشتا زۆره. مهبهست لێرهدا خستنهوه بهر باس و واڵمدانهوهی سهرلهنوێی بڕگه به بڕگهی ئهو تیر و توانجانه نیه که لهپێوهندی لهگهڵ ئهو بهیاننامهیهدا له حیزبی ئێمه گیراوه. تهنیا شتێک که دهمانهوێ لێرهدا سهرنجی بۆ رابکێشینهوه ئیدیعای پشتبهستنی هێندێک الیهنی دۆست له ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیدا که رهخنهیان له بهیاننامهکه گرتباوو به بیروباوهڕی رێبهری شههیدی حیزبی دێموکڕات دوکتور قاسملوویه .بهپێی ئهو ئیدیعایه ههردوو تهوهری رهخنهلێگیراوی بهیاننامهکهی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، واته ههم داوای پشتیوانیی نێونهتهوهیی بۆ پێشگیری له سهرکوتی گهلی کورد و ههم روانین باۆ مهساهلهی کاورد وهک پرسای نهتهوهیاهکی دابهشاکراو ،لهگاهڵ ناهریتی سیاساایی دهیااان ساااڵهی حیزباای دێمااوکڕات بهتایبااهتی میراتاای فیکریاای دوکتااور قاسااملوو لااه ناتااهبایی دایااه ،چونکااه گۆیااا ناااوبراو هااهم بااهڕووی کااۆڕ و کۆمهڵااه نێونهتهوهیییهکاندا لهو جۆره داوایاناهی نهدههێنایاه گاۆڕێ و هاهم لاه هاهر چهشانه پێوهنددانهوهیاهکی مهساهلهی کوردهکاانی ئێاران باه پرساێکی گشاتگیرتر باهناوی مهسهلهی کورد خۆی دهبوارد. ههڵوهسااتهیهك لهسااهر ژیااان و خااهباتی دوکتااور قاسااملوو و گهڕانهوهیااهک بااۆ وتااار و وتااووێژ و نووسااینهکانی وی بهسااه بااۆ پااهیبردن بااه ناڕاسااتیی ئیدیعایااهکی لااهم چهشنه.سهرجهم ههوڵ و ههنگاوهکانی قاسملوو لاهپێناوی ئاازادیی گهلهکاهی و دێماوکراتیزهکردنی ئاهو واڵتاهدا کاه گهلهکاهی تێیادا دهژیاا تاهعبیریان لاه خاهباتێکی فرهڕهههندی سهردهمی به کۆمهڵێک بازنهی هاوپێوهندیی جۆراوجۆرهوه دهکرد .ئهو نوێنهرایهتیی بیری دێموکراتیک و پێشکهوتنخوازی بژاردهی گهلێکی ژێردهستهی دهكرد که ئامادهی کارکردن بۆ پێکهوهژیانی ئاشتیخوازانه و بنیاتنهرانه له واڵتێکی فرهنهتهوهدا بوو ،بهاڵم خودی ئهمهی له کانتێکستێكی مێژووییدا دهبینی و گهڕاناهوه باۆ رابردووی ناعهداڵهتییهکانی وهک بنهمایهک بۆ بنیاتنانی داهاتوویهک که گهرهنتیی بهڕهسمی ناسینی مافه رهواکانی میللهتهكهی بکات بهکار دهبرد.جههانبینیی فراوان و پراگماتیسمی تێکهڵ به ئهخالقی سیاسی لهالی ئهو هانی دهدا ههتا لاهو واقیعاه ساهخت و ئااڵۆزهدا کاه خاهباتی تێادا دهکارد ،فرهڕهههنادیی پاشاخانی مێژوویای و واقیعی سیاسیی گهلهکهی بخاته خزمهت ئامانجی کردنهوهی دهروویهکی روون بهسهر گهلهکهیدا. بهو بڕه له ههستان و دانیشتن که بهشێک له دۆستانی رهخنهگری بهیاننامهکهی حدک لهگهڵ دوکتور قاسملوویان ههبوو ،دهبوایه ئهوهنده به قاوواڵیی بیروبااوهڕی وی ئاشنا بن که ئهمڕۆ بۆ رهخنهگرتن لهو بهیاننامهیه رووحی وی به شاهید نهگرن .ئهگهرچی قاسملوو ههرگیز ئیدیعای سیاسهتدانان بۆ نهسلهکانی پاش خۆی نهدهکرد، بهاڵم له حافیزهی جهمعیدا ئهو ئهمڕۆ بووه به بهشێك له ناسنامهی سیاسیی گهلی کورد له ئێران .ههربۆیه ئهگاهر ئاهو دۆساتانهمان چاکیاان کاردووه کاه ویساتوویانه بهیاننامهکهی حدک لهبهر رووناکایی بیروبااوهڕی دوکتاور قاساملوو بخوێنناهوه ،لاهو شاوێنهی ئاهوان لاهو کاارهدا بهههڵاه چاوون ناکۆکییاهک لاهنێوان فهلساهفهی ئاهم بهیاننامهیه و سامانی هزریی قاسملوودا نابینرێ. جێی خۆیهتی هۆگران و خهمخۆرانی دیالۆگی کورد و بژارده غهیره کوردییهکانی نێو ئۆپۆزیسیۆن و کۆمهڵگای ئێران روانگه و بۆچوونهکانی قاسملوو له زمانی خۆیهوه و به زمانی فارسی زیاتر لهوهی تا ئێستا کراوه بخهنه بهردهست .با لهو دهرفهتهدا ئاماژه به دوو بهڵگهی نوێ له واڵمی ئیدیعای لهسهرهوه باسکراودا بکهین .بهڵگاهی یهکهم ئهو زانیارییانهی ویکیلیکسه که لهپێوهندی لهگهڵ دیدارێکی دوکتور قاسملوو و دیپڵۆماتێکی ئهمریکایی لهم دوایییانهدا لهساهر تاۆڕی ئاهنترنێت باوو بووناهوه. وردهکارییهکانی قسه و باسی ئهو دانیشتنه بۆ جارێکی دیکه نیشانی دهدا که باوهڕبهخۆبوون و سهربهخۆیی سیاسیی دوکتور قاسملوو له پراگماتیسم و خهلالقییهتی وی کهم ناکاتهوه و پێشی ئهوهی پێ ناگرێ که داوای پشتیوانی له خهباتی ئازادیخوازانهی گهلهكهی بکا بهبێ ئهوهی سروشت و نێوهرۆکی ئهم داوایه باه جۆرێاک باێ کاه ئهساڵهت و قائیم بهزاتیی ئهو خهباتهی ئهو رێبهریی دهکرد بێنێته ژێر پرسیار. بهڵگهی دووههم که ئهمهیان هیچ وهخت بوو نهکراوهتهوه و شیاوی ئهوهیه لێرهدا وهک خۆی بیهێنینهوه ،نامهیهکی دوور و درێژه که دوکتور قاسملوو باه زماانی فارسای بۆ مهسعود رهجهوی به سیفهتی مهسئوولی شووڕای میللی موقاومهتی نووسیوه و به رێکهوتی 41ی گهالوێژی 7364باه نااوی دهفتاهری سیاسایی حیزبای دێماوکڕات و باه ئیمزای دوکتور قاسملوو بۆ رهجهوی نێردراوه .مهبهست له ناردنی ئهو نامهیه تاوتوێ کردنی ئهو کێشانه باووه کاه حیزبای دێماوکڕات ئاهو کاتاه لهگاهڵ موجاهیادین و شووڕای میللیی موقاومهت بوونی و له ئاکامدا هاتنهدهری حیزب لهو شاووڕایهی لاێ کهوتاهوه.واڵمێاک کاه لاهو نامهیاهدا دوکتاور قاساملوو باه یاهک یاهکی ئاهو گلاهیی و تۆمهتانهی دهداتهوه که لهو سهردهمهدا لهالیهن موجاهیدینهوه بهرهوڕووی حیزبی دێموکڕات دهکرانهوه ،جیا له بایهخاه مێژوویای و دۆکاومێنتی و قانوونییهکاهی ،لاهو الیهنهشهوه گرینگه که زۆربهی زۆری ئهو مهسهالنه دهگرێته خۆی که ئێستاش کوردهکان له دیالۆگیان لهگهڵ الیهنه ئێرانییهکاندا تووشیان دهبن. ئێمه لێرهدا تهنیا ئهو بهشه له نامهکه دهخهینه ڕوو که دهكرێ به بهیانناماه رهخنهلێگیراوهکاهی دوو ماناگ و نیاو لهمهوباهری حیزبای دێماوکڕاتی کوردساتان پێوهناد بدرێتهوه (دهقی تهواوی نامهکه له داهاتوودا بوو دهكرێتهوه) .مادام دۆستانمان له ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانیدا دهڵێن که پێداگری لهسهر هاوپێوهندیی نێوان کوردی ئێران و کوردی پارچهکانی دیکهی کوردستان الدانه له رێبازی قاسملوو ،با بزانین دوکتور قاسملوو له واڵمی قسه و تۆمهتی لهو چهشنهدا چی دهگوت : "ههم جهنابت و ههم ئاغای مێهدی له نامهکانی خۆتاندا باسی باڵکانیزاسیۆن دهكهن .بهداخهوه روونتان نهکردۆتهوه یان نهتانویستوه روونی بکهنهوه کاه مهبهساتتان له بهکاربردنی ئهم ئیستالحه چیه؟ له الپهڕی 73دا نووسیوتانه "تا دوا ههناسه لهدژی ههوڵی هێزه دهرهکییهکان بۆ به باڵکانیزهکردنی ئێران رادهوهستن!" جێگهی
الپهڕهی 40 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 40
داخه که بهرپرسی یهکهمی رێکخراوی موجاهیدینی خهلق ،ههمان ئهو رێکخراوه شۆڕشگێڕ و هاوپهیمانهی الیهنگری مافی چارهی خۆنووسینی گهلی کورد بوو و گهاڵڵهی 46ماددهیی خودموختاریی قبووڵ کردبوو ،ئێستا کهوتۆته داوی کهسانێکهوه که سااڵنی ساڵه تۆمهتی تهجزیهتهڵهبی له حیزبی ئێماه دهدهن .لهباهر ئاهوهی بۆخۆتاان دهزانن که ئهم ئیستالحه چهنده پووچ و لهزهوقدهره و چهندهش خهڵکی کوردستان له بیستنی ئیستالحی تهجزیهتهڵهبی بێزارن ،ئیستالحێکی دیکهتان ههڵبژاردووه که ههمان مانا دهدا .سااڵنی ساڵ بڵیندگۆیهکانی رێژیمی شاههنشاهی حیزبای ئێماهیان باه بهساتراوه باه ئاهم هێاز و ئاهو هێازی بێگاناه لاه قهڵاهم دهدا ،و ساااڵنی سااڵ سیفهتی تهجزیهتهڵهبی و بێگانهپهرستییان دهدایه پاڵ حیزبی ئێمه .بڵیندگۆیهکانی رێژیمی خومهینییش نزیک به پێنج ساڵه ههمان ئهو قسانه دووباره دهکهنهوه و له روانگهی وانهوه ئێمه "گرووپێکی بهستراوه به ئیستکباری جههانی"ین ]...[ .بهداخهوه ئێوهش ئیزنی ئهوه به خۆتان دهدهن که له ئێمه ئێرانیتار بان ،چونکاه گۆیاا کوردهکان یان ئێرانی نین ،یان له باشترین حاڵهتدا به هاوواڵتیی پله دوو دهژمێردرێن .ههربۆیهشه که دهبێ به چاوی بێ متمانهییاهوه لاه گاهلی ساتهملێکراوی کاورد بڕوانن و بزوتنهوهی ئهو گهله ههر چهندهش رهسهن بێ ،ههر چهندهش لهالیهن کۆمهاڵنی خهڵکهوه پشتیوانیی لێ بکرێ ،به ئامرازی دهستی هێزه بێگانهکان بزانن. []... ئهو ههموو پێداگرییهی ئێوه لهسهر "تهواوهتیی بێئهمالوئهوال"[ی خاکی ئێران] ناچارمان دهکاا پرسایارێک بێنیناه گاۆڕێ .ئێاوه کاه وهک پرهنسای پشاتیوانی لاه ماافی چارهی خۆنووسینی ههموو گهالن لهالیهن خۆیانهوه دهکهن ،بێگومان دهبێ الیهنگری مافی چارهی خۆنووسینی گهلی کوردیش بن .نهتهوهی زۆر بچووکتر له کوردهکان باه حهشیمهتی زۆر کهمترهوه سهربهخۆیی تهواویان وهدهست هێناوه .ئێستا ئهگهر گهلی کورد چ له ئێران و چ له تورکیه یا له عیراق رۆژێک بیهوێ له ماافی رهوای خاۆی کهڵك وهربگرێ ،به باوهڕی ئێوه دهبێ زاری پڕ بکرێ له قوڕقوشم؟ [ ]...باه بۆچاوونی ئێماه ،لاه کۆتاییاهکانی ساهدهی بیساتهمدا باساکردن لاه ماافی نهتاهوهکان باۆ دیاریکردنی چارهنووسی خۆیان هیچ گوناحێکی نهبهخشراو نیه .ئهگهرچی ئێمه به نۆرهی خۆمان له کوردستانی ئێران ،به کۆمهڵێک هۆی زۆر بهجێ نیاازی جیابووناهوه له ئێرانمان نیه ،بهاڵم ئهگهر نیازێکی وامان ههبا ،دڵنیا بن له راگهیاندنی هیچ باکمان نهدهبوو. لاه الپاهڕه 1ی نامهکااهی ئێاوهدا گااوتراوه ":باهاڵم نموونااهی جێای داخاای دیکاه پێوهناادیی باه پااهیامی 6ی ساهرماوهزی 7364ی سااکرتێری گشاتیی حیزبااهوه ههیاه کااه لهپێوهندی لهگهڵ یارمهتییهکانی "پێشمهرگهکانی هێزی پشتیوان"دا به ئاشکرا دهگوترێ که ":ئهم پشتیوانییه له مێژووی نهتهوهی ئێمهدا دیاردهیهکی نوێ و سهرهتای قۆناغێکی نوێ له وشیاری و هاودهردی و هاوپهیمانهتیی ههموو بهشهکانی کوردستانه". ئینجا تووشی نیگهرانی بووی که"ههنگاوی دواتر" ی ئهم هاوپهیمانهتییهی ههموو بهشهکانی دیکهی کوردستان "چ دهبێ ...وهسهریهککهوتنهوهی بهشه دابڕاوهكان و لاه ئاکامدا لهبهریهکههڵوهشانی ئێران؟!". بهڕاستی زۆر جێی داخه که بهرپرسی شووڕای میللیی موقاومهت و بهرپرسی یهکهمی رێکخراوی موجاهیدینی خهلق ئاوا کهوتۆته داوی شۆڤێنیسته مهزنیخوازهکانهوه. سااڵنێکی زۆر شۆڕشگێڕانی واڵتی ئێمه شانازییان بهوه دهکرد و دهکهن که نهک ههر پشتیوانی له خهباتی گهلی فهلهساتین دهکاهن ،باهڵکوو راساتهوخۆ لاهو خهباتاهدا بهشدارن .بهگشتی پشتیوانی له خهباتی ئازادیخوازانهی گهالن له سهراسهری جیهاندا بهشێک له بهرنامهی ههر رێکخراوێکی شۆڕشگێڕه .ئێستا ئهو پرسیاره دێته پێش که ئهگهر رێکخراوی موجاهیدینی خهڵق پشتیوانی له خهباتی گهلی نیکاراگوا یان ئێلسالاادۆر بکا شتێکی سروشتییه و ئهگاهر ئهنداماه دیارهکاانی لاه خاهباتی گاهلی فهلهستیندا بهشدار بن جێگای شانازییه ،بهاڵم ئهگهر رێکخراوێکی سیاسی له کوردستانی ئێران پشتیوانی له خهباتی گهلی کورد له تورکیا بکا و یارمهتی بهو خهباته بکا ،ئهمهیان تاوانێکی نهبهخشراوه .یان ئهگهر رێکخراوێکی سیاسیی دیکه له کوردستانی عیراق یارمهتی به برا کوردهکانی خۆی له ئێراندا بکا ،ئهم کاره مهحکوومه. ههر بهڕاستی دهزانی دهڵێی چی؟ ئایا تووڕه بوونی تۆ لهوهڕا سهرچاوه دهگرێ که کوردهکانی عیراق له پهنا کوردهکانی ئێران لاهدژی رێژیمای خوماهینی شاهڕ دهکاهن؟ [خهت لهبندانهکه هی نووسهره] [ ]...داخوا یارمهتیدانی رێکخراوێکی شۆڕشگێڕی کوردستانی به رێکخراوێكی شۆڕشگێڕی کوردستانیی دیکه لهوبهری سنوور کارێکه لهدژی تهواوهتیی خاکی واڵت؟ داخوا ئهم پشتیوانییه که یارمهتی به رووخانی رێژیمی خومهینی دهکا نابێ مایهی خۆشواڵیی شووڕا بێ؟ ئایا به ڕای ئێوه یارمهتیی ههر هێزێکی شۆڕشگێڕ به هێزێکی شۆڕشگێڕی دیکه مهشرووع و رهوایه به مهرجێک که کورد نهبێ؟ قامکتان لهسهر وشهی"هاوپهیمان" داناوه. بهڵێ ،ئێمه زۆر خۆشواڵ بووین که برایانی کوردی عیراقی به هانامانهوه هاتن و له سهنگهرێکدا لهگاهڵ پێشامهرگهکانی ئێماه پێکاهوه لاهدژی رێژیمای کۆنهپهرساتی خومهینی شهڕیان کرد و بهمجۆره لهو شهڕه خوێناوییهدا وهكوو هاوپهیمان کهوتنه پهنای ئێمه. لاه مێااژووی خاهباتی گااهلی کاورددا زۆر جااار رووی داوه کاه حکومهتااه دژی گهلییاهکانی ئااهو واڵتاناهی کوردیااان تێادا نیشااتهجێیه باه یااهکگرتوویی لاهدژی بزوتنااهوهی نهتهوایهتیی گهلی کورد ههنگاویان ههڵێناوهتهوه و سهرکوتیان کردوه .با وای دابنێین سبهی دهوڵهتی تورکیه که ماوهیهک لهوهپێش به مهبهستی سهرکوتی کوردهکان لهشکرکێشیی کرد بۆ خاکی عیراق ئهرتهشی نارده واڵتی ئێمهش ئێران و یهكگرتووانه لهگهڵ رێژیمی خومهینی خهریکی سهرکوتی خهڵکی کوردستانی ئێاران باوون .لاه حاڵهتێکی وادا ئهگهر حیزبی ئێمه لهگهڵ رێکخراوه شۆڕشگێڕهکانی کوردستانی تورکیه ببێته هاوپهیمان و یهکگرتووانه له بهرامبهر هێرشی دهوڵهتانی تورکیه و ئێران بهربهرهکانی بکهن ،ئهوکات به رای ئێوه حیزبی ئێمه تهجزیهتهڵهبه؟ ئێاوه کارهکاهتان گهیاندۆتاه جێگایاهک کاه لاه"شاهوانی خاۆڕاگریی کوردساتان"دا [بهرنامهیاهکی هاوپێوهندی لهگهڵ کوردستان که لهو سااڵنهدا له پاریس بهڕێوه دهچوو – وهرگێڕ] ،سهبارهت بهوهی هێندێک رێکخراو له کوردستانی عیراق یا تورکیه پهیامیان
الپهڕهی 41 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 41
دهنارد،بهشدار نهبوون! واته ئهگهر شهوی خۆڕاگریی کوردستان له پاریس پێک بێ و بزوتناهوهی فارابۆناد و ماارتیی ئێلساالاادۆر پاهیام بنێارن کێشاه نیاه ،ئێاوه لاه شهوێکی وادا بهشدار دهبن .بهاڵم ئهگهر پهیامێک لهالیهن یهکێتیی نیشتمانیی کوردستانی عیراقهوه بخوێندرێتهوه ئهو بهرنامهیه تهحریم دهکاهن .باۆ؟ لهباهر ئاهوهی ههموو هێزه شۆڕشگێڕهکان مافی ئهوهیان ههیه پشتیوانی له یهكتر بکهن ،بهاڵم کورد مافی پشتیوانی له کوردی نیه؟! سهیر که ،پێڕهوی لاه شاۆڤێنیزمی مهزنیخوازاناه بهرهو کوێت دهبا؟ با باسی "بهشهکانی دیکهی کوردستان" بکهین .خاکی کوردستان دابهش بووه و ئێستا کوردهکان له چهند واڵتدا دهژیان .ئێساتا ئێماه لاه ئێاوه دهپرساین .کاتێاک باسای کوردستانی عیراق یاا تورکیاه دێتاه گاۆڕێ ،چ ناوێکیاان لاێ بنێاین .ئاهتۆ هایچ ساهرنجت داوه کاه باۆچی حیزبای ئێماه حیزبای دێماوکڕاتی کوردساتانی ئێراناه؟ چونکاه کوردستانی دیکهش ههن .نهکا خوای نهخواسته ئێوه له ئێمهتان بوێ که ئێمه نهک ههر کوردهکانی واڵتانی دراوسێ به برای خۆمان ناهزانین ،باهڵکوو هاهر باه گشاتی حاشا له بوونیان بکهین .یا نهکا چاوهڕوانیتان له ئێمه بێ که پێڕهوی له ئهنسیکلۆپیدیای "زانستی"ی تورکیه بکهین و کوردهکانی تورکیه بهو تورکانه بزانین " ...که له کێوهکان دهژین و زمانی زگماکیی خۆیان ،تورکی ،لهبیر چۆتهوه؟ ".ئێمه له دابهشاکردنی خااکی کوردساتان لاهنێوان چهناد واڵتادا باهرپرس ناین .ئهماه راساتییهکی مێژووییه؛ راستییه مێژووییهکانیش به خۆگێل کردن لهنێو نابرێن .ئهو حهساسییهتهی لهبارهی یارمهتیی کوردهکانی عیراق به ئێمه ههیه ههڵسوکهوتێکی نامهنتیقی و ناشۆڕشگێڕانه له بهرامبهر خهباتی خهڵكی کوردستاندایه .بهداخهوه نیشانی دهدا که ورده ورده ههر ئهو تۆمهتانه لهبارهی ئێمهدا دووپاته دهبنهوه که کاربهدهستانی رێژیمی پاشایهتی سااڵنێکی زۆر کهڵکیان لێ وهردهگرت و رێژیمی خومهینییش ههر بهم رێگایهدا دهڕوا .ئهگهر ئهو بۆچوونانهی لهم بارهیهوه له نامهکهدا هاتووه های خۆت بن زۆر جێی داخه ،و ئهگهر بهدخوازان له پلهی راوێژکاری مهسئوولی شووڕادا یان راوێژکاری بهرپرسی یهکهمی رێکخراوی موجاهیدیندا ئاوایان تێگهیاندووی ،وا باشتره ههرچی زووتره خۆت له راوێژکردن لهگهڵ وان بێمنهت بکهی. به داخێکی گرانهوه له نامهکهی ئێوهدا دیسان تووشی رهخنهی ناڕاستهوخۆی ئێوه لهبارهی "ئهنستیتۆی کورد"بوویناهوه کاه گۆیاا ئێماه لهوێادا "خااوهنی رۆڵای کاریگاهر" بووین .یهکهم"،ئهنستیتۆی کورد" حیزبی ئێمه داینهمهزراندووه ،باهڵکوو لهالیاهن ژمارهیاهک لاه روونااکبیرانی کاورد باه ئیزنای رهسامی و یارماهتیی دهوڵاهتی فهڕانساه دامهزراوه .دووهم"،ئهنستیتۆی کورد" ههروهک له پێڕهوی نێوخۆیدا دیاره رێکخراوێکی فهرههنگییه نهك سیاسی .سهر به هیچ رێکخراو و گرووپێکی سیاسی نیه .ساێههم، ئێمه به ئهرکی خۆمانی دهزانین پشتیوانی له ههر دامودهزگایهک بکهین که یارمهتی به پهرهپێدانی فهرههنگی نهتهوهیی کورد بکا .چونکاه یارماهتی باه پهرهپێادانی فهرههنگی نهتهوهیی کورد له بهرنامهی حیزبی ئێمهدا هاتووه .بهاڵم لێرهدا دوو پرسیار بۆ ئێمه دێنه پێش :یهكهم ئهوه که ئێوه باۆ دهباێ لاه داماهزرانی ئهنساتیتۆی کورد دڵگران بن که ئامانجهکهی پهرهپێدانی فهرههنگی نهتهوهیی گهلی کورده .ههر ئێستا دهیان ئهنستیتۆی عاهرهب ،تاورک ،فهڕهنسای و ...لاه واڵتاانی جۆراوجاۆر دامهزراون و خهریکی کار و چاالکیین .ئایا لهگهڵ ئهوانیش موخالیفن یان تهنیا گلهییتان له دامهزرانی "ئهنستیتۆی کورد" ههیه که ئامانجهکهی ژیاندنهوهی فهرههنگی نهتهوهی ستهملێکراوی کورده؟ دووهم ،داخوا فکرت لهوه کردۆتهوه که به رهخنهگرتن له دامهزرانی "ئهنستیتۆ" و بهشداریی حیزبی ئێماه لاهم کاارهدا دهچیاه ریازی ئاهو ناڕازییانه که له نامهکهدا ئاماژهت پێ کردوون؟ داخوا بۆ تۆ جوانه وهک بهرپرسی شووڕای میللیی موقاومهت و بهرپرسی یهکهمی رێکخاراوی هاوپاهیمان لهگاهڵ ئێماه، موجاهیدینی خهڵق ،پاڵ وه دهوڵهتی تورکیه بدهی؟ له نامهکهتاندا باسی فشاره نێونهتهوهییهکان دهکهن .بهپێی راپۆرتی نوێنهری ئێمه له دانیشتنهکانی شووڕاشادا چهناد جاار باسای ئاهو مهساهلهیهت کاردووه .خۆزگاه روونت دهکاردهوه تاا ئێماهش تێبگاهین ئاهو فشاارانه لهالیاهن چ دهوڵهتێکاهوه دهكارێن و هاهر لهجێادا چ دهوڵاهتێک ئاهو ههقاه باه خاۆی دهدا کاه لاهبارهی مهساهلهی خودموختاریدا فشار بێنێ .ئێمه وهک ئهندامی شووڕا به مافی بێئهمالوئهوالی خۆمانی دهزانین که ئهو دهوڵهت یان ئهو رێکخراوانه بناسین و به پێداگرییهوه داواتان لێ دهكهین یان له دانیشتنهکانی شووڕادا ناویان بێنن یا راستهوخۆ پێمانیان بناسێنن". []... سهرچاوه ژماره 371ی رۆژنامهی کوردستان ئۆرگانی حیزبی دێموکڕاتی کورستان سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی 44 :ی نوامبری 4177
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 42 :
Page : 42
ئامانجی دواڕۆژمان سۆسیالیزمی دێموکراتیک نیه! بهشی یهكهم سهرهتا :پێداچوونهوه به پێداچوونهوهکان حیزبی دێموکڕاتی کوردستان له کۆنگرهی چاردهی خۆیدا کۆمهڵێک گۆڕانکاریی بهرچاوی له بهرناماه و پێڕهوهکهیادا پێاک هێناا .مێتاۆدی کااریی هاهڵبژێردراو لهالیاهن ههیئهتی پێداچوونهوه به بهرنامه و پێڕهو که بریتی بوو له نووسینهوهی سهرلهنوێی بهرنامه و پێڕهو ههر له سهرهتاوه زهرفییهته مهتنی و فهلسهفییهکانی گهاڵڵهی بهرنامه و پێڕهوی زیاد کردبوو .ههر ئهوهش بوو به هۆی ئهوه که خهلالقییهتی ئهندامانی کۆنگره زیاتر و باشتر خۆی وهدهرخا و رۆڵی وان لاه دهنگادانێکی فاهرمی و رواڵهتی به مهتنێکی پاکهتی دا کورت نهبێتهوه. کۆنگرهی چارده بهتایبهتی له کهناڵی نێوهرۆکی بهرنامه و پێڕهو و لهپێوهندی لهگهڵ روومای سیاسی و دهزگای رێکخراوهیی حیزبدا زۆر شتی پێشووی البرد و زۆر شتی تازهی هێنا .ئهگهر بهدوور له دهمارگرژیی حیزبی داوهری لهسهر ئهو ئاڵوگۆرانه بکهین ،دهبێ دان بهو راستییه دابنێین کاه ئاهو ئاڵوگۆڕاناه ناه هاهمووی ساهتا ساهت زهروور و نه ههمووشی سهتا سهت زیادی بوون .ئهگهر لهالیهک به راحهتی دهتوانین ئیدیعا بکهین که بهشێک لهو ئاڵوگۆڕانه بهڕاساتی واڵمادهری زهروورهتێکای رهوای کرداری لهو قۆناغه له خهباتی گهلهکهماندا بوون ،لهالیهکی دیکهوه ههق وایه ئهوهمان لهبهر چاو بێ که رهنگه بهشێک له ئاڵوگۆڕهکان زۆرتر بهرههمی مشت و مڕی گوتاریی کهشی پاش لهتبوون بوون (کهشێک که دیاره له پارامێتره بنهڕهتییهكانیدا بهداخهوه هێشتا گۆڕانێکی زۆری بهسهردا نههاتووه). ههر چۆنێک بێ بهاڵم له ههڵسهنگاندنی کۆتاییدا ،حاشاههڵنهگره که کۆنگرهی چارده ههڵگری کۆمهڵێک دهساکهوت و بناخهداناهری هێنادێک عاادهتی تاازه لاه کااری سیاسی و رێکخراوهییدا بوو که دهبێ وهک دیاردهی زۆر باش و بهکهڵک له رهوتی درێژخایهنی گهشهکردن و چوونهپێشای حیزبای دێماوکڕاتی مێژوویایدا تۆماار بكارێن. بۆیه دهڵێم حیزبی دێموکڕاتی مێژوویی چونکه به ههموو ئهو ئاڵوگۆڕانهشهوه که له کۆنگرهی چاردهدا پێک هاتن ،حیزبی دێموکراتی کوردساتان لاه جهوهاهردا لهساهر رێڕهوی مێژوویی خۆی مایهوه و هۆوییهتی سیاسیی ئهو حیزبه به هیچ جۆر مونقهلیب نهبوو. جهخت کردن لهسهر ئهو راستییه لهبهر ئهوه پێویسته که رهنگه کهسانێک ههبن که باوهڕیشیان به ئاڵوگۆڕ ههبێ ،بهاڵم بهپێڕهوی لهو رێفلێکسه رۆژههاڵتییه له کاری سیاسیدا که پێداچوونهوه به ههر شتێکی رابردوو به نیشانهی دهست بهردان له ههموو ئهو رابردوویه و خۆ فڕێدانه نێاو داهاتوویاهکی نااڕوون و قفڵکاراو دهزانان ،باه مهبهستی خۆ بواردن له ههڵسهنگێندراوترین ریسکیش الیان ئاسانتر و بێ دهردی سهرتره که حیزبێك که تهواوی رابردووهکهی تهعبیر له ئامادهیی ئهو حیزبه بۆ خاۆ گۆڕین و خۆ گونجاندن لهگهڵ بارودۆخ دهکا ،له قالبێکی چهقبهستوودا قهتیس بهێڵنهوه. بهپێچهوانهی ئهو جۆره بیرکردنهوهیه ،یهکێک له خاڵه پڕشنگدارهکانی ئاکامهکانی کۆنگرهی چارده راست ئهوه بوو که حیزبی دێموکڕاتی کوردستان وێڕای پهسند کردن یان پهسند کردنهوهی بهرنامهیهکی تۆکمه و ئاقارێکی روونی سیاسی ،لهوه نهترسا که بۆ زۆر پرس و له زۆر بواردا خۆی بکات به البۆراتواری ریفۆرم له کاری سیاسی و رێکخراوهییدا ،شتێک که بهبێشک قازانجی ئاکامهکانی به زۆر له ئهوالتر له بازنهی سنوورداری حیزبهکه دهگهیشت .ههر بۆیهشاه ئێساتا پااش تێپاهڕێنی ساێ سااڵ بهسهر کۆنگرهی چارده و له بهره بهری بهستنی کۆنگرهی پازدهدا ئهندامانی ئهو حیزبه بێبااکن لاهوه کاه لاه دیااریکردنی کاهموکوڕی و گارێ و گاۆڵی جێباهجێ کردنای بڕیارهکانی کۆنگرهی چارده و له گهاڵڵاه کردنای راشاکاوانهی هاهنگاوهکانی داهااتوودا بۆخۆیاان دهستپێشاخهر بان و باه بهرزهفڕییاهکی پیارۆزهوه الساایی ئاهو حیازب و دهوڵهته دێموکراتانهی جیهانی پێشکهوتوو بکهنهوه که لهبهر چاوی مێدیای بێگانهکان له خۆیان ههڵدهپێچن. رهنگه هێندێک شت (بهتایبهتی لهبواری رێکخراوهییدا) له کۆنگرهی چاردهدا بڕیاریان لهسهر درابێ که لاه جهوهاهردا شاتی بااش باوون ،باهاڵم لاه کاردهوه و لاهکاتی پێوهنددانهوهیان به شتهکانی دیکهدا دهرکهوتبێ که جێبهجێکردنیان بهزهحمهت و تهنانهت بهزیانه .ئهزموونی سێ چوار ساڵی رابردوو دهقیقهن ئهو ئهرکه دهخاته سهر شااانی کااۆنگرهی پااازده کااه لااه سااهرجهم بوارهکااانی سیاسااهت و تێکۆشاااندا خاااڵی نێوهڕاساات لااهنێوان تیئااۆری و کااردهوهدا ،لااهنێوان بایهخااه بنهڕهتییااهکان و مااانۆڕه سیاسییهكاندا ،لهنێوان ئاوهاڵ بوونهوه و بهحیزب مانهوهدا ،لهنێوان موشاارکهتی دێموکراتیاک و ئینساجامی تهشاکیالتیدا ،لاهنێوان ماافی ئهنادام و ئاهرکی ئهنادامدا، لهنێوان سهاڵحییهت و بهرپرسیارێتیدا ،و ...هتد دا بدۆزێتهوه .دیاره رهنگه هێندێک شتیشمان بووبن که ئهگهر له تاقیکردنهوهکه دهرنهچووبن لهبهر ئهوه نهبووه که جێبهجێکردنیان عهمهلی نهبووبێ ،بهڵکوو بههۆی پێشداوهری لهسهر ئاکامهکانی جێبهجێکردنیان (پێشداوهرییهک که جااری واباووه تاهنیا و تاهنیا لاهژێر کاریگاهریی شهڕی رهوانیی دهرهکیدا بووه) ههوڵێك بۆ جێبهجێکردنیان نهدراوه. کۆنتێکستی پێداچوونهوه به ئامانجی دوارۆژدا ههروهک گوترا جیا له هێندێک شت که رهنگه شیاوی پێداچوونهوهی سهرلهنوێ بن ،کۆنگرهی چارده کۆمهڵێک دهسکهوتی بهنرخی ههبوو که بۆ ئهوهی ههڵسهنگاندنی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 43 :
Page : 43
دروستیان بۆ بکرێ نابێ له گۆشهنیگای بهرتهسکی مشت و مڕ و ملمالنێ کاتییهکانهوه چاویان لێ بکرێ ،بهڵکوو دهبێ له خانهی پرۆسهی بهردهوام و درێژخایهنی کاری سیاسی له واڵتهکهمان و لهنێو میللهتهکهماندا دابنرێن .دهتوانین ئهو دهسکهوتانه که پاراستن و قووڵکردنهوهیان یهک له ئهرکهکانی کۆنگرهی داهاتوو و کۆنگرهکانی داهاتووی حیزب دهبێ بهسهر دوو بواری سهرهکیدا دابهش بکهین : بواری یهکهم پوخت کردنهوهی وتاری نهتهوایهتییه که بهپێچهوانهی تهبلیغاتێکی دهرهکی که هێندێک کهس و الیهن ههر دوای لهتبوون و بهتایبهت پاش تهواو بوونی کۆنگره بهدژییان وهڕێخست ،به هیچ جۆر به مانای له مهدار دهرچوونێکی سیاسی نهبوو .حیزبی دێموکڕاتی کوردستان -وێڕای ههوڵدان بۆ گرینگیدان و لهبهرچاوگرتنی شیاوتری رووحی نهتهوهییی هاوبهشی ههموو کورد و حهساسییهتی میللیی ئهمڕۆ بهرزتری خهڵکی رۆژههاڵتی کوردستان -هاهروا لاه چوارچێاوهی ئێاراندا باۆ چارهساهری پرسی کورد خهبات دهکا .بهاڵم لهو باوهڕهدایه که به ئێرانی کردنی مهساهلهی کاورد (واتاه ئاهوه کاه پرسای کاورد و نهتاهوهکانی دیکاهی ئێاران بکرێتاه مهساهلهیهکی گهورهی ساختاری و پهرێز ههڵنهگر بۆ نوخبهی سهراسهری) لهالیهک و بههێزکردنی وتاری نهتهوایهتی (بهتایبهتی له رێگهی خیتاابێکی هۆویاهت تهڵهباناهی کاهمتر شهرمێونانه و گهڕانهوه بۆ بێشکهی مێژوویی فهلسهفهی وجوودیی ئهو حیزبه) لهالیهکی دیکهوه ،دهبێ به شێوهیهكی هاوکاات و هاوشاان برۆناه پاێش و هاهر کامێکیاان خزمهت بهوی دیکه دهکا. ئهگهر بواری یهکهم زۆرتر ستراتژی و ئامانجهكان دهگرێتهوه ،بواری دووههم پێوهنادیی باه رێکاار و ئامرازهکاانی گهیشاتن باهو ساتراتژی و ئامانجاناهوه ههیاه .پااش کۆنگرهی چارده زۆر جار ئهو بوارهی دووههم به «دێموکراتیزهتر کردنی « ساتروکتور و کاارکردی حیازب نااو دهبارا .نااکرێ بڵێاین کاه حیزبای دێماوکڕات باه درێژایای مێژووی پڕ له ههوراز و نشێوی خۆی له کێشهی دێموکراسیی دهروونویزبی بێبهری بووه .بهاڵم ئهگهر تهنیا بۆخۆپاراستن لهو مهترسییهش بێ که ئهو جۆره ناوهێنانهی بواری دووههمی دهسکهوتهکانی کۆنگرهی چارده وا لێک بدرێتهوه که پێمان بڵێن کهوابوو حیزبهکهتان باهو راباردووه دهوڵهمهناده لاه تاهمرینی دێموکراسای بهتایباهتی لهژێر کاریگهریی رێبهرانی شههیدیدا دێموکراتیک نهبووه (ئیستنتاجێک که بێگومان ناڕهوا دهبێ) ،لهو باوهڕهدام که پێویسته ئهو بوارهی دووههم به چهشانێکی دیکاه ناوزهد بکرێ که بریتییاه لاه «فاراوان کردناهوهی ئهقڵییاهتی سیاسای و رێکخراوهیای» و هاهمان جێباهجێکردنی باهکردهوهی ئیادئالی دێموکراسای دهگرێتاهوه باهاڵم لاه سۆنگهیهکی شموولیتر و به پێناسهیهکی واقیعبینانهترهوه. فراوان کردنهوهی ئهقڵییهتی سیاسی و رێکخراوهیی بهو مانایهیاه کاه ئاهم حیزباه هاهم لاه دهروونای خاۆیدا باه تهحاهمول و ساینگفراوانییهكی زۆرتارهوه لهگاهڵ ماافی تاکهکان و دیاردهی فرهچهشنی مامهڵه دهكا ،ههم له دهرهوهی خۆیدا و له ئاستی سیاسهتی کهالندا به دوور لاه دۆگمااتیزم و دهماارگرژی باۆ پێوهنادیی نێاوان خاۆی و کۆمهڵگا وهیان پێوهندیی نێوان خۆی و الیهنهکانی دیکهی بزوتنهوه و ههروهها بۆ شێوازهکانی خهبات و تاکتیکهکانی رۆژ دهڕوانێ. ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر بواری یهکهم واته پوخت کردنهوهی وتاری نهتهوایهتی ،ئهو دهسکهوته له کۆنگرهی چاردهی حیزبدا دهیتوانی له دوو رێگاوه که تهواوکهری یهكتر بوون بێته دی :رێگای یهکهم بریتی بوو له پێداگرییهکی روونتر و قایمتر لهسهر بناهمای نهتهوایاهتیی پێناساهی سیاسایی کاورد لاه ئێاران بهتایباهت باه ساڵ نهکردنهوه له زیندووکردنهوهی هێندێک چهمکی مێژووییی وهک کۆماری کوردستان؛ رێگای دووههمیش بریتی بوو یان باشتر وایه بڵێین بریتای دهباوو لاه هاهڵوهژاردنێکی بێ پهردهی کاریگهریی پێوهندیی خهباتی چینایهتی و خهباتی نهتهوایهتی لهسهر هۆویهتی سیاسیی حیزبی دێموکڕات. سهرهڕای زۆر باس و خواس لهو پێوهندییهدا ،له کۆنگرهی چاردهدا دهرفهتی جێبهجێ کردنی رێکااری دووهاهم لاه کایس درا .لاهو بارهیاهوه لاه جیااتی ئاهوهی ساهرنج بدرێته مهسهلهی ئهسڵی که بریتی بوو لهوه که ئایا ئهساساهن سۆسایالیزمی دێموکراتیاک لاه بهرناماهی سیاسایی حیزبێکای ناسایۆنال-دێماوکراتی چااالک لاه ساهردهمی پۆست-سۆسیالیزم دا دهبێ چ جێگایهکی ههبێ ،مهسهلهکه تهنیا له گۆشاهنیگای پرسای باهباوهڕی مان الوهکیتاری ئینساجامی دهروونیای روانینای حیازب باۆ سۆسایالیزمی دێموکراتیکهوه چاو لێ کرا و پێناسهیهکی نوێ بۆ سۆسیالیزمی دێموکراتیک پهسند کرا ،پێناسهیهک که تازه له ناوهکهی بهوالوه شتێکی له سۆسیالیزمی دێموکراتیاک نههێشتبۆوه.
ئامانجی دواڕۆژمان سۆسیالیزمی دێموکراتیک { نیه }! بهشی دووههم و کۆتایی وهک پێشتر باسمان کرد دروست وا بوو پێداچوونهوه به سۆسیالیزمی دێموکراتیک بهشێوهی هاوئاههنگ لهگهڵ سهرجهم پێداچوونهوهکانی دیکه مامهڵهی لهگهڵ بکرێ. چونکااه پێویسااتی و بااهجێبوونی ئاڵوگۆڕێااک لااه وتااار یااان کاارداری سیاساایی حیزبێکاادا تااهنیا کاتێااک بهڕاسااتی دهردهوکااهوێ کااه ئااهو ئاااڵوگۆڕه لهپێوهناادی لهگااهڵ گۆڕانکارییهکانی دیکهشدا مانایهکی ههبێ و ههموو دهسکارییهکان به یهکهوه واڵمدهری ههلومهرجی نوێ بن . سۆسیالیزمی دێموکراتیک وهک دووره دیمهنی ههره کۆتاییی خهباتی حیزبی دێموکڕات پێناسه کراوه .بهپێی ئهو قۆناغبهندییهی ئاجێندای خاهباتی حیزبای دێماوکڕات که له«کورتهباس»دا ئیشارهی پێ کراوه ،نهک ههر جێبهجێکردنی ئهو سیستمه وهختی نههاتووه ،بهڵکوو پێشمهرجهكانی دهستبهکاربوون بۆ خهبات لهپێناویشدا وهدی
الپهڕهی 44 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 44
نههاتوون .ههربۆیه بهپێچهوانهی ئاڵوگۆڕ له دروشمی نهتهوایهتیدا که لهسهر بنهمای رادهیهک له واقعییهتی خهباتگێڕی ئهنجام درا ،پێداچوونهوه باه سۆسایالیزمی دێموکراتیک نهیدهتوانی لهسهر بنهمای گونجاوی و قابلییاهتی جێباهجێکرانی ئاهو سیساتمه لاه واڵت و نیشاتمانی ئێماهدا باێ .لاه عاهوهزدا ،لاه کۆتاایی ههشاتاکان و سهرهتای نهوهدهکانی زایینی بهو الوه کۆمهڵێک ئاڵوگۆڕی گهورهی سیاسیی پێوهندیدار بهو ئیدئاله له جیهانی دهرهوهی بازنهی خهبات و تێکۆشانی ئێمهدا روویان دابوو که زهروورهتی خوێندنهوهیهکی دووباره لهو ئیدئالهیان بۆ ههموو بزوتنهوه چهپ و مهیلهو چهپهکانی جیهان پێکهێنابوو . ئهو ئاڵوگۆڕانه که بریتی بوون له لهنێوچوونی «سۆسیالیزمی مهوجوود» و کۆتایی هاتنی شاهڕی ساارد لهالیاهک و ئاهزموونی واڵتاانی رۆژئااوایی لاهبواری عهداڵاهتی کۆمهاڵیهتیدا و ئاکامهکانی بهجیهانیبوون لهالیهکی دیکاهوه ،هاهق واباوو باۆ ئێماه وهک حیزبێاک کاه هاهر لاه ساهرهتاوه باۆ بهرهوپێشابردنی خاهباتێكی دێماوکراتیکی ناسنامهخواز (هویت طلب) پێک هاتوه ،تهنیا ئهنجامدانی خوێندنهوهیهکی سهرلهنوێ بۆ سۆسایالیزمی دێماوکراتیکی لاێ نهکهوێتاهوه .باهڵکوو لاه بناهڕهت ڕا بووبایاه مایاهی پێناسااهکردنهوهی جێگااه و پێگااهی ئااهم ئیدئالااه لااه تااابڵۆی گشااتیی ئامانجااه سیاسااییهکانی حیزباادا .سۆساایالیزمی دێموکراتیااک – بااه هااهموو ئااهو خوێندنااهوه دووبارهیهشهوه که لێمان کردبوو -نهدهبوو لهنێو قتوویهکی داخراودا و بهبێ لهبهرچاوگرتنی رهههنادهکانی تاری ناسانامهی سیاسایی حیازب بخرێتاهوه نێاو بهرناماهی حیزب . بهپێی ئهوه که چ ئاستێکی ئانالیز بۆخۆمان ههڵدهبژێرین ،ئهو بابهته بهرهوڕووی دوو پرسیارمان دهکاتهوه که له رووی سروشت و گرینگییهوه تهواو لێک جیااوازن : ئهوه که سۆسیالیزمی دێموکراتیک چۆن پێناسه دهکهینهوه باسێکه و ئهوهش که ئایا سۆسیالیزمی دێموکراتیاک وهك ئاماانجی دواڕۆژی حیازب چااو لاێ دهکاهین باساێکی دیکهیه. پرسێکی ئاڵۆز بهاڵم الوهکی :پێناسه کردنهوهی سۆسیالیزمی دێموکراتیک لهقهڵهمدانی خوێندنهوهی دووبارهی سۆسیالیزمی دێموکراتیک وهك پرسێکی الوهکی به مانای بێبایهخ کردن یان به هێند نهگرتنی پرسهکه وهک خۆی نیه ،بهڵکوو ئهو پرسه له بهراورد لهگهڵ پرسهکهی تردا بابهتێکی الوهکی و دووههمییه .ئهگینا بهلهبهرچاوگرتنی ههموو ئهو ئاڵوگۆڕانه که له پاش کۆتایی هاتنی شهڕی سارددا له پێوهندییه نێودهوڵهتییهکان و له بارودۆخی سیاسی و ئابووری و کۆمهاڵیهتیی واڵتاانی جیهانادا روویاان داوه ،ئهنجامادانی خوێندنهوهیاهکی دووبااره لاه سۆسایالیزمی دێموکراتیک بهبێشک کارێکی پێویست و له جێی خۆیدا بوو . ئهمساڵ چل ساڵ بهسهر هاتنی سۆسیالیزم بۆ نێو بهرنامهی حیزب و بیست و حهوت ساڵ بهسهر پهسند کرانی سۆسایالیزمی دێموکراتیکادا تێدهپاهڕێ .ئاهو ساهردهمهی سۆساایالیزمی دێمااوکراتیکی وهک ئامااانجی دواڕۆژی حیاازب تێاادا پهسااند کاارا ،سااهردهمێک بااوو کااه لااهودا دوو سیسااتمی فیکااری و سیاساای واتااه سۆساایالیزمی مااهوجوود و سهرمایهداری نهک ههر بهشێوهی تیئۆری بهڵکوو بهشێوهی مهیادانییش لهبهرامباهر یاهکتردا راوهساتابوون .هاهرچی سۆسایالیزمی دێموکراتیاک و سۆسایال دێموکراسییشاه یهکهمیان بۆ پڕکردنهوهی کهمایهسییهکانی سۆسیالیزمی مهوجوود (کهوابوو به مهبهستی زیاد کردنی شتێک بهو سیستمه) و دووههمیان بۆ پێشگیری له زیادهڕهوییهکانی سهرمایهداری (کهوابوو بۆ کهمکردنهوهی شتێک لهو سیستمه) نیشان دهدران .ئهگهر دژایهتی و لهگژ یهکهوه چوونی نێوان سیستمه ئهسڵییهکان روون و ئاشاکرا باوو ،لاه عهوهزدا سیغه ئیسالحییهکانی ئهم سیستمانه ههمیشاه چ لاه رووی فیکرییاهوه و چ لاه مهیادانی کاارپێکردنی سیاسایدا پێوهندییاهکی ههرچهناد لێاڵ و نااڕوون ،باهاڵم پێوهندییهکی حاشاههڵنهگریان پێکهوه ههبووه (خودی دهستهواژهی سۆسیالیزمی دێموکراتیک ههمیشه دهستهواژهیهکی باوی نێو کهمپی سۆسیال دێموکراسی باووه) .هاهر به کهڵک وهرگرتن له پێوهندیی نێوان ئهو دووانهش بوو که وهک دواتر باسی دهکهین حیزبای دێماوکڕات تاوانی هاوئامانجییاهکی پرهنسایپی لهگاهڵ چاهپی رۆژهاهاڵتی (رهتکردنهوهی سازش لهسهر ستهمی چینایهتی) وهک بهستێنێک بۆ نزیک بوونهوه له چهپی رۆژئاوایی (له دهرگا دانی ئهنترناسیۆناڵ سۆسیالیست) بهکار بێنێ. مانۆڕێکی لهو چهشنه بهتایبهتی لهو الیهنهوه بۆ حیزبی دیموکڕات ئاسانتر بوو که مامهڵهی ئهو حیزبه لهگهڵ شیکردنهوهی زانستیی پرسی چینایهتی چ له سهردهمی دوکتور قاسملوودا و چ له سهردهمی پۆست -قاسملوودا ههمیشه مامهڵهیهکی نامهسلهکی و بهدوور له دۆگماتیسم بووه .ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر روانینی د .قاسملوو، خودی پهسند کردنی سیغهیهک له چارهسهری کێشهی چینایاهتی کاه لاهچاو ئاهوه کاه ئهوساا لاه ئێاران و لاه ناوچاهدا شاتێکی دژه بااو باوو ،بۆخاۆی هاهڵگری پاهیامی ئینعیتافه .کورتهباس سهرهڕای نیشاندانی سۆسیالیزمی دێموکراتیک وهک رهتکردنهوهی بێئهمالوئاهوالوی ساهرمایهداری ،باههۆی شاکڵنهگرتنی ساهرمایهداری لاه کۆماهڵی کوردهواریدا تا ڕادهی ئهوه که ببێته بهربهست بۆ گهیشتن به مافه نهتهوایهتییهکانی کورد ،نیشانهگرتنی شهڕانیی سهرمایهداری به شاتێکی پێویسات ناازانێ .مێتاۆدی کورتهباس لهجیاتی ئهوهی لهسهر ههڵوهشاندنهوهی سیستمێکی فاهڕزهن ماهوجوود (ساهرمایهداری) راوهساتێ ،لهساهر بنیاتناانی سیساتمێک لاه داهااتوودا (سۆسایالیزم) راوهستاوه و ههربۆیهشه تێپهڕین به یهکهمیان بۆ گهیشتن به دووههمیانی وهک گاوزارێکی بێئهمالوئاهوال قباووڵ نیاه .ساهرنج راکاێش ئهوهیاه کاه دانای دروشام باه دژی ئیمپریالیزمیش ( ئیمپریالیزم وهک «قۆناغی ئهمڕۆی ساهرمایهداری») -باه لهباهرچاوگرتنی رهویناهوه و کاڵبووناهوهی رۆژ لاه دوای رۆژ زیااتری ئاهو فاهزا سیاسای و ئیدئۆلۆژیکهی ئهو دروشمهی بهسهر بهشی ههره زۆری هێزه سیاسییهکانی ئێرانی ئینقالبیدا سهپاندبوو -ههر له سهردهمی ژیانی د .قاسملوودا ورده ورده له ئهدهبیاتی سیاسیی حیزب دهچێته دهر . کورتهباس بێگومان سۆسیال دێموکڕاسییش وهک ریفۆرمیسمێک رهت دهکاتهوه ،بهاڵم ئهوهندهی د .قاسملوو ستایشی دهسکهوتهکانی واڵتانی لیبڕاڵی له بواری ئازادییدا
الپهڕهی 45 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 45
دهکرد ،ئهوهنده تاریفی دهسکهوتهکانی سۆسیالیزمی مهوجوود لهبواری یهکسانییدا نهدهکرد .هاۆگریی د .قاساملوو باه پابهنادیی دێموکڕاساییهکانی رۆژئااوا باه بوعادی سیاسیی دێموکڕاسی ئهوی هان دا ههتا هاموشۆی کۆڕ و کۆمهڵی سۆسایال دێماوکڕات هاهم بکاتاه دهسامایهیهک باۆ دهوڵهمهناد کردنای فیکریای تاوخمی دێموکراتیاک لاه سۆسیالیزمی دێموکراتیکی حیزبهکهی خۆی و ههم بهستنێک باۆ نزیکایاهتی و هاوپێوهنادی باه مهبهساتی وهدهساتهێنانی النیکاهمێک لاه پشاتیوانیی سیاسای باۆ داخاوازی نهتهوایهتیی گهلی کورد له کوردستانی ئێران که ئهو کاته له بێتهفاوهتیی موتڵهقی کۆمهڵگای نێونهتهوهییدا به ئاگر و ئاسن سهرکوت دهکرا. خیسڵهتێک که د .قاسملوو به حیزبی دێموکڕاتی بهخشیبوو بریتی لهوه که ئهو حیزبه ئیجازه به خۆی بدا که جاههانبینیی تایباهت باه خاۆی هاهبێ ،باه هاۆی رهوتای رووداوهکان له سهردهمی پاش قاسملوودا دیسان دهرفهتی کارا بوونی بۆ پێک هاتهوه .پاش ئاهوهی باه رووخاانی دیاواری بێارلین و تێکڕماانی ئۆردووگاای سۆسیالیساتی شهڕی سارد کۆتایی هات و ستارتی کۆمهڵێک ئاڵوگۆڕی بنچینهیی له بواری سیاسی و دهوڵهتداری لهسهر ئاستی جیهانیدا لێ درا ،راپۆرتی کۆمیتهی ناوهندیی حیازب بۆ کۆنگرهی نۆههم دهرگای بهسهر خوێندنهوهی دووبارهی ئیدئالی سۆسیالیستیدا کردهوه .بهاڵم ئهوه تهنیا له کۆنگرهی ساێزدهی حیازب ڕا و لاه راساتیدا لاه کاۆنگرهی چاردهی ههردوو الی دێموکڕاتدا بوو که ههلی راستهقینه بۆ وارید کردنی خوێندنهوهی دووبارهی سۆسیالیزمی دێموکڕاتیک بۆ نێو بهرنامهی حیزب رهخسا . بهاڵم خوێندنهوه تازهکانی سۆسیالیزمی دێموکڕاتیک له ناو زیاتر شتێکیان له سۆسیالیزمی دێموکڕاتیک نههێشتهوه و خلیساکانێکی وههاا باهالی سۆسایال دێموکڕاسایدا بهسهر دهقهکاندا زاڵ بوو که سهرمایهداری وهک سیستمێکی بێئهمالوئهوال له بهرناماهی حیزبای دێماوکراتی کوردساتاندا بهشاێوهی ناڕاساتهوخۆ و لاه بهرناماهی حیزبای دێموکڕاتی کوردستانی ئێراندا بهشێوهی راستهوخۆ قبووڵ کرا( .ئهوه له حاڵێکدا که لهو جیهانهدا که ئهو چهمکانه بهشێوهی مهیدانی کاریان پێ دهکرێ ،به هۆی لهرز و تایهک که دهوڵهتی ریفاهی تووشی بووه و ههروهها بههۆی قهیرانی ئاابووری و دارایای بهشاێوهی هاوکاات و هااودژ هاهم سۆسایال دێموکڕاسای باه سانوورهكانی خاۆی گهیشتووه و ههم پێویستیی نهخشی دهوڵهت له ئابووریدا به ههموو الیهک ساهلماوهتهوه) .لهالیاهکی دیکاهوه پێناساهی ناوێی سۆسایالیزمی دێموکڕاتیاک لاه بهرناماهدا دووچاری درێژدادڕییهک باوو کاه لاهودا دووپاتکردناهوهی دووپاتاهکراوهکان تێکاهڵ باه ریزکردنای پێچهواناهكان کارا باهبێ ئاهوهی هێنادێک باژاری ئهساڵی (باۆ نمووناه دابهشکردنهوهی دهوڵهمهندییهکان ،دهستێوهردانی دهوڵهت له ئابووریدا ،جێگه و پێگهی ههر یهک له کهرتی گشتی و ئیبتکاری شهخسی) پوخت بکرێنهوه. بێگومااان کااه سۆساایالیزمی دێموکڕاتیااک دهبااوو خوێندنااهوهی دووبااارهی بااۆ بکاارێ .بااهاڵم رادهی پابهناادیی حیزباای دێمااوکڕات بااه حااهرفی سۆساایالیزمی دێموکڕاتیااک و نهوهسانهکان و باس ههڵگر بوونی ئهو خوێندنهوه دووبارانه که لهو ئیدئاله کراون ههمووی نیشاندهری نیسبی بوونی ئهو چهمکانهن .ئیدئالێک که ئهوهناده نیسابی و ناپایهدار بێ ،بهڕاست شایانی ئهوه ههیه که لهالیهن حیزبێکی ناسیۆنال -دێموکراتی وهک حیزبی دێموکڕاتهوه ههروا وهك ئامانجی دواڕۆژ ناو ببرێ؟ پرسێکی ساده بهاڵم سهرهکی :جێگهی سۆسیالیزمی دێموکراتیک لهنێو ئامانجهکانی حیزبدا د .قاسملوو که سۆسیالیزمی دێموکراتیک لهسهر دهستی وی هاته نێو بهرنامهی حیزب ،بههۆی باکگراونادێک لاه ساهرهتاکانی کااری سیاسای و ژیاانی تاراوگاه و باواری پسپۆڕی که ههیبوو ،بۆخۆی مارکسیستێکی شارهزای لێ دهرهاتبوو .بهاڵم له پانتایی فیکریی ئهودا ههمیشه حهساسیهتی میللی گرینگییهکی زۆر گهورهتری ههبوو .ئهوه ههم بۆ سهردهمی پێگهیشتنی راسته کاتێک ئهو بهپێچهوانهی زۆربهی رووناکبیرانی سهردهمی خۆی که ههموو شتێکیان دهکرده تابعی مهفاهیمی چهپ ،بیری مارکسیستیی دهخسته خزمهت بهرهو پێشبردنی مهسهلهی نهتهوایهتی؛ ههم لهپێوهندی لهگهڵ دهورانی درهوشانی وهك رێبهری بزوتنهوهیهکی سیاسیی ناسنامهخواز کاه بهشاێوهیهکی سروشتی چهندین قات کهمتر له پرسی نهتهوایهتی خۆی به پرسی چینایهتییهوه خهریک دهکرد (ناهاوسانییهکی بهجێ که رهنگدانهوهی له چاالکیی فیکری و تهبلیغیی سهرجهم حیزبهکهشیدا ههبوو) .ئهگهر راسته که پاشخانه مارکسیستییهكهی د .قاسملوو دهرفهتی ئهوهی پێ دهبهخشی که له حیزبی دێموکڕات و له دهرهوهی حیزبیشدا بۆ باس و خواسی پێوهندیدار به پرسای چینایاهتی زۆر موساهللهت باێ ،باهاڵم ئاهو پاشاخانه باه هایچ جاۆر پاڵناهری ساهرهکی باۆ باه پهساند گهیانادنی سۆسایالیزمی دێموکراتیک وهك ئامانجی دواڕۆژی حیزب نهبوو . دهزانین که باوهڕی حیزبی دێموکڕات به ئیدئالی دادپهروهری ههر له یهکهمین مهرامنامهی ئهو حیزبه له کاتی دامهزرانیادا ئیشاارهی پاێ کاراوه .باه لهباهرچاوگرتنی خهستتر بوونهوهی فهزای ئیدئۆلۆژیکی حهفتاکان و سهرهتای ههشتاکانی زایینی ،حیزبی دێموکڕات له ههر حاڵدا ههر نهیدهتوانی بهپێچهوانهی ئاراستهی ئهو رووباره چهپگهرایه بڕوا که له ئێران و سهرجهم ناوچهدا له ئارادا بوو .ههر لهو کاتهدا بهاڵم هۆگریی سروشتیی ئهو حیزبه به دێموکڕاسی (پێش ههموو شتێک لهبهر ئاهوهی دێموکڕاسی به باشترین بهستێنی وهدیهێنان و پاراستنی مافی نهتهوایهتی دهزانێ) لهالیاهک و لهالیاهکی دیکاه بایهخادانی ماهغزی موتهفاهکیری ئاهو حیزباه ( پاێش ههمووان خودی د .قاسملوو) به واقعییات و تایبهتمهندییهكانی کۆمهڵ و واڵتی خۆمان ،ئهو حیزبه بۆ سهرکێشییهکی پیرۆز هان دهدا ههتا سیغهیهک کاه لاه ئیادئالی سۆسیالیستیی پهسند دهکا سیغهیهك بێ که له ئاستی تیئۆریدا خۆکردی و خۆماڵی بێ و له مهیدانی کردهوهشدا زۆرترین دهرهتانی مانۆڕی سیاسیی پێ بدا .د .قاسملوو ئهخالقی سیاسی و مینجوملاه ساهربهخۆیی بڕیااردانی زۆر باۆ گریناگ باوو ،باهاڵم لاهپێناوی بهرژهوهنادیی میللاهتی خاۆیدا حاازر باه بهزانادنی هاهر چهشانه جاهغزێکی ئیدئۆلۆژیک بوو (بهرنامهڕێژیی وی بۆ سهفهر بۆ ئهمریکا بۆ کهمتر له حهوتوویهک پاش ئهو رێکهوته شوومهی تێیدا شههیدا کرا ،باشترین بهڵگهی ئهم راستییهیه (. سۆسیالیزمی دێموکراتیک بۆ حیزبی دێموکڕات و بۆ دیتنێك که د .قاسملوو له داهاتووی خهباتی ئهو حیزباهی هاهبوو پاێش هاهموو شاتێك ئامرازێاک باوو لاهپێناو دوو مهبهستی زۆر رهوای سیاسیدا :مهبهستی یهكهم ههروهک باسمان کرد بریتی بوو له کردنهوهی دهالقهیهک له دنیای دهرهوهدا بهسهر خهباتی کورد له ئێران که ئهو
الپهڕهی 46 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 46
وهخته له ههر جۆره پشتیوانییهکی نێونهتهوهیی بێبهش بوو .ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر مهبهستی دووههم ،ئهویان بریتی بوو له ساغکردنهوهی سیاسی و تهشاکیالتیی حیزب له مهیدانی نێوخۆدا .لهراستیدا یهكێک له کارکردهكانی هێنانی سۆسیالیزمی دێموکراتیک ئهوه بوو که له درێاژهی ئاهو رهوتاهدا کاه لاه کاۆنگرهی چاوارهوه باه پهسند کردنی «سیمای دێموکڕات» دهستی پێ کردبوو ،وێڕای روونکردنهوه و جێگیار کردنای کۆماهڵێک مهرزبهنادی کاه بهرههمهکاهیان بناهبڕکردنی فکاری تاوودهیی لاه ریزهکانی حیزبدا و بهگشتی تهسبیتی سوننهتی سهربهخۆیی سیاسیی حیازب باوو ،دهزگایاهکی حیزبیای مونساهجیم و قهوارهیاهکی تهشاکیالتیی یاهكگرتوو بێتاه دی کاه کارایی رووبهڕووبوونهوهی چالێنج (چالش)هکانی دواتری ههبێ( .د .قاسملوو بۆخۆی دان بهوهدا دهنێ کاه زۆر لهواناهی دهنگیاان باه کورتاهباس داباوو لهباهر ئیمانێاک نهبوو که بهو ئیدهئالهیان بووبێ یا تهناناهت لهباهر ئاهوه ناهبووه کاه هاهر لێشای حااڵی باووبن ،باهڵکوو باه مهبهساتی دووبارهکردناهوهی متماناه و پشاتیوانییان لاه رێبهرایهتیی ئهو و هاوبیر و هاوکارهکانی بوو). دانانی ئامانجی دواڕۆژ وهک قالبێکی جیاواز له دروشمی ستراتژی له پراکتیکی ئهحزابی سیاسیی جیهاندا بۆخۆی حاڵاهتێکی شااز و دهساکردی هاهبوو .باهاڵم هاهروهک چۆن حیزبی دێموکراتی سهردهمی د .قاسملوو نهیدهتوانی ئیدهئالی سۆسیالیستی نهخاته نێو سهرلهوحی ئامانجهکانییهوه ،سیغهیهكی تایباهتییش کاه ئاهو حیزباه لاهو ئیدئالهی بۆخۆی ههڵبژاردبوو نهدهکرا لهنێو قالبێک جگه له «ئامانجی دواڕۆژ»ی حیزبدا جێ بگرێ .سۆسیالیزمی دێموکراتیک باۆ ئاهوهی هاهم لاهرووی مێتۆدۆلاۆژیی سیاسییهوه سهر له خهڵک نهشێوێنێ و ههم بهتایبهتی بۆ ئهوهی ئهو کارکرده سیاسییه دووبڵهشی ههبێ که باسمان کرد (راکێشانی پشاتیوانیی دهرهوه و جێگیرکردنای سنووربهندییه نێوخۆیییهکان) ئهودهم ههر دهبوو به ئامانجی دواڕۆژ دابنرێ. ئێستا ،بێگومان که دهبێ سۆسیالیزمی دێموکراتیک وهک یهکێک له بایهخ و ئیدئاله بنهڕهتییهکانی حیزبی دێموکڕات بمێنێتاهوه .حیزبای دێماوکڕاتی کوردساتان ئهگاهر تهنانهت به ئهندازهی رابردووش دهستهواژهی «حیزبی پێشڕهو» (که ئهمهشیان ههر چهمکی سهردهمێکی بهسهرچوویه که تهنانهت ئهحزابی کۆمونیستییش لاه واڵتاانی پێشکهوتوو لهمێژه وازیان لێ هێناوه) ،هێشتا ههر دهبێ وهک حیزبێکی خهڵكی و موددهعیی دهسهاڵت ،ئازادی و بهختاهوهریی تااکی کاورد تاهنیا لاه دابینکردنای مافاه نهتهوایهتییهکاندا نهبینێ و پێویسته واڵمی بۆ زۆر پرسی دیکهش ههبێ که لهنێو واندا عهداڵهتی کۆمهاڵیهتی نهخشێکی ساختاریی ههیه .ئهزموونی کۆن و تازهش بۆ ئهوه که به وهدیهاتنی ئازادیی گهل خواستی خهڵک تهواو نابێ زۆره. بهاڵم ههق وایه ئهنگیزه واقیعییهکانی پهسند کردنی سۆسیالیزمی دێموکراتیک که وهک باسمان کرد ئهنگیزهی سیاسی و عهمهلیی رۆژ بوون ههروهها ئاهو نیسابییهتهی لهپێوهندی لهگهڵ ماهییهتی ئهو ئیدئالهدا ئاماژهماان پاێ کارد ،باهو قهناعهتاهمان بگهیاهنن کاه نااوبردنی سۆسایالیزمی دێموکڕاتیاک وهک ئاماانجی دواڕۆژی حیازب چیدیکه بهجێ نییه .رهنگه نه ئهمڕۆ و نه تهنانهت له رابردووشدا کاهمترین نااکۆکیی بیاروڕا لهساهر ئاهوه ناهبووبێ کاه ئهگاهر قاهرار باێ ئاازادیخوازانی کوردساتانی دابهشکراو ئامانجێکی دواڕۆژیان ههبێ ،ئهو ئامانجه نیهایییه سۆسیالیزمی دێموکراتیک نیه و شتێکی دیکهیه .ههر له بنهڕهت ڕا هاوسانکردنی ئازادیی نهتهوایهتی و یهکسانیی چینایهتی وهک دوو کۆڵهکهی بهرابهر و بهقهد یهک گرینگی خهباتی حیزبی دێموکرات شتێکی ناڕهوا و زیانبهخشه .ئهگهر قهرار بێ بناهماکانی فهلساهفهی وجوودیی حیزبی دێموکڕات دهستنیشان بکهین ،پایهیهکیان ئازادیی نهتهوایهتی و پایهكهی دیکه نهک یهکسانیی چینایهتی ،بهڵکوو دێموکڕاساییه .چونکاه دێموکڕاسای وهک چهمکێکی فره رهههند و فره ئاست بۆخۆی دادپهروهریی کۆمهاڵیهتییش دهگرێته خۆی . ئهگهر ههموو ئهو بۆچوونانهشمان قبووڵ نهبێ که سهبارهت به خهسارناسیی کاریگهرییهکانی چهپگهرایی لهسهر بزوتناهوهی کاورد بااس دهکارێن ،رهنگاه زۆر زهحماهت نهبێ که دان بهو راستییهدا بنێین که له سهردهمی ئێستادا بۆ حیزبێکی وهک حیزبی دێموکڕات خۆ دیتنهوه له باهرهی چهپادا گرینگیای مێژووییای خاۆی لاه دهسات داوه (شتێک که دیاره نابێ به مانای وهرچهرخان بهرهو بهها کۆنسێرڤاتیاهکان لێک بدرێتهوه و بێگومان که ئهو حیزبه دهبێ تا سهر زۆر لهو بههایاناهی باۆ گریناگ باێ که له رووی مێژوویییهوه له بهستێنی هزریی چهپدا ههڵقواڵون و گهشهیان کردوه) .له عهوهزدا ،ناسیۆنالیزم لهو روانگهیهوه که ئێمه بۆی دهچین و لهو خانهیهدا که خهباتی رزگاریخوازانهی میللهتی ئێمه تێیدا قهرار دهگرێ و بهو پرهنسیپانهوه که ئهو خهباتاه رهچااوی کاردوون ،ئاهمڕۆ ئیادی لاه ئاساتی جیهانیادا جێگاه و پێگاهی شایستهی خۆی وهرگرتۆتهوه .لهبهرچاوگرتنی ئهمه هاوههنگاوییه ههم لهگهڵ رهوتی رووداوهکانی سهردهم ( سهرنجڕاکێشه لهبیرمان باێ کاه یهکاهمین ئاکاامی ناهمانی ئهو ئیمپراتۆرییه مۆدێرنهی بهناوی یهکسانییهوه ئازادیی له خهڵک زهوت کردبوو رزگاریی نهتهوایهتیی گهالن بوو) ،هاهم لهگاهڵ ئیاراده و هۆشایاریی نهتهوایاهتیی گهشهسهندووی خهڵکی خۆمان .ههربۆیهشه ئهوه که کاتی خۆی دهگوترا ئێمه نه حیزبێکی مارکسیستین نه حیزبێکی ناسیۆنالیسات ئاهمڕۆی ئیادی رهنگاه تاهنیا نیاوهی یهکهمی راست بێ .کاتی خۆی که حاشا له ناسیۆنالیست بوونی حیزب دهکرا زۆرتار لهباهر ئاهو مۆرکاه تونادڕهو ،جوداییخاواز و دهمارگرژییاناه باوو کاه لاه بزووتناهوه ناسیۆنالیستییهکان دهدران .لهحاڵێکدا ئهمڕۆ ئیدی دهرکهوتوه که خۆبواردن له زهقکردنهوهی ناسانامهی نهتهوایاهتی تاهنیا باۆ لهئهمانادابوونی ئاهو جاۆره تۆمهتاناه بهرههمی پێچهوانهی ههیه .لهالیهکی دیکهوه کاتی خۆی دهمانگوت ئهو رۆژهی مافی نهتهوایهتیمان وهرگرت ،کاری ئێمه ئاهوجار دهسات پاێ دهکاا کاه بریتای دهباێ لاه جێبهجێ کردنی سۆسیالیزمی دێموکراتیک و ههربۆیهشه سۆسیالیزمی دێموکراتیک به ئامانجی دواڕۆژ ناو دهبهین .ئهوهش بۆخۆی یهکێکی تر لاهو ئیساتدالالنهی شایاوی پێداچوونهوهیاه .چونکاه ئهگاهر قاهرار بااێ ئاماانجی خاهباتی ئاازادیخوازانی کااورد وهدهساتهێنانی مافاه نهتهوایهتییاهکانی نهتااهوهی کاورد لاه چوارچێاوهی دهوڵااهتانی مهوجووددا بێ (که خهباتی حیزبی دێموکڕات و زۆربهی حیزبه مهیدانییهکانی کورد تا ئێستا لهو خانهیهدا قهرار دهگرێ) ،ملمالنێ لهسهر پاراستن و قووڵکردنهوهی
الپهڕهی 47 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 47
دهسکهوته نهتهوایهتییهکان هیچ کات کۆتایی پێ نایه .خهباتی نهتهوایهتی تهنیا کاتێک کۆتایی پێ دێ که بهرهاهمی ئاهو خهباتاه دهوڵاهتی ساهربهخۆ باێ (تاازه ئهودهمیش سهروهریی نهتهوهیی ههر مهوزووعه). ئاکامگیریی ئهو باسه ئهوهیه که رهوتێک که له کۆنگرهی سێزدهی حیزبدا به پهسند کردنی دروشمی فیدرالی و ئااڵی کوردستان دهستی پێ کرد و له کۆنگرهی چااردهدا به بڕیاری پڕڕهنگ کردنهوهی ناسنامهی نهتهوایهتی له ناسنامهی سیاسیی حیزبدا (بهتایبهتی له رێگای هێنانهوهی کۆماری کوردستان بۆ نێاو ساهرتیتری مهراماهکانی حیزبی دێموکڕات) درێژه درا ،ههق وابوو ئهوهش بگرێته خاۆی کاه سۆسایالیزمی دێموکراتیاک (ساهرفهنهزهر لاهوه کاه پێناساهکهمان لاهو ئیدئالاه چیاه و چاۆنی پوخات دهکهینهوه) چیدیکه وهک ئامانجی دواڕۆژ ناو نهبرێ .باا ئاهم دهساکارییه کاه مانایاهکی زۆر ئاهوالتر لاه دهساکارییهکی ساادهی ئینشاایی ههیاه ،یاهكێک لاه کارهکاانی کۆنگرهی پازده بێ. سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی 41 :ی مارس 4177
وهدرۆخستنهوهیهكی پێویست له بابهتێكی مێدیا نیوزدا سهبارهت بهو زنجیره کۆنفڕانسه که حهوتووی رابردوو بۆ لاهقاودانی پێشاێلکاریی ماافی مارۆڤ لهالیاهن کۆمااری ئیساالمییهوه لاه رێکخاراوی نهتهوه یهکگرتووهكان بهڕێوه چوو ،کۆمهڵێک درۆ و دهلهسه بوو کراوهتهوه که لێرهدا ناچارم به وردی واڵمیان بدهمهوه : -7پێش ههموو شتێک مێدیا نیوز ئیدعا دهكا که ئهو به ناو زانیارییانه لهالیهن سهرچاوهیهک له نوێنهرایهتیی دهرهوهی واڵتی حدک را به دهست وان گهیشتووه .باه ناسیارییهک که له حیزبهکهی خۆم و له هاوڕێیانی حیزبیمم ههیه ،کهمترین گومانم نیه که ئهو قسهیه له شوێنهونکهیهکی ناشیانه زیاتر نیه و نووسهر یا نووسهرانی بابهتهکه باێ ئاهوهی باهخۆیان بازانن ئادرهسای خۆیان داوه .من له خۆڕا نااتوانم کهسای دیااریکراو باه نووساینی ئاهو تۆماهت و بوختاناناه تاوانباار بکاهم. تهنیا بۆ ئاگاداریی خوێنهران ئهوهنده دهڵێم که چهند کهس له ئهندامانی حدکا که به ناوی "ئهنجووماهنی مافی مرۆڤای کوردساتانی ئێاران" باۆ کۆبووناهوهی شاووڕای ماافی مارۆڤ هااتبوون ،لهساهر ئاگاادار کردناهوه و بانگهێشتنی خۆم له بهشێک له زنجیره کۆنفڕانسهکهی ئێمهشدا حزووریان ههبوو .لهالیهکی دیکاهوه ،چهناد دهقیقهیااهک پااێش دهسااپێکردنی کۆنفڕانساای رۆژی سااێههم کااه بااۆ باااس لااه وهزعییااهتی گااهالنی ئێااران و کهمایهتییهکانی ئهو واڵته تهرخان کرابوو ،لهبهر ئهوهی دیاریکردنی وتاربێژانی کۆنفڕانسای ئاهو رۆژه لاه عۆدهی من بوو ،بهرپرسی رێکخراوی "سوود ویند" داوای ئهو بهڕێزانهی حدکا بۆ بهشداری له پانێلهکاهی باه من گهیاند .ئهمنیش ،لهبهر ئهوهی بهشدارانی پانێلی ئهو رۆژه زۆر بوون و دوو کهس له وتاربێژانیش کورد بووین ،ئهو داوا ئاخر لهحزهییهم قبووڵ نهکرد .هیاوادارم ئهوه که ئێستا کردوویانمه "عامیلی موجاهیدین" ،هیچ پێوهندیی بهو مهسهلهیهوه نهبێ. -4لهو بابهتهدا ئیدعا کراوه نوێنهرایهتیی دهرهوهی واڵتی حادک باۆ بهشاداری لاه کۆبووناهوهکانی نهتاهوه یهكگرتووهكانادا پشات باه رێکخاراوی موجاهیادینی خاهڵق دهبهستێ .گومانم نیه که نووسهرانی بابهتهکهی مێدیا نیوز ههم به نهزهری شهخسیی مان لهساهر موجاهیادین و هاهم باه ههڵوێساتی رهسامیی حادک لاهو پێوهندییاهدا ئاشانان .جیاا لاهوهش کاه موجاهیادینی خاهڵق لاه دانیشاتنهکهی شاووڕادا هایچ چهشانه بهشادارییهکیان ناهبوو و تاهنیا لاه دهرهوهی سااختمانی نهتاهوه یاهكگرتووهكان خۆپێشاندانیان وهڕێ خستبوو ،پێویسته بڵێم که من له ساڵی 4111بهو الوه چهندین جار له کۆبوونهوهکانی شووڕای مافی مرۆڤ له ژنێڤ بهشدار باووم کاه دوا جاار مانگی نوامبری رابردوو بوو که له کۆبوونهوهی شووڕا بۆ باس لهسهر دۆخای کهمایهتییاهکان بهشادار باووین و لاهوێ بهرهسامییش وتارماان پێشاكهش کارد .هاهموو ئاهو جارانهش که بهشدار بووین ،لهبهر ئهوهی ئوسووڵهن شووڕای مافی مرۆڤ تهنیا له رێگای ئێن جی ئۆکانهوه رێگای بهشداری به نوێنهرانی گهالنی بێدهوڵهت دهدا ،یاا به ناوی "ئالیانسی چلچرا" که رێکخراوێکاه لهالیاهن ئێماهوه لاه فهڕانساه داماهزراوه ،یاا باهناوی "فێدراسایۆنی نێونهتاهوهیی باۆ دیفااع لاه ماافی کهمایهتییاهکان" باه سهرۆکایهتیی دۆستی یوونانیم "دامیانۆس سهرهفیدیس" بهشدار بووین .بهو حاڵهش ئهگهر کهسانێک ههر چهشنه گوومانێکیان سهبارهت به سیغهی بهشداریی ئێمه لهو کۆبوونهوانهدا ههیه ،دهتوانن له رێگای ئهم ئیمهیلهوه پێوهندی به خانمی "ژولیا بێژێ" له سکرتاریای شووڕای مافی مرۆڤهوه بگرن و لێکۆڵینهوه بکهن که داخوا من و هاوڕێیانم به نوێنهرایهتی لهالیهن کامه رێکخراوانهوه لهو دانیشتنانهدا بهشدار بووین :
hrcaccreditation@ohchr.org
-3گرینگترین تۆمهتی بێ بنهمای مێدیا نیوز ئهوهیه که گۆیا ئهو زنجیره کۆنفڕانسه کاری موجاهیدینی خهڵق بووه .رێکخراوی "سوود ویند" وهك میوانداری سهرهکیی
الپهڕهی 48 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 48
ئهو کۆنفڕانسانه رێکخراوێکی موعتهبهری ئوتریشییه و دۆستانی سهرچاوهکهی مێدیانیوزیش له ئوتریش چاکی دهناسن" .کارزاری لهقاودانی پێشێلکاریی مافی مرۆڤ له ئێران"یش که به هاوکاریی ئهو رێکخراوه ئهو کۆنفڕانسانهی بهڕێوه برد و ئێمهش وهک "چلچرا" بهشێک لهو کارزاره بووین ،لهالیاهن باهڕێزێک باهناوی "حهساهن نائاب هاشم"هوه سهرپهرستی دهکرێ که ناوبراو هیچ پێوهندییهکی به موجاهیدینهوه نیه و خۆی و هاوسهره بهڕێزهکهی واته "شوعله زهمینی" له رێبهرانی "فهدائیانی خهڵکی ئێران – ئهکسهرییهت"ن که دۆستی هاوبهشی ههردوو الی دێموکڕاته .ئهگهرچی نه حهسهن نائب هاشم ،ناه مان و ناه هایچ کهسای دیکاه لاهوێ وهک نوێناهری ئاهحزاب قسهمان نهکردووه ،بهاڵم ههر کهس کهمترین گوومانی سهبارهت به تهعهلوقاتی سیاسیی وتاارگێڕانی ئاهو کۆنفڕانساه ههیاه ،باا بچاێ لێکۆڵیناهوه بکاا کاه داخاوا لاه مهجمووعی ئهو کهسانهی لهو زنجیره کۆنفرانسهدا وتاریان پێشکهش کردووه (واته شۆعله زهمینی ،مهحبووباه عهباساقولی زاده ،ساووده راد ،رهزا ساهبووری ،ئیباراهیم مههتهری ،داود ئازاد فهر ،قانع قوبادی ،موهممهد بێهێشتی ،دیان عاهالیی ،رهزوان موقاهدهم ،هاادی قاائمی ،حهساهن نائاب هاشام و ئاساۆ حهساهن زاده) تاقاه یاهک کهسیشیان تێدایه که کهمترین پێوهندیی به موجاهیدینهوه ههبێ؟ ئهوانه وتاربێژهکانی کۆنفڕانس بوون .ئێستا لهنێو بهشداراندا کێ سهر به کوێ باووه و چاۆنی بیار کردۆتهوه کارزار لێی بهرپرسیار نیه (تهنانهت له رۆژی یهكهمدا نوێنهرانی کۆماری ئیسالمییش لهنێو خهڵکهکه باوون و زۆریشایان هاهوڵ دا کۆنفڕانساهکه بشاێوێنن). لهگهڵ ههموو ئهوانهش ،ئهگهر کهسێکی سهر به موجاهیدین به ناوی خۆیهوه هاتبا لهوێ پێشێلکاریی مافی مرۆڤ له الیهن رێژیمهوهی له قاو دابا ،ناازانم لاهژێر چ عینوانێکدا دهمانتوانی ئهو ههقهی لێ زهوت بکهین. -2مێدیانیوز ئیدعا دهکا که لهو کۆنفرانسانهدا تهنیا باسی ئازار و ئهشکهنجهی زیندانیانی سیاسیی موجاهیدین لهالیاهن رێژیماهوه کاراوه .ئهگاهر چااو لاه پوختاهی سهرنجهكانی کارزار له ئیجالسای شاوورا لهساهر ساایتی نهتاهوه یاهكگرتووهكان و دهقای تاهواوی وتارهکاانی زنجیاره کاۆنفڕانس لاه فهیسابووکی کاارزاردا بکاهین ،و باه شاهیدیی ههموو ئهو ویژدانانهی که لهو زنجیره کۆنفرانسهدا بهشدار بوون ،سهرنج دهدهین که لهو چوار رۆژهدا باسی زۆر چین و توێژ له قوربانیانی سهرکوتی رێژیم و یهک لهوان کوردهكان کرا و چهندین جار بهتایبهتی ئیشاره به فهرزاد و ههڤااڵنی ئیعدامکراوی کرا .لاه عاهوهزدا هایچ پانێلگێرێاک باۆ تاقاه جاارێکیش ئیشاارهی باه موجاهیدینی خهلق نهکرد .تهنیا له رۆژی دووههمی کۆنفڕانسدا که سهرچاوهکانی مێدیا نیاوزیش لاهوێ تهشاریفیان هاهبوو ،کاتێاک ئاغاای "پرانتنێار" میکرۆفاۆنی باۆ پرسیار و تێبینیی بهشداران ئازاد کرد ،چاالکێکی ئێرانی به ناوی سادق کاه باه پێای ناسایارییهكی لاهوم ههیاه زۆریاش موخاالفی موجاهیدیناه ،لاه کااتی گێڕاناهوهی ئهزموونی گیرانی خۆی له زیندانهکانی کۆماری ئیسالمیدا ئیشارهی به ئازار و شکهنجهیهک کرد که ماهئموورانی رێاژیم بهساهر دوو هاوسالوولیی کاهم تهماهنی خاۆی کاه ئهوان سهر به موجاهیدین بوون کرد. لهگهڵ ههموو رێزم بۆ نیشتمانپهروهریی مێدیا نیوز و سهرچاوهکانی ،پێم خۆشه ئاگادار بن که ههر ئهمڕۆ لهالیهن ئاغای نایب هاشمهوه باه مان راگهیانادراوه کاه لاه چهندین شوێنی دیکهشهوه ههواڵیان پێ گهیشتووه که دار و دهستهی کۆماری ئیسالمی له دهرهوهی واڵت ئهو کارزارهیان به موجاهیدین نیسبهت داوه. -5مێدیا نیوز فیلی له حهمامدا دیتۆتهوه و دهڵێ ئاسۆ حهسهن زاده لهوێ نهک وهک نوێنهری حیزب بهڵکوو وهك موتهرجیم بهشدار بووه .جاارێ لهالیاهک مێادیانیوز ئیدعا دهکا که حدک دهیهوێ له کاناڵی موجاهیدینهوه له نهتهوه یهکگرتووهكان بهشدار بێ ،لهو الشهوه دهڵێ من وهك نوێنهری حدک لهوێ بهشادار ناهبووم! ئهگاهر چاوێک لهو ههواڵ و راپۆرتانه بکهن که له مێدیاکان و یهک لهوان له مێدیاکانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستاندا له بارهی ئهو کۆنفڕانسه باوو بووناهوه (بڕواناه ئاهم لینکه ،)http://kdpmedia.info/more.php?id=2069 .دهبینین که هیچ کات و له هیچ کوێ نهگوتراوه که من بهناوی حدک لهوێ قسهم کردووه که دیاره ئهگهر واش با زۆر سروشتی دهبوو .سهبارهت به مهسهلهی تهرجومهی ههمزهمانیش ،ساهرهڕای ئاهوهی باۆ ئینگلیساییهکهی موتاهرجیمی حیرفاهییم باۆ وهرگێڕانای وتاار و باسهكانی ئهو کۆنفرانسه بردبوو و ههقدهستیشمان دایه ،بهاڵم لهبهر ئهوه که له وهرگێڕانی فارسیدا پێویستییهکه ههر لهجێی خۆی بوو ،بۆخۆم ههر کاتێک پێویست با و بهبێ موقابیل له وهرگێڕانی هاوکاتدا هاوکارییم دهكرد .ئهندامهتیی کۆمیتهی ناوهندیی حدک نهک ههر پێشی ئاهوهم پاێ نااگرێ کاه ئهگاهر پێویسات باوو و لاه دهستم هات ،یارمهتییش به گهیاندنی هاواری قوربانیانی سهرکوتی رێژیم باه کاۆڕ و کۆمهڵاه بیانییاهكان و لاه قااودانی جینایهتاهکانی ئاهو رێژیماه بکاهم (جاا ئاهو جینایهتانه دهرههق باه هاهر کاهس کارابن) ،باهڵکوو پاێم وایاه مووهزهفتریشام دهكاا .باهڵێ ،جیاا لاهوه کاه رێکخراوهکاهی ئێماه یاهكێک لاه هاوکاار و هااوفکره هاهره چاالکهکانی کارزارهکه بوو ،جیا لهوه که بۆخۆم بهرپرسی پانێلی رۆژی سێههم سهبارهت به وهزعییهتی نهتهوهکان و کهمیناهکانی ئێاران باووم و یهکاهمین وتااری ئاهو رۆژهشم پێشکهش کرد ،له تهرجومهی ههمزهمانیشدا هاوکارییم کرد .بۆ من ئهو پهڕی شانازییه که شایهتیدانی چاالکێکی مهدهنی که چهند مانگ لهمهوبهر له زیندانی کۆماری ئیسالمیدا تهجاوزی پێ کراوه ،له رێگای وهرگێڕانی منهوه به گوێی خاریجییهکان گهیشتبێ. له کۆتاییدا ههر ئهوهنده دهڵێم که ئهگهر بهپێی سهرچاوهكانی مێدیانیوز ههوڵ و ماندوو بوونی ئێمه بۆ لهقاودانی جینایهتاهکانی رێاژیم لاهو زنجیاره کۆنفڕانساهدا ئهوهنده کارێکی خراپ بووه ،بۆچی ههمان ئهو سهرچاوانه له سایتهكانی سهر به حدکادا حزووری خۆیان له کۆنفرانساهکهی "ساوود ویناد"دا وهك بهشاێک لاه چااالکیی خۆیان بوو کردۆتهوه ؟! پێویسته ئهوهش زیاد بکهم که خۆم به الیهنگری شێلگیری تهبایی و یهكبوونهوهی دێموکڕاتهکان دهزانم ،بهاڵم وهک له سهرهتادا گوتم ناچار بووم واڵم بدهمهوه. دهقی خەبەرەکەی میدیانیوز :سهرچاوهیهكی ئاگادار له نوێنهرایهتی دهرهوهی واڵتی "حدك" به "مێدیا نیوز"ی راگهیاند :نوێنهرایهتی دهرهوهی واڵتی حیزبی دیموكراتی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 49 :
Page : 49
كوردستان ،ههوڵ دهدا كه بهشداری له كۆبونهوهكانی نهتهوهیهكگرتووهكان بكات و بۆ ئهو مهبهستهش پشتی به یارمهتی رێكخراوی موجاهدینی خهلق بهستووه. به پێی ئهو زانیارییه ،دۆینێ ،ئاسۆ حهسهن زاده ،ئهندامی كۆمیتهی ناوهندی و یهكێك لاه بهرپرساانی حادك لاه ئوروپاا ،باه واساتهی رێكخاراوی موجاهادینی خاهلق بهشداری كۆبونهوهیهكی ڕێکخراوی سود ویندی ئوتریشی له مقهڕی یو ا ئێن كردووه. ئهو سهرچاوهی به "مێدیا نیوز"ی راگهیاند كه ئاسۆ لهوێدا نهك وهكوو نوێنهری حیزب بهڵكوو وهكوو وهرگێری "فارسی -فهرهنسهوی" بهشداری كردووه. به پێی وتهكانی ئهو سهرچاوهیه ،ئاسۆ له الیهن موجاهدینهوه به مهبهستی وهرگێرانی قسهكانی بهرپرسانی موجاهدین هێنراوهته كۆبونهوهكه. شایهنی باسه ئهو كۆبونهوهیه لهسهر رهوشتی زیندانیانی سیاسی و ئهشكهنجه و ئازارهكانیان رێكخراوه و بهشداربووان و قسهكهرانی كۆبونهوهكه به هۆی وابهساتهییان بهو حیزبه تهنیا باسیان له رهوشتی زیندانیانی موجاهدینی خهلق كردووه. جێگای ئاماژهیه ،پهیوهندییهكانی حیزبی دیموكرات له دوای پێكهێنانی شورای میللی مقاومهت و ئیختالفانی تێوان بهرپرسانی موجاهدین و د.قاسملوو ،پچراوه. سهركردایهتی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران پێی وایه كه موجاهدین دوای ئهوهی لاه كاۆنگرهی 8ی حیزبای دیماوكراتی كوردساتانی ئێاران ،رێبهرایاهتی شۆرشاگێر جیابونهوه ،به تۆڵه سهندنهوه له د.قاسملوو پشتیوانی ماددی له جیابووهكانی دیموكرات كردووه و ههروهها له جیابونهوهی ئهمجارهش مهبهستێكی وای ههبووه ،بهاڵم بارودۆخی خراپی ئهو رێكخراوه له عێراق ،رێگهی بهو كردهوهیه نهداوه. سهرچاوه :ماڵپهری رۆژههاڵت تایمز /ڕێکهوتی 75 :ی ژووئهنی 4171
کۆنفرانسێک له ژنێڤ :وهاڵمی وهزیری دهرهوهی فهڕانسه به پرسیار و تێبینیی
ناوهندی ههواڵ -سهعات پێنج و نیو تا حهوتی ئێوارهی پێنج شاهممه 77ی مارسای ،4171کۆنفرانساێک لاه ناوهنادی نێونهتاهوهیی کۆنفرانساهکانی ژنێاڤ باۆ دوکتاور بێرنارد کوشنێر وهزیری دهرهوهی فهڕانسه پێک هات .ئاهو کۆنفڕانساه کاه بهبهشاداریی ساهدان کاهس لاه ساهفیران و دیپڵۆماات و ئهکادیمییاهکان باهڕێوه چاوو ،لهساهر بانگهێشتنی بنیاتی "سێرجیۆ ڤێرا دی مێللۆ" رێک خرابوو .ڤیێرا دی مێللۆ بهرپرسی پێشووی کۆمیسیاری مافی مرۆڤی نهتهوه یهکگرتووهکان و نوێناهری ئاهو رێکخاراوه لاااه تیماااۆری رۆژهاااهاڵت و لاااه عیاااراق باااوو کاااه سااااڵی 4113لاااه کردهوهیاااهکی تێرۆریسااتیی ئهلقاعیاادهدا لااه بهغاادا تێاارۆر کاارا و ئااهو بنیاتااهش بااه مهبهسااتی زیندوو راگرتنی یادی ناوبراو و بۆ پهرهپێدانی ئاشتی و مافی مرۆڤ دامهزراوه. دوکتااور بێرنااارد کوشاانێر لااهو کۆنفڕانسااهدا باسااێکی دهوڵهمهناادی سااهبارهت بااه ئیدئالی ئاشاتی و ماافی مارۆڤ لاه جیهانادا و نهخشای کۆماهڵگای نێونهتاهوهیی و رێکخراوی نهتهوه یهکگرتووهکان لاه جێگیار کاردن و پارێزگااری لاهو ئیدئاالناهدا پێشكهش کرد .ناوبراو وێڕای وهبیر هێناناهوهی قۆناغاه جۆرباهجۆرهکاانی ژیاان و ئااهزموونی دهیااان ساااڵهی خااۆی چ وهک بهشهردۆسااتێکی مااهدهنی ،چ وهک وهزیااری دهوڵهتێکی گهوره و چ وهک بهرپرسێکی رێکخراوی نهتهوه یهكگرتووهكان ،کورته مێژووی بیرۆکاهی دهخالاهتی بهشهردۆساتانه و هاهوراز و نشاێوهکانی ئاهو بیرۆکهیاهی خستهوه ڕوو .ناوبراو بهبێ ئهوهی ئاستهنگهكانی سهر رێگای دهخالهتی کۆمهڵگای نێونهتهوهیی بۆ پارێزگاری له خهڵکانی لێقهوماو و سهرکوتکراو بهتایبهتی لهمپهری سهروهریی دهوڵهتان پشت گوێ بخات ،دهسکهوتهكانی بیرۆکهی مافی دهستێوهردانی زهق کردهوه .ئهو بهتایباهتی خۆشاواڵیی خاۆی نیشاان دا کاه لاه حاڵێکادا کاه ئاهو بیرۆکهیااه کاااتی خااۆی وهك بیرۆکهیااهکی سیاساای و قسااهههڵگر چاااوی لااێ دهکاارا ،لااه ساااڵی 4115وه لااه مااافی نێونهتااهوهییدا نههادینااه بااووه و لااه قااالبی چااهمکی "بهرپرسیارێتیی پارێزگاریکردن"دا جێی خۆی گرتووه. له بهشی تهرخانکراو بۆ بهشداریی ئامادهبووان له باسهکهدا ،چوار کهس قسهیان کرد که یهكێکیان د .ئاساۆ حهساهن زاده بهرپرسای پێوهندییاه نێونهتهوهیییاهکانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بوو .ئاسۆ حهسهن زاده له قسهکانیدا وێڕای بهرز نرخاندنی ههوڵ و ههڵوێستی بوێرانهی دوکتور کوشنێر ،گوتی : " وهك دهزانین ئاشتی و مافی مرۆڤ که له ریزی سهرهوهی ئامانجهکانی نهتهوه یهكگرتووهکاندان ،پێوهندیی گهرمیان پێکهوه ههیه .وهک جهنابیشت ئیشارهت پێ کرد،
الپهڕهی 50 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 50
ئهو داهێنانه که کۆمهڵگای نێونهتهوهیی لهژێر کاریگهریی کهسانی وهک ئێوهدا ئهنجامیدا بریتی بوو لهوه که جیا له حاڵهتهکانی ناکۆکی و گرژیی نێوان دهوڵهتان، ئهو وهزعییهتانهش بخرێنه بهر چاو و بهر دهستی کۆمهڵگای نێودهوڵهتی که لهواندا دهوڵهتێک توند و تیژی له دژی خهڵکهکهی خۆی بهکار دهبا .بهاڵم دهزاناین لاه هێندێک مهوریدی وهك ئێراندا ،نه دهرفهتی دهستێوهردانی مرۆڤدۆستانه هاتۆته پێش و نه مێکانیزماهکانی پارێزگااری لاه ماافی مارۆڤیش باۆ ناچاار کردنای دهوڵاهتی پێشێلکار به کۆتایی هێنان به ههڵسوکهوتی دژه مرۆیی و رهفتااری نادێموکراتیاک کاریگاهر ناهبوون .دهشازانین لاهو جاۆره حاڵهتاناهدا ،کاهمتر وا ههیاه باهبێ هاتناه مهیدانی شوڕای ئهمنییهت ئیمکاانی هاهنگاو ههڵێناناهوهی جیاددی و چارهنووسسااز پێاک باێ .باهاڵم بهداخاهوه شاووڕای ئهمنییاهت لاه رادهباهدهر خاۆی لاه چوارچێاوهی بهرتهسکی ئاسایشی نێودهوڵهتیدا بهستۆتهوه و ههمیشه پرسه ئهمنییهتییهکانی کردۆته بنهمای سهرهکیی بڕیاره ئیجبارییهکانی خۆی .بۆ نمووناه لهپێوهنادی لهگاهڵ کۆماری ئیسالمیدا ئهوهی تا ئێساتا کاراوه و گاوتراوه زۆرتار ساهبارهت باه پهروهنادهی ئاهتۆمی باووه کاه بااڵی بهساهر هاهموو پرساهکانی دیکاهدا و بهتایباهتی پرسای گرینگتری مافی مرۆڤدا کێشاوه .ئایا جهنابت وهک وهزیری دهرهوهی دهوڵهتێکی ئهندامی دائیمیی شوڕای ئهمنییهت پێت وا نیه که پێویسته مافی مرۆڤ وهک خۆی بکرێته بنهمای دژکردهوهی بهبهرههمی شوڕای ئهمنییهت ،بهتایبهت له پێوهندی لهگهڵ ئێران و له کهشی پڕ له سهرکوتی دوای ههڵبژاردنی سهرکۆماریدا؟" شایانی ئیشارهیه له کاتی خۆ ناساندنی نوێنهری حیزب به ئامادهبوواندا ،دوکتور کوشنێر به چهپڵهلێادان خۆشاواڵیی خاۆی نیشاان دا و لاه واڵمهکهشایدا وێاڕای شای کردنهوهی بۆچوون و ههڵوێستی خۆی و حکوومهتی فهڕانسه له پێوهندی لهگهڵ پرسیار و تێبینیی نوێنهری حیزبادا ،ساۆز و هاوپێوهنادیی خاۆی لاه بهرامباهر خاهباتی حیزبی دێموکڕات و کوردهکانی ئێراندا دهربڕی. ئهوهی خوارهوه دهقی قسهکانی دوکتور کوشنێر له واڵمی ئاسۆ حهسهن زادهدایه که له رووی زهبتکراوی قسهکانی ناوبراوهوه پیاده کراوه : " قاسملوو ،چ خهباتگێڕێکی گهوره بوو ! له پێوهنادی لهگاهڵ ئاهو باساهدا کاه کاردم شاتهکان لهساهر عاهرزی واقیاع و لاه مهیدانادا لاه هێنادێک رووهوه زۆر ساادهترن ئهگهرچی له ههمان کاتیشدا بۆ مرۆڤ ههستیارتر و پڕ مهترسیترن .چونکه تۆ کاتێک دهچیه نێو مهیدانی بهرهوڕووبوونهوهیهک کاه لهوێادا خاهڵکی بێادیفاع هێرشای دهكرێته سهر ،ئهرکی تۆ لهو پێویستییه سادهیهدا خوالسه دهبێتهوه که دهبێ یارمهتیی خهڵکێکی لێقهوماو بدهی. بهم جۆره بوو که ئهمن کاتێک له کوردستان بووم ،له کوردستانی ئێران و له کوردستانی عیراق ،ههستم کرد که بهکهڵکم .بهاڵم شتێک که له عهبدولڕهحمان قاسملووی فێر بووم -دیاره سپاست دهکهم و سوویش دهنێرم بۆ حیزبهکهت – له قاسملوو فێر بووم که بۆ گۆڕینی شتهکان ههر بهتهنیا پشتیوانی و هاوپێوهندیی بهشهردۆساتانه کافی نییه .بۆ ئهوهی نۆرمهکان بگۆڕین پێویسته وهک دهڵێن تێکهڵ به سیاسهتیش بین. راست لهبهر رووناکایی ئهو ئهزموونانهدا بوو که ئهمن کاتی خۆی بڕیارم دا پێشنیاری فرانسوا میتران بۆ بهشداری له حکومهتهکهی دا قبووڵ بکهم .ئهگهر ئهودهم ئهمن نهبووبام به وهزیر ،بهبێ شک ئهمڕۆ بڕیارنامهی 23 / 737یشمان نهدهبوو .بۆ ئهوهی له شورای ئهمنییاهت دا بڕیارنامهیاهک پێشانیار بکاهی و کااری باۆ بکاهی و باه پهسندی بگهیهنی ،پێویسته دهوڵهت بی .بهم جۆره بوو که توانیماان لاه سااڵی 7988دا بڕیارنامهیاهک پهساند بکاهین لاهژێر ساهردێری "راگهیشاتن باه قوربانییاانی کارهساته سروشتییهکان و وهزعییهته هاوشێوهکان" که بهڕاستی مهبهست له وهزعییهته هاوشێوهکان شتێک نهبوو جگه لاه شاهڕ و ساهرکوتی نێوخاۆیی باهاڵم لاه زماانی حقووقیی نێونهتهوهییدا ئهودهم ئهو دهستهواژهیهمان بۆ دیتبۆوه .ئهوهی ئهودهم ئهمن و دۆستان و هاوکارانم وهک ماریۆ بێتاتی و بێگومان میشێل رۆکااریش کاه ئهوساا سهرۆک وهزیری فهڕانسه بوو کردمان شتێکی کهم نهبوو .زۆر کاری گهوره که له سهردهمی ئێستادا لهو بوارهدا دهکرێ ،له ئهنجامی ههنگاوهکانی ئهودهم دایه. بهاڵم سهبارهت به دژکردهوه له بهرامبهر رێژیمی ئێراندا و ئهوه که چۆن تهوژم بخرێته سهر ئهو رێژیمه ،ههڵبهت دهكرێ قسه لهسهر سهپاندنی سزا و جۆری سزاکان بکهین که بێگومان نابێ خهڵكی ئێرانیان پێ سزا بدهین ،بهاڵم سزاگهلێک که راستهوخۆ هێندێک بواری گرینگ بۆ رێژیم بکهنه ئامانج .ئێمه ههر ئێستا کار بۆ ئاهوه دهکهین که تهحریم بخهینه سهر هێندێک بواری وهک گوزهرگا بانکییهکان و بیمه ،و پێم وایه بهو زووانه به ئاکامێک دهگهین ئهگهرچی چینییهکان هێشتا لهگهڵ نین. بۆ پهسند کردنی بڕیاری سهپاندنی سزاش پێویسته زۆرایهتییهك له شووڕای ئهمنییهتدا پهیدا بکهین ،زۆرایهتیی نۆ دهوڵهت که دهکرێ له رێگای مومتهنیع بوونی ئهم دهوڵهت یا ئهو دهڵهتیشهوه پێی بگهین بهاڵم له ههر حاڵدا نابێ وێتۆی یهکێک له پێنج ئهندامی دائیمیی شووڕای ئهمنییهت واته فهرانسه ،بریتانیا ،ئهمریکا ،چین و رووسیهی لهسهر بێ .دهبێ ههر پێنجان رازی بکهین و ئێستا فهڕانسه لهوێ کاری لهسهر دهکا .دیاره دهبێ بزانین که له ههموو حاڵهتێکدا و باۆ هاهموو فۆرموولێاک ئهکسهرییهت پهیدا نابێ ،بهاڵم بهههرحاڵ ئێمه حهولی خۆمان درێژه پێ دهدهین و خۆشبینیشم که به زوویی به ئاکامێک بگهین .بوونی بڕیارنامهی شووڕای ئهمنییهت زۆر گرینگه .چونکه ئهگهر ئهوه نهبێ ،ئهو هوشیارییه نێونهتهوهیییهی پێویسته له پێوهندی لهگهڵ پرسێکدا شكڵ بگرێ ،شکڵ ناگرێ و بهرههمی سیاسیی دڵخواز به دهستهوه نادا. له پرسیارهکهتدا ئیشارهت به شتێک کرد و دروستیشی بۆ چووی .واته ئهوه که بۆچی شووڕای ئهمنییهت بۆ ئێران تهنیا له بهرامباهر مهترسایی ههساتهییدا ههڵوێسات دهگرێ .بهاڵم به بڕوای من مهترسیی ههستهیی تهنیا پهروهندهی پێوهندیدار به ئێرانهوه نییه که له نهزهرماندایه .النیکهم وهک خۆم و به نوێنهرایهتیی فهڕانسهش دهتوانم رابگهیهنم که ئێمه پهروهندهی مافی مرۆڤیشمان به شێوهیهكی بایهخدار له نهزهردایه .چ وهک خۆم و چ به گشتی حکوومهتی فهڕانسه سهرکوتی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 51 :
Page : 51
خۆپێشاندهرانمان له دوای ههڵبژاردنهوه زۆر به توندی مهحکوم کردووه. بهاڵم ئهوه که ئایا پێشێل کردنی مافی مرۆڤ له ئێراندا وهک خۆی و بهتهنیا دهتوانێ ئهنجومهنی ئاسایش بێنێته سهر ئهوه که دژکردهوهی جیددی و کاریگهر بگرێتاه بهر ،ئهوه شتێکی ههستیار و شایانی تێڕامانه .دهبێ بزانین که ههڵوێساتی لاهو بابهتاه ساهبارهت باه واڵتێاک کاه لاه ناوچهیاهکی ئااڵۆز و و پاڕ لاه کاهین و باهینی مهترسیدار و هاوپهیمانیی جۆربهجۆردا ههڵکهوتووه ،ناتوانێ بێ تێبینی و بێ پارێز بێ. بهههرحاڵ ئاهوهی ئێساتا لهبهردهساتدایه و پێویساته درێاژه بادرێ فشاار هێناان باۆ ساهر کۆمااری ئیساالمی لاه باواری روونکااریی ئاهو رێژیماه ساهبارهت باه بهرناماهی ههستهییدا و هاوکاری لهگهڵ ئاژانسی وزهی ئهتۆمی و رێگهدان به پشکنهرانی ئهو رێکخراوهیه .باهاڵم ماافی مرۆڤیشامان لهباهر چااوه .ئێماه لاه هاهر حاڵادا الی ئاهو کهسانه دهگرین له ئێران که الیهنگری ئازادیی رادهربڕین و ههڵبژاردنی ئازادن .بهاڵم ئهوه خهڵکی ئێران بۆخۆیان و له نێوخۆی واڵتی خۆیاندان که دهبێ بڕیار بدهن که به چ شێوهیهك دهیانهوێ سیاسهت و مزگهوت لێک جیا بکهنهوه". سهرچاوه :ماڵپهری حدک میدیا /ڕێکهوتی 77 :ی مارسی 4171
شۆڕشه رهنگییهكان و بزووتنهوهی سهوز وهك شۆڕشێكی رهنگی له وت و وێژی گۆڤاری الوان لهگهڵ دوكتور ئاسۆی حهسهن زادهدا د.ئاسۆی حهسهنزاده" :ههموو شۆڕشه رهنگییهكان كۆمهڵێك تایبهتمهندیی هاوبهشیان ههیه كه پێم وایه ههموویان به جۆرێك له جۆرهكان له بزووتناهوهی ئێساتای ئێرانیشدا كه به بزووتنهوهی سهوز ناوبانگی دهركردووه وهبهرچاو دهكهون". دیمانه :الون گۆڤاری الوان :دوكتور ئاسۆ پێناسهی ئێوه بۆ دیاردهی شۆڕشی رهنگی چییه؟ شۆڕشی رهنگی دهستهواژهی كهمتر ناسراوی ئهو بزووتنهوه گۆڕانخوازانهیه كه به دهستهواژهی باوتری شۆڕشی مهخمهری ناویان دهركردووه .شۆڕشی رهنگی ااا كه به هۆی ههڵبژاردنی رهنگێك یان گوڵێك یان گۆرانییهك وهك سهمبولی بزووتنهوهكه وای پێ دهڵێن ااا بریتییه له بزوتنهوهیهكی خهڵكیی ئاشتیخوازانه و دهكرێ بڵێین خۆڕسك كاه عادهتاهن پاااش هاهڵبژاردنێكی قسهلهسااهر یاان دزراو ،بااه دژی دهساهاڵتێكی گهنادهڵ و سااهرهڕۆ وهڕێ دهخارێ و ئامااانجی هێنانهساهركار یااان هێناناهوه سااهركاری نوخبهیهكی سیاسیی لیبڕال و میانهڕهو و بهرپرسیاره به بێ ئهوهی توندوتیژی روو بدا. گۆڤاری الوان :مێژووی شۆڕشه رهنگییهكان بۆ كهی و بۆ كوێ دهگهڕێتهوه؟ د.ئاسۆی حهسهنزاده :ساموێل هانتینگتۆن له پۆلێن بهندییهكهی خۆیدا سهبارهت به شهپۆله یهك له دوای یهكهكانی رهوتی دێموكراتیزاسیۆن له جیهاندا ،ئاڵ و گۆڕه دێموكراتیكهكانی ئورووپای رۆژههاڵت له پاش رووخانی دیواری بێرلینهوه به شهپۆلی سێههم ناو دهبا .بهو پێیه دهتوانم شۆڕشه مهخمهری یهكان وهك قووڵ كردنهوهی ئهم شهپۆلی سێههمه یان تهنانهت شهپۆلی چوارهمی دێموكراتیزاسیۆن له دنیادا دابنێم .یهكهم شۆڕشی مهخمهری كه ناوی مهخمهڵیش ههر لهوڕا هاتووه ،ئهو شۆڕشاه بوو كه ساڵی 7989له چێكۆسلۆواكی رووی دا و به كهمترین توندوتیژی كۆتایی به دیكتاتۆریی كۆمۆنیزم لهو واڵتهدا هات .دواتر له كۆتایی دهیهی نهوهددا نمووناهی سلۆواكی ااا كه جیابوونهوهكهشی له كۆماری چێك ههر به جیابوونهوهی مهخمهڵی ناوی دهركرد اا و كڕۆواسی و به تایبهتی سێربستانمان ههیه كه لهوانیشدا به ههمان شێوه ئاڵ و گۆڕی سیاسی به بێ شهڕ و گرژی جێبهجێ بوو .بهاڵم دوو نموونهی ههره ناسراو و باس كراو ئهو شۆڕشه بوو كه ساڵی 4113له گۆرجستان به ناوی شۆڕشی رۆزهكان رووی دا ،و شۆڕشێكیش كه ساڵێك دواتر له ئۆكڕاین به ناوی شۆڕشای ناارنجی باهڕێوه چاوو .دیااره كاهمێك دواتار لاه قێرقیزساتانیش شۆڕشاێكی لاهو چهشانه ههڵگیرسا كه به شۆڕشی گواڵڵهكان ناودێر كرا. گۆڤاری الوان :ئایا ئهو شۆڕشانه سهركهوتنیان بهدهست هێناوه؟ د.ئاسۆی حهسهنزاده :مهسهله ئهوهیه مهبهستمان له سهركهوتن چیه .ئهگهر مهبهست سهركهوتنی كورت خایهن و جێگوڕكهی ئێلیتی حكوومهتییه ،بهڵێ ههموو ئهو
الپهڕهی 52 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 52
نموونانهی ئیشارهم پێ كردن ساهركهوتوو باوون .دیااره نمووناهی واڵتای واشامان هاهر لاه ناوچاهی یاهكێتیی ساۆڤییهتی پێشاوو ههیاه كاه هاهوڵی باهڕێوهبردنی شۆڕشای مهخمااهری دراوهو سااهركوت كااراوه یااا بههااهرحاڵ سااهری نااهگرتووه ،بااۆ نموونااه لااه ئۆزبهكسااتان و بێلااۆڕووس .ئهگااهریش مهبهساات سااهركهوتن لااه درێژخایهناادا و لااه دوورهدیمهنی سهقامگیر بوونی خهڵك ساالری و باش حكوومهت كردن دایه ،ئهوا مهسهلهكه ئاڵۆزتره .بۆ نموونه ههم له گورجستان و ههم له ئوكراین ئهو نوخبهیه كه باراوهی شۆڕشاه مهخماهری-یااهكان باوون ،لاهو دوو ساێ ساااڵهی راباردوودا ،جاا لاهژێر تااهوژمی گیروگرفتاه نێوخۆیییهكانادا باووبێ یااا باه هاۆی واقعییاهتی پێوهندییااه نێونهتهوهیییهكان ،له تاقیكاریی دهوڵهتداریدا تهواو سهركهوتوو نههاتوونه دهر .شتێك كه رێگای گهڕانهوهی دۆڕاوهكانی شۆڕشه مهخمهرییهكان بۆ دهسهاڵتی خاۆش كااردهوه .بااهاڵم بههااهرحاڵ لااه رهوتاای درێژخایااهنی دێموكڕاساای و سااالم سااازیی حكوومااهتدا شۆڕشااه مهخمااهری یااهكان دهبااێ وهك دهسااكهوت و سااهركهوتنێكی بااهنرخ و حاشاههڵنهگر چاو لێ بكرێن كه سوود و بهرههمیان تهنیا به دهورهیهك له مێژووی سیاسیی واڵت یان به تهیفێك له تهیفه سیاسییهكانی ئهو واڵته مهحدوود نابێ. گۆڤاری الوان :ئایا ئهم شۆڕشانه تهنیا له ناوچهكانی یهكێتیی سۆڤییهتی پێشوودا سهریان ههڵداوه؟ د.ئاسۆی حهسهنزاده :ئهگهر تهنیا له ڕوانگهی ئامانج و نێوهرۆكهوه نهڕوانینه شۆڕشه مهخمهرییاهكان ،باهڵكوو مێتاۆد و شاێوازی بزووتناهوهش بكهیناه پێواناه ،زۆر بزووتنهوهی هاوشێوه له مێژووی نوێدا دهبینین .بۆ نموونه شۆڕشێك كه له نێوهڕاستی حهفتاكانی زایینی دا له پۆرتوغاڵ رووی دا و به شۆڕشی گوڵه مێخهك ناودێر كرا یهك لهو بزوتنهوه نهرم و گۆڕان سازانه بوو .وهك دهزانین پااش تێاڕۆری رهفیاق حاهریریش لاه لوبناان بزووتنهوهیاهكی ئاشاتی خوازاناهی نهتاهوهیی وهڕێ كاهوت كاه درهختی سهرڤی كه سهمبولی ئهو واڵتهیه كردبووه هێمای خۆی (دیاره دهزانین كه لهو مهوریدهدا بزووتنهوهكه پێوهندیی به ههڵبژاردنهوه نهبوو ،بهڵكوو داوای چوونه دهری هێزهكانی سووریه لهو واڵتهی دهكرد) .دوو نموونهی كهم بایهخ تر بهاڵم سهرنجڕاكێش ههیه كه پێوهندییان به دوو واڵتی عهرهبییهوه ههیه و به نااوی رهنگای ئهو جهوههرانهوه كراونهوه كه له كاتی دهنگدان له قامكی دهنگدهرانیان دهدهن .له كووهیت پاش ساڵی 4115بزووتنهوهیهك بۆ بهخشینی مافی دهنگدان به ژنان وهڕێ كهوت به نااوی بزووتناهوهی شاین .پااش ههڵبژاردناهكانی هاهمان سااڵی عێاڕاقیش ئهمریكایییاهكان ئاهو سهرفهساڵه لاه پڕۆساهی سیاسایی ئاهو واڵتاهیان باه شۆڕشای ئهرخهوانی ناوزهد كرد. گۆڤاری الوان :ههروهك ئاگادارن له دوای ههڵبژاردنی دهوری دهیهمی سهركۆماری و هاتنه سهركاری حكوومهتی كوودێتا له ئێران بزووتنهوهیهكی بهرینی ناڕهزایهتی به ناوی بزووتنهوهی سهوز وهڕێ كهوتووه .به بڕوای ئێوه ئایا دهتوانین ئهم بزووتنهوهیه به شۆڕشێكی رهنگی دابنێین؟ د.ئاسۆی حهسهنزاده :ههر دیارده یا بزووتنهوهیهك زهمیناهی عاهینی و زهینیای تایباهت باه خاۆی ههیاه .باهاڵم هاهموو شۆڕشاه رهنگییاهكان كۆماهڵێك تایبهتمهنادیی هاوبهشیان ههیه كه پێم وایه ههموویان به جۆرێك له جۆرهكان له بزووتنهوهی ئێستای ئێرانیشدا كه به بزووتنهوهی سهوز ناوبانگی دهركردووه وهبهرچاو دهكاهون. با ئاماژه به دوو جۆر لهو تایبهتمهندییانه بكهم كه پێوهندی¬یان به بواری سهرههڵدانی بزووتنهوهیهكی لهم چهشنه و به بهڕێوهبهرانی بزوتنهوهكهوه ههیه .ئهگهر چاو لهو دهسهاڵته بكهین كه شۆڕشای رهنگای لاه دژی باهڕێوه دهچاێ دهبیناین كاه وههاا شۆڕشاێك لاه واڵتانێاك دا باهڕێوه دهچاێ كاه لاه تهوساهعهی سیاسای بێبهشان، هااهڵبژاردنیان تێاادا دهكاارێ ،بااهاڵم فاارت و فێااڵ و دهساات بااادان و وهاڵم نهدانااهوهی خااهڵك و بااه گشااتی تۆتالیتاریساامیان تێاادا حاكمااه .ئهگااهر لااه روانگااهی خااودی بزووتنهوهكهشهوه چاو لێ بكهین له شۆڕشه مهخمهرییهكاندا نهخشی شهقام یان كۆمهاڵنی خهڵك له نهخشی نوخبهكان كهمتر نیه ئهگهر زیاتر نهبێ .رێكخراوه غهیره دهوڵهتییهكان و خوێندكارانی زانكۆ بڕبڕهی ئهو جۆره بزووتنهوانه پێك دێنن .ئهو نوخبانهش كه خهڵكهكه وهپێش خۆیان دهدهن كهسانێكن كه پێشتر له دهساهاڵتدا بوون و له ههڵبژاردندا ااا ههڵبژاردنێك به بهشداریی بهربووی خهڵك ااا غهدریان لێ كاراوه .لاهوهش ئاهوالتر چ لاه مێتاۆد و مێكانیزماه باهكارهاتووهكاندا و چ لاهو ویست و چهمكانهدا كه زهق دهكرێنهوه ،گهلێك خاڵی هاوبهش لهنێوان بزووتنهوهی ئێستای خهڵك له ئێران و بزووتنهوه رهنگییهكانی دیكهی جیهاندا بهدی دهكرێن. گۆڤاری الوان :كۆماری ئیسالمی ههمیشه ئاماژه بهوه دهكات كه واڵتانی رۆژئاوایی به تایبهتی ئهمریكا و بریتانیا له پشت ئهم جۆره شۆڕشانه به تایبهت بزووتنهوهی سهوزن .ئایا ئهوه له چییهوه سهرچاوه دهگرێ و چهنده راسته؟ د.ئاسۆی حهسهنزاده :به شێوهیهكی گشتی ئهوه یهكهم جار نیه كه چ كۆماری ئیسالمی و چ رێژیمه دیكتاتۆرهكانی دیكه بهرچهسپی "بهستراوه به بێگانه" و "دهستكردی بێگانه" و لهو جۆره ناو و تۆمهتانه له بزووتنهوهیهكی ئازادی خوازیی نێوخۆی واڵتهكهیان دهدهن .بهاڵم سهبارهت به ئینقالبه رهنگییهكان هۆكارێكی تایباهتییش باۆ ئهو مهسهلهیه ههیه .وهك گوترا زۆربهی شۆڕشه مهخمهری¬یهكان لهو واڵتانهدا روویان داوه كه یان بهشێك له یهكێتیی سۆڤییهتی پێشوو بوون یان له سهردهمی شهڕی سارددا به ئهقماری شووڕهوی حیساب دهكران .یهكێك له ئامانجهكانی ئهم شۆڕشانهش له راستیدا جێگیر كردنی سهربهخۆیی راستهقینه و كۆتایی هێنان به بهستراوهیی به مۆسكۆ بووه ،و ئێلیتی چاالك لهو شۆڕشانهشدا لهسهریهك الیهنگری دۆستایهتی لهگهڵ رۆژئاوا بوون .لهالیهكی دیكهوه دهگوترێ كۆمهڵێك ناوهندی ئهمریكایی وهك
الپهڕهی 53 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 53
بنیاتی ژۆرژ سۆرۆس لهگهڵ بهشێك له نوخبهكانی ئهم شۆڕشانهدا پێوهندیییان ههبووه .بهاڵم ههمووی ئهمانهش ناتوانێ كهمترین شهرعییهت بهو تۆمهتانه بهتایبهت له مهوریدی بزووتنهوهی ئێستای ئێراندا ببهخشێ كه سهرهڕای وێكچوونهكان ،زهمینه و ماهییهتهكهی لهگهڵ ئهو شته كه له واڵتاانی كۆمۆنیساتیی پێشاوودا رووی داوه جیاوازه .له دنیای بچووك و پێكهوه گرێدراوی ئهمڕۆدا ههموو جهمسهرهكان و نوخبهی ههموو واڵتان به جۆرێك ئاگایان له یهكتره و ئهگهر به ئهنقهساتیش باه شاوێن ئهوهدا نهبن كه تهئسیر لهسهر یهكتر دابنێن ،بهمال یا بهوالدا ههر دهكهونه ژێر شوێنهواری یهكتر .ئهسڵهن چ شتێك لهوه باشتر و مهشرووعتر كه ئهو چهمكانهی لاه ژێر سایهیاندا دیكتاتۆری و شكهنجه و ئێعدام بنهبڕ دهبن به ههموو دنیادا بوو ببنهوه .واقعییهتهكهی ئهوهیه ئهگهر بێزاری له دهسهاڵتی مهوجوود و ویستی ئازادی و دێموكڕاسی له ناخی كۆمهڵگادا كهڵهكه نهبووبێ ،گهورهترین هێزی جیهانیش ناتوانێ كۆماهاڵنی میلیاۆنیی خاهڵك بێنێتاه ساهر شاهقامهكان ،ئاهویش لاه واڵتێكای وهك ئێرانی ئێستادا كه خۆپێشاندهران دهبێ له گیانی خۆشیان مایه دابنێن. گۆڤاری الوان :به بڕوای بهڕێزتان بۆچی تاكوو ئێستا بزووتنهوهی رهنگیی ئێران نهی توانیاوه لاه هێناناهدیی ئامانجاهكانی دا ساهركهوتوو باێ؟ ئایاا شۆڕشاێكی لاهم بێنێ؟ شێوهیه دهتوانێ له ئێراندا حكوومهتی كۆماری ئیسالمی به چۆك دا د.ئاسۆی حهسهنزاده :ئیجازه بده له بهشی دووههمی پرسیارهكهت ڕا دهست پێ بكهم .ئهگهر مهبهست له بهچۆك داهێنانی كۆماری ئیسالمی رووخاندنیهتی (شتێك كاه ئاواتی ههموو ئازادی خوازانی ئێرانه و دهكرێ هیوادار بین كه ئاكامی بزووتنهوهی خهڵكیی ئێستاش ههر ئهوه بێ) ،له رووی مهفاهیمهوه شۆڕشی رهنگی یا مهخماهری ئینقالب نیه به مانا سوننهتییهكهی ئینقالب كه بریتییه له لهبهریهك ههڵتهكاندنی بناهما سیاسای یاهكان و تێاك ههڵشاێالنی بناهما كۆمهاڵیهتییاهكان .دهساتهواژهی شۆڕشی مهخمهری زۆرتر بهو حاڵهتانه دهخوا كه لهواندا نیهادهكان و قهوارهی سیاسی لهسهر یهك وهك خۆیان دهمێنێنهوه ،بهاڵم نوخبهی حاكم دهگۆڕدرێ .مهساهلهن ئهگهر سبهی رۆژ له ئاكامی فشاری خهڵك و پێداگریی نوخبهكانی ئۆپۆزیسیۆنی حاكمییهتدا ههساتهی ئیساتبداد ئهوهناده ناچاار باه پاشهكشاه باێ كاه ریفاۆرم خاوازه مهغدوورهكانی ههڵبژاردنی جۆزهردانی پار بێنه سهر كار و ئهوانیش ههم دهسهاڵتی پێویستیان ههبێ و ههم ئهو دهسهاڵتهش به شێوهیهكی بهرپرسیارانه و به هارمۆنی له گهڵ چاوهڕوانییهكانی خهڵك دا بهكار بهرن ،ئهوا ئهودهم دهكرێ بڵێین له ئێران شۆڕشێكی مهخمهریی به تهواوی مانای وشه بهڕێوه چووه .بهاڵم مهرج نیه ئهوهنده شۆڕشه مهخمهری یهش ههمووی ئهو ئاڵ و گۆڕه بێ كه خهڵكی ئێران ئارهزوویهتی و داوای دهكا .چونكه پارامێترێكی ئهساسی كه ئێرانی ئێستا له مهوریادهكانی دیكاه جوێ دهكاتهوه ئهوهیه كه ئهمڕۆ له ئێران بنهمای ئیدئۆلۆژیكی دهسهاڵت به تایباهتی باهو جاۆره كاه لاه دهساتوور و لاه پڕاكتیاك دا قاڵاب كاراوه ،ساهرچاوهی هاهموو كێشهكانه .ئێستا ئایا بۆچی بزووتنهوهیهكی لهم چهشنه هێشتا له ئێراندا به ئامانجی خۆی نهگهیشتووه؟ ئهمن پێشتر نمووناهی دوو واڵتام هێنایاهوه كاه بهشاێك لاه شووڕهویی پێشووش بوون و ههوڵی ئینقالبی مهخمهرییش تێیاندا سهری نهگرتوه ،له عهوهزدا باسی واڵتی واشم كرد كه هیچ پێوهندیی به شاووڕهویی قهدیماهوه نیاه و ئینقالبی نهرمیشی تێدا روو داوه .ئهوه ئهمن دێنێته سهر ئهو بڕوایه كه بۆ سهرگرتنی ئینقالبێكی رهنگی یا مهخمهری ئهوه زهمینهی عهینییه كه زۆرتر بڕیاردهره نهك زهمینهی زێهنی .بهو مانایه كاه ساهركهوتن و ساهرنهكهوتنی شۆڕشاێكی لاهم چهشانه ئهوهنادهی باه هاوكێشاهی هێزهكاان و پاارامێتره مهیدانییهكاناهوه بهساتراوهتهوه، ئهوهنده به عهقڵییهت و كولتووری سیاسی یا به سووننهتی دهوڵهتدارییهوه نهبهستراوهتهوه .شۆڕشی مهخمهری بۆیه مهخمهری یه چونكهه لهودا موعادڵهكه به جۆرێكه كه دهسهاڵت ئیدی پهنا بۆ سهركوت نابا و له بهرامبهر هێزی خهڵك دا پاشهكشه دهكا .له ئێرانی ئێستادا فاكتهری سهركوت نهك ههر ئاماده و كارایه ،بهڵكوو بۆخۆی بۆته دهوڵهتدار و حاكم .لهالیهكی دیكهوه له بزووتنهوه و شۆڕشاه رهنگییاهكاندا ،تۆڕهكاانی پێوهنادی و هاوپێوهنادی وهك رۆژناماه و ئینترنێات و مێادیا باه گشاتی و چاالكانی مهدهنی و رێكخراوهكانیان نهخشی سهرهكی دهگێڕێن .له كۆماری ئیسالمیدا ئهوهندی بۆیان بلوێ ئهو تۆڕانه دهقرتێنن و به دڕندانهترین شێوهش ههوڵ دهدهن نوخبه نهیارهكانیان دمكوت بكهن و له یهكتر و له خهڵك دایان ببڕن. گۆڤاری الوان :به بڕوای ئێوه پێویسته چ بكرێ بۆ ئهوهی لهو رێگایهوه دێموكڕاسی له ئێراندا به مانای واقعی بچهسپێ؟ د.ئاسۆی حهسهنزاده :به باوهڕی من بزووتنهوهی رهنگی یا مهخمهری باشترین نوێنگه و دیارترین نوختهی پێاك گهیشاتن و تێكاهڵ باوونی بزووتناهوهی كۆمهاڵیاهتی و بزووتنهوهی سیاسییه .بهو مانایه كه شۆڕشی مهخمهری پۆتانسیهلی بزووتنهوه كۆمهاڵیهتییهكان به ئاراستهیهكی سیاسیدا دهبا ،له هێز و حاهزی چاین و توێژهكاانی كۆمهڵگا كهڵك وهردهگرێ و له ویست و مێتۆدهكانیان ههڵ دێنجێ ههتا به مهجرایهكی دیااری كاراوی سیاسای و نیهاادیدا و باهرهو بهساتێنێكی كراوهتار و عاداڵناهتری حهوزهی عموومییان بهرێ .بهاڵم ئهگهر بزووتنهوهیهكی كۆمهاڵیهتی دهتوانێ رێبهری نهبێ ،سترۆكتۆری نهبێ ،پهڕش و بوو بێ ،دهسهاڵت نهكاته ئامانج و له ئیدئال به مانا سوننهتییهكهی بێبهری بێ ،بزووتنهوهیهكی سیاسای باۆ چووناه پاێش و باۆ ساهركهوتن دهباێ خاۆی لاه هاهموو ئاهو تایبهتمهندییاناه دوور راگارێ .باه شاێوهی كۆنكرێتیش ههموو ئهو شتانهی كه ئهم رۆژانه جۆرێك ئیجماعیان لهسهر دروست بووه شتی باشان و پێویساته رهچااو بكارێن .باۆ نمووناه یاهكگرتنی ئاازادی خاوازان لاه ههموو ئاستهكاندا،
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 54 :
Page : 54
درێژهدان به دووری له توند و تیژی ،بهكارهێنانی ههموو كاناڵه مومكینهكان بۆ پاشهكشه به سهرهڕۆیی به دوور له دۆگماتیسم ،ئهزموون كردن و بهكاربردنی هاوكات و سهراسهریی تاكتیك و مێتۆدی بهكارهاتووی واڵتانی دیكهی جیهان ،فشارهێنان بۆ نوخبه رهسمییهكان بۆ خۆ سا كردنهوهو ئازایهتیی زیاتر و هاودهنگ بوونی تهواو له گهڵ ویسته بنهڕهتییهكانی خهڵك ،قووڵ كردنهوهی هاوپێوهندییهكان و ههوڵدان بۆ زیااد كردنای زهرفییهتاهكانی بزووتناهوهی ئێساتا باۆ ئاهوهی ساهرجهم چاین و توێژهكان به تایبهتی هێازی هاهره سااختاریی كۆماهڵگای ئێاران كاه میللییهتاهكانی ئاهم واڵتهیاه خۆیاانی تێادا ببینناهوه و چااالكتر باۆی بێناه مهیادان ،كااركردن باۆ هانابهخش كردنی فاكتهری نێونهتهوهیی ،و ...هتد. سهرچاوه :ماڵپهری الوان /ڕێکهوتی 41 :ی ژوئیهی 4171 حهسهن زاده :کورد گهورهترین غایبی بزوتنهوهی ئهمڕۆی ئێرانه كوردیش پرسپكتیڤ :د.ئاسۆ عهبدوڵو حهسهن زاده ،ئهندامی کۆمیتهی ناوهندی حیزبی دیموکراتی کوردستان ،کاه ئێساتا لاه رێکخاراوی "کاۆنتڕۆڵی دیماوکراتیکی هێازه سهربازییهکان"کار دهکات و بنکهکهی له ژنێاه و ئهرکی ئامادهکردنی راپۆرتێکی پێسپێردراوه ،لهسهر داوای حکومهتی فهلهستین بۆ چاکسازیی لهزیندانهکانیاندا. رۆژنامهی ئاوێنه که له باشووری کوردستان بوو دهکرێتهوه دیدارێکی لهگهڵ د.ئاسۆ حهسهن زاده سهبارهت به رووداوهکانی ئهم داوییهی ئێران ساز داوه که له خوارهوه دهقی چاوپێکهتنهکه دهخوینهوه. ئاوێنه :خوێندنهوهی ئێوه بۆ ئهو بزوتنهوهیه که بهناوی بزوتنهوهی سهوز لهئێران سهریههڵداوه ،چییه؟ ئاسااۆ عهباادوڵو حهسااهن زاده :ماان پێموایااه ئااهو جااۆش و خاارۆش و شااڵهژانهی لهشااهش مااانگی رابااردوودا لهئێراناادا وهڕێکااهوتووه ،هااهمووی لااهقاڵبی ئااهو شااتهدا کااه بهبزوتنهوهی سهوز ناسراوه ،جێی نابێتهوه ،مهگهر ئهوه پێناسهیهكی نهرم و فراوانمان بۆ بزوتنهوهی سهوز ههبێ .چاوگی دیاردهناسانهی بزوتنهوهی سهوز بێگومان بۆ ئهو دینامیزمه رێکخراوه دهگهڕێتهوه که میر حوسێن موسهوی بۆ سهرکهوتن لهههڵبژاردنی سهرکۆماریدا وهڕێی خسات و بێزاریای لاهکودهتای ههڵبژاردنیشای لێکهوتاهوه. دواتر ئاهو دینامیزماه باوو باهدهرهتانی ماهیین و پهلوپۆهاویشاتنی دیناامیزمێکی دیکاه کاه ئهماهیان نااڕێکخراوو خۆڕساک و ههماهالگیره ،ریشاهكهی لاهناخی کۆماهڵگای ئێراندایهو پهیوهندی بهو حهزو نیازه پهنگخواردووانهی خهڵکهوه ههیه که نهک ههر باهو دهورهیاه لههاهڵبژاردن نابهساترێنهوه ،باهڵكو باۆ رابردوویاهکی زۆر درێژتار لهتهمهنی کۆماری ئیسالمیش دهگهڕێنهوهو درێژهی ئهو رهوته دیموکراسیخوازییهیه که ههر لهبهرهبهیانی مێژووی نوێی ئێراندا دهستیپێکردووه. ئاوێنه :خاڵی بههێزو الوازی ئهو بزوتنهوهیه چیه؟ ئاسۆ عهبدوڵو حهسهن زاده :بزوتنهوهی سهوز ئهگهرچی دهزانین لهچیڕا دهستیپێکردووه ،بهاڵم هێشتا ئهوهنده مونسهجمو خاوهن پالتفاۆرم نیاه کاه روون بێات باهکوێ دهگات و چ کهسانێک بهمهقسهدی دروستی خۆی دهگهیهنن .ئهو تایبهتمهندییه لهالیهک بهقازانجه ،چونکه بهمجۆره بزوتنهوهکه ههم زیاتر خۆڕادهگرێو دهرهتانی لاهنێوبردنی بهزهحمااهتتر دهبااێ ،هااهم گااهورهتریش دهبێتااهوهو چااین و تااوێژی جۆربااهجۆری کۆمااهڵ بهویساات و داخااوازی جۆربااهجۆرهوه بااۆ الی خااۆی رادهکێشااێ .لهالیااهكی دیکااهوه ئااهو تایبهتمهندییه بهزیانه ،چونکه هیچ بزوتنهوهیهکی سیاسای باهبێ باوونی ساتراکتۆرێکی رێکخراوو روومایهکی دیاریکراو لهبهرامبهر دهساهاڵتدا ساهرناکهوێ .مهساهلهیهکی دیکاه که ئهویش ههم الیهنی ئهرێنی ههیه ،ههم الیاهنی ناهرێنی ،سروشاتی ئاهو هێزهیاه کاه بهجۆرێک وهك پێشڕهوی ئهو بزوتنهوهیه هاتۆته مهیدان ،که بریتییه لهو ئێلێمێنتانهی "وهک کااهڕوبی و موسااهوی" کااه بااۆ خۆیااان هااهڵقواڵوی حاکمییااهت بااوون و لهڕاسااتیدا قهیرانی شهرعییهتیان لهخانهی تهنیا نێوان خهڵک و دهسهاڵت تێپهڕاندووه .لهنهبوون یان نائهكتیابوونی ئهلترناتیوی دهرهوهی ریژێمدا ،بێگومان ههڵوێست و رهفتاری ئهو ئێلێمنتاناه بهتایباهت ئهواناه کاه روحاانین ،دهبێتاه هاۆی ئاهوهی ماهنزڵگا هاهره ئاسایی و ئارامهكانی حهوزهی حاکمییهت ببهنه باشترین مهیدانی بهرهوڕووبوونهوه لهگهڵ حاکمییهت و خهڵک بهچهکی خودی دهسهاڵت ،دهسهاڵت بکهنه نیشانه .بهاڵم ئهو ئێلێمنتانهی پێشووی دهسهاڵت وێڕای ههڵگهڕانهوهیان لهحاکمییهتی واقعی ،دهرهتانی بهرهوڕووبوونهوهی بنچینهیی لهگهڵ دهسهاڵتیان نییه،
الپهڕهی 55 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 55
یان ئهو دهرهتانه بهخۆیان نادهن ،ئهوهش دهبێته هۆی ئهوه که دژایهتیی وتاری لهنێوان ئاهوان و نوخباه سیاساییهکانی دهرهوهی حاکمییاهت دروسات باێ و لهئاکامادا سیناریۆی جۆربهجۆر پێشبینی بکرێو هێزه ئازادیخوازهکان نهتوانن ههموویان بهیهك ئاراستهدا پێکهوه ههنگاو بنێن. ئاوێنه :ئایا بزوتنهوهی سهوز هیچی بۆ کورد پێیهو ههڵوێست و چاوهڕوانیی کورد لهبهرامبهریدا دهبێ چی و چۆن بێت؟ ئاسۆ عهبدوڵو حهسهن زاده :لهکاتی ههڵبژاردندا کاندیده بهقهول ریفۆرمخوازهکان ،ههندێک شتیان لهپهیوهندی لهگهڵ مافی گهالنی ئێراندا باسکرد ،که بهبێ ئهوهی لهڕادهبهدهر گهورهی بکهینهوه ،ههقوایه بهههنگاوێکی ئهرێنێ لهپێناوی تێگهیشتنی گهل یان گهالنی بااڵدهستی ئێران لهنیاز و چاوهڕوانییاهکانی گاهالنی دیکاهی ئاهو واڵته لهقهڵهم بدرێ .زۆربهی ئهو شتانهش که ئێستا لهبواری مافی مرۆڤ و ئازادییه دیموکراتیکهکاندا لهڕیزه ههمهڕهنگهکانی ئهو بزوتنهوهیه دا دێناه گاۆڕێ ،یاان لهپهراوێزهکانی دادهچۆڕێن ،شتی باش و بهكهڵکن و کوردیش پێویستی پێیهتی .بهاڵم دهبێ دان بهوهدا بنێین که کورد وهك خۆی و بهگشتی مهسهلهی مافی نهتهوهكانی ئێران ،گهورهترین غایبی باس و خواسهکانی ههڵقواڵوو ههڵگیرساو لهبزوتنهوهی ئهمڕۆی ئێرانن .بۆ وێنه ئهو قانوونه ئهساساییه پێشانیارییهی نزیکاانی بزوتناهوهی سهوز دایانڕشتووه ،لهڕوانگهی مافی نهتهوهو کهمینهکانهوه نهک ههر وهاڵمدهر نییه ،بهڵکو کارهساتیشه .یهكێک لههۆیاهكانی دیارناهبوونی خاهڵکی کوردساتانیش لاهو نێوهدا ،ههر ئهو سهرنجنهدانه گونجاوهی بژاردهکانی ئهو بزوتنهوهیه لهنێوخۆو پشتیوانهکانیان لهدهرهوهی واڵت بهپرسی فرهنهتهوایهتی لهئێراندایه .بهاڵم ئێمه نابێ ئهوه بکهینه هۆکار و پاساوێک بۆ سستبوونی خۆمان و پێویسته لهههموو رێگایهکی مومکینهوه سهرجهم بژاردهکانی کۆماهڵگای سیاسایی ئێاران لهساهر مهساهلهی خۆماان بێنینه قسه .ئهوه که کوردهکان ئهم رۆژانه نهیانهوێ باجی لهڕادهبهدهر بۆ پرۆسهیهک بدهن که هێشتا نایانخوێنێتهوه ،تهواو لهجێی خۆیدایه .بهاڵم رێگاای دیکاهش زۆرن بۆ شوێندانان لهسهر ئهو پرۆسهیه .بهزۆر هۆ ،رهنگه وهک لهعێراق بۆ کوردهکانی باشاوور رهخساا ،لاهئێران ئاهو دهرهتاناه باۆ ئێماه دژوارتار باێ کاه وهك کاورد لهڕهوتی دیموکراسیخوازیدا پێش ههمووان بکهوین و ئهوانی دیکه بهدوای خۆماندا پهلکێش بکهین .باهاڵم گاهلی کاورد لاهئێران لاهباقیی خاهڵکی ئێاران رێكخراوتاره و ئهزموونێکی سی ساڵهشی لهههمان ئهو خهباتهدا ههیه .لهالیهکی دیکهوه کورد لهئێران ههڵگری باری ههموو ئهو ستهم و ههاڵواردنانهیه که ئێستا لهپهیوهندی لهگهڵ چین و توێژهکانی سهرجهم کۆمهڵگای ئێراندا باسیدهكرێ (ستهمی نهتهوایهتی ،ستهمی مهزههبی ،ساتهم باهدژی ژناان و زهحمهتکێشاان ،لاهژێرپێنانی مافاه ماهدهنی و سیاسییهکان ،توندوتیژیی دهوڵهتی) .بۆیه ئهگهر کوردهکان یهکدهست و ژیرانه بجوڵێنهوه ،زۆر چااک دهتاوانن ببناه کاتاالیزۆر لاهڕهوتی بنیاتناانی ئاهو سیساتمه باۆ داهاتووی ئێراندا که لهبهرژهوهندهی سهرجهم پێکهاتهکانی ئهو واڵتهدایه. ئاوێنه :لهدۆخێكی لهمجۆرهدا ،کوردی ئێران دهبێ لهگهڵ بزوتنهوهی سهوز وهك ئۆپۆزیسیۆن مامهڵه بکات ،یان لهگهڵ کۆماری ئیسالمی وهک دهسهاڵت؟ ئاسۆ عهبدوڵو حهسهن زاده :ههر پهیامێکی سیاسی بۆئهوهی شوێندانهر بێ و کاریگهری بخاته سهر ههڵسوکهوتی ئهکتهرهكانی دیکه ،پێویساته موخاتهبهکاهی روون و دیاریکراو بێ .ئێمهش وهك کورد بێگومان دهبێ سیناریۆی جۆربهجۆرمان لهبهرچاو بێ و بهقازانجی گهلهكهمان میتۆدی فرهچهشن تاقی بکهیناهوه .باهاڵم دهباێ بازانین رووی قسهمان لهکێیه .لهڕوانگهی منهوه ئێستا کۆماری ئیسالمی یانی ئهو ناوکه لهسهرهڕۆیی که ئهم رۆژانه خهڵکی ئێران ئازایانه بهدژی هاتووناه مهیادان و بهشاێک لهئێلێمێنتهکانی پێشووی خۆی لێی ههڵگهڕانهوه .جا بۆیه ههر چهشنه مانۆڕێکی سیاسی دهبێ لاهپێناوی هاهرچی الوازکاردن و گاهمارۆدانی چارهنووسساازی ئاهو ناوکاه لهسهرهڕۆیی بێ. ئاوێنه :سیاسهتی پارته سیاسییهکانی رۆژههاڵت لهپاش ههڵبژاردنی سهرکۆماری ئێرانهوه تا ئێستا چۆن ههڵدهسهنگێنیت؟ ئاسۆ عهبدوڵو حهسهن زاده :پرۆسهی ههڵبژاردنی دهوری دهههمی سهرکۆماری لهئێران و رووداوهكانی دوای ئهو ههڵبژاردنه بهجۆرێک ههقانییاهتی هاهر کاام لاهو دوو ههڵوێستهی دهرخست که لهکاتی ههڵبژاردندا حیزبهکانی رۆژههاڵتی کوردستانی دابهش کردبوو .لهالیهك کودێتا لهدهنگی خهڵك بۆ جارێکی دیکاه ناهبوونی دهرهتاانی ههڵبژاردنێکی راستهقینه لهچوارچێوهی ئهو نیزامهیدا سهلماند ،باهاڵم لهوالشاهوه ،هاتناه مهیادانی خاهڵک باهدژی دهساهاڵت نیشاانیدا کاه ساازوبازهکانی خاودی ئاهو دهسهاڵته دهتوانن بکرێنه مهیدانێک بۆ رووبهڕووبوونهوهی جیدی لهگهڵی .لهدوای ههڵبژاردنهوه زۆربهی الیهنهکانی رۆژههاڵتی کوردستان لهبهرامبهر ئهو دۆخه نوێیهدا که هاتۆته گۆڕێ لهسهرههست بوون .بهاڵم بهداخهوه ناههماههنگی و لێکدوورییهكی زۆری گوتار ناهك تاهنیا لاهنێوان حیزبهكانادا باهڵکو جااری وایاه لاهنێوان چهناد ههڵوێستی یهک لهدوای یهكی ههمان حیزبیشدا بهدیدهکرێ که بێشک ئهوه بهزیانی بارستایی کورد لهبازنهی هاوکێشهكانی رۆژدا تاهواو دهباێ .ساهبارهت باهنێوهرۆکی ههڵوێستهکانیش ،دهبێ بزانین که ههر ههڵوێستێک کاتی گونجااوی خاۆی ههیاه .دهبینای الیاهنێك لاهپڕ شاتێک دێنێتاهوه گاۆڕێ کاه ساهردهمی بهساهرچووه ،لهوهاڵمادا الیهنێكی دیکه شتێک دێنێته گۆڕێ که هێشتا وهختی نههاتووه .ئێستا ئهگهر هێزهکانی رۆژههاڵت نهشتوانن بهو دهمودهسته بهره پێکبێنن ،پێویسته ههرچی زووتار لاه رێگای مێکانیزمێکهوه که دهكرێ فهرمییش نهبێ بۆ یهکخستنی وتاری کوردی ئێران لهو ههلومهرجهدا ههنگاو ههڵێننهوه .گریناگ ئهوهیاه ئێماه نێاوهرۆکێکی دهوڵهمهناد لهویسته سیاسییهکانی گهلهكهمان وهها ببهینه پێش که نه دهرهتانهکان لهکیس خۆمان بدهین و نه دهرهتانیش بۆ سهرهڕۆیی بێڵینهوه .لهالیهکی دیکهوه نابێ چیدیکه
الپهڕهی 56 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 56
زهروورهتی هاتنه مهیدان و هاوخهباتیی ههمهالیهنه بههۆی دهمهتهقێی زێڕنگهرانهوه پهک بخهین .بۆ نموونه ئهوه که بهشێک لهپێشڕهوانی بزوتنهوهی نێوخۆی ئێران ههروا خۆیان لهچوارچێوهی قانوونی ئهساسییدا دهبینن ،ئهوه نابێ نه رازیمان بکا ،نه لهخۆشمانی بکهین بهمانیع .پێودانگی ئهوهڵ و ئاخرمان دهبێ مافهكانی خۆمان بێ و پێویسته تێبکۆشین کاریگهریمان لهسهر ههموو ئهو کهسایهتی و ناوهند و الیهنانه چ لهنێوخۆی ئێرانو چ لهدهرهوهی ئێاران کاه باهدژی ماهییاهتی ئاهزموونکراوی کۆماری ئیسالمی ههڵوێست دهگرن ههبێ ههتا ئهو قهناعهتهیان تێدا پێکبێنین که جێگای ئارهزووی خۆمان و گهلهكهمانه. ئاوێنه :میرحسێن موسهوی بهربژێری ریفۆرمخوازی سهرکۆماری ئێران چهند رۆژێک لهوهوپێش بهنووسراو چهند خاڵێکی هێناوهته گۆڕێ بۆ دهرباز بوون لهو قهیرانه که لهپاش ههڵبژاردنهکان لهئێراندا سهریههڵداوه .ئایا ئهو پێشنیارانه واڵمدهرن و بهگشتی ئهم قهیرانه به چ ئاقارێکدا دهڕوات؟ ئاسۆ عهبدوڵو حهسهن زاده :بهیاننامهی ژماره 71ی موسهوی خوێندنهوهو پێشوازیی جۆربهجۆری لێکراوه .ئهو بهیاننامهیه بۆخۆی ههڵگری ههموو ئهو تهزادانهیاه کاه دیاردهی "موسهوی"یان پێشیدهكرێتهوه .لهکاکڵدا ،ئهو بهیاننامهیه قهیرانی پێوهندیی نێوان خهڵکو دهسهاڵت لهئێرانی ئهمڕۆدا بهباشترین شێوه پێناسه دهكا .کاهچی له رواڵهتدا ئهو پێشنیارانه لهکۆمهڵێک ههنگاو بۆ چاکسازی لهدهروونی ئهو نیزامه بهوالوه ناڕۆن ،چونکه باسای تێکادانی بناهماکانی دهساهاڵت نااکرێ (بهڕاساتییش چاوهڕوانیییهکی ئهوتۆ لهکهسێكی وهک موسهوی و لهو ههلومهرجه دا چاوهڕوانییهکی زۆره) .ئهو پێشنیارانه بۆ جاارێکی دیکاه ئاهو پرسایاره قوتدهكهناهوه کاه چهناده دهرهتانی ریفۆرم لهکۆماری ئیسالمیدا ههیه .بهاڵم واش شتهكه لهدوو حاڵهت بهدهر نییه :حاڵاهتی یهکاهم ئهوهیاه کاه ئاهو پێشانیارانه بهڕاساتی جێباهجێ دهکارێن و لهوهها حاڵهتێکدا ئهگهر قهرار بێ خهڵکی ئێران ههقی راستهقینهی مومارسهی ئهو مافانهیان پێبدرێ که لهو راگهیاندراوه هاتووه ،ئهوا ئهودهم ئهو مومارهسهیه بۆ گۆڕینی دهسهاڵت و کۆتاییهێنان بهتهمهنی کۆماری ئیسالمی بهکاردهبهن .ههربۆیه حاڵهتی دووهاهم زیااتر رێای تێادهچێ ،ئاهویش درێژهدانای کهللاهرهقی و زهبروزهناگ لهالیهن ناوکی سهرهڕۆییهوهیه .لێرهدا تهنیا کاتێک دهرفهتی چوونهدهر لهقهیرانهكه بهقازانجی خهڵک پێکدێ که یان بهشێکی گرینگی نیزامییهکان لهتونادئاژۆیانی ئێستا حاکم ههڵگهرێنهوه یان ئهوه که کۆمهڵگای نێونهتهوهیی بهشێوهیهکی جیدی و کارساز بێته نێو قهیرانهکه. سهرچاوه :ماڵپهری كوردیش پرسپكتیڤ /ڕێکهوتی 71 :ی ژانویهی 4171
ئاسۆ حهسهن زاده :حیزبی دیموكراتی كوردستان خۆی گهنج دهكاتهوه ئامادهکردنی :سۆران پااڵنی .سهرچاوه ڕۆژنامهی ئاوێنه ئاسۆی حهسهن زاده ،كوڕی مامۆستا عهبدواڵی كهسایهتی ناسراوو سكرتێری پێشووی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ،كه لهكۆنگرهی ئهم دواییهی حیزبی دیموكراتی كوردستاندا ،بۆ كۆمیتهی ناوهندی ههڵبژێردرا ،گهنجترین ئهندامی كۆمیتهی ناوهندی حیزبهكهیانه .ئهو كه تهمهنی 34ساڵه ،له 49ی ساێپتهمبهری 7916لهبهغادا لهدایكبووه .کۆلیجی یاسای نێودهوڵهتی لهزانستگای فهرهنسا تهواوكردووه .لهزانكۆی ستراسبۆر مافی سیاسی و ماافی مارۆڤ و كهمایهتییاهکانی گوتۆتاهوه .ئێساتا لاه ئهنستیتۆی توێژینهوهی نێونهتهوهیی جنێڤ لهبهشی مافی نێونهتهوهییدا ،مامۆستای یاریدهدهره. ئاسۆی حهسهن زاده سهبارهت بهپێگهی ژن و ئهندامه گهنج و دێرینهكانی حیزبی دیموكرات دهدوێت. پرسیار :ئێوه بۆچی لهم كۆنگرهیهدا ناوی حیزبتان نهگۆڕی؟ بۆچی دروشمی حیزب و ئارمی حیزبتان گۆڕی بهاڵم ناوی حیزب وهک خۆی مایهوه؟ وهاڵم :سهرهتا با دوو شت راست بكهمهوه .كۆنگرهی چارده تهنیا بڕیاری گۆڕینی ئارمهكهی پهسند كردووه و ئهوه كۆمیتاهی ناوهنادیی هاهڵبژێردراوه كاه دهباێ لهساهر هێمایهكی نوێ بڕیار بدات .ههرچی ناوی حیزبیشه ،ئهوه كه گۆیا ئهو گۆڕانكارییانهی پێناسهی حیزب كه ئهو كۆنگرهیه پهسهندی كردوون ناوی حیزبی نهگرتۆتاهوه راست نیه ،چونكه ناوی حیزبیش گۆڕانی بهسهردا هاتووه .ئێمه له پاش 6ی دێسامبری 4116هوه تا كاتی بهستنی كۆنگرهی چاارده باه شاێوهی رهسامی لاه ژێار نااوی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان -ئێراندا درێژهمان به خهبات و تێكۆشانی خۆمان داوه ،بهاڵم له كاۆنگرهدا نااوی حیازب كارا یاان باشاتر وایاه بڵاێم كرایاهوه باه حیزبای دێموكڕاتی كوردستان .كهوابوو ناوی حیزبیش گۆڕانكاریی تێدا پێك هاتووه .ئهنگیزهی ههموو دهسكارییه سیاسییهکانیش یهک شته كه ئهگهر پوختی بكهمهوه بریتییه لهوه كه ئێمه بهبێ ئهوهی ئهو واقعییهته سهختهی مهسهلهی كورد كه هێشتا موعتهبهره له خۆمان ون بكهین ،پێویست بوو خهت و روومایهك له هۆویهتی سیاسی
الپهڕهی 57 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 57
بكهینه هی خۆمان كه واڵمدهری ئاستی ههنووكهی وشیاریی نهتاهوهیی و قۆنااغی ئاهمڕۆی مهساهلهی كاورد و داخوازییاهكانی گهلهكاهمان باێ .كاۆنگرهی ئێماه دهرفاهتی هاویشتنی چهند شهقاوی دیكه بوو لهڕێی پوخت كردنهوهی گوتاری نهتهوایهتیی كوردهكانی رۆژههاڵت به چهشنێك كه هێندهی دیكهش شوێنهوارهکانی هێژێمۆنیی ئێلیتی حاكم له ئێران و سنووربهندییه ئیدئۆلۆژیكه بهسهرچووهكان له پێناسهی جهوههریی مهوجوودییهتی سیاسیی خۆمان داماڵین .دیاره ئهو شتانه تاهنیا بهرهاهمی كااری ئێمه و ئهو كۆنگرهیهمان نین و دهکهونه نێاو چوارچێاوهی پرۆساهیهكهوه كاه باه شاێوه و رادهی جیااواز لاه دوایاین كۆنگرهكاانی حیزبهکهمانادا وهڕێ كاهوتبوو و لاهالی ئهحزابی دیكهی كوردی رۆژههاڵتیش بهرچاو دهكهوێ .له روانگهی منهوه هیچ كام لهو گۆڕانكارییانه پێوهندییان به لهتبوونی حیزبهوه نیه و قهناعهتم وایه كه بهبێ لهتبوونی حیزبیش پێویست بوو كۆنگرهی ئهمجاره ئهو گۆڕانكارییانه بكات .ئێستا كه الیهنی بهرامبهری ئێمهش كۆنگرهی لهپێشه هیاوادارم ئاهوانیش گۆڕانكااریی لاهو چهشنه بكهن ،چونكه رۆژ رۆژی ئهوهیه كوردی رۆژههاڵت قورس و قایمتر ،باوهڕبهخۆتر و یهكگرتووتر له راباردوو خاۆی باهوانی دیكاه بناساێنێ و لهگاهڵیان بكهوێتاه مامهڵهوه .كردهوهی هاوبهش روانینی هاوبهش و وتااری هاوبهشای دهوێ .باۆ ئاهوهش پێویساته پارتاه سیاساییهکانمان لاه باواری خاۆ پێناساهكردندا ههماههنگییاهكی النیكهم زیمنییان لهگهڵ یهکدی ههبێ بۆ ئهوهی دواجار ههموویان پێكهوه بهو ئاراستهیهدا بڕۆن كه له بهرژهوهندی بزوتنهوهدایه بهبێ ئهوهی مهودای سیاسی و فكریی زۆر گهوره بخهنه نێوان خۆیانهوه. پرسیار :ئایا ئهو ناوهی پهسندتان كردووه نابێته هۆی ئهوهی كه كۆس لهسهر پهیوهندییهكانتان دروست بكات لهگهڵ الیاهنی بهرامباهر كاه ئاهوان لاه پهیوهنادیدا لهگهڵ ئێوه مهرجی ناو گۆڕینیان دانابوو؟ وهاڵم :ئێمه لهو كۆنگرهیهدا هیچ بڕیارێكمان نه لهداخ و نه لهبهر دڵی ئهم الیهن یا ئاهو الیاهن ناهداوه .باێ ئاهوهی لاه داوی ئاهوه بكاهوین كاه هۆویاهتێكی سااخته بۆخۆمان ساز بكهین ،لهسهر بهستهری حیزبی دێموكڕاتی مێژوویی ئهوهی به دروستمان زانیوه بیهێڵینهوه هێشاتوومانهتهوه و ئاهوهش كاه پێماان واباووه دهباێ بگاۆڕدرێ گۆڕیومانه .ئێستا ئایا ئهو ناوهی حیزب كه له كۆنگرهدا پهسند كراوه چ كاریگهرییهكی لهسهر پێوهندیی نێوان ئێمه و هاوڕێیانی ئهوبهرمان دهبێ ،ههر ئێستا ئهوان به دهركردنی راگهیاندراوێك واڵمی ئهم پرسیارهیان داوهتهوه كه هیوادارم ئهوه دوا قسهیان نهبێ .ئهو ههڵوێستهی وان ئهگهر له نێوهرۆكدا چاوهڕواننهكراو نهبوو ،له دهربڕیندا چاوی ڕهشی ههموو ئهو كهسانهی كاڵ كردهوه كه به هۆی ئهو تهزاد و نهوهساانانهی لاه راگهیانادنی وانادا بهرامباهر باه ئێماه ههیاه ئومێادێك لاه دڵیااندا چهكهرهی كردبوو بهوه كه رهنگه ئهو هاوڕێیانهمان به قهناعهت هێنان به راستییهكان و بهلهباهرچاوگرتنی بهرژهوهنادیی گشاتی یارمهتیادهر بان باۆ ئاهوهی پرۆساهی تهتبیع له نێوان ئێمه و ئهوان كه ئارهزووی دڵسۆزانی یهکڕیزیی كوردی رۆژههاڵته و ئێمهش به ئیمانهوه پێشوازیی لێ دهکهین دهسات پاێ بكاات .لهڕاساتیدا كێشاهكه كێشهی ناو نیه .دڵنیام ئهگهر ئێمه ناوی خۆمان بنێین "پارتی ژینگهی ئهفریقای جنووبی"یش ،ئهوان ههر به خهنیمی پله یهکی خۆیانمان دهزانن .ئێمه ههر ئێستا دوو ناوی تهواو لێك جیاوازمان ههیه و ئهوان بۆخۆشیان دهزانن كه ئهو مهرجهیان چهنده ناڕهوا و چهند ناواقعبینانهیه .كێشهكه كێشهی ئهقلییهتێكه كه دهبێ بگۆڕدرێ. ئهو ئهقلییهته ئهگهر له رابردوودا بۆخۆشمان كارمان پێ كردبێ ،دهركهوتووه باه زیاانی گهلهكهماناه و گهلهكاهمان لێای بێازاره .ئاهوجار باا شاتێكت پاێ بڵاێم :ئاهمن دهمههوێ رۆژێك ئهو دوو حیزبه لهسهر بنهمایهكی قایم یهك بگرنهوه .دڵنیا به ئهگهر چ له ناو و چ له هۆویهتی سیاسیدا زۆر لێك دوور كهوتینهوه ،ئاهودهم ئیادی قهت یهک ناگرینهوه! پرسیار :مهسهلهی دروشمی ستراتیژی كه پێكهێنانی كۆماری كوردستانه له چوارچێوهی ئێراندا جهنابتان له كتێبی "فیدرالیزم بۆ كورد ،فیادرالیزم باه كاوردی"دا ئاهم پێشنیارهتان كردووه .ئهمه داوا و پێشنیاری تۆ بوو بۆ كۆنگره؟ وهاڵم :ئهمن چوار ساڵ لهمهوبهر لهو نووساراوهیهدا ئاهوهم گوتباوو و دواتاریش لاه ههیئاهتی نووساینهوهی بهرناماه و پێاڕهوی حیزبادا كاه تێیادا ئهنادام باووم باسام كردۆتهوه .بهاڵم نهخشی من لهو تازهگهرییهدا ههر ئهوهندهیه كه كهسێك دهنگی خۆی دهخاته پاڵ رای گشتی و به هیچ جۆر ئیزن به خاۆم ناادهم بڵاێم های مان باووه. نهك هی من ،بهڵكوو هی ئێمهش نیه ،هی مێژوویهكی رهسهنه كه چوارچراكهی به درێژایی ئهو شهست و چهند ساڵه له ههناوی ههموو شۆڕشگێڕانی واڵتپارێزی كورددا بریسكهی داوه .ئێمه تهنیا ئیلهاممان لهو مێژووه وهرگرتۆتهوه و پێم وایه وهختی ئهوه هاتبوو ئهو كاره بكهین. پرسیار :دهڵێن ئهم دروشمه تازهیهی ئێوه ههڵتان گرتووه هی پارتی ئازادیی كوردستانه .لهو بارهیهوه چ دهڵێن؟ وهاڵم :ئهو نامیلهکهیهی من كه ئیشارهت پێ كرد دوو ساڵ پێش كۆنگرهی ئهو رێكخراوه ئازیزه نووسراوه .ههرچهند دووپاتی دهکهمهوه كه كهس به باوكی ئهو دروشمه تازهیه نازانم .وهك پێشتر عهرزم كردی ئهمن قازانجی گهلهكهمان لهوهدا دهبینم كه پارته سیاسییهکانمان لهسهر ئهو شته بنهڕهتییانهی پێوهندییان به چارهنووسی گهلهكهمانهوه ههیه كۆك و هاودهنگ بن .ئهگهر شتێك به قازانجی مهسهلهكهمانه با ههموومان بیكهین ،گرینگ نییه كێ ههوهڵ كردوویهتی .ئهوه جیا لهوه كه كۆماری
الپهڕهی 58 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 58
كوردستان ئیبداعی هیچ حهیی و حازرێك نییه .بهاڵم سهبارهت به خودی دروشمهكهی ئێمه و نزیكایهتیی لهگهڵ دروشمی پارتێكی دیكه ،مان پاێم وایاه ئاهو دروشامهی ئێمه زیاتر القی لهسهر عهرزێن چونكه ههر لهوێدا دهڵێ كۆماری كوردستان له چوارچێوهی ئێرانێكی دێموكراتیكی فیدراڵدا .جیا لهوهش دهكرێ دوو كهس شاتێك تااو بدهنێ و وهك یهكیشیان پێ ههڵنهگیرێ. پرسیار :دیارترین ئاڵوگۆڕهکانی كۆنگره چی بوون؟ ئایا دهتوانین ئهم كۆنگرهیه به كۆنگرهی ریفۆرمی حیزبی دێموكڕات ناو بهرین كه بۆ یهكهم جاره 8رۆژی خایاند؟ وهاڵم :ئهوه كه كۆنگره چهند رۆژی خایاندووه به تهنیا خاوودیی خاۆی شاتێك ناگهیاهنێ .گریناگ ئهوهیاه لاهو چهناد رۆژهدا چ كاراوه .هاهر كۆنگرهیاهک دهباێ لهباهر رووناكایی ئهو دۆخهی تێیدا دهبهسترێ و ئهو چاوهڕوانییانهی لێی دهكرێ ههڵسهنگێندرێ .ئایا كاۆنگرهی ئێماه كاۆنگرهی ریفاۆرم باوو؟ باه دڵنیایییاهوه باهڵێ! ئایاا كۆنگرهی ههموو ریفۆرمهكان بوو؟ به دڵنیایییهوه نهخێر! به دڵنیایییهوه بۆ پێداچوونهوه و نوێبوونهوه چهند هێندهی تر كار ماوه كه دهبێ لهمهبهدوا بكرێن .به زۆر هۆ بهداخهوه نهمانتوانی خهڵكی دهرهوهی حیزب وهك شایهت و چاوهدێر بێنینه نێو كۆنگره .تهنیا دهتوانم لێرهدا وتهی كهسایهتییهكی بێالیهن كه حیساب لهسهر خۆی و بۆچوونهکانی دهکرێ و وهك میوان له كۆنگرهی ئێمهدا بهشدار بوو به نیشانه بێنمهوه كه پاش كۆنگره نووسیبووی ئهو كۆنگرهیه كۆنگرهیهک بوو كه دهبوو نهك هاهر ئهحزابی كورد و ئێرانی بهڵكوو هی ناوچهش لێی فێر بن .ریزكردنی ههموو ئهو كارانهی ئهو كۆنگرهیه كردوونی له كهالمێكدا زۆر دژواره .بۆ من ئهو رێگایاهی ئێماهی گهیانده ئهو ئاكامانه له خودی ئاكامهكان كهمتر نییه .بۆ یهكهمجار له مێژووی حیزبدا له نزیاك باه سااڵێك باهر لاه كاۆنگرهوه كۆماهاڵنی خاهڵك و روونااكبیران لاه پرۆسهی شهففافی ئامادهسازیی فكریی كۆنگرهدا بهشدار كران .بهپێچهوانهی كۆنگرهکانی رابردوو كه ههمیشه بهرنامه و پێڕهوی پێشوو دهكرایه بنهمای دهسكارییهكان، ئهم جاره دهقێكی تهواو تازه له بهرنامه و پێڕهو بۆ باس و تاوتوێ خرایه بهردهم كۆنگره .له كۆنگرهدا فهزای یهكجار دێموكراتیك و ئاستی تێگهیشتوویی و بهشداریی چاالكانهی نوێنهران به چهشنێك بوون كه له زۆر بڕگهدا باسهكان زۆر زیاتر له رادهی ماقووڵیان دهخایاند و كۆنگره وهك دهڵێن قورباانیی دهساتی ساهركهوتنی خاۆی بوو .بۆ من زۆر خۆش بوو كه ئێستاش كهس نهیتوانی ئهساسێكی ناعهقالنی بۆ دابهش كردنی بهشدارانی كۆنگرهم بداتێ و بهههق كۆنگره كۆنگرهی گوڵ كردنای هازر و ههڵوێستی تاكهکان بوو .لهباری سیاسییهوه دیارترین ئاڵوگۆڕ قووڵكردنهوه و پوخت كردنهوهی ویست و وتااری نهتهوایاهتی باوو .ئێماه هاهروهها شاارتێكی حقاووقیی دهوڵهمهندترمان بۆ نیهادهكانی حكوومهتی كوردستان تهنزیم كرد و خوێندنهوهیاهكی نوێشامان لاه سۆسایالیزمی دێموكراتیاك پهساند كارد .لاه ئاساتی نێوخاۆی حیزبادا گرینگیدان به موشاركهتی دێموكراتیك و نهخشی بهدهنه ،دێسانترالیزه كردنی دهساهاڵت و ئیجمااعی كردنای مێكاانیزمی بڕیااردان ،رێزگرتنای رهنگاوڕهنگییاهكانی نێاو حیزب و بهرهسمی ناسینی مافی پێكهێنانی گرووپ و رهوتی فیكری له حیزبدا ،قبووڵ كردنی مافی رادهرباڕین و رهخناهگرتنی ئهنادامانی حیازب تهناناهت لاه دهرهوهی حیزبدا ،و ههروهها هێندێك گۆڕانكاری له ستروكتوری رێبهرایهتی و دانانی هێندێك ئۆرگانی نوێ وهك ناوهندی لێكۆڵینهوه و پالندانان شیاوی ئاماژه پێكردنن .جیاا لهمانهش به پهسند كرانهوهی دهقی هێڵه گشتییهكانی رێبازی ئێمه له راپۆرتدا و پهسند كرانی كۆمهڵێك بڕیارنامه هێندێك پرهنسیپی نوێ له بواری بهخۆداچوونهوه و مایهدانان بۆ را و بۆچوونی خاهڵكی دهرهوهی حیازب و رێكارهكاانی بهساتنهوهی زیااتری حیازب باه كۆماهڵگا و ئاهكتیاتر كردنای چاهرخی تێكۆشاانی حیازب لاه باواره جۆربهجۆرهکاندا باشتر نههادینه بوون .شتێكی دیكه كه جێی خۆیهتی قامكی لهسهر دا بنێم دهستاودهست كردنی دهسهاڵته :ئهگهر ههتا ئێستا ئهو بۆچوونه باو بوو كه نهسلی سێههم و چوارهمی حیزبی دێموكڕات قهت مهیدانی خۆ تاقیكردنهوهی راستهقینهیان پێ نهدراوه ،له ئهنجامی ئهو كۆنگرهیهدا ئهو دهرهتانه باه تاهواوی دروسات بوو .سهرهنجام پێم خۆشه بڵێم كه ئهو كۆنگرهیه كه بێگوومان كهموكوڕیی خۆیشی ههبوو ،لهو بارهوه تایبهتی بوو كه به شێوهی نهگوتراو ساهنتێزێكی ماهعقوولی سااز كرد لهنێوان نوێبوونهوه و رهسهنایهتی ،لهنێوان ئیدئالیسم و واقیعگهرایی ،لهنێوان ئازادی و ئینسجام ... ،هتد. پرسیار :تۆ وهك گهنجترین ئهندامی كۆمیتهی ناوهندی كه كۆنگره ههڵی بژاردووی تا چهند پێت وایه كه ئهم كۆنگرهیه توانی بهشداریی ژنان و گهنجان دابین بكات؟ وهاڵم :ئێمه ههم له كۆنفڕانسهكانی پێش كۆنگرهدا و ههم له خوودی كۆنگرهدا مێكانیزمی تایبهتمان بۆ ههڵبژاردنی ژنان دانابوو .له ئاكامدا رێاژهی نوێناهرانی ژنای بهشدار له كۆنگرهدا گهیشته چوار هێندهی رێژهی بهشدارییان له كۆنگرهكانی پێشوودا و ژمارهیهكیش له تێكۆشهرانی ژن هاتنه نێاو رێبهرایاهتیی حیازب .هاهر ئێساتا پێنج ژن ئهندامی رێبهرایهتیی حیازبن كاه ساێ كهسایان ئهنادامی كۆمیتاهی ناوهنادیین و پێشابینی دهكاهم پااش دیااری كرانای راوێژكاارانی كۆمیتاهی ناوهنادی ژماارهی یهكجارییان له رێبهرایهتیی حیزبدا بگاته حهوت تا ههشت كهس ،شتێك كه له مێژووی حیزبدا تهواو بێوێنهیه .سهبارهت به الوان نه له كۆنفڕانسهكاندا و ناه لاه كۆنگرهدا هیچ مێكانیزمێكی تایبهت له نهزهر نهگیرابوو كه دهکرێ ئهوه وهك كهمایهسییهك چاو لێ بكهین .بهو حاڵهش النیكهم زیااتر لاه یاهك لاه ساێی نوێناهرانی كۆنگره له الوان پێك هاتبوو و له كاتی ههڵبژاردنی رێبهریی حیزبیشدا ئهگهرچی جگه له یاهك كاهس تاهواوی ئاهو هااوڕێ بهئهزمووناناهی چااوهڕوانیی خاۆ كاندیاد كردنیان لێ دهکرا خۆیان كاندید كرد و لهحاڵێكدا ژمارهی ئهندامانی كۆمیتهی ناوهندی ههر وهک خۆی مایهوه ( 47كهس) ،بهاڵم پێنج شهش كهس له كادره الوهکانی حیزب وهك ئهندامی ئهسڵیی كۆمیتهی ناوهندی ههڵبژێردران .دهزانم بهشداریی سیاسی تهنیا له ههڵبژاردندا چڕ نابێتهوه ،بهاڵم بهههرحاڵ پێم وایه كۆنگرهی چارده
الپهڕهی 59 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 59
بۆ بهشداریی ژنان و الوان له بهڕێوهبردنی حیزبدا نهمامێكی چاكی چهقاندووه. پرسیار :لهو كۆنگرهیهدا كهسانی دێرینی نێو حیزبی دێموكڕات وهك مامۆستا عهبدوڵوی حهسهن زاده ،جهلیل گادانی... ،هتد كۆمیسیۆنێكیان پێك هێناوه .دهڵێن ئهم كۆمیسیۆنه له ژێرهوه بهرنامه بۆ حیزب دادهنێ و سهركردایهتیی له دهستدا دهبێ و سهركردایهتیی حیزب ناتوانێ بێ ئهم كۆمیسیۆنه هیچ كارێك بكات .وایه؟ وهاڵم :جارێ ئهو كۆمسیۆنه تهنیا لهو كهسه دێرینانهی ناوت بردن پێك نههاتووه و زۆربهی ئهندامانی ئهو كۆمیسایۆنه ساهر باه نهسالی تێكۆشاهرانی پااش ئینقالبای ئێرانن .پاشان ئهوه ئهوان نهبوون كه ئهو كۆمیسیۆنهیان پێك هێنا ،بهڵكوو ئاهو ئۆرگاناه لاهژێر نااوی كۆمیساۆنی پارێزگااری لاه ئهساسانامهی حیازب لاه دهقای ئاهو بهرنامه و پێڕهوهدا هاتووه كه گهاڵڵهكهی به هاوفكری لهگهڵ رووناكبیران و به هیممهتی كهسانی كارناس له بواری یاسا و سیستمه دێموكراتیكهكاندا ئاماده كرابوو و كۆنگرهش پهسندی كرد .ئهو كۆمیسیۆنه ئهگهرچی سروشتی كارهكاهی تاازهتره ،باهاڵم لاه حیزبای دێموكڕاتادا باێ پێشاینه نییاه و پێشاتریش ئۆرگاانی لاهو چهشانهمان ههبووه .ههمیشه له سیستمه دێموكراتیكه دهوڵهتی و غهیره دهوڵهتییهکاندا ئۆرگانێك بۆ پێڕاگهیشتنی ئهو سکااڵیانه پێك دێ كه پێوهندییان به چۆنیهتیی جێبهجێ كردنی یاسای بنهڕهتییهوه ههیه .ئهو كۆمیسیۆنه شتێك نیه جگه لهمه بهاڵم له ئاستی نێوخۆیی حیزبێكادا .لهالیاهکی دیكاهوه ناكۆكییاهکانی پاێش لاهتبوونی حیازب نیشانیان دا كه خوودی بهرنامه و پێڕهو دهکرێ وهك ئامرازێك بۆ مونقهلیب كردنی مێكانیزمه دێموكراتیكهكان و تهجاوز به رووحی مهتن باهكاار ببارێ .بۆیاه داناانی ئهو كۆمیسیۆنه لهو روانگهیهشهوه مووهجه بوو .بهاڵم سهبارهت بهو تیر و توانج و ناو و ناتۆرانهی ئهم رۆژانه لهو ئۆرگانه دهدرێ ،بۆ ئاگاداریتان ئهم كۆمیسیۆنه هیچ دهسهاڵتێكی ئیجرایی نییه و سهاڵحییهتی هیچ بهرنامهدانانێكیشی نییه .بۆ نموونه ئێستا كه 1حاهوتوو لاه تاهواوبوونی ساهركهوتووانهی كاۆنگره تێدهپاهڕێ ،تاهواوی ئۆرگانه ههڵبژێراوهكان و زۆربهی كۆمیسیۆنهکان چهندین كۆبوونهوهیان گرتووه بهاڵم ئهو كۆمیسیۆنه تاقاه یاهک كۆبوونهوهشای ناهگرتووه .هۆیهكهشای ئهوهیاه باهپێی سروشتی حقووقیی كارهكهی ههتا سكااڵیهكی ئهساسنامهیی نهیهته گۆڕێ ئهو كۆمیسیۆنه كارێكی نییه و دهکرێ بڵێین خهوتوویه تا ئهو وهختهی هاهڵی دهساتێنن .لاێم گهڕێ بڵێم تۆمهت لێدانی ناڕهوا و پێش وهخت لهو كۆمیسیۆنه و له پێكهاتهكهی گوێزهبانی كۆنگرهیه بۆ ئهو كهسانهی دهستی چهپڵه لێدان بۆ خۆكشانهوهی ئازایانهی تێكۆشهره بهتهمهنهكانیان نییه. پرسیار :بۆچی لهو كۆنگرهیهدا سكرتێرتان دیاری نهکرد؟ ئایا لهبهر ئهوه بوو كه وهك دهڵێن یهکترتان قبووڵ نهبوو؟ وهاڵم :ئێمه لهو كۆنگرهیهدا له رێگای ههڵبژاردنی تهواو كراوه رێبهرییهكی شایستهمان ههڵبژارد كه ههموو ئاهو رهنگاورهنگییاناهی دهکارێ لاه پێكهاتاهی حیزبێكای وهك حیزبای ئێمااهدا هااهبن لهوێاادا رهنگدانااهوهیان ههیااه .ئهگااهر یااهکترمان قبااووڵ نااهکردبا رهنااگ بااوو بااهو ئاكامااه نهگهیش اتباین .هااهر ئێسااتا تااهواوی رهدیفااهكانی رێبهرایهتیی حیزب به دهفتهری سیاسای و جێگار سكرتێرهكانیشاهوه هاهڵبژێردراون و كاهم و زۆر تهقسایمی كااریش كاراوه .سكرتێریشامان هاهڵبژاردووه و تاهواوی ئاهو دهسهاڵتهشی له ئیختیار نراوه كه سكرتێری گشتیی حیزب دهتوانێ ههیبێ .بهاڵم ئهوه كه جارێ به سكرتێر نااوی ناباهین لهساهر خواساتی خاۆی و لهباهر وهزعییاهتی تایبهتیی خۆیهتی .لهگهڵ ههموو ئۆگرییم به سكرتێرهکانی تا ئێستای حیزبی دێموكڕات ،بۆ من یهكێك له خاڵه ئهرێنییهکانی ئاكامی ئهو كۆنگرهیه ئهوه بوو كه لهو بارهوه جۆرێك ئوبوههت زودایی كرد و گیانێكی نوێی كردهوه بهر چهمكی رێبهریی بهكۆمهڵ. پرسیار :مهسهلهی پێوهندی لهگهڵ حیزبه كوردییهكان بهتایبهتی پژاك و پێوهندی لهگهڵ حیزبه ئێرانییهكان بهتایبهتی موجاهیدینی خهڵق چۆن باس كرا؟ وهاڵم :ئێمه له بڕیار و پهسند كراوهكانی كۆنگرهدا سهبارهت به هێزه كوردستانییهکان جگه له هاوڕێیانی ئهوبهرمان ئیشارهمان به هیچ پاارت و الیاهنێكی تایباهتی نهکردووه .سهبارهت به هێزه ئێرانییهكانیش روانینای خۆماان لاه داهااتووی سیاسایی ئێاران دهستنیشاان كاردووه و گوتووماناه لاهو پێنااوهدا پێواناهی ئهولهوییاهت لاه پێوهندییهكانماندا چییه .له كۆنگرهدا مهسهلهی پێوهندی لهگهڵ هیچ كام لهو دوو هێزهی ناوت بردن نههاته بهر باس چونكه ئوسووڵهن ئهوه كاری كۆنگره نییاه كاه ههموو ئهو شتانه تاو و توێ بكات و بڕیاریان لهسهر بدا .بهاڵم وهک ههڵوێست دهكرێ بڵێم كه ئێمه وهك هێزێكی واڵتپارێز چاو لاه پاژاك دهكاهین ،باهاڵم ئێساتاش لهو باوهڕهداین سووككانی ئهو هێزه له رۆژههاڵتی كوردستاندا ئهسالهتی نییه .ههرچی موجاهیدینیشه دابهستنهوهی پێوهندی لهگهڵیان له ئاجێندادا نییه. پرسیار :ئایا مهسهلهی به ئهندامبوونتان له كۆنگرهی نهتهوهكانی ئێرانی فیدراڵ و ئهنترناسیۆناڵ سۆسیالیستدا باسی لێ كرا؟ وهاڵم :ئێمه لهپاش لهتبوونی حیزب له "هێڵه گشتییهكانی رێبازی ئێمه"دا به بایهخهوه باسی ئهو كۆڕ و كۆمهاڵنهمان كاردووه و كاۆنگرهش دهقای هێڵاه گشاتییهكانی وهک پاشكۆی راپۆرتی كۆمیتهی ناوهندی پهسند كردۆتهوه .سروشتییه كه هێزێكی وهك حیزبی دێموكڕاتی كوردساتان بهرامباهر باهو جاۆره كاۆڕ و كۆمهاڵناه بێتاهفاوهت نهبێ ،ههروهك چۆن كه ئهگهر ئهو كۆڕ و كۆمهاڵنهش بۆیان گرینگ بێ كه كوردی رۆژههاڵت لهوێدا نوێنهرایهتییهكی راستهقینهی ههبێ ناتوانن ئێمه نادیده بگرن.
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 60 :
Page : 60
بهاڵم لهههرحاڵدا ئێمه خهبات و تێكۆشانی خۆمان لهسهر ئاكامی مشت و مڕی پێوهندیدار بهو دوو رێكخراوهی ناوت هێنان پهك ناخهین .ئهگهر شتهکه ههر بۆ بهڕۆخ كێشانی تهبلیغاتی و حیزبییانهیه ،ئهوه چقڵێك له لهشی گهلهكهمان دهرناهێنێ .ئهگهریش بهڕاستی له خهمی میللهتهكهمانداین ،پێویسته ههموومان پێكهوه له فكری لۆبیگهرییهكی كاریگهر و بهكردهوه بۆ مهسهلهی بزوتنهوهكهماندا بین و چیدیكهش دڵی خۆمان به دیپڵۆماسیی تهعارووفاتی رازی نهكهین. پرسیار :مهسهلهی وتووێژ لهگهڵ كۆماری ئیسالمی لهم كۆنگرهیهدا چۆن باس كرا؟ ئایا ئامادهن بۆ وتووێژ یان نا؟ وهاڵم :له كۆنگرهدا باسێك لهو مهسهلهیه نهكراوه و سیاسهتی ئێمهش لهو پێوهندییهدا هاهر ئاهو سیاساهتهیه كاه رێبهرایاهتیی حیزبهکاهمان لاهپاش شاههید باوونی دوكتور قاسملوو رایگهیاندووه. * دوا پرسیارم پێوهندیی به باری راگهیاندنی ئێوه و بهتایبهتی تهلهفزیۆنهکهتاناهوه ههیاه .ئایاا كاورد كانااڵ هاهر وهک خاۆی دهمێنێتاهوه یاان دهبێتاه كاهناڵێكی سهربهخۆ؟ وهاڵم :ههموو ئهو ههنگاوانهی ئێمه لهم دوایییانهدا هاویشتوومانن بهبێ راگهیاندنێكی بههێز ناتوانن زۆر دوورمان ببهن .كوردكاناڵ هێشاتا یاهكجار زۆر دووره لاهو نوختهیهی پێویستییهكانی ئێمه و چاوهڕوانییهكانی خهڵك وهدی بێنێ .هۆی سهرهكییش بۆ ئهمه گیروگرفتی ماڵی و فهننییه .ههوڵی ئێمه له كورتخایهندا بۆ ئهوهیه كه بهرنامهكانی سیغهی ئێستای كوردكاناڵ دهوڵهمهندتر و رێكوپێكتر بكرێن و دواتریش تێدهكۆشین كهناڵێكی تایبهت به خۆمانمان ههبێ. سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی 49 :ی مای 4118
قسهکانی هاوڕێ ئاسۆی حهسهن زاده ،راوێژكاری كۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان، لهسهر گڵكۆی دوكتور قاسملووی نهمر هاوڕێیانی خۆشهویست ،میوانه بهرێزهکان! هۆگران و ئهویندارانی دوكتور قاسملوو و حیزبی دێموكڕات! ههیئهتی ئیجرایی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان له دهرهوهی واڵت ئهمنی راسپاردووه ههتا لهالیهن نوێنهرایهتیی حیزبهکهمانهوه له دهرهوه ،له رێورهسمی ههژده ساڵهی شههید بوونی رێبهری ناوداری كورد و سكرتێری گشتیی حیزبهکهمان ،دوكتور عهبدولڕهحمانی قاسملوودا چهند قسهیهک بكهم. پێش ههموو شتێك و ههر لهالیهن نوێنهرایهتیی دهرهوهی واڵتی حیزبهوه به پێویستی دهزانم سپاسی تهك تهكی ئێوه بكهم كه بۆ بهشداری لهم رێورهسمهدا لاه رێگاای دوورهوه تهشریفتان هێناوه ،چ ئهوانهی ئهنادام و الیاهنگری حیزبای دێماوكڕاتن و چ بهتایباهتی ئاهو كهساایهتییانهی نوێنهرایاهتیی حیازب و الیهناه كاورد و غاهیره كوردییهکانی دۆستی ئێمه دهکهن. ئێمه وا بۆ جارێكی دیكه له دهوری گڵكۆی پیرۆزی رێبهری شههیدمان ،دوكتور قاسملووی نهمر و هاوڕێی تاهواوی رێگاای دوكتاور ،شاههید كااك عهبادوڵو قاادری ،كاۆ بووینهوه .دیسان لێره كۆ بووینهوه بۆ ئهوهی دیسان ههستی رێز و ئهمهگناسی و خۆشهویستیمان له ههمبهر مامۆستای خۆمان و سهروهری میللهتهكهمان دوكتاور قاساملوو دهرببڕین .دیسان لێره كۆ بووینهوه بۆ ئهوهی دیسان جینایهتی ناجوامێرانهی 73ی ژوئیهی 7989ی دیپڵۆمات -تێرۆریستهكانی رێژیمی ماهالكان لاه ڤییاهن لهباهرچاوی بیروڕای گشتی ریسوا بكهین .دیسان لێره كۆبووینهوه ههتا دیسان ئهو غاهدره گهورهیاهی كااتی خاۆی ،ساهرباری زامای بهئێشای ئاهو كۆساته بێوێنهیاه ،کاربهدهساتانی دهوڵهتی ئوتریش له گهلی ئێمهیان كرد وهبیر بێنینهوه و داوای تێههڵێنانهوهی بكهین .دیسان لێره كۆبووینهوه بۆ ئهوهی دیسان به دۆست و دوژمن نیشان بدهین كه به كهوتنی قاسملوو ،بیر و رێباز و روانینی قاسملوو و ئهو ئیدئاالنهی قاسملوو باوهڕی پاێ باوون نهکاهوتوون و خاهبات باۆ وهدیهێناانی ئاهو ئامانجاناهی قاساملوو گیاانی شیرینی خۆی لهسهر دانان ههروا بهردهوامه .ئهو خهباته ناهك هاهر بهردهواماه ،باهڵكوو ساهرهڕای هاهموو ساهختییهكان ،ساهرهڕای هاهموو ناههقییاهكی لهگاهڵ گاهلی قاسملوو دهكرێ ،راست بهوهبهر چاوگرتنی ههمان ئهو ئیدئاالنهوه درێژهی ههیه كه دوكتور قاسملوو پێی وابوو كه گهلێكی ئازادیخواز ههرچهند ژێردهسته و زوڵملێكراو بێ ،و دژمنهكهشی ههرچهند زۆردار و نائینسان بێ ،دهبێ له خهباتی خۆیدا وهبهرچاویان بگرێ. لهسهر كهسایهتیی دوكتور قاسملووی مهزن زۆر شت گوتراوه و نووسراوه كه دیاره ئهوهی كراویشه هێشتا زۆر لهوه دووره كه بارتهقای گهورهیی ناوی ،گرینگی نهخشی
الپهڕهی 61 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 61
وی و فرهیی رهههندهکانی كهسایهتییهكهی بێ .بۆ منیش ئهویش له دهرفهتێكی ئاوادا ،جێكردنهوهی ئهو كهسایهتییه كهموێنهیهی كاورد لاه چهناد رساتهدا ناهک هاهر زهحمهته، بهڵكوو رهنگه ناههقییش بێ .جیا له ههموو تایبهتمهندییهكانی وهك رۆشنبیر و ئاكادێمیك و به فهرههنگ و زمانزان و سیاسهتمهدار و دیپڵۆمات و شۆرشگێڕ ،دوكتور قاسملوو كهسێك بوو كه له ماوهیهكی نیسبهتهن تهنگی ژیاندا شاهید و ئهكتهری زۆر كهوتن و ههستانهوهی یهك له دوای یهک ،چ له ههلومهرجی سیاسایی جیهاان و ناوچهدا ،چ له بزوتنهوهی كورددا و چ تهنانهت له ژیانی تایبهتیی خۆشیدا بوو .زۆر جار ئهو پرسیاره دێته پێش كه ئایا ئهوه ئینساانه گاهورهکانن كاه مێاژوو سااز دهکهن یان مێژوویه كه ئینسانه گهورهکان ساز دهکا؟ رهنگه نهتوانین حاشا له دهوڵهمهندیی مێژوویی ئهو قۆناغه له رابردووی گهلهکهمان بكهین كه دوكتور قاسملووی تێدا ژیا و له راستیدا دوكتور قاسملوو كهوتبووه نێو ههلومهرجێكی مێژوویی تایبهتییهوه كه زهمینهی له دایكبوون ،پێگهیشتن و درهوشاانهوهی كهساایهتییهکی ئااوای پێك هێنابوو .بهاڵم ئهگاهر زهکااوهت ،شاوجاعهت ،كاهماڵی شهخساییهت ،ههسات باه بهرپرسایارێتی كاردن و نیشتماندۆساتیی دوكتاور قاساملوو بۆخاۆی نهبایاه ،رهنگاه لهبارترین ههلومهرجی مێژووییش نهیتوانیبا شهخسیهتێكی ئاوا بهرههم بێنێ( .كه دهڵێم ههلومهرجی لهبار ،مهبهستم ئهوه نییاه كاه ئاهو ههلومهرجاه مساۆگهر دهباێ ههلومهرجێكی خۆش بێ) .كهوابوو ئهوه ههروهها دوكتور بوو كه ئهو مهقتهعه له تاریخی میللهتی خۆی خوڵقاند و مهعنای پێ بهخشی. ئهو رێگا دوور و درێژه و ئهو مهودا چڕ و پڕهی دوكتور قاسملوو پێیدا رابرد لهگهڵ ههگبهیهکی فكری و زانساتی كاه باه هاهوڵ و كۆششای خاۆی پهیادای كردباوو و زۆر فاكتهری دیكه دهستیان وه دهستی یهک دا بۆ ئهوهی كاتێك ئهو له دهورانی زێڕینی ژیانی سیاسیی خۆیدا واته پاش شۆڕشی گهالنی ئێاران وهدهر كهوتاهوه و درهخشاا، ئیدی خاوهنی ئهندووختێكی بێهاوتاا باوو باۆ بهرهوڕووبووناهوهی ئاهو چالێنجاناهی چاارهنووس خساتبوونیه ساهر رێگاای ده سااڵی ئااخری ژیاانی .لاه ساایهی ئاهزموونی دهوڵهمهند و ئاگایی ورد و لێكدانهوهی ژیر و واقعبینانهی دوكتور قاسملووهوه بوو كه گهلهكهمان كهوته سهر رێچكهی خهباتێك كه ئیدی هاهرگیز پساانهوه بهخۆیاهوه نهبینێتهوه .ئهو رێگایهی دوكتور قاسملوو ئهودهم به ئێمهی نیشان دا و ئهو جۆرهی فێری كردین كه ئهو رێگایه ببڕین ،و بهكورتی ئهو قۆناغه له خهباتی گهلهكهمان كه لهژێر رێبهرایهتیی ژێهاتانهی دوكتور قاساملوودا باهڕێوه چاوو ،مهساهلهی مهوجودییاهتی میللاهتی ئێماهی لاه ئێاران وهك مهساهلهیهكی سیاسای جارێاك باۆ ههمیشاه چهسپاند .راسته ئهو رێگایه به هۆی دڕندهیی و شهڕخوازیی دوژمنهوه شههید و نهقوستانی و ئاوارهیی و ماڵوێرانیی زۆر تێدا بوو ،بهاڵم ئهوه باجێك بوو بۆ ئازادی كه گهلی ئێمه ناچار بوو بیدا ،باجێك كه دوكتور قاسملوو سهرهنجام گیانی خۆشی كرده بهشێك لهو باجه .دوكتور قاسملوو لهگاهڵ ئاهوهدا كاه لاه كۆماهڵ و ساهردهمی ژیان و خهباتی خۆی دابڕاو نهبوو و موتهئهسری ئهو فهزا سیاسییه بوو كه خهباتی تێدا دهكرد ،ههر لهو كاتهدا دوور و فراوانی دهڕوانی .ئهو باوهڕی باه جهوهاهری زاتیی كێشهی نهتهوهكهی خۆی ههبوو و دیسكۆرسی نهتهوایهتی بهشی سهرهكیی پانتایی فیكریی وی داگرتبوو .قاسملوو وهك كهسێكی نهتهوه پهروهر له جیاتی ئهوهی شعووری نهتهوایهتیی خۆی بكاته تابعی فهزای ئیدئۆلۆژیكی زاڵ بهسهر دهورانی خهبات و تێكۆشانی خۆیدا ،پارامێتره بنهڕهتییهکانی ئهو فهزا ئیدئۆلۆژیكهی ئهودهمی بۆ پێناسهكردن و داكۆكی كردنی ویستی نهتهوایهتیی گهلهكهی بهکار هێنابوو .دوكتور قاسملوو به كردهوه ههوڵی دهدا كۆمهڵێك بهها و پرهنسی له خهباتی كوردیدا بچهسپێنێ ،بۆ نموونه پاراساتنی قاازانجی نهتهوایاهتیی نێاوان كاوردی هاهموو پارچاهكان ،ساهربهخۆیی سیاسای ،بااوهڕی قاووڵ و باهکردهوه باه دێموكڕاسای لاه هاهموو چوارچێوهكاندا ،هاوپێوهندی لهگهڵ بزوتنهوهی سهرتاسهریی ههر كام لهو واڵتانهی كوردیان لێ دهژی ،ههوڵ دان بۆ بهنێونهتهوهیی كردنی كێشاهی كاورد ،رهعایاهتی ئوسووڵی ئینسانی و خۆپاراستن له بهکارهێنانی مێتۆدی تێرۆریستی ،پهرهپێدانی فهرههنگێكی پێشكهوتووی كۆمهاڵیهتی له ژیان و خهباتی شۆڕشگێراندا ،لۆبیگهری بۆ ئهو قهناعهته كه مهسهلهی كورد دهبێ له رێگای سیاسی و ئاشتیخوازانهوه چارهسهر بكرێ ،پراگماتیسم واته مهسلهکی نهبوون و گرینگی دان به نێاوهرۆكی شاتهکان و ئهوه كه وێڕای رهعایهت كردنی ئوسوڵی ئهخالقی سیاسی له ههموو دهرفهتهکان به قازانجی گهلهكهمان كهڵك وهربگیرێ ،و ...هتد. بهگشتی ،دوكتور قاسملوو داهێنهر و چهسپێنهری كۆمهڵێک ههلوێست و خوو و خدهی نوێ و بهجێ باوو كاه ماۆركی خۆیاان لاه خاهباتی حیزبای دێماوکڕات داباوو و هاهر ئهوهش ببوو به هۆی ئهوه كه چ لهنێو بزتنهوهی كورددا ،چ له ئاستی ئێراندا ،و چ له نێو كۆڕ و كۆمهڵه كورددۆسته نێونهتهوهیییهكاندا ،خهباتی كوردهکان له ئێران وهك بزاڤێكی تایبهتی ،وهك خهباتی گهلێكی بهپرهنسی و لهبهرداڵن چاو لێ بكرێ .له راستیدا بۆ ههر كهس كه به مهسهلهی كورد ئاشنا بێ ،له ئاسامانی مێاژووی نوێی خهباتی كوردهکانی رۆژههاڵتدا دوو شت وهك مانگ دهدرهوشێنهوه ،یهکێكیان ئهزموونی پڕشنگداری كۆماری كوردستان له مههاباده و ئاهوی دیكهشایان كهساایهتیی بهرزی قاسملوویه .ساڵهکان تێ دهپهڕن ،دهههکان دێن و دهڕۆن ،كهچی حزووری مهعنهویی دوكتور قاسملوو له نێو دڵ و بیری ئازادیخوازانی كورددا ههر دێت و زیاتر دهبێ .ههژده ساڵ پاش شههید بوونی ،روانینهکانی له چارهسهری كێشهی كورد و به گشتی له هوناهری سیاساهت هاهروا بایاهخی خۆیاان مااوه .لهگاهڵ ئهوهشادا دهباێ لهبیرمان بێ كه ئهمڕۆ زۆر لهو پارامێترانهی له سهردهمی ژیانی دوكتور قاسملوودا مهسهلهی كوردیان دهوره دابوو گۆڕانیان بهسهردا هاتووه .ئێمه ئهو وهخته دهتوانین بهڕاستی رووحی دوكتور قاسملوو شاد بكهین كه لاه درێژهدانای رێگاكهیادا قهتیساماو و چهقبهساتوو ناهبین و وهك وی ئاهو ئازایهتییاهمان هاهبێ كاه باه خۆماان و باه شتهكاندا بچینهوه بۆ ئهوهی كوڕی سهردهمی خۆمان بین و بۆخۆمان نهخشهی رێگای قۆناغی ئهمڕۆی خهباتهكهمان بنووسین. ئهمن له بیرهوهریی كارهساتی ڤییهندا ههمیشه دهكهومهوه یادی قسهیهكی دوكتور بێرنارد گرانژۆن سهرۆكی پێشووی رێكخراوی پزیشكانی جیهان و یهکێك له یاره
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 62 :
Page : 62
ئورووپایییه ههره هۆگرهكانی دوكتور قاسملوو -بۆ ئاگاداریتان گرانژۆن لهباهر ئاهوهی لاه ساهفهری ئیساتانبوڵه ،ناهیتوانی لێاره لهگاهڵمان باێ ،باهاڵم پاهیامی باۆ ناردووین گرانژۆن دهڵێ":ژیانی تۆ سهردهمی خۆی تێپهڕ كرد ،بهاڵم سهردهمی تۆ تازه خهریك بوو دهست پێ بكا" .هیوادارم لهو سهردهمه پڕ دهرفهت و پڕ چالێنجه له ژیانی سیاسیی ئهمڕۆ و سبهی گهلهكهماندا كه له بێقاسملووییدا دهگوزهرێ و بێقاسملووییشی پێوه دیاره ،به ههوڵ و هیممهتی رۆڵه دڵسۆز و بهوهجهکانی گهلهکهمان بهتایبهتی ئهواناه كاه دروسات لاه كهساایهتیی دوكتاور قاساملوو حااڵی باوون و نااوی دوكتاوریش باۆ ئاماانجی دروسات باهکار دهباهن ،هاهوڵ بادرێ لاهو كهمایهساییهی گهلهكهمان ،كهمایهسیی بێقاسملوویی ،كهم بكرێتهوه. جارێكی دیكه سوپاستان دهکهم و ههربژین. سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی 71 :ی ژوئیهی 4111
به گوڵێك بههار نایه ،بهاڵم بهبێ گوڵیش بههار نایه! (پهیاێك بۆ ئازیزانم له ئهنجوومهنی قهڵهم) ههر له رۆژی یهكهمی لهتبوونی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێرانهوه تا ئێستاش كه تهنیاچهند حهوتوو بهساهر ئاهو رووداوه ناخۆشاهدا تێدهپاهڕێ و تێكۆشاهرانی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان -ئێران له باشووری كوردستان هێشتا سهرگهرمی كۆمهڵێك مهسهلهی مهیدانیین ،كهسانێك به ئاارهزووی خۆیاان تاهعبیریان لاهو حیزباه كردووه و چ له پێوهندی لهگهڵ خهت و رێبازه سیاسییهکهیدا و چ سهبارهت به كار و بهرنامهکانی داهاتووی ،كۆمهڵێك ههڵسهنگاندنی ناڕاستیان ئاراسته كردووه كه ئهگهر نهشیانخهینه خانهی دژایهتیی مهسڵهت ههڵنهگر ،النیكهم بێسهبری و پێشوهختییان پێوه دیاره. ئهوجۆره شیكردنهوانه نهك ههر هۆوییهتی سیاسیی حیزب و پالنی كاری ،بهڵكوو خاڵی سهرهتای ئهو رهوته نوێیه واته رووداوی لهتبوونی حیزبیشایان گرتۆتاهوه .باۆ نموونه ،به وهکالهتی تێكۆشهرانی حیزبی دێماوكڕاتی كوردساتان -ئێاران ،ئاهنگیزهی ههڵوێساتی 6ی دێساامبری 6006باه جاۆرێكی دیكاه پێناساه دهکرێتاهوه و ئاهو ئیدیعایه به تێكۆشهرانی ئهو حیزبه نیسبهت دهدرێ كه گۆیا هۆكاری ههوهڵی لهتبوونی حیزب ئهو شته نوێیانهن كه ئێساتا پێشاڕهوانی حیزبای دێماوكڕاتی كوردساتان مهترهحیان دهکهن .ئهوه له حاڵێكدایه كه پێشڕهوانی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان بوعدی ئهسڵیی لهتبوونی حیزبیان ئاوا نهخستۆته ڕوو و له مااوهی یاهك ماناگ و نیوی رابردوودا ،واقعبینی و سهداقهت لهگهڵ خهڵك ههمیشه ئهوهی بهوان دیكته كردوه كه هۆكاری ئهسڵیی ئهو لێكترازانه وهك ههیه نیشان بدهن ،واته ئهوه كه ئهوه سهرهڕۆیی و "ئاپارتایدی حیزبی" بوو كه به پلهی یهکهم بوو به هۆی لهتبوونی حیزب. بهاڵم ههرلهو كاتهدا ،ئێمه دهڵێین ئێستا كه بهداخهوه حیزبی دێموكڕات لهت بووه ،دهرفهتێكی لهبار بۆ كۆمهڵێك پێداچوونهوهی سیاسی و چاكساازیی رێكخراوهیای و راسیۆنالیزمی تهشكیالتی پێكهاتووه .ئهوه كه هۆكاری ئهسڵیی لهتبوونی حیزب باه پلاهی یهکاهم قهتیسامانهوهی حیازب لاه قالباه ساووننهتییهکهیدا نییاه هایچ لاه جیدییهت و ههققانییهتی ئهو بڕیاره كهم ناكاتهوه كه پێویسته حیزبی دێموكڕات بهكردهوه لاهو قالباه بهێندرێتاه دهر و لهگاهڵ ساهردهم بگونجێنادرێ .باهاڵم ئهگاهر پرۆژهی ئهو پێداچوونهوه و چاكسازییه هێشتا ههر له حاڵی شكڵ گرتندایه لهبهر ئهوهیه كه لهتبوونی حیزب گوزینهیهکی دڵخواز و لهپێشدا ههڵبژێراوی ئێمه نهبوو و لهراستیدا حیزبی دێموكڕاتمان بهسهردا لهتبوو. با ههر لێرهدا ئهوهش بگوترێ كاه هاتناه دهر لاه قاالبی ساووننهتییش باه هایچ جاۆر باه ماناای دووركهوتناهوه لاه شاانازییه مێژوویییاهكان و باهها بنهڕهتییاهکانی خهباتهکهمان نییه و بۆ نموونه بهپێچهواناهی تاهعبیره "مان در آوردی"یهكاهی لێكۆڵهرهوهیاهكی كۆماار و پێشاهوا ،مهبهساتی ئێماه لاه هێناانی شاتی ناوێ ناهك هاهر سڕینهوهی ئهو بهها و شانازییه نهتهوهیییاناه نییاه ،باهڵكوو رێاك بهپێچهواناه ،ئێماه دهماناهوێ ناوێ كردناهوه و ناوێ خوێندناهوه بكهیناه چاهكی هاهره كاریگاهری ژیاندنهوه و تۆز لهسهر الدانی ئهو بهها و شانازییانه. چاكسازی و نوێگهرایی چهمكهكانی پرۆسهیهكی دوور و درێژ و فرهڕهههندن .ئهوانهی زوومی روانین و نووكی پێنووسیان له وهها پرۆسهیهك دهگرن دهبێ باه چااو و بیرێكی ئاگا و ئاشنا به زهمینه كۆمهاڵیهتییهکانی ئهو پرۆسهیه ههنگاوهكان ههڵسهنگێنن. ههروهك چۆن موشاركهتی دێموكڕاتیك له حیزبێكی سیاسیدا نابێ ببێته هۆی سڕینهوهی ئینسجامی تهشكیالتی ،ههر بهو چهشنهش نابێ بهفكری كردن و نوێ كردنهوهی هزریی حیزب ببێته هۆی ئهوهی حیزبی سیاسیمان لهگهڵ كلووبی فیكری لێ تێك بچێ .حیزبێكی شیاوی سهردهم دهبێ ههڵوێست و كردهوهی خۆی لهسهر بنهمای قایمی فیكری دابڕێژێ و بهپشت بهستن به مێتۆد و لێكدانهوهی زانستی ههنگاو ههڵێنێتهوه .بهاڵم ئهوه نابێ بهو مانایه بێ كه چااوهڕوانیی بێجێماان له شۆڕشگێڕانی مهیدانی خهبات ههبێ و پێمان وابێ كه له سیاسهتی رۆژ به رۆژیاندا دهبێ راست بهو زمانه قسه بكهن كه فهیلهسووفێكی سیاسی یان تیئۆریسایهنێكی زانستی بهڕێوهبردن قسهی پێ دهکا.
الپهڕهی 63 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 63
گرینگ زۆرتر سیاسهتی بهکردهوهیه نهك روومای تیئۆریكی شتهكان .ئاهو رۆژهی سیاساهتمهداری كاورد لاه مهیادانی كاردهوهدا هاهمان ئاهو ههنگاواناه ههڵدێنێتاهوه كاه پسپۆڕهکانمان له ئاكامگیرییهکانیاندا باسی دهكهن ،ئهودهم خوازیارانی ریفۆرم و نوێكردنهوه گرهوی خۆیان بردۆتهوه. ههر سهبارهت به حیزبی دێموكڕاتی كوردستان ئهم رۆژانه لێره و لهوێ بۆچوونێكی دیكهش دهبیسین كه دهڵێ مادام پێشڕهوانی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان -ئێران له سهردهمی دهسهاڵتی خۆیاندا ئهو ههنگاوانهیان ههڵنههێناوهتهوه كه ئهمڕۆ باسی دهكاهن ،ههڵوێساتهکانی ئێستاشایان جیاددی ناین .ئهماه روانینێكاه كاه لاه داكترینای "سكێپتیسیسم" (بهگوومانبوون و رهشبینی) ههڵدێنجێنێ .پێشفهڕزییهكهشی ئهوهیه كه له بنهڕهتڕا سیاسهتمهدار كهسێك نییه كه بتاوانین متماناهی پاێ بكاهین! باهاڵم ئهمه له راستیدا پێشبینی كردنێكی سهقهت و رۆخیی رهفتاری ئێلیتی سیاسییه ،چونكه ئهو جۆره دیتنه : -7بهرپرسیارێتیی كهموکوڕییهکانی رابردوو له سهر حیسابی تهنیا بهشێك له ئهكتهرهكانی ئهو رابردوویه دهنووسێ، -4رهفتاری ئێلیتی باسكراو تهنیا له رووی تایبهتمهندییه گۆیا زاتییهکانی ئهو ئێلیتهوه شی دهکاتهوه و هیچ پارامێترێكی دیكه له ئانالیزی خۆیدا دهخیل ناكا-3 ، هیچ جێگایهك بۆ شوێندانانی ههلومهرج و سهردهم لهسهر باوهڕ و كردهوهی ئێلیتی سیاسی قایل نییه، -2تهنانهت هێزی هزر و پهیای خۆیشی به كهم دهگرێ و ئهو راستییه پشت گوێ دهخا كه دهسكهوت و پێشاكهوته سیاساییهكان هیچیاان بهرهاهمی بڕیارێاك ناین كاه لهسهر بنهمای ههڵبژاردنێكی ئهخالقی درابێ ،بهڵكوو له ئاكامی مشتومڕ و دانوستاندنی هێزهكانی نێو كۆمهڵگادا وهدی هاتوون. له سۆنگهیهكی نزیك لهو روانینهوهیه كه تهنیا چهند رۆژ پاش لهتبوونی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران یهكێك لهو بهڕێزانهی له نێوهڕاستی ساڵهکانی نهوهدی زایینیدا له باشووری كوردستان "ئهنجومهنی قهڵهمی كوردستانی ئێران"یان دامهزراندبوو ،به فۆرمووله كردنی چهند پرسیارێك له سكرتێری پێشووی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران دهرخۆنهی لهسهر باسێك ههڵدایهوه كه بهخۆشییهوه دیالۆگێكی پێشتر نهدیتراوی لێ كهوتهوه كه ههر ئهوه بۆخۆی به سهركهوتنێكی مایهی دڵگهرمی دادهنێم .وهك كهسێك كه ههم ئهندامی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانم و ههم خۆشم له كۆڕ و كۆمهڵه رووناكبیرییهكان به نزیك دهزانم ،حهز دهكهم لهو پێوهندییاهدا بۆچوونی خۆم دهرببڕم. ئهوه كه ئهوانهی ئهو باسهیان هێنایهوه گۆڕێ چهند كهسن و چ كهسانێكن هیچ گرینگ نییه ،گرینگ نێوهرۆكی باسهکهیه .ئهمن كه پاێم وا باووه ئاهو باساه شاایانی سهرنجپێدانی تایبهتییه له بهر ئهوه بوو كه به باوهڕی من بابهتی باسهکه بایهخێكی سهمبولیكی ههیه .بایهخهكهشی لهوهدایه كه به درێژایی مێژووی خۆی ،حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران لهگهڵ ئهوه كێشهی ههبووه كه به چ شێوهیهك لهگهڵ خهڵكی دهرهوهی خۆی یان كهسانی جیاواز لاه باافتی ساووننهتیی خاۆی (مهبهساتم رووناكبیران و ئهو كوردانهی رۆژههاڵتی كوردستانه كه ئهندامی حیزبی دێموكڕات نین) مامهڵه بكا .سهرنجدان باهو مهساهلهیه بهبێشاك یاهكێك لاهو ههنگاوانهیاه كاه ههڵگرانی ئااڵی ریفۆرم و نوێكردنهوه پێویسته ههڵیبێننهوه. رهخنه و گازندهكانی برایانی ئهنجوومهنی قهڵهم پێوهندیی به شێوازی مامهڵهی راباردووی حیزبای دێماوكڕاتی كوردساتانی ئێاران لهگاهڵ ئاهو ئهنجوومهناه و هاهروهها لهگهڵ ئهو پهنابهرانهوه ههیه كه به هۆی نائهمنی و قات و قڕیی ئابووریی باشووری كوردستان له نێوهڕاستی نهوهدهكاندا بڕیاریان دا روو له ههندهران بكاهن .هاهر ئهوه كه پێشڕهوانی حیزبی دێموكڕاتی كوردستان باس له پێداچوونهوه و نوێ كردنهوه دهکهن ،ئهوه بۆخۆی جۆرێك دانپێداهێنان به كهموكورتییهکان و قبووڵ كردنای ئهو راستییهیه كه شێوه كار كردنی دوێنێ به ئهمڕۆ ناخوا .بهاڵم ئهگهر وردتار ساهرنج بدهیناه باساهكهی ئهنجوووماهنی قهڵاهم ،ماادام ئێساتا لاه حیزبای دێماوكڕاتی كوردستاندا ئهندام به تااوانی رهخناهگرتن و دهربڕینای بۆچاوون دهرنااكرێ یاان ههڵناپهساێردرێ ،جاودا لاه وردهکااریی نوساراوهكانی برایاانی ئهنجووماهنی قهڵاهم، سهبارهت به كاکڵی رهخنهكانیان دهڵێم: -7ناكرێ بڵێین هیچكام لهو شتانهی له سااڵنی رابردوودا سهبارهت به ههڵوێستی حیزب لهگهڵ پهنابهراندا گوتراون بوختانی ناڕهوایان تێدا نهبووه ،بهاڵم ئهوهش ههر حاشاههڵنهگره كه بهڵێ حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێران بهتایبهتی له سهرهتای پهرهگرتنی دیاردهی كۆچبهریی ئهندامانی خۆی بۆ واڵتانی دهرهوهدا هێندێك ههڵوێستی ههبوون كه به تهواوی به ههڵهیان دهزانم. -4ناكرێ مهسهلهی رهفتاری حیازب لهگاهڵ جاهماوهری دهرهوهی خاۆی هاهروا سااده و یهكالیهناه ههڵساهنگێنین ،باهاڵم ئاهوهش نكاوولیی لاێ نااكرێ كاه باهڵێ حیزبای دێموكڕاتی كوردستانی ئێران نهیزانی دهستی ئهنجوومهنی قهڵهم بگرێ و ئهوهشی ههر ههڵه بوو. سهرهڕای ئهوهش ،به باوهڕی مان ئهگاهر برایاانی ئهنجووماهنی قهڵاهم ئامانجیاان دابهساتنی دیاالۆگێكی ساالم و باه بهرههماه ،هێنادێك تێبینای هاهن كاه دهبوایاه لاه نووسراوهكانیاندا وهبهرچاوی بگرن : -7ههموو دیالۆگێك بۆ ئهوهی درێژه بكێشێ و شتی باشی لێ بكهوێتهوه پێویستیی به كۆمهڵێك زهرافهتكاری له دهربڕیندا ههیه، -4لهحاڵێكدا كه له وهزعییهتی پااش لاهتبوونی حیزبادا الیاهنی بهرامباهری ئاهو كهساانهی ئهنجووماهنی قهڵاهم رهخناهیان لاێ دهگارێ ساادهترین شات باه قاازانجی تایبهتیی خۆی دهقۆزێتهوه و خۆراكی تهبلیغاتی چهواشهكارانهی خۆی پێ دابین دهکا ،برایانی ئهنجوومهنی قهڵهم ئهگهر (وهك كردوویانه) ههڵه و
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 64 :
Page : 64
كهموكوڕییهکانیئهو دهورانهیان لهسهر حیسابی تهنیا الیهكی حیزبیش دهنووسی ،خۆ النیكهم دهیانتوانی به هێنانی یهك رسته له سهرهتای نووسراوهكانیاندا پێشگیری لهوه بكهن كه كهڵكی خراپ له بۆچوونهکانیان وهربگیرێ، -3بهڕێزانی ئهنجوومهنی قهڵهم كه لهوه دڵگرانن كه سكرتێری پێشووی حیزب بهو جۆرهی ئهوان چاوهڕوانییان ههبووه دانی به هێندێك ههڵهی دیاریكراودا نهناوه ،بۆخۆشیان حازر نین ههڵهکانی خۆیان كه به شێوهی شهفاهی دانی پێدا دهنێن بهێننه سهر كاغهز، -2برایانی ئهنجوومهنی قهڵهم له رادهبهدهر خۆیان له كۆمهڵگای كوردی و ئهو حیزباهی ئاهوان رهخناهی لاێ دهگارن بێگاناه نیشاان دهدهن و كاهمترین دهركێاك باۆ باێ ئیمكاناتی و نائهمنیی زاڵ بهسهر ههلومهرجی ئهوكات قایل نین( .دهرك و عوزر دوو شتی لێك جودان ،النیكهم یهكهمیان پێویست بوو) .5 ،لهنێو خودی ئهو كهسانهدا كه پێشتر له ئهنجوومهنی قهڵهمدا بوون ریوایهت و تهفسیری نالێك ههیه. ههروهک لهسهرهوه باس كرا ریفۆرم له كۆمهڵدا بڕیاری كهسێك و كردهی ساتێك نییه ،بهڵكوو باه وێناهی ئاازادی و دێموكڕاسای ،پرۆساهیهکی باهردهوام و قۆناا باه قۆناغه كه له ههمان كاتدا ههموو رۆژێ هێندێكی وهدی دێ ،بهاڵم قهتیش ههمووی وهدی نایه و هیچیشی بۆ ههمیشه دهستهبهر نییه ،ههربۆیه پشووی درێژ و كار بۆ كردنی شێلگیرانه و چاوهدێریی بێپسانهوهی دهوێ. لهالی ههموو دهسهاڵتێك هێندێك شت ههن كه پێویستییان به تێپهڕینی زهمان ههیه بۆ ئهوهی فێریان بێ و پێیان رابێ .بۆ نموونه ئازادیی رادهرباڕین لاه مێادیاكانی فهڕانسهدا ههمووی بیست ساڵ نابێ كه بواری بهكردهوهی به شێوهی كامڵ بۆ رهخسااوه .تاهنیا چهناد سااڵێك پاێش ئاهوهی خاهڵكی فهڕانساه دوو ساهدهمین سااڵوهگهڕی شۆڕشی 7189جێژن بگرن ،فرانسوا میتران كه پاش ناردنی نامهیهكی پڕ له بهڵێنی له بواری ئازادییه تاكهكهسییهكاندا بهناوی "717پێشنیار بۆ خهڵكی فهڕانسه" دهسهاڵتی گرتبووه دهست ،لهگاهڵ یاهکێك لاه قهیراناه ساهختهكانی دهورهی یهكاهمی ساهركۆماریی خاۆی باهرهوڕوو باوو .مهساهلهكه باهم جاۆره باوو كاه لاه ساهرهتای ههشتاكاندا حكوومهتی فهڕانسه بڕیاری دا شهپۆلی رادیۆیی "ئێف ئێم" ئازاد بكا و جگه له رادیۆ دهوڵهتییهکان ،رادیۆگهلی خسووسییش بتوانن بهرنامه بوو بكهنهوه. بهاڵم تهنیا چهند مانگێك پاش ئهوهی ئێف ئێم ئازاد كرا و رادیۆ غهیره دهوڵهتییهكان گهشهیان كرد ،حكوومهتی ئهو كاتی فهڕانسه دوای ئاهوهی گوێبیساتی هاهموو ئهو قسانه بوو كاه لاهو رادیاۆ خسووساییانهدا باهدژی ئاهو حكوومهتاه دهگاوتران ،لاه بڕیارهکاهی خاۆی پاشاگهز باۆوه و دیساان شاهپۆلی ئێاف ئێمای لاه رادیاۆ غاهیره دهوڵهتییهكان بهربهست كردهوه! راسته له كۆمهڵی ئێمهدا كه بهپێچهوانهی نموونهی سهرهوه كۆمهڵگایهكی نیهادییش نییه ،رووناكبیر نابێ به هیچ جۆر تهساموح لهگاهڵ دهساهاڵت بكاا ،باهاڵم ئهگاهر بهڕاستیش ئامانجی ئهوهیه كه دهسهاڵت (مهبهستم دهسهاڵتی كوردییه) گوێی لێ بگرێ ،نابێ خۆی له دهسهاڵت بێگانه بكا و به مهحكووم كردنی جارێك بۆ ههمیشهی، له قوژبنی ههڵهكانیدا به تهنیا بهجێی بێڵێ و لێگهڕێ دیواره چنراوهكان بهرزتر و ئهستوورتر ببنهوه .رهخنهگری دهسهاڵتی كوردی له جیاتی بێهیوایی و بێمتمانهیی باشتر وایه حهرفی خوودی ئهو دهسهاڵته به شاهید بگرێ و بهپێی قسه و بهڵێنهكانی خۆی نمره بۆ رهفتاری لهمهودوای دابنێ .لهو پێناوهشدا نابێ قاهت رهخنهكاهی له كۆنتێكستی رهخنه گرتنهكهی جیا بكاتهوه و پێویسته پێ به پێ لهگهڵ دهسهاڵت بچێته پێش. ئهوانهی وا گۆشكراوی وتاری یهکدهستكردنن و بهشێوهی سروشتی كهوتوونهته خانهی دژایهتی لهگهڵ حیزبای دێماوكڕاتی كوردساتان -ئێاران گلهیییاهکی ئاهوتۆیان لاێ ناكرێ .بهاڵم ههموو ئهو كهسانهی خهمخۆری چاكسازی لهنێو حیزبه كوردییهکاندان و دڵنیام برایانی ئهنجوومهنی قهڵهم له جوملهی وانن ،پێویسته له خۆیان بپرسن داخوا به چ شێوهیهكی گونجاو دهتوانن به نۆرهی خۆیان یارمهتی به سهرخستنی پرۆسهیهك بكهن كه ئاكامهكهی دهتوانێ سهرخستنی بۆچوونهكانی خۆیان بێ. ههروهک هۆگرێكی دیكهی چاكسازیی نێو حیزبه كوردییهکان لهم رۆژانهدا فهرمووی ،جاری وایه رهوتێكی زۆر باش و بهنرخیش ئاراستهیهكی غاهیره عاهقالنی دهگرێتاه بهر ،چونكه له دهوروبهرێكی هانابهخشدا ناچێتاه پاێش و تهئسایری خاراپ لاه ئهكتاهرهکانی دیكاه وهردهگارێ .هاهر ئێساتا بهداخاهوه بهرپرساانی حیزبای دێماوكڕاتی كوردستانی ئێران له رێگای كهڵكی خراپ وهرگرتن له هێندێك پارامێتری كاتی و رواڵهتی ههوڵ دهدهن ئهو ئاراسته غهیره عهقالنییه بكهنه نۆڕمی پاش لهتبوونی حیزب. جا بۆیه چ له برایانی "ئهنجوومهنی قهڵهم" و چ له هاهموو خوازیاارانی چاكساازیی باهكردهوه ئاهو چاوهڕوانییاه دهکارێ كاه ناههێڵن شانساێك كاه باۆ پێداچووناهوه و چاكسازی هاتۆته پێش ببێته قوربانیی نۆڕمی ناعهقالنی. به ههوڵ و هیممهتی ههموو الیهك دهكرێ هیوادار بین كه لهو وێرانهیهدا گهنجینهی سیاسهت كردنێكی دروست و به قازانجی گهل سهر وهدهر بناێ و ئاساۆی دواڕۆژی گهلهكهمان رووناكتر بكاتهوه .با ههموومان پێكهوه بۆ كۆتایی هێنان بهو مهنتالیتهیاهش تێبكۆشاین كاه پێای وایاه ئاازادیی تااكی كاورد كاریتهیاه باۆ نێاو چاهرخی ئازادیی نهتهوهی كورد. رێز و سۆز بۆ موخاتبینی ئهم دێرانه. سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی :ژانویهی 4111
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 65 :
Page : 56
ساڵوهگهڕی شههید بوونى دوکتور شهڕهفکهندى و هاوڕێیانى.
رۆژى 46ى خهرمانانى 71(7317ى سێپتامبرى )7994دوکتور سادق شهڕهفکهندى سکرتێرى گشتیى حیزبی دێموكڕاتی كوردستانی ئێاران کاه باۆ بهشادارى لاه کاۆنگرهى ئهنتهرناساایۆناڵى سۆسیالیسااتدا چووبااووه بێاارلین ،لااه جهنگااهى کااۆڕێکى دۆسااتانهى نێااوان نوێنااهرانى هێناادێک الیااهنى ئۆپۆزیساایۆنى ئێرانیاادا لااه ریسااتۆرانى "میکۆنااووس" کهوتااه بااهر دهسااڕێژى تیرۆریسااتهکانى رێژیمااى کۆمااارى ئیسااالمى و شااههید کاارا .لهگااهڵ کاااک سااهعیددا ههروهها هاوڕێیانى نهمر کاک فهتتاح عهبدولى ئهندامى کۆمیتهى ناوهندى و نوێنهرى حیازب له ئورووپا ،کاک هومایون ئهردهاڵن بهرپرسى حیزب له ئهڵمان و نوورى دێهكوردی تێکۆشهرى ئێرانى و دۆساتى لهمێژیناهى حیازب ،بووناه قورباانیى تیرۆریزماى دهوڵاهتیى رێژیماى کۆماارى ئیسالمیى ئێران. به شههید بوونى کاک سهعید زهبرێکى مهزن وه پهیکهرى حیزبى دێموکڕاتى کوردستانى ئێران کهوت و جوواڵنهوهى حهقخوازانهى گهلى کورد و ئۆپۆزیسیۆنى دێموکڕات و پێشکهوتووى ئێران رێبهر و تێکۆشهرێکى شۆڕشگێڕ و لێهاتوویان لهدهست دا .ئاهو کۆساته بهتایباهتى لاهو باارهوه زۆر جهرگبڕ و خهمهێنهر بوو که حیزبهکهمان له کاتێکدا رێبهرێکى شیاو و ماندوویى نهناس و کارامه و تێگهیشتووى شههید بوو که هێشتا زامى لهدهستدانى مامۆستاى زانا دوکتور قاسملووى مهزن ساڕێژ نهببۆوه و حیزبهکهمان خهریک بوو لاه ژێار زهبارى ئاهو تاواناه ناجوامێرانهیاهدا ههڵدهستایهوه که دوژمنانى ماف و ئازادىیهکانى گهلى کورد و گهالنى ئێران جینایهتیان خوڵقاندهوه و دڵى کۆمهاڵنى بهشاهڕهفى گهلهکاهمان و هاهموو تێکۆشاهران و ئهویندارانى ئازادى و دێموكڕاسییان ماتهمبار کردهوه. تیرۆرى دووههمین سکرتێرى گشتیى حیزبى دێموکڕاتى کوردستان لهالیهن پیاوکوژانى کۆمارى ئیسالمیى ئێرانهوه باشتر ئاهو راساتییهى ساهلماند کاه حیزباى ئێماه وهک مهیداندارى راستهقینه و بهکردهوهى خهبات و خۆڕاگرى ،ههروا چقڵى چاوى ئهو رێژیمهیه و کاربهدهستانى داخ له دڵاى تااران دهیاناهوێ باه هاهر نرخێاک باووه دارى بهرزى ئهو خهباتهى حیزبهکهمان پێشڕهویهتى رانیشێنن .ئهوان که ههرگیز ناهیانتوانى لاه نێوخاۆى واڵتادا ژیلاهمۆی گهشااوهى بزوتناهوهى خاهڵکى کوردساتان و رۆڵهکانى حیزب دامرکێنن و به تهنیا پهالمار و سهرکوت و زیندان و قهتڵوعام رازى نهبوون ،ئاماده بوون بۆ راونان و لهنێوبردنى تێکۆشاهرانى موخالیفیاان سانووره زۆر دوورهکااانیش ببااڕن و سااهرهتاییترین یاساااو پاارهنساایپه نێودهوڵااهتى و ئینسااانییهکان پێشااێل بکااهن .پاایالن و تاوانااهکانى دواتاارى رێژیمااى ئاخوناادییش لااه دژى تێکۆشهرانى حیزبهکهمان نیشانیان دا که ئهو رێژیمه دژمنى سوێندخواردووى خهڵکى کورد و حیزبه خۆشهویستهكهیهتى و بۆ گهیشتن به مهبهسته چهپهڵهکانى له هیچ نهخشهیهک ناگهڕێتهوه .رووداوى بێرلین ههروهها کاکڵى دژى مرۆڤایهتى و رووى دزێوى رێژیمى تارانى باشتر به خهڵکى جیهان ناساند و بهرههقى و ڕهوا بوونى ئهو خهباتهشى که حیزبى ئێمه ئااڵکهى ههڵگرتوه جوانتر سهلماند. به پێچهوانهى تهما و چاوهڕوانیی دوژمن ،شههید بوونى دوکتور سهعید لهگهڵ ههموو خهسارهت و تاڵییهکهیدا نهک تاهنیا تێکۆشاهرانى حیزبهکاهمانى لاه خاهبات و تێکۆشان دڵسارد ناهکردهوه ،باهڵکوو ئاهوانى لهساهر درێژهداناى رێگااى شاههیدان ساوورتر و شاێلگیرتر کارد و پشات نهچاهمان و لاه مهیدانادا ماناهوهى ساهربهرزانهى حیزبهکهمان خهباتگێڕانى رێى رزگاریی دڵگهرمتر و هیواى خهڵکى کوردستان به پارته پێشهنگهکهى ههرچى زیاتر کرد .شهش ساڵ پاش کارهساتى بێارلین حیزباى دێموکراتى کوردستان ئااڵى خهبات و خۆڕاگریى ههروا شهکاوه راگرتوه و سهرهڕاى زۆر ساردى و سهختیى دیكه له بڕینى پله و قۆناغهکانى خهبات و له وهسهرکهوتن بۆ سهر دوندى سهرکهوتن ههرگیز وچانى نهداوه. مهسهلهیهک که له شهشهمین ساڵڕۆژى دوکتور شهرهفکهندیى نهمر و هاوڕێیانیدا پێویساته ساهرلهنوێ ئامااژهى باۆ بکارێ و زهق بکرێتاهوه ،دادگااى میکۆناووس و ئاهو ئاکامانهن که ئهو دادگایه به دووى خۆیدا هێنان .به پێچهوانهى رووداوى تیرۆرى دوکتور قاسملوو و زۆر تیرۆرى دیکهى لهو بابهته ،کارهساتى بێرلین رهنگدانهوهیهکى یهکجار بهربووى لهنێو کۆڕ و کۆمهڵه سیاسى و بهشهردۆساته نێونهتهوهیییهکانادا هاهبوو و جیاا لاهوه کاه باه شاێوهیهکى کاهم وێناه خرایاه باهردهم بیاروڕاى گشاتیى نێونهتهوهیى ،وهشوێن کهوتنێکى قهزاییشى به هێندێک ئاکامى دیپڵۆماسییهوه ههبوو كه بهبێشك له درێژخایهنیشدا بایهخدارن. ههروهک خوێنهرانى بهڕێز ئاگادارن دهزگاى قهزایى ئاڵمان نهیهێشت تاوانی میكۆنووس دیزه به دهرخۆنه بێ و دادگایهکى بۆ تاوانبارانى ئهو جینایهته رێک خست که سهرهڕاى ههوڵ و تهقهالى زۆرى کۆمارى ئیسالمى بۆ شل کردنهوهى رهوتى کارهکانی و بۆ پێشگیرى له بهئاکام گهیشتنى ،پاش زیاتر له سێ ساڵ کار و لێکۆڵینهوه له
الپهڕهی 66 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 55
رۆژى یهکى ئاوریلى 47( 7991ى خاکهلێوهى )7316حوکمى کۆتایى خۆى بهوپهڕى سهربهخۆیى و شاوجاعهتهوه راگهیاناد و رێژیماى تاارانى لاه ئاساتى پایهباهزترین کاربهدهستانى دا وهک تاوانبار و بهرپرسیاری ئهو قهتڵه سیاسییه ناساند. دهرچوونى حوکمێکى ئهوتۆ ئهویش لهالیهن دهزگاى قهزاییى واڵتێکى گهوره و به نفووزى وهک ئهڵمان که له زۆر بارهوه بهرژهوهندیى جۆراوجۆرى لهگهڵ ئێاران ههیاه، گرنگییهکى مێژوویى ههبوو .چونکه لهالیهک روخسارى راساتهقینهى دژىگاهلى و کۆنهپهرساتانهى رێژیماى ئێاران و ماهییاهتى نامرۆڤاناه و دڕنداناهى ئاهو رێژیماه باه خهڵکى دنیاا نیشاان درا و ئهماه لاه راساتیدا تهئییادى راشاکاوى بهڵگاه حاشااههڵنهگرهکانى تیرۆریسات باوونى کۆماارى ئیساالمى لهالیاهن ساهرچاوهیهکی موعتهباهرى قهزایییهوه بوو .لهالیهکى دیکهوه ،بڕیارى ئازایانهى دادگا له مێژووى مامهڵهکردنى ئورووپایییهکان لهگهڵ کۆمارى ئیسالمیدا ههڵوێستێکى تازه و پێشاتر ناهبینراو بوو .ئیدى ئهمجاره لهبهر هێندێک سات و سهودا و بهرژهوهندیی ئابوورى و بازرگانى ،نه وهک تیرۆرى دوکتور قاسملوو جینایهتهکه سهرپۆش کرا و تیرۆریستهکان به حورمهتهوه بهرهو تاران ئیسکۆرت کران ،نه وهک قهتڵى دوکتور بهختیاریش دادگا به حوکمێکى بهرتهسک و چاوترساوانه قهناعهتى هێنا. دوابهدواى دهرچوونى بڕیارى دادگاى بێرلین ،واڵتانى یهکیاهتیى ئورووپاا لاه ژێار تاهوژمى بیاروڕاى گشاتى و باه نیشاانهى دهربڕیناى ناڕهزایاهتى لاه کۆماارى ئیساالمى سهفیرهکانى خۆیان له تاران بانگ کردهوه و قهیرانێکى توندى دیپڵۆماسى کهوته نێوان ئێران و ئهو واڵتانهوه .بهاڵم قازانجه بازرگانییهکان وایان سهپاند که تهنیا شهش مانگ دواى ئهمه واته له نوامبرى ( 7991خهزهڵوهرى )7316دا ئهو واڵتانه پهیوهندىیهکانیان لهگهڵ کۆمارى ئیساالمى باهره باهره بگهڕێنناهوه ساهر دۆخهکاهى جاران و کهین و بهینى رابردوویان دهست پێ بکهنهوه .ئهوه له حاڵێکدا كه تاران نه لهمهڕ چۆنیهتیى گهڕانهوهى باڵوێزهکان له مهرجهکهى خۆی پاشگهز ببۆوه و نه سهبارهت به رێزدانان بۆ مافى مرۆڤ و تهحهممولى موخالیفانیش هیچ بهڵێنێکى دابوو یا هیچ نیازپاکییهکى به کردهوهى نیشان دابوو. واڵتانى رۆژئاوا له سات و سهودا لهگهڵ حکوومهته دژى گهلى و زۆردارهکاندا ،سهبارهت به وهدهستهێنان و پاراستنى قازانجهکانیان ،کهم وا ههبووه مهسهلهى پێشێل کردنى مافى مرۆڤ لهالیهن ئهوانیانهوه به شێوهیهكی بڕیاردهر به هێند گرتبێ .ئێستاش دهبینین كاه ساهبارهت باه ئێاران باه ساهرکۆمار هاهڵبژاردنى "میاناهڕهو"ێاک و پێکهاتنى هێندێک ئاڵوگۆڕى رواڵهتییان کردۆته بیانووى پاساودانى پێوهندى خۆش کردن لهگهڵ کۆمارى ئیسالمى و چاویاان لاهوه باووه کاه ئاهو رێژیماه هاهروا سااده سیاسهتى پێشێل کردنى مافهکانى مرۆڤ و دژایهتى لهگهڵ ئاشتى و ئاژاوه نانهوه و دنهدانى تیرۆریزمى نێونهتهوهیى وهال بنێ .لاه کاتێکادا ئاهو رێژیماه هاهروهک تاا ئێستا به کردهوه نیشانى داوه ههمیشه مانهوهى خۆى له درێژهدانى ئهو سیاسهتانهدا دیتوه و فهلسهفهی زاتیی رێژیم ههمیشه بهو سیاسهتانهوه بهند بووه. ههرچۆنێک بێ مێژوو نیشانى داوه گهالنى ژێردهسات و بهشاخوراو پاێش هاهموو شاتێک باه پشات بهساتن باه خاهبات و خاۆڕاگریى خۆیاان دهتاوانن باه ئامانجاه پیارۆز و رهواکانیان بگهن .لهو رێگایهشدا ،با زۆر کارهساتى تاڵیان بهسهر بێ و قوربانیى گاهوره بادهن ،ساهرهنجام هاهر ئاهوان ساهردهکهون و دوژمناان و زهوتکاهرانى مااف و ئازادىیهکانیان ناکام و رووڕهش دهمێننهوه. ئێمه له شهشهمین ساڵرۆژى شههید بوونى دوكتور شهڕهفکهندیی ههمیشه زیندوودا وێڕاى ناردنى ههزاران سوو بۆ گیانى پاکى ،پهیمان لهگهڵ خۆى و ههموو شههیدانى رێى رزگاریى کوردستان نوێ دهکهینهوه که ههتا وهدیهێنانى ئاواتهکانیان رێبوارى زۆر به ئیمان و وهفادارى رێگاکهیان بین. (سهرچاوه :رۆژنامهی كوردستان ،خهرمانانی )7311سیپتامبری 7998 سهرچاوه :ماڵپهری گیارهنگ /ڕێکهوتی :سیپتامبری 4116
الپهڕهی 61 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 56
[تاراوگه و سیاسهتی كوردی ،له دیمانهیهک لهگهڵ ئاسۆی حهسهن زاده دا] ئاسۆی حهسهن زاده :بانگی 'ههر ماوه قهومی كوردزمان' له تاراوگه زۆر چاكتر دهنگ دهداتهوه سازدانی دیمانه :خالید موهممهدزاده جێگهی تاراوگه و تاراوگهنشینیی كورد له قسه و باس و دانیشتنهكانماندا ههمیشه بۆشایییهک بووه ،بهو مانایه كه ئێمه ههتاكو ئێساتاش كاهمترین قساهمان لهساهر ڕۆڵی تاراوگه له كهلتوری كوردیدا و بهتایبهتی كاردانهوهی تاراوگهنشینی له سیاسهتی كوردیدا كاردووه .ههربۆیاه باه باشامان زانای لاه چاوێپكهوتنێكادا ئاهم پرساه گرینگه بوروژێنین و بیكهین به سهرهتایهك بۆ باس و خواسی زیاتر .لهم پێوهندییهدا ڕووی پرسیارهکانم له بهڕێز ئاسۆی حهسهن زاده دهكهم. پرسیار :سهرهتا ئهگهر بۆم باس له بیۆگرافی و ئهزموونی تاراوگهنشینیی خۆتان بكهن ،و بڵێن چ شتێك ئێوهی له دهرهوهی واڵت گیرساندۆتهوه؟ ئاسۆی حهسهن زاده :ئۆتۆبیۆگرافی ،واته ئهوه كه مرۆڤ بۆخۆی باسی ژیان و ڕابردووی خۆی بۆ خهڵك بكا قهت كارێكی خۆش نییه ،یا ههر نهبێ ئهمن زۆرم حهز لێ نییه .بهاڵم بۆ ئهوهی پرسیارهكهی بهڕێزتانم بێ وهاڵم نههێشتبێتهوه ،ههوڵ دهدهم له گۆشهنیگای تهوهری وتووێژهکه واته تاراوگهنشینیی كورد و سیاساهتهوه ئامااژه به هێندێك شتی بیۆگرافیی خۆم بكهم .لهپێشدا دهمهوێ بڵێم كه به باوهڕی من تاراوگه و سیاسهت دوو عونسوری كلیدیی سایكۆلۆژیی زۆربهی ههره زۆری مرۆڤی كوردن. دهڵێن نووسهر بیهوێ و نهیهوێ ههر تاراوگهنشینه .ئهگهر ئێمهش پێناسهیهکی ڕووتای جاوغرافی لاه تاراوگاه نهكاهین و تاراوگاه لاه ڕهوشاێكی ناهخوازراوی ڕووحیادا ببینین و به نهبوونی سهربهستیی تاكی ببهستینهوه ،دهکرێ بڵێین كوردیش بیهوێ و نهیهوێ تاراوگهنشینه یا تاراوگهنشین بووه .ههرچی سیاسهتیشه ،دهڵێن یاهکێك له نهخۆشییهكانی تاكی كورد ئهوهیه كه زۆر حهزی له سیاسهته ،یان ههموو كوردێك دهیهوێ ببێ به سیاسهتمهدار .ئهمن ئهوهم قهبووڵه كه كۆمهڵگهی سبهینێی ئێمه تهنیا به ڕێژهیهكی دیاریكراو سیاسهتمهداری پرۆفشناڵی پێویسته و دهبێ زۆربهی ههره زۆری ڕۆڵهكانی كورد وێڕای پاراستنی ههساتی سیایسام و نیشاتمانپهروهری باۆ بواره غهیره سیاسییهكان هان بدرێن چونكه هیچ كۆمهڵگهیهکی ئازاد و بهختهوهر و پێشكهوتوو نه تهنیا به سیاسهتمهداران وهدیهاتووه و نه تهنیا له سێبهری وانیشدا حهساوهتهوه! بهو حاڵهش نابێ ئهوه لهبیر بكهین كه بوونی كورد له خۆیدا بوونێكی سیاسییه ،چونكه قساه لاه بهرزكردناهوهی شوناساێكه كاه "ئاهوانی دیكاه" حاشاای لێدهکهن و ئهوه بۆخۆی ژێستێكی سیاسییه ،تهنانهت ئهگهر ئهو ژێساته لاه ساادهترین شاتی وهك قساهكردن باه زماانی كوردیشادا خاۆی بناوێنێ .دیموكراتیاك ناهبوونی واڵتانی كوردنشینیش به شێوهیهكی سروشتی سیاسهتكردن و تاراوگهنشینیی كوردی لێك هااڵندووه .دیاره كوردێك بۆ ئهوهی سیاسهت بكا مهرج نییه ههمیشه ئاواره بێ، بهتایبهتی ئهگهر به هێندێك جۆر له سیاسهتكردن قهناعهت بكا .بهاڵم كوردی ئاواره ناتوانێ بیر له سیاسهت نهکاتاهوه؛ سیاسهتیشای نهگرتبێتاه پاێش ،سیاساهته ئاوارهی كردووه. ههرچی دهگهڕێتهوه سهر خۆیشم ،وهك دهیان و ساهدان هاهزار كاوردی دیكاه ،سیاساهت و تاراوگاه دوو شاخسای دایمیای ژیاانی منایش باوون .بیاۆگرافیی مان باه تاراوگاه دهستپێدهكا و بهداخهوه تا ئێستا ههر به تاراوگهیش چۆتهپێش .چاالكیی سیاساییش كاه باهبێ ئاهوهی بۆخاۆم بهدوویادا چاووبم وهدووم كاهوتووه .ئاهمن پاێش شۆڕشای گهالنی ئێران له بهغدا كاتێك باوكم و هاوڕێیانی لهگهڵ دوكتۆر قاسملوو خۆیان بۆ "ئاساۆ ڕوونهکاهی مامۆساتا هاێمن" سااز دهکارد لاهدایكبووم .لاه ساهردهمی ئاازادیی ڕۆژههاڵتی كوردستاندا له مههاباد و پاشان ههر ڕۆژهی لاه گونادێكی رۆژهاهاڵتی كوردساتان ژیااوین ،و پااش ئاهوهی جیهادچییاهكان هاهموو كوردساتانیان داگیركاردهوه سهرلهنوێ كهوتینهوه ئهم دیوی سنوور .حهز ناكهم هیچ خهلهیهك بخهمه سهر خهرمانهی قسه و ڕوانینه باو و ساوواوهکان ،باهاڵم دهباێ بڵاێم كاه تاراوگهكاهی ئهوساا بهبێ ئهوهی بۆخۆم داوام كردبێ ئهمنی له پرۆسهیهكی ههڵدان و خۆناسین هاویشت كه پرۆسهی پهروهردهیی كهشێكی شۆڕشگێڕی بوو .ئهگهر ڕاسته كه تاراوگهی دووهمم (ئهوروپا) فێری كردم كه ڕوانینێكی ئاوهاڵ تر و بێگیان تارم لاه شاتهكان هاهبێ و باهو قهناعهتاهی گهیانادم كاه باۆ پێشاكهوتن و ساهركهوتن لاه سیاساهتی كوردیادا پێویسته زۆر خوو و خده و رێفلێكسی سووننهتی كه كۆمهڵناسیی سیاسیی كورد كاراكتهریزه دهكهن تهرك بكهین ،بهاڵم نااتوانم موتهئهساری دهورانای شۆڕشای شااخ لاه تاراوگهی یهكهمم نهبم كه سهرهڕای ههموو بێبهشی و مهترسییهكی لاهجیاتی هاهموو دیارییاهك پێشكهشای كردباووم ،و ساهرهڕای هاهموو ئاهو كهمایهساییانهی ئێساتاش بهردهوامن ،باۆ مان یهکاهمین و فێركاارترین قوتابخاناهی ژیاان و شاوناس باووه و باه ساۆز و ئهمهگاهوه لێای دهڕوانام .ئاهو قساهیه بۆیاه دهکاهم چونكاه دهزانام ئاهمڕۆ كهموكووڕییهكانی بزووتنهوهی كورد زۆر له ڕووناكبیرانی به چهشنێك له سهركردایهتیی سیاسایی كاورد كاردووه و بێزارییاان لاه هێنادێك شات وای لێكاردوون حاهرفێكی موبههمی "ڕۆشنگهری" به ههزار بانگی ڕهوانی كوردایهتی نهگۆڕنهوه! ئهوه جێگهی داخه .من ناڵێم كه فهڕهحترین نوێنوبان بۆ ڕۆشنبیری ڕاستهقینه له ماڵی دهسهاڵت ڕاخراوه .بهاڵم الكردنهوهی له ڕادهبهدهری ڕۆشنبیریش له ئێلیتی سیاسی له دنیای ئێمهدا كه زۆری ماوه ببێته كۆمهڵگهیهکی موئهسساتی ڕهنگه كارێكی زۆر سوودبهخش نهبێ و قهناعهتی قووڵم ههیه كه كۆمهڵگهی ئێمه له حهوزهی قودرهتڕا نهبێ
الپهڕهی 68 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 56
ڕیفۆرم ناكرێ .جگه لهوهش به باوهڕی من ههنگاوه وردهكانی تاكی كورد ئهگهر له ڕاستایهكی جیاواز له حهزی سهركردایهتیی سیاسیی كوردیشدا بن كه ئهمن پێم وایه ئهوه شتێكی باشه ،دهبێ ههمیشه له ڕاستای ئهو ههنگاوه گهورهیهدا بمێننهوه كاه گهلهکاهمان باهو جاۆره كاه ههلوماهرج دهرهتاانی پێادهدا باۆ بردنهپێشای دۆزی كاورد ههڵیدێنێتهوه. سهبارهت به پاشماوهی بیۆگرافییهكهم ،كاتی خۆی بۆرسی خوێندنی دهوڵهتی فهرانسهم پێادرا و لاهوێ ڕشاتهی ماافی نێونهتاهوهیی (حقاوق باین الملال)م تاهواو كارد و ئێستاش خهریكی تێپهڕاندنی تێرمی كۆتایی دوكتۆرا ههر لهو ڕشتهیهدام .جگه له كاری سیاسییش ،چهند ساڵێك له زانكۆی ستراسبور دهرسم گوتۆتهوه ،و هاۆگرییم به نووسینی حقووقی و وهرگێڕانی ئهدهبی و هێندێك بوار و وردهخهونی دیكهش ههیه .سهبارهت بهوهش كه هێشتا له تاراوگه بهنادم ،مارۆڤ لاه هاهر جێگایاهكی ئاهو دنیایه بێ دهتوانێ چقڵێكیش له لهشی میللهتهکهی خۆی دهربێنێ .بهاڵم داهاتووی خۆم له كوردستان دهبینم و مانهوهی ئێستام له دهرهوهی واڵت تهنیا دهگهڕێتهوه سهر ههلومهرج. پرسیار :بهڕێز حهسهن زاده ،به حوكمی ئهوهی چهند ساڵه له دهرهوهی واڵتی ،چ وێنهیهک له دۆخی كوردهكانی ئهوروپامان بۆ دهكێشییهوه؟ ئاساۆی حهساهن زاده :ئاهمن كۆمهڵناسای كۆچباهری نایم .هایچ داتایاهكی خۆمااڵییش لااه باواری دێماۆگرافیی موهاجرهتیادا شاك ناباهم كاه بتاوانم پشاتی پاێ ببهسااتم. تهرسیمكردنی پانۆڕامهیهك له دۆخی كوردهكانی ئهوروپا كارێكی ئاسان نییه ،چونكه نه هۆكااری لاه دهرهوه گیرساانهوهی ئاهوان و ناه ههلوماهرجی تایباهتی واڵتاانی ئهوروپایی وهك یهک نین و شتهكهش دهکرێ بهپێی تهمهن و دۆخی تایبهتیی ههر كام له تاراوگهنشینان جیاواز بێ .پاشان مهسهله ئهوهیه له چ ڕوانگهیهکهوه چااو له دۆخی كوردهکانی دانیشتووی ئهوروپا دهکهین .ئایا مهبهست باری تاكهكهسی و كۆمهاڵیهتیی ئهوانه؟ ئهگهر کهیسی ئهو پهنابهره كوردانهی لێدهركهین كه بهداخهوه كاروباری سهقامگیربوونیان ڕوو له لێژییه ،لهسهریهك پێموایه كوردهکان له شته مهلمووس و عهینییاهكانی ژیاانی ئاهوروپایان نااڕازی ناین .باهاڵم تاراوگاه هێنادێك دهرهنجامی رووحیی دژواری بۆ زۆر له كوردهكان لێكهوتۆتهوه كه سهرچاوهكهیان ههم له ئهزموونی ڕابردووی خۆیانادا نههۆفتهیاه هاهم باه ساهختییهكانی خۆگونجانادن لهگهڵ ژیانی مهنفاوه بهستراوهتهوه .هۆگۆ دهڵێ" :تاراوگه وهك بێخهوییهكی درێژ دهچێ" .ئهمن دهڵێم تاراوگهنشین خهوی لێدهکهوێ ،بهاڵم خراپ دهنوێ .خۆشترین و سهركهوتووترین ژیانیش له دوورهواڵتی ئهو چێژهی نییه .تاراوگهنشین كهسێكه كاه وهك دهڵاێن لاه هاهردووك دیناان باووه ،ریشاهی ههڵقهنادراوه و لاه هایچ كوێیاهك ڕاحهت نییه .لهالیهكی دیكهوه شهڕی نهسلهكان كه له ههموو جێیهكی دنیایێ ههیه ،بۆ بهشێك له كوردهكان له ئهوروپاش (وهک بۆ خهڵكانی دیكاهی لاه ڕۆژهاهاڵتڕا هاتوو) دهستی وهدهستی شاهڕی كاهلتورهکان داوه و قاهیرانی كۆمهاڵیاهتیی جۆرباهجۆری لاێ پهیادا باووه كاه بهداخاهوه هێنادێك جاار لاه تراژیاك تارین فۆرمیادا خاۆی دهرخستووه .ڕاست نابێ ئهگهر بڵێم كوردهكانی ئهوروپا له دۆخێكی خراپدا دهژین .بهاڵم به سهداقهتیشهوه دهڵێم ئهوروپا به هیچ جاۆر ئاهو "ئێلادۆرادۆ" (ساهرزهمینی زێڕ)اه نییه كه هێندێك كهس حازرن گیانی خۆیانی بۆ بخهنه مهترسییهوه .ئهوروپا بۆ الوهکان كاه بیاناهوێ درێاژه باه خوێنادن بادهن یاان ئهواناهی ههوڵادهدهن لاه دهرفهت و دهرهتانه شارستانی و تهكنۆلۆژییهكانی كهڵكی بهکهڵک وهربگرن گونجاوتره. پرسیار :ئێستا دهمهوێ پرسیارهكهم تایباهت بكاهم باه كوردهكاانی ئێاران .تاا ئێساتا كاهمترین قساه لهساهر كاورده تاراوگهنشاینهكانی ئێرانای كاراوه و لاه بنهڕهتادا بێدهنگییهكی گهوره باڵی بهسهر پرۆسهی تاراوگهنشینیی ئهواندا كێشاوه .جارێ ئایا مێژووی تاراوگهنشینی الی كوردهكانی ئێاران بهتایباهت كۆچیاان باۆ ئاهوروپا باۆ كهی دهگهڕێتهوه؟ ئاسۆی حهسهن زاده :كه باس له تاراوگهنشینی وهک پهدیده دهکهین دهبێ ڕوونی بكهینهوه مهبهستمان چییه .ئهمن تاراوگهنشینی له بوعده دهستهجهمعییهكهیدا تهنیا له سازبوونی دیاسپۆرادا دهبینم .دیاسپۆراش كاتێك بوونی ههیه كه ژمارهیهكی بهرچاو له رۆڵهکانی گهلێك له ههندهران بگیرسێنهوه .ههربۆیه بۆ نموونه ئهگهر پهنجا ساڵ پێش ئێستاش كوردێك یان چهند كورد بۆ كاری سیاسی ،بۆ خوێندن ،بۆ عیالج ،بۆ مهئموورییهتی فهرههنگی یان بۆ تهجارهت ڕوویان له واڵتێكی بێگانه كردبێ و لهوێ گیرسابنهوه ،ئهوه بهو مانایه نییه كه مسۆگهر لهو واڵتهدا لهو كاتهوه دیاسپۆرایهکی كوردی سااز باووه .دیااریكردنی ماناگ و سااڵی ڕوونای ساازبوونی دیاساپۆرا سهخته .ئهوهندهی من بزانم چ له باری دیرۆكی گهیشتنی تاراوگهنشینان و چ لهڕووی حهشیمهتیانهوه ،لهسهریهک كوردهكانی ڕۆژهاهاڵت لاهدوای كوردهكاانی بااكوور و باشووری كوردستانن .سروشت و هۆكاری تاراوگهنشینییهكهیشیان كهمێك جیاوازه .ئهگهر بۆ نموونه تاراوگهنشینیی زۆربهی كوردهکانی بااكووری كوردساتان لاه ئاهوروپا زۆرتر سروشتێكی ئابووریی ههبووه (واتاه ئاهو كاتاهی بهتایباهتی دهوڵاهتانی باشاووری ئاهوروپا لاه شهساتهكان و حهفتاكانادا پێویساتییان باه قاوهتی كاار هاهبوو)، كوردهكانی ڕۆژههاڵت ئهگهرچی زۆر كهسیان ههر له حهفتاكاناهوه لاه ئاهوروپا جێگیار باوون ،باهاڵم ئهواناه زۆرتار نوخباه باوون و چااالكیش باووبن باههۆی كاهمبوونی ژمارهیان دیاسپۆرایان لێ ساز نهبووه .كهوابوو دهكرێ بڵێم مێژووی تاراوگهنشینیی كوردهكانی ڕۆژههاڵت له ئهوروپا زۆر تازهیه ،و ئهگهر بهگشتی قسه بكهین دهتوانین بڵێین كه تاراوگهنشینیی كوردهکانی رۆژههاڵت له ئهوروپا لهدوای ئینقالب پهرهی گرتووه .بهاڵم تهنیا له سهرهتای نهوهدهكانی زایینی بهوالوه دیاسپۆرای لێ ساز بووه
الپهڕهی 69 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 56
و زۆرتریش سروشتێكی سیاسی و پهنابهریی ههیه. پرسیار :ئایا تاراوگه چ شوێنێكی لهسهر كهلتور و سیاسهتی كوردهکانی ئێران داناوه؟ ئاسۆی حهسهن زاده :ئهمن باس لهو تاراوگهیه دهکهم كه بۆخۆم لێی دهژیم ،واته ئهوروپا .كهلتوری ههر گهلێك وهک دایكی سیاسهتی ئهو گهله نهخشای خاۆی یااری دهکا .جا بۆیه با ههوڵ بدهین ئهو مهسهلهیه له ڕوانگهی شوناسی كهلتوری و شوناسی سیاسییهوه چاو لێبكهین .سێ مانگ لهوه پێش له بابهتێكادا كاه باۆ وێبساایتی دیمانهم نووسیبوو ،سهبارهت به مهسهلهیهکی جیاواز له تهوهرهی ئهم وتووێژه ئاماژهم به قهیرانی شوناسی مرۆڤی كاورد كردباوو .ئاهو قاهیرانی شوناساهی ئاهمڕۆ باهو مانایه نییه كه كورد پێشتر له باری شوناسهوه ڕاحهتتر بووبێ ،بهڵكو ئهوه دهگهیهنێ كه ههستی خۆناسینی كوردی ئهمڕۆ زیاتر پهرهیگرتووه .جا له سهردهمێكدا كاه گلۆبالیزم دهرگا و پهنجهرهی ههموو چوارچێوه سووننهتییهكانی هۆویهتی تاكاهكانی بهزانادووه و لاه كاتێكادا تاهزاده زاتییاهكانی هۆشایاریی سیاسایی كاوردیش هاهروا لهئارادان ،قهیرانی شوناس بۆ تاكی كورد بوعدێكی حادتر بهخۆوه دهگرێ .دنیای ئهوڕۆ وای كردووه كه قهیرانی شوناس تاكهکانی زۆربهی كۆمهڵگهكان گیرۆدهی خۆی بكا .نووسهرێكی فهرانسهوی ههیه دهڵێ فڕۆكهخانه ئاوێنهی دنیای ئهمڕۆیه ،چونكه له ههمان كاتادا ساهمبوولی تێكاهڵبوونی مرۆڤاهكان و باهن ناهبوونی ئهواناه .جاا مرۆڤی كوردیش لهو نێوهدا شاز نییه .بهاڵم شتهکه بۆ كورد ههستیارتر و بگره ترساناكتره .ماوهیاهك لاهوه پاێش لهگاهڵ سایمایهكی ساهركردایهتیی كاورد لاه باشاووری كوردستان لێمان ببوو باه "پۆلێمیاك" لهساهر پرسای واڵمادهربوونی حكوماهتی كاوردی باه خواساته كۆمهاڵیهتییاهکانی خاهڵك و كارداناهوهی لهساهر مهساهلهی كاورد وهك مهسهلهیهکی سیاسی .تێزی بهڕێزیان ئهوه بوو كه نابێ لهبهر كاره چووكهكان كاره گهورهكان فیدا بكهین .ئهمنیش دهمگوت ئهگاهر كااره چووكاهكان جێباهجێ نهکاهین ژێرخانی كاره گهورهكان بنكۆڵ دهبن ،شاڕهگی قهزییهکهمان كه شوناسی كوردییه ههنجن ههنجن دهباێ و لاه ئاخیریادا هاهموومان دهیادۆڕێنین .ئێاوه ڕووداوهكاانی ئاهم زستانهی شارهکانی فهرانسهتان دیت .ئهوه به باوهڕی من پێش ئهوهی قهیرانی بێكااری و باێ داهااتوویی و شاتی وا باێ ،قاهیرانی شاوناس باوو .باهاڵم جیلای ئاهوڕۆی فهرانسه قهیرانی شوناسیشی ههبێ ،فكر ناكهم ئهو قهیرانه ههڕهشهیهكی حهیاتی له شوناسی سیاسیی فهرانسهویبوون بكاا .لاه حاڵێكادا ئهگاهر جیلای ئاهوڕۆی كاورد قاهیرانی شوناساای هااهبێ و ئاهو قهیرانااه تااهنیا هۆكااار و دهركاهوتی كۆمهاڵیااهتی و تاكهكهسیشاای هاهبێ ،ئااهوه دهتااوانی بااۆ شوناسای نهتااهوهیی و سیاساایی كااورد زۆر مهترسیدار بێ .ئهمن جارێ خوێندهوارییهكهم به پلهیهك نهگهیشتووه كه له باوونی نهتهوهیاهك باه نااوی كاورد وهشاك بكاهوم ،باهاڵم ئاهمنیش دان باهوهدا دهناێم كاه شوناسی سیاسیی كورد بههۆی لهتلهتییهکهی و لهبهر ئهوهی هێشتا به چاكی له بێژینگ نهدراوه شوناسێكی زۆر ئاسیبپهزیره. ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر كوردهكانی تاراوگهش ،پێموایه شوێندانانی تاراوگهنشینی لهسهر شوناسای ئاهوان شاوێندانانێكی پاڕ لاه پارادۆكساه .دیااره تاراوگهنشاینیی كوردهکانی ڕۆژههاڵت له ئهوروپا لهبهر ئهوهی ههروهك عهرزم كردی مێژوویهكی كۆنی نییه ،شوێنهوارهكانیشی لهسهر كهلتور و سیاسهتكردنی ئهوان جارێ به دروستی قابیلی ههڵسهنگاندنێكی یهکجارهكی نین .لهڕاستیدا قسه زۆرتر له پرۆسهیهكه كه له حاڵی تێپهڕیندایه و ئێمه جارێ زۆرتر شاهیدی كاردانهوه ههنووكهییهکانین تا دهرهنجامه درێژخایهنهکهی .ههڵبهت فكر ناكهم جۆری شوێنوهرگرتنی كوردهكانی ڕۆژههاڵت له تاراوگه شتێكی زۆر تایبهتمهندیش بێ كه بهڕاستی پێویست بێ باهجودا له كوردی پارچهكانی دیكه یا تهنانهت بهجودا له موهاجیرانی هێندێك گهلی دیكه چاوی لێبكهین .له بااری كهلتورییاهوه ،بهرهوڕووبووناهوهی فهرهاهنگی كوردهکاانی ڕۆژههاڵت وهك كوردی پارچهكانی دیكه و هی سهرجهم شاهپۆله كۆچبهرییاه تازهکاانی میللاهتانی دیكاه لهگاهڵ فهرهاهنگی واڵتاانی ئاهوروپایی دهرفاهتی زهقبووناهوهی جیاوازییه هۆوییهتییه ستروكتورییهكان و تهنانهت جۆرێك له بهگژیهكدیداچوونهوه و یهکتر فڕێدان بووه .قهیرانی شوناسی كهلتوریی كوردهكانی تاراوگه شتێكه كه تا ئێستا نه لێكۆڵینهوهیهكی ئهوتۆی لهسهر كراوه نه هیچ دامودهزگایهكیش باه شاێوهی سیساتهماتیك مشاورێكی لاه ئاكاماهكانی خاواردووه .مان بااوهڕم باهوه نییاه كاه باۆ ئاسوودهتر ژیان كورد بهگشتی یا كوردی تاراوگاه بهتایباهتی پێویساتیی باه كڵێشاه و ساتێریۆتیپی فهرهاهنگیی تایباهت باه خاۆی هاهبێ ،باهاڵم پێیشام وایاه پێویساته كوردهكان ههاڵواردنێكی ئاگاهانهتر و دهستهجهمعیتر بكهن لهنێوان "چاك و خراپ"ی ئهوهدا كه دهبێ له فهرههنگی ئهوروپییهكان وهریگرن و "چااك و خاراپ"ی ئاهوهدا كه دهبێ له كوردبوونی خۆیاندا بیپارێزن .ههرچی كهلتوری سیاسییشه ،ڕهنگه بتوانین ههڵسهنگاندنێكی تۆزێك دڵخۆشكهرتر له مهسهلهكه بكهین .كوردهکانی تاراوگه بهتایبهتی نوخبهکانیان پاش تێپهڕاندنی سااڵنێك له واڵتانی ئهوروپا به شێوههایهك له سیاسهت و سهقافهت ئاشنا بوون كه لاه بااری ساالمبوون و عاهقالنیبوون و دیموكراتیكبوونهوه ههزار فرسهخ لهوهی له ناوچهی خۆمان باوه لهپێشتره .ئهوه تهئسیر وهرگرتنێكی زۆر باش و بهكهڵكه كه سابهیڕۆژ ئاهوان دهتاوانن لاه كوردساتان بهكاری بێنن و بهم جۆره به نۆرهی خۆیان یارمهتی به سالمسازیی یاریی سیاسی و تههوییهی كۆمهڵگهی مهدهنی بكهن .چونكه بهڕاستی مهقووله و ڕهفتاره دیموكراتیك و مهدهنییهكان ههر ئهوهنده بهس نییه مرۆڤ پێیان ئاشنا بێ و لێیان حاڵی بێ بۆ ئهوهی بهڕاستی پیادهیان بكا و ئهگهر بمانهوێ وهك بهرازهكانی ساتیرهكهی جۆرج ئۆروێڵ نهكهین دهبێ لهنێویاندا بژین و تهمرینیان بكهین و سیكهدانهی هاوواڵتییانهمان ڕۆژ لهدوای ڕۆژ فرهوانتر بكهینهوه .ئهگهر له یهك ڕستهشدا بهتایبهتی باس له كورده تاراوگهنشینهكانی ڕۆژههاڵت بكهم ،جیا له سهرجهم بوارهکان كه ههروهک گوتم لهگهڵ كوردهکانی دیكه زۆر جیاواز نین ،شتێكی كه تاراوگهنشینی له شوناسی سیاسیی ئهواندا زیاتر له كوردی پارچهكانی دیكه پرسیار و گومانی بۆ خوڵقاندوون مهسهلهی پێوهندیی نێوان هۆویهتی كوردیی ئهوان و ئهو قهواره سیاسییهیه كه
الپهڕهی 11 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
لهتهكهی خاكهكهیانی تێدا ههڵكهوتووه ،واته مهسهلهی "ئێرانیبوون". ئهوه باسێكه كه زۆری ههڵدهگرێ و له شوێنی دیكهشدا لهو بارهوه بۆچوونی خۆم دهربڕیوه. پرسیار :كاك ئاسۆ ،تاراوگه بۆ زۆر له میللهتانی بێدهوڵهت شوێنێك بووه بۆ خۆناسین و خۆدۆزینهوه .بۆ نموونه جوولهكه توانی سوود لهم تاراوگهنشینییه وهربگرێ، ئهمه به لهبهرچاوگرتنی هۆكاره دهرهكییهكانی وهك پاڵشتی سیاسیی نێوهدهوڵهتیش .بهاڵم دهبینین كه تاراوگه باۆ كاورد باهم شاێوهیه ناهبووه و هایچ كاات ناهبوو باه شوێنێك بۆ خۆناسین و خۆدۆزینهوه ،بهڵكو بهپێچهوانهوه بووه به شوێنێك بۆ توانهوه و ونبوون .هۆكاری ئهمه بۆ چی دهگهڕێننهوه؟ ئاسااۆی حهسااهن زاده :ئێمااه دهبااێ شااتی قااابیلی موقایسااه پێكااهوه موقایسااه بكااهین .یااههوودی میللااهتێكن كااه ئااهمڕۆ پشااتیوانیی بااهربووی نێودهوڵااهتییان لێاادهکرێ. پشتیوانییهك كه كورد لێی بێبهشه .جیا لهوهش حاڵهتی یههوودییهکان زاتهن لهگهڵ حاڵهتی كوردهكان زۆر فهرقی ههیه .یههوودییش وهک كورد تووشی پهڕیوهییبوون و تهنانهت جاری وا بووه له "تاراوگه"ش ههر سهركوت كراون .بهاڵم مێژووی جێگیربوونی یههوودییهكان له ههندهران مێژوویهكی چهندین سهدهیی و بگره ههزارهیییه. لهالیهكی دیكهوه فاكتهری مهزههبی به چهشنێك لهالی ئاهوان دهوری هاهبووه كاه یههوودییاهكان لاه هاهر كوێاوه هااتبن و باۆ هاهر كاوێ چاووبن ههمیشاه ئینساجامێكی كۆمۆنۆتاریستی زۆر بههێزیان تێدا بووه .مێژووی دوورودرێژی دیاسپۆرای جوولهکه بهتایبهتی له واڵتانی ڕۆژئاوادا بۆتاه هاۆی ئاهوه كاه ئاهوان بهشاێكی ڕیشاهدار لاهو كۆمهڵگهیانه بن كه تێیاندا ژیاون و تهنانهت له بهخشه كلیدییهکانی ههڵسووڕانی واڵتیشدا ناهخش و نفووزیاان هاهبێ .جاا لهباهر ئاهوهی هاوپێوهنادیی قهومیشایان بههێز بووه ،ئهوه بۆته هۆی ئهوه كه ساووننهتێكی گهشاهكردن و باهخۆوهژیوی كاه هاهر لاه ساهرهتاوه هاهیانبووه و هاهر هااتووه و ئاهزموونی زیاتریاان تێادا كهڵهکاه كردووه ،له ئاخری سهدهی نۆزدهڕا تا ئهمڕۆ زۆر چاك بیخهنه خزمهت قهزیه سیاسییهكهیشیان .ئهسڵهن یههوودییهکان به یهکێك له داهێنهرانی تهكنیكی لۆبیگهری و گرووهی فشار له توێخی مۆدێرنیادا لهقهڵهمادهدرێن .دیاساپۆرای یاههوودی كاه باه تاهواوی دنیاادا بووبۆتاهوه و لاهنێو دهوڵهتاه هاهره ساتراتیژی و بڕیاردهرهکانیشادا حزووری ههیه ،چهندین سهده پێش دروستبوونی كیانی قهومیی ئهوان ساز بووه .له زێهنی زۆر له یههوودییهكاندا خاڵی دهسپێك تاراوگه بووه (ههرچهند ئهمن وشهی تاراوگه بۆ زۆربهی یههوودییهكان به دروست نازانم) و خاڵی گهیشتن كیانی قهومی بووه .له حاڵێكدا بۆ دیاسپۆرای كورد ،كه دیاسپۆارایهكی زۆر كهمتهمهن و له باری ڕێكخستنهوه نوتفهیییه ،خاڵی دهسپێك كوردستان بووه و تاراوگه بۆته خاڵی گهیشتن ،چونكه بۆ كوردی تاراوگهنشین كاتی بهجێهێشتنی ماڵ و خاكهكهی لێی نزیكتره و بهرگههی ڕزگاریی تهواوی كوردستان و دروستبوونی دهوڵهتی كوردی دوورهدهست تر .كهوابوو كهیسی یههوود ئهگهرچی ئهزموونی زۆری بۆ كورد تێدایه بهاڵم كهیسێكی به سروشت جیاوازه .ئهمن ئهگهر قهرار بێ ئهزموونی تاراوگهنشینیی میللهتێكی دیكه بكهمه خاڵی ڕجووع ،زۆرتر چاو له ئهزموونی ئهرمهنییهکان دهکهم چونكه له باری ماوهی مانهوهوه له تاراوگه (ئهگهرچی سێ هێندهی ماوهی مانهوهی كوردهكان له تاراوگهیه) و له باری ژمارهی تاكهكانی تاراوگهنشین و هۆكاری جێگیربوون و زهمینهی گهشاهکردنیان زۆر لااه هاای كوردهكااان نزیكتاره ،كااهچی بااۆ نموونااه دهبینااین لاۆبیی ئهرمااهنی لااه واڵتێكاای وهك ئااهمریكا لۆبییاهکی زۆر كاریگااهر و بااههێاازه و ئێسااتاش كۆڵهکهیهكی ئابووریی ئهرمهنستان نهخشی زیرهکانهی ئهرمهنییهکانی تاراوگهیه .لهوالیشهوه تاراوگهنشینیی كوردهكان تاراوگهنشینییهكی زۆر سستر و كهمبهرههم تره. پرسیار ... :سهبارهت بهوانهی تهمهنێكیان له كوردستان تێپهڕكردووه و دوایه هاتوونه ئهوروپا (بهتایبهتی ژنان) ،تۆ بڵێی ئهو قالبسازییه كاه كۆماهڵی كاوردهواری بهسهریدا سهپاندوون ئهوهنده ڕهوا و سازهنده و ڕهزایهتبهخش بێ كه تێكچوونی بهشێك له بنهماكانی شایانی ئهوه بێ من و تۆ فرمێسكی بۆ ههڵوهرێنین؟ ئاسۆی حهسهن زاده :ئێستا له بارهی ئهوهدا كه دهفهرموون تاراوگه نهبۆته جێگایهك بۆ خۆناسین و خۆ دۆزینهوهی كورد بهڵكو جێگایهك بووه بۆ ونبوون و تووانهوه، ئهگهر ئیجازهم بدهی ئهمن به جۆرێكی دیكه چاو له شتهكه دهكهم و پێموایه مهسهلهكه لهوه ئاڵۆزتره كه له خانهی تهعریفێكی یهگانهدا جێگای بێتهوه .وهك بۆ زۆر مهسهلهی دیكهش ههموو شتێك بهوه بهستراوهتهوه كه ئایا كونجی ڕوانینمان كامهیه ،چونكه بهپێی بوار و بهپێی ئهو گۆشهنیگایهی بۆ تێڕوانین ههڵیدهبژێرن ڕهنگاه ئاكامگیرییهکان زۆر جیاواز بن .له باری كۆمهاڵیهتییهوه شكی تێدا نییه كه تاراوگه بهشێك له كوردهکاان بهتایباهت الوهکاانی تووشای جۆرێاك لاه ونباوون و تواناهوه كردووه .تازه لێرهشدا شتهكه ڕێژهیییه .باشه ونبوون له چی؟ توانهوه له چیدا؟ ستاندال دهڵێ" :نیشتمانی تۆ ئهو شوێنهیه كه زۆرترین ژمارهی لهو تاكانه لێ بێ كه وهك خۆت دهچن" .ئێمه ساڵی 7999لهسهر داوا و رێنونیی كاك كهنداڵ نزان له پاریس یهکێتیی خوێندكارانی كورد له فهرانسهمان دامهزراناد و ئاهمن وهک یهکاهمین سهرۆكی ئهو ڕێكخراوهیه ههڵبژێردرام .ههر لهو سهروبهندهدا سكرتێری لقی الوانی ڕێكخراوی نێونهتهوهیی لێبووردن (ئهمنێستی ئینترناشناڵ) له ستراسبورگیش بووم. ئهو دوو ئهزموونه پێیان نیشاندام كه بهڕاستی زۆربهی خهون و حهسرهتهكانی الوێكی كورد لاه های الوێكای بێگاناه زۆر نزیكتارن تاا لاه های بهسااڵداچوویهكی كاورد. الوێكی كورد كه له ئهوروپا گهوره بووه یا تهنانهت له ئهوروپا لهدایكبووه ،نه شتێكی ئهوتۆ ههیه لێی ون بێ و نه شتێكی وایش ههیه تێیدا بتوێتهوه .بۆ ئهو ڕهنگه ژیان ڕووبارێكی مهیلهو ئارام بێ كه ئهگهر السای قسهی سیاسهتمهدارێك بكهمهوه بهشێكی كهمی به خاڕی ناوزهنگادا ڕۆیشاتووه و بهشای زۆری لاه كاهنارهكانی داناووب تێپهڕیوه .قهزاوهت ناكهم كه داخوا گوزینه و ئاراستهكانی ژیانی ئهو الوه چهنده گونجاون ،تهنیا دهڵێم ئهو بۆ زۆر شت وهك ههر الوێكی دیكهی موهاجر یا تهنانهت
الپهڕهی 17 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
ئهوروپایی دهچێتهپێش .تهنانهت سهبارهت بهوانهی تهمهنێكیان له كوردستان تێپهڕكردووه و دوایه هاتوونه ئهوروپا (بهتایبهتی ژنان) ،تۆ بڵێی ئهو قالبسازییه كه كۆمهڵی كوردهواری بهسهریدا سهپاندوون ئهوهنده ڕهوا و سازهنده و ڕهزایهتبهخش بێ كاه تێكچاوونی بهشاێك لاه بناهماكانی شاایانی ئاهوه باێ مان و تاۆ فرمێساكی باۆ ههڵوهرێنین؟ كهوابوو سهرهڕای بوونی زۆر تایبهتمهندیی جوان و بهنرخی كۆمهڵی كاوردهواری كاه پێویساته ناهوهكانی كاوردی لاه تاراوگاه پاێ ئاشانا بكارێن و هاهوڵی پاراستنیان بدهن ،له باقیی الیهنه كۆمهاڵیهتی و تاكهكهسییهكاندا من به دروستی نازانم له گۆشهنیگایهكی سیرفهن كوردییهوه له مهسهلهی خۆناسین و خۆدۆزینهوهی كورد له تاراوگه بڕوانین .ئهوهڵهن كێشهكه سیرفهن كوردی نییه ،بهڵكو كهلتوری به مانا فراوانهكهیهتی .پاشان ههوڵی سهپاندنی جۆرێك له ئاكار و كارداری گۆیاا كوردی بهسهر جیلهكانی كورد له تاراوگهدا نه سهركهوتوو دهبێ نه بهكهڵكیشه. ئهوهی لێرهدا بۆ من گرینگه الیهنی سیاسیی خۆناساین و خۆدۆزیناهوهی كاورد لاه تاراوگهیاه .ئاهوهی كوردهکاان لاهچاو یههوودییاهکان یاا ئهرمهنییاهكان تێیادا كاهمیان هێناوه ،بواری سیاسیی شوناسی كوردییه .كهمهێنانهكهش له یهکگرتن و نیهادسازی و ڕێكخستندایه نهك له ههست و نهستی تاكهكاندا .ئهگهر مهوریادی الو و منداڵاه كوردهكانی ئهوروپای لێدهركهین كه پێویسته بهجیا و ئاگاهانه چاوهدێری بكرێ ،به باوهڕی مان تاراوگاه باۆ زۆرباهی كاوردانی تاراوگهنشاین ڕێاك جێگایاهك باووه باۆ خۆناسین و خۆدۆزینهوه .لهبیرمه كاتێك كوردستانم بهجێهێشت زۆر لهمێژ بوو فرچكم به كوردبوون گرتبوو ،بهاڵم بهجێهێشتنی كوردستان بوو كه ئهوینی نیشتمانهکهمی به یهکجاری له دڵمدا چهسپاند و كردیشی به قهریوهیهك بۆ ئهوهی دواتر بزانم كه له سیاسهتیشدا الیهنگری كام جۆر له كوردایهتیكردن بام .ئهگاهر هاهتاا ئاهودهم كوردبوون له نائاگای مندا بهڵێنێك بوو ،خهونێك بوو ،سروودێك بوو ،شتێكی نامهلمووس بوو ،ئهوجار كوردبوون لێم بوو به زامێك ،به ختووكهیهك ،به شتێكی ههموو ڕۆژی و ههموو كات ههستپێكراو كه دهبوو له ههناوی لهمهوال بهخهباهری خۆمادا ئیادارهی بكاهم .باۆ نمووناه لاه یهكاهمین ڕۆژی ساهفهردا باه ساهرنجدان باه جیااوازیی گهشهکردن لهنێوان ناوچه كوردییهكان و ناوچه توركنشینهكانی توركیهڕا بوو كه زانیم لهو ڕێگایاهدا كاه پێیادا رادهباردم سانووری كوردساتان كوێیاه .لاه تاهواوی ئاهو سااڵنهدا كه له ئهوروپا بووم یهک ڕۆژیش نهبووه شتێك كوردبوونی خۆمم وهبیر نههێنێتاهوه .ههوهڵاهكانی كاه تاازه هااتبووم ،لاه هاهر جێگایاهك فهرهاهنگێكم دیتباا یهکسهر دهپهڕیمه سهر ئاخیرهکهی كه بۆ بهشی ناوهكان تهرخان كراوه ههتا له پیتی "ک"دا بگهڕێم داخوا وشهی كوردستانی تێدایه؟ زۆر فهرهاهنگم دهدیان كاه نااوی كوردستانیان تێدا نهبوو (ههروهك چۆن كه ئهودهمیش هێشتا زۆر كهس ههبوون نهیانادهزانی كاورد باهری چ باخێكاه و دهباوو بۆیاان ڕوون بكهماهوه) .كااتێكیش وشاهی كوردستانم له فهرههنگێكدا دهدیتهوه ،خۆشواڵییهكی بێسنوور دایدهگرتم ،الئیرادی بزهم دههاتێ ،ههر دهتگوت ناوی خۆمیاان تێادا تۆماار كاردووه! كاتێاك چاووین باۆ خوولی فێربوونی زمان ،ئهو وهجباه بۆرسایهی منای تێادا باووم (بهداخاهوه) هاهر هاهموومان كاوڕه ساهركرده و كچاه ساهركرده باووین كاه لاه ساێ پارچاهی كوردساتانهوه هاتبووین .ههر ڕۆژهكانی ههوهڵ لهگهڵ چهند قوتابیی فارس و عهرهب ئاشنا بووین .كاتێك گوێیان له ئێمه بوو كه لهنێو خۆماندا به کاوردی قساه دهكاهین و وشاهی فارسی و عهرهبی زۆر بهكار دهبهین ،گاڵتهیان پێدهکردین و دهیانگوت وریا بن ههموو شتێكتان لێ حاڵی دهبین ،كوردی زمان نییه و لاهو قساانه .ئیادی هاهر ئاهودهم كۆبوونهوهم به كوردهكان كرد و پێمگوتن كه كاتێك لهالی ئهو زڕخزمانه پێكهوه به كوردی قساه دهکاهن ،ناابێ یاهك وشاهی فارسای یاا عاهرهبیش باهكار بێانن .دوایاه كوردییهكهمان ئهوهنده پاراو و داتاشراو ببوو كه زۆر جار بۆخۆمان له یهکتر نهدهگهیشتین و له قاقای پێكهنینێمان دهدا ...ئهو ڕۆژانه تێگهیشتم كه بانگی "ههر ماوه قهومی كورد زمان" لهالی دوو بیانی و له تاراوگه زۆر چاكتر دهنگ دهداتهوه تا لهنێو ههزار كورد و له كوردستان .سهرتاسهری ئهو ده ساڵ و تۆزهی له ئهوروپا بووم پڕه له بیرهوهریی لهو بابهته .دڵنیام ئهزموونی ههموو كوردهکانی تاراوگهیش پڕه له شتی وا .كهوابوو به پێچهوانهوه دهڵێم كورد له تاراوگه چاكتر خاۆی دیتاهوه و چاكتر خۆی ناسی .ئهگهر سهرنج بدهی ئهو ههسته بهتینه نهتهوهیی و پان-كوردییهی ئهمڕۆ له ههر چوار پارچاهی كوردساتاندا بڵێساه دهدا یهكاهم جاار لاه ئاهوروپا گڕیگرت ،چونكه لهوێ بوو كه كوردی ههر چوار پارچه به ئازادی یهکتریان دیت(هوه) و پێكهوه ئاشنا بوون(هوه) .له تاراوگه بوو كه بۆ یهکهم جار بێژهرانی دیالێكته كوردییهکان دهگهڵ ههڤدی به" سۆرمانجی" ئاخافتن .له تاراوگه بوو كه ئااڵی كوردستان تهکسیر كرا .له ئاهمریكا و ئاهوروپا باوو كاه راگهیهناهی گشاتیی جیهاانی باه زمانی كوردی دامهزرا .كارم به بوعده سیاسی و حیزبییهكهی نییه .تهنیا دهمهوێ بڵێم كه له باری سیاسییهوه نهک هاهر كاوردی تاراوگاه خاۆی لاێ ون ناهبوو ،باهڵكو خۆناسااینی ئااهوان یارمااهتیی بااه چاااكتر لااهخۆحاڵیبوونی كوردهكااانی كوردسااتانیش كاارد .ڕادیكاااڵترین كوردپااهروهرهكانی ئێمااه ئهوانااهن كااه سااهردهمێكیان لااه تاراوگااه تێپهڕاندووه .ئهمن قهت سیاسهت و ئارهزوو تێكهڵ ناكهم .بهاڵم بوونی ئهو عونسوره رادیكاڵه كوردییهی پهروهردهی تاراوگه كاه ههمیشاه لاه ساهركردایهتیی سیاسایی كورد شتێك ئهوالتر داوا دهكا به شتێكی زۆر باش دهزانم ،به مهرجێك كه بزانێ له كاته ههستیارهکاندا بهرپرسانه بجووڵێتهوه .ئهوه سهبارهت به تهشخیسی من لاه خۆناسینی سیاسیی كوردهكانی تاراوگه .بهاڵم ئهو جێگایهی كه دهبێ ههق به جهنابت بدهم بریتییه له عهجزی سهرتاسهریی كوردهكانی تاراوگه بۆ بههرهبهرداریی به قهولی فارس بههینه لهو ههسته بههێزه نهتهوهیییه .كوردی تاراوگه و لهنێو ئهوانیشدا كوردی ڕۆژههاڵت بهو هۆیانهی ڕهنگه دواتر باسیان بكاهین بهداخاهوه هێشاتا نهیتوانیوه به جۆرێك بهسهر كۆسپه دابهشكهرهکاندا باز بدا كه شوناسی نهتهوایهتیی خۆی له بواره جۆربهجۆرهکاندا به شێوهیهكی ههمهالگیر و ڕێكخراو بباته پێش. پرسیار :لهنێو كورده ئێرانییهکانی دهرهوهی واڵتدا جۆرێك بێبهرنامهیی و لێكترازان و یهکتر قهبووڵ نهكردن دهبینرێ ،به شاێوهیهك كاه دهتاوانین بڵێاین شاتێك باه ناوی جالییهی كوردی ئێران له دهرهوهی واڵت بوونی نییه ،هۆكاری ئهمه چییه؟
الپهڕهی 14 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
ئاسۆی حهسهن زاده :جالییه ههیه ،بهاڵم لۆبیمان نییه .شهرمهندهم كه له واڵمهكانمدا ناچارم شاتهكان فراوانتار چااو لێبكاهم و هاهر باسای "كاوردی ئێاران" نهکاهم. دهردهكه ههر دهردی كوردی ڕۆژههاڵتی كوردستان نییه ،دهردی ههموو كورده .تۆ ههر بهشێكی كوردستان بگری یان له ئاستی پێوهندیی نێوان ههموو پارچهكانیشدا چاوی لێ بكهی سهرنج دهدهی كه بێبهرنامهیی و لێكترازان و یهکتر قهبووڵ ناهکردن لاهنێوان ڕۆڵهکانیادا هاهر ههیاه .باسای یههوودییاهکانمان كارد كاه خااوهنی فاكتاهرێكی بههێزی ئینسجامبهخشن .دوو كورد له ههر كوێ تووشی یهکتر بن كوردبوونهكهیان لێكیان نزیك دهکاتهوه ،بهاڵم كوردبوونی ئهوان ئهگهر له باری عاتیفییهوه گرێدهره، له باری ڕوانین و له مهیدانی كردهوهدا هێندهیش ئینسجامبهخش نییه ،چونكه تهفسیرهکانیان له كوردبوون و كوردایاهتی ههمیشاه وهك یاهك ناین .مان ههرساێكی ئاهو ئاوهڵناواناهی جااهنابت لااه پرساایارهکهتدا هێنااوتن لااه پااهرش و بوویاادا خوالساه دهكهمااهوه .كااار و هااهوڵ و پارۆژه زۆرن ،تهنانااهت هێناادێكیان هاوبهشیشاان ،بااهاڵم لهسهریهك پهرش و بوون و بوردیان كهمه .سهرچاوهی سهرهكیی ئهو پهرش و بووییهش بهر له ههموو شتێك دابهشبوونی كوردستانه .به باوهڕی من ئهگهر ههر ئهوڕۆ دهوڵهتێكی سهربهخۆی كوردی دابمهزرێ و قهڵهمڕهوهكهشی تهواوی خاكی كوردستان له ههر چوار پارچه بێ ،شوێنهوارهكانی دابهشكرانی كوردستان هاهتا ساهت سااڵی دیكهیش به تهواوی الناچن .ئهوه ههندیكاپێكه كه كورد بۆوهی بتوانێ بهسهریدا زاڵ بێ دهبێ فێر بێ لهگاهڵی باژی .دیااره خوێندناهوهی تاهنیا مێژووییای دیاردهكاان قهت ئهمن ڕازی ناكا و سازكردنی عوزرێكی موتڵهق و ئهبهدییش له دابهشبوونی كوردستان به ڕێگهچارهیهكی زۆر ئاسان دهزانم و پێم دروست نییه .به باوهڕی من زۆر شااتی دیكااه لااهو كێشااهیهدا دهخاایلن كااه هێناادێكیان سروشااتێكی سااتاتیكیان ههیااه و هێندێكیشاایان ئااهوڕۆیین .كااورد بااه سروشاات بنیااادهمێكی سهركێشااه .مرۆڤێااك كااه ههورامانتهختی دهستهمۆ كردبێ ڕهنگه ههروا ئاسانیش به چوارچێوه خۆكردهكان دهساتهمۆ ناهكرێ .هۆكاارێكی دیكاه كاه دهیبیانم ڕێكاهوتێكی مێژوویییاه كاه ئاهمن لاهو الیهنهوه زۆرتر وهك بهدشانسیی كورد چاوی لێدهکهم .ئهویش ئهوه كه ئهو سهردهمهی ئێستا كه كورد تێیدا به شێوهیهكی چارهنووسساز ههستاوهته سهر پێ ،سهردهمی ههموو كۆمپلێكسهكانه ،سهردهمێكه كه دهتوانین ناوی بنێین سهردهمی فرهچێتی یا تهعهدود و كیسهرهت گهرایی له ههموو شتێكدا ،له كێشهكاندا ،لاه حهزهكانادا ،لاه ئامانجهكاندا ،له شوناسهكاندا ،له دهرفهتهکاندا ،له قهڕائهتهكاندا ،له ههرچی بتهوێ .ئهو تهعهدوده وای له بنیادهمی ئهمڕۆ كردووه كه دهتوانێ دهستی وه ههموو شاتێك ڕابگاا و پێیوایاه هاهموو شاتێكی پێادهکرێ ،باهاڵم هاهر لاهو كاتاهدا هاهموو شاتێك لاهچاو جااران ئااڵۆز تار و پڕتهگاهره تار و پاڕ دهردیساهر تاره .جاا ڕهنگاه ئینترپرایزی نهتهوهیی تهنانهت له شكڵه فهرههنگییهكهیدا له سهردهمی ئاوادا و ئهویش له پێوهندی لهگهڵ گهلێكی وهك گهلی خۆماندا زۆر ئاسان نهبێ .كه چاو له ئهزموونی گهالنی دیكه دهكهین كه كیانی خۆیان دامهزراندووه یان به ئازادی گهیشتوون ،دهبینین كه ئهگهر "یانسیب"ی مێژووشیان بۆ دهرنهچووبێ و له سایهی فاكتهره دهرهكییهکانیشهوه لهپڕێك نهبووبن به كوڕێك ،النیكهم له ههنگاونانی خۆیاندا نهكهوتوونهته بهر ڕههێڵهی ترازێنهری ئهو فاكتهرانهی ئهمڕۆ ئینسجامی بهشهری لاه ههر چوارچێوهیهكدا الواز دهکهن. پرسیار :باشه ئهحزابی كوردی لهو پێوهندییهدا دهتوانن چ ڕۆڵێكیان ههبێ؟ ئایا ئهوان تا چهنده دهتوانن ئهم درزهی نێوان كوردهكانی دهرهوهی واڵت پاڕ بكهناهوه و بۆچی نهیانكردووه؟ ئاسۆی حهسهن زاده :ئهساسهن ئهمن پێموایه مرۆڤی كورد دهبێ ئهو فكره له مێشكی خۆی وهدهرنێ كه ههرچی كاره ههر به حیزبه كوردییهکان دهکرێ یان ئهگهر قهرار بێ كارێك بكرێ دهبێ بێ ئهمال و ئهوال به كهناڵی پارته سیاسییه كوردییهکاندا تێپهرێ .ئهگهر ڕاساته كاه لاه كوردساتان بهداخاهوه باهبێ پشاتیوانی یاا هاهر ناهبێ ئۆكهی حیزبهکان كهم پرۆژه ساهردهگرن ،خاۆ تاراوگاه و ئاهوروپا كوردساتان ناین كاه ئاهحزاب موخااتبی ئهرجاهحی دامودهزگاا دهوڵهتییاهکان بان .حیزباه كوردییاهکان بۆخۆیشیان له تاراوگه ههر ناچارن نیهادگهلێكی غهیره سیاسیی خاوهن كهسایهتیی حقووقی دابمهزرێنن بۆ ئهوهی بیانكهنه تهرهف مهعامهلهی نیهاده دهوڵهتییهکان. بهگشااتی چ لااه كوردسااتان و چ بهتایبااهتی ل اهو تاراوگهیااهی ئێمااه لێاارهدا مهبهسااتمانه ،پێویسااته مرۆڤاای دڵسااۆز و شااارهزای كااورد ئااهمڕۆ متمانااهی بااه هێاازی خااۆی و خهلالقییهتی خۆی ههبێ و ههستی ئینیسیاتیڤ (ئیبتكار) له خۆیدا پهروهرده بكا .ڕاسته سیاسهت كاتالیزۆری ههموو شتێكی كۆمهڵه ،بهاڵم كۆمهڵگهیهکی بهختیار و پێشکهوتوو زۆر زیاتر و ئهوالتر له سیاسهتی پێویسته .لێوهشاوهترین و بهرپرسیارترین سیاسهتمهدارهكانیش له كۆمهڵێكی خهولێكهوتووی دهست و پێ سپیلكهدا دهبن به ئۆلیگارشییهکی گهندهڵی بێتهحهممول .بۆ زۆر كار و پارۆژه لهساهر ئاهحزاب پاهك نهکاهوتووه .زۆر كاار و پارۆژه هاهن تهناناهت ئیشای ئاهحزاب ناین .باۆ نمووناه سازكردنی سیستهمێكی فێركااریی خوێنادن و نووساین باه زماانی كاوردی لاه قوتابخاناهكانی واڵتاانی تاراوگاه باۆ منادااڵنی كاورد لاه چوارچێاوهی مهنهاهجێكی زانساتیی یهكدهستدا كه دهوڵهتانی ئهوروپایی تهمویلی بكهن كارێكی یهكجار پێویست و حهیاتییه .من زۆر خهم بهوهوه ناخۆم كه پهنجا ساڵی دیكه نهوهی سێیهمی كورد له تاراوگه له ژیانی تاكهكهسیی خۆیدا گوزینهکانی كامانه دهبن ،ههستان و دانیشتنه كۆمهاڵیهتییهکهی كوردی دهبێ یا كوردی نابێ ،مادام نهوهیهكی سالم و سهركهوتووی لێدهرچێ .له عهوهزدا زۆر بۆم گرینگه كه ئاهو نهسالنهی دوایه كه دێن به كوردی قسه بكهن و بخوێننهوه و بنووسن و مێژووی میللهتی خۆیان بناسن و ههستی نهتهوهییان ئهوهنده تێدا بههێز بێ كه له سهركهوتنه جۆربهجۆرهكانیان له بواری هاوگونجی (ئینتێگراسیۆن)دا به قازانجی قهزیهی سیاسیی میللهتهكهشیان كهڵك وهربگرن .جا بۆ نموونه ئهو ئهمره گرینگهی خوێندنی
الپهڕهی 13 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
كوردی شتێكه كاه دهكارێ لاه دهرهوهی ئهحزابیشادا جێباهجێ بكارێ .كاورد لاه دهرهوه كهساانی پساپۆڕ و دڵساۆزی زۆره ئهگاهر زۆرتار بێناه مهیادان و چااكتر قاۆڵ لاه بهجێگهیاندنی ئهركه مهدهنی -نهتهوهییهكانیان ههڵماڵن .من تهنیا كهمایهسییهكی تێیاندا دهبینم ئهوهیه كه ئیستعدادی وێكواوانهوه و پێكهوه كاركردنیان كهمه .زۆر جار دهبینی له بوارێكی زۆر گرینگ و "پیرۆز"دا پرۆژهیهكی گهوره و هیوابهخش وهڕێخراوه ،كهچی دهستبهساهرداگرتنی لهالیاهن یاهک ،دوو كهساهوه یاان ڕكهبهرییاهكی ناسالم و تهنانهت گوێپڕووچكێنهیهكی لهسهری ساز بووه بۆته هۆی شكست یان ههر نهبێ كهمتر ساهركهوتنی پرۆژهکاه .زۆر بواریشامان هاهن كاه بهڕاساتی هیچیاان باۆ نهکراوه .بۆچی دهبێ ئهلوهیات و شهرقولئهوسهت له ههموو كیۆسكێكی شاارهكانی تاراوگاه هاهبن باهاڵم باۆ دهرماانیش كاورد تاقاه یاهك داناه ڕۆژناماهی كوردیشای لاه ئهوروپا نهبێ؟ ئایا ههتا كهنگێ كوردی تاراوگه له بوونی ڕایهڵكه خزمهتگووزارییه سهرتاسهرییهكان كاه های خاۆی بان بێباهش باێ؟ ئایاا بهڕاساتی باه قازانجاه كاه هاوكات له ههمان پێتهختی ئهوروپاییدا چهندین نوێنهرایهتیی كوردی (چ ئهوانهی سیاسیین و چ ئهوانهی فهرههنگیین) ئیددیعای ئهوه بكاهن كاه نهخشای ساهفارهتی كوردساتان یااری دهكاهن؟ باۆچی دهباێ كاوردی تاراوگاه ناهتوانێ سیساتهمی كۆپێراتیااف (هاهرهوهزی) لاه باواره جۆربهجۆرهكانادا بهتایباهتای لاه باواری بهرههمهێناناادا دابمهزرێنێ و به كوردی لهسهر بهرههمهكانی بنووسێ؟ ئایا بهڕاستی ئیمكانی ئهوه نییه كه كورد بۆخۆی و به دامودهزگا و ڕێكخراوهی خۆیهوه لهگاهڵ دیاردهگاهلی وهك توندوتیژیی نامووسی خهبات بكا و زێهنییهتهكان تێكههڵشێلێ و دیالۆگێكی بهسوود لهنێوان نهسلهكانی تاراوگهنشینیدا جێگیر بكا؟ چما ئهوروپییهکان له خۆمان باشتر ئێمه دهناسن؟ سهبارهت به نهخشی حیزبهكانیش لهو نێوهدا بهڕاستی به پێویستی نازانم به شێوهی تایبهتی باسی حیزبه كوردییهكانی ڕۆژهاهاڵت بكاهم .مهساهلهكه لاه دوو حاڵاهت بهدهر نییه .یا باسی شتی سیرفهن سیاسی و حیزبی دهکهین یا مهبهستمان كاری نهتهوهیی به مانا گشتییهكهیهتی .له حاڵهتی یهكهمدا كار كاری حیزبهكانه و دهباێ كوردهكان ڕێخۆشكهر و یارمهتیدهر بن ،له حاڵهتی دووهمادا كاار كااری كوردهكاان خۆیاناه و دهباێ حیزباهکان ڕێخۆشاكهر و یارمهتیادهر بان .ڕاساته كاه لاه تاراوگاهش حیزبهكان و خهڵك زۆر ئاسان لێك جیا ناكرێنهوه .مهبهستی مان چوارچێوهیاه :كهساێك دهتاوانێ لاه چوارچێاوهی حیزبهكهشایدا كااری سیاسای بكاا و لاه دهرهوهی ئاهو چوارچێوهیهشادا خزماهتی میللهتهكاهی بكاا .ساهبارهت باه كااره حیزبییاهكان ،ماان پێموایاه وێاڕای گاوێڕاگرتن و ئیلهااموهرگرتن لاه خاهڵكی تاراوگاه ،پارتاه سیاسااییه كوردییهكان دهبێ ههوڵ بدهن چ له ئاستی ههر پارچهیهكدا و چ له ئاستی سهرتاسهریی كوردستاندا پێوهندی و هاوكارییهكانیان له تاراوگاه باه چهشانێك نههادیناه بكهن كه به قازانجی چوونهپێشی ههموو مهسهلهی كورد تهواو بێ .ئهحزابی كوردی بۆ ئهوهی له دهرهوهی واڵت پێكهوه هاوكاریی گهورهتر و چارهنووسایتریان هاهبێ و بۆ ئهوهی لهالی بێگانهكان یهكقسه بن قهت لهسهر ئهوه پهكیان نهكهوتووه كه ههموویان ههمان ستراتیژیی سیاسی تاقیب بكهن .ئێره كوردستان نییه؛ زۆر شت ههیه كه له تاراوگه به جۆرێكی دیكه مهترهحه .به باوهڕی من شكستی هێندێك ئهزموونی وهك كۆنگرهی نهتهوهیی و شتی لهو بابهتهش نابێ پارته پێشڕهوه كوردییهکان له ههوڵی دامهزراندنی نیهادگهلێكی نهتهوهیی ههمهالگیر ههڵگێڕێتهوه .كوردی پارچاه جۆرباهجۆرهكان ئهگاهر باۆ دهوڵاهتی كاوردییش خاهبات نهکاهن هاهر دهباێ پێكاهوه فۆرومێك ،شتێك ساز بكهن .لهبهر ئهوهش كه تا ئێستا تهنیا پارچهیهكی كوردستان ئازاد كراوه ،بهبێ شک مهیدانی ئهسڵیی كار و تێكۆشانی ئهو جۆره نیهادانه ههر تاراوگه دهبێ .یهكێك له خهونهكانی من ئهوهیه كاه لهگاهڵ نوخباهی كوردییاهكانی دهرهوهی واڵت ،ئهواناهی هێشاتا حیزبایاهتی ئاساۆی بیار و كاردهوهی تاهواو تهساك نهكردوونهوه ،بتوانین ئێنجیۆیهكی موعتهبهر ساز بكهین كه له فۆرومه نێونهتهوهییهكاندا نوێنهرایهتیی یهكدهستی كورد بكا و سیغهیهك بدۆزێتهوه باۆ ئاهوهی ڕۆژێاك كورد له ڕێكخراوی نهتهوه یهکگرتووهكاندا النیكهم كورسیی چاوهدێری پێ ببڕێ ،وهک چۆن گهالنی بوومیی دنیا ههیانه .دووپاتی دهکهمهوه ئهوه كه ئێمه له ئاستی بۆ نموونه كوردهكانی ڕۆژههاڵتدا یا ههموو كوردهكاندا پرۆژهیهكی گهورهی نهتهوهیی وهڕێخهین یان كار بكهین بۆ پهرهپێدانی ڕووحی نهتهوهیی -كه مهرج نییه تهنیا به مانای سهربهخۆییخوازییش بێ -ئهمه هیچ لهگهڵ ئهوهدا كه ئێمه ههر كاممان له پارتێكی سیاسیی كوریدا كار بكهین له دژایهتیدا نییه .ناڵێم شتی وا قهت ئیستكاك ساز ناكا ،بهاڵم بهههرحاڵ ئهو دوو شته زاتهن ناساز نین .ئهوه ساهبارهت باه شاتی سیاسای .ساهبارهت باه شاتی دیكاهیش كاه سایرفهن سیاسای و حیزبای نیاین باهاڵم ڕاندومانی نهتهوهییان ئهگهر له شتی سیاسی و حیزبی زیاتر نهبێ كهمتر نییه ،ههروهك عهرزم كردی قهتیسهێشتنهوهی ههوڵی لهو بابهته له چوارچێاوهی ئهحزابادا به كارێكی ههڵاه و ماهحكوم باه شكسات دهبیانم .حیزباهكان لهساهریانه كاه ناهک هاهر ئیبتكااره ساهربهخۆیهكان بۆخۆیاان نهقۆزناهوه ،باهڵكو بۆخۆیاان دهسپێشاخهر و ڕێنیشاندهری خهڵك لهو بوارانهدا بن .ههربۆیه ئهگهر دۆستایهتی و پێوهندیی نێوان حیزبهكان نههادینه بكرێن ،شانسی سهركهوتنی ئینیسایاتیاه نهتهوهییاه غاهیره حیزبییهكانیش زیاتر دهبێ. وهك دوایین پرسیارم ،پێم باشه بپرسم پێشیناری ئێوه سهبارهت به باشتر بهكارهێنانی تاراوگهنشینی له سیاسهتی كوردیدا چییه؟ ئاسۆی حهسهن زاده :قهت كهس به ڕووك بوون نهمردووه .با ئێمهش خهت لهبن شتێك بدهین .بهگشتی سهركردایهتیی سیاسیی كورد قهت له بهرامبهر تاراوگهنشینیدا سیاسهت و بهرنامهیهكی ڕوونی نهبووه .وهک بۆ زۆر شتی دیكه ،لهوهشدا ههڵوێستهکان زۆر جار ههڕهماهكی و لاه كورتخایهنادا باوون .دوورماان ناهڕوانیوه و تهناناهت جاری وا بووه بهدهستی خۆمان دیاردهی ڕۆیشتن بۆ تاراوگه و تاراوگهنشینیمان كردووه به فورسهت و بیانوویهك بۆ جێگیركردنی كهشی بێوهفایی و ئهمهگنهناسی .دیاره ئهو مهسهلهیه هۆكاری زۆرن و نایشتوانم زۆر خۆمی لێ بدهم .ئهگهر كهیسی كوردهكانی باكووری كوردستانی لێدهربكهین كه لهوێ كۆچبهری بۆ دهرهوهی واڵت مێژوو و
الپهڕهی 12 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
سروشت و حهجمێكی جیاوازی ههیه ،بهداخهوه زۆر جار تاراوگهنشینی هۆكارێكی ونبوونی زمانی هاوبهش لهنێوان تاراوگهنشینان و سهركردایهتیی سیاسیی كورددا بووه. ئهمن ههمیشه ترسی (ڕاستی یا به قهستیی) ئهو كهسانهم كه دهیانگوت "ئهگهر ئاوا بڕوا ههتا بیست سااڵی دیكاه كوردساتان یاهك كاوردی تێادا ناامێنێ" پاێ ترساێكی بێبنهما و پێكهنیناوی بووه .ئهو قسهیه ههمیشه تیۆرییهکهی مالتووسی ئاابووریزانی وهبیار مان دهخساتهوه كاه ماهر و میاری دانیشاتووانی ڕووی زهویای باه شانساێك لهقهڵهمدهدا بۆ ئهوهی بهرهكهتهکانی سهر ڕووی زهوی بهشی ههموو الیهك بكا! به باوهڕی من بوونی دیاسپۆرای كوردی بهتایبهتی له ئاهوروپا و لاه ڕۆژئااوا بهگشاتی نهك ههر شتێكی خراپ نییه بهڵكو دهكرێ زۆریش بهكهڵك بێ ئهگهر ئێمه بزانین دیاسپۆرایهكی چاالك و لێازان و نیشتماندۆسات پاهروهرده بكاهین .دهڵاێن "هیوایاهك ئهگهر ههبێ ئهو هیوایه له تاراوگهڕا دهگهڕێتهوه" .بهخۆشییهوه جیلی ئهمڕۆی دانیشتووی كوردستان زۆر وشیار و لێهاتوویه و ئهگهر ئێلیتی حاكمی خۆمااڵی باه باشای دهرفهتهكهی پێكبێنێ دهتوانێ له داهاتووی نزیكدا كوردستان بكاته ژینگهیهكی تهواو سهردهمییانه .بهاڵم كوردهكانی تاراوگهیش شتیان زۆر پێیه و چ له كوردستان و چ له تاراوگه دهتوانن هێزی ئینسانیی خۆیان به باشترین شێوه و به چهشنی جۆربهجۆر بۆ خزمهت به مهسهله ڕهواكهمان بهكاربێنن .بهوێنهی زۆر شتی وهك مهسهلهی ئهندامهتیی توركیا له یهكێتیی ئهوروپا ،بوونی دیاسپۆرای كوردیش له رۆژئاوا فاكتهرێكی حاشاههڵنهگری بهنێونهتهوهییكردنی دوفاكتۆی مهسهلهی كورده .جا ئهگاهر كوردهکان و پارتهكانیان بزانن ئهو هێزه ئینسانییه باشتر ڕێكخهن ،نههادسازیی بۆ بكهن ،پالنی درێژخایهنیان بۆی ههبێ ،ئهو دیاسپۆرایه له تاراوگه زۆر بهکهڵكتر دهبێ تا ئهوهی بگهڕێتهوه كوردستان .بهاڵم لهو الیشهوه دهبێ ئاگامان لهوه بێ كه بهدهستی خۆمان كوردستان له نوخبهکان تهسفیه نهكهین و نهك ههر دهبێ پێش له ههاڵتنی مێشكهكان بگیرێ ،بهڵكو دهبێ زۆر زیاتر له ئێستا نوخبه كوردییهکانی تاراوگه باۆ گهڕاناهوهی یاهكجاری و باۆ خزماهتی دایمای باه گهلهكاهمان هاان بادرێن. كهوابوو شێلگیرترین ههنگاو بۆ باشتر بهكاربردنی تاراوگه له سیاسهتی كوردیدا ئهوهیه كه به جۆرێكی دیكه چاو له تاراوگهنشینی بكرێ .من ناڵێم دهورانای شۆڕشای شاخ تازه بۆ ههمیشه چۆته نێو ئالبۆمی وێنهكانمان ،بهاڵم لهگهڵ ههموو ڕێز و ستایشێك كه بۆ فیدراكارییهکانی نهسلی پێش خۆم قایلم ،پێم وایاه ئێماه چای دیكاه نابێ قودسیهت و شهرعییهتی شۆڕشگێڕی بكهینه چاویلكهی خوێندنهوهی ههموو شتێك .وهكی دیكهش فكر زۆرن ،قساه زۆرن ،پێشانیاری چااكیش هاهموو كاهس دهتاوانێ بیكا .بهاڵم قسه لهوهیه داخوا چهند كهس حازرن جێبهجێیان بکهن و چهندهیش ڕێگایان پێدهدرێ جێبهجێیان بكاهن .لاه تاراوگاه زۆر كاهناڵی حقاوقی ،دیپلۆماسای، مێدیایی و ...هتد ههن كه كوردهكان ههر بهتاقیشیان نهکردوونهوه .بهاڵم بهههرحاڵ ئهمن لهوه كه داخوا له كورتخایهندا سیاسهتی كوردی چهنده كوردی تاراوگه به كوڕی شایستهی خۆی قهبووڵ دهكا زۆر نیگهران نیم و هیوام ههیه كه له ماوهیهكی كهمدا تاراوگه زۆر زیاتر له ئێستا دهبێته مهیادانی پڕساهركهوتنی بزاڤای سیاسایی ههموو كورد .بهاڵم دڵنیا نیم كه له درێژخایهندا كورد بهگشتی له ئهزموونی تاراوگه وهك شانسێك و وهك بهستهرێكی بهڕێژ باۆ سااغكردنهوه و پهرهپێادانی شوناسای خۆی كهڵك وهربگرێ .هیوادارم ترسهكهم ترسێكی بێجێ بێ .نابێ لهبیرمان بچێ كوردستانیش ئازاد بێ ،تاراوگهنشینی ههر درێژهی دهبێ. سهرچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 78 :ی مای 4116
ڕۆژی ڕێزگرتن له جهسته یهخسیر و له گوڵه ژولیاوهكانی گهلهكهم ...ئهگهر ئێمه ڕۆژێكی ساڵ به نیشانهی ئهمهگناسی له زیندانییه سیاسییهكانمان و له كهمئهندامانی خهباتی خۆمان دیاری بكهین ئهو ڕۆژه دهبێ چ ڕۆژێك بێ؟ گهالن ساڵوهگهڕی ڕووداوه گرینگهكانی مێژووی خۆیان بهتایبهتی لهبواری خهبات لهپێناوی ئازادیدا دهكهناه دهرفاهتی یادكردناهوهی ئاهو ڕووداواناه و ئاهوهش دهكارێ مۆتیای فرهچهشنی وهک ساڕێژكردنهوهی زامێكی بهكۆمهڵی ڕابردوو ،بنیاتنانی كهسایهتییهكی نهتهوهیی درێژخایهن یان نیشانهكردنی دیاردهیهكی بایهخداری سیاسی و ئینسانیی ههبێ .له دنیادا هیچ گهلێك نییه كه بۆ ڕێزگرتن له قوربانیدانی ڕۆڵهكانی ،بۆ ستایش له ههوڵ و هیممهتی ئهوان لاه باواره جۆرباهجۆرهكانی پێشخساتنی كۆمهڵدا یان بۆ وهبیرهێنانهوهی دهسكهوت و ئهزموونێك هێندێك له ڕۆژهكانی ساڵی لهسهر ڕۆژژمێری نهتهوهیی خۆی زهق نهكردبێتهوه. دیاریكردنی ڕۆژ و بۆنهیهک لهالیهن ههر گهل و واڵتێكهوه به مانای كردنهوهی تۆمارێكی تایبهتی لهنێو حافزهی مێژوویی ئهو گهل و واڵتهدایه و ههر لهو كاتهدا باه ڕووی جیهانی دهرهوهیشدا تهعبیر له بوون و جوواڵنی ئهو گهله دهکا .ئهو ڕۆژانه وهك ڕۆژی نوێبوونهوهی ساڵ وان؛ تهنیا جوان نین ،پێویستیشان .باه قاهولی دهڵاێن دهکرێ "خۆش" و "بهکهڵك" لێك ماره بكرێن و بۆنهکان نابێ تهنیا وهک شتی سهمبولیك یان وهك تهكلیفێك بۆ ئاسوودهكردنی ویژدان چاو لێ بكرێن ،بهڵکو دهرفاهتی پێداچوونهوه به ڕهوتی چوونهپێشی دۆزه جۆراوجۆرهكان و ئاوڕدانهوه له ڕابردووی ئهو ڕهوتانه و ههروهها ڕوانین و بهرنامهڕێژی بۆ ههنگاوهكانی داهاتووشن. بهپێچهوانهی بۆچوونی هێندێك جههانوهتهنی خۆلێونبوو ،فهرههنگی بۆنه و ڕۆژی یادكردنهوه تهنیا تایبهت بهو كۆمهڵه له بااری سیاساییهوه داخاراو و پریمیتیااناه نییه كه دیكتاتۆریی دۆگم بهستهڵهکی لهسهر ساز كردوون و ژیانی سیاسایی ڕۆژباهڕۆژیان وهك دووعاخوێنادنێكی سهرتاساهری و بێبڕاناهوه دهچاێ .تهناناهت زۆر گاهلی ئازاد و پێشكهوتوو ههیه كه زیاتر له سهت ساڵیش پاش سهربهخۆیی ساڵه جارێك یادی تێكۆشهره دێرینهكانی خۆی دهكاتهوه و وهفاداریی خۆیان پێ نیشان دهدا. ئیمپراتیف(موهیم)ی پێشخستن و نوێسازی و دیموكراتیزاسیۆنی كۆمهڵ نهك ههر لهگهڵ ئهوهدا كه میللهتێك خۆی بناسێ و داستانی ڕابردووی خۆی بۆ نهسله یهك
الپهڕهی 15 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
لهدوای یهكهكانی بگێڕێتاهوه لاه دژایهتیادا نییاه ،باهڵكو ئاهو دوو شاته باه شاێوهیهكی زۆر چارهنووسای باه یهکتریشاهوه بهساتراونهوه .چونكاه باهبێ باوونی النیكاهمی كهسێتییهكی نهتهوهیی ،ههنگاوهاویشتنی ڕۆڵهكانی گهل لهنێو كاروانی بهرهوپێشچوونی مرۆڤایهتیدا ڕهوتێكی وێڵ و مهقسهد نادیاره .لهالیهكی دیكهشهوه ،بهتایبهتی ئهگهر نهسلهكانی دواتر له سێبهری ئازادیدا لهدایك بن و به دوور له كهشی ساهركوت و چهوساانهوه گاهوره بان ،ڕهمازی ساهركهوتنی پارۆژهی نهتهوهساازی لاه باوونی كۆمهڵگهیهكی ڕازی و بهختهوهردایه. ئهزموونی گهالن و ڕووداوهكانی ڕۆژ پێمان دهڵێن كه ههر واڵتێك ئهگهر له یهكێك لهو دوو ئهمرهدا كهمی بێنێ واتاه بۆوێناه تاكاهكانی سهربهسات و بهختاهوهر باهاڵم كهسێتییه بهكۆمهڵهكهی ئهفسانهیی و فیكتیڤ بێ ،یان بهپێچهوانهوه خاوهنی كهسێتییهكی قایمی سیاسی و نهتهوهیی بێ بهاڵم له ئینسیجام و ڕهزایهتی كۆمهاڵیاهتی بێبهش بێ ،لهقبوونی تهنیا یهكێك له بناخهكانی ئهو دووكوچكهیه كافییه بۆ ئهوهی دواجار سهرجهم ههیوانی مهعنهویی قهوارهكه بكهوێته نێو مهترسیی داڕمانهوه و له درێژخایهندا تهنانهت مهرگی سیاسیی گهلهكهیشی لێدهكهوێتهوه. لهو ڕۆژانهدا قهڵهمی پاك و پاراو و بهبڕشتی قادر وریا برینی یادی سهربازێكی ناكامی گهلهكهمانی له دڵمدا كوالندهوه .یادی زیندانیی ئازا و شاههیدی ساهربهرزی دێموكرات كهریم تووژهڵی .كهریم تووژهڵی ئهو ڕۆژهی بهرگی پڕ له شانازیی پێشمهرگایهتیی لهبهر كردبوو بۆ هێرۆییسم (قارهمانپهردازی)ی نهبوو ...ئهو ڕۆژهیش كه گوللهبارانیان كرد بهبێ منهتكردن بهسهر دایكی وهتهندا خۆی به قوربان كرد .ئهمن ئێستایش كهریم تووژهڵی ناناسم .تهنیا خاترهیاهكی لاهوم ههیاه خااترهی تاقاه ڕستهیهكه كه ئهو له ڕێگهیهكی پڕ مهترسیدا به منی گوت .ڕستهیهكی ئهوهنده بێگوناح و ساده كه مرۆڤ له كاتی بیستنیدا قهت پێی وا نییه له بیری دهمێنێ" .ئهوڕۆ ڕیشت زۆر به نالهباری تاشیوه" .دهشیزانی بۆ؟ لهو دهمهدا چ واڵمم پێ نهبوو ،تهنیا پێكهنیم. چهندم بیستووه كه دهڵێن ئهگهر كهریم بۆخۆی حازر بهو كهفالهته شهخسییه باا كاه كۆمااری ئیساالمی لاه ساهردهمی ئێساتادا باه هێنادێك لاه بهندییاه سیاساییهكانی پێشنیار دهكا ،زۆر ئاسان دهیتوانی گیانی خۆی ڕزگار بكا .لهسهر كهس مهرج نهكراوه كه نه بهقاهد كاهریم تووژهڵییاهكان بهجاهر و باهوره باێ و ناه ئاهو جاهر و ورهیهش وهك وان و به قیمهتی گیان بهكاربێنێ .بهاڵم حهیی و حازرهكانی ئهمڕۆ چۆن قهرزدار و ههقناسی ئهو ڕۆڵه ئازایانه نهبن كه باه ههڵوێساتی "مهرداناه"یاان ئیرادهی گهلێكی بهپێوهیان به جهلالدهكانی داگیركهر نیشان دا و سهنهدی مهوجوودییهتی میللهتێكیان بۆ چهنادین نهسال تاازه كاردهوه؟ ئهنچاهل ئهگاهر لێیاان پرسایم "ناسیۆن"ی خۆت چۆن پێناسه دهكهی؟ دهتوانم بڵێم زمانی هاوبهش ،خاكی هاوبهش ،مێژووی هاوبهش ،دابونهریتی هاوبهش و كهریم تووژهڵی... نهتهوهی كورد وهك گهالنی دیكهی دنیا ڕۆژی مێژوویی زۆرن و دهشازانێ یادیاان بكاتاهوه .دیااره بهداخاهوه نهتاهوهی كاورد ،باههۆی گیرۆدهیای خاۆی و خهباتهكاهی باه سنووره دهسكردهكانهوه ،له دیاریكردنی سهمبوله نهتهوایهتییهكانیشیدا ههمیشاه لهگاهڵ خۆیادا كاۆك ناهبووه .ئهوهنادهش كاه دهگهڕێتاهوه ساهر بزووتناهوهی كاورد لاه ڕۆژههاڵتی كوردستان و نهخشی ههره گهورهی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران لهو بزووتنهوهیهدا ،قامكدانان لهسهر كهمایهسییهك به پێویست دهزانم :ئێمه جێژنی نهتهوهییمان ههیه ،ڕۆژی نهتهوهییمان ههیه ،ڕۆژی حیزبمان ههیاه ،ڕۆژی شاههیدانمان ههیاه ،ڕۆژی پێشامهرگهمان ههیاه ،لهگاهڵ ساهرجهم خاهڵكی دیكاهش ڕێاز لاه بۆنهگهلی وهك ڕۆژی ژن ،ڕۆژی كار ،ڕۆژی خوێندكار ،و ...دهگرین .بهاڵم ههمیشه بۆم پرسایار باووه كاه باۆچی ئێماه قاهت ڕۆژێكای تایباهتیمان دیااری ناهكردووه باۆ ڕێزگرتن له زیندانییانی سیاسیی گهلهكهمان و لهو تێكۆشهره كهمئهندامانهی به بهخشینی بهشێك یا چهند بهشی لهشیان سهلماندوویانه كه لهپێناوی نیشتماندا ههتا سنووری مردنیش دهچن ،ئهوان كه بهڵگه ههره دیار و زیندووهكانی داغبوونی مهنجهڵی سهر ئاگری شۆڕشی ڕهوای گهلهكهمانن و به باوهڕی من له ناسانامهی تهڤگاهری ئێمهدا تهنانهت بوون به نیهاد و مۆنومێنت. نووسراوهكهی من لهگهڵ خۆم قسهكردنه و هیچی دیكه .بهاڵم ئهو پرسیاره له خوێنهرانیش و بهتایبهتی له تێكۆشهرانی دێموكرات دهكهم كه ئهگهر ئێمه ڕۆژێكی سااڵ به نیشانهی ئهمهگناسی له زیندانییه سیاسییهكانمان و له كهمئهندامانی خهباتی خۆمان دیاری بكهین ئهو ڕۆژه دهبێ چ ڕۆژێك بێ؟ گهلی ئێمه به ههزاران تێكۆشهری ناسراو و نادیاری ههیه كه دوژمنانی ئازادی ڕاپێچی سیاچاڵهكانی كاردوون و ساااڵنی سااڵیان لاه تااریكی و عاهزاب و ئهشاكهنجهدا تێپهڕكردووه .ئهوانهی وا كهلهپچهیان وهك "مهرههمی زامی دڵی دێوانه" و زنجیریان وهك "زیوهری شااهانه" دیاوه ...ئهواناهی وا كاونجی زینادانیان پاێ قوتابیخاناه و "بیری ئازادییان له زیندانا فراوانتر" بووه ...قانیع بوون "به ئازادی له زیندانا بژین" و ئهگهریش به ئازادی نهژین "مردن خهاڵت بووه بۆ لهشیان" ،به چهشنێك كه بۆ زۆریان "ئاخرین ماڵی ژیان كونجی بهندیخانه" بووه و خوێنی خۆیان داوه ههتا بووكی ئازادی لهجیاتی خهنه له دهست و پێی خۆی ههڵسوێ... ههمیشه ههنیسكی بهكوڵ و ههناسهی ساردی دایكی كوڕ و كچه بهندییهكانمان پهڕێكی باوهشێنی تهبی میللاهتی ئێماه باوون و گهلهكاهمان زیندانیشای وهك ساهنگهرێكی خهبات بهکاربردووه .له ڕۆژههاڵتی كوردستان له سێبهری ناحهزی ههردوو ملهوڕیی پاشایهتی و كۆنهپهرستیدا زیندان دادهیهكی دایمیی خهباتی ئێمه بووه و له بڕگهی جۆربهجۆریشدا ڕووداوهكانی پێوهندیدار به زیندان خاڵی وهرچهرخانی تێكۆشانی ڕۆڵهكانی كاورد باوون .وهك باۆ نمووناه شاهپۆلی گرتناهكانی سااڵی 7326و باههاری 7321كه لهودا به سهدان تێكۆشهری دێموكرات له سیاچاڵهكانی جڵدیان و مهراغه و فهلهكولئهفالك و پادگانی جهمشیدییه و قهسری قهجهر خزێندران .ئهگهر زیندان بهندییه سیاسییه كوردهكانی خستۆته نێو كهشێكی دیكه له خۆڕاگری ،سایكۆلۆژیی سیاسیی خهڵكی دهرهوهی زیندانیش زۆر كاردانهوهی لهو دیارده ئانتی دیموكراتیك و
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 16 :
Page : 65
نامرۆڤانهیه وهرگرتووه .زۆر جار دهبینین كه ههروهك له كاتی گیرانیاندا ،ئازادبوونی تێكۆشهرانیش بڵێسهی ههستی شۆڕشگێڕیی خهڵكی ڕۆژههاڵتی كوردستانی خۆشتر كردووه و لهو پێوهندییهدا پێشوازیی خهڵك لهپاش شۆڕشی گهالنی ئێران لهو خهباتكاره لهمێژینانهی وهك شههید عهزیز یووسفی كه سااڵنێكی درێژیان لاه زیندانادا تێپهڕ كردبوو نیشان دهدا كه گهلی ئێمه كاتێاك ڕۆڵهیاهكی خاۆی باه یهخسایری دهبیناێ ،خۆیشای باه هاوساللولی شاهو و ڕۆژی وی دهزاناێ و ئاۆقرهی لاێ ههڵادهگیرێ. سهنگهری زیندان بهبێ شك سهختترین سهنگهری خهباته و شهپۆلی ئێعدامهكانی پاییزی 7361بهدهست جهلالدهكانی كۆنهپهرستی كه گیانی ژمارهیهكی زۆر زینادانیی كوردیشی ئهستاند ،ههروهها درێژهدرانی تا ئێستای ئێعدامی زیندانیانی سیاسی له ڕۆژههاڵتی كوردستان نیشاندهری ئهو ڕاساتییهن كاه زینادانی ڕێژیمای ئاخونادی ناه ههلومهرج دهناسێ نه شێوهكانی خهبات. جارێكیان له پێشهكیی وتارێكدا به زمانی ئینگلیسی كه بهداخهوه سهرچاوهكهییم لهبیر نییه چااوم باه كورتاه شایعرێك كاهوت كاه دهڵاێ "لاه ئاڵماانێ ،پێشادا هااتن كۆمۆنیستهكانیان برد ،بهاڵم ئهمن دهنگم نهكرد چونكه كۆمۆنیست نهبووم .ئینجا هاتن یههوودییهكانیان برد ،ئهمن ههر دهنگم نهکرد چونكه یههوودییش نهبووم .ئینجا هاتن چاالكه سینفییهكانیان برد ،ئهوجاریش دهنگم نهكرد چونكه چاالكیی سینفییشم نهبوو .ئینجا ،...ئینجا ،...ئینجا ،...ئاخیری هاتن ئهمنیشیان برد! ئهودهمیش كهس دهنگی نهكرد ،چونكه ئیدی كهس نهمابوو ههتا دهنگێ بكا!" .بهخۆشییهوه گهلی ئێمه لهوه تێپهڕیوه كه ئهگهر جهستهی ڕۆڵهیهكی یهخسیر كرا بێدهنگ دانیشێ، بهاڵم ئهگهر تهنانهت (وهك دهكرێ هیوادار بین) ڕۆژگاری دزێوی گرتن و زیندان و بهربهرییش ڕوو له كورتی بێ ،چاكتر زهقكردنهوهی سهنگهری زیندان و حاهككردنی لهسهر بهردی مێژوو ،و ڕێزگرتن له فیداكاریی زیندانییانی سیاسیی گهلهکهمان سروشتێكی زۆر فراوانتر له سهمبول و سهمبولگهرایی ههیه. سهبارهت به گوڵه ژولیاوهکانی گهلهكهشمان و ئهواناهی وا باه ههڵاه باه شاههیدی زینادوو نااودێر كاراون (شاههید هاهر زینادووه) ،بهداخاهوه زۆر بهكاهمی لهساهریان دهنووسرێ و بهو جۆرهی شیاوی دوندی بهرزی لهخۆبردووییانه تهقدیریان لێنهكراوه .جێی خۆیهتی ڕێزلێنانی ئهوانیش تێكهڵ به هی زیندانییانی سیاسیی گهلهکهمان بكرێ ،چونكه فیداكاری و ئازارهكانی ئهو دوو دهستهیه له تێكۆشهرانی كوردایهتیی بهکردهوه زۆریش پێك ئاشنان و كهم وا ههیه ڕێچكهی ئارهقه و فرمێسك و خوێنی بهسهرهاتهكانیان ئاوێتهی یهکتری نهبنهوه .سهردارێكی كهمئهندامی كورد دهناسم كه باسی قهسری نگریسی قهجهر ههر دهبێ لهو ببیسرێ... سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 79 :ی ئاوریلی 4116
ئهرێ به كوردی به "پۆلێمیك" دهڵێن چی؟ لهم ڕۆژانهدا بهشی دووهمی زنجیره وتاری ڕهخنهگرانهی بهڕێز حهسهن ئهییوب زاده سهبارهت به بهیاننامهی كۆمیتهی ناوهنادیی حیزبای دێماوكراتی كوردساتانی ئێاران بهبۆنهی شهستهمین ساڵڕۆژی دامهزرانی دهوڵهتی جمهوریی كوردستان له مههاباد كهوته سهر تۆڕی كوردیی ئینتهرنێت .ههوێنی ڕهخنهكانی بهڕێز ئهییوب زاده ههروهها وتووێژێكی ڕادیۆیی عهبدوڵوی حهسهن زاده ،سكرتێری گشتیی پێشووی حیزبی دێموكراتی كوردستانه كه ههر لهو پێوهندییهدا لهگهڵی ئهنجام درابوو .ئهگهرچی بهڕێز ئهییوب زاده پێش لهو باسهیش له زۆر ڕووهوه كۆمهڵێك ڕهخنهی له حیزبای دێماوكرات گرتباوو و مهبهساتی وی ڕێباهرانی حیزبای دێماوكرات بهگشاتی باوو ،باهاڵم وهک بهتایبهتی له بهشی دووهمی باسهكهی ئهم جارهیدا دهردهکهوێ ،ناوبراو عهمهلهن عهبدوڵوی حهسهن زادهی له مهوقعییهتێكادا دانااوه كاه ساپهری هاهموو ئاهو تیار و توانجاناه باێ كااه ئاهو باهڕێزه لااه حیزبای دێموكراتیاان دهگاارێ .ئاهوه ئهگااهر لهالیاهك دهتاوانێ (بهپێچهوانااهی ویساتی ئاهییوب زاده) مهشاارووعییهتێكی ئاهوالتر لااه بهرپرسایهتیی حیزبی به حهسهن زاده ببهخشێ ،بهاڵم لهالیهکی دیكهوه لهو بارهوه ناعاداڵنهیه كه -وهك له خوارهوه باسی دهکهین -ئهییوب زاده له بهیانێكدا كه ههر نهبێ له ڕواڵهتدا فیتنه ههڵگیرسێنه ،ههوڵی داوه حیسابی حیزبی دێموكراتی مێژوویی لهگهڵ جێنشینهكانی دوكتۆر قاسملوو بهتایبهتی عهبدوڵالی حهسهن زاده و تا ڕادهیهکیش سادقی شهرهفكهندی لێك ههاڵوێرێ. مهبهستی من لێرهدا نه وهكالهتی حیزبی دێموكراته نه هی عهبدوڵوی حهسهن زاده ،بهاڵم لهبهر ئهوهی مهسهلهكه زۆر لهوه ههستیارتره كه به تهنیشتیدا تێپهڕین و بێدهنگهی لێ بكهین ،به پێویستم زانی سهرنجهكانی خۆم لهسهر ئهو باسه بخهمه دهرێ .لهبهر ئهوهیش كه عهبادوڵوی حهساهن زاده باهدرێژی واڵمای وتااری یهکاهمی داوهتهوه ،نه به پێویستی دهزانم و نه له شهئنی خۆمیدا دهبینم كاه بچماهوه ساهر بااس و خواساهكانی ئاهو دوو وتاارهی ئاهوان .كاهوابوو ئاهمن تاهنیا ساهرنج دهدهماه "ئهییوب زاده ،ژماره ،"4واته ئهو وتارهی لهژێر سهردێری "مامۆستا حهسهن زاده و پۆلێمیكی سیاسی؟!" دا لهسهر سایتی بروسكه بووكراوهتهوه. با جارێ ههرچی زووتر ئهوه له پێش چاوی خۆم دابنێم كه حهسهنی ئهییوب زاده تێكۆشهرێكی بهوهج و لهمێژینهی تهڤگاهری سیاسایی كاورد لاه ئێراناه .بهشابهحاڵی خۆم ،سهرهڕای ڕواڵاهتی دهرباڕین ،چاووكترین شاكم لاه نیازپااكی و دڵساۆزیی باهڕێزیان نییاه و تهناناهت پاێم وایاه كاه باۆ زیااتر سااغكردنهوهی هێنادێك مهساهلهی پێوهندیدار به هۆویهتی سیاسیی كورد له ئێراندا دهكرێ شتی زۆر باش له نووسینهکانی ههڵێنجرێ .ئهوهی لێرهدا بابهتی قسهیه هێندێك كهلێن و كاولێنی ناڕێاك و ناڕوون له تاالری فیكریی ئهییوب زادهدایه كه بوونه هۆی ئهوهی ناوبراو الئیرادی بكهوێته نێو چهشنه داوێك كه دانهكهی ئهو داوه ههر ئیستداللهکانی خۆینی.
الپهڕهی 11 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
زهروورهتی ئهو باسه بااا دهرگااای وتااه بااۆ تێبینییااهکانم ئااهوه بااێ كااه ئامانجااهکانی كۆماااره كوردهکااهی 7926و بهگشااتی هااهموو ڕووداو و الیهنااهكانی پێوهندیاادار بااهو ئهزموونااه عااهزیز و پڕشنگدارهی كورد شایانی ئهوهن كه نهک به وتارێك و دوو وتار و نهک به كهسێك و دوو كهس بهڵكو به ههرهوهزی ههموو ڕۆشنبیره شاارهزا و لێكۆڵاهره دڵساۆزهكانی گهلهکهمان و به پشتیوانیی پارت و دامودهزگا كوردییهکان زۆر زیاتر لهوهی ههیاه كاریاان لهساهر بكارێ و ساا بكرێناهوه .چونكاه قساه لاه ڕووداوێكای بناخهداناهری مێژووی نوێی ساسیی ههموو كورده و لهڕاستیدا بڕبڕهیهکی ههره سهرهكیی هۆویهتی نهتاهوهیی كاورد پێكادێنێ و لاهوه زۆر گاهورهتر و ههساتیارتره كاه شایكردنهوهكهی سیرفهن بچێته خانهی سهلیقهی شهخسی یا ستراتیژیی حیزبی. بهههرحاڵ ،له كاتێكدا كه نهوهی ئهمڕۆی كورد و بهتایبهتی الوهکان زیاتر له ههر نهسلێكی پێشوو عاهوداڵی خۆناسایی نهتاهوهیین و لاه كاتێكیشادا كاه بهشاێك لاه نوخبهكانی كورد نائارامانهتر له ڕابردوو ئێشی قهیرانی هۆویهت لهسهر ڕووح و جهستهیان ههسات پێدهكاهن ،جێگاای خۆشاواڵییه كاه لاه چهناد حاهوتووی ڕاباردوودا شاهیدی هاتنه سهر ئینتهرنێتی ئهو باسه بووین كه دیاره ههق وابوو له چوارچێوهیهكی تهواو جیاوازدا ئهنجام درابا .جا لهو ڕووهوه پڕبهدڵ دهسخۆشای و ساپاس لاه بهڕێز ئهییوب زاده دهكهم. ئوسووڵی ڕهخنهی دڵسۆزانه ئیستالحێك ههیه دهڵێ "منداڵهکهی له تهشتیدا شوشت ،دوایه چوو ئاوی نێو تهشتهکهی بڕێژێ ،منداڵهكهشی لهگهڵ ئاوهكه ده ئاوهڕۆی كرد!" به باوهڕی من كهسانێك كه خۆیان به خهمخۆری بزووتنهوهی كورد دهزانن ،پێویسته له كاتی ڕهخنهگرتن له ئهكتهره سادقهكانی سیاسهتی كوردیدا ههمیشه ئاهوهیان لهباهرچاو باێ كاه گاهلی كاورد و خهباتهکاهی ئاهوهن كاه دهیبیناین و پارتاه پێشاڕهوهكانی ئاهو بزوتنهوهیاه باه هاهموو ههڵاه و كهموكهسارییهكانیانهوه كانااڵێكی ساهرهكیین كاه چووناهپێش و چارهسهری مهسهلهی كوردیان پێدا تێپهڕ دهبێ .ههربۆیه ئهگهر ڕۆشنبیری كورد له دهستنیشانكردنی ههڵه و كهموكورتییهكانی ڕێبهرانی كورددا قهت نابێ زهڕڕهیهکیش خاتریان بگرێ ،بهاڵم ههر لهو كاتهدا نابێ ڕهخنهكان ڕواڵهتی حاشالهخۆكردنی میللهتێك بهخۆوه بگرن و به قیماهتی بهتاڵكردناهوهی مێاژووی خاهبات و فیاداكاریی خهباتگێڕهكانی ئهو میللهته تهواو بن .ئهو جۆره ڕهخنهگرتنه نهك ههر دهبێته هۆی ئاهوه كاه ڕهخناهلێگیراو باهو جاۆرهی ڕهخناهگری دڵساۆز مهبهساتی باووه ڕهخنهكاه وهرنهگرێ ،بهڵكو له ئاكامدا تهنیا زهبر له ئیعتباری دهرهوهیی و یهكگرتوویی نێوخۆیی كورد دهكهوێ .چونكه بهڕاستی كهم نین نمونهی ئهو حاڵهتانهی چهند ساڵێك پاش ئهوهی شتێكمان بۆخۆمان نووسیوه ،ئهفهنییهكی گۆشكراو به فهرههنگ و فهلسهفهی گهلی حاكم چووه نووسینهكانی خۆمانی وهرگێڕاوهتهوه سهر زمانی گهلی حاكم و بهم جۆره دوژمن قسهی خۆمانی به ڕووی خۆماندا داوهتهوه و تهجارهتی خۆی پێوه كردووه. ئهگهر كهڵ به موویهوه بهند بوو پیاوی دڵسۆز دهبێ بزانێ قساهی دڵای باه چ زمانێاك دهڵاێ .ئیشاكالی هاهره گاهورهی كارهكاهی ڕێازدار ئاهییوب زادهش لهوهدایاه كاه سهرفهنهزهر لهو تێبینییانهی له خوارهوه دهیانهێنم ،جهنابی ئهسڵهن ههوڵی نهداوه كه له دهربڕینی مهبهستهکانیدا پهرژینێكی مهبادایی ههڵبچنێ بۆ ئهوهی پێشگیری لهوه بكا كه لهسهر عهرزی دیالۆ و ڕهخنه ،لهجیاتی گوڵی تهفاهوم كاكتووسی دڕدۆنگی بڕوێ و هیچ بیری لهوه نهکردۆتهوه كه له ههلومهرجی ئێستادا ڕهنگه ههبن كهسانێك كه لهجیاتی بهدواداچوونی نێوهرۆكی مهسهلهیهکی ئاوا گرینگ عهوداڵی شتی زۆر بێبایهخترن و كهڵكی خراپ لاه ڕهخناهكانی وهربگارن .ڕهخنهگاهلێكیش كاه تازه ئێستا له قالبی وتارێك و دوو وتار چۆته دهر و وا دیاره خهریكه دهبێ به پرۆسه ،چونكه ئهییوب زاده له كۆتاایی وتااری ئاهم جارهیادا نووسایویهتی" :درێاژهی دهبێ"( .عادهتهن دهنووسن "درێژهی ههیه" و ئهو "درێژهی دهبێ"یه زۆرتر وهک ههڕهشه و شتی وا دهچێ). تیترێكی قسهههڵگر بۆ نوكتهیش بێ با قسهیهك لهسهر تیترهکه و شێوهی نووسینی ئهو تیتره بكهم .ئهییوب زاده یهكێك لهو قهڵهمه ڕهوانانهیه كه كوردی كڵۆڵێكی وهك من ئهمڕۆ لهسهر ئینتهرنێت دهتوانێ سوودی لێ ببا ،ههر بۆیه دڵنیام ههڵبژاردنی تیترهكهی و بهتایبهتی شێوهی نووسینهكهی ههڕهمهكی نهبوون .وشهی "پۆلێمیك" كه پێم واباێ یاانی دمهتهقێی گهرم و توندوتیژ و شتی وا ،كاتێك كه پیاو گوێی لێ دهبێ یان ههوڵ دهدا بیڵێتهوه ،هێند وشهیهكی نهرم و نیان و وردیلهیه كه پیاو خۆشی لێی دێ؛ ههر دهڵێی ئهوه كشمیشان به لێوان دهكرۆژی ...بهاڵم ئهگهر له كاربوردهکهی وردبینهوه دهزانین كه له ئهوروپایه سیاساهتمهداران كاتێاك وشاهی "پۆلێمیاك" باه یهكتریادا دهدهن ،نیازیان زۆر باش نییه و عادهتهن بۆ نزمكردنهوهی ئاست و بایهخی وتهكانی خهنیمی خۆیان یان بۆ ئهوهی بڵێن كه مهبهستی شاراوه لهپشت قسهكانهوهیه ئهو وشهیه دهكاردێنن .ههیشه دهڵێ "با نهیكهین به پۆلێمیك" ،یانی با ههر بۆ ئهوه قسه نهکهین كه وهك ئهسپی عهسسار به دهوری خۆماندا بسووڕێینهوه و بۆخۆیشامان نهزانین دهڵێین چی و بۆ كوێ دهچین .ئهوه سهبارهت به مانای ئهو دهعبا سهیره خنجیالنهیهی له تیترهكهدا هاتوه. بهاڵم زیاتر لهو تیترهیش ،شێوهی نووسینهکهیم بۆ پرسیار بوو .ئهییوب زادهی مافناس دهبێ بزانێ كه بۆ لێكدانهوهی مهتن یهكجار زۆر حسێب لهسهر هێماكان دهکرێ،
الپهڕهی 18 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
جا ڕهنگه ناههقم نهگرێ ئهگهر بڵێم كه ئهو نیشانهی پرسیاره و بهتایبهتی نیشانهكهی سهرسووڕمان (؟!) كه به تیترهكهییهوه نووساندووه ساهر لاه ئێاواره ماانگێكی زۆر سهیر به خوێنهر نیشان دهدا .بلهخاهره پاۆلێمیكی سیاسای یاا شاتێكی بااش و موحتهرهمانهیاه ،یاان ناا .لاه حاڵاهتی یهکهمادا حهساهن زاده وهك سیاساهتمهدارێك كهمترین شتێكی كه لێی چاوهڕوان بكرێ و جێگای پرسیار و سهرسووڕمان نهبێ ئهوهیه كه پۆلێمیكی سیاسی بكا .جا بۆیه ئهو وهخته ئهو دوو هێمایه هیچ مانایاهكیان نامێنێ .له حاڵهتی دووهمدا ،واته ئهوهی كه پۆلێمیكی سیاسی شتێكی جوان نییه و له كهسێكی وهك حهسهن زاده ناوهشێتهوه (كه ئهمهیان ئهو حاڵهتهیه كه باۆ وهی دهبێ ئهو هێمایانهی بۆ دابنێی) ،ئهو كاته ئهو پرسیاره له بن دممان شین دهبێ كه مادام وایه بۆچی ئهییوب زاده سكرتێری پێشووی حیزبهکهی خۆی بۆنێو پۆلێمیاك دهعوهت كردووه؟ ئهوه كه بڵێین ئهوه ڕاگهیاندراوهكهی حیزب و وتووێژهكهی حهسهن زاده بوون كه بهیانییهکی ئاسمان ههوری ئهییوبزادهیان ناچار كردووه كه ههساتێ دیفاع له "موقهددهساتی" كوردانهی بكا ڕاست نییه ،چونكه دڵنیام ئهگهر وتاری یهکهمی ئهییوب زاده بهو گفته نهنووسرابا كه پێی نووسارا ،ئاهو باساه باه هایچ جاۆر ڕواڵهتێكی وای بهخۆوه نهدهگرت كه ئێستا ئهییوب زاده ههر بۆخۆی بێ ناوی بنێ "پۆلێمیك". خهمیری ناتهبایی ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر نێوهرۆكی وتارهكهی ئهم جارهی بهڕێز ئهییوب زاده ،ئهگهرچی زۆربهی نووسینهكه دووپاتهكردنهوهی ئهو شتانهیه كه له وتارهکهی پێشوویدا باسی كردبوون ،بهو حاڵهیش خوێنهری بهڕێز به خوێندنهوهی ئهو وتاره دهتوانێ هێندێك شتی دیكهی بێته دهست و هێندێك زانیاریی تازهی وهگیر بكهوێ. بهپێچهوانهی وتاری ههوهڵ ،له وتاری ئهم جارهدا نووسهر عهبدوڵوی حهسهن زاده وهک خاوهنی بهیاننامه گۆرینهکهی كۆمیتهی ناوهندی به خاهڵك دهناساێنێ .باهڵێ وهڵو منیش كاتێك بهیاننامهكهم خوێندهوه فكرم بۆ ئهوه چوو كه ئهو زمانه شیرینه و ئهو سهبكه سهنگینه ههر دهبێ ئی وی بێ! بهاڵم ههر لهو كاتهدا كه حهز دهکهم له ئاغای ئهییوب زاده بپرسم كه بهڵگهی چییه بۆ ئهوه كه ئاهو بهیاننامهیاه مامۆساتا نووسایویهتی؟ ،دهباێ بڵاێم ئاهو ئیددیعایاهی ئاهییاوب زاده پێشاێلكردنی ڕووتای ئهسڵێكی دیكهی ڕهخنهی بنیاتنهره .ئهویش ئهوه كه مهعلوومه بهیاننامهنووسین كراسی بووكێ دوورین نییاه كاه هاوكاات چهناد دهسات و دهساتی چهناد كهساان پێیاهوه خهریك بن .بهاڵم كاتێك نووسینێكی ڕهسمی به ناوی نیهادێكهوه دهردهچێ ،سهرفهنهزهر لهوه كه مسهوهدهی نووسراوهكه لهالیهن سهرجهم ئهندامانی نیهادهكهوه قسهی لهسهر دهكرێ و كۆنتڕۆڵ و دهسكاری و سهرهنجام پهسنددهكرێ ،لهبهر ئهوه كه نیهادهكه وهك كهسایهتییهكی حقووقی بوون و زمانواڵی خۆی ههیه ،نووسینهکهیش به هی نیهادهکه دادهنرێ و پاش بووبوونهوهی ئهوه نیهادهكهیه كه له نووسینهکه بهرپرسیاره نهك ئاهو دهساتهی تهساریوهكهی پاێ نووساراوه .ههربۆیاهش ئهگاهر دوایاه كهسانێك وهك ههقێكی زۆر دیموكراتیكی خۆیان بێن ڕهخنه لهو تهسریوه بگارن ،ئهگاهر نیاازی شاتی دیكاهیان ناهبێ دهباێ لاه نیهادهكاه هاهڵپێچن ناهك لاهو كهساهی شتهكهی نووسیوه. بهڕێز ئهییوب زاده كه بێشك فكری لهو ئهسڵه كردۆتهوه ،هاتووه به فێڵێكی زۆر ئاسان كێشهی ئهو پرهنسیپه ڕۆشنبرییهی چارهسهر كردووه ،چونكه ههر له ساهرهتای نووسینهکهیدا وێڕای دركاندنی ئهو نهێنییه كه "مامۆستا كاتی نووسینی بهیانییهکهی كۆمیتهی ناوهندی لهسهر دووی ڕێبهندان ،نه ئهدامی كۆمیتهی ناوهندی حدكا بووه و نه بهرپرسی دهبیرخانهی حیزب" ،به خاترجهمییهکی پرسیارخوڵقێنهوه مزگێنیی ئهوه لاه خوێناهر دهساتێنێ كاه "ناه ههڵوێساتهکهی باهڕێز حهساهن زاده ههڵوێساتی حیزبی دێموكراته و نه قسهکانی خۆی له چوارچێوهی بهیانییهکانی حیزبدایه"[.]7 جارێ با وێڕای سپاس لهوه كه وهك ههر خوێنهرێك ئاگادار كراومهتهوه كه حهسهن زاده ئهنادامی كۆمیتاهی ناوهنادی و بهرپرسای "دهبیرخاناه" و شاتی وا ناهماوه ،باا ئهمنیش به نۆرهی خۆم نهێنییهك بۆ بهڕێز ئهییوب زاده بدركێنم كه هیوادارم به ئهمانهتهوه بیپارێزێ ،ئهویش ئهوه كه له ساڵی 7361ی ههتاوییهوه بهوالوه لهسهر بڕیاری دوكتۆر قاسملوو ناوی دهبیرخانهی حیزب كراوه به سكرتاریای كۆمیتهی ناوهندی .دیاره ئهوه كه ئاهییوب زاده ئێساتایش هاهر باه دهبیرخاناهی نااو دهباا ساهیر نییه ،چونكه دوكتۆر پاش كۆنگرهی ههشت ئهو ناوهی گۆڕی ،واته كاتێك ئهییوب زاده لهوێ نهمابوو .بهههرحاڵ ،ئاهوه زۆر گریناگ نییاه و "دسات آخار" دهبیرخاناه و سكرتاریا موتهڕادفن ،بهاڵم بۆیه پێم خۆش بوو قامكی لهسهر داناێم چونكاه ئاهییوب زاده باه ئاهدهبیاتی گۆیاا توودهییاناهی حیزبای دێماوكرات قهڵساه و لاه جێیاهك خوێنهر ئاگادار دهکاتهوه كه "حیزبی توودهی ئێران سهرچاوهی ههره باوهڕپێكراوی مامۆستایه"![ ]4جا بۆیه مسۆگهر بهوه دڵشاد دهبێ كه ببینێ له حیزبی دێموكراتادا له شتێكی ههرچهند چووكیشدا عورف و عادهتێكی دیكه گیراوهته بهر .لهوهیش دهگهڕێین كه بپرسین باه پشتبهساتن باه چ بهڵگهیاهک ئاهو باهڕێزه حیزبای تاووده باه حهسهن زاده نیسبهت دهدا .پیاو دهبێ پێشدا بهردهركی خۆی بماڵێ و ئهگهر باسهكهیش نهبهینه سهر سهرچاوه باوهڕپێكراوهكاان سهرێشاهیهك كاهم دهبێتاهوه ،چونكاه ئهییوب زاده له وتاری یهكهمیدا له بارهی دهنگۆی "ڕێككهوتنێكی" حیزبی دێموكرات و كۆماری ئیسالمیدا پشتی به سهرچاوهیهك بهستبوو كه ههزار خوێنهری وهك من به چاوی خۆیشی باوهڕی نهدهکرد كه كهسایهتییهکی وهك ئهییوب زاده سهرچاوهی وا بهكار بێنێ]3[. بۆوهی نهبێته پۆلێمیك ،با زۆر به شتی چووكهوه نهنووسێم .ئهوه كه ئهییوب زادهی بهڕێز زهمانهت دهدا كاه ئاهو بهیاننامهیاه ناهزهری حیزبای دێماوكرات نییاه ڕاسات نمونهی شتێكه كه ئهمن له سهرهوه ناومنا دهربڕینی فیتنهههڵگیرسێنانه .ئهوه تهنیا تهفسیرێكی خراپ نی یه كه خوای نهكرده بهنده له نووسینهکهی ناوبراوی بكا،
الپهڕهی 19 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
چونكه ئهییوب زاده له چهند شوێن دووپاتی دهکاتهوه كه مامۆستا ئهو قسانهی "به ناوی كۆمیتهی ناوهندی"یهوه نووسیوه ]2[.پێویستی به زهکاوهتێكی زۆر خارهقولعاده نییه بۆ ئهوهی پیاو له قسهكهی بهڕێز ئهییوب زاده حاڵی بێ ،چونكه ناوبراو به پانهوه ئیددیعا دهكا كه مامۆستا "زیرهكی"ی كردووه و ئهو "بابهتانهی" له وتووێژی ڕادیۆییدا "خۆی لێ نهداوه" ،هاتووه "به ناوی كۆمیتهی ناوهندی دهریبڕیبوه" ]5[.ههر چاكه بهیاننامهکانی كۆمیتهی ناوهندیی حیزب مۆریان لێ نادرێ ،دهنا هیچ دوور نهبوو ئهودهم دهنگۆی ونبوونی مۆرهكهیشمان پێ بگا! سهرنجراكێش ئهوهیه بهڕێز ئهییوب زاده كاتێك باسی وتووێژهكهی پێشهوا قازییش دهکاا ،لهباهر ئاهوهی پێشاهوا هێندێك شتی فاهرمووه كاه باهدڵی نااوبراو ناین ،دهنووساێ "ئاهوهی لاه ڕۆژناماهی كوردساتان [دا] لاه زماان جاهنابی قاازی موهمماهدهوه بووكراوهتاهوه بهرناماه حیزبای دێموكراتی كوردستان بووه" ]6[.ههروهک ئهوهی ئهودهمیش ئهو قسه به زمان ههڵبهستنه ههبووبێ كه ئهمڕۆ ئهییوب زاده خهڵكی پێ تاوانبار دهکا! فیتنهههڵگیرسێنبوونی بهیانێكی ئهوتۆ و ڕۆن به ئاگرداكردنهكه ئهو كاته باشتر دهردهکهوێ كه ئهییوب زاده بۆخۆی باسی ئهوه دهكا كه گۆیا مامۆستا "له ملمالنهیهكی توندی تهشكیالتی لهگهڵ بهشی ههره زۆری ڕێبهرایهتی حیزبی دێموكراتدایه"[ ]1و ئهوهیش ههر دهخاته پاڵ مامۆستا كه ناوبراو "خۆی نهك هاهر باه نوێناهری فكاری بهشێك له حیزبی دێموكرات بهڵكو خۆی به حیزبی دێموكرات دهزانێ" ]8[.له ئیستداللدا كاتێك كهسێك ئیددیعایهك به كهسێكی دیكه نیسبهت دهدا ،ناڕاستهوخۆ ئهوه دهگهیهنێ كه كهسی یهكهم دهیهوێ نهفیی ئهو ئیددیعایه بكا .كارم بهوه نییه داخوا چ ڕابیتهیاهكی حاوجم و بوعاد لاهنێوان حیزبای دێماوكرات و عهبادوڵوی حهساهن زادهدا ههیه ،چونكه باشترین كهس بۆ ئهندازهگرتنی ئهو ڕابیتهیه ئهمن نیم .تهنیا ئهوهنده دهڵێم كه بهڕێز ئهییوب زاده لهگهڵ خۆیشی له تهناقوزدایه ،چونكه له الیهک ههوڵ دهدا بڵێ ئهوه بهیاننامهی حیزب نییه و بهیاننامهکانی حیزب شتی وا ناڵێن و مامۆستا كۆمیتهی ناوهندی نییه و حیزب نییه و ،...كاهچی لاهو الیشاهوه دێ دهنووسێ" :ئهگهر مامۆستا عهبدوڵو حهیاكی تهنیا یهک جار له بهرنامهكهیدا دان بهو واقعییهتهدا بنێ كه كوردستان واڵتێكی داگیر كراوه ( )...ههموو ئیرادێكی كه له ( )...نووسراوهكهی مامۆستام گرتووه وهردهگرمهوه" ]9[.لهوه دهگهڕێم كه بهرنامهی حیزب چهنده واڵمدهری ئهو داكترینه نهتهوهیییهیه كه ئهییوب زاده باوهڕی پێیه و ڕهنگه ئهمنیش و ههموو تێكۆشهرانی حیزبی دێموكراتیش به فهرقێكی كهمهوه ههر باوهڕمان پێ بێ ،بهاڵم ئهگهر ئهییوب زاده بهرنامهی حیزبای دێماوكرات باه هی حهسهن زاده دهزانێ ،ئیدی ئهو ههوڵی جوداكردنهوهیهی حیسابی نێوان ئهو دوو كهسایهتییه حقووقییه (حیزب و حهسهن زاده) دهبێ چ حیكمهتێكی تێدا بێ؟ بهههرحاڵ ئینكاری ئهوه ناكهم كه ڕهنگه له فاسیلهی نێوان دوو وتاردا ئهییوب زاده فورسهتی ئهوهی كردبێ تهحقیقی زیاتر لهسهر شتهكان بكا ،ههربۆیاه هاهق وایاه پرسیار له كۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموكرات بكرێ كه ئایا ئهو حوكمی موتاركهیهی حهسهنی ئهییوب زادهی لهسهر بهیاننامه گۆیا "حسن زاده درآوردی"یهكه قبووڵه؟ سهبكی نووسین بهڕێز ئهییوب زاده كه وا دیاره نوسخهی وتارهكهی یهکهمی خۆی لهال نهماوه بۆ ئهوهی وهبیری بێتهوه كه ئهو به چ زمانێاك بوخچاهی ئاهو باساه گریناگ و پێویساتهی كردبووهوه ،گلهیی له سهبكێك دهكا كه مامۆستا له واڵمهکهیدا بهكاریهێناوه و لهنێو كۆمهڵێك سیفهتدا كه ئهمن لهبهر كوردی نهزانینم له یهکدوویهكیان حاڵی نهبووم باسی "التاو پێدادان و ئیتیهام لێدان" دهکا ]71[.له دنیای سیاسهتی سازهندهدا سهبك یهكجار زۆر گرینگه ،بهاڵم لهباهر ئاهوهی پاێم خهسااره لاه حازووری قازییاهكی كوردپهروهردا ببم به وهکیل مودافیعی سیاسهتمهدارێكی كوردپهروهر ،و لهبهر ئهوهی پێم وایاه دوو كهسای زۆر ناموناساب لاه بهرامباهر یاهکتردا دهرگیاری باساێكی ئااوا بوون ،قهزاوهت لهسهر سهبكهكان به خوێنهر دهسپێرم. لهگهڵ ئهوهیشدا ئهگهر بهشی یهكهمی وتارهكهیش لهبیر خۆمان بهرینهوه و تهنیا چاو به "ئهییوب زاده ،ژماره "4دا بخشێنین زۆر شتی شایانی دهستنیشانكردن ههن كه ڕێك دهچنه نێو خانهی ئهو سیفهتانهی بهڕێز ئهییوبزاده ڕیزی كردوون .له زهرافهتی "مهجاز و ئیستیعاره"كانی دهگهڕێم و به باوهڕی من تهوس و پالر له "پۆلێمیك"ی تهنانهت نێوان دوو دۆست یا دوو هاوسهنگهریشدا زۆر گوناح نییه .له عهوهزدا ئهمانهت نهپاراستن له ناهقل و تهفسایری نهقلادا دهكارێ ئاكاامی زۆر زیانبهخشای باۆ ئیعتباری بهحس ههبێ .له سهرهوه ئیشارهم به یهك دوو شتی وا كرد ،له خوارهوهیش هێندێك شت دێنمهوه كه نیشان دهدهن كه ئهو ئهمانهتنهپارێزییاه لاه تهفسایری نهقلدا خۆراكی ئیتیهام لێدانێكی سووك و سادهی داوهته نووسینهكهی بهڕێز ئهییوب زاده. بهاڵم جارێ با بۆ تاوێك ههڵوێسته لهسهر شتێكی دیكه بكهم .مامۆستا گۆران (شاعیرهكه) دهڵێ: "بهڵێ دیاره لهناو قهومی بهسیتا قهدری سهنعهتكار وهكو عهكسی قهمهر وایه لهناو حهوزێكی لێخندا" بهڕێز ئهییوب زاده بهداخهوه له نووسینی ئهم جارهشیدا سهبكی 'له بایاهخ كهمكردناهوه'ی باهكار باردووه .باۆ نموناه لاه باارهی ده دوازده سااڵی ڕاباردوودا كاه زۆرتار دهورانی سكرتێریی عهبدوڵوی حهسهن زاده دهگرێتهوه دهڵێ "ئاهو ساااڵنهی كاه باه دهورانای حهساانهوه نااو دهنارێ" ]77[.موساهللهمهن ئاهو نااوه ئاهییوب زاده بۆخاۆی ئیبداعی كردوه و پێم وا نییه كهس پێش وی بهو چهشنه نێوكی یهكێك له دژوارترین قۆناغهكانی خهباتی تێكۆشهرانی كوردی ڕۆژههاڵتی بڕیبێ .ههق به ئهییوب زاده
الپهڕهی 81 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
و به ههر كهسێك دهدهم كه كهمكارییهکانی حیزبی دێموكراتی كوردستان بهتایبهتی له بواری كاری فیكری و تهحقیقیدا دهستنیشان بكهن و تهنانهت ڕهخناهی وام پاێ گهنجیشه و حیزبی دێموكراتیش پێی ناخۆش نییه .بهاڵم ئایا بهڕاستی ڕهوایه ئهو دهورانه به دهورانی حهساانهوه لهقهڵاهم بادرێ؟ دهورانێاك كاه دهورانای ساهختی و قاتوقڕی و ههموو جۆره بهاڵیهك بوو بۆ ههموو الیهک ،دهورانێك كه حیزبی دێموكرات و باقیی كورد له سهد الوه گور دهورهی دابوون ،دهورانێك كه لهودا به وتاهی خودی ئهییوب زاده تهنیا له باشووری كوردستان نزیك به 411كادر و پێشمهرگهی حیزبی دێموكرات تیرۆر كاراون ]74[ ،دهورانێاك كاه لاهودا مناداڵی پێشامهرگهكانی دێموكرات دهبوو به ئیسكۆرتی دۆشكهوه بردرابانه قوتابخانه ،بهاڵم بهو حاڵهیش دهورانێك كه عهبدوڵوی شهریفی له نزیك مههابادهکهی خۆی گولله وه سینگی كهوت، و ...هتد .باسكردن له ههوڵ و تێكۆشان و دهسكهوتهکانی ئهو ده دوازده ساڵهیش لێ دهگهڕێم و بهو پرهنسیپهی ئهفالتۆن له تێڕامانی له ژیاندا قهناعهت دهكهم كه هیچ شتێك ڕاكید و جێگرتوو نییه ،ههموو شتێك له حهرهكهت و گۆڕاندایه .ههربۆیه ڕابردوویش دهبێ وهک بهستهر و بناخاهی هاهموو كاار و دیاردهیاهك و های هاهموو سهركهوتن و شكستێكی ئهمڕۆ و سبهینێ چاو لێ بكرێ .بهكورتی ،ئهمڕۆ كوڕی دوێنێ و باابی سابهینێیه .باهاڵم بههاهرحاڵ جێگاای پرسایاره كاه ئهگاهر بهڕاساتی ئاهو دهورانه وهك ئهییوب زاده دهفهرموێ دهورانی حهساانهوه باووه ،باۆچی ئاهو باهڕێزه لاهو دهوراناهدا باۆ حهساانهوه كوردساتان و تهنیشات هاوساهنگهرهکانی خاۆی بهساهر ههندهراندا تهرجیح نهدا؟ چما "بهندیخانهی نیشتمانه شیرینهكهم له گوڵستانی تاراوگه دڵگیرتر" نییه؟[]73 نمونهیهکی دیكهی سهبكی بێبایهخكرن لهالیهن بهڕێز ئهییوب زادهوه مهسهلهی دیداری حهسهن زاده لهگهڵ مهال مستهفا بارزانییه .ئهییوب زاده كه كهنگێ به قازانجی نووسینهکهی بوو به حهسهن زاده دهڵێ "مامۆستا" و ئهودهمهیش كه بۆی تێكناخرێتهوه پێی دهڵێ "كاک" ،دهنووسێ ئهو قسهیهی باارزانی كاه حهساهن زاده دهیگێڕێتاهوه به زهرهری تێزهکهی خۆی (یانی هی حهسهن زاده) تهواو دهبێ و حهسهن زاده تهنیا بۆوهی به خهڵك بڵێ چۆته دیداری بارزانی ئهو قسهیهی گێڕاوهتهوه .شاتهکه زۆر موشكلی من نییه ،بهاڵم پێم وابێ ئهگهر حهسهن زاده بۆ مهبهستێكی وا ئهو چاوپێكهوتنهی گێڕابایهوه ،شتی زۆری چاكتری بۆ گێڕانهوه ههبوو .لهوه دهگهڕێم ،ئهسڵی مهسهله شتێكی دیكهیه ،ئهویش ئهوه كه ئهگهر بارزانی فهرمووی حوكمی زاتی لهساهر بساتێكی خااكی كوردساتان ساهركهوتن نییاه و "ئاهو هاهموو كوردساتانه ئهسایرهت دیوه؟"[ ،]72ئایا ئهوه بهڕاستی لهگهڵ تێزهكانی حیزبی دێموكرات و حهسهن زاده له دژایهتیدایه؟ واڵمی ئهو پرسایاره باا هاوكاات لهگاهڵ پێداچووناهوه باه هێنادێك بهشی دیكهی وتاری دووهمی ئهییوب زادهدا بدهینهوه. "ئێرانچێتیی شهرهفكهندی و حهسهن زاده" ئهییوب زاده له بهشی دووهمی وتارهکهیشیدا ههروا سووره لهسهر ئهوهی میداڵی دزێوی "ئێرانچێتی" لهسهر سینگی حهسهن زاده و ڕێبهرانی حیزبی دێماوكرات (مینهاایی دوكتۆر قاسملوو) قایم بكا .نازانم حهسهن زاده دهڵێ چی ،باهاڵم بهشابهحاڵی خاۆم كاهم وشاهم بهقاهد وشاهی "ئێرانچێتای" ڕق لێیاه .ڕقهكهیشام لاه دوو حاڵهتدایاه. حاڵهتێكیان پێوهندی به ترسێكمهوه ههیه؛ ترسی ئهوه كه ههر بهڕاستی ئێمه بمانهوێ ئێرانچێتی بهو مانا و نێوهرۆكهوه بكهین كه باهڕێز ئاهییوب زاده باسای دهکاا، یان لهوهیش خراپتر ،بیكهین و به خۆمان نهزانین .حاڵهتهکهی دیكه پێوهندیی به ئینسافهوه ههیه ،واته ئهو كاته كه دهبینم هێندێك كهسایهتی پاش بهسهربردنی پازده بیست ساڵ له ئهوروپا لهیلهتولقهدرێك ئیلهامیان پێ دهگا كه ڕێبهرانی كورد بۆ ئێرانچێتی وهشاخان كهوتوون ،ئهوانی عێراقێش ههر عێراقچێتی دهکاهن و ... هتد. دیاره له موتڵهقدا ئهسڵهن حاشا لهوه ناكرێ كه كورد زۆر چاك دهتوانێ ڕێبهرانێكی ههبن كه به نیاز یا به كردهوه ئێرانچێتی و عێراقچێتی بكهن ،جا ئهوه به شێوهی ستراتیژییهكی دایمی بێ یان ئهوه كه جار جاره و لێره و لهوێ لهژێر تهوژمی ههلومهرج یان لهبهر بێدیققاهتی و مانادوویی و باه لهدهساتدهرچوون شاتهایهك بڵاێن و شتهایهك بكهن كه بهرههمهکهی تهحكیمی ئهسارهتی حقووقیی نهتهوهكهمان بێ .زۆر چاكه .بهاڵم ئهو حوكمهی بهڕێز ئهییوب زاده بهتایبهتی لهسهر مامۆستا و دوكتۆر شهرهفكهندیی دهردهكا ]75[،نه كهم نه زۆر ئیتیهامێكی ڕووته و "دنیا یا ڕهشه یا سپی" و هیچی دیكه .چونكه تهنانهت كاتێك بهڕێزی نهقلی قاهول لاه وتووێژهکاانی ئهو دوو سكرتێرهی پێشووی حیزبی دێموكرات دهكا (كه تازه یهکیشیان زۆر بهداخهوه شههید بووه) ،حوكمی ئێرانگهری بهرههمی تهفسیرێكه كه ئهییوب زاده بۆخۆی به وتهكانی ئهو دوو ڕێبهرهیهوه دهچهسپێنێ .ئهسڵێكی مهشهوری تهفسیر ئهوهیه كه له حاڵهتی حهرفی موبههمدا ،دهبێ نیاهت بیباتاهوه .جاا ئایاا بهڕاساتی دروساته كاه بڵێین نیهتی سیاسیی حهسهن زاده و شهرهفكهندی ئێرانچێتی ئهویش بهو تهعریفهیه كه ئهییوب زاده له ئێرانچێتی دهیكا؟ بهڕێز ئهییوب زاده كه له زۆر جێی وتاری یهکهم و دووهمیدا تێدهکۆشێ لهنێوان حیزبی دێموكرات و كۆماری كوردستاندا سانوور داناێ ،هاهر لاهو كاتهیشادا ههوڵیاداوه چهپهرێكی ههر لهو بابهته لهنێوان سادقی شهرهفكهندی و عهبدوڵوی حهسهن زاده لهالیهك و عهبدولڕهحمانی قاسملوو لهالیهكی دیكهوه ههڵبچنێ .ناوبراو دهنووسێ ":مهسهلهی كورد له ڕوانگهی مامۆستاوه مهسهلهیهكی نێوخۆیی ئێرانه و له ڕیزی ویسته دیموكراتیكهكانه ،وهكو ئازادیی ژنان" ]76[.لهسهر شاههید دوكتاۆر ساهعیدیش دهنووسێ" :دوكتور سهعید خودموختاری به بهشێك له ئازادییه دیموكراتیكهكان پێناسه دهكا" ]71[.ههر بۆیه ئاكامگیریی ئهییوب زاده ئهوهیه كه "بۆچوونی مامۆساتا و دوكتۆر شهرهفكهندی[ی] شههید لهسهر مهسهلهی نهتهوهیی و هێنانه خوارێی مافی میللی تا خڵتهی بنی دیموكراسی[ی] گشتی جیاوازی"ی نییه ،شتێك كه باه تهفسایری وی لهگهڵ مهکتهبی فیكریی دوكتۆر قاسملوو له دژایهتیدایه چونكه ئهمهیان واته قاسملوو "له مافی نهتهوهیی و ڕزگاریی كورد دهدوێ"]78[.
الپهڕهی 87 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
بۆوهی كوردی ڕۆژههاڵت له خۆی و له ڕابردووهكهی تێبگا و له مهسیری ئیمتیدادی ئهو مهقتهعه له تاریخدا مهعنای بوون و حهرهکهتی خۆی ببینێتهوه ،سهرنجدان بهو باسهی ئهییوب زاده كردوویهتهوه یهكجار زۆر پێویسته .ئهگهرچی دیواری یهكهم كه ئهییوب زاده لهنێوان حیزبی دێموكرات و كۆماری كوردساتانیدا ههڵادهچنێ زۆر لاه دیواری دووهم گرینگتره ،بهاڵم بۆ وهی پیاو به پێخواسی وهنێو نهکهوێ مهسهلهكانی پێوهندیدار به خودی كۆمار ههڵدهگرم باۆ دهرفاهتێكی دیكاه .هاهرچی دهگهڕێتاهوه سهر دیواری دووهم واته ئهوهیان كه لهنێوان دوكتۆر قاسملوو و جێنشینهكانیدا ههڵچنراوه ،ههر نهبێ لاهو ڕوانگهیاهوه كاه ئاهییوب زاده باسای دهکاا باه دیاوارێكی زۆر دهسااكردی دهزاناام .چونكااه پااێم وایااه دوكتااۆر قاسااملوو وهک بناخهدانااهری بهشاای هااهره زۆری داكتریناای سیاساای و فیكریاای حیزباای دێمااوكراتی پاااش كۆمااار (مینجوملااه خوێندنهوهیهك كه ئهو حیزبه له كۆماری ههیه) ،حهسهن زاده و شهرهفكهندییش به ڕادهیهكی یهكجار زۆر موعجیب و موتهئهسیری وی بوون. پاشان به باوهڕی من دوو مهسهلهی ههرچهند پێكهوه گرێدراو بهاڵم جیاواز لێرهدا ههن كه دهبێ بهجیا چاو لێ بكرێن و بهڕێز ئهییوب زاده تێكهڵی كردوون .مهسهلهی یهکهم پێوهندیی نێوان دیموكراسی و مهسهلهی نهتهوایهتییه .مهسهلهی دووهمیش ستراتیژیی سیاسیی كورده .ڕاسته كه دیموكراسی بهو تهعریفه لیبراله ڕۆژئاوایییهی ئهفهنییااهكانی گااهلی حاااکم دهیانااهوێ بااه كااهمێكیش بااههرهوه بااه قااهرز وه مااهی كااوردی باادهن ،ڕهنااگ و ڕوویااهكی زۆرتاار ئهندیویدوالیساات (فهردگااهرا) و تهنانااهت ئاسیمیالسیۆنیست (تواندنهوهی هۆویهتی كهمه نهتهوهکان)ی ههیه .ههر لهو كاتهیشدا ئهوهمان لهبهرچاوه كه سكرتێرهكانی حیزبی دێماوكرات بااوهڕێكی قووڵیاان باه هاوپهیمانی و هاوخهباتی لهگهڵ هێزه سهرتاسهرییهکانی ئێران ههبووه و تهنانهت دوكتۆر شهرهفكهندی لهو كۆنتێكستهدا گیاانی پااكی بهخشایوه .باهاڵم ئایاا ئهگاهر تێكۆشهرانی كورد و لهنێو ئهواندا ڕێبهرانی حیزبی دێموكراتی كوردستان پێیان لهسهر ئهوه داگرت كه دیموكراسی باشترین زهمینه و باشترین زامن بۆ چارهسهری كێشهی كورده ،ئهوه بهو مانایهیه كه ئهوان تهعریفی هاهموو هێازه سهرتاساهرییهكان لاه دیموكراسای قباووڵ دهكاهن و مهساهلهی كاورد دهکهناه مهساهلهیهکی نێوخاۆیی و وهك ئازادییهكی سینفی چاوی لێدهکهن؟ باوهڕ ناكاهم .پاێش هاهموو شاتێك لاه ساهردهمی ئێساتادا ئاهو قساهیه كاه فوناه شات باباهتێكی نێوخاۆیی و فیسااره شات باباهتێكی نێونهتهوهیییه زۆر باوی نهماوه ،چونكه دیموكراسی بۆخۆی بهنێونهتهوهیی كراوه ،جا لهبهر ئاهوهی پێناساهیهكی ورد و ههمووالپهساند لاه ئاساتی نێونهتهوهییادا لاه دیموكراسی نهكراوه ،ئهوهندهی ماف و ئازادییه ئینسانی و سینفییهكان دهگرێتهوه ،ئهوهندهیش جێگا بۆ مافی گهالن و كهمهنهتهوهكان له خۆیدا دهکاتهوه. پاشان قهناعهتی قووڵم ههیه كه ههروهك پێشهوای نهمر ،ئهنگیزهی ڕێبهرانی دواتری حیزبی دێموكراتیش به شێوهیهكی زۆر سروشتی پێش ههموو شتێك و له سهرووی ههموو شتێكهوه مافی دیاریكردنی چارهنووسی كورد بووه .له بهندی 8ی یهكهمین بهرنامهی حیزبی دێموكراتی كوردستاندا دێموكراسی بۆ ئێران داوا كراوه و دواتریش به شێوهیهكی ڕوونتر و ڕاستهوخۆتر ئهو داوایه هاتووهته نێو شوعاری حیزبهوه .ئهگهرچی له دروشمی تا دوو ساڵ پاێش ئێساتای حیزبای دێموكراتادا دێموكراسای لاهپێش مافی نهتهوهیی فۆرمووله كرابوو ]79[،بهاڵم ئهوه بهو مانایه نییه كه حیزبی دێموكرات به پێچهوانهی كۆمهڵهی ژ.ک .پێی وابووبێ یان پێی واباێ كاه مهئموورییاهتی ئهوهڵی وی لهسهر عهرز دیموكراتیزاسیۆنی مهشرق زهمینه! ئهییوب زاده دهنووسێ" :دروشمی دێموكراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ كوردستان له ڕۆژی دامهزرانی حیزبی دێموكراتی كوردستانهوه تا ڕۆژی ڕاگهیاندنی كۆمار بووه" ]41[.له خوارهوه باسی پارادۆكسه بیلفێعلهكانی كۆمار دهكهم .بهاڵم هیچ بهڵگهیهك نییه بۆ ئهوهی بڵێین كه حیزبی دێموكرات پاش دامهزرانی كۆمار دیموكراتیزاسیۆنی ئێرانی چ به ڕهسمی چ به كردهوه له خهتی سیاسیی خۆی البردووه .لهوهیش زیاتر حیزبی دێموكرات عیللهتی كۆماری كوردستان و كۆماری كوردستانیش مهعلوولی حیزبی دێموكرات بووه .ههربۆیه ئهو تێكهااڵوییاهی نێاوان حیازب و كۆماار ڕێگاماان پێناادا كاه ساتراتیژیی سیاسایی یهكیان لهوی دیكه بهو جۆرهی ئهییوب زاده پێشنیاری دهكا جودا بكهینهوه. مهتنهكانی سهردهمی دامهزرانی حیزب و كۆمار نه ئهوهنده زۆرن و نه ئهوهندهیش ڕوونن كه بكرێ ههروا ئاسان بهو ئهنجامه بگهین كه لهنێوان كار و كردهوهی كۆمار و تیۆریزاسیۆنێكدا كه دواتر حیزبی دێموكرات له خهباتی خۆی گهاڵڵهی كردووه 'گسستگی'یهكی بهو جۆرهی ئهییوب زاده باسی دهكاا ههیاه .ڕێباهرانی حیزبای دێماوكرات پاش ئهوهی بهو ئاكامگیرییه دهگهن كه دهبێ بۆ وهدیهێنانی مافه نهتهوایهتییاهكانی كاورد لاه چوارچێاوهی ئێرانادا خاهبات بكاهن[ ،]47چ لاه ساهرهتاوه چ دواتار باه مهبهستی پهیداكردنی پشتیوانی له وهدیهێنانی ئاهو مافاناه ههساتاون باهدوای هاوپهیماناهتی لهگاهڵ بااقیی هێازه دیماوكرات و پێشاكهوتنخوازهكاندا گاهڕاون .چونكاه ئهگهرچی دیموكراسی به شێوهیهكی قاییم به زاتیش ئیدیالی كوردانه ،باهاڵم ئاهوه هاۆگریی باه ماافی نهتهوهییاه كاه وای لاێ كاردوون كاه دیموكراسای وهك ئاامراز باۆ دابینكردن و پاراستنی ئهو مافه بهكاربێنن .كهوابوو ئهگهر كورد له ئێران سهرهڕای هاوپێوهندیی لهگهڵ باقیی كورد ،ویستبێتی جارێ خهباتهكهی ههر له چوارچێوهی ئێراندا ڕابگرێ و هاوپهیمانهتی لهگهڵ هێزه سهرانسهرییهكان و لهگهڵ گهالنی زۆرلێكراوی دیكهی ئێران دابمهزرێنێ ،ئهوه نه كهم نه زۆر ستراتیژییهكی سیاساییه و بهس ،بهو مانایه كه مانۆره سیاسییهكان لهسهر بنهمای ئهوه بوون كه چ مهقوولههایاهك باه دهردی میللهتهكاهی خۆماان دهخاۆن و كێهاه هێازه نێوخاۆیی و دهرهكییاناه پشتیوانی له داواكانی ئهمڕۆی گهلهكهمان دهکهن ،نهك لهسهر بنهمای دۆگم و دڵداری و شتی لهو بابهته. شكی تێدا نییه كه دابهشبوونی كورد ،خۆی و خاكهكهی بهسهر چهند دهوڵهتدا و بهرهوڕووبوونهوهی لهگهڵ واقیعێكی ژیۆپۆلیتیكی دژوار و بێبهزهیی ،دنیایهك تهزادی فیكری و ڕووحیی بۆ بنیادهمی كورد خوڵقاندووه .ئهو شته بههۆی بوونی مێژوویهکی كۆنتری گرێادراوی باه ئێاران ،لاهالی كاوردی ڕۆژهاهاڵتی كوردساتان بهئازارتریشاه. بهاڵم بهو حاڵهیش نابێ مهیدانی سیاسهت و مهیدانی زانست تێكهڵ بكهین .واته ئهو جۆرهی دهکرێ ڕۆشنبیر ،مێژووناس یا ئێتنۆلۆگی كورد ههم لهسهر بناخهی
الپهڕهی 84 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
هۆگریی نهتهوهیی و ههم له ڕێگای مێتۆدی عیلمییهوه هۆویهتی كورد پێناسه بكهن ،مهرج نییه ههمیشه ههمووی وهك خاۆی لاه وتااری سیاسایی ڕێبهرانیشاماندا ڕهناگ بداتهوه .دیاره سیاسهتمهدارهكانیشمان دهتوانن تینێكی تازه بدهنه خۆیان و ههوڵ بدهن ئینسجامێكی باشتر لهنێوان قسه و كردهوهی خۆیان لهالیهك و شعوری ئهمڕۆی نهتهوهیی كورد لهالیهكی دیكهوه پێكبێنن و بۆ نمونه چاكتر نیشانی بدهن كه فهرقی قهوم و میللهت یا فهرقی مافی مرۆڤ و مافی نهتهوه دهزانن و بۆیان گرینگه .یان بۆ نمونه بۆ ئهوهی كهمێك لهو تهزادهی له سهرهوه باسم كرد كهم بكهینهوه ،لهجیاتی ئهوهی بڵێین "ئێمه ئێرانیین" ،باشتره بڵێین "ئێمه له ئێران دهژین" ،چونكه بهم جۆره پێوهندییهكی كه ئێماه لهگاهڵ ئێرانماان دهباێ تاهنیا و تاهنیا باهپێی چاهمكی 'یهکیاهتیی ئارهزوومهنداناه' و لهساهر بناهمای ئاهوه تاهعریف دهكاهین كاه داخاوا پێكهوهژیانی نێوان ئێمهی كورد و گهالنی دیكهی ئێران بهتایبهتی گهلی حاكم چهنده ههماههنگ و سازگاره ،نهك لهسهر بناخهی ئهوهی به قهولی فارسان كورد هاهر به ڕهچهڵهك ئێرانیین و مهرزبانن و چی و چی. بۆ ئهوهی بێمهوه نێو بابهت ،دهڵێم كه ههموو ئهو شتانهیش بهجێی خۆیاان ،كاورد لاه ئێاران وهك لاه هاهر لاهتێكی دیكاهی كوردساتاندا هاهقی خۆیاهتی كاه ڕابیتاهی حقووقی میللی لهگهڵ دیموكراسی و سهرجهم پاارامێتره سااختاری و ساتراتیژییهكانی بزاڤای ئاازادیخوازیی كاورد باهپێی قۆناغاهكان و باهپێی دهرفهتاهكان باه جۆرێاك تهعریف بكاتهوه كه زۆرترین قازانجی بۆ چارهی خۆ نووسینی كورد تێدا بێ و لهو پێناوهدا ئهگهر بهڕاستی هیچ عیالجی دیكه نهبێ درێژهدانی ستراتیژی ڕێزگرتن له تهواوهتیی ئهرزیی دهوڵهتانی مهوجوود كفر نییه هیچ ،بهڵكو دهکرێ زۆر زیرهكانه و بهبهرههمیش بێ .باهاڵم ئاهوه باه ماهرجێك كاه ویساتی نهتاهوهیی باه هایچ جاۆر ههرزانفرۆش نهكرێ و ڕووحی نهتهوهیی نێوان كوردی ههموو پارچهكانیش وهك گالرهی چاو بپارێزرێ. ههمووی ئهماه باۆ ئاهوهی بڵاێم كاه ڕاساته لاه ساهردهمی ئێساتادا هاهموو شاتێك ئیجااب دهكاا كاه نهسالی ئاهوڕۆی تێكۆشاهرانمان ڕهنگێكای زۆر نهتاهوهییتر و كاوردیتر و كوردستانیتر به وتاری سیاسیی خۆی ببهخشێ و ئهوڕۆ ئیدی منداڵی كورد دهبێ به فكری كوردبوون و باوهڕباهخۆبوون گاهوره بكارێ .باهاڵم ئاهوه باهو مانایاه نییاه كاه كاتێك باسی ڕابردوومان كرد مێژوو بهو جۆرهی دڵمان ئارهزوو دهكا بنووسینهوه ،یان له تهفسیری قسهی ڕێبهرانمانادا باه چااك یاا خاراپ زیناهت و زیاوهری دوور لاه نێوهرۆك و له نیهت به نووساراوه و گوتراوهکانیاان ههاڵوهساین .تیاۆرییش تاهنیا لاه مهیادانی كاردهوهدا دهتاوانێ گارهوی خاۆی بهرێتاهوه .ئاهییوب زاده كاه زۆر باسای پراگماتیسمی دوكتۆر قاسملوو دهكا ،ئایا پێمان ناڵێ كه داخوا ئاكامگیریی بهكردهوهی بهڕێزیان لهو قسانه چییه؟ كه دهڵێم ئاكامگیریی بهکردهوه مهبهستم ستراتژیی سیاسیی حیزبه كوردییهکان و ههروهك باسم كرد پرهنسیپی نێونهتهوهییی تهواوهتیی ئهرزیی دهوڵهتانی مهوجووده .لهڕاستیدا ساختومانی ئیستداللی ئهییوب زاده تهنیا كاتێك دهتوانێ ئینسجام پهیدا بكاتهوه كه بهڕێزیان ساهربهخۆییخوازیی باهكردهوه وهك پالتفاۆرمی نهتاهوهیی پێشانیار بكاا و قۆڵیشای لاێ هاهڵماڵێ .تهناناهت لاهو حاڵهتهیشدا تێناگهم بۆچی لێرهدا ئهو پراگماتیسمهی ئهییوب زاده هێندهی ستایش لێ دهکا ،لهسهر سهفوهی پارامێترهكاان الدهچاێ؟ باه واتایاهکی دی ،ئایاا نااكرێ بهكارهێنانی ئهو دهرفهتانه كه ههلومهرجی ڕۆژ به كوردیان دهدا به ههنگاوهكانی وهدیهێنانی ئهو خهونی دهوڵهتی كوردییه لهقهڵهم بدهین كه له ههناوی پێشاهوا و قاسملوو و شهرهفكهندی و بارزانی و حهسهنزاده و ئهییوبزاده و ههر كوردێكی نیشتمانپهروهری دیكهدا قهت له گرفه نهوهستاوه؟ مهگهر ئاهییوب زادهیاش باه ناهقل لاه دوكتۆر قاسملوو ئهو قسهیه ناهێنێتهوه كه "سیاسهت هونهری مومكینه"؟[ ]44ئایا خودموختاریخوازی یان خهباتی كورد باۆ فیادرالیزمی نهتاهوهیی و باۆ دیموكراسای لاه چوارچێوهی دهوڵهتانی مهوجووددا بهڕاستی لهگهڵ ئهوه ناساز و نالێكه كه عهبدوڵوی حهسهن زاده دهڵێ پێشاهوایش و ڕێباوارانی دوایاهی ڕێگاكهیشای "باۆ ئاماانجێكی بهرزتر و دواڕۆژێكی ڕووناكتر"یان ڕوانیوه و دهڕوانن؟[ ]43فكر ناكهم... حهریمێك بۆ قاسملوو بهڕێز ئهییوب زاده له ڕهخنهگرتن له بیر و ئهندێشهی ڕێبهرانی حیزبی دێموكراتی كوردستاندا حهریمێكی به دهوری دوكتۆر قاسملوودا كێشاوه و له خۆی قهدهغه دهکا كه به هیچ جۆر بیبهزێنێ .لهڕاستیدا چ له پێوهندی لهگهڵ مهسهلهی كورددا و چ لاه باارهی دوكتاۆر قاساملووهوه خوێناهر باه خوێندناهوهی وتارهكاانی ئاهم دواییاناهی ئهییوب زاده ههست به جۆرێك "كشف بعد از ضایعه" دهكا .ئهییوب زاده كه بهوه تووڕهیه كه حهسهن زاده خۆی بكا به شهریك و هاودهستی قاسملوو ،له هاهر جێیاهك كه به قازانجی نهبوو له خوێنهری دهشێرێتهوه كه دوكتۆر بنهمادانهری بهشی زۆری داكترینی سیاسیی حیزبی دێموكراتی پاش كۆماره .ئهوه له حاڵێكدا كه ئهییوب زاده دهزانێ كه ئهو خوێندنهوهیهش كه حیزبی دێموكرات له كۆماری ههیه تا ڕادهیهکی بڕیاردهر هاهر ماهدیوونی لێكداناهوهی دوكتاۆر قاساملوو لاهو كۆمااره جوانهمهرگهیاه، لێكدانهوهیهك كه له دهیهكانی نێوان ڕووخانی كۆمار و شۆڕشی گهالنی ئێراندا له ههندهران داڕێرژاوه .به پێویستی دهزانم بڵێم كه ئهو خوێندنهوهیه له فاسیلهی نێوان ساڵی 7351تا نێوهڕاستی شهستهكانی ههتاوی ،تێكهڵ به هێندێك پارامێتری فیكری و سیاسیی دیكهی حیزبی دێموكراتیش باووه كاه دوكتاۆر قاساملوو لاه خهمونادنی ئهوانیشدا ههر نهخشی ئهسڵیی ههبووه .جا لهوانیشدا ڕهنگه زۆر شت ههبێ كه بهدڵی ئهییوب زاده نهبن و كوردی 'پان-كوردستانیست'ی ئهمڕۆ تاهنیا كاتێاك دهتاوانێ دهرك و ههزمیان بكا كه جهووی پاتریۆتیست و زیددی ئیمپیریالیستی پاش ئینقالب و تهنگژهی داسهپاو بهسهر كوردی لهو دهورانهدا لهبهرچاو بێ. ئهییوب زاده لهو تهوهرهیه له وتارهکهیدا كه لهژێر بنسهردێری "دوكتۆر قاسملوو ،مامۆستا حهسهن زاده و كۆماری كوردستان"دا شیی كردۆتهوه ،ههوڵی داوه ههر لهو
الپهڕهی 83 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
كاتهدا كه عهزهمهتی قاسملوو به خوێنهر نیشان بدا ،حهساهن زاده و شاهرهفكهندی لاه بهرامباهر قاساملوودا ڕابگارێ .باهاڵم لێرهیشادا هاهر دژایاهتی لاه نووساینهکهی ئهییوب زادهدا ههیه .بۆ نمونه لهحاڵێدا كه ههموو ئامانجی وتاری دووهمی ئهوهیه كاه باه خوێناهر بڵاێ ئاهوهی شاهرهفكهندی و حهساهن زاده دهیڵاێن لهگاهڵ مهكتاهبی فیكریی دوكتۆر قاسملوو یهکناگرێتهوه ،كهچی چهند خهت پێشتر له بارهی یهكیانهوه دهنووسێ "مامۆساتا ناهزهرێكی تایباهت باه خاۆی نییاه و ئاهوهی لاه د .قاساملووی بیستووه دهیڵێتهوه"![( ]42تۆ پێش ئهوهی من سا كهیهوه خۆت سا بهوه!) ئهییوب زاده بهدرێژی دهچێته سهر هۆكارهکانی له حهریمدا هێشتنهوهی دوكتۆر قاسملوو و به شێوهیهکی زۆر جوان باس له گهورهیی ئهو سهرداره كورده بێوێنهیه دهکا، شتێك كه تهبعهن ههموو ال لهسهری كۆكن .بهاڵم سهرنجڕاكێش ئهوهیه كاه الی ئاهییوب زاده دوكتاۆر قاساملوو چونكاه ئاابووریزان و شاارهزا باه دوو سیساتمی ئاابووریی جیهانی كاپیتالیزم و كۆمۆنیزم و تهیار به فهلسهفهی ماركسیست و ئاكادێمێك بووه ،نهك ههر فكرهكهی لهوانی پاش خۆی نهتهوهییتره و كۆماری كوردستان و داواكانی كوردی مونقهلیب نهكردووه ،بهڵكو ئهگهر لهو پێوهندییهدا شتێكی گوتبێ و نووسیبێ كه باه تێزهکاهی ئاهییوب زاده ناهخوا ،دهباێ چاوپۆشایی لاێ بكاا .ئهگاهر بناهمای لێكدانهوهی فكاری كهساێك تاهنیا شاتی واباێ ،ئاهوه ئیادی پێشاهوای ئێسكساووك و لاه هاهموان موقهدهساتر مهالیاهك باوو كاه ساهرهڕای زاناییهكاهی باه هایچ كاام لاهو تایبهتمهندییانهی سهرهوه ناوبانگی دهرنهكردبوو و تهنانهت بێجگه له سوخهنرانییهكانی ،دهستنووسێكی ئهوتۆیشی له دهستدا نییه كه له ڕێگایهوه بتوانین مهكتهبێكی فیكریی بێئهمال و ئهوالی بۆ ساز بكهین .مهبهستم ئهوهیه كه نه گهورهیی پێشهوا نه هی قاسملوو به تهنیا كافی نین بۆ پێشداوهری لهساهر مهراماه سیاساییهكانیان و سنووردانانێكی لهو شكڵهیش لهنێوان پێشهوا و تێكۆشهرانی دوایهی ڕێگاكهی بهجێ نییه. سهرنجڕاكێش ههروهها ئهوهیه كه له كۆتایییهكانی وتارهکهیدا ئهییوب زاده به جۆرێاك وا نیشاان دهدا كاه ساهرهنجام ڕوانگاهی وی و حهساهن زاده یاهك شاته و ئاهوه بهرنامهی حیزبی دێموكراتی كوردستانه كه ئیشكالی تێدایه ،چونكه دهنووسێ "با له مامۆستا بپرسم ئهو دێڕهی كه ههموو باسهكهی من و جهنابیان كۆتایی پێدێنێ له كام بهند و له چ جێیهکی بهرنامهی حدكادا گونجاوه؟"[ ]45ههقیقهتهکهیشی ههر ئهوهیاه كاه ئاهو تێاز و ئاانتی تێزاناهی ئاهییوب زاده دهیانهێنێتاهوه هێناده ئاشاتی ناپهزیر نین و كورد ئهگهر له خۆی گهڕێ چاك دهزانێ چی دهوێ و چۆنی دهوێ .بهاڵم ئهگهر ئهییوب زاده ههر سووره لهسهر ئهوه كه ڕوانگهی وی له مهسهلهی كاورد لهگهڵ هی حهسهن زاده و ڕێبهرانی دیكهی حیزبی دێموكرات جیاوازیی ههیه ،ئهمن پێم وایه كه سهرهڕای ههموو جیاوازییهك كه دهكرێ لاه تاهبع و ساهلیقهی گفات و كردهوهدا لهنێوان ڕێبهراندا ههبێ ،ڕوانگهی حهسهن زاده و شهرهفكهندی لهگهڵ هی قاسملوو جیاواز نییه .ئهگهر جیاوازییهك ههبێ (كه دیاره سهلماندنی زۆر سهخته) ئهوه لهنێوان فكری پێشهوا و ههموو سكرتێرهكانی دوایهی حیزبی دێموكرات مینجومله قاسملوودایه نهك پێشهوا و قاسملوو لهالیهك و ئهوانی دیكه لهالیهكی دیكه. تازه سهبارهت به ڕوانینی قاسملوو له پێشهوا و كۆماریش قسه زۆره .نهتهوهپهروهربوونی قاسملوو ئهو دهرفهتهی پێداوه كه بوعدی كوردیی كهسایهتیی پێشهوا ڕاسات وهك ههیه بناسێ و بیناسێنێ .بهاڵم له ههمان كاتدا ئاكادێمیكبوونی قاساملوویش ئاهوی هێناوهتاه ساهر ئاهوهی هاهم باۆ ڕهعایاهتی ئوساووڵی كااری عیلمای و هاهم باۆ خزمهت به خهرمانهی ئهزموونی نهتهوایهتیی كورد ،كهموكووڕییهكانی كۆمار و پێشهوا قبووڵ و تۆمار بكا. پیراههنی عوسمان با ئهو مهسهلهیه سهبارهت به گازندهیهكی ئهییوب زاده له نزیكترهوه چاو لێ بكهین .له بارهی هۆكارهکانی ڕووخانی كۆماری كوردستانهوه ،لاه بهیانناماهی كۆمیتاهی ناوهندیی حیزبدا پاش ڕیزكردنی لیستی ده دوازده هۆكار نووسراوه "پااش هاهمووی ئهماناهیش متمانهبهخۆناهبوونی ڕێبهرایاهتیی كۆماار ."...دهڵاێن ههڵاه ئینساانییه. دهكرێ فكرێك ،قسهیهك ،دهستهواژهیهك لێره بهجێ بێ له هۆوهی بێجێ بێ ،ئهمڕۆ بهکهڵك بێ سبهینێ بێكهڵك بێ ،ئهتۆ پێت باش بێ ئهمن پێم خراپ بێ .بهاڵم مهسهله ئهوهیه ئهسڵی بابهت چییه؟ ئهییوب زاده به یارمهتیی تێزی "علهالعلل" ئهو دهستهواژهیهی كردووه به پیراههنی عوسمان كه به بڕوای من ئهوه بهالڕێادابردنی مهسهلهکه و كهمڕهنگكردنی ئهسڵی مهوزووعه .دهڵێ زانا خهریك بوو مانگی به یارۆ نیشان دهدا ،یارۆ چاوی له قامكی زاناای دهکارد! ئاهوه كاه بهیاننامهیاهك جێگاای تهجلیله یا تهحلیل ههر كهس دهتوانێ نهزهری خۆی لهسهر بدا ،بهاڵم ئایاا بهڕاساتی دهكارێ لاهوهدا باه قاهراكو ساهری دهرزییاهك شاك بكاهین كاه ساهرهنجام نیاهتی بهیاننامهكه باشترچهسپاندنی قهداسهتی كۆمار و پێشهوا له دهروونی مرۆڤی كورددایه؟ ...نا! له سهرهوه باسی حهریمێكم كرد كه بهڕێز ئهییوب زاده به دهوری دوكتۆر قاسملووی نهمریدا كێشاوه .ئهییوب زاده له بهیاننامهیاهكی یاهك دوو الپاهڕهییادا شاتێكی باۆ دهبینرێتهوه كه خهتی له بن بدا و بهزۆر بهسهر نووسهر یاا نووساهرانی بهیانییهكاهدا بساهپێنێ كاه ئایلال و بایلال ئێاوه ئاهوهتان پاێ عیللهتولعهلهلاه (سامۆرهت دهوێ سمۆره ،كۆترت دهوێ سمۆره) .كهچی له تهواوی ئهو بیست و چوار الپهڕهیهدا كه دوكتۆر قاسملوو له كتێبهكهی خۆیدا بۆ هۆیهكانی تێكچوونی كۆماری تهرخان كاردووه شتێك نابینێتهوه كه بڵێ دوكتۆر قاسملوو ئهوهیان به 'علهالعلل' دهزانێ' .علهالعلل' لهبهر ئهوهی دایكی هۆیهکانه عادهتهن نابێ بكهوێته ڕهدیفی هاهره ئااخری لیساتی 'علل' وهك له بهیاننامهدا هاتووه ،و پێشگری "پاش ههمووی ئهمانهش"ی وێ ناخهن .بهاڵم ئهگهر وایش دابنێین كه 'علهالعلل' دهکرێ له ئاخیر ئاخیریدا بێ بۆ ئهوهی موفاجهئه بكات و چاوی ڕهشی مرۆڤی دڵ پڕ له هومێدی كوردی پێ كاڵ بكهنهوه ،با بزانین دوكتۆر قاسملوو له ئاخیر ئاخیری لێكدانهوهكهی خۆیدا دهڵێ چی .دوكتۆر كه ئهوه كه ڕۆژی 45ی سهرماوهزی 7345قازی موهممهد لهگهڵ حاجی باباشێخ و سهیفی قازی بهپیل سهرتی هومایونییهوه چووه به ههڵهی مێژووییی پێشهوا
الپهڕهی 82 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
دادهنێ ]46[،دواتر دهنووسێ" :ئایا نهدهکرا بهرگری له پێشڕهویی لهشكرێكی ئاوا بكرێ؟ ( )...ڕاستییهكی بهرچاو ههیه كه ناكرێ چاوپۆشیی لێ بكهین .بهربهرهکانی لهگهڵ لهشكری شا بۆ دیفاع له دهسكهوتهكانی كۆماری كوردستان ئهگهر سهریش نهكهوتبا ههر نهبێ ڕێوڕهسمی خراپی ئاشبهتاڵی دانهدهمهزراند و گیانی خهباتگێڕیی بههێز دهكرد و بێگومان ئاسهوارێكی شۆڕشگێڕانهی لهسهر دواڕۆژی جوواڵنهوهی دیموكراتی و نهتهوهیی گهلی كورد بهجێدههێشت"]41[. مهبهستی من ئهوه نییه كه بڵێم مادام دوكتۆر قاسملوو شتێكی گوت ئیدی ئهوه بۆ ئهبهد دهبێته لهوحی زمڕووت .بهڵكو قهسدم ئهوهیه كه بڵێم ئهو بوارهی ئهییوب زاده به شێوهی دهسكرد لهنێوان خوێندنهوهی قاسملوو له كۆمار لهالیهك و خوێندنهوهی حهسهن زاده له ههمان ڕووداو لهالیهكی دیكهوه ههڵیبهستووه ،هیچ بناخهیهكی نییه. ههقیقهتی كۆمار بهڕێز ئهییوب زاده تهفسیرێكی زۆر تایبهتی لهو قسهیهی حهسهن زاده دهكا كه گوتوویهتی "دوژمنانی كورد باه جۆرێكیاان كۆمااری كوردساتان لێكداوهتاهوه كاه كاوردان ویستوویانه له ئێرانێ جودا وهبن" دهكا .بۆچوونێك كه دوكتۆر قاسملوویش ههر بهو بهیانه له كتێبهكهیادا تۆمااری كاردووه ]48[.باۆ ئاهییوب زاده وتاهی حهساهن زاده ئهوه دهگهیهنێ كه ههر كهس بڵێ له ئێران جودا دهبمهوه یاان بڵاێ كۆمااری كوردساتان جوداییخاواز باووه ئاهو كهساه دوژمنای كاورده![ ]49ئاهو تهفسایرهی ئاهییوب زاده نیشانهیهكی دیكهیه بۆ وهبهرچاونهگرتنی نیهت له تهفسیردا ،ئهسڵێك كه بهتایبهتی بۆ لێكدانهوهی وتووێژێكی زیندووی ڕادیۆیی هێندهی دیكهش پێویسته .ئهسڵێكی ئیستنتاجی فهلسهفی ههیه كه بهم جۆرهیه :سوقرات ئینسانه ،ئینسان دهمرێ ،كهوابوو سوقراتیش دهمرێ .بهاڵم ئیستنتاجهكهی ئهییوب زاده تابعی ئهوهش نییه' ،پس و پیش كردن' ێكی ڕووته و هیچی دیكه .زۆرتر وهك ئهوه دهچێ كه بۆوێنه بڵێین خهڵكی بۆكان دهنگی حهسهن زیرهكیان پێ خۆشه ،كهوابوو ههر كهس دهنگی حهساهن زیرهكی پێ خۆش بێ ،خهڵكی بۆكانه! بهاڵم با له فهلسهفهبافی گهڕێین و بچینه نێو ئهسڵی مهسهله .ئانتۆنی سمیس وهك زۆر له تیۆریسیهنهكانی ناسیۆنالیزم له پێناسهكردنی نهتهوهدا بوونی ئهساتیری هاوبهش دهخاته نێو عونسوره پێكهێنهرهكان ]31[.ئهوه كه نوخبهكانی میللهتێك بۆ وهخهبهرهێنان و بههێزكردنی ههستی نهتاهوهیی ڕۆڵاهكانی ئاهو میللهتاه پاهنا باۆ ئهفسانهكانیش بهرن شتێكی زۆر مهشرووعه ،چونكه بلهخهره نهتهوه له زێهن و له خوێنی ئهندامهکانیشیدا بوونی ههیه و هیچ سهیر نییه كه ئوستورهكانیش بهشاێكی پێكهێنهری حافزهی بهكۆمهڵی گهل یا نهتهوهیهك بن .به چهشنێك كه وهك له نمونهی نهورۆز و كاوهدا دهیبینین جاری وایه ههمان ئوستوره دهبێته مهرجهعی دوو یاا چهند گهل و نهتهوهیش .ئهوانه ههمووی بهجێی خۆیان .بهاڵم ههروهك له سهرهوه باسم كرد مهشی زانساتی لهگاهڵ مهشای سیاسای تاهواو لێاك جاودان و هاهر كهساێك بیههوێ له لێكدانهوهدا مێتۆدی عیلمی پیاده بكا ،ئهودهم پێی خۆش بێ یا نا لهگهڵ هێندێك سنوور و كۆس تووش دهبێ كه ئهگاهر ههوڵبادا باه یارماهتیی ئهماهل و عاتیفه بهسهریاندا زاڵ بێ ،ئهو وهخته ئیعتیباری زانستیی ههڵسهنگاندنهكهی خۆی له مهترسی داوێ .دیاره ئهو مهسهلهیه له ههموو بوارێكدا مهترهحه و پێوهندیی به كێشهی بابهتی بوون و بێالیهنبوون (ئۆبژێكتیایته) لهالیهك و زاتی بوون و الیهنگریكردن(سوبژێكتیایته) لهالیهكی دیكهوه ههیه .پرۆفسۆرێكم ڕۆژێكیان پێی گوتم: "باشترین ڕێگا بۆ نیشاندانی ئۆبژێكتیابوونت ئهوهیه هاهرچی زووتار ئیعتاراف بكاهی كاه ساۆبژێكتیای" .مهبهساتی ئاهوه باوو كاه لاه هایچ كارێكادا تهناناهت لاه مهشای عیلمیشدا مرۆڤ ناتوانی بێالیهن بێ. جا له باارهی كۆمااری كوردستانیشاهوه ساهت ئافاهرین باۆ ئاهییوب زاده و هاهر كاهس و الیاهنێكی دیكاه كاه ههوڵبادا بااس و لێكداناهوه لهساهر كۆماار بكاتاه ئاامرازی بههێزكردنی ههستیی نهتهوهیی جیلی ئاهوڕۆ و تهناناهت لاهو پێنااوهدا پێداچووناهوه و ساهرلهنوێ خوێندناهوهی ڕاباردوویش پێشانیار بكاا ،جاا ئاهوه كاه دیكتااتۆریی "ئوسووڵی كاری عیلمی" چهنده له كارهكه ڕازییه گرینگ نییه .له سیاسهتی كوردیدا ئهو كوردستانه عهزیزه بۆوهی دهبێ ههزار ئوسووڵی عیلیمیشی باه قورباان بكاهی. بهاڵم سهبارهت به كۆمار ،ئهوهڵهن كۆمار ڕووداوێكی هێنده دوورهدهستیش نییه كه ئوستوورهسازیی باۆ بكاهین .پاشاان ئوستوورهساازییهكی ئاهوتۆ هایچ پێویسات نییاه و كۆمار لهمێژه بهو جۆرهی دهبێ له دڵی ههموو كورددا وهك بورجی چرا له پانتایی شهوگاری ههناوی كورددا تیشاكان داوێ .كۆماار هاهر لاه ساهردهمی خۆیادا پاهلی باۆ پارچهكانی دیكهی كوردستان هاویشتبوو و ههتا ئهمڕۆیش تاهنیا ڕووداوی 'فێادێراتۆر'ی مێاژووی كاورده ،فێادێراتۆر واتاه شاتێك كاه هاهموو قباووڵی دهکاهن و هاهموان لهدهوری خۆی كۆدهکاتهوه. له عهوهزدا ئهگهر له كاتی لێكدانهوهی ڕووداوهكانی پێوهندیدار به كۆماردا ،ههروا سوور بین لهسهر ئهوهی به چاوێكی تهواو ئاوهاڵ ،بهبێ هیچ پێشداوهرییهك ،و به دیتنێكی ڕووناكبینانه (مهبهستم ڕووناكبیرانه نییه!) ،كۆمار ههڵسهنگێنین ،ئهودهم بهبێ ئهوهی هیچمان له شكۆی كۆمار كهم كردبێتهوه ،دهرفهتی ئهوهمان پێكهێنااوه بۆخۆمان و ئهوانی دوای ئێمه به بهرپێیهكی ڕوونتر و به ئهزموونێكی پوختهترهوه وهدیهێنانی مهرامه نیهایییهكانی كۆمار تاقیب بكهن. زۆر لهمێژه سهبارهت به كۆماری كوردستان خوێندنهوهی جۆربهجۆر پێكهوه له ملمالنێدان و كهمتریش وا ههیه قهرائهتهكان بێ مهرام بن .زۆربهی ئهوانهی له گێڕانهوهی ڕووداوهكانی كۆماردا ویستوویانه تهواوی ئۆبژێكتیایتهی خۆیان بپارێزن قهرائهتی میانهیییان ههڵبژاردووه .بۆ نمونه ویلیام ئیگلتۆن ژوونیۆر له كتێبه بهناوبانگهكهی خۆیدا لهسهر كۆماری كوردستان كه تهنیا پازده ساڵ پاش ڕووخانی كۆماری نووسیوه ،پاش خستنهڕوو و لێكدانهوهی ورد و موستهنهدی بهشی ههره زۆری ڕووداو و
الپهڕهی 85 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
دیاردهكانی كۆمار ،هێشتا ئهو پرسیاره له خۆی دهكا كه داخوا كۆماره كوردهكهی 7926جوداییخواز بوو یان نا؟[ ]37و پرسیارهكهیش بێ واڵم دێڵێتهوه. خوێندنهوهی ئهییوب زاده وهك خوێندنهوهی حیزبی دێموكرات و ههموو ئێمه له كۆماری كوردستان خوێندنهوهیهكی كوردییه .بهاڵم كێشهكه لهسهر ئهوهیه كه ئایاا باهو جۆرهی حیزبی دێموكرات دهیان ساڵه باسی دهكا ئاماانجی ڕێباهرانی كۆماار ،وهرگرتنای خودموختااری باووه یاان باهو جاۆرهی ئاهییوب زاده ئاارهزووی دهكاا دامهزرانادنی دهوڵهتی سهربهخۆی كوردی .ڕهنگه كهس نهبێ بۆچوونی د .قاسملووی (كه سیاسهتی ڕهسمیی حیزبی دێموكراتیشه و ئهوهندهی ئاگادار بم تاا ئێساتا وهرنهگیراوهتاهوه) لهو بارهوه نهخوێندبێتهوه .قاسملوو دهنووسێ ..." :زۆر كهس لهوانهی كه لاه سااڵهكانی 7342 -7345لاه بزووتناهوهی كوردساتانی ئێرانادا بهشادار باوون ،ئاواتیاان پێكهێنانی كوردستانی سهربهخۆ بوو .بهتایبهتی كه لهم بزووتنهوهیاهدا ژمارهیاهكی زۆر كاوردی پارچاهكانی دیكاه چاالكییاان دهنواناد و لاه هاهڵساووڕاندنی كاروبااری كۆماری كوردستاندا بهرپرس بوون .ههربۆیه ئارهزووی نێو دڵی ئهوانه له خودموختاری دوورتر دهڕۆی .بهاڵم بهرنامه و بناخهی سیاسهتی بهڕێوهبهریی حیزبی دێموكرات و كۆماری كوردستان لهسهر پێكهێنانی خودموختاری له چوارچێوهی ئێرانێكی دیموكراتی داڕژابوو"]34[. له بهرامبهردا ئهییوب زاده بهبێ ئهوهی قهت له جێیهك به قهڵهمیدا بێت كه كۆماری كوردستان دهوڵاهتێكی ساهربهخۆ باووه ،ئاهو تێازه ڕهسامییهی حیزبای دێماوكرات ڕهددهكاتهوه (بهاڵم دیسانیش ههر تهنیا و تهنیا لهسهر حسێبی عهبدوڵوی حهسهن زاده) .تهئشیراتێك كه ئهییوب زاده باۆ گهیشاتن باهو ئاكامگیرییاه بهكاریانادێنێ بریتین له :مانشێتی "جێژنی ئیستقالل و سهربهخۆیی" لهسهر ڕۆژنامهی كوردستان ،نهبوونی وشهی ئێران وهك پاشگری كۆماری كوردستان ،نهبوونی ڕێككهوتنێك لهنێوان كورد و دهوڵهتی مهركهزیدا وهك له خودموختاریدا باوه ،دژایهتیی نێوان قانوونی كوردستان و قانوونی ئێران ،باوونی پاوڵ و پێوهنادیی دهرهوه و ئهرتاهش ،ئاهوه كاه شارۆمهندان مافی ژیان له كوردستانیان نهبووه ،دیاریكردنی سنوور ،سڕینهوهی ههموو دیاردهكانی حزووری زمانی فارسی لاه كوردساتان ،نهخوێنادن باه زماانی فارسای، كهسایهتیی حقووقیی كۆمار ،باس له حاكمییهت ،بوونی ئااڵ و سروود و شووڕای میللی و ههیئهتی وهزیران ،پێوهندیی ئابووری و بازرگانی لهگهڵ دهوڵهتانی دراوسێ، و جێژنگیرانی ڕاگهیاندنی كۆمار لهالیهن ههزاران كهس له خهلكی كوردستانهوه له ڕۆژی دووی ڕێبهندان]33[. لێرهدا دهرفهتی ئهوهم نییه كه به وردی و به ئیستنادێكی قایمتر له ههقیقهتی كۆمار بكۆڵمهوه .بهاڵم پێش ئهوهی به شێوهی سهرپێیش بێ خوێندنهوهی خۆم له كۆمار بنووسم ،سهرنجی بهڕێز حهسهنی ئهییوب زاده بۆ ئهو خااڵنهی خوارهوه له پێوهندی لهگاهڵ تهئشایراتهكهی خۆیادا ڕادهكێشام .باۆ ئاهوهی باساهکهیش نهبێتاه باساێكی كارناسانه له هێنانهوهی نمونه و شیكاری خۆدهبوێرم. -7ههروهك چۆن ئهو بهڕێزه بهكارهاتنی وشهی خودموختاری له شیعری مامۆستا ههقیقی دا به بهڵگه وهرنااگرێ ،هاهر باهو شاێوهیه دهتاوانین مانشاێتهكهی ڕۆژناماهی كوردستانیش له ژووری ئهدهبیاتدا ههڵوهژێرین. -4بوون یان نهبوونی پاشگری ناوی واڵت بۆ ههرێمێكی خودموختار یان فیدرال بهتهنیا هیچ مانایهكی نییه .ههرێمه پێكهێنهرهكانی واڵتانی فیدرال یا ڕێژیۆناالیزهی دنیا كهمتر وا ههیه پاشگری ناوی واڵتیان پێوه بێ. -3كۆماری كوردستان له سهردهمێكدا دامهزراوه كه حكومهتی مهركهزی له كوردستان حزووری نهماوه و تهناناهت لاه تاارانیش لاه حاڵاهتی ناساوباتیدا باووه و باههۆی ڕووداوهكانی پێوهندیدار به شهڕی دووهمی جیهانییهوه ئهو حكومهته مهركهزییه كهوتۆته پهرانتێزهوه .ڕاساته هایچ ڕێككاهوتنێك لاهنێوان ڕێباهرانی كاورد و نوێناهرانی حكومهتی مهركهزیدا ئیمزا نهكراوه ،بهاڵم ئایا ناكرێ سهفهری نوێنهرانی كۆمار بۆ دانوستاندن لهگهڵ حكومهتی مهركهزی كه پاش دامهزرانی كۆماریش ههر درێژهیاان بووه ،به نیشانهی ئهوه دابنێین كه ڕێبهرانی كۆمار بۆ گهیشتن به ڕێككهوتنێكی ئاوا ههروا ههوڵیان داوه؟ پاشان لاه دنیاادا كاهم ناین ئاهو حاڵهتاناهی كاه ناوچاهی واڵتێك دوفاكتۆ نهك له وهزعییهتێكی خودموختار بهڵكو تهواو سهربهخۆیشدایه (وهك كوردستانی باشووری ههتا ساڵی ،)4113بهاڵم نه بۆخۆیان داوایان كردووه و نه دنیای دهرهوهیش به ڕهسمیی ناسیون .لهڕاستیدا له باری حقووقییهوه خودموختاری ڕێككهوتنی نێوان دوو الیهنی بهرابهریش نییه بهڵكو ستاتووی خودموختاار بهخشاش یان ئیعتای حكومهتی مهركهزی به ههرێمی خودموختاره ،بهههرحاڵ ئاكتێكی ڕهسمیی پێویسته .بهاڵم خۆ بۆ دامهزراندنی دهوڵهتی سهربهخۆیش ههر ئهوهنده بهس نییه كه خهڵكهكه سهربهخۆ بن ،بهڵكو دهبێ لهالیهن دهوڵهتانی دیكهیشهوه به ڕهسمی بناسرێ .له غهیری ئهوهدا حكومهتهكه له ئاستی دهرهوهدا بوونی حقووقیی نییه. -2ئهوه كه سیستهمی كوردی كۆماری بووه له حاڵێكدا سیستهمی سهرتاسهری پاشایهتی بووه ،پێوهندیی به موتهئهسربوونی كوردهكان له ئهزموونی شوورهوی و ههروهها ویستی دێموكراتیكی وان و نیشاندانی سهمبولیكی دهسپێشخهری و پێشڕهویان و چاوهڕوانییان له ئاسۆی داهاتووی سیساتهمی مهركاهزی باووه .ئاهزموونی واڵتاانی دیكاهی دنیایش ههرچهند زۆر بهكهمی و كورتخایهنی بهاڵم هێندێك نمونهی پارادۆكسی لهم بابهتهی تێدا وهگیردهكاهوێ .لاه دژایاهتی و ڕكهبهریادابوونی قاانوونی هاهرێم و قانوونی سهرتاسهرییش خسڵهتێكی ههره سهرهتاییی واڵتانێكه كه ههرێمهكانیان خودموختار یا فیدراتیڤ بن .زۆر جار یاسای واڵتێك له هی واڵتێكی دیكه نزیكتره تا له هی ناوچهیهكی خۆی كه تایبهتمهندیی یاسایی و قهزاییی بۆ لهنهزهرگیراوه. -5ئهوهندهی من بزانم كۆماری كوردستان دراوی له چاپ نهداوه. -6شك لهوه ناكرێ كاه باوونی وهزیاری كاروبااری دهرهوه (عهبادولڕهحمان ئیلخاانیزاده) لاه كابیناهی كۆمااردا زیااتر دهچێتاه نێاو خاناهی ساهربهخۆییهوه .باهاڵم ئاهو فۆرمالیتهیه بهتهنیا بهس نییه و دهبێ پراكتیكی پێوهندییهكانی دهرهوهی كۆمار موتااڵ بكرێ .پێوهندییهكانی دهرهوهی كۆماری كوردستان دوو جۆر بوون .جۆری
الپهڕهی 86 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 65
یهكهمیان سیاسی بووه بهاڵم له چوارچێوهیهكی زۆر ناڕهسمیدا ماوهوه و زۆرتر سروشتی ڕاوێژ و پارادیپڵۆماسیی ههبووه و بهشی زۆریشی بۆ ئهوه بهكارهاتووه كه لهسهر ستاتووی یهكجارهكیی كوردستان سا ببنهوه .جۆری دووهمیان ئابووری و بازرگانی بووه كه ئهمهیان زۆر ئیستسنایی نییه چونكه زۆربهی ههرێمهكانی واڵتانیش دهرهتانی ئهوهیان پێدهدرێ كه له چوارچێوهیهكی سنوورداردا پێوهندیی دهرهوهیان ههبێ بهتایبهتی لهبواری فهرههنگی و ئابووری و بازرگانییهوه. -1بوونی ساوپای میللای و وهزیاری شاهڕ (موهمماهد حوساێن خاانی ساهیفی قاازی)یاش وهك تهئشایرهكهی پێشاوو دهتاوانێ بچێتاه خاناهی ساهربهخۆیییهوه .باهاڵم دهباێ ئهوهیشمان لهبیر بێ كه وهك بۆ زۆر شتی دیكهیش ،هێندێك له دیارده و كردهوهكانی كۆماار بهرهاهمی وهزعییاهتێكی دوفااكتۆ باوون .باه لهباهرچاوگرتنی ههلوماهرجی ئهودهم نهدهكرا كۆماری كوردستان سوپای نهبێ .لهالیهكی دیكهیشهوه ئهزموونهكانی دیكهی دونیا پێمان دهڵێ كه نهك ههر له بواری هێزی ئینتزامیدا ،بهڵكو له بواری دیفاع و ئهرتهشیشدا دهكرێ دهوڵهتی مهركهزی ستاتووی تایبهتی بۆ یهكێك له ههرێمهكانی واڵت قایل بێت. -8نازانم ئایا بهڕاستی كۆماری كوردستان قهدهغهی كردوه كه شارۆمهندانی دیكهی ئێران بێن له كوردستان بژیین یاان ناا ،باهاڵم زۆر چااك دهكارێ لاه واڵتێكادا باه مهبهستی پارێزگاریكردن له تهركیبی قهومیی ههرێمی كهمهنهتهوهیهك ،مافی شارۆمهندانی دیكهی واڵت لاه باواری نیشاتهجێبوون و عاهرزكڕین و ماافی دهنگادان و زۆر شتی دیكهوه سنووردار بكرێ. -9دیاریكردنی سنوور ههر بۆ دامهزراندنی دهوڵهتی سهربهخۆ ئهنجام نادرێ .هیچ نمونهیهكی خودموختاری و فیدرالیمان نییه كه لهودا میكانیزمی دیاریكردنی سنووری ههرێم له نهزهر نهگیرابێ .جا پیادهكراوه یا نا ئهوه قهزیهیهكی دیكهیه. -71زۆر ناوچهی خودموختار و فیدرالمان ههن له دنیادا كه لهواندا نهك ههر خوێندنی زمانی ههرێم ئیجباری دهکارێ و دامودهزگاا ههرێمییاهكان لهساهریان نییاه كاه قوتابخانهكانی خوێندن به زمانی ڕهسمیی واڵت تهمویل بكهن ،بهڵكو تابلۆی سهر دوكان و بازاڕهكانیش دهبێ به زمانی ههرێم یا كهمهنهتهوهکه لهسهریان بنووسرێ. -77چ ههرێمی خودموختار چ ههرێمی فیدراڵ له ئاستی نێوخۆییدا كهسایهتیی حقووقییان ههیه .تهنانهت له چوارچێوهی فیدرالیزمدا باس له حاكمییهتی هاوبهشیش دهكرێ. -74كهم ههرێمی خودموختار و فیدرالم له دنیادا پێ شك دێ كه سروود و ئااڵ و پارلمان و حكومهتی خۆی نهبێ. -73ئهو ڕۆژانهی تاڵهبانی و بارزانی به سهرۆككۆماری عێراق و سهرۆكی ههرێمی كوردستان دیاریكران ،نهك به ههزاران بهڵكو به میلیۆن كورد هاتناه ساهر شاهقام و شادییان كرد .ههموو كهسیش دهیزانی كه دهوڵهتی سهربهخۆی كوردی دانهمهزراوه. به باوهڕی من كاتێك بیر له كۆماری كوردستان و مهرامهكانی دهكهینهوه دهبێ بازانین لاه چ ڕوانگهیهکاهوه لاه مهساهلهكه دهڕواناین .ئهگاهر قساه لاه حاهز و ویسات و مهرامی نههۆفتهی كورد و ڕێبهرهکانی بكهین ،شكی تێدا نییه كه ئهو دواڕۆژه ڕووناكهی كه ئهوان بۆیان ڕووانیوه و تهمایان پێ بهستووه ههر ئهوهیه كه ئهمڕۆ ههموو كوردێك ئاواتییهتی .بهاڵم كه قسه دێته سهر واقیع و بواری حقووقی و ههڵساوكهوت و ڕاگهیهناه ڕهسامییهكانی ڕێباهرانی كۆماار ،مهساهلهكه زۆر ئااڵۆزتره .بێگوماان كۆماری كوردستان زۆر تایبهتمهندیی ههبوون كه بهزهحمهت له چوارچێوهی خودموختارییهكی ئاساییدا جێیان دهبێتهوه ،بهاڵم لهالیهکی دیكهیشهوه به شاێوهی زانساتی ناتوانین بهو ئاكامه بگهین كه "دهوڵهتی جمهوریی كوردستان" دهوڵهتێكی سهربهخۆ بووه. ئاخر قسهم ئهوهیه كه لهگهڵ ههموو تێبینیهكانم لهسهر وتارهكهی بهڕێز حهسهنی ئهییوب زاده ،به حورمهت و ئهمهگهوه دهڕوانمه زهحمهتهکانی و هیوادارم ههر سا و تهمهندرێژ بێ بۆ خزمهت به ههست و بیری كوردایهتی. پهراوێزهكان .7حسن ایوب زاده" ،مامۆستا حهسهن زاده و پۆلێمیكی سیاسی" ،ل.7 . .4ههمان سهرچاوه ،ل.73 . .3ایوب زاده" ،پێشهوا قازی موهممهد ،كۆماری كوردستان و بهیانییهی كۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموكراتی 'كوردستانی ئێران'" ،ل.9 . .2ایوب زاده" ،پۆلیمیك ،"...ل 7 .و .5 .5ههمان سهرچاوه الپهڕهكانی .6 ،7ال .1 ،8ال .8 ،3ال .9 ،4ال .71 ،74ال .77 ،4ال .8 .74ایوب زاده" ،پێشهوا قازی موهممهد ،كۆماری كوردستان و ،"...ل.6 . .73شیعری حهمهسهعید حهسهن. .72عبدالله حسن زاده" ،چهند قسهیهك لهسهر وتارهکهی كاك حسن ایوب زاده" ،ل.5 .
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 81 :
Page : 66
.75ایوب زاده ،پۆلیمیك ،ال 72؛ .76ههمان سهرچاوه ،ل .71 ،73 .ل .78 ،72 .ههمان شوێن. .79دروشمی ئێستای حیزبی دێموكراتی كوردستان بهم جۆره فۆرموله كراوه" :دابینكردنی مافاه نهتهوایهتییاهكانی گاهلی كاورد لاه چوارچێاوهی ئێرانێكای دێماوكراتیكی فیدراڵیدا" .ساختاری تازهی دروشمهكه بهو مانایه نییه كه داكترینی حیزبی دێموكرات له پێوهندی لهگهڵ دێموكراسی بۆ ئێراندا هیچ جۆره گۆڕانێكی بهسهردا هاتبێ. .41ایوب زاده ،پۆلێمیك ،ل.74 . .47بهندی یهكهمی یهكهمین بهرنامهی حیزبی دێموكراتی كوردستان. .44ئهو قسهیه له ئهسڵدا هی دوكتۆر قاسملوو نییه. .43عبدالله حسن زاده ،ل.6 . .42ایوب زاده ،پۆلێمیك ،ل .45 ،3 .ل.77 . .46عبدالرحمن قاسملو ،چل ساڵ خهبات لهپێناوی ئازادی ،كورتهیهك له مێژووی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران ،چاپی سێیهم ،4111ل.776 . .41ههمان سهرچاوه ،ل.751 . .48ههمان سهرچاوه ،ل.765 . .49ایوب زاده" ،پێشهوا قازی موهممهد ،كۆماری كوردستان و ،"...ل.74 . .31
SMITH, Antony D, National Identity, Penguin, London 1991, p.52
.31
EAGLETON, William, Jr., La République Kurde, Editions Complexes, p. 209
.34قاسملو ،ل.765 . .33ایوب زاده ،پۆلێمیك ،ل.71 ،9 ،1 . سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 9 :ی مارسی 4116
كۆماری ئیسالمیی ئێران[یش] له بۆمبارانی شیمیایی ههڵهبجه بهرپرسیاره باههاری 7988گۆڤاااری العااالم العرب ا لااه یااهکێك لااه سااتوونهکانی الپهڕهیااهكی سااهرهتایدا بابااهتێكی كااورتی بووكردبااۆوه و لااهژێر وێنهیااهكی ڕهش و سااپیی دوكتااور عهبدولڕهحمانی قاسملوودا له زمانی ناوبراوهوه نووسیبووی" :ايران ه الت استخدمت األسلوة الكيمياوية ف حلبجة " .ههر لهو سهروبهندهدا ڕۆژێكیان دوای گهڕانهوهم له قوتابخانه دیتم دوكتور قاسملوو میوانمانه .دوكتوری نهمر تهشریفی هێنابووه ماڵمان بۆ پێشوازی له گهڕانهوهی خاڵی خۆشهویستم ،كاك حهسهنی شیوهسهڵی ،كاه پاش برینداربوونی بۆ عیالج ڕهوانهی فهڕانسه كرابوو .پێش گهیشتنهوهی كاروانی چاوهڕوانكراو ،دهرفهتهكهم قۆستهوه و لهو بارهوه پرسیارم له دوكتور قاسلموو كرد. له واڵمدا فهرمووی" :ئهمن نهمگوتووه عێراق ههڵهبجهی بۆمبارانی شیمیایی نهکردووه ،گوتوومه ئێران كردوویهتی .ئهوه دوو شتی جیاوازن" .بهاڵم نێوهرۆكی بابهتهكاه شتێكی دیكه بوو و لهڕاستیدا وهرگێڕانێكی دروستی ئهو ڕستهیهی سهرهوهش ناڕاستهوخۆ ئهوهی دهگهیاند كه ئهوه ئێرانه له ههڵهبجه چهكی شیمیاییی بهکارهێناوه نهك عێراق .ئهو ههروهها فهرمووی "ئهوه ئهوهڵ جار نییه ڕۆژنامهیهك قسهی من به جۆرێكی دیكه دهنووسێتهوه". دیمانهی حهوتووی ڕابردوو به یهكێك له بابهته وهک ههمیشه جوانهكانی هاوڕێی عهزیزم ،كاك قادر وریا ،ڕازابووهوه كه پێشهكیی ئهو كتێبه بوو كه ناوبراو بهدهوری كهسایهتیی دوكتور قاسلموودا شیرازهی بۆ كردووه .ئهگهرچی هێشتا دهستهستۆی بهرههمهکه نهبووین ،بهاڵم ههر له ئێستاوه دهسخۆشی به "ع .وریا"ی بهنرخ دهڵێم .به دهرفهتیشی دهزانم بڵێم كه به باوهڕی من سوودی ئهو جۆره ههواڵنه نابێ تهنیا له ڕێزلێناان و ئهمهگناسای باۆ ساهردارانی خاهباتی ئاازادیخوازیی گهلهكهمانادا كاورت بكرێتهوه .بهڵكو لهمه زیاتر و گرینگتر ئهوهیه كه نهوهی نوێ بیرهوهریی وان بكاته چارای ڕووناكیبهخشای ڕێگاای خاهبات و پێشاكهوتن .ئاهوهش لاه ڕێگاای ناساین و تێڕوانینی بیرئاوهاڵ و بابهتییانه له كهسایهتی و بیر و كردهوی وان و پێوهنددانهوهیان باه ههلوماهرج و ڕووداوهكاانی مێاژووی ژیاان و خهباتیاناهوه وهدهساتدێ .باهم جۆرهیه كه ڕێبوارانی ئهمڕۆی ڕێگاكهیان باشتر دهرس له ڕابردوو وهردهگرن و چاكتر دهزانن داخوا گهیشتوونهته كوێی ئهو ڕێگایه .ئهو چهشنه كارانه ههروهها دهبێ به جۆرێك دابڕێژرێن كه ڕاستهوخۆ یا ناڕاستهوخۆ واڵمدهری كۆمهڵێك پرسیار بن ،وهك ئهوه كه ئایا سۆسیۆلۆژیی سیاسیی كوردستان و ساایكۆلۆژیی سیاساهتمهداری كاورد چهنده لهگهڵ قۆناغهكانی خهبات گونجاون و ئایا نوخبهکانی گهلهکهمان دهبێ چی بكهن بۆ ئهوهی دهرهقهتی چالێنجهكانی ڕۆژ بێن؟ با لهوه زیاتر له گرێژهنهی باسهكهم دهرنهچم .مهبهست له ئاماژه بۆ بابهتهکهی بهڕێز وریا ئهوهیه كه بڵێم له پێوهندی لهگهڵ ئهو بابهتهدا بوو كه هێندێك كهس هێندێك شتیان سهبارهت به لێدوانی قاسملوو لهسهر جینایهتی ههڵهبجه نووسی .ئهوهش ئهمنی هێنایه سهر نووسینی ئهم وتاره كه دیاره سووژهكهی ههڵوێستی دوكتور قاسلموو (یان حیزبی دێموكراتی كوردستان) له پێوهندی لهگهڵ كارهساتی ههڵهبجهدا نییه .لهو بارهوه به بیرهوهرییهکهی سهرهوه واز دێنم و پێم وایه كهسانی زۆر له
الپهڕهی 88 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
من گونجاوتر هێندێك شتیان گوتووه و نووسیوه كه مێژوو بۆخۆی دهزانێ چۆن له دڵی خۆیدا ڕایانگرێ. له بارهی بابهتی ئهسڵیی وتارهکهمهوه كه بریتییه له ئهگهری دهستتێدابوونی ئێران له بۆمبارانی شیمیایی ههڵهبجاهدا ،حاهز دهكاهم بڵاێم ئاهمن ناه مێژووناسام و ناه شیمیست و بایۆلۆگیش .ههروهها تهمهننا دهكهم كه خوای نهکرده هایچ كاهس باۆنی نێگاسیۆنیسام لاه وتارهكاهم ناهکا و مهبهساتم باه هایچ جاۆر هێناناه ژێار پرسایاری تاوانباریی ڕێژیمی خوێنمژی بهعس له جینایهتی ههڵهبجهدا نییه .ئامانجی من لێرهدا تاهنیا ئهوهیاه كاه ساهرنج باۆ هێنادێك فااكتی پشاتگوێخراوی فاایلی ههڵهبجاه ڕاكێشم و ئهگهری نزیك به دڵنیایی له پێوهندی لهگهڵ ڕۆڵی كۆماری ئیسالمی له بۆمبارانی كیمیایی ههڵهبجهدا بێنمهوه سهر سفرهی باس و خواسی سیاسهتی كوردی. حهوجێ به گوتن نییه كه له سهردهمی ئهمڕۆدا كه بیروڕای گشتیی نێودهوڵهتی بوونی ههیه و شوێن لهسهر ڕهوتی ڕووداوهکان دادهنێ ،بڕیااره گریناگ و ههساتیارهكان بهتایباهتی بڕیااری شاهڕ پێویساتیی باه زێهنییهتسااازییهكی مێادیایی ههیاه كاه زۆر پاێش لاه زهمینهسااازییه سیاسای و ئامادهكارییاه لۆژیساتیكی (ساوق الجیشای)هكااهی دهستپێدهكا .ئهو كااره بهتایباهتی باۆ كاربهدهساتانی واڵتێكای دیموكراتیاك زۆر پڕبایهخاه ،چونكاه ناهك هاهر لاه ئاساتی نێونهتهوهییادا لهگاهڵ تاهوژم و دژهتاهوژمی ئهكتهرهکانی تری سیاسهتی نێودهوڵهتی بهرهوڕوون ،بهڵكو له ئاستی نێوخۆییشدا دهبێ ههڵوێستی نیهاده دیموكراتیكاهكان و لۆبییاهکان و هاهروهها كاهیف و دهمااخی خهڵكی واڵتیش وهبهرچاو بگرن. بایهخی كۆمیونیكاسیۆنی سیاسی له چۆنیهتیی ئامادهکردن و بهجێگهیاندنی بڕیاری شهڕی دووهم و سێیهمی كهنداو بهدژی عێراق لهالیهن بووشی باب و بووشی كوڕهوه زۆر به جوانی دهردهکهوێ و لهو نێوهشدا دۆسیهی ههڵهبجه نموونهیهکی چاكه .لهڕاستیدا شێوهی مامهڵاهی كاربهدهساتانی واڵتاه یاهکگرتووهکانی ئاهمریكا لهگاهڵ ئاهو كارهساته و هێنانی ئهو مهسهلهیه بۆنێو بازنهی هاوكێشه ستراتیژییهكانیان نیشان دهدا كه ڕووداوێاك یاان دیاردهیاهك دهكارێ لاه ساهردهمێكدا پشاتگوێ بخارێ و لاه سهردهمێكی دیكهدا قوت بكرێتهوه؛ و یان له دهورهیهكدا به جۆرێك باسی بكرێ و له دهورهی دواییدا به جۆرێكی تهواو جیاواز. بهرپرسیاریی كۆماری ئیسالمیی ئێران له جینایهتی ههڵهبجهدا نموونهی ئهو جۆره ڕووداوانهیه .چونكه كۆمهڵێك زانیاری و فاكت كه كاتی خۆی لهو پێوهندییهدا ئاماده كران و تهنانهت مۆری دهبیرخانه ڕهسمییهکانیشیان لێدرا ،ئهمڕۆ به تهواوی پشتگوێ خراون و لێدهگهڕێن ئهوهندهیان تۆز لێ بنیشێ كه ساغكردنهوهیان له داهاتوودا ڕێی تێناهچێ .ئاهو مهساهلهیاه دهکارێ زۆر هاۆی هاهبن كاه یاهکیان بریتییاه لاه ویساتی پێشاگیریكردن لاهوه كاه تێازی ڕهسامی و گوتااری زاڵ (كاه تاهنیا عێاراق وهك بهرپرسیاری ئهو جینایهته دهناسێ) وهلهرزه بكهوێ .بهاڵم ویستێكی لهو بابهته ئهگهر ههتا پێش هێرشای هاوپهیماناهكان و ڕزگااركردنی عێاراق قاابیلی دهرك باوو، ئایا ئێستا كه سهددام ماوهتهوه خۆی و قازییهکانی و ئهمریكایش ڕۆژ لهدوای ڕۆژ پێویستیی ئامادهكردنی سزانامه (كیفرخواست)ێكای پتاهو باه دژی ئێرانای چااكتر باۆ دهردهكهوێ ،ئهو ویسته ههروا به قووهتی خۆی ماوه؟ بهداخااهوه نااهك هااهر مهسااهلهی دهسااتتێدابوونی ئێااران لااهو جینایهتااهدا لهسااهر مێاازی مهوزووعییااهتی ڕۆژ نااهماوه ،بااهڵكو هااهتا ئااهم دواییانااه تهنانااهت باااس لااهو قوربانییانهی چهکی شیمیاییش نهدهكرا كه كوردی ڕۆژههاڵتی كوردستانن (قوربانییهكانی شاری سهردهشت و گونده سنوورییهکانی جنووبی كوردستانی ئێران) .دیاره ئهو دوو شته ،واته باس نهکردنی نهخشی ئێران له جینایهتی ههڵهبجهدا و ئاوڕنهداناهوه لاهو كورداناهی ڕۆژهاهاڵتی كوردساتان كاه بووناه قورباانیی باهکارهێنانی چاهكی شیمیایی لهالیهن عێراقهوه ،له باری سیاسییهوه نه هۆكاری هاوبهشیان ههیه و نه دهرهنجامی هاوبهش ،باهاڵم خاۆ هاوساان ناهبوونی بایاهخی سیاسایی دوو كارهساات لهالی بێگانهكان نابێ ببێته هۆی ئهوه كاه هاۆگرانی عهداڵاهت و ماافی مارۆڤ و تهناناهت ڕۆڵاهكانی گاهلی قورباانییش بایاهخی ئینساانیی كارهسااتێكیان پاێ لاهوهی كارهساتهكهی تر كهمتر بێ. جینایهتی ههڵهبجه كه به چهكی ئهو جبهخانانه بهڕێوهچوو كه ڕۆژئاوایییهكان دهوڵهتانی دژبهریان پێ تهیار كردبوون ،له كاتی ئهنجامدرانیدا ساێبهری بێادهنگیی كۆمهڵگهی نێونهتهوهیی باڵی بهسهردا كێشا و ئهگهر تاق و لۆقه باسیشی كرابێ ،زۆرتر وهک ههڵهی بهكارهێنانی چهك و زیانی ناڕاستهوخۆی شهڕ و شتی لهو بابهته نیشاندرا .پاش كۆتایی هاتنی شهڕی ههشت ساڵهی ئێران و عێراق و دوای ئاهوهی ڕۆژئاوایییاهكان پشاتیان لاه ساهددام حوساێن كارد ،ئاهو تێازه ڕهسامییه كاه عێاراق بۆمبارانی شیمیایی ههڵهبجاهی ئاهنجام داوه چڵوپۆپاهی كارد .ساهرهتا جاۆرج شاووڵتز ،وهزیاری دهرهوهی ئاهو كااتی ئاهمریكا ،عێراقای وهک تاوانبااری ئاهو كارهسااته لهقهڵهمدا و به ئیبتكاری پیتێر گالبرایت ،ڕاوێژكاری پێوهندییهكانی دهرهوهش سهنای ئهمریكا له بڕیارنامهیهکدا عێراقی مهحكووم كرد. دوای ئهمه ،به درێژایی ساڵهکانی نهوهد تا ئهو ڕۆژهی جۆرج بووشی كوڕ كارهساتی ههڵهبجهی وهک یهکێك له هۆكاره پاساوبهخشاهکانی ڕووخانادنی ڕێژیمای ساهددام ناوهێنا ،ڕیوایهتی ڕهسمی له پێوهندی لهگهڵ تاوانباریی عێراق لهو جینایهتهدا به شێوهیهكی باهربوو پاهرهی ئهساتاند و زاڵ باوو .ئاهو كامپهیناه لاه ئاساتی كاۆڕ و كۆمهڵاه نێونهتااهوهیی و مرۆڤدۆسااتهکاندا بهتایباهتی لهالیااهن ڕێكخااراوی چاااوهدێری ماافی ماارۆڤ و كارناساای دایمیای ئااهو ڕێكخااراوهوه ،جووساات هیلتێرماان ( )Hiltermanو له ئاستی مێدیاكاندا بهتایبهتی لهالیهن جێفری گۆڵدبێر
(Goldberg
Joost
)Jeffreyكه سیتیزێنی هاهردوو واڵتای ئاهمریكا و ئیساراییلی ههیاه و لاه
ڕابردوودا ڕاوێژكاری سوپای ئیسراییل بووه ،بهڕێوهچوو. بهاڵم نه له سهرهتادا و نه تا ئێستاش ئهو ڕیوایهته ڕهسمییه تهنیا ڕیوایهت نییه .لهڕاستیدا پێش ئهوهی به یهکجاری قامكێكی چارهنووسی بۆ سهددام حوسێن
الپهڕهی 89 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
درێژبكرێ ،له ئهمریكا ئهو بۆچوونه برهوی ههبوو كه ئێاران جینایاهتی ههڵهبجاهی ئاهنجام داوه ،و یاان هاهر ناهبێ ئێارانیش لاهو جینایهتاهدا دهساتی ههیاه .باهاڵم ئهمریكایییهكان له دهسپێكهوه تا ئهمڕۆ ههوڵیان ئهوه بووه ئهو فاكتانهی دهریدهخهن كه بهرپرسیارێتیی عێراق لهو كارهساتهدا ئینویساری نییاه و جێپێای ئێارانیش لهو كوشتارگایه بهجێ ماوه ،كهمڕهنگ بكهن و پشتگوێیان بخهن. یهكهم جار كه نموونهی ئهو فاكتانه بووكرایهوه لهالیهن ڕۆژناماهی واشاینگتۆن پۆساتهوه باوو كاه لاه 2ی ماهیی 7991دا باه پهشتبهساتن باه هێنادێك زانیااری كاه لاه وهزارهتی دیفاعهوه پێیدرابوو كۆماری ئیسالمیی ئێرانی وهك بهرپرسیاری ئهو كارهسااته جیلاوه كارد( .شاتێك كاه دیااره كاربهدهساتانی ئێاران هاهر ئاهودهم باه ڕهسامی تهکزیبیان كرد) .واشینگتۆن پۆست ههروهها هێندێك بڕگهی له ڕاپۆرتێكی ئهنستیتۆی لێكۆڵیناهوهی ساتراتیژی لاه "یاوو ئاێس ئاارمی كاالیج"
Institute of the US
Army War College Strategic Studiesبووكردهوه كه ڕیوایهتی ڕهسامی باه جیاددی دهباتاه ژێار پرسایار .باهپێی ئاهم ڕاپۆرتاه هاهم ئێاران و هاهم عێاراق لاه ههڵهبجه گازی شیمیایییان بهکاربردووه ،بهاڵم زۆربهی قوربانییهکان لهژێر كاریگهریی ئهو گازانهدا گیانیان لهدهستداوه كه ئێران بهكاری هێناون .واشینگتۆن پۆست به نهقڵ له ڕاپۆرتهكه دهنووسێ" :كاربهدهستانی ئێران ڕایانگهیاندووه كه زۆربهی قوربانییهکانی ههڵهبجه له ئاكامی گازی سیانووردا گیانیان لهدهستداوه )...( .ئهم قسهیه عونسورێكی كلیلییه ،چونكه عێراق ئهو گازه بهكارناهێنێ .ئێمه ئهو مادده كیمیایییانه باش دهناسین كه عێراق سازیان دهکا و بهكاریان دهبا .دهزانین كاێ چ دهكا و كێ چ ناكا."... كرۆنۆلۆژیی كارهساتی ههڵهبجه بۆ ئێمهی كورد شتێكی نائاشنا نییه .بهاڵم بۆ باوهڕكردن به فهڕزییهی دهستتێدابوونی ئێران لهو كارهساتهدا پێویسته ئهو كرۆنۆلۆژییه بخرێتهوه نێو كۆنتێكستی شهڕی ههشت ساڵهی ئێران و عێراقهوه .بهو واتایه كه ئهگهر ڕاسته كه ههردوو ڕێژیمی ئاخوندی و بهعس له تهنیشت بهرهی شهڕی دراوسێ بهرهیهكیشیان بۆ سهركوتی بزوتنهوهی كورد تهرخان كردبوو كه حیسابی خۆی به جوێ بوو ،بهاڵم ئهو دوو بهرهیه له حیساباته نیزامییاهکانی ئاهو دوو ڕێژیماهدا زۆر جار مامهڵهیهكی هاوكات و هاوبهشیان لهگهڵ دهكرا .شتێك كه له جهریانی شهڕی ههڵهبجهدا به باشی خۆی دهنوێنێ. له دوایین مانگهكانی شهڕی نێوان ئێران و عێراق بااڵدهستی به هێزهكانی عێراق بوو ،ههربۆیاه كۆمااری ئیساالمی زۆر زیااتر لاه ڕاباردوو و باه شاێوهیهكی باهربوو لاه بهرهکانی شهڕی عێراقدا پهنا بۆ "الفاوه ئینسانییهكان" دهبا كه بریتی بوون لهو هێزانهی پاسدار و بهسیج كه بهكۆمهڵ وهنێو خهتی پێشاهوهی باهرهی شاهڕ دهخاران. حكومهتی عێراقیش (ههروهک دواتر بۆخۆیشی دانی پێدانا) به دژكردهوه لهو تاكتیكهی كۆماری ئیسالمی پهنا دهباته باهر باهكارهێنانی گاازی خاهردهل لاه زۆر خااڵی بهرهوڕووبوونهوه لهگهڵ دژمندا. له ههڵهبجه هێزهكانی ئێران بۆ ماوهی چهند حهوتوو له باكوور و ڕۆژئاواوه ئهو شاره سنوورییه گهمارۆ دهدهن و بنكهکانی سوپای عێاراق بۆمبااران دهکاهن .لهالیاهكی دیكهوه هێزی پێشمهرگهی كورد به سهختی سوپای بهعس دهخاته ژێر تهوژمی پارتیزانانهی خۆیهوه .بااڵدهساتیی ئااگری ئێاران لاهو كاتاهدا هێزهكاانی عێاراق تووشای شكست دهکا و له ئاكامدا فهرماندهیهكی پایهبهرزی ئهو هێزانه كاه شایعهیهك دهباێ ،ههڵادێ باۆ ئێاران .دوای ئاهوه هێزهكاانی عێاراق بڕیااری پاشهکشاه دهدهن و باۆ دهربازبوون ڕێگایهكی باریك بهرهو ناوچهی سلێمانی دهگرنهبهر .بهاڵم لهو پاشهكشهیهدا %81ی هێزه عێراقییهکان لهنێودهچن و ئهوانی دیكه به دیل دهگیرێن .باهم جۆرهیه كه له 73ی مارسی 7988دا پێشامهرگهكانی یهکێتیی نیشتمانیی كوردستان و پاشان هێزی پاسدارانی كۆماری ئیسالمی دهچناه نێاو ههڵهبجاه .باهاڵم بۆمباارانی شیمیایی ههڵهبجه له 76و 71ی مارس (و بهپێی هێندێك سهرچاوه ڕۆژهکانی دوایهش) له كاتێكدا ڕوودهدا كه شار هیچ هێزێكی چهکداری تێدا نهماوه .دهشزانین كه ماوهیهك پاش بۆمبارانهکه ههڵهبجه سهرلهنوێ كهوتهوه دهستی هێزهكانی كۆماری ئیسالمی. بۆ تێگهیشتن له تێزی بهرپرسیارێتیی ئێران له جینایهتی ههڵهبجهدا پێویسته خوێندنهوهیهكی هاوتهریبمان لهو كرۆنۆلۆژییهی سهرهوه و لاه ڕاپۆرتهكاهی یاوو ئاێس ئارمی كالیج ههبێ و ههر لهو كاتهدا ئهو خوێندنهوهیه ئاوێتهی بیروڕا جۆربهجۆرهکان لهسهر چهشنی گازه بهکاربراوهکان بكهین .بهپێی ڕاپۆرتهکه دوای ئهوهی ئێران هێرش دهكاته سهر ههڵهبجه ،عێراق گازی خهردهل بهکاردێنێ كه زۆرتر ماددهیهکی سستكهر و لهپێخهره نهك كوشنده .ههربۆیه ڕاپۆرتهکه دهڵێ ناكرێ ئهو ههزاران كهسه بهو گازه كوژرابن ،بهڵكو ئهوان دوای ئهوه گیانیان لهدهستداوه كه هێزهکانی ئێران به دژكردهوه گازێكی "بالد ئهیجنت" كه كار لهسهر خوێن دهکا و لاه كلاۆر یاا سایانوور
(Chlorides - Hydrogen Cyanide
)Cyanogensپێكهااتووه ،باهکار دهباهن و باهم جاۆره ساهرلهنوێ ههڵهبجاه دهگرناهوه و باۆ ماوهیاهكی زۆر لهباهر
دهستیاندا دهمێنێ. بهرچاوترین داكۆكیكهری تێزی بهرپرسایارێتیی ئێاران لاه تااوانی ههڵهبجاهدا ساتێفن پێلتیێاره
(Pelletiere
)Stephenكاه لاه ساهردهمای شاهڕی ئێاران و عێراقادا
كارناسای پایهباهرزی ڕێكخاراوی سایا باووه .دوكتاور پێلتیێار باه پشتبهساتن بااه زانیارییاه نهێنییاهکانی ئاژانسای زانیااریی دیفااعی (
Administration Defence
)Intelligenceله ڕۆژنامهی نیۆیۆرک تایمزی ژانویهی 4113دا ڕادهگهیهنێ" :قهتڵوعامی ههڵهبجه دهباێ وهك تااوانێكی شاهڕ چااوی لاێ بكارێ كاه ئێاران ئاهنجامی داوه" .ئهو ڕاپۆرتهی ئاژانسی زانیاریی نیزامی كه پێلتیێر باسی دهكا تهنیا حهوتوویهك پاش كارهساتی ههڵهبجه ،واته له ڕێكهوتی 43ی مارسی 7988دا به كهمێك جیاوازییهوه به ههمان ئهنجام دهگا كه دوو ساڵ دواتر یوو ئێس ئارمی كالیج پێی گهیشت .چونكه لهوێشدا گوتراوه كه له ههڵهبجه ههم ئێران و ههم عێراق چهكی
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 91 :
Page : 67
شیمیایییان بهکاربرد ،بهاڵم ئهو گازهی بهرپرسیاری سهرهکیی مهرگی قوربانییهکانه سیانووره و هی ئێرانیشه ،چونكه ئێران سیانوور بهکاردهبا و عێراق كلۆر. لهالیهكی دیكهوه شوێنهواری بهكارهاتنی ئهو گازانه له برینهکانی قوربانییهکانیشڕا دهردهكهوێ چونكه شینههڵگهڕانی مونتههاكانی لهشیان نیشانهی ئهوهیه كه ئهوان به گازی سیانوور گیانیان دهرچووه .له ههموو ئهمانهش گرینگتر ئهوهیه كه تهنانهت راپۆرتی سیا بۆ ساڵی 4113سهرهنجام دانی بهوهدا نا كه عێراق لاه ههڵاهبجاه تااهنیا گااازی خااهردهل و ماااددهی دیكااهی دهمارهااارووژێنی بااهكارهێناوه .كااهچی بااهو حاڵااهش جااۆرج بووشاای كااوڕ وهك جااۆر بووشاای بااابی ساایغهیهكی دهسااكاریكراو لااه لێكۆڵینهوهکانی خسته بهردهم بیروڕای گشتی. تێزی پشتقایم به جۆری گازهكان له زۆر سهرچاوهی دیكهشدا ئیشارهی پێكراوه .بۆ نموونه ڕۆژنامهی لیبراسیۆنی فهڕانسه كه ئهگهری ئهوه كه له ههڵهبجه ههم عێراق و ههم ئێران چهكی شیمیایییان بهکارهێنابێ به هێند دهگرێ .له زۆر بۆچوون و لێكدانهوهشدا باسی ئهوه دهکرێ كه له كاتی بۆمبارانی ههڵهبجهدا لهالیهن عێراقهوه به گازی خهردهل ،ڕێژیمی ئێران نوقمی هێندێك حیساباتی ژیئۆستراتیژی سهبارهت به ئاكامی شهڕ و كۆنترۆڵی سهرچاوهكانی ئاوی ناوچه و شاتی لاهو بابهتاه باووه. ههربۆیه حازر بووه تهنانهت به سیانوور وهاڵم بداتهوه و تهرتیبی ڕووداوهکان و ههڵكهوتی هێزهکاان و ئاهوه كاه عێاراق پێشاتریش ماادده شایمیایییهکانی لاه باهرهی شهڕدا بهكارهێناوه ،سهرجهم ئهو شتانه جۆرێك خاترجهمیی لهالی كاربهدهستانی ئێران دروست كردووه و پێیان وا بووه كه له ههر حاڵدا تێزی بهرپرسیارێتیی عێراق لهو كارهساتهدا مهنتقیتر به نهزهر دهگات و بهم جۆره دهتوانن شوێنهونكهی هێرشه ژاراوییهكهیان بكهن. له بهرامبهردا ڕاپۆرت و بۆچوونی هێندێك شارهزا و ناوهندی لێكۆڵینهوهش ههن كه ئهو تێزه مونتهفی دهكاهن .ئێماه لاه ئاماادهكردنی ئاهو وتاارهدا ههوڵمانادا تاهنیا سااهرنج بدهین اه فاكتااهكانی تێااوهگالنی ئێااران لااه جینایااهتی ههڵهبجااهدا .بێشااك تێاازی بهرپرساایارێتیی عێااراقیش لااهو جینایهتااهدا بااێ فاكاات نییااه و كاااری زۆریشاای لهسهركراوه .با بۆ السهنگ نهبوونی ههڵسهنگاندنهكهمان له پێوهندی لهگهڵ تێزی جۆری گازه بهكارهاتووهکاندا ئیشاره بهوه بكهین كاه هێنادێك شاارهزا و ناوهنادی لێكۆڵینهوه ئهو تێزه ڕهت دهكهنهوه .بۆ نموونه ژان پاسكال زێندێرس ( )Jean-Pascal Zendersكه سهرۆكی پرۆژهی لێكۆڵینهوه له شهڕی كیمیایی و بایۆلۆژی لاه ئهنستیتۆی نێونهتهوهیی ئاشتی لاه ساتۆكهۆڵمه ( )International Peace Researche Institute’s Chemical and Biological Warfare Projectو چااوی بهو بریندارانهی ههڵهبجه كهتووه كه بۆ عیالج هاتوونه بروكسێل ،لهوه بهشكه كه له ههڵهبجه ڕاستهوخۆ سیانووری هیدرۆژێن بهكارهاتبێ ،چونكه لهو باوهڕهدایه كه ئهو گازه ههم زۆر زوو خاسیهتی خۆی لهدهستدهدا و بۆ كاریگهربوون پێویسته به ڕادهیهكی یهكجار زۆر بهكارببرێ و ههم جۆرێك تهقینهوهی بۆمباییشی پێویساته كاه ئهو جۆره تهقینهوهیه له ههڵهبجه ڕووی نهداوه .لهالیهکی دیكهوه ڕاپۆرتی تیمهکانی چهکپشكنینی نهتهوه یهكگرتووهكان لهسهر عێراق نیشان دهدهن كه حكومهتی ئهو واڵته زۆر جۆر گازی كیمیایی وهک سارین و تابوون بهكارهێناون كه دهكرێ گازه كوشندهكهی ههڵهبجه موشتهق یان تێكهاڵوێك لهو گازانه بووبێ. شك لهوهدا نییه كه ههروهك چۆن سهركهوتنی تێزی تاوانباریی عێراق له جینایهتی ههڵهبجهدا له حیساباتی سیاسیی ئهمریكاییهکان بێبهری نییه ،ههر بهو چهشنهش ئانتی تێزی تاوانباریی ئێرانیش دهتوانێ مۆتیای لهو جۆره بهاڵم پێچهوانهی لهپشت بێ .بۆ نموونه لهخۆڕا نییه كه بۆچوونهکانی دوكتور پێلتیێر له دهزگای مێدیایی ئهلجهزیرهدا ڕهنگدانهوهی تایبهتییان ههیه .ههر لهو گۆشهنیگایهوه دهكرێ ئیشاره به كارهکانی دوكتور موهممهد ئهلعوبێدی ،مامۆستای زانكۆ له لهندهن ،و قسهكهری ڕێكخراوی الكفاح الشعب (خهباتی گهل) بكهین كه خهریكی نووسینی كتێبێك لهسهر "ههقیقهت"ی ههڵهبجهیه كه شایهتیی براكهی كه لهو كاتاهدا ساهرههنگی ساوپای عێراق باووه ،دهگرێتاه خاۆی .ئهلعوبێادی لاه وتاارێكی ڕۆژی 2ی ژانویاهی 4115دا فاكتاه زانساتییهکان لاهنێو بۆچووناه پارانۆیاییاه دژه كاورد و دژه یههوودییهکانیادا دهخنكێنێ و ئیاددیعا دهکاا كاه ڕیوایاهتی ڕهسامی (واتاه ئاهوه كاه عێاراق بۆمباارانی شایمیایی ههڵهبجاهی كاردووه) لاهژێر تاهوژمی ئهنساتیتۆی یاههوودی باۆ كاروبااری پێوهندیادار باه ئهمنییاهتی میللییاهوه كاه دیاك چێنای جێگاری ساهرۆك و ریچاارد پێارل ڕاوێژكااری پێنتااگۆنیش هاوكاریاانن پاهرهی پێادراوه و كوردهکاان الیاهكی ئااهو لۆبیگهرییهن ،لۆبیگهرییهك كه گۆیا زۆر نیازی شاراوهی دیكهشی له پشتهوهیه. بێگومان ئهو لیستینگهی فاكته لهبیركراوهكانی فایلی ههڵهبجه كه من لێرهدا تهرسیمم كاردهوه ،باێ كاهموكووڕی نییاه .دڵنیاام لاه زۆر ڕێگاا و ساهرچاوهی جێمتماناهوه ئیمكانی ئهوهی تیشكی زیاتر بخرێته سهر ئهو پرسه ههیه ،بهتایبهتی كه قسه لاه كارهسااتێكه كاه بهساهر خۆماان هااتووه و بۆخۆماان لاهوێ باووین .كاربهدهساتانی ئهمریكا ئێستاش حازر نهبوون داتای ڕاستهوخۆی خۆیان لاهو پێوهندییاهدا تهناناهت باۆ هاوپهیماناهكانیان لاه نااتۆدا بكهناهوه ،و لاه باارهی جینایاهتی ههڵهبجاهوه ڕیوایهت و سیغهی جۆربهجۆر و دژبهیهك هاتوون و چوون .ههر ئهوه بۆخۆی بهسه باۆ ئاهوهی ههقویساتانی خۆمااڵی باه پشتبهساتن باه لۆبیگهرییاهکی وشایار و كاراماه ههوڵبدهن بیسهلمێنن كه دهلیلای كاافی ههیاه باۆ ئاهوهی كاربهدهساتانی كۆمااری ئیساالمیی ئێارانیش لهساهر نیمكاهتی تاوانباارانی جینایاهتی ههڵهبجاه دابنیشاێنرێن. ساغكردنهوهی مێژوو ،عهداڵهت بۆ قوربانییهکان ،ئاسوودهکردنی ویژدانی مرۆڤایهتی و داهاتووی سیاسیی ڕێژیمێكی دڕندهی دیكه له گرهوی ههوڵێكی لهم چهشنهدان. PELLETIERE,Stephen C., Iraqi Power and US Security in the Middle East, Strategic Studies Institute, U.S Army WarCollege,1990 .KUTSCHERA, Chris, Le défi kurde ou le rêve fou de l’indépendance, Bayard, Paris 1997 Web: waniski.com - abovetopsecret.com - michelcollon.info - middleeastreference.org.uk - liberation.fr
سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 44 :ی دێسامبری 4115
الپهڕهی 97 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
كاندیداتۆریی 7111ژن بۆ خهاڵتی ئاشتیی نۆبێل و چهند قسهیهك پاییزی ساڵی 4112لقی پاریسی ڕێكخراوی "بانگهوازی ژنێڤ به دژی مینه دژی كهسهكان" پێوهنادیی پێاوه گارتم و وێاڕای ئاگاداركردناهوهم لاه پارۆژهی كاندیادكردنی هاوبهشی ههزار ژن له دنیادا بۆ خهاڵتی ئاشتیی نۆبێلی ،4116پێشنیاریان پێكردم كه تێكۆشهرێكی ژنی ڕۆژههاڵتی كوردستان بۆ ئهو پرۆژهیه كاندید بكهم .منیش به خۆشواڵیی زۆر له پێشهاتنی ئهو ئینیسیاتیاهوه كه ههر نهبێ دهرفهتێكی مهعنهویی دیكه بوو بۆ گهیاندنی دهنگی كوردهكانی ئێران به دنیای دهرهوه ،پاش هااوفكری لهگهڵ هێندێك كهسایهتی و الیهنی كوردیی بهرپرس و پێوهندیدار ،دۆسیهی كاندیداتۆریی یهکێك له تێكۆشهرانی ژنی ڕۆژههاڵتی كوردستانم پێشكهشی ئهو ڕێكخراوه كه پرۆژهكهی وهڕێخستبوو و بنكهكهی له شاری "بێرن"ی پێتهختی سویسه كرد. له دۆسیهكهدا زانیاریی ورد و درێژ لهسهر كهسایهتی و تێكۆشانی كاندیدای دیاریكراو و ههلومهرجی سیاسی و كۆمهاڵیهتیی تێكۆشانی ژناان لاه ڕۆژهاهاڵتی كوردساتان هاتبوو .ههروهها ناونیشانی چهند ڕێكخراوێكی ئهوروپایی چاالك له بواری مافی مرۆڤدا و چهند كهسایهتییهکی كاوردی ناساراو لاه ئاساتی نێونهتهوهییادا كاه پێشاتر پێوهندیم پێوهگرتبوون درابوو بۆ ئهوهی بۆ لێكۆڵینهوه له لێوهشاوهیی "كاندیداكهمان" پرسیان پێبكهن. پێش ئهوهی بچمه سهر ئاكامی ئهو پرۆژهیه و چارهنووسی "كاندیدای كاندیداتۆرییهكه" ،پێویسته به كورتی ئیشاره به نێوهرۆكی پرۆژهكه بكهم .خهاڵتی ئاشتیی نۆبێل كه بێشك گهورهترین و بهناوبانگترین ڕێزلێنانی جیهانییه ،له ساڵی 7917اهوه كه دامهزراوه ،تهنیا به ده ژن بهخشراوه و سهرجهم براوهکانی دیكهی ئهو خهاڵته پیاو بوون .ئامانجی پرۆژهی كاندیدكردنی 7111ژن بۆ ئهو خهاڵته ستایش له خهباتی ژنان له واڵته جۆربهجۆرهکانی دنیادا و برهوپێادانی نێونهتاهوهیی ئاهو خهباتهیاه. بهاڵم پرۆژهکه تهنیا له مافی ژناندا كورت نابێتهوه و تێكۆشهرانی ژن له بواره جۆربهجۆرهکانی داكۆكی له مافی ژنان ،مافهكانی مرۆڤ ،گهشهكردن ،ژینگه ... ،و به كورتی سهرجهم ئهو كێشه و قهیرانه ئینسانییانهی دنیای ژنان و دنیای ئهمڕۆ لهگهڵیان دهستهویهخهیه ،دهخاتاه ژێار ڕۆژناهی خۆیاهوه .ئیبتكارهكاه بهڕهسامی لاهژێر چهتری كۆمیسایۆنی سویسایی ڕێكخاراوی یوونێساكۆ و وهزارهتای كاروبااری دهرهوهی سویساهوه وهڕێخاراوه و ژمارهیاهکی زۆر ڕێكخاراو و كهساایهتیی ناساراوی نێودهوڵاهتی پشتیوانیی لێ دهكهن .ئیدهی كاندیداتۆریی ههزار ژن له مانگی ژانویهی 4115دا بهڕهسمی لهالیهن كۆمیتهی خهاڵتی ئاشتیی نۆبێل له ئۆسلۆوه وهرگیراوه .ئهم كۆمیتهیه ڕۆژی 72ی ئۆكتۆبری دادێ بڕیاردهدا خهاڵتی ئهم جاره بدا به كێ و ههروهك دهزانین جگه له بایهخی گهورهی مهعنهوی و سهمبوولیكی خهاڵتی نۆبێل ،بڕێكی باهرچاو پارهش به براوهی خهاڵتهكه دهدرێ. له پرۆژهی ئینیسیاتیای كاندیدكردنی ههزار ژندا هاتووه كه ئهگهر بێت ئهو كاندیداتۆرییه به كۆمهڵه خهاڵتهكه وهرگرێ ،جگه لهوه كه بۆ ناساندنی ئهو ههزار ژنه به دنیا و ئاسانكاری له بواره جۆربهجۆرهكاندا كار دهكرێ ،ئهو پارهیهش دهخرێته خزمهت پرۆژه جۆربهجۆرهكانیانهوه. سهرهنجام ڕۆژی 49ی ژووئهنی ،4115كاتژمێر 77ی بهیانی ،ڕێكخراوهكانی پرۆژهی ههزار ژن بۆ خهاڵتی ئاشتیی نۆبێل له ناوچه جۆربهجۆرهكانی دنیادا بهڕهسمی و له چهندین مهراسیمی هاوكاتدا ناوی ئهو 7111ژنهیان ڕاگهیاند كه پێكهوه بۆ خهاڵتی نۆبێل كاندیددهكرێن. بهداخهوه ژنه تێكۆشهرهکهی كوردی ڕۆژههاڵت لهنێو لیستی كاندیداكاندا نییه .له نامهیهكدا به ڕێكهوتی 44ی ژوئهن كه خانمی رووت-گابی ڤێرمۆت ،سهرۆكی پرۆژهكه و ئهندامی پارلمانی سویس و شوورای ئورووپا ،بۆ نووسهری ئهم دێرانهی نووسیوه ،هاتووه كه ههڵناهبژاردنی كاندیداكاهی ئێماه "باه ماناای هایچ چهشانه قاهزاوهتێك لهسهر لێوهشاوهیی ناوبراو نییه ،بهڵكو بههۆی زۆربوونی ژمارهی كاندیداتۆرییهكان ،كۆئۆردیناتۆره ناوچهیییهكان و دهستهی نێودهوڵهتی ڕێكخراوهكه ناچار بوون كاه به جۆرێك ئهو ههزار ژنه دیاری بكهن كه لیستهكه ئاوێنهی ههمهڕهنگییهكانی دنیا و بواره جۆربهجۆرهكانی تێكۆشانی ژنانی جیهان بێ" .لهڕاستیدا ههر ئهو نامهیه و بهتایبهتیش ئهو بڕگهیه له نامهكه هانی دام كه ئهو بابهته بنووسم و مێدیای كوردی لهو مهسهلهیه ئاگادار بكهمهوه. با ههر لێرهدا و ههرچی زووتریش خوێنهری بهڕێز خاترجهم بكهم كه بهخۆشییهوه جێگای ژنای كاورد لاهو پرۆژهیاهدا باهتاڵ نییاه ،چونكاه -ئهوهنادی ئاهمن بازانم - النیكهم سێ كهس له ژنه ههڵبژێراوهكان كوردن .ئهو سێ ژنه بریتین له بهڕێز هێرۆ برایم ئهحمهد (هاوسهری جهالل تاڵهبانی ،سهرۆككۆماری عیراق) و بهڕێزان لهیال زانا و موویهسهر گیونهس تێكۆشهرانی كورد له باكووری كوردستان. شتێك كه مایهی ڕهخنه و تهنانهت شك و پرسیاره ئهوهیه كه ئهو لیسته ههزار كهسییه كه ژنانی نزیك به تهواوی واڵتانی دنیای تێیدان تاقاه یاهك ژنای ئێرانیشای تێدا نییه .ئهگهر چاوێك به لیستهكهدا بخشێنین دهبینین كه له دیاریكردنی ژمارهی ژنهكان بۆ ههر واڵتێك هێندێك جار یاسای ماتێماتیك و ڕێژهیی ههست پێدهكرێ، جاری وایشه ڕوون نییه بناخه و پێوانهكان چی بوون .بۆ نموونه 97ژن له هیندوستان 87 ،ژن له چین 54 ،ژن له برازیل 21 ،ژن له ئاهمریكا 35 ،ژن لاه ڕووسایه، 43ژن له ئیندۆنێزی 49 ،ژن له پاكستان 41 ،ژن له فیلیپین 76 ،ژن له ههر كام له سوودان و بهنگالدێش 72 ،ژن له ئهفریقای باشوور 71 ،ژن له ئووزبهکستان كه بۆ پاراستنی ئهمنییهتی گیانیان ناویاان بوونهكراوهتاهوه و 77ژن لاه ئهفغانساتان هاهڵبژێردراون .ساهبارهت باهو واڵتاناهی كوردیاان لاێ دهژی لاه عێاراق بێجگاه لاه هێرۆخان ،خانمی سۆزان -سهوسهن؟ -ئهحمهد له بهرهی ژنانی عێراقی ،له توركیه بێجگه لهو دووانهی ناوم هێنان دووی دیكه و له سوریه سێ ژن هاهڵبژێراون .لاه ئێرانیش ههروهك گوتم هیچ ژنێك -نه كورد ،نه غهیری كورد -ههڵنهبژێراوه.
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 94 :
Page : 67
ئهمن بۆخۆم هێشتا نهمتوانیوه خانمی ڤێرمۆت پهیدا بكهم و له واقعییهتی مهسهلهكه بكۆڵمهوه ،بهاڵم جێگای پرسیاره كه لهماهڕ واڵتێكای باه پانتاایی و حهشایمهتی ئێااران و بااه دهیااان كێشااهی سیاساای و كۆمهاڵیهتییااهوه كااه لهگااهڵی بهرهوڕوویااه و لااهوهش گرینگتاار سااێبهری ڕهشاای ڕێژیمێكاای وهک كۆماااری ئیسااالمی باااڵی نگریساای بهسهرداكێشاوه ،بۆ دهبێ كاندیداتۆریی تاقه یهك ژنی ئێرانیش قهبووڵ نهكرابێ؟ نهكا وهرگیرانی خهاڵتی ئاشتیی نۆبێلی 4115لهالیهن خانمی شیرین عیبادییهوه به دهرمانی یهكجارهكیی ههموو دهردهكانی ژنانی كۆمهڵگهی ئێران له قهڵهم درابێ .و یان لهوهش خراپتار كاهین و باهینێك هاهروا ساووك و هاساان پاهلی كێشاابێته نێاو مهسهلهكهوه؟ خۆ پرۆژهكه -ئهگهر تهنانهت ئهو ههزار ژنه له دوا قۆناغدا خهاڵتی نۆبێلیش وهرنهگرن -بایهخی سهمبولیك و تهبلیغاتیی خۆی ههیه و شاتهكه هاهر له بڕیاری كۆمیتهی نۆبێل -كه لهویشدا بێشك تێبینییه سیاسییهكان بڕیاردهرن -كورت نابێتهوه. مهسهلهیهكی دیكه كه حهز دهكهم ئاماژهی بۆ بكهم و ئهم جاره له پێوهندی لهگهڵ ههڵنهبژێرانی كاندیدا كوردهكهی ڕۆژههاڵت ئهوهیه كه جودا لهو حیساباتهی ئێماه ئاگامان لێ نییه ،ئایا پێوانهی لێوهشاوهیی بۆ ئهم جۆره خهاڵتانه چییه؟ خانمی ڤێرمۆت له نامهكهیدا بۆ من نووسیویهتی كه ئامانجی وان "بهرزنرخاندنی ئهو ههوڵ و فیداكارییانهی ژنانه كه دنیا نایانبینێ" .منیش هاودهنگ لهگهڵ ئهو ڕستهیه ،سهربازه بێناوهكانی بزاڤی ژنان و خهبات بۆ ئازادی و مافی مرۆڤ و هی ئهو تێكۆشهره شێلگیرانهی كه له خهفهقان و تاریكیدا به دهنگی نووساویان هاواری زهجر و بێدهرهتانیی چین و توێژهكانی میللهتێك بهرز دهكهنهوه و لهبهر ئهوهی لهگهڵ دنیایاهک له كهند و كۆس و مهترسیی ڕاستهقینه بهرهوڕوون و یان چونكه "كهسی میللهتی بێكهسن" بهقهد نێلسۆن ماندێلال و تهسلیمه نهسرین له دنیادا نهناسراون ،زۆر بۆ ئهو جۆره ستایش و ڕێزدانانه به لێوهشاوهتر دهزانم. ئهمن دهزانم كه موستهحهق بوون شتێكه و ئیستیوقاق كردن شتێكی دیكه ،بهاڵم زۆر بۆم سهرنجڕاكێش بوو كه دیتم لهو سێ ژنهی له سووریه ههڵبژێردراون دوو كهسیان قهدا ئهلجابی و بووتاینا شهعبان -له كابینهی ڕێژیمی بهعسدا وهزیرن!لهبهر ئهوهی ئهو بابهتهم زۆر بهپهله و یهکسهر پاش ڕاگهیانادنی لیساتی 7111ژناهکان نووسایوه ،پاڕ باهدڵ هیاوادارم لاه خوێندناهوهی ئاكاماهكانی ئاهو پرۆژهیاهدا ههڵهیهکم كردبێ ،یان ههر نهبێ موعجیزهی ههڵهیهكی تێكنیكی ڕوویدابێ .ئهگهریش وا نهبوو ،هیاوادارم ئاهو كهساانهی نرخای باهكارهێنانی ئاهو جاۆره كانااڵناه باۆ بهخشینی بوعدی نێونهتهوهیی به بزاڤی ژنانی كورد و سهرجهم خهباتی نهتهوهكهمان دهزانن ،لێی خۆش نهبن و ناڕهزایهتی لهو ناڕهوایییه دهرببڕن. پێویسته ئهوهش زیاد بكهم كه له وێبسایتی پرۆژهكهدا كه ئادرهسهكهی له خوارهوه دهبینن زانیارییه گشاتییهكان باه زماانی فارساییش نووساراون ،باهاڵم لاه ساهرهوهی لیستی ڕهسمیی ناوهكاندا ناوی پرۆژهكه به زمانی فارسی البراوه. وێبسایتی پرۆژهكه:
peacewomen.org7777
سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 31 :ی ژووئهنی 4115
قسهكانی هاوڕێ ئاسۆی حهسهنزاده له كۆبوونهوهی ئهنترناسیۆناڵ سۆسیالیست له ئیستانبوڵ جهنابی سهرۆك! ئاغای سكرتێری گشتی! بهشدارانی بهڕێز! بهختااهوهرم كااه دهرفااهتی ئااهوهم ههیااه لهالیااهن حیزباای دێمااوكڕاتی كوردسااتانی ئێرانااهوه سااهبارهت بااه بابهتااهكانی ئااهمجارهی دهسااتووری كاااری ئهنترناساایۆناڵ سۆسیالیستقسهبكهم .ئهگهرچی مهسهلهی واڵتی ئێمه ئێران بهشێك نیه له سووژهكانی كۆبوونهوهی ئیستانبوڵی كۆمیتهی ئاشتی و دێموكراسی و مافی مرۆڤ ،بهاڵم پێم وایه بۆ ئهوهی باس و بڕیارهكان بهبهرههم و سهركهوتوو بن ،پێویسته تهنیا به تهوهرێكی گشتی و رۆخییهوه نهچهسپین و بهجێیه لهنزیكهوه بڕوانینه ههموو لقوپۆپ و بڕگه تایبهتییهكانی بابهته ئهسڵییهكهمان كه مهسهلهی عیراق . ئالۆزییهكانی ئهمڕۆی عیراق و بهگشتی رۆژههاڵتی نێوهڕاست لهپێشدا ئهنجامی كارتێكاهریی كۆماهڵێك هۆکااری دهرهکای و باوونی كۆنتێكساتێكی ناوچهیییاه كاه ئێاران بهشێكی زۆر گرینگیهتی .ئهمن سهرهتای قسهكانم بۆ خستنهڕوویهكی سهرپێیی فاكتهری ئێرانی و نهخشی مهنفی و شێوێنهری كۆماری ئیسالمی له ئاڵوگۆڕهكانی عیراقدا تهرخان دهكهم و پاشان ههوڵ دهدهم ئهو مهسهلهیه به دوو فایلی دیكهوه گرێ بادهم كاه ههرساێكیان بهساهریهكهوه هاهڵقواڵوی فهلساهفهی زاتیای كۆمااری ئیساالمین و دهکرێ سزانامه(كیفرخواست)ێكی زۆر چڕوپڕیان بهدژی ئهو رێژیمه پێ ساز بكرێ .
الپهڕهی 93 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
ئهگهر كهسێك هاتبا وتارێكی لهسهر نهخشی كۆماری ئیسالمی له عیراقدا و بهگشتی كاراكتێری ئهو رێژیمه نووسیبا ،دهیتوانی ناوی وتارهكهی بنێ ههقیقهتی بێكهس یا ههقیقهتی ناكام ،واته راستییهک كه ههموو الیهک دهیبینن و دانیپێدا دهنێن ،بهاڵم كهس خۆی لێ ناكا به ساهحهب و ئاكامگیرییاهكی باهکردهوهی ئاهوتۆی لاێ وهرناگیرێ . ههروهك دهزانن بهر له شهڕی عیراق سهرۆكی واڵته یهكگرتووهكانی ئهمریكا رێژیمی ئێرانی خسته نێو تهوهرهی خراپاه و زۆر كاهس و الیاهن پێیاان واباوو كاه پالنای تازهی ئهمریكا بۆ ناوچه راماڵینی دهسهاڵتی مهالكانیش دهگرێته خۆی .ئهگهر ئهو شته رووی نهدا ،رهنگه هۆیهکهی پێش ههموو شتێك بگهڕێتاهوه ساهر ساهرنهكهوتنی مهیدانیی ئهمریكا له عیراق .راسته ههم ئهنترناسیۆناڵ سۆسیالیست موخالیفی دهخالهتی نیزامیی یهكالیهنه و ناقانوونیی ئهمریكا له عیراق بوه و ههم حیزبی ئێمهش به راشكاوی گوتوویهتی كه به پلهی یهكهم خوازیاری دووپاتبوونهوهی سیناریۆیهكی وێكچاووی عیاراق لاه ئێرانادا نیاه ،باهاڵم لاهو بڕوایاهدام كاه تێڕاچاوونی خراپای ئهمریكا له عیراقدا و دامركانهوهی ئێستای ترس و نیگهرانییهكانی كاربهدهستانی ئێرانی ئیسالمی سهبارهت بههاهرمانی رێژیمهكاهیان تاهنیا شكساتی ساهرۆک باووش نیه ،بهڵكوو دهبێ وهک زهبرێك چاوی لێ بكرێ كه بهو ئامانج و بههایانه دهکهوێ كه ئهنترناسیۆناڵ سۆسیالیستیش داكۆكییان لێدهكا. ئهمڕۆ گهورهترین ههڕهشه و ئهساتهمترین كۆساپی ساهر رێگاای هێمنایاهتی و دێموكراتیزاسایۆن لاه عیاراق تێرۆریزماه .خاهباتیش باهدژی تێرۆریازم دهتاوانێ زۆر شاێوه بهخۆیهوه بگرێ ،بهاڵم بهبێ ریشهدۆزییهکی ئازایانهی سهرچاوهكانی تێرۆریزم ،هیچ چاهکێك نااتوانێ ئاهو دێوهزمهیاه لاهپێ بخاا .ئاهمڕۆ تێرۆریازم لاه عیاراق وهک كاریگهرترین ئامرازی شاكاندنی ئاهمریكا و ئاهزموونی ناوێی سیاسای باهكار دهبارێ .ساادهترین ماهنتیق باه ئێماه دهڵاێ كاه ئاهوه ئاماانجی سروشاتیی كۆمااری ئیساالمیی ئێرانیشه ،بهچهشنێك كه زۆر لاه كاربهدهساتانی وهك ساهركۆماری پێشاووی رێاژیم تهناناهت باه ئاشاكراش گوتوویاناه و ئاهو شاته لاه دهزگاكاانی راگهیانادنی كۆمااری ئیسالمیشدا بهڕوونی بهدی دهکرێ. كۆماری ئیسالمیی ئێران لهو كاتهوه كه عیراق ئازاد كراوه ،باه گرتنهپێشای سیاساهتێكی دژبهیاهك و فاره رووخساار هاهوڵی داوه لهنێوهرۆكادا ئهوپاهڕی یارماهتی باه شكستی ئهمریكا و سهرنهگرتنی دێموكراتیزاسیۆن بكا بهبێ ئهوهی لهرواڵهتدا كارێك بكا كه كۆمهڵگای دهرهوه به شێوهیهکی چارهنووسی له خۆی بهاارووژێنێ .رێژیمای ئێران بهرهسمی خۆی وهک پشتیوانێكی ئهزموونی ئنتیقالی و تهنانهت وهک نێوبژیوانێكی باشی پشت پهرده نیشان داوه ،بهاڵم لهژێرهوه ههر لهوكاتهدا كه ههوڵی داوه لهباری سیاسییهوه شوێنهواری مهترسیدار لهسهر عونسوری شیعهی عیراق دابنێ ،بهكردهوهش تهغزیهی ئینسانی ،ماڵی و لۆژیستیكیی تاقمه تێرۆریساتهكانی كاردوه و لهرێگای بنیاته بهناو خێرخوازه ئیسالمییهكانیشهوه ههرمانی سهرههڵداوانی موقتهدا سهدری دهستهبهر كردوه.ئهمه راساتییهکی حاشااههڵنهگره و بهڵگاهی زۆرن و باۆ نموونه دهتوانم ئاماژه بكهمه وتهكانی بهرپرسی پێشووی سرویسه نهێنییهكانی ئێران له عیراق له وتووێژی لهگهڵ رۆژنامهی "الشارق االوسا "دا ،قساهی هێنادێك لاه لێپرسراوانی ئاهزموونی ئنتیقاالی و نیاازی دهركردنای هێنادێك ماهئمووری ئیتالعااتیی ئێاران لاه عیاراق ،لێكۆڵیناهوهی زۆر ساهرچاوهی موعتهباهری رۆژنامهگاهریی وهک واشاینگتۆن پۆسات و واڵ ساتریت جورنااڵ لهساهر كاهین و بهیناه بهردهواماهکانی رێاژیم و ئهلقاعیاده ،راپاۆرتی ماانگی ماای وهزارهتای دهرهوهی ئاهمریكا كاه ئێاران باه گهورهترین پشتیوانی تێرۆریزم لهقهڵهم دهدا ،قسهكانی وهزیری نێوخۆی ئاڵمان سهبارهت به پێوهندیی ئێران بهو گرووپه تێرۆریستییانهی لاه واڵتاانی ئورووپاییادا كار دهكهن ،راپۆرتێكی وهزارهتی دیفاعی ئیتالیا ،ئاكامگیرییاهكانی بهشاێكی باهرچاو لاه لێكۆڵیناهوه پۆلیساییهكانی تهقیناهوهکانی عیاراق و هاهروهها رووداوهكاانی سنووری نێوان ئێران و عیراق. لهگهڵ ئهوهشدا بهداخهوه رێژمی ئێران بهو جۆرهی دهبێ مامهڵهی ئازایانهی لهگهڵ نهكراوه و جۆرێك ههستی خاترجهمی لهدڵی كاربهدهستانی رێژیمدا پێكهاتوه ،به چهشنێك كه ههروهك دیتمان چهند رۆژ لهمهوبهر به ئاشكرا رێورهسمی بانگهواز و ناونووسی بۆ ئهنجامدانی كردهوهی خۆكوژیله عیراق و ئیسڕائیلیان له تاران بهڕێوه برد و له مهسهلهی بهدیل گیرانی مارینه بریتانیایییهكانیشدا لهوپهڕی تهکهببور و لهخۆڕادیویدا بێحورمهتییان پێكردن و قسهیان له دادگاییكردنیان كرد. فایلێكی رهشی دیكهی كۆماری ئیسالمی له ئاستی نێونهتهوهییدا كه پێم خۆشه لێرهدا به كورتی ئیشاڕهی پێ بكهم مهسهلهی بهرههمهێنانی ناوهكی و پرۆژهی ئێران باۆ دهستراگهیشتن به چهكی ئهتۆمییه .بهداخهوه بڕیارنامهی حهوتووی رابردووی ئاژانسی نێونهتهوهیی وزهی ئهتۆمی مێكانیزمی سپاردنی سیستماتیكی ئهو پهروهندهیاهی به ئهنجوومهنی ئاسایشی نهتهوه یهكگرتووهكان تێدا نههاتوه.ئهوه لهحاڵێكدایه كه ئیدی كهس گوومانی له بوونی ئۆرانیاۆمی خۆشاكراو و دهزگاای ساانتریفوژی
P2
و
ههوڵی بهدهستهێنانی پلۆتۆنیۆم له ئێران نیه و ههوڵی كاربهدهستانی رێژیمیش لهسهرهتاوه تا ئێستا ههر شاردنهوهی راستییهكان و كاتكوژی بوه .ههربۆیه كۆمهڵگای نێودهوڵهتی پێویسته جارێك بۆ ههمیشه بهخۆی بڵێ كه لهو بوارهشدا لهگهڵ رێژیمێكی نیازخراپ و بێدیسایپلین بهرهوڕوویاه كاه نااكرێ هایچ متمانهیاهكی پێبكارێ و ههرچهشنه چاوپۆشییهکی ئهمڕۆ دهتوانێ سبهینێ ئاكامی قهرهبوو نهکراوی بهدواوه بێ. دوایین بڕگه له كارنامهی كۆماری ئیسالمی كه دهمهوێ لهقاوی بدهم مهسهلهی دێمۆكراسای و ماافی مرۆڤاه .ئاهو مهساهلهیه تاهنیا كێشاهی هاونیشاتمانانی ئێاران نیاه، چونكه رێزگرتن له مافهكانی مرۆڤ و ئیرادهی خهڵك بنهمای نێونهتهوهیییان ههیاه.جگهلاهوهش باه ئاهزموون دهركاهوتووه لاه ئاهمان داباوونی رێژیماه ساهرهڕۆكان لاه پێوهندی لهگهڵ پهروهنده نێونهتهوهیییهكانیان ههمیشه دهستیان بۆ سهركوتی نێوخۆیی ئاوهاڵتر دهكاتهوه.لهالیهكی دیكهوه تهنیا كاتێك كۆمهڵگای نێونهتهوهیی له شهڕڕی سیاسهتی دهرهوهی ناسالمی رێژیمێكی وهك ئێران رزگاری دێ كه له نێوخۆدا نیهادی سیاسیی لێپرسراو و دێموكراتیك حوكم بكهن.
الپهڕهی 92 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 67
لێرهشدا پێویست ناكا بچمه نێاو جوزئیاتاهوه و راساتییهكان بۆخۆیاان هااوار دهكاهن .باهپێی هێنادێك راپاۆرتی ئهمسااڵی وهک های رێكخاراوی نێونهتاهوهیی لێباوردن، پهیامنێرانی بێسنوور و هیومن رایتس واچ و ئاكامگیرییهكانی سهفهری ئامبنی لیگابۆ بۆ ئێران ،له یهک سااڵی راباردوودا لاه ئێاراندا 188ئێعادام باهڕێوهچوون كاه چهند ئهندامی حیزبی دێموكڕاتی كوردستانیان لهنێودایه ٨٩١ ،كهس لهئاپۆرای گشتیدا شهلالقكاری كراون ،دهستی 11كهس بڕدراون 35 ،بووكراوه داخراون ،ئێران له بواری زهوتکردنی ئازادی بیروڕا لهگهڵ دهوڵهتانی وهك چین و كاۆرهی بااكوور و كووباا لاه كێباهركێدابوه ،باه دهیاان رۆژناماهوان و كهساایهتی و تهناناهت نوێناهری مهجلیس لهگهڵ گیران ،تهعقیب و تهنانهت لێدان بهرهوڕوو بوون و سهدان خوێندكاری خۆپێشاندهر له زیندانهكان پهستێندراون . راستییهكی پێویسته كۆمهڵگای دهرهوه بیسهلمێنێ ئهوهیه كه كۆماری ئیساالمی لهبناهرهتڕا رێژیمێاك نیاه كاه ئیساتعدادی ریفاۆرمی دێماوكراتیكی تێادابێ؛ قساهكهرێكی رێكخراوی چاوهدێری مافی مرۆڤ لهو بارهوه رادهگهیهنێ كه دۆخی مافی مرۆڤ له ئێران پاش هاتنه سهركاری "ریفۆرمخوازهكان" خراپتر بوه و لهو پێوهندییهدا ئهمنیش پێم خۆشه بێنه و بهرهی گهاڵڵهكانی ئازادیی بووكراوهكان و البردنی تهبعیز بهدژی ژنان و نههێشتنی شكهنجه ،و ههروهها فرتوفێڵاه زۆردارییاهكانی ههڵبژارناهكانی مهجلیسی حهوتهم و بهکورتی شكستی ئیدهی ریفۆرمی دهروون حكوومهتی وهبیر بێنمهوه . هێندێك له سهرچاوه و ناوهندهكانی دیفاع له مافی مرۆڤ لهم دوایییانهدا رهخنهیان له سیاسهتی ئورووپا دهرههق به کۆماری ئیسالمی گرت .ئێمهش ههر پێمان وایاه كاه ئاهو سیاساهته لاه شاكڵی ئێساتایدا سیاساهتێكی ناهزۆك و بێبهرههماه .رۆژی 20ی ئاهم مانگاه یهكیاهتیی ئورووپاا باۆ یهكاهم جاار بریارنامهیاهكی مااهحكوومكردنی راشكاوانهی كۆماری ئیسالمیی پهسند كرد و گهشهپێدانی پێوهندییهکانی دووالیهنهی به رێزگرتنی رێژیمی ئیسالمی له مافهكانی مرۆڤ بهستهوه .وێاڕای پێشاوازی لاهو ههنگاوه ،دهبێ قسهی وتهبێژی وهزارهتی دهرهوهی ئێرانتان لهوبارهوه وهبیر بێنمهوه كه گوتی ئێران هیچ مهرجێك قبووڵ ناكاا .بهداخاهوه ئورووپایییاهكان و لاهپێش ههمووان ئاغای سۆالنا هێشتا پێیان وایه به دوو سهفهر و چوار دانیشتن دهتوانن خووخدهی 25ساڵ سهرهرۆیی كۆماری ئیسالمی بگۆڕن .كۆمهڵگای نێونهتهوهیی لاهزۆر كۆناهوه بااهناوی پشااتیوانی لااه چاكسااازیی سیاساای سیاساهتی دیااالۆ و دهسااتهمۆ كردناای لهگااهڵ ئێااران بردۆتاه پااێش و تااازهترین نموونااهكان دووجااار چاوپۆشاای لااه كردهوهكانی رێژیم له كۆمیسیۆنی مافی مرۆڤی نهتهوه یهكگرتووهكان بوه ،بهاڵم ههروهك دهبینین ئهو جۆره ژێستانه تهنیا یارمهتیدهری ههرمانی دیكتاتۆڕی له ئێاران بوون و هیچی دیكه. بهشدارانی بهرێز! لهمكۆبوونهوهیهدا زۆر رهخنه له ئهمریكا و دهخالهتی نیزامای و سیاساهتی تاهكڕهوی دهگیارێ و لهساهر رێزگارتن لاه ئهساڵه بنچینهیییاهكانی ماافی نێونهتاهوهیی پاێ دادهگیارێ .ئاهمنیش الیاهنگری لاهژێرپێنانی ماافی نێونهتاهوهیی نایم ،باهاڵم پاێم وایاه هاهر لاهو كاتاهدا رهواش نیاه كاه كاۆڕ و كۆمهڵاه نێونهتهوهیییاهکان باه هاۆی ناههماههنگیی ستراتیژی و ركهبهریی قازانجپهرستانه و له ئاكامدا ههڵوێستی نهرم و شل ناراستهوخۆ تهمهنی رێژیمه دیكتاتۆرهکان و رۆژگاری تاڵی گهالنی ژێردهسته درێژ بكهنهوه .ئامانجه پیرۆزهكانی دێموكڕاسای و ماافی مارۆڤ كاه ئیادئالی هاوبهشای ههمووماناه ،ئااواتی سهربهساتی و باهختیاریی خاهڵكی واڵتاانی ناوچاهی ئێماه، پێویستیی نهخشی كارامهی ئورووپاا لاه رۆژهاهاڵتی نێوهراساتدا و تهناناهت بهرژهوهنادی ئهمنییاهتی میللیای دهوڵاهتانی ئورووپاا ،هاهمووی ئهواناه ئاهوه دهخاوازێ كاه كۆمهڵگای نێونهتهوهیی و بهتایبهتی دهوڵهتانی ئورووپایی لهگهڵ ئهو الیهنانهكه رۆژههاڵتی نێوهراست و دنیای موسڵمانیان كردوه به یانهی نهیاری(و كۆماری ئیسالمی له سهرووی وانهوهیه) ئازایانهتر بجووڵێنهوه. ئێمه پێمان وایه كه له نێوان مهحكوومكردنی سهر كاغهز لهالیهك و دهخالهتی نیزامی لهالیهكی دیكهدا زۆر رێگای كاریگهر بۆ پشاتیوانی كردنای باهکردهوه لاه رهوتای ئازادیخوازی له ناوچهی ئێماهدا هاهن .هاهروهك لاه زۆر باواری وهك پاراساتنی ژینگاه و نههێشاتنی هاهژاری و ...هتاد دا ،دێموكراتیزاسایۆنی رۆژهاهاڵتی نێوهراساتیش پێویستیی به بڕێك گوزهشت ،گوزهشتێكی كاتی ،له قازانجه ئابوورییهكان ههیهو دهبێ ئهو پێوهندییه بازرگانییانهی شاڕهگی رێژیمه ساهرهڕۆكان پێاكدێنن لهالیاهن دهوڵهتانی رۆژئاواوه تا رادهیهک بخرێنه نێو پهرانتێزهوه .ئهو كاتهیه كهههم ئێمه دهتوانین به ئازادی و دێموكڕاسای بگاهین و هاهم رۆژئااواش دهتاوانێ لاه كهشاێكی سالم و سهقامگیردا پێوهندیی پایهدار و ئاسووده لهبواره جۆربهجۆرهكاندا لهگهڵ واڵتانی ناوچهی ئێماه گهشاه پێبادا و هاهموومان پێكاهوه باۆ وهدیهێناانی قاازانجی گهالنی خۆمان و ئهو ئیدئاالنهی مرۆڤایهتی كه باوهڕمان پێیانه له درێژخایهندا بچینه پێش. سوپاستان دهكهم.
سهڕچاوه :ماڵپهری کوردستان مێدیا /ڕێکهوتی 2 :ی ژوئیهی 4112
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 95 :
Page : 66
ئاسۆی ئاڵوگۆڕ له دروشمی نهتهوایهتیدا تێبینی :له ئهسڵدا ئاهم دێڕاناه باۆ ڕاوێاژ و گفتگاۆ سیاساییه نێوخۆیییاهکانی پاێش كاۆنگرهی داهااتووی حیزبای دیماۆكراتی كوردساتانی ئێاران نووساراون .مهبهسات لاه بووكردنهوه لێرهدا فرهوانكردنهوهی بازنهی ئهو باسانهیه كه پێوهندییان به چارهنووسی گهلهکهمانهوه ههیه. ...دیاریكردنی خهت و ڕێبازی حیازب باهپێی قاازانجی گاهل و نیشاتمان دهباێ هاهروهها لاه مهساهلهیهكی گرینگای دیكاهدا كاه لاهو كۆنگرهیاهدا دهخرێتاه باهر بااس و لێكدانهوه ڕێنیشاندهرمان بێ .ئهویش شوعاری ستراتژیی حیزب و ڕوانیمان له ڕێگاچارهی مهسهلهی نهتهوایهتی له واڵتهكهمان دایاه .كاۆنگره ئۆرگاانی هاهره باهرز و سهروهر له حیزبی ئێمه دایه و بهپێی ئوسوولێكی دیمۆكراتیك كه ههمانه ههرجۆره گۆڕانكاری و ئاڵوگۆڕێك كه به پێویست بزانرێ دهبێ لاه ئاكاامی كاار و تێكۆشاانی چهند ڕۆژهی نوێنهرانی كۆنگرهدا بێته دی .بهو هۆیه و ههروهها لهبهر گرینگی و چهند الیهنه بوونی مهسهلهكه ،مهبهستمان لێرهدا هاهڵبژاردنی خاهتێك و الیاهنگری كردن له ڕێگاچارهیهكی دیاریكراو نییه و تهنیا ئیشاڕه به چهند خاڵێك دهكهین ههتا كۆنگرهكهمان لهبهر ڕووناكایی وان و سهرجهم ئهو تێبینییانهی لێرهدا دهرفهتی شیكردنهوهیان نییه به باشترین و گونجاوترین بڕیار بگا. هاوڕێیان ،دامهزرانی حیزبی دیمۆكراتی كوردستان و مێژووی خهبات و تێكۆشانی دهیان ساڵهی ،بهتایبهتی لهو الیهنهوه بایهخداره كه ئهو حیزبه توانیویهتی هێندێك تایبهتمهندیی تازه به بزووتنهوهی كورد ببهخشێ .گرینگترین تایبهتمهندی كه دیاره حیزب خۆی به تاكه ساحێبی نازانێ ئهوهیه كه وشیاریی نهتهوهیی سهدان ساڵهی كورد پاش شهڕی دووههمی جیهانی دهخرێته نێو قالبێكی مۆدێرن و هاوچهرخ .ئهو نوێكارییه له شێوهی خهبات و تێكۆشانیشدا خاۆ دهناوێنێ ،باهاڵم ئاهوهی لێارهدا باۆ ئێمه گرینگه نوێكاری له ههڵبژاردنی خهت و ئامانجهكان دایه. خهباتگێڕی نوێی كورد بهر له ههموو شتێك باوهڕی قووڵی به بوونی نهتهوهی كورد كه خاكهكهی به ناههق دابهش كراوه ههیه ،بهاڵم ڕاست لهبهر ئهوه كه خوازیاری وهدیهاتنی مافه نهتهوایهتییهكانی میللهتهکهیهتی ،داخوازه سیاسییهكانی به لهبهرچاوگرتنی ئاگایانهی سهرجهم پارامێتره نێوخۆیی و دهرهكییهكان دیاری دهكا و بهبێ ئهوهی تووشی ڕاڕایی و لهرزۆكی بێ ،دهشزانێ خۆی لهگهڵ ههلومهرجه جۆربهجۆرهكان و گۆڕانكارییهكانی سهردهم بگونجێنێ. حیزبی ئێمهش ئهگهر خۆی به ڕێكخراوێكی سیاسیی سهربهخۆ و پێشهنگ و پێشكهوتوو دهزانێ ،نه دهبێ له پابهندبوون به شوعار و ستراتژییهك شاهرم بكاا و ناه لاه گۆڕینی شوعار و ستراتژییهكیش بترسێ .گرینگ ئهوهیه ئهو حیزبه وهك تا ئێستا نیشانی داوه ههروا قارهمانی ڕاستهقینه و سادقی خهبات بۆ مافه نهتهوایهتییهكانی گهلی كورد له ئێران بمێنێتهوه .یهكهمین و ئاخرین ستراتژیی حیزب ،بهرزترین و پیرۆزترین ئامانجی حیزب ،ئهوهیه كه مرۆڤی كورد لهسهر خاكی خاۆی خااوهن مااڵ بێ و ههست بكا چارهنووسی خۆی به دهست خۆیهتی .ئهوه كاكڵی ههمیشهیی شوعار و ستراتژییهکانمان و نوختهی گهیشتنی ههموو سیاسهت و ههڵوێستهكانمانه .قاهت نهگۆڕاوه و قهتیش ناگۆڕێ! ئهگهر ئێمه خۆمان باه هاهڵقواڵوی كۆماهاڵنی خاهڵكی كوردساتان بازانین ،دهباێ هاوكاات ئیلهامباهخش و ئیلهاام لێوهرگریاان باین .هاهروهها ئهگاهر ههلوماهرجێكی ناوێ پێویستیی وتارێكی نوێ و كردارێكی نوێ به ههموو الیهك بسهلمێنێ ،شانازی قبوڵ كردنی ههقیقهته تازهكانه ،نهک پشت گوێ خستنیان .ههروهك چۆن ئێمه دهڵێین كه بهپێی ههلومهرج هیچ كام له شێوه مهشرووعهكانی خهبات ڕهت ناكهینهوه ،ههر بهو پێیهش باه ماافی خۆماان و ئاهركی سهرشاانمانی دهزاناین كاه ئهگاهر شاوعاری ستراتژیمان لهگهڵ ههلومهرجێكی دیاریكراو نهگونجا دهسكاریی بكهین .بهاڵم دهبێ بزانین بۆچی ئهو دهسكارییه دهکهین و چ ههلومهرجێكی ئهوتۆ هاتۆته پێش كه ئهو دهسكارییه پاساو بدا. حیزبێكی مهسئوول له دیاریكردنی سیاسهت و ههڵوێستهكانیدا نابێ تهنیا له فكری دڵخۆش كردنی كاتیی خهڵكدا بێ و ئهگهر بیر له قازانجی بزووتنهوه بكاتهوه ،نه دهبێ قۆناغهكان بپهڕێنێ و نه له قۆناغهکانیش بهجێ بمێنێ .حیزبی ئێماهش باه ماهرجێك واقیعبیناناه بجووڵێتاهوه و لهگاهڵ گاهلی خاۆی ڕاساتگۆ و لهگاهڵ گاهالنی هاوچارهنووسی هاوپهیمان بمێنێتهوه ،دهتوانێ و لهسهریهتی ههر چهشنه ئاڵوگۆڕێكی بهجێ له چۆنیهتیی بهڕێوهبردنی خهباتدا پێكبێنێ. پێم خۆشه ئهوهش بڵێم كه ئهگهرچی دروشمی ستراتژیی ههر بزووتنهوهیهک تیرهغهی ئهو بزووتنهوهیهیه و سهرجهم دینامیكی خهبات و تێكۆشانی ههر حیزبێك ئاكام و پاشكۆی دروشمه ستراتژییهكهیهتی ،بهاڵم دروشمی ستراتژی بهتهنیا ناتوانێ كارسااز باێ و ئاهوه تاهنیا گاۆڕینی ئاهم دروشام باۆ ئاهو دروشام نییاه كاه دهتاوانێ لاه سهركهوتن یا داكشانی خهباتی میللهتێكدا بڕیاردهر بێ .ئهوهی بڕیاردهره پێش ههموو شتێك یهکیهتی و یهکڕیزیی خهبات و ههوڵ و توانای پێشڕهوانی ئهو خهباته بۆ بهکارهێنانی ههموو فاكتهره ناوهکی و دهرهکییهكان به قازانجی بزووتنهوهیه .لهو بارهوه ئهزموونی خهباتی گهالن و بهتایبهتی تاقیكردنهوهی تاڵی گهلی فهلهساتین زۆر دهرسی بۆ ئێمه تێدان كه پێمان دهڵێن ئهوه كه "چیت دهوێ" به تهنیا بهس نییه ،بهڵكو دهبێ زۆرتر له فكری ئهوهدا بی كه "چۆنت دهوێ" و "چی بۆ دهكهی". حیزبی ئێمه وێڕای ئیمانی پتهوی به مافهكانی نهتهوهی كورد له تهواوهتیی خۆیدا ،به لهبهرچاوگرتنی ڕاستییه مێژوویییهكان و ههلومهرجی نێونهتهوهیی ،لهو باوهڕه دایه كه مادام ئێمه له ئێران دهژین ،چارهنووسی سیاسیشمان لهگهڵ چارهنووسی سیاسیی گهالنی ئێران پێكهوه گرێدراوه .ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر شكڵهکانی دیكهی
الپهڕهی 96 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 65
مافی چارهی خۆنووسین ،سهرهڕای هۆگریی ڕۆڵهكانی گهلهكهمان به ئامانجی خودموختاری ﴿بهتایبهتی له قۆناغی خوێناویی خهبات باهدژی كۆمااری ئیساالمیدا﴾ ،ئێماه هااهرگیز ناااوی خودموختاریمااان وهک ئهلهکساایری مهسااهلهی كااورد چاااو لااێ نااهكردوه و ههمیشااه لااهو باااوهڕهدا بااووین كااه بااه لهبااهرچاوگرتنی كاااراكتێره قااهومی و جۆغرافییهكانی كۆمهڵگای ئێران ،فیدرالیزم به ههموو کهموكورتییهکهوه كه وهک ههر سیستمێكی دیكه دهتوانێ ههیبێ ،لهبارترین و گونجاوترین ڕێگاچاارهی نیهاادیی كێشه و گرفتارییهكانی واڵتهكهمانه. به لهبارزانینی فیدڕالیزم لهالیهن حیزبهوه مێژوویهكی یهكجار كۆنی ههیه كه بۆ نموونه دهتوانین ئاماژه به كتێبه بهناوبانگهكهی دوكتور قاسملووی ڕێبهرمان (نزیاك به چل ساڵ لهمهوبهر) ،باس و گفتگۆكانی سهروبهندی كۆنفڕانسی سێههمی حیزب له ساڵی 7351ی ههتاوی ،یادداشتی خاكهلێوهی 7358ی حیازب باۆ خوماهینی و زۆر وتراو و نووسراوی وهك ژماره 769ی ڕۆژنامهی "كوردستان" ی زیاتر له سێزده ساڵ پێش ئێستا بكهین. بهو حاڵهش پێویسته بڵێین ئهوه كه كێ و كهنگێ فونه دروشمی هێناوهته گۆڕێ لهخۆیدا گرینگ نییه .تهنانهت جاری وایه ههلومهرج و چوارچێوهی بڕیاردان و كۆنگره گرتنیش بۆ حیزبێك دهتوانێ كۆسپی سهر ڕێگای وهدیهێنانی ئاڵوگۆڕهكان له كاتی دڵخوازیاندا بێ .ههر بۆیه ساهرجهم ئاهو تێبینییاه زهینای و ڕهوانییاناه بایاهخێكی كهمتریان ههیاه و گریناگ گونجااوبوونی دروشامهكان لهگاهڵ واقیعییااتی عاهینیی خاهبات و ساهداقهت و لێبڕاویای ئهكتاهرهكانی بزووتناهوه لاه بردنهپێشای مهساهلهی گهلهكهمان دایه. زۆر جار كه ڕهخنه له شوعاری ستراتژیی حیزب گیراوه ،گوتراوه كورد ههرچی داوا بكا ،ههر پێی ڕهوا نابینن و به ههمان شێوه قهاڵچۆ دهکرێ ،مادام وایه دهبێ النی زۆری مافهكانی داوا بكا بۆ ئهوهی ههر نهبێ به النی كهمی داخوازییهكانی بگا .له ڕاستیدا بۆچاوونێكی ئاهوتۆ ساهرهڕای ماهنتیقێكی ئاساان كاه تێیدایاه ،نااكرێ وهک ئارگومێنتی سیاسی چاوی لێ بكرێ .ئێمه زۆر جار گوتوومانه بهرزكردنهوهی شوعاری خودموختاری لهالیهن حیزبهوه ناه لاه تارس و ناه لهباهر خااتری گاهلی حاكماه، بهڵكو له ئاكامی ههڵسهنگاندنی توانا و دهرهتانی خهباتی خۆمان و ڕادهی هاتنه مهیدانی گهالنی دیكهی ئێراندایه .ههر بهو پێیه ئهگهر سبهی ڕۆژ گاهلی حااكم یاا حكوومهتێكی ناوهندییش مافه سیاسییهکانی گهلهكهمانی سهلماند ،ئهوه نهک لهبهر زۆر یا كهم ویستنی ئێمه ،بهڵكو له ئاكامی هاوکێشهی هێزهكان ،و یان قهناعهت به چارهسهری ڕاستهقینهی كێشهكاندا دهبێ. سهبارهت به دروشمی ئێستای حیزب پێویسته بگوترێ ئهوهندهی دهگهڕێتهوه سهر دیمۆكراسی شتهکه ڕوونه؛ ئێمه جیا له باوهڕی قووڵمان به دیمۆکراسی وهک پرهنسی و وهك چهمكی دابهشكردنی دهسهاڵت ،دیمۆكراسی به زهمینه و زامنی مافهكانی گهلهكهشمان دهزانین .ههرچی خودموختاریشه ،دهبێ لهسهر ئهوه پێ دابگرم كه ئهوهی بۆ ئێمه گرینگه نێوهرۆكی شتهكانه نهك ناو و شكڵیان .حیزبی ئێمه به لهبهرچاوگرتنی ههموو ئهو ستهمانهی لهساهر گهلهكاهمان باووه و باه ساهرنجدان باه پۆتانسایهلی مافه ڕهواكانی كورد ،ڕیزه داواكارییهكی بهرین و پێشاكهوتووی سیاسای لاه قاالبی خودموختاریادا فۆرموولاه كاردوه و ئاهزموونی وتووێژهكاانی پااش شۆڕشای ئیساالمی و دواتریش نیشانیان دا كه به هیچ چهشنێك حازر نییه لهو نێوهرۆكه بهرههقه پاشگهز بێتهوه. هێندێك جار بیستوومانه دهڵێن كه حیزبی دیمۆكرات سهرنجی نهداوهتاه جیااوازیی نێاوان خودموختااری و فیادرالیزم .ئێماه زۆر بااش ئاهوهمان لهباهرچاو باووه كاه لاه فیدرالیزمدا گهلی كورد دهتوانێ لهسهر بناغهی هوویهتی میللیی خۆی و نهک بهتهنیا لهڕێگای مافی هاوواڵتییهوه له دهساهاڵتی ناوهندیشادا بهشادار باێ .لاه غاهیری ئهوهدا ،ئهو تهعریفهی له دهسهاڵتی ئۆرگانهكانی خودموختار كردوومانه ،هیچی له سهاڵحییهتهكانی زۆر ئهیالهتی فیدڕالی دنیا كهمتر نهبووه .ڕاساته ئێماهش داوای خودموختاریمان كردوه و بۆ نموونه به مافه فهرههنگییهکانی كهمایهتییهكانی مهجارستانیش هاهر دهڵاێن "خودموختااری" ،باهاڵم تێكاهڵكردنی ئهواناه و تاوانبااركردنی حیزب به كهم ویستن كورتبینییهکی زۆری تێدایه. ههر له درێژهی ئهو قسهیهدا كه مهسهله زۆرتر مهسهلهی "مضمون"ه ،پێویسته ئهوهش زیاد بكهین كه كێشهی ئێمه كێشهی بهڕهسمی ناسینی میللهتێكه .ڕهنگاه باۆ هایچ كام له هاوڕێیان ههر جێگای پرسیاریش نهبێ كه سبهی ڕۆژ لهنێوان خودموختارییهكی سیاسی و نهتاهوهیی لهالیاهك و فیادرالیزمێكی ئیاداری و ئهیالاهتی لاه الیاهکی دیكهوه دهبێ كامیان ههڵبژێرین. سهبارهت به فیدراڵیزمیش ،پرسیاری ئهسڵی ئهوهیه كه ئایا ئهمڕۆ زهمینهی ههڵگرتنی ئهو شوعاره پێكهاتوه؟ لهو پێوهندییهدا دهکرێ زۆر دیاردهی وهک ئاڵوگۆڕهكانی ئێستا و داهاتووی ڕۆژههاڵتی نێوهڕاست و چوونهپێشی مهسهلهی كورد و پهرهگرتنی بهرچاوی ڕووحی نهتهوهیی كاورد (كاه دیااره ماهرج نییاه تاهنیا باه ماناای ویساتی سهربهخۆیی بێ) له نهزهر بگرین .لهالیهكی دیكهوه ،ئهمڕۆ فیدرالیزم به شێوهیهکی جیهانگیر وهک ڕێگاچارهی لهباری پێویساتییهكانی باهڕێوهبردن و مهساهلهی میللای چاوی لێ دهكرێ و لهم دوایییانهدا ههوڵی پیادهكردنی له واڵتێكی بهاڵلێدراوی وهك عێراقڕا بگره تا دهوڵهتێكی ئارام و پێشكهوتووی وهک ئیتالیادا دراوه و خهریكه ورده ورده لهنێو كۆڕ و كۆمهڵهکانی دهرهوه و نێوخۆی واڵتی خۆشماندا جێی خۆی دهکاتهوه. جیا له ههموو ئهوانه پێویسته سهرنجێكی تایبهتی بدرێته ههڵوێستی ئێستای گهالنی دیكاهی ئێاران .ئێماه ههمیشاه پێكاهوهژیانی ڕهزامهنداناه و یاهكێتی دڵخوازاناهی نهتهوه پێكهێنهرهکانی ئێرانمان به مافی حاشا ههڵنهگری وان زانیوه .ههر لهو كاتهدا نهمانویستوه خۆمان بكهینه وهكیلی وان و به هیوای ئهو ڕۆژه بووین كه خهبات و داخوازییهكانیان بگاته پلهیهک كه دهرفهتی هاوبهشی بهرزكردنهوهی دروشمی فیدرالیزم بۆ ههموومان پێكبێنێ.
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 91 :
Page : 66
بێشك داخوازه نهتهوهیییهكانی گهالنی غهیره فارسی ئێران ڕابردوویهکی كۆن و دهوڵهمهندی ههیه و لهو بارهوه ههر بۆ نموونه دهکرێ مهسهلهی كۆمااری دماۆكراتیكی ئازهربایجان له سهردهمی ڕێژیمی حهمه ڕهزاشا یان سهركوتی خهڵكی توركمهن سهحرا و عهڕهبهکانی خوزستان لهالیهن كۆماری ئیسالمییهوه وهبیار بێنیناهوه .ئاهمڕۆش ههروهک دهبینین ههموو ئهو گهالنه خاوهنی كۆڕ و كۆمهڵهی سیاسیی خۆیانن و داواكارییه قهومییهكانیان به شێوهی جۆراوجاۆر دهخهناه ڕوو .باهاڵم باهو حاڵاهش ئایاا دهكرێ بڵێین كه خهباتی میللیی ئهو گهالنه گهیشتۆته پلهیهک كه ئێمه بێنێته سهر پێداچوونهوه به ستراتژییهکانمان؟ لهالیهكی دیكهوه ئهو بۆچوونهش كه دهڵێ ههر گهلێك دهبێ ویسته سیاسییهکانی ،پێش ههموو شتێك بهپێی پێویستی و ئیمكانی خۆی دیاری بكاا ،شاایانی تێڕاماان و سهرنج پێدانه .ههروهها دهبێ ئهوهشمان لهبیر بێ كه مادام ئێمه خۆمان به دابڕاو له گهالنی دیكهی ئێران نازانین ،پێویسته خۆمان لهنێو دیالێكتیكی شوێن داناان و هاندانی یهکتر لهگهڵ وانیشدا ببینینهوه و ڕهنگه بهرزكردنهوهی هاودهنگی فیدرالیزم لهالیهن كوردهكانهوه بتوانێ تینێكی تازه باه ڕهوتای فیادرالیخوازی لاه ئێاران و سهرجهم ناوچه ببهخشێ. جگه لهوه دهبێ چاومان لهو ڕاستییهش بێ كه خودموختاری ،بزووتنهوهی ههر گهلێك دهخاته نێو پێوهندییهکی دووقۆڵی كه لهودا حكوومهتی مهركهزی ستاتوویهک به كهمه نهتهوهیهک دهبهخشێ ،لهحاڵێكدا له فیدرالیزمادا قساه لهساهر باهڕێوهبردنی هاوباهش و چهندالیهناهی هاهموو واڵتاه .ماادام ئێماه خوازیااری ڕووخاانی كۆمااری ئیسالمیین ،ئایا نابێ بهرگههی ئهو قۆناغهمان لهبهر چاو بێ كه لهودا ههموو پێكهاتهكانی كۆمهڵگای ئێران بۆ ساهرلهنوێ بنیاات ناناهوهی سیاسایی واڵت لاه دهوری یهک كۆ دهبنهوه و گهلی كوردیش دهبێته بهشداری ههره چاالكی مێزگردی گهالنی ئێران؟ هاوڕێیان ،ئهگهر قهرار بێ نهسلی ئێستا نهسلی فیدرالیزم بێ ،چ باشتر! بهاڵم ئیجازهم بدهن لهسهر ئهوه پێ دابگرم كه خودموختاری یا فیدرالیزم ،بۆ ئاڵوگۆڕ تهنیا گۆڕینی ناو و ڕواڵهت بهس نییه و ئهگهر بێت و گۆڕانكاری له خهتی سیاسایی حیزبادا پێكبێات و بكرێتاه شاكڵی ناوێی داخوازییاهكانی گهلهكاهمان ،دهباێ دهستنیشاانی بكهین مهبهستمان له فیدرالیزم كام فیدرالیزمه؟ ههروهها دهبێ بزانین چ بهرنامهیهکمان باۆی ههیاه و چهناده تێدهکۆشاین ئااڵوگۆڕێكی لاهو چهشانه بكهیناه ئاامرازی وهگهڕخساتنی دینااامیكێكی تااازهی تهڤگااهری .هاهروهك دهزاناان لااه کۆنااهوه جۆرێااك باهدبینی سااهبارهت بااه مهسااهلهی میللای تهنانااهت لااه الی زۆر كهسااایهتی و الیااهنی ئۆپۆزیسیۆنی "چهپ و پێشكهوتوو"ش ههیه .ئێمه تا به قهناعهت گهیاندنی ئێلیتی گهلی فاارس ڕێگایاهكی درێژماان لاه پێشاه ،كاهوابوو لهساهرمانه بهتایباهتای لاهو بوارهدا زۆر له جاران چاالكتر بین و ههوڵیش بدهین ژێرخانی فیكریی داخوازه سیاسییهكانمان ههرچی پتهوتر بكهین. به شێوهیهکی گشتیتر ،رهخسان و بهفیڕۆنهچوونی دهرفهته سیاسییهكانی داهاتوو بۆ گهلهکهمان له گرهوی تێكۆشانی هاودهست و یهکدڵی ههموو الیهک و بهکارهێنانی ههموو بیره باش و ڕهخنه بنیاتنهرهكان و گشت وزه و دهرهتانه ئهمڕۆیییهكان بۆ ههڵێنانهوهی ههنگاوه بهجێ و كاریگاهرهكان دایاه ،هاهنگاوی ساهركهوتوو ،هاهنگاوی گهوره... سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 6 :ی ژووئهنی 4112
ژنه دین٭ فڕینی شاوه ههمیشه بهسهرهاتێكی زۆر دڵتهزێنی ڕۆژانی شهڕم وهبیر دێنێتهوه .كاتێك پرووساهكان هێرشایان كارد ،لاه دهرهوهی شااری "كۆرمێال" مااڵێكم هاهبوو لاهوێ دهژیام .ئافرهتێكم دراوسێ بوو لهدهس بێبهختی و نههامهتی شێت ببوو .وهختی خۆی ئهو ژنه له تهمهنی بیست و پێنج ساڵیدا باه مااوهی تاهنیا مانگێاك بااوكی و شاووهكهی و كۆرپاه سااوایهكهی لهدهستدابوون ...زۆر جار كه ماهر لاه ماڵێاك وهژوور كاهوت دوایاه یهکساهر ڕووی تێدهكاتاهوه، ههروهك ئهوهی دهرگاكهیان بناسێ و به ماڵهكه فێر بووبێ. پاش ئهو بارانی بهاڵیه ،خهفهت و پهژارهی ئهو كۆستانه تینیان له ئافرهته گهنجی بهساتهزمان بااڕی؛ شااهش حااهوتووان لااه جێیاادا كااهوت و وڕێنااهی كاارد .ئینجااا پاااش ئااهو ههژانااه دهروونییااه توندوتیژه ،بێزاری و تۆراوییهكی بێدهنگ و ئارام ڕووی له ژنهكه ناا؛ ئیادی هایچ جووڵاهی لێاوه نههات ،بهحاڵ نانی دهخوارد و تهنیا چاوی دهبزووتن .هاهركاتێكیش ویساتبایان لاه جێای بێنناه دهر ،وهك ئهوهی خهریك بان بیكاوژن دهیزریكاناد و هاات و هااواری لاێ باهرز دهباۆوه .هاهر بۆیاه ههروا به ڕاكشاوی لێی گهڕان و لهمهوال بۆ پاقژكردنهوه و گۆڕینی پێخهفهكانی نهبا نهیان دهبزوت. پیرێژنێكی لهال بوو خزمهتی دهكرد .تاو تاوه چۆڕێكی ئاو دهدایه بخواتهوه یا كوتێك گۆشتی ساردی ده زاری دهپهستاوت بیجوێ. ...
الپهڕهی 98 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
داخوا لهو دهروونه ناهومێدهدا چی ڕادهبرد؟ واڵمی ئهو پرسیاره قهت نهزانرا ،چونكه ئهو ئیدی ههرگیز قسهی ناهكردهوه .ئایاا بیاری لاه مردووهكاانی دهكاردهوه ،یاان بهبێ ئهوهی بیرهوهرییهكی ئهوتۆی له زهیندا مابێ به ماخولیاوه خهون و خهیاڵی دهكرد؟ یا ڕهنگه ئهقڵه وێرانبووهكهی وهك ئاوێكی له خووڕین كهوتوو وهستابێ؟ پازده ساڵی ڕهبهق ئهو ژنه ههروا داخراو و بێجووڵه مایهوه. شهڕ دهستی پێ كرد و له یهكهمین ڕۆژهكانی مانگی دێسامبردا پرووسهكان هاتنه نێاو كۆرمیال .وهك دوێناێ باووبێ لهبیرماه ،...بهساتهڵهكێك باوو باهردی دهقهڵهشای. بۆخۆم بههۆی نهخۆشایی ئاازاری جومگاه لاه قهنهفهیهكادا پااڵ كاهوتبووم كاتێاك دهنگاه دهنگای قاورس و رێكاوپێكی ڕێگاا ڕۆیشاتنی پۆساتاڵهكانم هاتاه باهرگوێ .لاه پهنجهرهوه سهیرم كردن كه تێدهپهڕین؛ ههر دههاتن و نهدهبڕانهوه ،ههموو وهك یهك دهچوون و هاوكاات پێكاهوه باه چهشانێكی ساهیر و ناسروشاتی دهجاوواڵن .دوایاه فهرماندهكان سهربازهكانیان بهسهر ماڵهكاندا دابهش كرد .حهڤده كهسیان بۆ من نارد .هاوسێ شێتهكهشم دوازده كهسی وهبهركهتبوو كه یهکیان فهرماندهیهكی بهڕاستی الت و تووڕه و بهدفهڕ بوو. ههوهڵ ڕۆژهكان به ئاسایی تێپهڕین .له بارهی ژنهكه به فهرماندهیان گوتبوو كه نهخۆشه و ئهویش هیچ خۆی تێاك ناهنابوو .باهاڵم زۆری پێناهچوو ئاهو ئافرهتاه كاه كهس چاویشی پێنهدهكهوت بووه هۆی تووڕهیی و هارووژانی فهرمانده .ههر بۆیه لهمهڕ نهخۆشیی ژنهكه پرسیاری كرد .لاه واڵمادا پێیاان گاوت كاه ئاهو خانهخوێیاهی جهنابی له ئاكامی بهاڵیهكی زۆر گهورهدا پازده ساڵه له جێیدا كهوتووه .بهاڵم فهرمانده باوهڕی بهو قسهیه نهكرد و باه ئاهقڵی خاۆی پێای واباوو ئاهوا بهساتهزمانی دێوانه بۆ سهربهرزی و شانازییه كه له جێوبان نایهته دهر ههتا پرووسهكان نهبینێ و تووشیان نهبێ و ناچار نهبێ لهگهڵیان بدوێ .كاتێك فهرماندهیان برده ژووری ژنهكه ،بهسهریدا نهڕاند: "مادام ،داوات لێ دهكهم ڕاستبییهوه و بێیه قاتی خوارێ كه بتبینین". ژنهكه به نیگایهكی سارد و سهرگهردانهوه سهیرێكی كرد و وهاڵمی نهدایهوه .فهرمانده درێژهی دا: "ئهمن بێئهدهبی و سهرهڕۆیی قبووڵ ناكهم .ئهگهر بۆخۆت ههڵنهستی ،به چهشنێك ههر ناچارت دهكهم له جێ بێیه دهر و وهڕێ كهوی". ژنهكه وهك ئهوهی پیاوهكه نهبینێ ههروا جووڵهی نهكرد .فهرمانده كه ئهو بێدهنگییه ئارامهی ژنهكهی به نیشانهی ئهوپهڕی بهكهمدانان دهزانی بهجارێك هار بوو و وتی: "ئهگهر ههتا سبهینی نهیه خوارێ ،"...بهاڵم قسهكهی تهواو نهكرد و وهدهركهوت .ڕۆژی دوایه پیرێژنه خزمهتكارهكه له ترسان نهیادهزانی چای بكاا و هاهر دههاات و دهچوو .ویستی جل لهبهر ژنه شێتهكه بكا ،بهاڵم ژنه دهستی كرد به هات و هاوار و پهلهقاژه .فهرمانده ههر كه گهیشت خێرا وهساهركهوت .خزمهتكارهکاه چاوو خاۆی بهسهر القان دادا و پاڕایهوه: "نایههوێ گهورهم ،ڕازی نییه .بیبوورن ،زۆر گوناحه". فهرمانده تێمابوو و سهرهڕای تووڕهیییهكهی هێشتا نهیدهوێرا فهرمان به پیاوهكانی بدا كه ژنهی له جێ دهرێنن .كهچی لهپڕ له قاقای پێكهنینی دا و باه ئاهڵمانی دهنگی دان .چهند كهس له سهربازهكان دهمودهست ژنهكهیان بهسهر دۆشهكهوه ههڵگرت و وهك چۆن بریندارێك بهسهر برانكاردهوه ڕادهگوێزن هێنایانه خاوارێ .ژنهكاه ههمیهتی وه دهوروبهری خۆی نهدهدا و هیچ دهنگی لێوه نههات .ئاهو هاهتا باه ڕاكشااوی لێای گاهڕابان هیچای نهدهویسات .یاهكێك لاه پیاوهكاان بوخچهیاهك جلوباهرگی ژنهكهی لهپشت خۆی گرتبوو .فهرمانده دهستی لێك خشاندن و وتی: " ئێستا با بزانین بۆخۆت دهتوانی خۆت لهبهر كهی و بێی پیاسهیهكمان لهگهڵ بكهی؟" ئهوان ئینجا بهرهو دارستانی "ئیمۆڤیل" دوور كهوتنهوه .كاتێك دوو كاتژمێر دواتر هاتنهوه ،ژنهكهیان لهگهڵ ناهبوو .ئیادی ناه كاهس چااوی باهو ژناه كهوتاهوه و ناه كهسیش زانیی بۆ كوێیان بردوه و چیان لێ كردوه. ... ئێستا شهو و ڕۆژ یهکبین بهفر دهباری و دهشت و دارستانی به كراسی كهفێكی بهستوو كفن دهكرد .گور ههتا بهر دهرگاكانمان دههاتن و دهیان لووراند . ...بیری ئهو ژنه ونبووه ههروا له مێشكمدا هاتوچۆی بوو .زۆرم ههوڵدا لهالی كاربهدهستانی پرووس سۆراغێكی بكهم ،كهچی خهریك بوو لهسهر ئهوه ئێعدامیشم كهن! بههار داهات .سوپای داگیركهر وهاڵتی بهجێ هێشت .ماڵه دراوسێیهكهم ههروا داخرابوو .گژ و گیایهکی چاڕ و پاڕ لهساهر ڕێگاكاان ڕوواباوو .پیرهژنای خزماهتكار لاهو زستانهدا مردبوو .ئیدی كهس ئهو بهسهرهاتهی وهبیر خۆی نهدێنایهوه .ئهوه تهنیا ئهمن بووم كه هێشتا بێوچان ههر فكرم لێدهكردهوه :تۆ بڵێای چیاان لاهو ئافرهتاه كردبێ؟ ئایا بهنێو دارهكاندا بۆی دهرچووبوو ،یان كهسێك له جێیهك گرتبوویهوه و له نهخۆشخانهیهكیان خزاندبوو بێ ئهوهی بتوانن هیچ زانیارییهكی لاێ وهربگارن؟ دڵم به هیچ ئاوی نهدهخواردهوه ،بهاڵم لهگهڵ تێپهڕینی كات ورده ورده سوكناییم هات. پاییزی پاشان شاوه بهكۆمهڵ بهسهر دهڤهری ئێمهدا فڕینهوه .ئێستا كه ئازاری جومگهكانم هێور ببۆوه و نهخۆشییهكهم دهرفهتی پێ دهدام ،ههتا دارستانهكه وهدوویان كهوتم .چوار پێنج باڵندهی دهنووك درێژم ڕاو كردبوون كاتێك یهكی دیكهم ئهنگاوت ،بهاڵم ئهمهیان بهربۆوه نێو كهندهاڵنێكی پر له چرپی و گهاڵ .ههر بۆیه داگهڕام
الپهڕهی 99 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 66
ههڵیگرمهوه. كه چووم دیتم ئهوه نێچیره ئهنگهوتهكهم له پهنا سهری مردووێك كاهتووه .لاهپڕ وهك ئاهوهی مساتێكم لاه سانگی بادرێ ژناه شاێتهكهم وهبیار هاتاهوه . ...لاهو سااڵه شوومهدا ڕهنگه زۆری دیكه لهو دارستانهدا تێداچووبن .بهاڵم نازانم بۆ؟ دڵنیا بووم ،تهواو دڵنیا ،كه ئهو سهرهی لهپێشم بوو سهری ژنه بهستهزمانهكه بوو .ئیدی له هاهموو شاتێك گهیشاتم و وهك ئاهوهی بۆخاۆم لهگاهڵی باووبم باه هاهموو بهسااهرهاتهكهیم زانای .ئاهوان ئاهویان هاهروا بهساهر دۆشاهكهوه لاهنێو ئاهو لێارهواره سااارد و چۆڵهوانییهدا بهجێ هێشتبوو .ژنهكهش كه ههروا وهفادار به بڕیارهكهی مابۆوه ،لێگهڕابوو لهژێر چینی نهرم و ئهستووری بهفرهكاندا بمرێ ،بێئهوهی تهنانهت باسكی یا قاچیشی ببزێوێ .دوایهش گور هاتبوون و خواردبوویان .باڵندهكانیش به خووریی نوێنه لهبهریهك ههڵدڕاوهكانی هێالنهیان ساز كردبوو... ئهمن ئێسك و پروسكی خهمهێنهری ژنهدینم ههر ڕاگرتووه .دووعاش دهكهم كه ئیدی ههرگیز منداڵهكانمان شهڕ نهبینن. نووسینی :گی دو مۆپاسان ،دێسامبری 7884 وهرگێڕ له فهڕانسهوییهوه :ئاسۆی حهسهن زاده ٭ ژنه دین = ژنه شێت سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 4 :ی دێسامبری 4112
مناڵێكی گۆشهگیر گوند منااڵنی گۆشهگیری زۆر لێبوون ،بهاڵم ههر ئهمهیان له قهراخ دهریا دهخوالیهوه .یهكهم جار كه تووشی بووین نهمانزانی كاوڕه یاا كچاه؛ كراساێكی باهراوهژووی لهبهر بوو و سهریان تاشیبوو .به پێخواسی دهگهڕا و لهگهڵ ئاوازی دهریا گۆرانیی دهگوت .ههندێ جاریش لهباهر خۆیاهوه قساهی دهكارد و ههرچیاهكی دهدی نااوی دێناا و خاۆی باه خااوهنی دهزانای ،یاان ئاهو رساتانهی دووپاات دهكردناهوه كاه لاه گهورهكانی فێر ببوو. ههر كه چاوی به ئێمه كهوت لاه جێای خاۆی راوهساتا و وسات باوو ،وهک چاۆنیش لاه شاتێك دهڕوانای ئااوا تێماناهوه راماا. چاوهكانی وهک هی گهوران دهچوون و وهک چاوی ئاژهڵێكیش كامڵی و پێگهیشتوویییهكی بێزهڕ و بێگوناحانهی تێادا باهدی دهکرا .وێ نهدهچوو بزانێ كه ئێمه خهڵكی ئێره نین .ههروا بۆ تاقیكردنهوه یهك دوو قسهمان تێگرت ،بهاڵم چیی نهگوت و وا دیار بوو تێمان ناگا .كهچی هێشتا ههروا سهیری دهكردین ...لێره منااڵنی گوند ئهوهنده تهنیان كه وهک بهشێك لاه دیمهنی سروشتیی ئهو مهڵبهندهیان لێهاتوه ،لهكاتێكدا ئهوان خۆیان به خاوهنی سهربهستی ئهم ناوه كه جیهانی بچووكی وان پێكدێنێ دهزانن... كهمێك ئهوالتر كۆمهڵه كوڕۆكهیهك كایهیان دهكرد :منداڵهكان وایان دهنواند كهوا خاهریكن مردووێاك دهباهن بینێاژن .باۆ ئهو مهبهستهش یهكێكیان لهنێو پارچه بهلهمێكی شكاودا راكشابوو و ئهوانی دیكه لهساهر شاانانیان هاهڵگرتبوو .ئاهوان باهدهم ههنگاوناناهوه لهباهر خۆیاناهوه نازا و رۆڕۆیاهكی نائاشاانایان زهمزهمااه دهکاارد .یااهكێك لااه منداڵااهكان لهپێشااهوهیان دهڕۆیشات و بااهو لكااه دارهی رایدهوهشاااند رچااهی دهشااكاند ،ئااهوهی دوای ویااش چیلكااه و قوتوویهكی بهدهستهوه بوو تا تهقه تهقی پێبكا و دهنگی ناقووسی مهرگی پێدهربێنێ .ئهوان خێرا دهڕۆیشتن و دڵخۆش دیار بوون ،كاهچی لاهپڕ "مردوهكاه" خاۆی لاه "تابووتهكه" فڕێ دایه خوار و به گریانهوه ههاڵت .مناڵه گۆشهگیرهكه به حهپهساوییهوه سهیری كردن ،بهاڵم هیچ خۆی نهشهمزاند و گهشته پیاوانهیییهكهی خۆی به لێواری دهریادا درێژه پێدا. شهوێ مانگ ههاڵتبوو و رێگاكهی ئێمهی رووناك كردبوهوه .دارگوێزهكان ههردوو رۆخی رێیان تهنیبوو و تۆڕی پاهل و گاهاڵكانیان بهساهردا پهخشاان كردباوو .دارساتان تاریك بوو ،بهاڵم قهد و لقی درهختهكان لهژێر شۆقی مانگهشهودا سپی دهچوون .هیچ ماڵێك چرای لێنهدایسا و دهتگوت گوندییهكان حهز ناكهن مانگ كه بهم سهر له ئێوارهیه ئهو ههموو ناز و جوانییهی بهسهردا بهشیونهوه لاه خۆیاان باڕهنجێنن .واڵت خاۆش و دڵگیار باوو و ساهرهڕای ههنگاماهی خوشاه و چرپاه و ههسات و خوسات و بانگكردنهكان ،شهوی ئاماڵ سپی نهرم و هێمنی دهنواند .ههموو شتێك له ههمان كاتدا دووریش و نزیكیش ههست پێدهكرا .قهتارهی ههنگاوهكانمان و ههودای رێگاا، زۆر ههنگاونان و رێبڕینی دیكه و فره بیرهوهریی رۆژانی رابردووی وهبیر دێناینهوه .ئهو شهوه وا سهرلهنوێ سادهترین و بهخشندهترین جوانی ،واته مانگ ،ببوه چرای
الپهڕهی 711 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
رووناكیبهخشی دڵهکانمان و ئێمهش وهك ئهوهی گهنجێكمان دهست كهوتبێ كه شایانی نهبین نهوسنانه چێژمان لێوهردهگرت و به هیچ لێای تێار ناهدهباووین .شاهوی وا رێبوار هێنده سهر ههڵدهبڕێ رێگاكهی لێ ههڵه دهبێ ...شۆخی فریودهر ،مانگ!... لهکاتێكدا خاهریك باووین دهپهڕیناهوه ئهوباهری دێ ،لاه نزیاك خۆماناهوه دهنگێكماان هاتاه باهر گاوێ .ساهیر دهكاهین دهنگهكاه دهنگای لهگاهڵ خاۆ ئاخاافتنی منداڵاه گۆشهگیرهكهیه .ئێستا ئیدی به جوانی دهمانتوانی گوێی بۆ بگرین بزانین دهڵێ چی .لهراستیدا قسهكانی بریتی بوون لاه وشاه و رساتهی بێنێاوهرۆك و بێبایاهخ .زۆر جار كهسێك كه به رێیهدا دهڕوا بۆ ئهوهی ههست به تهنیایی نهکا پارچه شێعرێك یا پاشماوهی شتێك كه وهختی خۆی له قوتابخانه فێری بوه و له زهینیدا ماوهتهوه لهبهر خۆیهوه دهڵێتهوه .ئهو مناڵهش ههر وای دهكرد .بهاڵم ئهو چونكه شتی كهم دهزانی ،ههرچی لهو ژیانه كورتهیدا فێری ببوو كۆی دهكردهوه و دهیگوتاهوه .بیاری خوڵقێنهری منااڵن زۆر سهرهتایییه و بهدهوری ناوی شتهكان و وشه ساكارهكانی زماندا چڵ دهگرێ و گهشه دهكا .بۆ وێنه ئهو باسی مانگی دهكرد كه هێشتا بهتهواوی پڕ نهببوو و لهتێكی مابوو خڕ بێ ،ههربۆیه وهک كاڵهکێك دهچوو .لهمهش خۆشتر و سهیرتر ئهوه بوو كه له ههمان كاتدا مانگ كاڵهك بوو و كاڵهكیش مانگ .جگاه لهوه بۆ وی ئهو مانگه وهك كوولهكهیهکی شهقهباغییش دهچوو كه دهكرا نێوهكهی بكۆڵی ،سێ كون به نیشانهی زارێك و دوو چاوی تێبكهی و مۆمێكی تێدا دابگیرسێنی ههتا به شهو خهڵكی پێ بترسێنی .لهم ناوه ههموو كهس نهێنیی ئهو داوهڵهی دهزانی و چ خۆشی و سهیرییهكی بۆ كهس تێدا نهبوو و كهسیش لێی نهدهترسا ،كهچی بۆ وی تهواو تازه بوو و خۆش خۆش پێی پێدهكهنی .ئهو وهرزه كاڵهك تازه پێگهیشتبوون و به باری بهلهم بۆ گوندیان دێنان .ئهوهنده زۆر كه له قهراخ دهریاش له ههر جێیهك كه تۆوهکهی كهوتبوو رووابۆوه .ئهوا ماوهیهكی دیكهش جێژنی مریهمی مهسیح بوو و خهڵكی خۆیان بۆ ساز دهكرد. مناڵه گۆشهگیرهكه خهڵكی ئێره نهبوو .ئهو له گوندێكی ناوچیاڕا هاتبوو و وهك دانیشتوانی دم دهریا دهیانگوت بهرههمێكی چیایی بوو .یهكهمین ساڵهكانی ژیانی له چیا بردبوه سهر ههتا ئهوهی لهم دوایییانهدا كهسوكاری به شوێن كار و كاسبیدا شۆڕ ببوونهوه ئهم مهڵبهنده .چیایییهكان دابونهریتی تایبهت به خۆیانیان هاهبوو. ئهوان زۆر جار جهژن و ئاههنگیان وهڕێ دهخست .یهك لهو بهزمانه جێژنی"سهنت میشێل" بوو كه لهودا ئاگریان دهكردهوه و سهمایان به دهورهدا دهكرد . لهپڕ سهرلهنوێ كاڵهك دههاتهوه نێو قسهكانی مناڵه چیایییهکه ،باهاڵم لهباهر ئاهوهی وشاهكانی باهبێ مهبهساتێكی تایباهتی یاا باۆ دهربڕینای واتایاهكی دیااریكراو دهخسته نێو رستهكانهوه و رشتهی وتهكانی پێ ههڵدهبهست ،مانگ و كاڵهك مانای راستهقینهی خۆیان لاه دهسات دهدا و دهبووناه دوو شاتی بێنێاوهرۆك و ناامۆ .ئێماه لێرهدا ناتوانین قسهكانی وی بنووسینهوه ،ههڵبهت بایهخێكی ئهوتۆشی نیه .ئهوهی گرینگ و سهرنجڕاكێش بوو چهشنی پێكهنین و قسهكردنی بوو كه چاۆن خاۆی وهك گهوران دهنواند و دهنگی خۆی زل و بۆڕ دهکرد .بۆ وی چهند كهرتی دهستهواژهیهك دهیتوانی مانای ههموو شتێك بدا و ههرچی مهبهستی دنیایه لاه دهربڕدراوێكای زۆر كورتدا جێیدهبوهوه .كاتێك گوێت بۆ ههڵدهخست و دهتدی كه چۆن ئامرازهكانی زمان بهكار دهبا و چۆنیان لێكدهدا ،ساهرنجت دهدا كاهوا خهریكاه كاون و كهلێناهكانی گفت و ئاواز دهپشكنێ و نهێنییهكانی راوێژی بۆ دهردهكهوێ. كه دیتی ئهوا ئێمهی نهناسیاو خهریكین لێی نزیك دهبینهوه خۆی لهپشت دارگوێزێك گرت و لهحاڵێكدا كه له ترسان ههڵدهلهرزی دهنگی بهرز كردهوه بۆ ئهوهی ئێمه لهو بترسین .هاوڕێیهكمان به ئهنقهست ناوی پیاوچاكهكهی گوندهكهی ویی هێنا ":یاا حاهزرهتی میشاێل!" .هاهر كاه ئاهوهی بیسات ساهری لاهبان دارهكاه دهرێناا و باه تووڕهیی و شپرزهیییهوه وتی " :ئهوه گوتت چی؟!" مناڵهكه پێی سهیر بوو كهسانی بێگانه وشهیهك بڵێن كه ئهویش دهیزانێ و خاوهنهکهی بۆخۆیهتی .پاشاان لهپشات دارگوێزهكه راپسكا و هات بهنێو مه و سێبهره درێژبووهوهكانماندا رابورد .بهاڵم نهیوێرا بهو رێیه چۆڵهدا بڕوا كه ئێماه پێایدا هااتبووین .ههربۆیاه زڤرییاهوه و باۆ ئهوهی بهتهنێ نهبێ ههتا بهر دهرگای ماڵهكهمان وهدووماان كاهوت .كاتێاك گهیشاتینهوه ،گوێماان لێباوو لاه ساهرهوهڕا بانگیاان هێشات " :نیكۆلیناۆ! هاۆ نیكۆلیناۆ"... مناڵهكه به چوستی و خێرایی له رێگا پلیكاناوییهكه وهسهر كهوت و چۆوه ماڵێ ... گوند بههۆی ئهوه كه لهسهر كهلهكهی كێوێك ههڵكهوتبوو ،جگه لهو شهقامه گشتییهی بهنێو قهدیدا رادهبرد ،ههموو رێگاكانی به پلیكانه ساز كرابوون ،پلیكانهكان هێند زۆر بوون له ژمار نهدههاتن .شهوانه كه له ههیوانێڕا سهیری گوندت دهكرد ،رێگاكان وهك رشتهی كاكێشان دهچوون و خانووه ساوور و ساپییهكانیش لاه چهشانی بهستهڵهكی كارهبایی دهدرهوشانهوه .به رۆژیش كاتێك هاتوچۆت به پلیكانهكاندا دهكرد ،به هیچ تهواو نهدهبوون و وهكوو نۆتهكانی پیانۆیهكی كاۆنیش تهقاه تاهق و رمب و زرینگهیان بوو .پێشهوهی گوند دهریا بوو ،سهرهوهشی چیا.. بهیانی له باڵهخانهی ئهو ماڵهڕا كه ئێمهی لێدهحاواینهوه گوێمان لێبوو نیكۆلینۆ بهدهنگی باهرز گاۆرانیی دهگاوت هاهتاا بچاین چااوی لێبكاهین و ساهرنجی بادهینێ. شووشهیهكی به دهستهوه بوو و وێ دهچوو بچێ شتێك بكڕێ .وا دیار بوو له ماڵێ ورده ورده كاریان پێدهكرد . "ئهوه بۆ كوێ دهچی مام نیكۆلینۆ؟ " "دهچم دهورێكی لێدهدهم!" پێكهنینمان دههات ،بهاڵم نهماندههێشت گوێی لێبێ.. رێگا پلیكانییهكان ههوراز و ئهستهم بوون و هاتوچۆ پێیاندا بهزهحمهت و تاقهتبڕ .ههربۆیه واڵ و داشقهی پێدا دهرنهدهچوو و خهڵكی ناچار بوون به كۆڵی خۆیان
الپهڕهی 717 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
بارهكانیان پێدا بهرن .لێره كار و كاسبیی ههژاران به زۆری كۆڵكێشی و حهمباڵی بوو .بارهكان باری ئاو و دار و ئاسنهواڵه و بهرمیلی شهڕاب و زهمبیلی میاوه و تاای ئارد و چیمهنتۆ و بهردی خانوو و ...بوون .بارههڵگران كاتێك تێكههڵدهنگووتن سهیرێكی سهر و سهکتی یهکتریان دهكرد كه چۆن چاوهکانیان له بازنه دهرچووبوون، رهنگیان زهرد ههڵگهڕابوو ،زاریان ویشك و روخساری له تۆز و ئارهقهدا خووساویان تێكقووپابوو .ههموویان ده ساڵ له تهمهنی خۆیان پیرتریان دهنواند. كچۆڵهكان لهبهر باری دانهوێڵهی سهر شانیان سهریان دیار نهبوو و دهتگوت سهریان بڕیون .بارههڵگران پاشان دهگهیشتنه سهر گردێك كه وچانێكی كورتیان لێدهدا و لهوێ به به پشووسواری واڵمی سووی رێبوارهكانیان دهدایهوه .ئینجا به داوێنی ههورازه پلیكانێكی دیكهوه دهنووسانهوه و سهرلهنوێ تێههڵدهچوونهوه .سهرهڕای ههموو ئااهو رهنااج و مهینهتااهش لااه رواڵااهتی هاایچ كامیاااندا تۆسااقاڵه رق و قینێااك بااهدژی هاایچ كااهس و بااهدژی هاایچ شااتێك بااهدی نااهدهكرا .ئااهوان تااهنیا پێڕهوییااان لااه مهحكوومییهتێك دهكرد كه گۆیا پاداشهكهی چوونه بهههشت بوو .گومانیش لهوهدا نهبوو كه دهچنه بهههشت! ئهو رۆژانه ئێمه شایهتی سهرهتاكانی نیكۆلینۆ له كۆڵكێشاندا بووین .ههتا یهكێكمان گوێی له دهنگای دهباوو دهچاوه باهر هاهیوانێ ساهیاری بكاا بهشاكوم دیماهنی ئاهو دهمهساتهی له كیس نهچێ كه مناڵه گۆشهگیرهكهش تێدهگا كه ئهمیش وهک ئهوانی دی بوهته قوربانیی ئهو مهحكوومییهته .ئێمه زۆرمان سهیری حهمباڵاهكان كردباوو كه لهبهر تینی زۆری گهرما كراسهكانیان دادهنا و لهشی شهكهت و داكوتراویان دهخسته دهر ..سهر و باسكیان وهكوو گیایهكی له رۆناهی دهگهڕێ روو له حهوا بوون و ههر ماسولكهیهكی جهستهیان وهك ئهوه دهچوو كه تین بداتاه خاۆی هاهتا فریاای ساهر و باساك و شاان و مال بكاهوێ كاهوا لاهژێر بارساتایی زۆردا دهتالناهوه .كاتێاك دهحهسانهوه گشتیان وهك یهك دهچوون و رواڵهتی تهنی ههموویان ههمان هاواری بێسهدای ژان و ههژانی دهچریكاند .ئهمجار سهرهی نیكۆلینۆ بوو .لاه دڵای خۆمااندا دهمان گوت ئهمانه كه ئهمڕۆ ئێمه لهو حاڵهیاندا دهبینین كه چۆن تهنانهت له كاتی حهسانهوهشدا پشتیان چهماوهتهوه ،چاوهكانیان سهرهونخوون بوون و ههنیاهیان تێكشكاوه ،سهردهمێك منداڵێكی وهك نیكۆلینۆ بوون. كۆڵهکانی ههوهڵی نیكۆلینۆ سهتڵێك ئاو ،كیسهیهك رژی یا قرتاڵێك میوه بوون و به هاسانی رایدهگواستن .ههر كاتێكیش كه دهگهیشته بهر ههیوانی ماڵهکاهی ئێماه رادهوهستا بۆ ئهوهی بزانین ههوه و گۆرانییان دهڵێ .بهاڵم ههر له ئێستاوه ههستمان دهكرد ههناسهی له ئاوازی گۆرانییهکه بهجێدهمێنێ .سهرباری ئهوهش ههر حهزی دهكرد گوێی بۆ بگرین .ههتا ئهوه كه رۆژێكیان دۆسته بچكۆلهكهمان به خێرایی بهپێش چاوی مهدا هاته خوار .كۆڵهكهی ئاهمجاری لاه های رۆژان گاهورهتر و ئهوهناده قورس بوو كه ناچاری دهكرد به خوشین بڕوا ..دهتگوت ههڵدێ .ئهو رۆژه كراسیان لهبهر نهكردبوو و تهنیا پانتۆڵێكی كورتی سهرشانهداری دهبهردا بوو .لهپڕ یهكێك له سهرشانهكان پسا و بهرز و نێوكی كه لهبهر ههناسهبڕكێ وهك كهلال سهر و خواری دهكرد وهدهركهوتن .ئێمه وامان نیشان دا كه ناهماندیوه .باهاڵم ئاهو وههاا باه خاۆدا شاكایهوه كاه لاهو رۆژهوه ئیتار گاۆرانیی نهگوتااهوه و چیادی نهیویسات ساهرنجمان باۆ الی خاۆی راكێشاێ .وا دیااار باوو كوڕۆكاه تێگهیشاتبوو كاه ئارهقاه رشااتن و چهرمهسهری دیمهنێك نیه كه پێویست بكا شایهت و سهیركهری بۆ بێنێ. له رێگا پلیكانییهکاندا نیكۆلینۆ لهگهڵ منااڵنی تر بهتایباهت كچۆڵاهكان ئاشانا بباوو كاه وهك وی دهساتیان باه ئایش كردباوو .كچاۆاڵن گۆزهیاان لهساهر شاانی باوو و ئهمهیان به مۆركی كچێنیی خۆیان دهزانی .بهاڵم هێندێكیان ئهوهنده ورد بوون كه قاچه كورتهكانیان بهحاڵ دهگهیشتنهوه پلیكانهكان .ههربۆیه كاتێاك لێیاان وهساهر دهكهوتن بۆوهی ههست به شهکهتی نهکهن پێش چوونهسهر ههر پلیكانێك مروویهكیان داویشته سهر و ههڵیان دهگرتهوه ئینجا... كه باران دهباری ،بارههڵگرهكان نایلۆنێكی درێژیان بهسهر خۆیاندا رۆ دهكرد كه ههموو لهشی دادهپۆشین .وهختی وا ئهوان وهک ئهوه دهچوون ون باووبن و ناهزانن باۆ كوێ دهچن .لهسهر گردهكهڕا دیمهنی رازاوهی دهریای نزیك و چیا دوورهكان بهدی دهکرا ،بهاڵم ههمووی ئهو جوانییه وهك بووكێكی زیز و دڵشكاو دهچوو كه كهس لێی نهڕوانێ و ههمیهتی وێ نهدا .به شهو پلیكانهکان وهك پهیژهیاهک دهچاوون كاه باهرهو تاۆقی تاۆزاویی ئاسامانیان راداشاتبێ و بهماه دیماهنی ئاهم نااوه هێنادهی دیكاه خهمهێنهری دهنواند. له یهکێك لهو شهوانهدا بوو كه بۆ دوا جار چاوم به مناڵه گۆشهگیرهکه كهوتهوه .ئهمه ههیاێك پاش یهکهم دیدارمان بوو و مانگێكی دیكه لاه ئاسامان هاهاڵتبوو كاه تارای تریفهی خۆی بهسهر شاخهكانی چیاای رهش و بهساهر ههیواناهكاندا كێشاابوو ،باهاڵم رێگاا پلیكانهیییاهكان رهش دهچاوون .ماناگ هاهمان ماناگ باوو و كاڵاهکی دهخستمهوه یاد .لهكاتێكدا بهخۆم و كهچه فانۆسێكهوه دادهگهڕامه باهر ماااڵن ،گاوێم لاێ باوو دهیگاوت" :ئاهتۆ كێای؟ كێای كاابرا؟" دهنگایم ناساییهوه ،نیكۆلیناۆ باوو، بهرخۆڵهکهی خۆمان ..كاتێك گهیشتمێ پێم گوت ":ئهمنم ،ئهمن .چما نامناسییهوه؟" بۆوهی نهترساێ دهم و چااوی خاۆم روونااك كاردهوه و دوایاهش چراكاهم لاێ بارده پێشێ . نیكۆلینۆ له پهنا كۆڵهدارهكهی ههڵتروشكابوو .بهستهزمانه ئهوهندهی كۆڵكێشی كردبوو چاوهكانی ئاوهژوو ببوونهوه ،وهك ئهوهی ههراكوو له خۆ بچێ .پێی خۆش نهبوو لێی بڕوانم ،تهنیا وتی " :با ،دهتناسم!" .وا دیار بوو ئێستا چاك به چارهنووسای خاۆی زانیاوه .دهساتێكم بهساهریدا هێناا .دهساتی وهالناام .پێمگاوت " :نایاهی بچاین دهورێكی لێ دهین؟" زۆر لێبڕاوانه وتی" :نهخێر ،نایهم "! مناڵه گۆشهگیرهكه ئیتر تێكهڵ به ئاپۆرای رهنجبهریی گهورهسااڵن ببوو.
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 714 :
Page : 777
كۆرادۆ ئهلاارۆ ،نووسهری ئیتالیایی ئاسۆی حهسهن زاده له فهڕهنسییهوه وهریگێڕاوه سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 76 :ی سێپتامبری 4112
كایهی گهوران [پێشكهش به باوكی ئهدیب] ...تهقیناهوهی ناپاااڵمی زهرد كایااهی مناڵااهكانی شاێواند و زریااانی مااهرگی لااه هاهوای شااار گێااڕا .لااهنێو ههنگاماهی تێكڕووخااانی خێااوهتی ئاسااوودهییدا كچۆڵهیااهك بووكهشووشهكهی قایم به سینگیهوه نووساندبوو و نهیدهزانی به كام الدا ههڵێ .كوڕیژگهیهك بانگی هێشت ههتا بچن كۆرپهیهكی لێقهوماو لهچنگ ئهژدیهای شهڕ ڕزگار كهن. سهرهتای پاییز بوو .دایكی وهتهن دیسان ههواڵی كۆستی گهورهیان دابوویه و چاو به فرمێسك و چاولاهڕێ نزای بۆ كوڕهكانی دیكهی دهکرد .ئێمهش بهرهو باوهشی گهرمی وی ههنگاومان دهنا و دهچووین هاهتا چارای هیوا له دڵی پڕ له خهمیادا وهگهشاێنین و لاه چاهمان ناههاتنی پشاتی پیرهباابێكی بهرههڵسات باه دژمنای بسهلمێنین. گهشتی ئهمجارهمان لهگهڵ گهشتهكانی جاران زۆر جیاواز و گرینگییهكی له نرخاندن ناههاتووی باوو .ئاهو كهڕهته كۆمهاڵنی خهڵكی كوردستان زیاتر له ههر كاتێك به تهمای دیدارمان بوون و حهزیان دهكرد پێشمهرگه بچن ههتا به بوونی جوامێرانه و شۆڕشگێڕانهی خۆیاان له درێژهدانی بزوتنهوهی ئازادیخوازی خاترجاهم و باه پشاتیوانی لاه خاهباتی ڕهوا دڵگاهرمتریان كاهن .ئهوهنادهی ئاهوان تاماهزرۆی چاوونی ماه باوون ،هێنادهش ئێماه سهوداسهری گهیشتن به وان بووین و درهختی بهرزی ورهمان خهریك بوو بهم ناوهخته وهرزییه له سوێی كهوسهری خاكی هاوداڵن خونچهی دهکرد. ئهركی ئێمه كه پێنج كهس بووین بریتی بوو لهوه كه پاش ئهوهی لهگهڵ هاوڕێیانی پێشمهرگه كه قهدهرێك بوو له ناوچه باوون یاهكمان گرتاهوه و كۆبووناهوهمان باۆ خهڵكی گوندهكانی مهڵبهندی تێكۆشانمان پێكهێنا ،لهوان ههڵبڕێین ،و ئینجا به گهرووی گورگدا بهرهو نوختهی سهرهكیی سهفهر شۆڕ بینهوه .واته بهرهو شاار .شاار، ئهو ڕازاوهترین بووكهی چهپهری پڕ چهكی زاڵمی زهوتكهر پهردهیهتی ،...شار كه ژووانی وی خۆشترین و ههر لهو كاتهدا پڕمهترسیترین ژووانه. مهترسییهكان لهوهڕا سهرچاوهیان دهگرت كه چوونمان بۆ نێو شار لهو سهروبهندهدا بۆ دژمن مسۆگهر ببوو .ههر بۆیه هێزێكی زۆر و تهیاری له دهوروبهر و دهروازهكانی شاردا مۆڵ دابوو و ڕایهڵكهی نگریسی ڕاداشتبوو ههتا ڕۆڵهی بهجهرگی كوردی پێوه بن .خۆفرۆشهكانیش وهك ههمیشه ،به وێنهی گهماڵی باهردهركی ئاغاا لاه شاهودا، لهنێو شاری مڵومۆیان بوو. ههر چۆنێك بێ لهسهر خاكی خۆی خااوهن مااڵ لاه بێگاناه شاارهزاتره و ساهرهنجام لاه حهڤدههاهمین شاهوی ماانگی ڕهزباهری ئاهو سااڵهدا ( )7317توانیماان پاهرژینی ئهستهمی داگیركهر ببهزێنین و خۆمان له ئامێزی بۆنخۆشی شار باوێین .سهیر ئهوه بوو سهرهڕای ههزار و یهك مهترسیی ئاشكرابوون و تێداچوون ،لهشی شهكهتمان له نهشئهی سروشتی شاردا ههستی به حهسانهوه و دڵنیایی دهکرد و لهتاو چلچرا تاریكی شكێنهكان كه دهتگوت ئاوێناهن باۆ ئاسامانی پاڕ ئهساتێرهت ڕاداشاتوون چێژێكای تاقینهكراوهی وهردهگرت .كاتێكیش ڕۆژ دهبۆوه كهشی نهرم و خهنهیی ڕهنگی ڕهزبهر دیماهنی دڵڕفێنای شااری وههاا ساێوراوی دهكارد كاه هاهر ئاشانایهكی بهههسات لاه ماخولیای خهمێكی شیریندا نوقم دهبوو و خهونی وهدیهاتنی ئاواته ههره دوورهدهستهكانی لێ وهڕاست دهگهڕا. بهپێی نهخشه لهپێشدا ئهمن بهتهنێ دهچوومه ئهو ماڵه جێ متمانهیهی دهبوو كاروبارمان لێی بهڕێوه بردبا .ئینجا پاش دڵنیایی له شوێنهكه ،یهکێك لاه هاوڕێیاان دههاته وێ و سێ پێشمهرگهكهی تریش له پهسێوێكی نزیك ئهو شوێنه چاوهڕوان دهبوون. كاتژمێر شهشی سهرلهبهیانی تهلهفۆنی "خاوهن ماڵ" زرینگهی لێ ههستابوو .لهو بهری سیمڕا دهنگێك پرسیبووی: * رۆژباش! من "كهماڵ"م .كاك "حاجی" له ماڵه؟ خاوهن ماڵیش كه چاوهڕوانی ئهو تهلهفۆنه ببوو ،له واڵمدا به ئهنقهست وتبووی: * نا ،كاكه! ژمارهكهت به ههڵه گرتووه .ئێره ماڵه وان نییه. ئهوه هێمای دیداری من و خاوهن ماڵ بوو .ئهمن له كاتی دیاریكراودا به سهر و سیمایهكی نهناسراو و به ڕواڵهتێكی ئاسایییهوه چووم له پشت قوتابخانهی
الپهڕهی 713 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
دواناوهندیی كچان چاوهڕێی بم... ههوا سارد و وهاڵت ئارام بوو .گزنگه كزهكاانی خاۆر هێشاتا بهشای ئاهوهیان ناهدهكرد دنیاا گاهرم كاهن و شاار لاه خاهو ههساتێنن .ئاهو دهماناه ورده ورده كرێكارهكاانی كوورهخانه بۆ چوونه سهر ئیش لهم ناوه دهردهكهوتن .ئهمنیش وام دهنواند یهك له وانم .له بن دیواری قوتابخانه ههڵتروشكام و له سهرمان و بۆوهی خهو نهمباتهوه جغارهیهكم داگیرساند. سهیر دهكهم وا كیژۆڵهیهك بهسهر سهرمهوه وهستاوه و خهریكه قسهم تێدهگرێ .ئهگهرچی پرچ و نیگاای ئهسامهری باوون ،ڕوخسااری وی لاهژێر پڕشانگهكانی هاهتاودا كاڵی دهنواند. * نامهكهتم پێگهیشت .تۆ لهكوێ فێری نووسینی كوردی بووی؟ ...منیش فێر دهكهی؟ * ئهتۆ دڵی خۆتم بدهیه ،كوردی نووسینیشت فێر دهكهم! * دڵی من؟! * بۆ؟ چما كوردی فێربوون هێندهی ناهێنێ؟ * با! كوردی فێربوون لهوهش زیاتر دێنێ .بهاڵم من تهنیا لهبهر ئهوه نییه كه حازرم دڵی خۆمت بدهمێ... كیژۆڵه هێشتا ماڵئاوایی لێ نهكردبووم كه لهپڕ ئۆتۆمبیلێك له تهنیشتم ڕایگرت و له خهیاڵی یادی ئهو كازێوهیهی دوازده ساڵ لهمهوبهری ڕاپسكاندم. ههر كه سوار بووم ڕۆژنامهیهكی دامه دهست و وتی: * ها بگره! بهوه دهم و چاوت بشارهوه ،وا بنوێنه دهیخوێنیهوه .ئهتۆ خۆت بكهیه كاملیۆنیش( )7ههر دهتناسنهوه. له ڕێیه چمان پێكهوه نهگوت .ئهمن سهیری دیمهنی شارم زۆر له خوێندنهوهی ڕۆژنامهكه پێ خۆشاتر و سهرنجڕاكێشاتر باوو .زوو زوو لاهالوه چااوێكم لاه دهر و بااخ و كۆاڵن و قوژبنی زێدهكهم دهكرد كه ههر جێیهكی بێههژمار بیرهوهریی تاڵ و شیرینی بهساهر لهوحاهی زهینمادا دهخشااند .شاار باه هاهرد و زیندهوهریاهوه لاهو كاتاهوه بهجێم هێشتبوو چی وا نهگۆڕابوو ،ئهوهنده نهبێ كه كهالوهكانی بۆردوومانێكی كۆن هێشتا ئااوهدان نهكرابووناهوه و چینێاك تاۆزی ڕۆژگاار لاه ڕوخسااری ساهرجهم ئاهو دهڤهره نیشتبوو. گهیشتبووینه نێو قهدی شهقامی گهورهی شار ،كاتێك وهك ئهوهی له خهو ڕاچهنیبم خێرا ڕۆژنامهكهم لوول دا و بێباكانه چاوم بڕیه پیادهڕۆی نێوهڕاستی ڕێگا باۆوهی تێر تێر لهو كابرایهی سپیایی سهری به سپێتیی بهیانی پێدهكهنی بڕوانم .شۆفیری ههڤاڵم ههر كه زانی ئهو پیاوهی له مزگهوتێڕا دێتهوه كێیه ئۆتۆمبیلهكهی هێدیتر ئاژۆت و لێ گهڕا نیگاكانمان تێكههڵهنگوون .لهگهڵ ئهوه كه ئهو ڕێكهوته زۆر لهنهكاو بوو ،ئهو ڕێبواری هاهوهڵ وهختاهی ڕۆژیاش دهفریاا كاهوت باهدهم بزهیاهكی زۆر شێلگیرهوه تێم ڕامێنێ. باوكم ههروا گورج و گۆڵ ،بهاڵم هێندهی دیكه پیر ببوو... خانهخوێ باوهڕپێكراوهكهم كاتێك گهیاندمییه ماڵهكهی خۆی ،ئهمنی وهك كاروانچییهك ناساند ،بهاڵم به سرته به گوێی هاوسهرهكهیدا چپاند كه كێم و داوای لێكرد خواردن و پێداویستیی پێشمهرگهكانی دیكهش ئاماده بكا .ژنهكه یهكجار گهنج دههاته بهر چاو و دواتر دهركهوت فره بهخزمهت و ڕووخۆش و وریایه .خاوهن ماڵ ئینجا له ماڵ وهدهركهوت ههتا بچێته سهر دوكانهكهی ،چونكه ئهگهر بهو ڕۆژی كار و كاسبییه نهچووبایه بازاڕ ،دۆست و ناسیاوانی پرسیاریان بۆ دههاته پێش و ڕهنگ بوو ڕاستهڕێ ڕوو له ماڵێ بكهن. خێزانه خنجیالنه پهنادهرهكهم كوڕێكی ده دوازده سااڵن ،كچۆڵهیهكی سێ چوار ساڵه و مناڵێكی ساوایان ههبوو .ئهمهیان ده النكی دابوو و یهكبین دهگریاا؛ ساوورێژهی گرتبوو .كچۆڵهكه زۆر ژیكهڵه بوو و چی وای پێ نهچوو هۆگری یاهکتر باووین .دواتار تااو ناا تااوێ دههاتاه باوهشام و لاه كاتێكادا كاه باه قامكاه چكۆلاهكانی لێاوی دهنووشتاندمهوه ،داوای دهكرد بووكهڵهیهكی شینی بۆ بكڕن كه له فرۆشگایهكی شار دیبووی" :مامه جیان ،به بابم بلێ بووته سووسهی سینم بۆ بكلێ". خانووبهرهی ماڵهكه باڵهخانه بوو .دیوهكهی من لێی بووم له قاتی سهرێ ههڵكهوتبوو و بهساهر كاۆاڵنی ساهرهكیی گهڕهكهكهیادا دهڕوانای .لاه دهرێ چ بااس ناهبوو و خهڵكی شار سهرقاڵی ژیانی ڕۆژانهیان بوون .بهاڵم ساێبهری ئاهو ڕێبواراناهی بهباهر ئێارهدا تێدهپاهڕین هاهتا دههاات گچكاهتر دهباۆوه و ئاهمنیش لهباهر ئاهوهی هایچ سۆراخێكی هاوڕێكهم دیار نهبوو دڵهخورپهم بوو ،ئاخر وادهمان وابوو كه ئهگهر ههتا نیوهڕۆیه هیچ پهیامێكی پێچهوانهم بۆ نهنارد دهتوانێ بێتاه ئاهو ماڵاه .دهمێاك بوو چاوهڕوانی بووم و ترسی ئهوه كه دهستێكی چهپهڵ نهیهێشتبێ تهنانهت هاواری هاواڵهكهشمم بگاتێ حهجمینی لێ بڕیبووم. دهسااتهوئهژنۆ دانیشااتبووم و سااهرم وه چااۆكم كردبااوو .فكاار و خااهمێكی زۆر دهورهیااان دابااووم .هااهرچی هااهوڵم دهدا نهماادهتوانی بااه ئاسااوودهیی مێشااكم بااه چۆنیااهتیی بهڕێوهبردنی بهرنامهكهمانهوه خهریك كهم .لهپڕ چریكهیهك ههودای خهیاڵمی پساند:
الپهڕهی 712 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
* ئهفسانه! هۆی ئهفسانه .وهره بڕۆین .خۆش كه. كوڕی ماڵهكه بوو بانگی خوشكه چكۆلهكهی دهكرد ههتا پێكهوه بچنه جێیهک .لهو كاتهدا دایكیان لهماڵ نهبوو .لهگهڵ دهنگی مناڵهكان ههستامه سهر پێ و له دهرێم ڕوانی :به خۆشییهكی بێ سنوورهوه دیتم ئهوا هاوڕێیهكهم له کاتێكدا سهری داخستبوو و دهستی ده گیرفانان ڕۆ كردبوون ،ورده ورده بهرهو الی شوێنهكهی من ههنگاوی دهنا .بۆ وهش كه سهرنجی خهڵكی ڕانهکێشێ ژنێكی له پێشهوه دهڕۆیشت كه ههوهڵێ نهمناسییهوه ،بهاڵم ئهوهنده بهس بوو له شێوهی ڕێگا ڕۆیشتنی ورد ببمهوه بۆوهی بزانم كه ئهو ژنهی لێبڕاوانه و بهتاڵووكه ڕێچكهی دهشكاند و وهك ئهوهی سهری ههڵبڕیبێتاه ئاساۆیهكی زۆر دوور ،باهبێ شاهمزان لاه دیوهكاهی مان ڕاماابوو ،كهساێك بێجگه له دایكه جهرگسووتاوهكهی خۆم نییه. بۆ ساتێك كهوتمهوه یادی ڕۆژانی منداڵیم ،كاتێك بانگی شێوان ئهو ههر بهو ڕهوتهیهوه بۆ الم دههات و دهستی دهگرتم بمباتهوه ژوورێ. "رۆڵه ئهتۆ بۆ هێنده خۆت خۆاڵوی دهكهی؟" بهیهکتر شاد بوونهوهمان بێفرمێسك نهبوو .ههوڵم دا دڵخۆشیی بدهمهوه ،لهوه كه بهجێم هێشتوون داوای لێبوردنی لێ بكهم و پێی بڵاێم كاه "یااغی باوون تاهنیا ڕێای سهربهرزی بوو" .كهچی سهرنجم دا گوێی بیستنی ئهو قسانهی نییه هیچ ،زۆریشم شانازی پێوه دهكا. تاوێك پاشان خاوهن ماڵیش هاتهوه و لهگهڵ ئهو و هاوڕێكهم ههر سێ به سێ نانی نیوهڕۆمان خوارد بۆوهی هاوكات ڕاوێژێكیش بكهین .دواتر خانهخوێ به مهبهساتی پێوهندی گرتن به ههستهكانی نێو شارهوه كه دهبوو شهوێ بهر له بهڕێوهبردنی بهرنامهكهمان چاومان پێ بكهون له ماڵ وهدهركهوتهوه. ئهمن و هاوڕێم یهكجار هیالك بووین و بۆوهی ههناسهیهكمان بێتهوه بهر ،وامان دانا كه به نۆره سهرخهوێك بشكێنین .گوێم لاێ باوو كاباانی مااڵێ خاهریكی چالێناان بوو .گیزهی سهماوهر و خرمهی ئیستكانان ئاوازێكی الوێنهرهوهیان دهژهند و الیه الیهیان بۆ دهکردین .باهاڵم ههسات و خوساتێكی ناساازگاریش لاه دهرێڕا دههاات .وهك دهنگه دهنگی جموجۆڵی هێزێكی سهربازی دهچوو كه خهریكی ئۆردوو لێدان بێ ،...خۆی بوو! خشهی وشك و هاوكااتی پۆساتاڵهكان و گاوڕڕه گاوڕڕی فهرمانادهكان هاهتا دههات زیاتر و نزیكتر دهبیستران. ههنووكه هاڕه هاڕی كامیۆنه نیزامییهكان دههات ئهم ناوه كاس بكا و ههموو دهنگهكانی دیكه له خۆیدا بخنكێنێ. كه زانیم دهورهمان گیراوه له دهرێم روانی .كه دهبینم چ ببینم! به حهپهساوییهوه سهیر دهكهم ئهوه هێزێكی پۆشته و پهرداخی دژمن خهریكه دهوروبهری خانووهكهمان داگیر دهكا .جاش و پاسدارهكان دهسته به دهسته به هاهورازی جاادهی ڕووباهڕوودا دههاتناه خاوار و كاتێاك دهگهیشاتنه پاێش ماڵهکاهمان دهبووناه دوو باهش كاه هاهر كامهیان الیهك بگرێ. لهپڕ ههستم كرد دهستێك شانم ڕادهتڵهكێنێ. * ههسته! درهنگه .ئیدی وهختی نووستن نیه! بهوه له خهو ڕاچڵهكیم .ههموو لهشم له ئارهقهدا شهاڵڵ بوو و ژانێكی قورسم له سهرمدا ههست پێ دهكرد .گشتیان بهسهر سهرمهوه ڕاوهستابوون و شڵهژاو دیار باوون. یهکسهر دهستم كرد به گێڕانهوهی خهونهكهم. هاوڕێم قسهی پێ بڕیم: * كوڕه خهونی چی؟!! كوا خهونت دیوه؟ بریا خهون با .ئهتۆ چاوێك له دهرێ بكه،... ئهمن كه لهوهی له خهویان كردبووم زۆر دڵخۆش و خاترجهم ببووم ،ئیدی به جارێك دڵم داخورپا كاتێك كهلێنێكم له پهردهی جامخانهكه كرد .لهڕاستیدا ههموو ئهو دهنگانهی له كاتی خهودا بیستبوومن ڕاستی بوون و وێنه خهیاڵییه وهدیهاتووهكانیان بهدووی خۆیاندا كێشابوو .تاهنیا جیااوازیی خاهو و بێاداری لاهوهدا باوو كاه ئاهو هێزهی دژمن كه ئێستا به چاوی خۆم و له وشیاریدا بهدیم دهكرد زۆر لهوه زیاتر و تهیارتر بوو كه ئهمن به خهون دیتبووم. لهو كاتهدا كوڕی خاوهن ماڵ كه ئێمهی نهدهناسی له دهرێڕا هاتهوه .لێمان پرسی چ باسه. * هیچ باس نییه .تهنیا جاش و پاسدار دهوروبهری ئێره و بهردهركهی ماڵه خۆمان و سهربانهكانیان گرتووه! لهگهڵ هاوڕێكهم به تیژی له یهکترمان ڕوانی و مهترسیمان له بنانگوێی خۆمان ههست پێ كرد .فهلهك دهبێ چ ڕووی دابێ؟ تۆ بڵێی راپۆرتیان دابێ كه لێرهین؟ یاان ههر لهخۆڕا به شكن و مااڵن دهگهڕێن .ئهدی بهرنامهكهمان؟ هاوسهنگهرهكانی دیكه چی؟... كات و سات به خێرایی تێدهپهڕین و ئاپۆرای دهرێ و شپرزهیی ژوورێ ڕهپێی پیاویان دهنا كه بڕیارێك بدا .لهگهڵ هاوڕێكهم لهسهر ئهوه كاه هاهر چۆنێاك باێ لێاره خۆمان دهرباز كهین كهوتینه ڕاوێژ .ئهمن و ئهو له دهمانچه زیاتر هیچمان پێ نهبوو و ئهگهر تهنانهت پێشمهرگهكانیش باه فریاماناهوه هاتباان هێشاتا لاهنێو شااری دهرهقهتی هێزێكی ئهوتۆ نهدههاتین .بهاڵم بههۆی گیرانی سهربانهكان بهجێهێشتنی ئێرهش بۆخۆی ببوو به حهوت خانی ڕۆستهم. دایكم كه ههتا ئێستا بهدهم گێڕانی دهسوێبی قهزوانهوه زیكری دهكرد ،هاته نێو قسان: "ڕۆڵه پهناو به خواڵی بێ .لێره دانیشن و ههستێ مهكهن .ئهگهر هاتن لێیان دهن!" دایه بهم ئامۆژگارییهی چ دهردی ئێمهی دهرمان نهكردبوو ،بهاڵم به سهرنجدان به
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 715 :
Page : 776
غیرهتی هێز و ورهمانی بردبووه سهر. لهپڕ له زهنگی دهرگایان دا .له كاتێكدا خۆمان ساز دهكرد بهرهنگاریان بینهوه ،ئافرهتهكهمان نارد بزانێ چییان دهوێ .به پهنجهرهماندا ڕوانی .كابرایهك كاه وهك ههواڵنێر و شتی وا دهچوو لهگهڵ دوو پاسدار هاتنه نێو حهوشی ماڵهكهمان و پرسیاری شتێكیان كرد. " شوورهیی ناكهن! به نیازن به بهرچاوی ڕاگهیهنهکانهوه گیانمان لێ بستێنن". كاتێك ئافرهتهكه دهرگای داخستهوه و هاتهوه سهر ،قسهیهكی كرد كه پێمان وا بوو گاڵتهی دهكا. * پێویستییان به بووكهڵهیهكی پهڕۆیه! كهس تێنهگهیشت .ئهمن یهكسهر ئهفسانهم وهبیر هاتهوه كه ئێستا ئهوهتا لهبهر ههیوانێ خهوی لێكهوتبوو .بزهیهكی نهرم لهسهر لێوهكانی نیشتبوو و به تێڕوانینی به چهشنێ ههستم به سوكنایی كرد. سهرلهنوێ له دهرێم ڕوانی .ئێستا گهڕهك ئۆقرهی گرتبۆوه .له نێوهڕاستی هێزهكهدا دامودهزگای سهیر و سهمهره دهبینران .چهند كهسی مهدهنی به پهستهكی فهرهنگی و چاویلكهی ڕهشهوه دههاتن و دهچوون؛ وا دیار بوو ئهوانن كه فهرمانهكان دهدهن. دوو منداڵیشیان لهگهڵ بوون. لهپڕ دهنگی ڕهگبارێكمان بیست .خۆمان گرت بزانین چ بووه ،كهچی دهنگی دوو چهپڵه بێدهنگییهكهی شكاندهوه: *" ئاكشن"!)4(... خاوهن ماڵ به پێكهنینهوه وهژوور كهوت. * چی بوو؟ چ باسه؟ * هیچ نییه .خهریكن فیلم دروست دهكهن)3(. ئهو ڕۆژه كایهیان له مندااڵن نهشێواند... پهراوێز: (" )7كاملیۆن" یا "حوربا" جۆرێك قۆڕییه كه بۆ پاراستنی خۆی له ههر جێیهك بێ ڕهنگی پێستی وهك ڕهنگی دهوروبهرهكهی دهگۆڕێ. ( )4دهرهێنهران پێش فیلم ههڵگرتن ئهو وشهیه دهڵێن. ( )3مهبهست فیلمی "بازی بزرگتر ها" یه كه لهسهر بۆمبارانی شیمیایی شاری سهردهشت دروست كراوه. تێبینی :ههوێنی ئهو بهسهرهاته ڕووداوێكی ڕاستییه ،بهاڵم وردهكارییهكانی خهیاڵیین. سهڕچاوه :ئارشیای ماڵپهری دیمانه /ڕێکهوتی 9 :ی دێسامبری 4112
بهبهس نهزانینی مافهکانی هاوواڵتی بۆ " کهمه نهتهوهکان" :ستراتیژی یهکی زۆر رهوای حقووقی بهشی یهکهم
چارهکه سهدهیهک له دهسهاڵتی دیکتاتۆریی کۆنهپهرستی له ئێران دا تهنیا مایهی کوێرهوهری و ماڵوێرانیی خهڵکی ئهو واڵته و سیس بوونی نهمامی تهماهنی نهسالێک له رۆڵهکانی ئهم نیشتمانهو بهجێ مانی دهڤهرێکی به سروشت دهوڵهمهند له پێشکهوتن و گهشهسهندن نهبووه .بهڵکوو ههر لهو کاتاه دا ساهپانی کهشای خهفاهقان و فهزایهکی سیاسیی لێڵ و فێووی له الیاهن دهساهاڵتێکی لاهو بابهتاه بووناه هاۆی باه فیارۆ چاوونی ساااڵنێکی باهنرخ کاه لاهوان دا گاهالنی ئێاران و ساهرجهم پێکهاتاه نهتهوهیی و کۆمهاڵیهتی و ئایینی یهکانی ئهم واڵته دهیانتوانی له چوارچێوهی قهوارهیهکی سیاسیی کراوهو باه زهرفییاهت دا پێکاهوه لاه دیاالۆ و راوێژێکای ساالم و بنیاننهر دابن و بهم جۆره ههم تێک گهیشتن و متمانه پێک کردنیان و ههم لێک نزیک بوونهوهی روانگهکانیان سهبارهت به گرنگتارین مهساهلهی سیاسایی درێژخایاهن واته پێکهوه ژیانی ئهو گهل و پێکهاتانه له ژێژ چهترێکی سیاسیی هاوبهش و یهکگرتوو دا،بینهدێ. بهسهرنجدان به پهرهش و بووی ئێستای ئۆپۆزیسیۆنی سهرانسهری و نهبوونی پالتفۆرمێکی ههمهگیرو جێگای پهسند بۆ دوارۆژی سیاسیی واڵت ،کهمتر شتێک که ناچار
الپهڕهی 716 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 775
بین به خۆمانی بسهلمێنین ئهوهیه که -ههروهک دوو دهیه و نیو له مهوبهر رووی دا -بهداخهوه رووخانی حوکمرانیی پاوانخواز به مانای رزگاریی یهکجارهکێی گهالن و رۆڵهکانی واڵت له چنگ سهرکوت و زۆرداری نابێ و ههر چهشنه ئاسوودهیی یهک لهو پێوهندی یهدا بهڕادهی سهرکهوتن و به بهرههم بوونی دیالۆگێکهوه بهستراوهتهوه که پێویسته ههم پێش رووخانی کۆماری ئیسالمی و ههم دوای وهدی هاتنی ئهو ئاواته له نێو پێکهاته سیاسیی – میللی یهکانی واڵت دا وهڕێ بخرێ .شکی تێدا نیه که ئهو پێویستی یه سهرجهم ئهو حاڵهتانهش دهگرێتهوه که له وان دا پێ شێل کردنی دێموکراسی و رێز نهگرتن له ماافی گاهالن ئاوێتاهی یاهکتر باوون و وهڕێ خساتن و بردنه پێشی گفتوگۆیهکی وا به تایبهتی ئهرکی سهرشانی ئهو هێزانهی بزووتنهوهی کورد له تهواوهتیی خۆی دایه که بۆ وهدی هێنانی مافه میللی – دێموکراتیکاهکانی ئهو گهله که له چوارچێوهی سنووره نێودهوڵهتی یهکانی ئهمرۆ دا خهبات دهکهن .چونکه تهنانهت ئهگهر گهیشتن به مافه سیاسیی یهکان هاوکات و یاهک دا باه دووی رووخانی رێژیمی دیکتاتۆریی پێشووش بێ [ ،وهک ئهمڕۆ له کوردستانی عێراق دا دهی بینینن ] ،دهستهبهر بوون و درێژه کێشانی راساتهقینهی چارهساهره سیاسایی یاه دڵخوازهکه به پلهی یهکهم ،نهک به بوونی میکانیزمێکی دهستووری و یاساایی ،باهڵکوو لاه راساتی دا باه ڕادهی جێگیار باوونی زێهنییاهتی یاهکتر تهحاهموول کاردن لاه گفتوگۆیهکی وا له گهڵ گهالنی دراوسێی دا ،بهر له ههموو شتێک ئهوه دهخوازێ که گهلهکهمان بزاناێ چای دهوێ و لاه بردناه پێشای خاهبات باۆ داباین کردنای مااف و ئازادی یهکانی خۆی دا ،هاودهست و یهکدهنگ بخووڵێتهوه .لهو پیوهندی یه دا جێگای خۆشواڵی و هیوایه که دهبینێن لهم دوایی یانه دا کهشی دیالۆ و راوێژی نێوان کوردهکان چ له ڕادهی ههموو کوردستان و چ له چوارچێوهی ههرکام له پارچهکانی دا ههرهها چ له ئاساتی حیازب و رێکخاراوه سیاسایی یاهکانی چ لاه ئاساتی کۆماهڵی مهدهنیی کورد به تایبهتی له دیاسپۆرا دا به شێوهیهکی بهربوو و بهرچاو پهرهی گرتووه. بابهتێک که ئێمه دهماناهوێ لاه چوارچێاوهی باهر تهساکی ئاهم باساه دا تیشاکی بخهیناه ساهر چاهمکی ماافی هااوواڵتبوون [ حقاوق شاهروندی ] یاان باشاتر بلێاین ئاهو پارادیگمانهن که بۆ ههڵسهنگاندیی بایهخ و بهرههمی راستهقینهی مهقوولهیهکی وا بۆ کهمه نهتهوهکان سهرنج پێدانیان گرینگه .هیچ پێویست به پێداگرتن ناکا که کورد له خۆی دا کهمایهتی نیه بهڵکوو نهتهوهیهکه که خراوهته نێو وهزعییهتی کهمایهتی یهوه و بهکارهێنانی زاراوهی کهمهنهتهوه بۆ گهلهکهمان لێره دا تاهنیا باه مهبهستی وهبهر چاو گرتنی پێویستی یه سهرهتایی یهکانی دیالۆگێکی زانستی و بنیاتنهوه .با ئهوهش زیاد بکهین که روانگهی ئهم وتاره -ههروهک هی ئهو کهسایهتی و کۆر و کۆمهڵ و رێکخراوه کورد و غهیره کورداناهی ناوچاهی خۆماان کاه تاهبلیغ باۆ هااوواڵتبوون دهکاهن – ئهوهیاه کاه مهساهلهی کاورد دهباێ لاه چوارچێاوهی سانووره نێودهوڵهتی یهکانی ئێستا داو به پشت بهستن به رێوشوێنه نێونهتهوهیی یهکانی چارهسهر بکرێ. ههڵبهت راگهیاندنی ئهوه که بزووتنهوهی کورد لهسهر رێز گرتن له تهواویهتیی خاکی ئهو دهوڵهتانهی بهشێک له خاکی کوردستانیان تێدا ههڵکهوتووه سووره ،بهس نیهو مادام کورد به توانهوهی هووییهتهکهی رازی نیه و لهسهر درێژهدانی خهبات شێلگیره ،کوردهکان لهسهریانه باه شاێوهیهکی روون و چهساپاو باه موخاتهباه غاهیره کوردهکانیان به گشتی بڵێن که جێگای خۆیاان لاه نێاو قاهوارهی سیاسایی داهااتووی هاهر کاام لاهو دهوڵهتاناه دا چاۆن دهبیانن و باۆ ساهرجهم واڵتهکاهش خوازیااری چ سیستمێکی سیاسیین [ چونکه له کهس شاراوه نیه که چارهنووسی سیاسیی کورد به ههلومهرجی سیاسیی سهرانسهریی واڵتانی کوردنشینهوه بهنده ]. هێنانه گۆر و تهبلیغ بۆ چهمکی هاوواڵتی بوونیش شێوهیهکه له شێوازهکانی پێشنیار کردنی ئالترناتیوی سیاسیی و حکوومهتی له الیهن ههر هێزو کهسانیکهوه که لاه گهڵ حاکمییهتی سهره ڕۆیی بهره و روو دهبن .ئهو چهمکه لهم دوایی یانه دا زیاتر له رابردوو هاتۆته نێو هێندێک له کاۆرو کۆمهڵاه روونااکبیری یاهکانی کاوردیش و تهنانهت به شێوهیهکی زۆر زهق مۆرکی خۆی له بزووتنهوهی کورد له یهکێک له پارچهکانی کوردستان [ تورکیه ] داوهو بهم جۆره چهشنێک لێڵی و ناڕوونیی خستۆته نێو ویست و داخوازهکانی ئهو بهشه له بزووتنهوهی کورد ئهوهندهی پێوهندیی به ئێرانهوه ههیه پێویسته بڵێین ههر له هاتنه سهرکاری کۆماری ئیسالمی یهوه تا ئهمڕۆ زۆربهی نزیک به تهواوی هێزه سیاسیی یهکان و کهسایهتی یهکانی ئۆپۆریسیۆن چ له نێوخۆ و چ له دهرهوهی واڵت بێ وچان پێ شێل کردنی مافی یهکسانیی ساهرجهم هاوواڵتانیان له سهرجهم بوارهکانی دا له الیهن رێژیمهوه ئاشکرا کردوه و ناتهبایی سیستمی ویالیهتی فهقیه و ئاکامه نیهادی و حقووقی یهکانی ئهو سیستمه له گهڵ ئامانجی بهرابهری و ههڵئاواردن [ عدم تبعیض ] یان له قاو داوه و له بهرنامه و پێشنیاهکانیان بۆ ئالترناتیو دا ،لهسهر پهسند کردن و چهسپاندنی مافی بهرابهری ههموو هاونیشتمانان پێیان داگرتووه .ههر لهو نێوه دا بزووتنهوهی کورد له ئێران و حیزبی دێموکراتی کوردستان وهک رێبهری ئهو بزووتنهوهیه ههمیشه ئاگاداری ئهو راستی یه بوون که کورد له ئێران وهک وهک هاونیشتمانی پله دوو رهفتاری له گهڵ دهکرێ و له ئهدهبیاتی سیاسیی خۆیان خۆیان دا دهنگی خۆیان خستووته پااڵ ئاهو هاواره ئازادیخوازانه که داوی دابهزاندنی به کردهوهی پێناسهیهکی نوێ بۆ هاوواڵتبوون دهکهن :پێناسهیهک که له گهڵ مافه بهرهسمی ناسراوه نێونهتهوهیی یهکانی مرۆڤ یهک بگرێتهوه .پێناسهیه که لهو دا جیاوازی له هووییهتی کولتووری و میللی دا نهبێته سهرچاوهی پێشگرتنی خهڵک له بهشداری کردن له باهرێوه بردنای کاارو باری سیاسیی واڵت و ناوچهکهیان دا... کهوابوو لێرهدا به هیچ چهشنێک پێویستی و رهوا بوونی سهقامگیر کردنی تهعبیرێکی شارستانی یانه له هاوواڵتبوون ناخهینه ژێر پرسایارو باه پێچهواناهوه بهلهباهر چاوگرتنی خزمایهتی یهکی زۆر قووڵ و نزیک که له نێوان هاوواڵتبوون و دێموکراسی دا ههیه ،هاوواڵتبوون باه دهساتهبهرێکی باێ ئاهمالو ئاهوالی داباین باوونی ماافی ئازادی یهکانی گهلهکهمان دادهنێنین .بهاڵم ئهوه که ئایا رهوایه ویست و داخوازه سیاسیی یهکانی گهلی کورد له یهکسانیی هاوواڵتیان وهکوو تاکه کهس دا خوالسه
الپهڕهی 711 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 776
بکهریتهوه و [ هاوواڵتبوون ]یهک که بناغهکهی تهنیا بهرابهریی فهردهکان له کۆمهڵ دا بێ به نوختهی کۆتاایی خاهبات و خاوێن دانای چهنادین نهسال لاه رۆڵاهکانی گهورهترین نهتهوهی بێ دهوڵهتی دنیا بزانین ،مهسهلهکی تهواو جیاوازه. له نێو بیرو بۆچوونهکانی ئهو کۆر و کۆمهڵه رووناکبیری یه کوردانهی له دهرهوهی واڵت دا که بیرو بۆچوون له بارهی دوارۆژی سیاسیی واڵتهکهمان دهخهنه روو ،ئێماه حهز دهکهین لێرهدا به تایبهتی قامک لهسهر روانگهیهک دابنێین که له دوو تهوهره پێک هاتووه )4( .تهوهرهی یهکهمی بریتی یه له ههڵسانگاندنێکی رهخنه گرانهی زیاتر له نێو سهده خهباتی ئازایانهی کوردهکانی ئێران بۆ وهدهست هێنانی مافی میللی – دێموکراتیکهکانیان .کااکڵی ئاهو رهخنهیاه بریتای یاه لاهوه کاه رێبهرایاهتیی بزووتنهوهی کورد له ئێران خۆی له بهکارهێنانی کاناڵه دێموکرات و مهدهنی یهکانی تێکۆشانی سیاسیی پاراساتووهو باه ناهاهق هاۆکری خاهباتی چهکداراناهو دروشامی میللیی وهک خودموختاری بووه .شتێک که به پێای ئاهو روانگهیاه دهساکهوتێکی ئاهوتۆی باۆ کاورد باه دواوه ناهبووه هایچ ،باهڵکوو تهگهرهیاهکێش باووه لهساهر پرۆساهی دێموکراتیزاسیۆن له ئێران دا .بهم جۆره دهبێنین که تهوهرهی یهکهمی روانگهی ناوبراو بریتی یه له خستنه ژێر پرسیاری مێتۆد و شێوهکانی خهباتی کوردهکانی ئێران. له تهوهری دووههم داو ههر له درێژهی به ههڵاه زانینای هاهڵگرتنی دروشامی میللیای وهک خودموختااری و های دیکاه دا ،ئاهم روانگهیاه هاهوڵ دهدا ساهرنج بداناه ئاهو ئامانجانهی که بزووتنهوهی کورد له ئێران دهبێ وهشوێن بهدیهێنانیان بکهوێ و لێره دایه که چهمکی [ هاوواڵتبوون ] وهک دهرمانێکی یهک ساته بۆ چارهسهری کێسهی کورد زهق کراوتهوه .به واتایهکی دیکه وێرای حاشا کردن له گهینگیی هووییهتی مێژوویی کوردهکان و خۆبواردن لهو راستی یه کاه کاورد لاه ئێاران ههمیشاه قورباانیی سیاسهتی تهبعیز و سهرکوتی حکوومهتی ناوهندی بووه ،به بزووتنهوهی کورد پێشنیار دهکا کاه لاه باری خاهباتی ناسایۆنال – دێماوکراتیکی تاا ئێساتای و لاه جیااتی تێکۆشان بۆ بهڕهسمی ناسرانی هووییهتی نهتهوهیی کورد له ئاستی سیاسیی و حکوومهتی دا ،به تهواوی تێکهڵ به پرۆسهی ئینتگراسیۆن [ خۆگونجاندن ] بێ و تاهنیا بۆ یهکسان کردنی مافهکانی تاکه کهسه کوردهکان لاه گاهڵ ساهرجهم هاونیشاتمانانی ئێاران تاێ بکۆشاێ و چیدیکاه هووییاهت لاه مهیادانی سیاسایی و دهوڵاهتی دا زهق نهکاتهوه. ئهوهندهی پێوهندیی به تهوهرهی یهکهمی ئهو روانگهیهوه ههیه پێویسته بڵێین که مهبهست له نووسینی ئهم دێرانه به پلهی یهکهم بهرپهرچ داناهوهی رهخنهیاهک نیاه که له مێتۆدی تێکۆشانی رێبهریی بزووتنهوهی کورد له ئێران گیرابێ .لهو بارهیهوه ههر بهوهنده قهناعاهت دهکاهین کاه بڵیاین ساهرنجدانێکی مونسایفانه لاه هێنادێک واقعییهتی ئۆبژێکتیف [ عینی ] ی رابردووی خهبات و تێکۆشانی کوردهکانی ئێران بۆ ههڵسهنگاندن و رهوا بوون و رهوا نهبوونی رهخنهیهکی وهها کافی یاه و زۆر باه کورتی راستی یهکی حاشاههڵنهگر له پێوهندی له گهڵ سێ برگه له رهخنهکه واته کاناڵاه دێموکراتیکاهکان ،کاناڵاه ماهدهنی یاهکان و خاهباتی چهکداراناه دا وهبیار دێنینهوه .له راستی دا ههڵسهنگاندنی مامهڵهی کوردهکانی ئێران و به تایبهتی حیزبی دێموکراتی کوردساتان لاه گاهڵ ههرساێکی ئاهو شاێوازانهی خاهبات نوختهیاهکی دهسپێکردن و گهیشتنی ههیه که بریتی یه لهوه که ئێمه چ له بیروبۆچوونمان داو چ له کردهوه و تێکۆشانمان دا ههمیشه باوهڕی قووڵمان بهوه ههبووه که چارهساهری پایهدار و جێگای پهسندی کێسهی کورد تهنیا له رێگای سیاسیی یهوه دێتهدێ .سهبارهت به دێموکراسی ههر ئهوهنده بهسه بڵیین که له نێو سێ نهسڵی ئامانجهکانمان دا واته دێموکراسی ،مافی میللی و عهداڵهتی کۆمهاڵیهتی دا ،ئێمه دێموکراسیمان له سهرووی ههموو ئامانجهکانمان دا ناوه .دێموکراسیخوازی بۆ ئێمه ههرگیز تابلۆیهک نهبووه که وهک دروشمی باوی رۆژ ههڵی واسین و حورمهت و پرستیژی نێوخۆیی و نێونهتهوهیی بۆخۆمان بێ بکڕین ،بهڵکوو باوهڕی قووڵمان باه دێموکراسای هاهبووه و له ئهدهبیاتی سیاسایمان دا تاهعبیرێکی زۆر موشاهخهش لاه دێموکراسایمان خساتووته ئااراوه و باه دهساتهبهری دایمای و راساتهقینهی مافاه سیاسایی و نیهاادی یاهکانی گهلهکهمانمان زانیوه. پاشان بهشداری بوون له پرۆسهی دێموکراتێک دا یانی چی؟ مرۆڤ ههرگیز ناتوانێ بهسهر رێگایهک دا براو که وجوودی نیه ،بهاڵم پێویسته بۆ لێدان و ههموار کردنی رێگایهکی وا رهههنده تاریک و تهنگهبهر و مهترسیدارهکانیش به تاقی بکاتهوه .مامهڵهی ئێمه له گهڵ پرۆسهی دێموکراتیزاسیۆنیش ههر لهم جۆره باووه .باه باروای ئێمه بۆ ههڵسهنگاندنی ئهوه که هێزێک خهباتی دێموکراتێک دهکا یان نا دهبێ زۆرتر سهرنج بدهینه ههڵسوکهوتی سیاسیی ئهو هێزه و بۆ وهاڵمدانهوهی ئهو پرسیاره له شێوازهکانی تێکۆشانی ئهو هێزه ورد بینهوهو ههڵکردنی دروشمی رووخانی رێژیمی حاکم [ ئهویش چ رێژیمێک!! ] له الیهن ئاهو هێازهوه باه نیشاانهی رهتکردناهوهی خاهباتی دێموکراتێااک و سیاسایی نااهزانین ،ئهگاهر بێاات و خاهباتی دێموکراتااک لاه دوو حاااڵ دا کاورت بکهینااهوه یهکاهمیان بریتاای دهباێ لااه خاهباتی ئاشااتیخوازانه و دووههمیان بهکارهێنانی ههموو ئهو دهرفهت و کاناڵه سیاسیی و نیوه دێموکراتیکانهی خزمهت به کرانهوهی زیاتری فاهزای سیاسایی واڵت دهکاهن و رهنگاه لاه هێنادێک مهورید دا دهسکهوتی سیاسییشیان بهدواوه بێ .بهاڵم ئهوه بهو مانایه نیه که هێزیکی گهورهی سیاسیی که ههڵگری ریسالهتی مێژوویی داکۆکی له مان و مهوجوودییهتی گهلێکه تووشی خۆش باوهریی له ڕادهبهدهر بێ ،ماهییهتی بهرچاوتهنگ و ریفۆرم ههڵنهگری رێژیم له خۆی و خهڵکهکهی بشارێتهوه و بۆ هێندێک ئیمتیازی بێ بایهخ و کاتی حازر بێ بهشێوهیهکی بنهڕهتی لهسهرجهم خواست و داواکاری یه رهواکانی پاشگهز بێتاهوهو غاروور و ئیارادهی میللاهتێک باه کاادۆ لهساهر کهشاهفی مۆدێرنیسام پێشکهش به دوژمنانی سوئید خواردووی گهلێک بکا که متمانهی خۆی دابوویه. رۆڵهکانی گهلی ئێمه ئاشقی چهک و خوێن نین و حیزبی دێموکرات ههمیشه خهباتی چهکدارانهی به شێوهیهک له خهبات زانیووه که دوژمنانێک بهسهریان دا سهپاند
الپهڕهی 718 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 776
کههااهرگیز راسااتگۆیانه حااازر بااه وتااووێژ لهسااهر ئهسااڵی مافااه میللاای یااهکانی گهلهکااهمان نااهبوون و هااوهر ئهوهنااده بهسااه وهبیاار بێنینااهوه کااه یااهکێک لااه هۆیااهکانی شههیدبوونی ههر سێ رێبهری پێشووی حیزبهکهمان ئاشتیخواز بوون و هۆگری یان به خهباتی سیاسیی بووه .ههرچی دهگهڕێتهوه سهر بهکارهێنان و کهلک وهرگرتن له دهالقه نێوه دێموکراتیکهکانیش ،حیزبی دێموکراتی کوردستان لهبهر ئهوه که ههمیشه جهوههر و ماهییهتی شتهکانی زۆرتر لهال گرینگ بووه تا رهواڵهت و ناو و شکڵ، ههرکاتێک چووکترین کاناڵی واقیعیی بۆ بردنه پێشی ئامانجهکانی بێ شک هاتبێ لێی خۆش نهبووه و تهنانهت به قیمهتی ئهوه که ئهم و ئهو تۆمهتی [ سازشکاری ] ی سیاسیی لێ بدهن ،ههر بهبێ به شێوهی ناڕاستهوخۆ کهڵکی لێ وهرگرتوون .حیزبی ئێمه له ههمان کات دا کاه خوازیااری رووخاانی رێژیمای کۆمااری ئیساالمی باووه، ههرگیز عهوداڵی شهڕ و قهیران و ماڵوێرانی نهبووهو ههر لهو کاته دا که خوازیارو تێکۆشهری زۆر لێبراو و فیداکاری کۆتایی هینان به تهمهنی شوومی ئهو دهسهاڵته بووه ،ئیمان به مهرگی لهسهرهخۆی ئهو حکوومهته هێناویهته سهر ئهوهی ههمیشه لهدهرفهت و حهرهکهته رهسهنهکان به قازانجی سهرجهم کهشی سیاسیی واڵت کاهلک وهربگرێ. باوهڕ به نهخشی کۆمهڵی مهدهنی و کاناڵه فهرههنگی یهکانی کوردیش له الیهن حیزبهوه ههر دهبێ لهو گۆشهیهوه سهیر بکرێ .حیزبی ئێمه ناهک هاهر ناههماهاهنگی یهکی له نێوان ئهوانهو خهباتی خۆی دا نهدیووه ،بهڵکوو به دهسکهوتی راستهوخۆی خهباتێکی زانیوه که بۆخۆی پێشیروهیهتی .تۆ بڵێی ئهگهر له دایک بوونی کۆمهڵی مهدهنی و فهرههنگیی کورد له ئێرانمان وهک خاڵێکی مهسبهت لهسهر حیسابی رێژیمێک دانابا که حیزبی دێموکرات خوازیاری لهسهر کاار نهمانیاهتی ،ئاهو حیزباه لاه ئهدهبیات و راگهیاندنی خۆی دا بهردهوام پشتیوانیی لهو کار و چاالکی یه فهرههنگی و مهدهنی یانه [ بهتایبهتی ئهوانه که رهسهن و دوور له رێژیمن ] کردبا؟ حیزبی دێموکراتی کوردستان ههڵقواڵوی نێو جهرگهی کۆمهاڵنی کوردستانهو له گهڵ خهڵکی کوردستان به شاێوهیهکی باهردهوام لاه پێوهنادی یاهکی قاووڵ دایاه کاه لاهودا هاهر دووکیان شوێن دانهرو ئیلهام بهخش و تهنانهت رێنوێنی یهکترن .ههر بۆیه نهک ههر به چاوی رێزهوه له پێکهاته رهسهنهکانی کوردستانی سیایل و خوێندهوار دهڕوانی، بهڵکوو هیوای زۆریشی پێن و له دوا رۆژ دا بۆ بهرێوهبردنی کوردستان لهسهر توانای نوێکاری و خهلالقییهت و کارزانیی وان حیساب دهکا. له کۆتایی ئهو بهشه له مهبهستهکانمان دا که ههروهک گوتمان ئامانجی ئهسڵیی ئهم زنجیره وتاره نیه له وهاڵمی ئهوهدا که گویا خهباتی ئێمه لهبهر ئهوه که مۆرکی راکردن له ناوهند [ گریز از مرکز ] ی پێوهیه سهرنهکهوتووه و دهسکهوتێکی ئهوتۆی نهبووه پێویسته بڵێین کاه ئهگاهر راگرتنای ههساتی نهتاهوهیی میلیۆناهها کاورد و گهشهپێدانی هۆگری یان به هووییهت و فهرههنگی باب و باپیرنیان و هاندان و هاوپێوهنادی یاان باۆ بهشاداری کاردن لاه خاۆڕاگری باه دژی ساهرهڕۆیی وهک یهکاهمین بهرههم و دهسکهوتی ئهو خهباته نهبینرێ ،ئیدی خستنه بهر باسی دهسکهوتهکانی دیکه خاهباتێکی ئاهویۆش [ بهتایباهتی لاه ئاساتی نێونهتاهوهیی دا ] کاارێکی باێ کهلک و بێ ئهنجام دهبێ .جگه لهوهش رهوایی ویست و ئامانجێک نابێ بهڕادهی وهدیهاتن و وهدی نههاتنیهوه ببهساترێتهوهو باۆ ههڵساهنگاندنی ساهرکهوتوو باوون یاا نهبوونی خهبات بۆ وهدیهێنانی ئهو ویست و ئامانه ،زپر گرینگه فاکتهره دهرهکی یاهکان و دهوروباهری نێوخاۆیی ،ناوچاهیی و نێونهتاهوهیی ئاهو خهباتاه بهشاێوهیهکی بڕیاردهر وهبهرچاو بگیرێن. سهرهنجام ئهگهر به پێی ئهو روانگهیهی باسمان کرد سهرچاوهیهکی به مهقسهد نهگهیشتنی کاروانی خهباتی دێموکراسیخوازیی ئێمه ئاویته کردنی ویستی دێموکراسی له گهڵ داخوازه میللی و هووییهتی یهکانمانه ،زۆر حهز دهکهین دهڕبرانی بهرێزی ئهو روانگهیه تاقه یهک نموونهمان له تاقاه یاهک باوار دا باۆ بێنناهوه کاه لاهودا ئاهو خاهباتگێره ئازادیخوازانااهی ئێااران کااه داخااوازیی میللاای و هووییااهتی یااان نیااه توانیویاناه بااه شاایوهیهکی راسااتهقینهو پایااهدارو نههادینااه پاشهکشااه ب اه کاربهدهسااته کۆنهپهرستهکانی کۆماری ئیسالمی بکهن .به پێچهوانهوه ،ئهگهر ئهمڕۆ دهبێنین که هیواکانی بهچۆک داهاتنی یهکجارهکیی ئاهو دهساهاڵته پااوانخوازه لاه هاهر کاتێاک زیاترن لهبهر ئهوهیه که سهر جهم پێکهاتاه میللای و کۆمهاڵیاهتی و سیاسایی یاهکانی واڵتهکاهمان وا خاهریکن تاهوژم و بارساتایی یاان وهساهریهک دهخاهن و ساهرهڕای جیاوازی له سروشتی داخوازهکانیان دا به یهک دهنگ حاکمییهتی رێژیم رهت دهکهنهوه. ئێستا با بێینهوه سهر بابهتی ئهسڵیی باسهکهمان که برتیی یه له تهوهرهی دووهاهمی روانگاهی پێشاتر نااوبراو و پێوهنادی باه جێگاای هووییاهتی میللای لاه قاهوارهی سیاسی دهوڵهت و واڵت دا ههیه و ئهوه کاه هووییاهتی سیاسایی و هووییاهتی قاهومی باا میللای لێاک جاودا بکرێتاهوه و ساهرجهم ئاازادیخوازان تاهنیا باۆ وهدیهێناانی [ هاوواڵتبوون ] ههوڵ بدهن .بۆ بهرپهرچ دانهوهی ئهو روانگهیاه ئێماه لێاره دا تاهنیا ساهرنج دهدهیناه بناغاه فیکاری یاهکانی چاهمکی [ هااوواڵتبوون ] و باه تایباهتی پارادیگمه دراوسێکانی ئهو چهمکه و تێ دهکۆشین به تیشک خستنه سهر ئاڵ و گۆرێکی نهزهری و عهمهلای کاه لاه جیهاانی رۆژ ئااوا واتاه النکاه و ساهرچاوهی چاهمکی هاوواڵتبوون تهنانهت ئهگهر له گهڵ دێموکراسییش تهبا بن ،به هیچ چهشنێک ناتوانن وهاڵمدهری کێشهی پێکهوه ژیانی گهاڵن له هێندێک مهوریدی وهک واڵتای ئێماه دابن. دوایین تێ بینی که پێویست بێ لێره دا دهری بڕین ئهوهیه که وادیاره روانگهی ناوبراو گهڵێک [ اصل مسلم ]ی زانستی بۆ خۆیندنهوهی گیروگرفتاهکانی گاهل و واڵتای ئێمه بهکار دێنێ و تهنانهت گڵی دووریش به دهرمان دهزانی .لهو پێوهندی یهدا پێویسته بگوترێ ئێمه کاتێك ئهو چهمک و تیئۆری یانه بهکار دێنین کاه هاهڵقواڵوی واڵت یا ناوچهی خۆمان نین ،جیا لهوه که دهبێ بزانین ئهو چهمک و تیئۆری یانه له رۆژئاوا دا بهکردهوه چهنده سهرکهوتوو بوون ،زۆر گرینگه وێرای ئیلهام لێ
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 719 :
Page : 776
وهرگرتنیان ههرگیز واقعییاتی واڵت و خهڵکی خۆمانمان له بیر نهچێتهوه .راسهت ئێمه دهبێ بۆ پێش خستنی گاهل و کۆماهڵی خۆماان و گونجانادنیان لاه گاهڵ دنیاای ئهمڕۆ دا تێ بکۆشین ،بهاڵم نابێ به دووی کۆمهڵێک دا بگهڕێین کهله گهڵ تیئوری یهکهمان یهک بگرێتهوه ،بهڵکوو باه پێچهواناهوه دهباێ باه شاوێن تیئاوری یاهک دا بچین که له گهڵ کۆمهڵی خۆمان بگونجێ .ههربۆیه نووسهری ئهم دێرانه هیچ [ پیش فرض ] یهک بۆ باسهکهی پێ شک نابا غهیری ئهوهکه : تانیا پێوانهی موتڵهق بۆ ههڵسهنگاندنی مهشرووعییهتی داخوازه سیاسیی یهکانی گهلێک له قۆناغێک له قۆناغاهکانی مێاژوو دا ویساتی ئاهو گهلهیاه و هیچای دیکاه. ئهوهش که ئایا به چ شێوهیهک دهکرێ ویستی ئهو گهله له گهڵ ویستی گهالنی دیکه به جۆرێک هاوئاههنگ بکرێن که به گژ یهکتر دا نهچنهوه و ئایا [ هاوواڵتبوون ] وهاڵمی لهباری ئهو پرسیارهیه یا نا ،له بهشی دووههمی باسهکهمان دا لێی دهکۆڵینهوه. ------------------------ ] 7مامۆستای یاریدهدهر له زانکۆی ستراسبورک ] 4مهبهست لهو روانگهیهی لهم وتاره دا باسی کراوه به تایبهتی بۆچوونهکانی بهرێز [ د .عباس ولی ] یه. بهبهس نهزانینی مافهکانی هاوواڵتی بۆ " کهمه نهتهوهکان" :ستراتیژی یهکی زۆر رهوای حقووقی بهشی دووههم له بهشی یهکهمی ئاهم وتاارهدا باسای هاتناه گاۆری چاهمکی مافاهکانی هااوواڵتبوون [ حقاوق شاهروندی ] ماان لاه نێاو هێنادێک کاۆر و کۆماهڵی فهرهاهنگی و سیاسایی واڵتهکهمان دا کردو بهتایبهتی تیشکمان خسته سهر روانگهیهک که وێرای رهخنه گرتن له شاێوازی خاهبااتی کوردهکاانی ئێاران و ههڵبهزیناهوه لاه دروشامه نهتاهوهیی یاهکانمان ،تێکۆشااان بااۆ وهدیهێنااانی مااافی یهکسااانی هاااوواڵتبوون و تاقااهت کردناای یااهکجاریی کولتااوور و هووییااهتی میللاای لااه رۆژی ژیااانی شهخساای و تاکااه کهساایی ئینسانهکان دا به ئالتێرتاتیو بۆ ستراتێژی یه سیاسیی یهکانمان دهزانی .ههر لاهوێ دا ئێماه وهاڵمای رهخناهکانمان – هاهر ناهبێ لاه پێوهنادی لاه گاهڵ مێتۆدهکاانی خهبات و تێکۆشانی بزووتنهوهی کورد له ئێران دا – دایهوه .ئێستا له درێژهی ئهو باسه دا دێینه سهر ئالتێرناتیوی پێشانیار کاراو واتاه باهرز کردناهوهی مهقوولاهی هاوواڵتبوون وهک تهنیا بناغه و پێوانهی بهشداریی خهڵک له بهرێوه بردنی کارو باری سیاسایی والت دا .باهاڵم هاهوڵ دهدهیان تاهنیا باه شاێوهیهکی تیئاوری ساهیری مهسهلهکه بکهین و له روانگهی رۆژئاواوه [ واته ئهو مهڵبهندهی چهمکی هاوواڵتبوونی لێ بهقهرز وهرگیراوه ] له بناغاه فیکاری و گۆرانکااری یاه ناهزهری و عهماهلی یهکانی ئهو چهمکه ورد بێنهوه .کهوابوو ئێمه لێرهدا خۆمان بهوهوه خهرێک ناکهین که داخوا کورد له ئێران بۆ چی داوای خودموختاری یا فیدرالیزم دهکا و بۆ دهیهوێ کهسایهتیی نهتهوهیی خۆی بکاته پیناسهی بهشدار بوونی له دێموهکراسی دا .ههروهک له کۆتایی بهشی یهکهم نووسیمان ههر ئهوه که گهلێک شاتێکی دهوێ کاافی یاه بۆوهئ خواستهکهی به مهشرووع له قهڵهم بدهین .ههر بۆیه مهسهلهی ئهسڵی دهبێ بریتی بێ لاهوه کاه باه چ شاێوهیهک دهکارێ ویساتی ئاهو گهلاه لاه گاهڵ ئاارهزووی گهالنی دراوسێی هاوئاههنگ بکرێ .بهکارهێنانی دهستهواژهی [ ستراتێژی حقووقی ] یش له نێو سهردێری باسهکهمان دا ههر بهمه پاساو دهدهین :گهلی ئێماه تاهنیا بهوهنده قهناعهت ناکا بڵێ دهخوازم چارهنووسی سیاسیی خۆم بهدهستهوه بگرم و گهرهکمه خواسته سیاسایی یاهکانم وهدی بێانم .باهڵکوو هاهروهها ژێرخاانی ناهزهری و چوارچێوهی نیهادی و حقووقی داواکاری یه سیاسیی یهکانیشی دادهڕێژی .لهو نێوهش دا مهساهلهی چۆنیاهتیی دابهشاکردنی دهساهاڵت لاه ئاساتی قاهوارهی سهراساهری و ناوچااهیی دا و پێوهناادی یااهکانی نێااوان پێکهاتااه نیهااادی و نهتااهوهیی یااهکانی واڵت بایااهخێکی سااهرهکیی ههیااه چونکااه ئامااانجی هاوئاهااهنگ کردناای حااهزو ویسااته جۆراوجۆرهکانی ئهو گهل و پێکهاتانه دهخاته گرهوی خۆیهوه [ .براونه فهسلهکانی 3 ، 4و 6ی بهرنامهی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ] بۆ وهاڵمدانهوهی ئهو پرسیاره که ئایا چهمکی هاوواڵتبوون مافهکانی هاوواڵتبوون به تهنیا دهتاوانن کێشاهی پێکاهوه ژیاانی گاهالنی پێکهێناهری واڵتێکای فاره نهتاهوه چارهسهر بکهن؟ پێویسته تهنیا بهو چهمکاهوه نهنووساێین و باه شاێوهیهکی باهربووتر لاهو پارادیگماه فیکرییاناه باڕوانین کاه باهدهوری وی دا دهخوڵیناهوهو سیاساهتی ناوهندگهرێتی [ اقتدار مرکز ] ی زۆر له دهوڵهتانی سهردهمی ئهمڕۆیان لهسهر دارێژراوه .دهوڵهتانی لهم بابهته له ههر شوێنێکی جیهان کاه ههڵکاهوتین و باه هاهر رێبازو ئیدئۆلۆژی یهکهوه که حکوومهت بکهن ،بۆ بردنه پێشی سیاسهتی ناوهندگهرێتی به شێوهی رهسمی و نا رهسمی پشت به تیئۆری سازی یه کهوه دهبهساتن کاه لاه کۆتایی سهدهی ههژده دا له ئورووپای رۆژئاوا سهری ههڵ داوه .خاڵی هاوبهشی ئهو تیئۆری سازی یه رۆژئاوایی یه لاه گاهڵ سیاساهتی ساهرجهم ئاهو دهوڵهتاناهی باۆ قهبزه کردنی دهسهاڵت له ناوهندڕاو له فهرمانرهوایی دا هێشتنهوهی تاقاه یاهک ناهتاهوه ئاهو تیئاۆری یاناهیان کاهم و زۆر کاۆپی کاردوه ،ئاهوه باووه کاه چ باه نااوی بهرابهری ،چ به ناوی مهزههبی هاوبهشی ههمووان یا [ ههموومان براین ] – ههوڵ دراوه هوویهتێکی سیاسیی فهراگیرو توێنهرهوهی هووییهته نهتهوهیی یهکانی دیکه پێک بێت و له حالێک دا فهرههنگی زۆرایهتی تهنیا نوێنگهی نهتهوهی حاکم بووه ،ههوڵ دراوه که [ ئامانجی یهکاهتی ] و بهرپهرچداناهوهی پیالناهکانی بێگاناه [ و تهنانهت هاوپێوهندی له گهڵ هاوئایین و هاوزمانهکانی گهلی حاکم له دهرهوه ] بکرێته ئامراز بۆ وهی دهسهاڵتی ناوهندی ناسیۆنالیزمێکی گهورهتر و ئاقڵتر(!!) له هی کهمه نهتهوه و ناوچهکانی واڵت پێشنیار بکا و ناسیۆنالیزمی سیاسیی [ که له راستی یهکانی ناسیۆنالیزمی گهلی حاکمه ] بهسهر ناسیۆنالیزمه نهتهوهیی یه کات
الپهڕهی 771 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
دا زاڵ بێ .راستی یهکی زۆر گرنگیش لێره دا ئهوهیه که چهمکی هاوواڵتبوون و یهکسانیی هاونیشتمانان [ ساهرهڕای پیارۆزی و رهوا باوونی نێوهرۆکهکاهی لاه جاێ دا ] زۆربهی کات – بهتایبهتی له ناوچهی ئێمه دا -وهک داردهستێکی زۆر لهبار بۆ سیاسهتێکی ئهوتۆی دهسهاڵتی ناوهندی بهکار هاتووه .ئهوهش له حاڵێک دایاه کههاهر ئهو دهوڵهتانه لهبهر سروشتی نادێموکراتێکیان تهنانهت مافهکانی هاوواڵتبوونی هاونیشاتمانانی باه کولتاوور ساهر باه گاهلی حاکمیشایان بای وچاان پاێ شاێل کاردوه. دهتوانین کاکڵی چهمکی مافهکانی هاوواڵتبوون زۆر به ساده و ساکار لهوه دا کورت بکهێنهوه که بۆ دارشتنی ماف و ئهرکه سیاسیی و مهدهنی یهکان تاکهکهس دهکرێته [ یهکهی بناغهیی ] [ واحد اساسی ] ،به تایبهتی له پێوهندی لهگهڵ نهخشی مرۆف له ژیانی سیاسیی و گشتی دا ،ئهو دهوربهرو کۆمهڵه کولتووری یه تایبهتی یه له نهزهر ناگیرێ که دهکرێ ئهو مرۆڤه ئهندامی باێ .روانینێکای ئاهوتۆ لاه چۆنیاهتیی بهشاداریی خاهڵک لاه دهساهاڵتی فاهرمانڕهوادا و قهڵاهم ناادرێ و هاهروهک گاوترا دهگهڕێتهوه بۆ ئاخری سهدهی ههژده له ئورووپا واته سهردهمی جێگیر بوونی ئێتاناسیۆن [ دهوڵهتی میللهتی ] .پێش ئهو ساهردهمه تایبهتمهنادیی هاوبهشای ساهرجهم کۆمهڵگا سیاسیی یهکان له رۆژگاری ئهرهستوورا بگره ههتا کۆتایی سهدهکانی نێوهراسات چ لاه ئورووپاا و چ تهناناهت لاه قارهرهکاانی دیکاه ئاهوه باووه کاه پێواناهی داڕشتنی پێوهندی یه سیاسیی و کۆمهاڵیهتی یهکانی نهک تاکه کهس بهڵکوو تاقم و گرووپ و کۆمهڵگه جۆرهوجۆرهکان بوون و ههمیشه وهک ئهنادامێکی ئهویاه کاه باه کۆمهاڵنه سهیری تاکه کهس کراوه .تایبهتمهندی یهکی دیکهی کۆمهڵگا سیاسیی یهکانی ڕابردوو لهوه دا دهبێنرێ که کولتووری نهتهوهیی یان تێدا نهدهکرا به پێوانهی داڕشتنی قهوارهی سیاسیی ،ههر بۆیه بوونی دهیاان و ساهدان دهساهاڵتی باهربووی فاهرمانڕهوایی کاهمتر وا باوو کولتاووری گاهلێکی فاهرمانڕهوا لهساهر ئاساتی ساهرجهم سهرزهمینی ژێر فهرمانڕهوایی دا نههادینه بکرێ .له ئاکام دا دیالێکتیکی پێکهوه ژیانی [ گهالن ] فڕی بهو ملمالنێ دوو قۆڵی یهوه نهبوو که ئهمڕۆ لاه زۆر شاوێن لاه نێوان [ زۆرایهتی ] و [ کهمایهتی ] دا ههیه .سهرهنجام سروشتی قهوارهی کۆمهڵگا سیاسیی یهکانی پێش مێژووی نوێ بریتی بوو لهوه که یهکه سیاسیی یهکان زۆرتر بهرههمی فاکتهره سیاسیی و ئابووری یهکان بوون .هووییهتی میللی و قهومی پێوانهی بهشداریی خهڵک له بهرێوه بردنی کارو باری سیاسیی دا ناهبوو و فاهرمانڕهوایی یهکان لهبهر ئهوه که بهربوو و فره قهومی بوون کهمتر سیاسهتی ناوهندگهریتی یاان تێادا ،پیااده دهکاراو یهکاه سیاسایی یاه ناوچاهیی یاهکان [ خودموختاار ] باوون. ههڵبهت ئێمه نابی لێره دا کوێرانه پهسنی کۆمهڵگا سیاسیی یهکانی پێش رۆژگاری ماۆدێرن بادهین ،چونکاه باه شاێوهیهکی گشاتی دهکارێ بڵێاین ئاهو کۆمهڵگایاناه باه نابهرابهریی سیاسیی و ناعهداڵهتیی کۆمهاڵیهتی به ناوبانگ بوون .بیرۆکهی نههێشتنی نابهرابهری یهکان و وهدیهێنانی یهکسانی له نێاوان مرۆڤاه کاان دا [ یاا هاهر نهبێ له نێوان هاونیشتمانان دا ] راست بهرههمی ئهو تیئوری سازی یهیه که دوو سهده لهمهوبهر بۆ بنیاتنانی دهوڵاهتانی ناوێ ئاهنجام درا .تایبهتمهنادیی سیساتمه سیاسیی یهکانی پێش ئهو وهخته له ئورووپا ئهوه بوو که له الیهک دهسهالتی سیاسیی له نێوخۆدا پرش و باوو باوو و لاه ئاساتی دهرهوهش دا زۆر جاار دهکهوتاه ژێار رکێفی دهسهاڵتی کلیسا و ئیمپراتووری یه بیگانهکان ،له الیهکی دیکهشهوه کۆمهڵ لاه چهنادین باهره و فیرقاهی نههادیناه کاراو پێاک هااتبوو و ڕادهی مااف و ئاازادی یهکانی خهڵک بهو چینهوه بهسترابۆوه که ئهندامی بوون و بهم جۆره نابهرابهری یهکی زۆر له نێوان ئینسانهکان دا وهبهرچاو دهکاهوت .ئاهوه جیاا لاهوه کاه سیساتمی پاشایهتی و سهرهرۆیی بۆخۆی لهجێ دا لهمپهرێک بوو له بهرامبهر بهرابهرا بهری و کراوهیی به تایبهتی له بواری سیاسی و حکوومهتی دا. شپڕشی فهرانسه دهرفهتی ئهوه به ئهندیشهی لیبراڵ دهدا که بناغه تازهکانی دامهزراندنی دهوڵهتی مۆدێرن دارێژێ .ئهو رهوته که لهگهڵ خاوهن بیرانی [ لاوومیێر ] (رووناکایی) دهستی پێ کرد بوو ،بۆ خوێندنهوه و داڕشتنهوهی کۆمهڵگا پشتی بههێزی مهنتیق دهبهست و جیهان بین بوو واته تێدهکۆشا به یهک چاو سهیری ساهرجهم مرۆڤایهتی بکا .ئامانجی کۆمهاڵیهتیی ئهو رهوته نههێشتنی نابهرابهری و یهکسانی کردنی ماف و ئهرکهکانی هاونیشتمانان و مرۆڤهکان بوو .ئامانجه سیاسیی یهکهشی بریتی بوو له بنیاتنانی دهوڵهتێکی پتهو و به هێزو وهسهریهک خراو که دهستهبهری تهبایی خاهڵک لاه گاهڵ دهساهاڵت باێ .ئاامرازی ئهساڵیی ئاهم تیئاوری ساازی یاه لیبراڵه بریتی بوو له چهمکی هاوواڵتبوون به مهبهستی جیا کردنهوهی تاکهکهس له کولتوور و دهوروبهره تایبهتی یهکهی و پشت گوێ خستنی ئاهو کۆمهڵاه تایباهتی یه فهرههنگی دا بریتی بوو له تێک شکاندنی بهدهنه و فیرقاه نههادیناهکان و ناهمانی ئیمتیاازانی هێنادێک چاین و تاوێژ و جێگیرکردنای یهکساانی مافاهکانی لهساهر بناغهی [ ئهندیویدوالیسم ] واته فهردگهرایی. له بواری سیاسیی دا ئهم تیئۆری سازی یه توانی بناغه نهزهری یهکانی قهوارهیهکی سیاسیی واحید و [ هرمی ] دایرێژێ که یهکه بناغهیی یهکهی تاکهکهس بێ نهک گرووپ و هیچ نیهادێکی واسیته له نێوان دهوڵهت و تاکهکهس دا نههێڵێ .ئاهوه باوو [ ئێتاناسایۆن ] یاش الیاهنی حکووماهتیی بهخۆیاهوه گارت و لهگاهڵ ژاکۆبینیسام [ ناوهندگهرێتی ] بوونه هاوپهیمان و تهنانهت پهنایان بردهوه بهر تیئۆریی سهروهری [ دهسهاڵتی بێ سهرهڕۆیی پاشایهتی ] لاه لاه ساهدهی شاازده دا لاه الیاهن [ ژان بۆدهن ] و له سهردهمی سهرهڕۆیی پاشایهتی دا گهاڵڵه کرابوو .بهرههمی پێوهندی سهرجهم ئهو ئهسونه ئهوه دهبێ که بۆ نموونه له مااددهی ساێههمی [ راگهیانادراوی مافی مرۆڤ و مافهکانی هاوواڵتبوون ] ی شۆڕشی فهرانسه دا ڕادهگهیهنرێ [ :سهرچاوهی ههموو سهروهری یاهک ناسایۆن ( میللاهت )ه .هایچ کاهس ،هایچ نیهااد و هایچ بهدهنهیهک مافی حوکمڕانیی نیه مهگهر ئهوه که میللهت مهئمووری کردبێ ]،بهم جۆره ئهگهرچی گواستنهوهی دهسهاڵت له پاشاوه بۆ میللهت به ههنگاوێکی دێموکراتێاک له سهرجهم مێژووی مرۆڤایهتی دا له قهڵهم دهدرێ ،بهاڵم سهروهریی دهوڵهت ههر به قووهتی جارانی و بگره زۆر زیاتریش قوت دهکرێتهوه و ههموو تئیۆریسیهنهکانی ئهو کات و دواتری دهولهت [ رووسۆ ،یهلینێک ،مالبێر ...،هتد ] پاێ لهساهر دهساهاڵتی و ساهروهریی دهوڵاهتێک دا دهگارن کاه پێگاه کۆمهاڵیاهتی یهکاهی لاه بااری کولتووری قهومی یهوه هاورهنگ و یهکدهست کرابێ ،چهمکی ناسیۆن وهک له بارترین ئامرازی وهدیهێنانی ئهو ئامانجه زهقه دهکرێتهوه و ئهگهرچی ههر لهو سهردهمه دا
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 777 :
Page : 777
زۆر تیئۆریسیهنی دیکه لهسهر بایهخی یهکسانی زمان و کولتووره نهتهوهیی یهکان پێ دادهگرن [هێردێر ،رێبێر ] ،بهاڵم له مهیدانی کردهوه دا ئهوه فاکتهره سیاسایی یهکانی که بڕیار دهدهن چ گهلێک دهبێته خاوهنی دهوڵهتی خۆی و قهوارهی سیاسیی واڵت و دهزگای حکوومهتی ،پهیرهوی فهرههنگی کام گهل و نهتهوه دهبێ .ئاهوهش له حاڵێک دا که بێجگه له هێندێک مهوریدی وهک پێکهاتنی دهوڵهتی ئهڵمان و ئیتالیا و ئهو دهوڵهتانهی چۆنیهتیی شکڵ گرتنی قهوارهکهیان هۆکاری مێژوویی ههیه نهک بناغهی نهتهوهیی [ سویس ،ئهمریکا ] -مێژووی کێشهی نهتهوایهتی به تایبهتی لاه ساهدهی ناۆزده و نیاوهی یهکاهمی ساهدهی بیساتی ئورووپاا پێماان دهڵاێ کاه چهمکی ئیتاناسیۆنی فهرههنگی [ واته داڕشتنی قهوارهی سیاسیی واڵتێکی فرهنهتاهوه لهساهر بناغاهی هووییاهتی قاهومیی تاقاه یاهک نهتاهوه ] ناهک هاهر ناعاداڵناه بهڵکوو زۆر خهیاڵ پهروهرانهش بهکار هاتووه. سووژهی ئێمه لێره دا نه تیئۆریی ناسیۆنالیزمه نه مێژووی مهسهلهی میللی .ههربۆیه بۆ ئهوهی له باسهکهمان دوور نهکهوینهوه با بزانین چهمکی مافهکانی هاوواڵتبوون له دنیای رۆژئاوا دا چهنده رهنگدانهوهی له ئاستی حکوومهتی دا بووه و چ ئاڵوگۆرێکی نهزهریی بهسهر دا هاتووه .له بواری فیکری دا با پێش ههموو شاتێک ئاهوهمان له بیر بێ که ئهو ئیدهیه که چوارچێوه و پێوانهی بهشداریی خهڵک له حکوومهت دا تاکهکهس بێ و بهس ،ئامانج و ئاکامهکهی ئهوهیه که پیناسه قهومی و زمانی و رهگهزی و ئایینی یهکانی کهسایهتیی ئینسانهکان دهبێ له چوارچێوهی ژیانی شهخسی و تاکهکهسیی وان دهرناهچن و نهیهناه نێاو مهیادانی سیاسایی و دهوڵاهتی یاهوه. دابهشکردنی ماف و ئهرکه حقووقی یهکان مرۆڤهکان بهسهر دوو بواری تاکهکهسی و شهخسی له الیهک و ژیانی سیاسیی و گشتی له الیهکی دیکهوه دهگهڕێتهوه سهردهمی کۆن له یوونان و رۆم بهاڵم لهو سهردهمه دا پێوانهی ئهسڵیی بهشداریی خهڵک له بهرێوه بردنی کاروباری سیاسیی دا پلهی کۆمهاڵیهتیی وان بوو نهک [ قومیت ] یاان مهسهلهی دوو الیهنه بوونی نهخشی مرۆڤهکان له مێژووی نوێی بیروبۆچوونی سیاسیی دا کاتێک تیئۆریزه دهبێ که [ تۆمااس هاۆیس ] نهزهریاهی پاهیمانی کۆمهاڵیاهتی دێنێته گۆڕێ .ئهو دروست بوونی کۆمهڵگا سیاسیی یهکان ئاوا لێک دهدانهوه که مرۆڤ بۆ وهی له وهزعییهتی نائهمن و مهترسیداری ژیان له سروشت دا بێتاهدهر ،ژیاان له نێو کۆمهڵی ههڵبژاردوه و بۆ ئهوهی دهسهاڵتێکی حاکم و سهرهڕۆ بێخاته ژێر چهتری خۆیهوه حازر بووه دهست له ئازادی یه سروشاتی یهکاهی پێشاووی هاهڵ گارێ. بهاڵم ئهو خۆ ملکهچ کردنهی مرۆڤ تهنیا پێوهندیی به ژیانی گشتی یهوه ههبوو ،و مرۆڤ هێندێک ئازادیی بۆخۆی راگرتووه که بریتی یه له سهربهستیی تاکهکهسی که بۆ ئهوه بهکار دێ که ئهگهر هات و دهسهاڵتی حاکم بهو جۆرهی پێویسته پارێزگاریی لێ نهکردو رێزی لاێ ناهگرت ،بتاوانی لێای هاهڵ گهڕێتاهوه و باێ رووخێناێ .لاه سهروبهندی شۆڕشی فهرانسه دا ئهندیشهی لیبراڵ ئهو تیئۆری یه بۆ خۆی دهقۆزێتهوه و ئهو بیره درێژه پێ دهدا که مارۆڤ لاه دوو باوار دا دهچێتاه پاێش :بواریکیاان بریتی یه له ژیانی شهخسی و ناچاالک و لهوێدا به مرۆڤ دوڵێن تاکهکهس ،بوارهکهی دیکهش بوارێکی چاالکه که پێوهندیی به ژیانی سیاسیی و گشتیی مرۆڤهوه ههیه و لێره دا به مرۆڤ دهڵێن [ هاوواڵت ] .ههر لهو کاته دا لاه الیاهک لهباهر ئاهوهی دهساهاڵت لاه پاشااوه باۆ میللاهت گوێزراوهتاهوه ،ساهروهری و دهساهاڵتی سیاسایی [ حاکمیت ماللق دولت ] له بواری گشتی دا که بناغهکهی هاوواڵتبووناه خوالساه دهکرێتاهوه لاه الیاهکی دیکهشاهوه هاهر ئاهو هاوواڵتبووناه وهک کۆڵهکهیاهکی بنیاتناانی دهوڵهتێک بهکار دێ که خۆی وهک ئاوێنهی کوڵتووری گهلی حاکم پێناسه دهکا [ ئێتاناسیۆن ] .ئاکامی ئهو کیمیاگهری یه سیاسایی و ناهزهری یاه ئاهوه دهباێ کاه لاه مهیدانی گشتی و بواری دهوڵهتی دا جێگایهک بۆ کهسایهتیی قهومیی کهمه نهتهوهکان نامێنێتهوه. ئهم شێوه روانینه دواتر به شێوهیهکی دنیاگر زۆربهی دهوڵهتی میللی دهیخهنه سهر حیسابی خۆیان و له سیستمه سیاسیی یه نێوخۆیی یاهکانیان دا دای دهباهزێنن .لاه ئاستی نێونهتهوهیی دا پاش ئهوهی به درێژایی سهدهی بیستهم زۆر له گهالن له مافی دانانی چارهنووسی خۆیان بێ بهش دهکرێن ،سیساتمی پارێزگااریی نێونهتاهوهیی کهمایرتی یهکان ههر لهسهر ئهو بناغهیه دادهمهزرێ ،واته له الیهک ئهو ماف و ئازادی یانهی بۆ کهمه نهتهوهکان له نهزهر دهگیرێن زۆرتر فهرههنگی و تاکهکهسای دهبن و له بهرهسمی ناسینی هووییهتی و کهسایهتیی به کۆمهڵی وان و پێدانی مافی سیاسیی – نیهادی خۆدهبوێردرێ – له الیهکی دیکهشهوه ئهرک و ئیجباراتێکی زۆر روون و باه نێااورۆک ناخرێتااه سهشااانی دهوڵااهتان و وا نیشااان دهدرێ کااه [ هویاات ] و [ قومیاات ] پێوهناادی یااان بااه ژیااانی تاکهکهساای یااهوه ههیااه و دهوڵااهت هااهقی بهسهریانهوه نیه. له بهشی سێههم و کۆتایی باسهکهمان دا دهبێنین که چلۆن روانێنێکی ئهوتۆ له کێشهی نهتهوایهتی له ئاستی نێوخۆیی و نێونهتهوهیی دا گاۆرانی بهساهر دا هااتووه و ئهو تیئۆری یانه شی دهکهینهوه که لیبرالیزمی فهردگهراو چهمکی هاوواڵتبوونیان وهبهر رهخنه داوه. بهبهس نهزانینی مافهکانی هاوواڵتی بۆ " کهمه نهتهوهکان" :ستراتیژی یهکی زۆر رهوای حقووقی بهشی سێههم و کۆتایی له بهشی دووههمی باسهکهمان دا ههوڵمان دا پێشینه فیکری یاهکانی چاهمکی هااوواڵتبوون دهستنیشاان بکاهین و ساهرچاوه تیئاۆری یاهکانی ئاهو چهمکاهمان گهڕانادهوه ئهندیشهی لیبراڵیی فهردگهرا لر کۆتایی سهدهی ههژدهی ئورووپا .ئهنجامی مهبهستهکانی بهشی دوومان ئهوه بوو که ئامانجی بهرابهریی هاونیشتنانان هاوکات له گهڵ مهقوولهی [ ئێتاناسیۆن ] و سهروهریی دهوڵهت به چهشنێک بهکار براون که دهرفهتی خۆدهرخستن و گهشه کردنی له مهیدانی سیاسیی و حکوومهتی دا له کهمه
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
الپهڕهی 774 :
Page : 777
نهتهوهکان ببڕێ .ئێستا دهبێ بزانین ئهو کۆمهڵه ئهسڵه چ گۆرانێکی بهسهر دا هاتووه؟ پێش ههموو شتێک دهبێ له خۆمان بپرسین داخوا ئهو تیئۆری سازی یه له کردهوه دا چ رهنگدانهوهیهکی ههبووه .ئهگهر لهو روانگهیهوه که ئێمه لێره دا باسی دهکهین، سهیری سیستمه سیاسیی یهکانی جیهان به تایبهتی له رۆژئاوا بکهین ،دهتوانین ئیشاره به سێ دهسته له دهوڵهتان بکهین : دهستهی یهکهم له فهرانسه و سهرجهم ئهو دهوڵهتانهی جیهان پێک هاتووه که حازرنین پێکهاتهی فره گاهلیی واڵت بهرهسامی و بنچیناهیی رهنگداناهوهی لاه قاهوارهی سیاسیی و نیهادیی دهوڵهت دا ههبێ .لهو دهوڵهتانه دا بهشێوهی کهم و زۆر گوتراو سیاسهتی ناسیمیالسیۆن [ تواندنهوهی هووییهتی قاهومی یاهکان ] دهبرێتاه پاێش، کۆمهڵگای دێموکراتێک وهک کۆمهڵێک پێناسه دهکرێ که لهوهدا بهناوی مافی یهکسانی ههموو هاونیشمانان جیاوازی یه قهومی و کوڵتووری یهکان له مهیدانی گشتی و سیاسایی دا پشات گاوێ دهخارێن و نیهااده دهوڵاهتی یاهکانی نوێناهری خاهڵک بهرپرسایاری دهرباڕین و بردناه پێشای ویساتی گشاتتیین باهبێ ساهرنجدان باه جیااوازی و رهنگاورهنگی یهکانی پێکهاتهی واڵت .له دهستهی دووههم دا به تایبهت دهوڵهته لیبراڵه رۆژئاوایی یاه ئینگلیسای زماناهکان زهق دهبناهوه و سیاساهتی خۆگونجانادنی قهومی و کولتاووری یاان تێادا دهچێتاه پاێش .خااڵی هاوبهشای دهساتهی دووهاهم لهگاهڵ دهساتهی یهکاهم لهوهدایاه کاه لێارهش دا بناغاهی پلاۆرالیزمی سیاسایی زۆرتار هاونیشتمانه و بۆ پێکهاتنی هووییهتێکی سیاسیی ههوڵ دهدرێ که ههموو دانیشتووانی واڵت بگرێته خۆی .بهاڵم بهپێچهوانهی دهوڵهتانی پێشوو لێره دا حکووماهت باۆ تواندنهوهی کولتووره قهومی یهکان و نههێشتنی جیاوازی یه میللی یهکان تاو نادا ،باهڵکوو باه ساازدانی هێنادێک مێکاانیزمی نیهاادی تێدهکۆشاێ جیااوازی یاه قاهومی یهکانی کهمتر کاردانهوهیان لهسهر شهترهنجی سیاسیی واڵت ههبێ. سیستمی سێههم ئهو سیستمهیه که نووسهری ئهم وتاره و شۆڕشگێڕانی کورد له ئێران بۆ واڵتی خۆیانی به ئااوات دهخاوازن .ئاهویش سیساتمی داباهش کردنای دهساهاڵتی سیاسیی و حکوومهتی لهسهر بناغهی کهسایهتیی نهتهوهیی یه .لهو سیستمه دا ههموو ئهو دهوڵهتان دهبێنرێن که ساختاری نیهادیی واڵت ئاکامی فرهگهلی بوونیهتی و له نێو ئهوان دا بلژیاک و ساویس و کاناادا نمووناه هاهره باهرچاو و ساهرکهوتووهکانن .فیادرالیزم ماۆرکی ساهرهکیی دهوڵاهتانی دهساته ساێههمه .باهاڵم هاهق وایاه ئاهو دهوڵهتانهش لێره دا جێ بکهێنهوه که ئهگهرچی ههموو قهوارهی واڵتهکانیان فیدراڵیزه نهکراوه ،بهاڵم بوونی گهل یا نهتهوهیهکی جیاواز له گاهل و نهتاهوهی حااکم بهڕهسمی ناسراوه و لهسهر خاک و ناوچهی خۆی دا ئیختیاری تهواوی خۆ باهرێوهبردنی دراوهتاێ [ نمووناه :ئیساپانیا ،ئیتالیاا ،فینلهناد ] .لاه سێساتمی دابهشاکردنی دهسهاڵت [
Power Sharing
] دا بهتایبهتی له واڵتانی دێموکراتێک دا مافهکانی هاونیشتمانان به پێکهاتهیهکی گرنگی پلۆرالیزم له قهڵهم دهدرێ ،بهاڵم باوهڕ
بهوه که لهو شوێنانهی هووییهتی نهتهوهیی بههێزه تهنیا دابهشکردنی دهسهاڵت لهسهر بناغهی بهڕهسمی ناسینی ناسینی کهسایهتیی به کۆمهڵی گهالنی واڵت دهتوانی پێکااهوه مانااهوهی دڵخوازانااهی وان دهسااتهبهر بکااا و هااهروهها باااوهڕ بااهوه کااه داناای دهسااهاڵتی سیاساایی بااه ناوچااهکان دهتااوانی فاااکتۆرێکی کاریگااار لااه پرۆسااهی دێموکراتیزاساایۆنی نێوخااۆیی و لااه جێگیاار بااوونی کهشااێکی سااالم و دۆسااتانهی ناوچااهیی و دامهزراناادنی پێوهناادی و هاوکاااریی گااهالن لااه دهرهوهی ساانوورهکان دا ب اێ، دهوڵهتانی فرهنهتهوه دێنێته سهر دابهزاندنی ئهو سیستمه. له راستی دا بوونی ویستی خودموختاری و فیدراڵیزم له واڵتانی دێموکراتێکی ئورووپایی دا باشترین بهڵگه بۆ ئهو راستی یهیه که کێشهی پێکهوه ژیانی گهالنی تهنیا له ڕێگای یهکسان کردنی مافهکانی هاونیشتمانانهوه چارهسهر ناکرێ .شک لهوه دانیه که دێموکراسی و کراوهیی کهشی سیاسیی لاه ئااڵۆزیی نهتاهوهیی کاهم دهکاتاهوه تهنانهت له هێندێک واڵتی ئورووپایی دا ههڵ کهوتووه کهمایهتی یهک دوای تێپهڕێنی رۆژگارێکی درێژ له خۆگونجاندن له گهڵ لیبرالیزمی دێموکراتێک به وهباهرچاو گرتنی گهشهسهندنی ئابووری و پیشهسازی تهنیا هۆگریی فهرههنگیی به هووییهته قهومی یهکهوه ڕاگرتووه و دهستی له داخوازی سیاسیی ههڵ گرتووه [ .بۆ نموونه : برۆتاینی فهرانسه ،حیزبه میللی یهکان تهنانهت النی کهمی ئهو دهنگانه که بۆ کورسی وهرگرتن له شوورا ناوچهیی یهکان دا پێویسته وهدهست نااهێنن ].باهاڵم ئایاا ههموو گهڵێک حازره وهک فولکلۆر سهیری هووییهته میللی یهکهی بکرێ و له حاڵێک دا ههقی ههیه داوای مافی دیاریکردنی چااره نووسای خاۆی بکاا ،باه تواناهوه لاه فهرههنگی بهناو زۆرایهتی دا رازی دهبێ ؟ مهنفی بوونی وهاڵمی ئهو پرسیاره نهک ههر ئهو دهوڵهتانهی سروشتێکی نیهادیی نهرم و [ انعالاف پذیر ] یان ههیه ،بهڵکوو یهعقووبی [ ژاکۆیین ] ترین دهوڵهتانی سهردهمی ئهمڕۆ بهتایبهتی له ئورووپای هێناوهتهوه سهر ئهوه که ئهگهر بهڕهسمییش فرهنهتهوهیی بوون نیهادینه نهکهن ،ههر بهبێ میتۆدێکی پراگماتێک بگرنه بهرو ههنگاو به ههنگاو حازر به بهخشینی قهوارهیهکی ناوچهی سهربهست بهو گهل و کهمه نهتهوانه بان کاه خواساتی سیاسایی یاان ههیاه [ .نمووناه :کورسای فهرانساه و سهرجهم ئهو دوورگانهی له کاتی رهوتی [ رزگاری له ئیستعمار ] دا به مانهوه له گهڵ دهوڵهته ئورووپایی یهکان رازی باوون ].شاتێک کاه هاهر لاهو پێوهنادی یاه دا جێگای سهرنجه ئهوهیه که پاش رووخانی دیواری بێرلین زۆر له دهوڵهتانی ئورووپای رۆژههاڵت بهبێ ئهوهی هیچ گۆرانێک بهسهر نهخشاهی سیاساییان دا هااتبێ ،باه مهبهستی خۆ دێموکراتیزه کردن قانوونه ئاساسی یهکانیان سهر که نوێ نووسینهوه و یهکێک لهو دهسکاری یه بهرچاوانه که تێیاان دا کاردن بریتای باوو لاه بهڕهسامی ناسینی پێکهاتهی فرهگهلیی واڵتهکهکانیان .راسته ئهو دهوڵهتانهش وهک ههر دهوڵهتێکی تازه باه ساهربهخۆیی گهیشاتبوو،عهوداڵی هاهڵچنینی هووییاهتێکی سیاسایی یهکگرتووی خهڵکهکهیان بوون ،بهاڵم بهشێوهیهکی سهرسوور هێنهر دهرفهتیان دا ئیتاناسیۆن به جۆرێکی دیکه تهفسیر بکرێتهوه .ئهو تهفسیره بریتی یه له وهالنانی
الپهڕهی 773 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
تهقهددوسی فهرههنگیی گهلی حاکم و پشتیوانی لهوه که بهرگێکی فره نهتهوهیی لهبهر دهوڵهتی نهتهوهیی بکرێ و یهکیاهتی لاه رهنگاا و رهنگای دا ببینارێ.هاهر لاه درێژهی ئاڵوگۆره عهمهلی یهکانی دیکهی هاوواڵتبوون دا شایانی ئاماژهیه که پارێزگااریی نێونهتاهوهیی لاه ماافی کهمایاهتی یاهکان کاه وهک گوتماان هاهتا ساهرهتای دهیهی ئاخیری سهدهی بیست ،یهخسیری چهمکی هاوواڵتبوون و ئامانجی بهرابهری و جیاوازی دانهنان بوو ،پاش ههڵگیرسانی ئاگری شهڕی قاهومی لاه گۆشاه و کاهنار جیهان ئاڵوگۆری زۆری بهسهر دا هات .شیکردنهوهی ئهو ئاڵوگۆره حقووقی یه له دهرهتانی ئهم وتاره دا نیه .بهاڵم زۆر بهکورتی دهتوانین بڵێین که له پازده سااڵی رابردوو داو له شێوه و چوارچێوهی جۆراوجۆر دا رهوت و روانگهیهکی حقووقی رۆژ به رۆژ سهرکهوتنی زیاتری وهدهست هێناوه .ئهویش ئهوهیه که مهسهلهی مافهکانی [ کهمه نهتهوهکان ] چی دیکه له گۆشهی ژیانی فهرههنگیی تاکهکهسهکان نهپهستێورێ و بۆ بهڕهسمی ناساینی مافاه سایایی و نیهاادی یاه باه کۆمهڵاهکانیان لاه ئاساتی دهوڵهتی و حکوومهتی دا خهبات بکرێ .ههر ئێستا گهاڵڵهی چهندین کۆیوانسیۆنی نیونهتاهوهیی باهره و ئاهو ئامانجاه لاه بااس و راوێاژ دان .رێکخاراوه نێونهتاهوهیی یهکانیش لهو ماوهیه دا ههر کاتێک لاه گاهڵ قاهیرانی پێوهنادی یاهکانی دهوڵاهتێک و کهماه نهتهوهیاهک ماماهڵاهیان کاردوه ،چای دیکاه هاهموو شاتێکیان حهواڵاهی [ هاوواڵتبوون ] نهکردوه و زۆر بهڕاشکاوی بۆ قبوواڵندنی ئهو رێگا چاره نیهادی یانهی له دهستهی سێههمیقاتبهندیهکهی سهرهوه دا باسمان کردن ،تێکۆشاون [ .له نێو دهیان نموونهی لهو بابهته دا به قامک دانان لهسهر ههوڵهکانی کۆمهڵگای نێودهوڵهتی له قێبرس ،ناگۆرنۆ قهرهبا و بۆسنی هێرزه گووین قهناعهت دهکهین] . سهرئهنجام دیاردهیهکی نوێ له مامهڵهی نێونهتهوهیی له گهڵ مهسهلهی کهمه نهتهوهکان دا ئهوهیه که مافی دیاریکردنی چارهنووسی گهالن ناهک هاهر وهک لهمپاهر و کۆس لهسهر وهدیهێنانی مافه سیاسیی – میللی یهکانی ئهو [ کهمه نهتهوانه ] چاو لێ ناکرێ ،بهڵکوو ههوڵ دهدرێ مافی چاره نووسی وهک بناغهیهکی حقووقی مافی [ کهمایهتی ] یهکان بۆ خۆبهڕێوه بردنی سیاسیی بهکار ببرێ .مادام الیهنی نێوخۆیی مافی چاره نووس یاانی باوونی حکووماهتێک کاه نوێناهری راساتهقینهی ساهرجهم هاونیشتمانان دهبێ ،ژیانی سیاسیی کهمه نهتهوهکان نابێ له هاوواڵتبوون دا خوالسه بکرێتهوه و قهوارهی نیهادیی واڵت و ناوچه دهبێ ئاوێنهی هووییهته کولتووری و قهومی یه تایبهتی یهکانیش بێ. ئێستا ههق وایه ههڵوێستهیهکی زیاتر لهسهر ئهو رێبازه فکری یه رۆژئاوایی یانه بکهین که ئهمڕۆ چهمکی هاوواڵتبوونیان کردۆته نیشاانهی خۆیاان .باهناوبانگترینی تهو رهوتانه له سهردهمی ئێستا دا [ کۆمۆنۆتاریسم ] با جهمع گهرایی یه [ ،واته پێچهوانهی ئهندیویدوالیسم و فهردگهرایی ] که هێنادێک تیئۆریسایهنی وهک [ ویال کیمیلکا ] و [ چارلز تایلۆز ] نوێنهرایهتیی دهکهن .کاکڵی ئهو رهوته بریتی یه له رهخنه گرتن له لیبرالیزمی فهردگهرا و ههوڵدان بۆ ئاشاتکردنهوهی دێموکراسای یاه رۆژئاوایی یهکان له گهڵ ویست و داخوازه به کۆمهڵهکانی کهمایهتی یهکان .له روانگهی ئهم رهوتهوه مهسهلهی بهشدار کردنی عاداڵنهی کهمه نهتاهوهکان لاه باهڕێوه بردنی کارو باری سیاسیی واڵت و ناوچهکان دا یهکێک له گرنگترین کێشهکانی کۆمهڵگا مۆدێرنهکانه ،چونکه ئاشتیی مهدهنی دهخاته گرهوی خۆیهوه و لهو باوهڕدان که میکانیسمه سوننهتی یهکانی دێموکراسیی زورایهتی بۆ ئهو واڵتانه موناسب نین که لهوان دا چهندین گهل و نهتهوه به زمان و فهرههنگی جیاوازهوه دهژین ،بهتایبهتی ئهگهر خودی ئهو گهل و نهتهوانه ههر کامیان له دهروونی خۆی دا لهباری سیاسیی یهوه بهشێوهیهکی بنچینهیی داباهش داباهش ناهبوونی [ باۆ نمووناه لاه کوردساتانی خۆیان خهڵکهکهمان لهسهر ئهوه بهرهورووی یهکتر نابنهوه ،بڵێن داخوا فونه حیزبی سهراسهری بهسهر فونه حیزبی سهراساهرایی دیکاه دا تاهرجیح دهدن ،باهڵکوو باۆ ههموویان پێش ههموو شتێک ئهوه گرنگه که حکوومهتی ناوهندی چۆن له گهڵ گهلی کورد دهجووڵێتهوه]. ههروهک پێشتر باسمان کرد بهپێی لیبرالیزمی دێموکراتێکی فهردگهرا بناغهی ئهسڵیی بهشداریی خهڵک له ژیانی سیاسیی دا هاوواڵتبوونه .دیاره دهبێ پێ لهسهر ئهوه دابگرینهوه که ئهو پرهنسیپه له مهیدانی کردهوه دا بهشێوهی جۆراوجۆر خۆی له کزی داوه .له ئاستی نهزهرییش دا دهبێ بزانین که شاخهی ئینگلیسی زمانی ئهندێشهی لیبرال مهشرووعبوونی قازانج و بهرژهوهندی یهکانی گرووپ و تاقم و کۆمهڵگه کوڵتووری یه جۆربهجۆرهکانی به ڕهسمی دهناساێ ،باهاڵم هاهروهک گوتماان لاهو بااوهڕه دایه که ئهوان دهبێ له رێگای مافه سیاسیی یهکانی ئهندامانیانهوه ههوڵ بدهن تهوژم بخهنه سهر ناوهندی بڕیاردهرهکان. بهم جۆره دهبێنین که لیبرالیزمی فهردگهرا درزێکی تێ کهوتووه که بۆخۆی سهرکهوتنیکی تیئۆریک بۆ ئهو کهسانهیه که هاوواڵتبوون له مهیدانی سیاسیی دا باه کاافی نهزانن .سهرهڕای ئهوهش کۆمۆنۆتاریستهکان ههر بهوهنده قوناعهت ناکهن و ههوڵ دهدهن قهلبی مێکانیسامه نیهاادی یاهکانی لیبرالیزمای فهردگاهرا کاه بریتای یاه لاه سیستمی ههڵبژاردن بههنگێون .ئهوان لهوه رهزامهندن که دهبێنن تهنانهت له دێموکراسی یه لیبراله فهردگهراکانیش دا زۆر مێکانیزم ههن که بۆ ئهوه دیاری کراون که بهرژهوهندیی کهمایهتی یهکانیان پێ بپارێزرێ ،بهاڵم به بناغهکانی ئهو سیستمه که له ئهسڵی [ یهک کهس ،یهک دهنگ ] دا خوالسه دهکرێتهوه رازی ناین .باه پێای ئهو ئهسڵه پێکهاتهی نیهاده دێموکراتیکهکانی وهک پارلمان عاداڵنهیه ئهگهر ڕێوشوێنی ههڵبژاردن عاداڵنه بووبی .عهداڵهتی ڕێوشوێنی ههڵبژاردنیش لهوه دا بینراوه که تاکهکهسهکان ههموویان دهرفاهتی وهک یاهکیان پاێ بادرێ و بایاهخی دهنگادانی فاهردهکان باه قاهدهر یاهک باێ .باه پێای روانگاه فهردگهرایاه کاه [ جاۆن رۆلاس ] تیئۆریزهی کردوه له غهیری ئهوه دا سهرپهستیی تاکهکهسی و یهکسانیی هاونیشتمانان و مافی مرۆڤ پێشێل دهبێ .بۆ بهرپهرچ دانهوهی ئیددیعایاهکی لاهم بابهتاه کۆمۆنۆتاریساتهکان کۆمهڵه بیرو بۆچوونێکی زۆر بهجێ دهخهنه ڕوو که دهکرێ وێرای زیاد کردنی هێندێک بیرو بۆچوونی نووسهری ئهم دێرانه لهم خااڵنهی خوارهوه دا پوخت بکرێتهوه : -7پێداگرتنی لهسهر دوو الیهنه بوونی ژیان و نهخشی مرۆڤهکان و ئهوه که بواری تاکهکهسی [ که گویا هووییهت و کولتوور یهکێک له پێکهاتهکانیهتی ] نابێ به
الپهڕهی 772 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 777
هیچ جۆر پێ بنێته نێو بواری گشتی و سیاسیی له بناغه دا بیرێکی چهوته .چوونکه پێش ههموو شتێک ئهوه که نیوهڕۆکی ههرکام لهو دوو بواره چیه به پێی زهمان و سهردهم جیاوازه .بۆ نموونه مهزههب [ که ئهمڕۆ بههۆی دابهزاینی سێکۆالریسم و الئیسیته له ئورووپاا کهوتۆتاه چوارچێاوهی ژیاانی شهخسای و تاکهکهسای یاهوه ] لاه سهدهکانی نێوهراست دا به پێکهاتهیهکی زۆر گرنگی پێناسه کردنی بواری گشتی و سیاسیی له قهڵهم دهدراو تهنانهت وهک یهکێک لاه پێواناهکانی بهشاداریی سیاسایی بهکار دهبرا [ ئهم قسهیه له پێوهندی له گهڵ زۆر له پێکهاتهکانی دیکه بواری تاکهکهسی وهک پله کۆمهاڵیهتی و وهزعییهتی جینسی و ...دا ڕاساته ] .پاشاان لاه ههمان سهردهمی مێژوویش دا ههموو سیستمه سیاسیی یهکان وهک یهک سهیری نهخشی دهوڵهت و ئاکام دا نێوهڕۆکی بواری گشتی ناکهن .بۆ نموونه له سهدهی بیستهم دا ئهگهر له الیهک لیبرالیزم پێی وابوو که نهخشی دهوڵهت تهنیا هاوئاههنگ کردنی قازانجه تایبهتی یهکانی مرۆڤهکانهو دهوڵهت دهبێ کهمترین دهستێوهردان له ژیانی تهکهکهسی دا بکا [ جۆن لۆک ] ،له الیهکی دیکهوه له سیستمی کومۆنیستی دا هیچ سنوورێک له نێوان دهوڵاهت و کۆماهڵی ماهدهنی دا ناهبوو و ماافی مارۆڤ نهدهکرایاه ئامرازی بهرتهسک کردنهوهی مهیدانی سیاسیی و دهوڵهتی ..دیاره ئێمه لێره دا به هیچ جۆر ستایش له تۆتالیتاریسم ناکهین ،بهاڵم ئهو بۆچوونه مارکسیستی یاه کاه ههر مهسهلهیهکی قازانجی گشتی بخاته گرهوی خۆیهوه دهبێ لاهبواری گشاتی دا بکهوێتاه باهرباس و راوێاژ و لاه ئاساتی سیاسایی و دهوڵاهتی دا باه ڕهسامی بناسارێ، بۆچوونێکی زۆر ڕاست و ڕهوایه .مهسهلهی نهتهوهییش یهکێک لهو مهسهالنهیه و زۆر بێ جێ دهبێ بڵێین که هووییهته قهومی یهکان نابێ له مهیدانی گشتی و دهوڵهتی دا خۆ بنوێنن .له ڕابردوو دا ههمیشه پێکهاتهکانی بواری تاکه کهسی بۆ پێناسه کردنای نێاوهڕۆکی باواری گشاتی ناهکار باردراون .ئاهمڕۆش ئهگاهر باۆ نمووناه ساهیری بابهتهکانی [ حقوق سیاسی ] له رۆژئاوا بکهین ،دهبێنین مافهکانی مرۆڤ [ بواری تاکه کهسی ] بهشاێکی گرنگای ئاهو دیسایپلینه کاه لاه ئهساڵ دا موتاااڵی دهوڵاهت [ بواری گشتی ] دانراوه پێک دێنن .له ههمووشی گرینگتر ئهوهیه که نێوهڕۆکی باواری گشاتی و باواری تاکاه کهسای دهباێ پشات و ڕووی یاهک میاداڵ بان کاه پێای دهڵاێن ئازادیی مرۆڤ [ هابێرماس ] .ئهندامانی [ کهمه نهتهوه ] کانیش وهک ههر کهسێکی دیکه لهههر دوو بوار دا ویست و داخوازیاان ههیاه و تهناناهت ویسات و داخاوازه تاکه کهسی یهکانیان لاه ویسات و داخاوازه نهتاهوهیی یاهکانیش ئهساڵهن جیاا ناکرێتاهوه [ شاکی تێادا نیاه ئهگاهر هووییاهتی کاورد لاه ئاساتی دهوڵاهتی و نیهاادی دا رهنگدانهوهی ههبا ،تاکه کهس کوردهکان به تاوانی بهکار هێنانی زمانی زگماکی یان نهدهکهوێته زیندان ] . -4ههلهیهکی بناغهیی دیکهی سیستمه فهردگهڕایهکان به کهم گرتنی بایاهخ و بارساتایی هووییاهت ،مێاژوو و زهیان و حاافیزهی باه کۆماهڵی خهڵکاه .هاهروهک گاوترا لیبرالیزم بهناوی وهدیهێنانی یهکسانی مهوجوودێکی بێ گیان و بێ پێناسهی به ناوی [ تاکه کهس ] ساز کرد .ئهوه که کهسایهتیی ئینسان تهنیا لاه چوارچیاوهی باه کۆمهڵ دا گهشه دهکا ڕاستی یهکی حاشا ههڵنهگره که زۆر سهرچاوهی نێونهتهوهییش وهک ڕاگهیهندراوی جیهانیی مافی مرۆڤ ئیشارهیان پێکردوه .ههربۆیه هیوادار بوون بهوهکه ئهندامانی نهتهوهیهکی زیندوو حازر بن لوکاتی بهشداری یان له پرۆسهی سیاسیی واڵت دا هووییهتی قهومیی خۆیان له بیار خۆیاان بهرناهوه هاهر باه قاهدهر چوونه ڕاوهماسی له سهحرای ئهفریقا واقیح بینانهیه! -3لیبرالیزمی فهردگهرا ئامانجی بهرابهریی مرۆڤهکان دهکاته بیانوو و پاسااودهری هاهموو حاهزو نیازهکاانی خاۆی ،هاهر باهو پییاهش باهو ئاکاماه دهگاا کاه ئیادئالی یهکسانیی مافهکانی مرۆڤ ئهوه دهخوازێ که تاکه کهسهکان ههموویان بهبێ وهبهرچاو گرتنی جیاوازی یه قهومی یهکانیان وهک یهک له ژیانی سیاسیی دا بهشدار بن. له ئهنجام دا ههموو هاونیشتمانان دهبێ پێکهوه بۆ یهک نیهادی نوێنهرایهتی دهنگ بدهن جا ئاکامی دهنگدانهکه ههرچی بێ .لاه ڕاساتی دا ئیساتداللێکی لاهم چهشانه ماریکه که کلکی خۆی دهخوا .چونکه له وهاڵم دا دهتوانین بڵیین که ههر ئهو ئامانجی ههڵناواردن [ عدم تبعیض ] ی قهومی یه ئاهوه دهخاوازێ کاه ئاهو یهکساانی و بهرابهری یه که باسی دهکرێ تهنیا له نێوان تاکه کهسه کات دا ناهبێ ،باهڵکوو لاه نێاوان گاهل و نهتاهوهکانیش دا وهباهر چااو بگیارێ .تهناناهت ئهگاهر تاهنیا لاه روانگهی تاکه کهسیشهوه سهیری مهسهلهکه بکهین زۆر به ئاسانی دهتوانین بپرسین که ئایا ههموو تاکه کهسهکان وهک یهک مافی ئهوهیان نیه که بهقهد یهک ڕێاز و بایاهخ بااۆ کولتااووره قاهومی یهکااهیان دابناارێ ؟ لاهوهش زیاااتر مااادام تاکاه کهسااهکانی نێااو کۆماهڵ لهبااهر جیاااوازیی تهعاهلووقی قااهومی و ههلومااهرجی ئااابووری و کۆمهاڵیااهتی یااان ،بهرژهوهناادی یااهکانیان هااهر لااه بناغااهوه جیاااواز و دژ بااه یهکااه ،ئااهو بااهناو عهداڵهتااه لااه ڕێوشااوێنی هااهڵبژاردن دا شااتێکی دوور لااه عهدالااهتی ڕاستهقینهیه .پاشان فێعلی بوونی نیهاده دێموکراتیکهکان ئهوه دهخوازێ که بهتایبهتی لهو بوارانه دا که پێوهندی یان به ناوچه و هووییهتی کهمه نهتهوهکهوه ههیه مێکانیزمێکی بڕیاردهری تایبهتی له نهزهر بگیرێ .ئهگینا نوێنهرانی ئهو کهمایهتی یانه به شێوهی سیستماتێک گرفتاری یاسای زۆرایهتی دهبن. ههر له درێژهی بیانووی پێشتر باسکراو دا زۆرجار ئهندیشهی لیبرالیی سوننهتی گوتوویهتی له نهزهر گرتنی قهوارهیهکی ناوچهیی فیدراڵ یا خودموختار و تهناناهت ژمارهیهکی دیاریکراو کورسی له پهرلهمان به ههر مێکانیزمێکی تایبهتیی بڕیاردان له پێوهندی له گهڵ کهمه نهتهوه دا ههم پێش له کراوهیی و [ انعالاف پذیری ] و قابلییهتی گۆرانی کۆمهڵگای دێموکراتێک دهگرێ و ههم به پێچهوانهی مافی مرۆڤه ،چونکه گویا بهم جۆره تاکه کهسهکان ناچاار دهبان لاه چوارچێوهیاهکی بهرتهساکی تهرخان کراو بۆ کهمه نهتهوهکه دا له پرۆسهی سیاسیی و مهدهنیی واڵت دا بهشدار بن و ئااوا لاه ئاازادیی هاهڵبژاردن و لاه یهکساانیی دهنگاهکان کاهم دهبێتاهوه .باۆ تێکشکاندنی بۆچوونێکی لهو بابهته ئهوهنده بهسه که ههروهک گوترا وهک بوونهوهرێکی بێ رووح له تاکه کهس نهرونین و دهوروبهره کولتووری یهکهی و هاۆگریی باه هووییهته قهومی یهکهی لهبهرچاو بگرین .ئهوه که نیهاده دهوڵهتی یهکان ڕهنگدانهوهی پێکهاتهی فرهگهلیی واڵت بن – ههروهک له دهیان واڵتی دنیا دهی بێنین -له دێموکراتێک بوونیان کهم ناکاتهوه بهڵکوو راست به پێچهوانه .ڕاسته له کۆمهڵگای دێموکراتێک دا باریی سیاسیی دهبێ سروشتێکی نهرم و کراوهی ههبێ ،بهاڵم فره
الپهڕهی 775 :
خاکهلێوهی - 4172 /ئاوریلی 4172 /
Page : 776
نهتهوهیی کردنی قهوارهی واڵت به مانای [ منجماد ] کردنای نیاه هایچ ،باهڵکوو یارماهتییش باه جێگیار باوون و درێژهکێشاانی ملمالناێ سااڵم و بنیاتناهرهکانی نێاوان نهسڵهکانی ههر سهردهمێک دهکا .له پێوهندی له گهڵ پاراستنی ماف و ئازادی یهکانی مرۆڤیش دا دهبای بڵێاین بهڕهسامی ناساینی کهساایهتیی قاهومیی نهتاهوهکان باه مانای لربیر بردنهوهی سهربهستیی تاکه کهسیی ئهندامهکانی نیه و ئهگهر تهماشای ئهزموونهکانی پارێزگاریی نیهادی له کهمه نهتهوهکان بکهین زۆر حاڵهت دهبێنین که لهوان دا دهرفهت دراوه به تاکه کهسهکان که سهرپشک بن لهوهی وهک ئهندامێکی کهمه نهتهوه بهڕسمی ناسراوه که سهیریان بکرێ با وهک هاونیشتمانێکی ئهندامی پرۆسهی سیاسیی سهراسهری. ههرچی دهگهرێتهوه سهر ئهو ئهندامانهی گهل و نهتهوهکانی دیکه یا ئهو هاونیشتمانانهی سهربه [ زۆرایهتی ] ش که بههۆی ههلومهرجی ژیان دهکهونه نێو چوارچێوهی نیهادیی تایبهت به [ کهمه نهتهوه ] ،شکی تێدا نیه که مااف و ئاازادی یاهکانی وانایش هاهر لهساهر بناغاهی مافاهکانی مارۆڤ و ماافی کهمایاهتی یاهکان وهباهر چااو دهگیرێن .جگه لهوهش ههروهک گوترا ئێمه نابێ تهنیا یهکسانیی نێوان تاکه کهسهکانمان لهبهرچاو بێ .کۆمهڵگای دێموکراتێک دهبێ پێش له مهترسیی کهڵکی خراپ وهرگرتن [ سوءاستفاده ]ی زۆرایهتی له مهو`عییهتی خۆی بگرێ و بۆ قهرهبوو کردناهوهی ئاهو فاهرق و جیااوازی یاهش کاه لاه ڕاباردوو دا هاهبووه سیاساهتی جیااوازی دانانی مهسبهت بباته پێش ،چونکه بهرابهری به مانای وهک یهک چااولێکردنی دوو وهزعییاهتی جیااواز نیاه ،خاودی ئهندیساهی لیبارال [ سیاساهتی جیااوازی داناانی موسبهت ] له هێندێک بواری وهک بهشداریی ژنان له کاروباری سیاسیی دا بهکار دێنێ. -4سهرهنجام ئیددیعایهکی دیکهی لیبرالیزمی فهردگهرای کۆپی کراو له الیهن هێندێک له ڕێبازه [ شاهروندی ] یاهکانی ناوچاهی خۆیاان باۆ ناهدانی ماافی سیاسایی و نیهادیی تایبهتی یه [ کهمه نهتهوهکان ] ئهوهیه که دهڵێ له دێموکراسی دا دهوڵهت ناابێ نوێنگاهی بایاهخ و پێناساه تایباهتی یاهکانی هایچ تااقم و قاهومێک باێ و نیهاده سیاسیی یهکان دهبێ له ئاست جیاوازی یه کولتووری یهکان دا کوێر بن .ڕاستی یهکهی ئهوهیه که ئهو قسهیه له ڕاگهیاندنێکی جوانی پیاو ماقوواڵنه (!!) زیاتر نیه و ههوڵ دهدا واقعییهتی مهسهلهکه له چاوهکان و له زهینهکان بشارێتهوه .لاه ڕاساتی دا هاهموو ئاهو سیساتمانهی باه نااوی هاوواڵتبووناهوه ئیاددیعای دێموکراسای دهکهن ههر لهو کاته دا [ ئیتنۆکراسی ] واته حکوومهتی سهر به یهک قهومن .یاخر خۆ ئهو نیهاده حکوومهتی یه به ناو [ قوما ] کوێرو بێ نه فاوهتانه له مهیدانی گشتی و دهوڵهتی دا به زمانی کهمپیوتێر یا زمانی دانیشتووانی هێشتا نهدۆزراوهی کورهی مهرریخ قسه ناکهن و له ڕاستی دا سیمای نیهادیی دهوڵهت پێناسه کولتووری یهکانی یهکێک له گهالنی واڵت [ گهلی حاکم ] نیسان دهدا .ئێمه حاشا لهوه ناکهن که له سهردهمی ئهمڕۆ دا بوونی زمانی ڕهسمیی واڵت بۆ ههر دهوڵاهتێک پێویساتی یهکی پارێز ههڵنهگره ،بهاڵم ئهوه بهو مانایه نیه که تهواوی نیهاده حکوومهتی یه ناوهندی و ناوچهیی یهکان و پێکهاتاهی ساهرجهم قاهوارهی سیاسایی واڵت لهساهر بناغهی هووییهتی قهومیی گهلێکی حاکم داڕێژرێ که له سایهی فاکتهره سیاسیی یهکانوه ئهمڕۆ ئهو له ههلوماهرجێکی دهساهاڵتداریی لاهبارتر لاه نهتاهوهکانی دیکاه دایه .بهڵێ ،له دێموکراسی دا نهخشی دهوڵهت و قانوون ئهوه نیه که بایهخ و پێناسهکانی هیج گهلیک بهسهر گهالنی دیکه دا زاڵ بکهن .دێموکراسی ئامرازه حقووقی و نیهادی یهکانی دیالۆگی هێمنانه و پێکهوه ژیانی برایانهی وان که راست فره نهتهوهیی کردنی میعماریی دهوڵهته دهخاته دهسات .خاۆ ئهگاهر تهناناهت لاه روانگاهی دهسهاڵته ناوهندی یه بهرچاو تهنگهکانیشهوه که به ڕهواڵهت دهڵێن پێش له باهیانی هووییهتاه قاهومی کاان لاه باواری تاکاه کهسای دا نااگرین .لاه شاتهکه باروانین تۆزقاڵێک ئینساف و واقیع بینی بهوهمان دهگهیهنێ که باشترین و کاریگهرترین ئامراز و چوارچێوه بۆ پاراستن و گهشهپێدانی فهرههنگ و کولتووری گهالن دهسهاڵتی سیاسیی و ناوچهیی یه. له کۆتایی دا ئاماژه بهوه دهکهین که زۆرجار هێندێک [ رووناکبیر ] ی مهیله و شۆوێنیست بهرچهسپی دواکهوتوویی یان له ڕێباازی هاۆگری باه کهساایهتیی نهتاهوهیی داوه و گوتوویانه [ قومیت ] له گهڵ مۆدێرنیته له دژایهتی دایه .با وهاڵمدانهوه بهو تۆمهته بکهینه سهرهگرێی ههودای قسهکانمان و بڵێین : بزووتنهوهی گهالن دیاردهی ههره بهرچاوی مێژووی نوێی سیاسیی مرۆڤایاهتی یاه [ .کهماه نهتاهوهکان ] وهک هاهر گاهلێکی دیکاه ماافی بهدهساتهوه گرتنای چارهنووسای سیاسیی خۆیانیان ههیه .ئهوهکه ئاشتیی سایفیل و هێمنایاهتیی نێونهتاهوهیی و خۆگونجانادن و نزیکایاهتیی گاهالنی وهباهر ههڕهشاه داوه تاهعبیر و تهفسایره باهرچاو تهنگهکانی ئیتاناسیۆن و هاوواڵتبوونن .دروست بوونی جهمسهره ناوچهیی یه نێودهوڵهتی یهکانی هاوپێوهندی له ئورووپاا زۆر شاوێنی دیکاهی جیهاان نیشااندهری ئاهو ڕاستی یهیه که ئیتاناسیۆن نهک ههر له گهڵ پێکهاتهی هووییهتیی واڵتان ناگونجێ ،بهڵکوو وهاڵمدهری پێویستی یهکانی حکوومهت کاردن و باهڕێوهبردن لاه ساهردهمی ئهمڕۆش دانیه .مۆدێرنێته لهوه گهورهتر که رۆڵهکانی مهزنترین نهتهوهی بێ دهوڵهتی دنیا حازرن سنووره نێودهوڵهتی یهکانی ئهمڕۆ نهخهنهوه ژێر پرسیار ؟ ئهو ڕۆژهی مافه نهتهوهیی یهکانی گهلی ئێمه له چوارچێوهیهکی دێموکراتێک سهقامگیر دهبن ،کورد بۆخۆی دهبێته پێشڕهوهی ڕهوتی ئینتگراسیۆن [ خۆگونجاندن و لێک نزیک بوونهوه ] ی نێوان گهالن ،چ له ئاستی ههرکام له واڵتانی کوردنشین و چ له نێوان سهرجهم دهوڵهتانی ناوچه دا. سهرچاوه :ماڵپهڕی کوردستان میدیا /ڕێکهوتی 71 :ی سیپتامبری 4112
کۆمهڵێک بابهت و نووسراوهی هاوڕێی تێکۆشهر دوکتور ئاسۆ حهسهن زاده کۆکردنهوه و ئاماده کردنی :رهحمان نهقشی خاکهلێوهی / 4172ئاوریلی 4172