kinhtyv

ÑOAØN TRUNG COØN - NGUYEÃN MINH TIEÁN dòch vaø chuù giaûi NGUYEÃN MINH HIEÅN hieäu ñính

KINH TYØ-KHEO NA-TIEÂN HAÙN – VIEÄT

LÔØI NOÙI ÑAÀU Kinh Tyø-kheo Na-tieân coøn coù teân laø Kinh Di-lan-ñaø vaán ñaïo, laø moät quyeån kinh raát coù giaù trò trong Phaät hoïc. Thaät ra ñaây khoâng phaûi laø kinh do Phaät thuyeát, maø laø moät taäp saùch ñöôïc soaïn ra veà sau naøy, khoaûng theá kyû thöù nhaát hoaëc thöù hai Döông lòch.1 Saùch naøy ñaõ ñöôïc dòch ra nhieàu thöù tieáng. Baûn chöõ Haùn laáy töïa laø Na-tieân tyø-kheo kinh, xuaát hieän vaøo khoaûng ñôøi Ñoâng Taán, ñaõ maát teân ngöôøi dòch. Baûn tieáng Phaïn laáy töïa laø Milinda-panha, töùc laø Vua Di-lan-ñaø hoûi ñaïo. Caû hai baûn naøy ñeàu ñaõ ñöôïc dòch sang tieáng Phaùp.

Tröôùc ñaây, cö só Ñoaøn Trung Coøn coù dòch saùch naøy sang tieáng Vieät, söû duïng hai baûn tieáng Phaùp noùi treân. Hieän nay chuùng toâi khoâng coù 2 baûn tieáng Phaùp maø oâng ñaõ söû duïng, nhöng khi thöïc hieän vieäc dòch kinh naøy töø baûn chöõ Haùn, chuùng toâi ñaõ söû duïng baûn dòch cuûa oâng nhö moät nguoàn tham khaûo. Chuùng toâi cuõng coá gaéng trình baøy caû baûn chöõ Haùn ôû ñaây ñeå quyù vò tieän vieäc ñoái chieáu, tham khaûo.

Veà maët vaên baûn, kinh Tyø-kheo Na-tieân ñöôïc ñöa vaøo Ñaïi taïng kinh, hieän coøn thaáy coù 2 baûn. Baûn ñaùnh soá 1670B (phaân laøm 3 quyeån: Thöôïng, Trung, Haï) vaø baûn ñaùnh soá 1670A (phaân laøm 2 quyeån: Thöôïng, Haï). Tuy nhieân, raát may laø noäi dung hai baûn khoâng khaùc bieät nhieàu. Baûn 1670A ngaén hôn, neân khoâng coù moät soá ñoaïn thaáy ghi trong baû n 1670B, vaø coù moät soá ñoaïn haønh vaên coù khaùc bieät, nhöng khoâng coù söï khaùc

1

Nhieàu ngöôøi cho raèng baûn tieáng Phaïn ñaõ coù töø theá kyû thöù nhaát. OÂng Ñoaøn Trung Coøn cho raèng taùc giaû taäp saùch naøy laø Boà-taùt Long Thoï nhöng khoâng bieát caên cöù vaøo ñaâu. Neáu ñuùng thì laø vaøo theá kyû thöù hai.

5

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN bieät naøo gôïi neân nghi vaán veà maët nghóa kinh. Vì theá, chuùng toâi quyeát ñònh choïn söû duïng baûn 1670B, laø baûn coù noäi dung ñaày ñuû hôn. Veà caùc tieåu muïc trong baûn dòch laø do chuùng toâi caên cöù vaøo noäi dung maø phaân ra vaø ñaët theâm caùc tieâu ñeà ñeå ñoäc giaû tieän vieäc theo doõi.

Trong khi chuyeån dòch sang tieáng Vieät, chuùng toâi coù tham khaûo caû 2 baûn, nhöng chæ in keøm theo ñaây baûn 1670B ñöôïc giöõ nguyeân veïn, khoâng thöïc hieän baát cöù söï chænh söûa naøo. Do loái vaên coå,1 ñoäc giaû coù theå seõ thaáy caâu vaên coù phaàn röôøm raø, thieáu gaõy goïn vaø hôi toái nghóa. °°° Taùc phaåm naøy coù veû nhö ñöôïc ghi cheùp laïi töø nhöõng gì ñaõ ñöôïc truyeàn mieäng vaøo thôøi ñoù. Vì vaäy, chuùng ta khoâng laáy laøm laï khi veà sau coù nhieàu dò baûn khaùc bieät nhau. Tuy nhieân, ñieàu quan troïng raát ñaùng möøng laø nhöõng noäi dung coát loõi ñeàu ñöôïc baûo toàn nguyeân veïn.

Toaøn boä noäi dung saùch trình baøy laïi cuoäc ñoá i thoaïi giöõa moät vò cao taêng laø tyø-kheo Na-tieân vaø vò quoác vöông uy duõng thôøi baáy giôø laø vua Di-lan-ñaø. Ngoaøi phaàn ñaàu cuûa kinh coù leõ do nhöõng ngöôøi sau naøy ghi laïi ñaõ theâm vaøo theo truyeàn thuyeát hoaëc theo suy nghó cuûa rieâng mình, coøn phaàn noäi dung chính raát maïch laïc cuûa kinh laø nhöõng kieán giaûi tinh teá cuûa moät vò cao taêng, ñöôïc trình baøy raát sinh ñoäng vaø roõ raøng, ñaày aán töôïng. Ngöôøi hoïc Phaät coù theå tìm thaáy ôû ñaây gaàn nhö troïn veïn taát caû nhöõng vaán ñeà maø mình quan taâm.

1

Hoaëc cuõng coù theå laø do nhöõng sai soùt nhaát ñònh qua nhieàu laàn sao cheùp, in aán.

6

LÔØI NOÙI ÑAÀU Tuy nhieân, ñaây khoâng phaûi ñôn thuaàn chæ laø moät söï trích giaûng giaùo lyù töø kinh ñieån chính thoáng. Heát thaûy noäi dung ñöôïc ñeà caäp ñeán trong taäp saùch naøy ñeàu ñöôïc theå hieän moät caùch voâ cuøng saùng taïo, linh hoaït, vôùi raát nhieàu ví duï thích hôïp luoân luoân ñi keøm theo moãi vaán ñeà, laøm cho vaá n ñeà trôû neân roõ raøng, deã hieåu hôn vaø ñoàng thôøi taïo ra söùc thuyeát phuïc ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. Hôn theá nöõa, neáu chuùng ta taïm khoâng xeùt ñeán caùch haønh vaên – vaø ñieàu naøy laø taát nhieân ñoái vôùi haàu heát caùc vaên baûn coå –, thì nhöõng tình tieát, döõ kieän, hình aûnh ñöôïc söû duïng ñeå trình baøy caùc vaán ñeà giaùo lyù ôû ñaây quaû thaät ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä ngheä thuaät bieåu hieän raát cao, xöùng ñaùng laø moät taùc phaåm ngheä thuaät giaù trò.

Trong khi chuyeån dòch sang tieáng Vieät, tuy chuùng toâi ñaõ heát söùc thaän troïng ñoái chieáu, tham khaûo taát caû nhöõng nguoàn tö lieäu coù theå coù, cuõng nhö tham khaûo yù kieán cuûa caùc baäc toân tuùc, tröôûng thöôïng, nhöng do baûn Haùn vaên khoâng phaûi laø moät vaên baûn hoaøn chænh, vaø trình ñoä, naêng löïc ngöôøi dòch cuõng coù phaàn giôùi haïn, neân vieäc sai soùt taát nhieân khoâng theå naøo traùnh khoûi. Kính mong caùc baäc cao minh roäng loøng chæ giaùo.

Nguyeãn Minh Tieán

7

KINH TYØ-KHEO NA-TIEÂN

(Baûn Haùn vaên dòch töø tieáng Phaïn, khuyeát danh ngöôøi dòch)

QUYEÅN THÖÔÏNG I. DUYEÂN KHÔÛI Coù moät luùc, Phaät ôû thaønh Xaù-veä, trong vöôøn Kyø thoï Caáp Coâ Ñoäc. Baáy giôø, chö vò taêng ni, nam nöõ cö só, chö thieân coõi trôøi, caùc vò quoác vöông, ñaïi thaàn, tröôûng giaû, daân chuùng... cuøng ñeán nghe Phaät thuyeát kinh, coù ñeán hôn möôøi ngaøn ngöôøi. Ñöùc Phaät töï nghó: “Hoâm nay chuùng hoäi tuï taäp ñoâng ñaûo huyeân naùo.” Ngaøi thaáy trong thaân khoâng ñöôïc an oån, yù muoán lìa xa chuùng hoäi ñeán choã thanh vaéng ñeå ngoài suy töôûng veà ñaïo.

Phaät lieàn lìa boû chuùng hoäi, ñeán choã nuùi cao, döôùi moät coäi caây lôùn maø ngoài suy töôûng ñaïo thanh tònh.

Caùch choã coäi caây aáy khoâng xa, coù moät baày voi hôn 500 con.

Trong aáy coù moät con voi chuùa teân laø Hieàn Thieän, voán raát khoân ngoan, bieát phaân bieät caùc vieäc thieän, aùc. Cuõng gioáng nhö loaøi ngöôøi, baày voi ñoâng ñaûo aáy quaây quaàn chung quanh voi chuùa, coù voi giaø, voi lôùn, voi nhoû... ñuû haïng.

Khi aáy voi chuùa khaùt, muoán tìm ñeán choã coù nöôùc maø uoáng. Ñaùm voi con lieàn chaïy tröôùc, xuoáng nöôùc uoáng vaø ñuøa nghòch khuaáy ñuïc leân, neân voi chuùa chaúng coù nöôùc trong maø uoáng.

Voi chuùa ñoùi loøng, muoán ñi aên coû. Ñaùm voi con laïi chaïy tröôùc, aên heát coû non, roài ñuøa nghòch, giaãm ñaïp. Voi chuùa khoâng coøn coû saïch ñeå aên.

9

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Khi aáy voi chuùa töï nghó raèng: “Naïn lôùn cuûa ta chính laø baày voi ñoâng ñaûo naøy. Chuùng khuaáy nöôùc, giaãm coû, khieán ta chaúng coù nöôùc trong maø uoáng, chaúng coù coû saïch maø aên. Neáu ta lìa boû baày voi naøy, moät mình ñeán nôi yeân vaéng, chaúng thích yù laém sao?”

Nghó vaäy roài lieàn rôøi boû baày voi, ñi vaøo nuùi, tìm ñeán choã coäi caây cao, nhìn thaáy ñöùc Phaät ñang toïa thieàn nôi ñoù. Voi chuùa laáy laøm möøng rôõ, ñeán tröôùc ñöùc Phaät maø cuùi moïp xuoáng laïy, roài ñöùng haàu sang moät beân.

Khi aáy, ñöùc Phaät töï nghó: “Ta rôøi boû chuùng hoäi ñoâng ñaûo maø ñeán ñaây. Voi chuùa cuõng rôøi boû baày voi maø ñeán ñaây. YÙ nghóa thaät gioáng nhö nhau.” Phaät lieàn vì voi chuùa maø thuyeát kinh. Phaät laø baäc toân quyù nhaát trong loaøi ngöôøi. Voi chuùa laø toân quyù nhaát trong loaøi voi.

Phaät noùi: “Taâm ta vôùi taâm voi chuùa nay thaät hoøa hieäp nhau, cuøng vui nôi choã coäi caây yeân vaéng naøy.” Voi chuùa nghe Phaät thuyeát kinh roài, trong taâm coù choã khai ngoä, hieåu roõ ñöôïc yù Phaät. Voi duøng voøi laáy nöôùc röôùi nôi choã ñaát quanh Phaät, laïi duøng voøi nhoå coû saïch, duøng chaân giaãm ñaát cho baèng phaúng.

Voi chuùa sôùm chieàu lo vieäc phuïng söï. Ít laâ u sau, Phaät nhaäp Nieát-baøn. Voi chuùa khoâng bieát Phaät ôû ñaâu, ñi quanh tìm hoaøi chaúng ñöôïc, saàu khoå than khoùc, trong loøng khoâng vui, chaúng chòu aên uoáng gì. °°° Xöù aáy coù moät ngoâi chuøa treân nuùi teân laø Ca-la-hoaøn, coù 500 vò sa-moân cuøng tu taäp ôû ñoù, taát caû ñeàu ñaõ ñaéc quaû A-lahaùn. Moãi thaùng coù 6 ngaøy caùc thaày tuïng kinh töø ñaàu hoâm ñeán saùng.

Voi chuùa cuõng ôû treân nuùi gaàn chuøa aáy. Voi bieát chuøa coù leä thöôøng tuïng kinh moãi thaùng 6 ngaøy neân luoân ñeán nghe kinh.

10

XUAÁT SANH Caùc vò sa-moân cuõng bieát voi chuùa muoán nghe kinh, moãi khi saép tuïng kinh ñeàu coù yù chôø voi ñeán nghe roài môùi baét ñaàu tuïng.

Voi chuùa nghe kinh cho ñeán saùng, chaúng nguû, chaúng naèm, cuõng chaúng heà xao ñoäng. Nghe kinh nhö theá nhieàu ngaøy, sau ñoù maïng chung.

Boû thaân voi roài, ñöôïc sanh laøm ngöôøi trong moät nhaø baøla-moân, nhöng chaúng ñöôïc nghe kinh Phaät, cuõng chaúng ñöôïc gaëp caùc thaày sa-moân. Khi lôùn khoân laïi boû nhaø leân nuùi cao, hoïc theo ñaïo baø-la-moân. ÔÛ gaàn ñoù laïi cuõng coù moät thaày baø-la-moân khaùc ñeán tu taäp.

Hai ngöôøi thöôøng qua laïi cuøng ñaøm ñaïo, hoïc hoûi nhau.

Baáy giôø, moät trong hai ngöôøi phaùt nguyeän raèng: “Ta chaùn boû caûnh quan töôùc theá gian, nhöõng buoàn khoå, giaø, beänh, cheát, sau laïi phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc, suùc sanh, ngaï quyû, nhöõng caûnh baàn cuøng, neân ta nguyeän caïo ñaàu maëc aùo caø-sa laøm sa-moân hoïc ñaïo voâ vi maø cöùu nhaân ñoä theá.”

Ngöôøi kia laïi phaùt nguyeän raèng: “Ta nguyeän seõ laøm baäc quoác vöông coù söùc maïnh, uy löïc, khieán heát thaûy nhaân daân trong thieân haï ñeàu nghe theo söï giaùo hoùa, daïy doã cuûa ta.”

Caû hai phaùt nguyeän nhö theá roài, veà sau khi maïng chung ñeàu ñöôïc sanh ra trôû laïi laøm thaân ngöôøi, öùng theo lôøi ñaõ nguyeän.

II. XUAÁT SANH Ngöôøi phaùt nguyeän tu ñaïo ñoä theá, sanh veà xöù Keá Taân1 beân Thieân Truùc.1 Khi chaøo ñôøi, thaân ñaõ mang saün aùo caø-sa. Sôû dó 1

Tieáng Phaïn laø Kasmir.

11

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN coù aùo caø-sa mang treân ngöôøi maø sanh ra, laø do lôøi phaùt nguyeän hoïc ñaïo ngaøy tröôùc ñöôïc öùng nghieäm. Khi sanh ñöùa beù naøy, trong nhaø laïi coù moät con voi cuõng sanh ra cuøng ngaøy.

Tieáng Thieân Truùc goïi con voi laø Na, vì theá, cha meï lieàn ñaët teân cho caäu beù laø Na-tieân.2 Na-tieân lôùn leân ñöôïc chöøng möôøi laêm, möôøi saùu tuoåi, coù ngöôøi caäu teân laø Laâu-haùn,3 voán laø moät vò sa-moân taøi ñöùc hôn ngöôøi. Vò naøy coù maét nhìn thaáu ñöôïc khaép nôi, tai nghe thaáu ñöôïc khaép choán, chöùng ñaéc thaàn thoâng bieán hoùa, coù theå thaáu bieát ñöôïc suy nghó trong taâm yù cuûa heát thaûy moïi ngöôøi. Natieân ñeán thaêm caäu, thöa raèng: “YÙ con muoán hoïc theo ñaïo Phaät, xuaát gia maëc caø-sa laøm sa-moân. Nay muoán laøm ñeä töû cuûa caäu, coù theå vì con maø ñoä cho xuaát gia laøm sa-moân chaêng?”

Laâu-haùn roõ bieát chuyeän tieàn thaân tröôùc ñaây cuûa Na-tieân neân traân troïng laém, lieàn ñoàng yù cho xuaát gia, thoï giôùi laøm sadi.4 Na-tieân vöøa xuaát gia, ngay trong ngaøy thoï möôøi giôùi cuûa sa-di, tuïng ñoïc kinh ñieån, suy nghó hieåu thaáu yù nghóa lieàn chöùng ñaéc töù thieàn, töï nhieân roõ bieát heát thaûy caùc kinh, chæ coù ñieàu chöa ñöôïc thoï ñaïi giôùi cuûa baäc sa-moân maø thoâi.

Baáy giôø, trong xöù aáy coù ngoâi chuøa teân laø Hoø a Thieàn,5 coù 500 vò taêng tu taäp, thaûy ñeàu ñaõ ñaéc quaû A-la-haùn. Trong soá aáy, coù moät vò cao troåi hôn heát teân laø AÙt-pha-vieát,6 coù theå roõ bieát chuyeän quaù khöù cuõng nhö hieän taïi vaø vò lai treân khaép coõi ñôøi.

1

Töùc laø AÁn Ñoä.

Tieáng Phaïn laø Nagasena.

3 Tieáng Phaïn laø Rohana.

4 Vì chöa ñuû 20 tuoåi thì chöa ñöôïc thoï giôùi cuï tuùc laøm tyø-kheo.

5 Tieáng Phaïn laø Vattaniya, cuõng ñoïc laø Hoä Taân.

6 Tieáng Phaïn laø Assagutta, cuõng ñoïc laø AÙt-baù-nhöït.

2

12

CHÖÙNG ÑAÏO Khi Na-tieân troøn 20 tuoåi, thoï ñaïi giôùi thaønh sa-moân, lieàn ñeán vieáng choã AÙt-pha-vieát nôi chuøa Hoøa Thieàn.

III. CHÖÙNG ÑAÏO Baáy giôø nhaèm ngaøy raèm, 500 vò A-la-haùn ôû ñoù ñeàu tuï hoäi laïi ñeå thuyeát giôùi. 1 Taát caû caùc vò ñeàu vaøo trong giaûng ñöôøng lôùn, Na-tieân ñeán ñoù roài cuõng theo vaøo. Khi ñaïi chuùng ñeàu ñaõ ngoài yeân, AÙt-pha-vieát quaùn saùt taâm nieäm cuûa moïi ngöôøi, bieát laø ai naáy ñeàu ñaõ ñaéc quaû A-la-haùn, duy chæ coù moät mình Natieân laø chöa.

Khi aáy, AÙt-pha-vieát lieàn laáy moät thí duï trong kinh maø thuyeát raèng: “Nhö khi saøng gaïo laáy gaïo traéng, neáu coù gaïo ñen taát laø khoâng toát, phaûi löïa ra. Nay trong hoäi naøy, taát caû ñeàu laø traéng, chæ rieâng Na-tieân laø ñen, vì chöa ñaéc quaû A-la-haùn vaäy.”

Na-tieân nghe AÙt-pha-vieát thuyeát thí duï trong kinh nhö theá, laáy laøm buoàn raàu, lieàn ñöùng daäy leã baùi 500 vò sa-moân roài rôøi khoûi giaûng ñöôøng.

Na-tieân böôùc ra ngoaøi, töï suy nghó raèng: “Leõ ra ta khoâng neân vaøo ngoài trong phaùp hoäi aáy. Chæ coù mình ta laø chöa ñöôïc ñaïo giaûi thoaùt, coøn laïi heát thaûy moïi ngöôøi ñeàu ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt. Ví nhö trong baày sö töû laïi coù xen vaøo moät con choàn. Ta nay ôû giöõa caùc vò A-la-haùn laïi cuõng chaúng khaùc naøo nhö theá.

Töø nay veà sau, neáu ta chöa ñöôïc ñaïo giaûi thoaùt, quyeát khoâng trôû laïi ngoài chung trong chuùng hoäi.”

1

Töùc laø nghi thöùc boá-taùt, moãi thaùng 2 kyø chö taêng hoäi laïi maø nghe ñoïc giôùi luaät, ñoàng thôøi töï xeùt mình xem coù sai phaïm ñieàu gì khoâng.ï

13

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN AÙt-pha-vieát roõ bieát yù nghó aáy, lieàn goïi Na-tieân ñeán tröôùc maët, laáy tay xoa ñaàu Na-tieân maø noùi raèng: “Ngaøy con ñaéc ñaïo cuõng seõ khoâng bao laâu nöõa. Con khoâng neân aâu saàu.”

Nhaân ñoù, AÙt-pha-vieát lieàn löu giöõ Na-tieân ôû laïi.

Na-tieân laïi coù moät vò thaày nöõa ñaõ hôn taùm möôi tuoåi, teân laø Ca-duy-vieát. Trong vuøng coù vò cö só thí chuû lôùn thöôøng ngaøy vaãn cuùng döôøng thöùc aên cho ñeä töû cuûa ngaøi Ca-duy-vieát. Natieân thay thaày mang bình baùt ñi xin côm, ngaøi lieàn daïy phaûi ngaäm nöôùc trong mieäng1 maø ñeán nhaø vò cö só thí chuû lôùn aáy xin côm.

Vò cö só thaáy Na-tieân tuoåi nhoû maø hình dung, coát caùch ñoan chaùnh khaùc ngöôøi, bieát laø baäc coù trí tueä, laïi ñaõ ñöôïc nghe danh Na-tieân laø ngöôøi saùng suoát coù theå thuyeát giaûng kinh ñaïo.

Na-tieân vaøo nhaø roài, vò cö só lieàn ñöùng daäy ñeá n tröôùc maët leã baùi, chaép tay cung kính thöa raèng: “Toâi cuùng döôøng cho caùc vò sa-moân ñaõ laâu, chöa töøng coù vò naøo vì toâi maø thuyeát giaûng nghóa kinh. Nguyeän hoâm nay ñöôïc ngaøi vì toâi maø thuyeát giaûng, tröø boû söï ngu si meâ muoäi cuûa toâi.”

Na-tieân töï nghó: “Ta vaâng lôøi thaày, ngaäm nöôùc trong mieäng khoâng ñöôïc noùi. Nay neáu môû mieäng ra, töùc traùi lôøi thaày, bieát laøm sao baây giôø?”

Laïi nghó raèng: “Vò cö só ñaây coù taøi, coù chí, nhö ñöôïc nghe ta thuyeát kinh aét seõ ñöôïc ñaïo.” Nghó vaäy roài lieàn nhoå nöôùc trong mieäng ra maø thuyeát kinh raèng: “Ngöôøi ñôøi bieát boá thí, laøm vieäc thieän, giöõ theo giôùi luaät, hieän thôøi ñöôïc söï an oån, ñôøi sau ñöôïc sinh veà coõi trôøi. Nhö sanh trong coõi ngöôøi, cuõng ñöôïc giaøu sang trí tueä, sau laïi khoâng phaûi ñoïa vaøo ba neûo aùc laø ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh.

1

Ngaäm nöôùc trong mieäng laø ñeå trong khi ñi, veà khoâng ñöôïc môû mieäng noùi.

14

CHÖÙNG ÑAÏO Ngöôøi khoâng hoïc theo kinh, khoâng giöõ giôùi, hieän thôøi phaûi chòu khoå, ñôøi sau laïi phaûi ñoïa vaøo ba neûo aùc, khoâng coù luùc ra.”

Vò cö só nghe thuyeát kinh lieàn sanh taâm hoan hyû. Na-tieân bieát cö só ñaõ sanh taâm hoan hyû, lieàn tieáp tuïc thuyeát kinh nghóa saâu xa vi dieäu raèng: “Heát thaûy vaïn vaät treân theá gian naøy roài ñeàu phaûi troâi qua ñi, khoâng coù gì thöôø ng taïi caû, vì theá heát thaûy ñeàu laø khoå, cho ñeán thaân ngöôøi cuõng vaäy. Ngöôøi theá gian ñeàu noùi raèng: ‘Ñaây laø thaân cuûa ta...’1 Nghó nhö vaäy, neân khoâng theå töï taïi, ñöôïc ñaïo Nieát-baøn. Choã vui veû thaät söï toái thöôïng chính laø Nieát-baøn khoâng sanh, khoâng giaø, khoâng beänh, khoâng cheát, khoâng saàu, khoâng öu, heát thaûy caùc vieäc aùc ñeàu tieâu dieät...”

Na-tieân thuyeát kinh xong, vò cö só aáy lieàn ñaéc quaû Tu-ñaøhoaøn.2 Töï thaân Na-tieân cuõng ñaéc quaû Tu-ñaø-hoaøn.

Vò cö só heát söùc vui möøng, lieàn mang thöùc aên ngon ra cuùng döôøng cho Na-tieân. Na-tieân noùi: “Haõy cuùng döôøng vaøo baùt cuûa thaày toâi tröôùc ñaõ.”

Na-tieân duøng côm xong, mang côm veà cho thaày. Thaày nhìn baùt côm, noùi raèng: “Hoâm nay ñi khaát thöïc ñeán choã coù ñoà aên ngon, phaïm vaøo quy öôùc cuûa chuùng taêng, phaûi truïc xuaát ngöôi khoûi chuùng.”

Na-tieân nghe noùi buoàn raàu khoâng vui. Thaày Ca-duy-vieát cho trieäu taäp chuùng taêng nhoùm hoïp, noùi raèng: “Na-tieân phaïm vaøo quy öôùc cuûa chuùng taêng, chuùng ta neân truïc xuaát ñi, khoâng theå cho ôû chung trong chuùng.”

1

Töùc laø ngaõ chaáp.

Quaû vò thöù nhaát, ñaàu tieân trong boán thaùnh quaû laø Tu-ñaø-hoaøn, Tö-ñaø-haøm, Ana-haøm vaø A-la-haùn.

2

15

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Khi aáy, ngaøi AÙt-pha-vieát lieàn noùi thí duï raèng: “Nhö coù ngöôøi baén moät muõi teân maø truùng hai ñích. Ngöôøi ñöôïc nhö theá khoâng neân truïc xuaát. Na-tieân thuyeát phaùp, töï mình ñaéc quaû, laïi khieán cho cö só kia cuõng ñaéc quaû, khoâng neân truïc xuaát.”

Ca-duy-vieát noùi: “Chính vì moät muõi teân baén truùng hai ñích, laïi phaïm quy öôùc cuûa chuùng taêng, neân khoâng theå giöõ laïi.

Ngöôøi khaùc taát khoâng theå naøo ñaéc quaû nhö Na-tieân, neân phaûi ngöøa döùt vieäc sau naøy, keûo coù nhöõng ngöôøi khaùc laïi baét chöôùc laøm theo.”

Khi aáy caû chuùng hoäi ñeàu ngoài yeân khoâng ai noùi gì. Nhö vaäy nghóa laø thuaän theo lôøi thaày AÙt-pha-vieát maø truïc xuaát Natieân.

Na-tieân lieàn leã baùi thaày, roài leã baùi khaép chuù ng taêng. Leã xong, ra ñi vaøo taän choán röøng saâu, ngoài döôùi moät goác caây, ngaøy ñeâm suy töôûng ñaïo phaùp. Khoâng bao laâu lieàn chöùng quaû A-la-haùn, coù theå bay treân khoâng, nhìn roõ khaép nôi, nghe thaáu khaép choán, laïi coù theå bieát ñöôïc taâm nieäm cuûa ngöôøi khaùc vaø nhöõng chuyeän quaù khöù, vò lai. Ñaéc quaû A-la-haùn roài, Na-tieân lieàn quay veà chuøa Hoøa Thieàn caàu xin ñöôïc saùm hoái vôùi taát caû chuùng tyø-kheo taêng.

Chuùng taêng nhaän cho söï saùm hoái aáy roài, Na-tieân lieàn leã baùi töø bieät ra ñi.

IV. ÑOÄ SANH Na-tieân töø ñoù ra ñi, du hoùa khaép nôi, vì ngöôø i maø thuyeát giaûng kinh phaùp, daïy ngöôøi laøm vieäc thieän. Nhöõng ngöôøi ñöôïc

16

ÑOÄ SANH ngaøi giaùo hoùa, coù keû phaùt taâm thoï trì Naêm giôùi,1 coù ngöôøi ñaéc quaû Tu-ñaø-hoaøn, coù ngöôøi ñaéc quaû Tö-ñaø-haøm, coù ngöôøi ñaéc quaû A-na-haøm, hoaëc cuõng coù ngöôøi xuaát gia laøm sa-moân, ñaéc quaû A-la-haùn.2 Cho ñeán caùc vò Thieân vöông, Ñeá-thích coõi trôøi cuõng thöôøng hieän xuoáng nghe ngaøi thuyeát phaùp. Thanh danh cuûa ngaøi vang löøng khaép choán, ngaøi ñi ñeán ñaâu, ai naáy ñöôïc gaëp ngaøi ñeàu sanh taâm hoan hyû, ñöôïc nhieàu phöôùc baùu, cho ñeán caùc loaøi roàng, quyû thaàn cuõng ñöôïc nhôø söùc teá ñoä.

Sau ngaøi ñeán xöù Xaù-kieät 3 ôû Thieân Truùc, nguï trong chuøa Tieát-trì-ca.4 Nôi aáy, ngaøi gaëp laïi ngöôøi quen cuõ töø kieáp tröôùc, nay sanh ra ôû moät vuøng ven bieån, laøm thaùi töû con vua, teân laø Di-lan-ñaø.5 °°° Di-lan-ñaø tuoåi coøn nhoû ñaõ thích ñoïc kinh saùch, hoïc qua caùc ñaïo khaùc bieät6 ñeàu coù theå phaân bieät hieåu roõ, thöôøng chaát vaán caùc thaày tu ñaïo khaùc, khoâng ai coù theå ñoái ñaùp hôn ñöôïc.

Khi vua cha baêng haø, Di-lan-ñaø noái ngoâi laøm quoác vöông, laáy chaùnh phaùp trò quoác. Vua laø ngöôøi taøi cao, coù trí tueä, hieåu thaáu vieäc ñôøi, coù theå luaän baøn vieäc quaù khöù, hieän taïi, vò lai 1

Naêm giôùi, töùc laø Nguõ giôùi: Khoâng saùt sanh, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu. Ñaây laø naêm giôùi caên baûn cuûa ngöôøi Phaät töû taïi gia.

2 Ñaây laø boán Thaùnh quaû cuûa Tieåu thöøa. Trong ñoù quaû A-la-haùn laø cao nhaát.

3 Tieáng Phaïn laø Sāgalā, naèm ôû Panjab (Ñaïi Taàn) thuoäc mieàn Taây baéc Thieân Truùc.

4 Tieáng Phaïn laø Sankkheyya, cuõng ñoïc laø San-kheá-da.

5 Ñaây chính laø vò baø-la-moân cuøng tu vôùi ngaøi Na-tieân, phaùt nguyeän sanh laøm quoác vöông ñaõ noùi ñeán ôû ñoaïn tröôùc.

6 Nguyeân vaên laø “dò ñaïo”, yù muoán noùi caùc ngoaïi ñaïo thôøi baáy giôø, khoâng phaûi ñaïo Phaät.

17

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN ñeàu thoâng suoát, laïi gioûi vieäc chieán traän, nhieàu möu trí, khoâng vieäc gì laø khoâng roõ bieát. 1 Moät hoâm, vua ra ngoaøi thaønh daïo chôi, daãn theo caû quaàn thaàn binh töôùng. Baáy giôø, loøng vua cao ngaïo, töï nghó raèng: “Ta nay laøm vua, coù theå hieåu thaáu heát thaûy kinh ñieån cuûa caùc ñaïo, khoâng coøn ai coù theå ñoái ñaùp hôn ñöôïc ta.”

Nghó vaäy roài, vua lieàn baûo quaàn thaàn raèng: “Baây giôø coøn sôùm laém, trôû vaøo thaønh cuõng khoâng coù vieäc chi laøm. Caùc ngöôi xem gaàn ñaây coù vò ñaïo nhaân naøo coù theå cuøng ta ñoái ñaùp nghóa lyù kinh ñaïo hay chaêng?”

Coù vò caän thaàn teân laø Trieâm-di-lî Voïng-quaàn 2 taâu leân raèng: “Taâu ñaïi vöông, gaàn ñaây coù vò sa-moân teâ n laø Giaû-hoøa-la,3 thoâng thaïo kinh nghóa, coù theå cuøng ñaïi vöông ñoái ñaùp.”

Vua lieàn sai Trieâm-di-lî ñi thænh tröôûng laõo Giaû-hoøa-la ñeán. Trieâm-di-lî ñeán choã tröôûng laõo, thöa raèng: “Ñaïi vöông muoán ñöôïc gaëp ngaøi.” Giaû-hoøa-la ñaùp: “Ñaïi vöông muoán gaëp, neân töï ñi ñeán ñaây, ta khoâng ñeán choã oâng aáy.”

Trieâm-di-lî trôû veà taâu leân vua nhö vaäy. Vua lieàn leân xe, cuøng vôùi 500 quaân cöôõi ngöïa thaúng ñeán choã ngoâi chuøa cuûa tröôûng laõo Giaû-hoøa-la. Gaëp nhau chaøo hoûi xong, vua lieàn hoûi: “Ngaøi vì sao töø boû nhaø cöûa, vôï con, xuaát gia laøm sa-moân? Ngaøi caàu ñöôïc ñaïo lyù gì?”

Giaû-hoøa-la ñaùp raèng: “Ta hoïc theo ñaïo Phaät, laøm vieäc chaân chaùnh, ñôøi naøy ñöôïc phöôùc baùu, ñôøi sau laïi cuõng ñöôïc nhieàu phöôùc baùu. Vì theá maø caïo toùc xuaát gia laø m sa-moân.”

1

Trong baûn chöõ Haùn, tröôùc ñoaïn naøy coù moät ñoaïn maø xeùt veà nghóa laø bò thöøa, thaäm chí khoâng hôïp lyù, neân chuùng toâi ñaõ boû qua khoâng dòch.

2 Tieáng Phaïn laø Devāmantiya, cuõng ñoïc laø Ñeà-hoa-maêng-ti-da, cuõng goïi taét laø Trieâm-di-lî.

3 Tieáng Phaïn laø Āyupāla.

18

ÑOÄ SANH Vua laïi hoûi: “Nhö coù ngöôøi cö só taïi gia, coù vôï con, laøm vieäc chaân chaùnh thì ñôøi naøy coù ñöôïc phöôùc baùu chaêng? Ñôøi sau coù ñöôïc phöôùc baùu chaêng?”

Giaû-hoøa-la ñaùp: “Duø laø cö só taïi gia, coù vôï con, neáu bieát laøm vieäc chaân chaùnh thì ñôøi naøy cuõng ñöôïc phöôùc baùu, ñôøi sau cuõng ñöôïc phöôùc baùu.”

Vua lieàn hoûi: “Nhö ngöôøi taïi gia coù vôï con, laøm vieäc chaân chaùnh, ñôøi naøy cuõng ñöôïc phöôùc baùu, ñôøi sau cuõng ñöôïc phöôùc baùu. Theá thì ngaøi ñaâu caàn phaûi caïo toùc, xuaát gia laøm sa-moân?”

Giaû-hoøa-la laëng thinh khoâng ñaùp laïi.

Quaàn thaàn quanh vua lieàn noùi raèng: “Vò sa-moân naøy saùng suoát trí tueä, cuõng khoâng ñuû ñoái ñaùp vôùi ñaïi vöông.” Roài hoï ñeàu ñöa naém tay leân cao maø hoâ to raèng: “Ñaïi vöông thaéng roài! Ñaïi vöông thaéng roài!”

Tröôûng laõo Giaû-hoøa-la laëng thinh nhaän thua cuoäc.

Vua ñöa maét nhìn caùc vò cö só1 quanh ñoù, thaáy saéc maët hoï thaûn nhieân khoâng toû veû gì laø xaáu hoå. Vua lieàn nghó raèng: “Boïn cö só ôû ñaây chaúng laáy gì laøm xaáu hoå khi thaáy vò sa-moân naøy thua cuoäc. Nhö vaäy chaéc haún laø coøn coù sa-moân khaùc trí tueä saùng suoát hôn, coù theå cuøng ta ñoái ñaùp nghóa lyù.”

Vua lieàn quay sang hoûi caän thaàn Trieâm-di-lî: “Coøn coù vò sa-moân naøo trí tueä saùng suoát hôn, coù theå cuøng ta ñoái ñaùp chaêng?”

Trieâm-di-lî thöa raèng: “Taâu ñaïi vöông! Coù vò sa-moân teân laø Na-tieân, trí tueä saâu roäng, hieåu thaáu choã yeáu nghóa trong kinh ñieån, coù theå cuøng ñaïi vöông ñoái ñaùp.”

Vua hoûi laïi: “Quaû thaät coù theå cuøng ta ñoái ñaùp chaêng?”

1

Ñaây laø chuùng cö só ñang ôû nôi chuøa cuûa tröôûng laõo Giaû-hoøa-la.

19

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Trieâm-di-lî ñaùp: “Taát nhieân laø ñöôïc. Vò aáy coù theå cuøng chö thieân coõi trôøi ñoái ñaùp, huoáng chi laø ôû coõi ngöôøi.”

Vua lieàn laäp töùc sai Trieâm-di-lî ñi thænh Na-tieân ñeán.

Trieâm-di-lî tìm ñeán nôi, thöa raèng: “Ñaïi vöông muoán ñöôïc gaëp ngaøi.” Na-tieân lieàn cuøng caùc vò ñeä töû ñi theo, thaúng ñeán choã vua.

V. HOÄI NGOÄ Vua tuy chöa töøng ñöôïc gaëp Na-tieân tröôùc ñoù, nhöng Natieân phong thaùi khaùc thöôøng, noåi baät leân trong caû nhoùm ñoâng ngöôøi, vua töø xa nhìn thaáy ñaõ coù theå ngaàm ñoaùn bieát ai laø Natieân.

Vua laïi töï nghó raèng: “Ta xöa nay ñaõ töøng gaëp qua raát nhieàu haïng ngöôøi, ñaõ töøng ñeán döï raát nhieàu cuoäc thuyeát giaûng, nhöng chöa töøng töï thaáy sôï seät, lo laéng nhö giôø ñaây saép ñoái maët vôùi Na-tieân. Hoâm nay Na-tieân nhaát ñònh laø seõ thaéng ta roài, neân trong loøng ta môùi boàn choàn khoâng an oån nhö vaäy.”

Khi aáy, Trieâm-di-lî ñeán tröôùc taâu raèng: “Na-tieân ñaõ ñeán.”

Na-tieân ñeán roài, vua hoûi: “Ngöôøi naøo laø Na-tieân?”

Trieâm-di-lî lieàn giôùi thieäu vôùi vua. Vua vui möøng noùi: “Quaû laø ñuùng nhö ta ñaõ nhaän bieát tröôùc.”

Hai beân gaëp nhau chaøo hoûi xong, vua laáy laøm hoan hyû môøi Na-tieân cuøng ngoài. Na-tieân baûo vua raèng: “Kinh Phaät coù daïy: Moái lôïi lôùn nhaát cuûa ngöôøi ta laø ñöôïc an oån. Söï giaøu sang lôùn nhaát cuûa ngöôøi ta laø bieát ñuû. Nieàm vui lôùn nhaát cuûa ngöôøi ta laø ñaït ñeán Nieát-baøn.” °°°

20

HOÄI NGOÄ Vua hoûi Na-tieân: “Baïch ñaïi ñöùc, teân ngaøi laø gì?”

Na-tieân ñaùp: “Cha meï ñaët teân cho baàn taêng laø Na-tieân, nhaân ñoù moïi ngöôøi ñeàu goïi laø Na-tieân. Nhöng cho duø cha meï coù ñaët cho laø Duy-tieân, Thuû-la-tieân hay Duy-ca-tieân... cuõng chæ laø moät phöông tieän duøng ñeå nhaän bieát, phaân bieät maø thoâi. Teân goïi cuûa moïi ngöôøi ôû theá gian cuõng ñeàu chæ coù yù nghóa nhö vaäy.”

Vua lieàn hoûi: “Neáu ñaïi ñöùc noùi theá, xin hoûi teân goïi Na-tieân aáy thaät ra laø chæ vaøo caùi gì? Caùi ñaàu laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi, ñaàu chaúng phaûi laø Na-tieân.”

Vua laïi hoûi: “Maét, tai, muõi, löôõi1 laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Maét, tai, muõi, löôõi chaúng phaûi laø Na-tieân.”

Vua laïi hoûi: “Theá thì coå, gaùy, vai, caùnh tay, tay chaân, ñoù laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua laïi hoûi: “Theá thì nhö baép ñuøi, baøn chaân... phaûi laø Natieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua hoûi: “Vaäy hình saéc nhìn thaáy ñoù coù phaûi laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua hoûi: “Nhö vaäy söï caûm thoï vui, khoå laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

1

Baûn Haùn vaên duøng “nhaõn, nhó, tæ, khaåu”. Tuy nhieân, trong suoát baûn kinh naøy, vò trí cuûa chöõ “khaåu” thaät ra laø chæ ñeán löôõi, cô quan vò giaùc, chöù khoâng phaûi mieäng. Coù leõ ñaây laø söï khaùc bieät do caùch duøng töø quaù coå, hoaëc do sai leäch khi sao cheùp.

21

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua laïi hoûi: “Vaäy phaân bieät thieän aùc, ñoù laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua laïi hoûi: “Nhö vaäy, thaân xaùc laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua hoûi: “Vaäy heát thaûy caùc cô quan trong noäi taïng laø Natieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”1 Vua laïi hoûi: “Nhö vaäy, hôïp caû naêm ñieàu laø hình saéc, caûm thoï khoå vui, thieän aùc, thaân, taâm,2 ñoù laø Na-tieân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua hoûi: “Giaû söû nhö khoâng coù naêm ñieàu aáy, coù theå ñoù laø Na-tieân chaêng?”3 Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua laïi hoûi: “Nhö vaäy aâm thanh, tieáng voïng, cho ñeán hôi thôû ra vaøo, coù phaûi laø Na-tieân chaêng?”4 Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi Na-tieân.”

Vua lieàn hoûi: “Nhö theá, thaät ra ñaâu môùi laø Na-tieân?”

1

Moät caùch chi ly, nhaø vua ñaõ phaân tích gaàn nhö taát caû nhöõng yeáu toá töø vaät theå ñeán tinh thaàn maø ngöôøi ñôøi voïng chaáp laø “caùi ta”.

2 Ñeán ñaây, theo caùch hieåu cuûa mình, vua muoán ñuùc keát nhöõng caâu hoûi tröôùc vaøo naêm yeáu toá laø saéc (hình saéc), thoï (caûm thoï khoå vui...), töôûng (thieän aùc), haønh (thaân), thöùc (taâm). Naêm yeáu toá naøy theo Phaät giaùo chính laø Naêm uaån, hôïp thaønh caùi “ta” giaû taïm.

3 Vua muoán xaùc ñònh xem lìa khoûi Naêm uaån thaät ra coù coøn coù caùi goïi laø “ta” hay khoâng.

4 Ñeán ñaây, vua ñöa ra nhöõng yeáu toá cuoái cuøng maø ngaøi nghó laø cho thaáy söï hieän höõu cuûa moät con ngöôøi.

22

HOÄI NGOÄ Na-tieân khoâng ñaùp, hoûi laïi vua raèng: “Ñaïi vöông goïi teân chieác xe, thaät ra ñaâu môùi laø xe? Caùi truïc xe laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Truïc xe chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy vaønh baùnh xe laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Vaønh baùnh xe cuõng chaúng phaûi laø xe?”

Na-tieân laïi hoûi: “Vaäy nan baùnh xe laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Nan baùnh xe chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy baùnh xe laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Baùnh xe cuõng chaúng phaûi laø xe.”1 Na-tieân hoûi: “Vaäy caøng xe laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Caøng xe chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy caùi aùch2 coù phaûi laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “AÙch chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân laïi hoûi: “Choã ngoài coù phaûi laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Choã ngoài chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân hoûi tieáp: “Choã gaùc chaân coù phaûi laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Choã gaùc chaân chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy mui xe laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Mui xe chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân laïi hoûi: “Vaäy hôïp ñuû taát caû caùc moùn aáy laïi laø xe chaêng?”

1

Töø caùc boä phaän cuûa baùnh xe roài ñeán caû baùnh xe, vaø cöù tieáp tuïc nhö theá.

Cuõng töông töï nhö caùch hoûi cuûa vua, ñaïi ñöùc Na-tieân ñöa ra töøng chi tieát roài quy keát daàn ñeán toång theå.

2 AÙch: phaàn noái giöõa hai thanh caøng xe ñeå boø hoaëc ngöïa tyø vaøo ñoù maø keùo xe ñi.

23

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua ñaùp: “Duø hôïp ñuû taát caû caùc moùn aáy laïi cuõng khoâng phaûi laø xe.”1 Na-tieân hoûi: “Giaû söû nhö khoâng hôïp taát caû caùc moùn aáy laïi, vaäy laø xe chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng hôïp caùc moùn aáy laïi, cuõng khoâng phaûi laø xe.”2 Na-tieân hoûi: “Vaäy aâm thanh phaùt ra laø xe ñoù chaêng?”3 Vua ñaùp: “AÂm thanh cuõng chaúng phaûi laø xe.”

Na-tieân lieàn hoûi: “Noùi nhö vaäy thì thaät ra ñaâu môùi laø xe?”

Vua laëng thinh khoâng ñaùp ñöôïc. Ñaïi ñöùc Na-tieân baáy giôø môùi thong thaû noùi: “Kinh Phaät daïy raèng, neáu hôïp taát caû caùc yeáu toá aáy laïi maø laøm xe,4 ngöôøi ta seõ coù caùi vaät ñöôïc goïi laø xe. Con ngöôøi cuõng vaäy. Nhö hoøa hôïp taát caû caùc yeáu toá ñaàu, maët, tai, muõi, löôõi, coå, gaùy, vai, tay chaân, xöông, thòt, noäi taïng, nhan saéc, aâm thanh, tieáng voïng, hôi thôû ra vaøo, caûm thoï khoå vui, phaân bieät thieän aùc... seõ hình thaønh moät thöïc theå ñöôïc goïi laø con ngöôøi.”5 Vua hieåu ra, taùn thaùn raèng: “Hay thay, hay thay!”

1

Vì ôû ñaây coøn thieáu yeáu toá lieân keát. Duø coù ñuû caùc boä phaän nhöng phaûi ñöôïc lieân keát ñuùng theo moät phöông thöùc nhaát ñònh môùi coù theå hình thaønh neân thöïc theå ñöôïc goïi laø “xe”. Neáu khoâng, ñoù chæ laø moät ñoáng vaät lieäu.

2 Tuy ví duï ngaøi Na-tieân ñöa ra khoâng hoaøn toaøn töông öùng vôùi vaán ñeà con ngöôøi, nhöng laïi hoaøn toaøn chính xaùc trong vieäc laøm roõ khaùi nieäm “teân goïi”.

3 Cuõng nhö caùch hoûi cuûa vua, ñeán ñaây ñaïi ñöùc Na-tieân ñöa ra yeáu toá cuoái cuøng cho chuùng ta thaáy söï hieän höõu cuûa caùi goïi laø “xe”.

4 Töùc laø keát hôïp theo ñuùng phöông thöùc nhaát ñònh.

5 Qua ví duï naøy, ñaïi ñöùc Na-tieân ñaõ giuùp vua phaân bieät ñöôïc giöõa “teân goïi” voán chæ laø moät khaùi nieäm, vôùi thöïc theå söï vaät ñöôïc goïi teân. Ñaây laø moät böôùc khôûi ñaàu raát quan troïng, vì neáu khoâng ñaït ñöôïc söï phaân bieät naøy, con ngöôøi seõ maõi maõi bò troùi buoäc trong caùc khaùi nieäm danh xöng maø khoâng bao giôø ñaït ñöôïc ñeán söï caûm nhaän chaân thaät veà thöïc theå.

24

HOÄI NGOÄ °°° Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, ngaøi coù theå cuøng vôùi traãm ñoái ñaùp veà nghóa lyù trong kinh ñieån hay chaêng?” Ñaïi ñöùc Na-tieân ñaùp: “Neáu nhö ñaïi vöông theo caùch noùi chuyeän cuûa baäc trí giaû maø cuøng baàn taêng vaán ñaùp thì coù theå ñöôïc. Baèng nhö theo caùch noùi chuyeän cuûa haøng vöông giaû kieâu ngaïo thì khoâng theå ñöôïc.”

Vua hoûi: “Caùch noùi chuyeän cuûa baäc trí giaû laø nhö theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Baäc trí giaû khi noùi chuyeän thì chaát vaán laãn nhau ñeán cuøng cöïc, giaûi thích cho nhau ñeå cuøng hieåu ñöôïc vaán ñeà, khi tranh luaän saün loøng chaáp nhaän coù hôn coù keùm, coù thaéng coù baïi, coù ñuùng coù sai, töï bieát nhaän ra lyù leõ ñuùng ñaén nhaát, saùng suoát nhaát. Baäc trí giaû khoâng heà coù söï giaän döõ, noùng naûy khi tranh luaän. Caùch noùi chuyeän cuûa baäc trí giaû laø nhö theá.”

Vua laïi hoûi: “Coøn caùch noùi chuyeän cuûa haøng vöông giaû kieâu ngaïo laø nhö theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Haøng vöông giaû kieâu ngaïo khi noùi chuyeän thì hoaøn toaøn theo yù mình, chaúng caàn bieát ñeán luaät leä. Neáu khoâng theo vôùi yù mình, taát seõ duøng söùc maïnh maø ñaøn aùp, tröøng phaït. Caùch noùi chuyeän cuûa haøng vöông giaû kieâu ngaïo laø nhö theá.”

Vua lieàn noùi: “Vaäy traãm xin choïn caùch noùi chuyeän cuûa baäc trí giaû, khoâng theo caùch noùi chuyeän cuûa haøng vöông giaû. Xin ñaïi ñöùc cuõng ñöøng neân nghó laø mình ñang noùi chuyeän vôùi moät vò vua chuùa quyeàn uy. Haõy xem nhö laø ngaøi ñang noùi chuyeän vôùi caùc vò sa-moân, vôùi caùc vò ñeä töû, hoaëc vôùi haøng cö só hoïc ñaïo, hoaëc nhö ñang daïy doã cho haøng sa-moân vaäy. Xin ñöøng sanh taâm lo sôï, xin laáy taâm chaân chaùnh maø chæ baøy cho traãm.”

25

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Ñaïi ñöùc Na-tieân khen raèng: “Thaät toát ñeïp bieát bao.” °°° Vua lieàn noùi: “Baïch ñaïi ñöùc, traãm coù ñieàu muoán hoûi.”

Na-tieân ñaùp: “Xin ñaïi vöông cöù hoûi.”

Vua noùi: “Traãm ñaõ hoûi roài.”

Na-tieân ñaùp: “Baàn taêng ñaõ ñaùp roài.”

Vua hoûi: “Ngaøi ñaùp ñieàu gì vaäy?”

Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông hoûi baàn taêng ñieàu gì vaäy?”

Vua noùi: “Traãm khoâng coù choã hoûi.”

Na-tieân noùi: “Baàn taêng cuõng khoâng coù choã ñaùp.”1 °°° Khi aáy, vua töï suy nghó raèng: “Vò sa-moân naøy quaû thaät laø baäc ñaïi trí tueä, saùng suoát voâ cuøng. Giôø ñaây ta coøn raát nhieàu ñieàu muoán hoûi ngaøi, hay laø ngaøy mai ta seõ cho thænh ngaøi vaøo cung cho roäng thì giôø ñoái ñaùp vaäy.”

Vua ñem yù aáy noùi vôùi vieân caän thaàn Trieâm-di-lî. Ngöôøi naøy lieàn thöa vôùi ñaïi ñöùc Na-tieân raèng: “Hoâm nay trôøi saép toái, ñaïi vöông phaûi veà cung. Ngaøy mai, ñaïi vöông muoán thænh ngaøi vaøo cung ñeå cuøng nhau ñoái ñaùp.”

Na-tieân nhaän lôøi, noùi raèng: “Nhö vaäy hay laém.”

Vua leân xe veà cung. Giöõa ñöôøng, luùc naøo cuõng nghó ñeán Na-tieân, laåm baåm goïi thaàm teân ngaøi trong mieäng: “Na-tieân, Na-tieân...” Cöù suy töôûng nhö vaäy maõi cho ñeán saùng hoâm sau.

1

Ñoaïn naøy mang ñaäm tinh thaàn Ñaïi thöøa, thaät ra khoâng phuø hôïp laém vôùi vaên nghóa toaøn kinh. Coù leõ laø do ngöôøi sau theâm vaøo.

26

THÆNH VAÁN VI.

THÆNH VAÁN

Saùng hoâm sau, Trieâm-di-lî vôùi quaàn thaàn cuøng taâu hoûi vua raèng: “Coù neân ñi thænh ñaïi ñöùc Na-tieân chaêng?”

Vua ñaùp: “Neân ñi ngay ñi.”

Trieâm-di-lî laïi hoûi: “Ñeán thænh ñaïi ñöùc, neân ñeå cho bao nhieâu vò sa-moân cuøng ñi?”

Vua noùi: “Vieäc aáy cöù tuøy yù ñaïi ñöùc.”

Khi aáy coù vieân quan giöõ kho cuûa vua teân laø Xan 1 ñang ñöùng caïnh ñoù, lieàn taâu vua raèng: “Xin ñeå cho möôøi vò sa-moân cuøng ñi.”

Vua noùi: “Vieäc aáy ñeå tuøy yù ñaïi ñöùc Na-tieân.”

Xan laïi noùi: “Coù theå ñeå cho möôøi vò sa-moân ñi theo ñöôïc chaêng?”

Vua noùi: “Cöù ñeå tuøy yù ñaïi ñöùc, ngaøi muoán daãn theo bao nhieâu sa-moân cuõng ñeàu ñöôïc.”

Xan laïi noùi: “Coù leõ neân cho pheùp daãn theo möôøi vò sa-moân thoâi.”2 Vua nghe oâng Xan laõi nhaõi hoaøi chuyeän aáy, lieàn noåi giaän naït raèng: “OÂng thaät laø keo laän heát choã noùi. Thaûo naøo teân oâng laø Xan, quaû ñuùng khoâng sai! OÂng tham tieác cuûa vua khaùc naøo cuûa oâng, khoâng bieát laø traùi yù ta seõ bò toäi cheát hay sao? Thoâi oâng haõy ñi ñi, ta taïm tha toäi cho oâng ñoù. Leõ naøo ta laøm ñeán baäc vöông giaû maø khoâng ñuû söùc ñaõi côm caùc vò sa-moân hay sao?”

1

Tieáng Phaïn laø Sapkadinna, coù nghóa laø tham tieác, keo laän, neân baûn chöõ Haùn dòch laø Xan, töùc laø dòch theo nghóa.

2 Vieân quan giöõ kho naøy tính keo laän, sôï coù nhieàu sa-moân ñi theo seõ phaûi toán keùm vieäc ñaõi côm.

27

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN OÂng Xan nghe vua noùi xaáu hoå ñi ra, khoâng daùm noùi theâm gì nöõa.

Trieâm-di-lî ñeán choã ngaøi Na-tieân, vaøo thöa raèng: “Baïch ñaïi ñöùc, ñaïi vöông thænh ngaøi vaøo cung.”

Na-tieân hoûi: “Nhaø vua cho pheùp ta daãn theo bao nhieâu samoân?”

Trieâm-di-lî ñaùp: “Xin tuøy yù ngaøi, muoán daãn theo bao nhieâu cuõng ñöôïc.”

Na-tieân lieàn cuøng vôùi nhoùm oâng Giaû-hoøa-la vaø taùm möôi vò sa-moân nöõa vaøo cung.

Trieâm-di-lî cuøng ñi, giöõa ñöôøng thöa hoûi ñaïi ñöùc Na-tieân raèng: “Baïch ñaïi ñöùc, hoâm qua noùi chuyeän vôùi nhaø vua, chung quy toâi vaãn khoâng bieát laáy gì laø Na-tieân?” Ñaïi ñöùc Na-tieân quay sang hoûi oâng: “Vaäy theo yù oâng, laáy gì laø Na-tieân?”

Trieâm-di-lî ñaùp: “Theo yù toâi, hôi thôû coù vaøo coù ra, aáy laø Na-tieân.”1 Na-tieân hoûi: “Neáu nhö hôi ngöôøi ñöa ra roài khoâng vaøo laïi, ngöôøi aáy coù soáng khoâng?”

Trieâm-di-lî ñaùp: “Hôi ra maø khoâng vaøo, nhaát ñònh phaûi cheát.”

Na-tieân hoûi: “Nhö ngöôøi thoåi keøn, thoåi saùo hoaëc thoåi löûa, hôi aáy ra roài coù vaøo laïi chaêng?”

Trieâm-di-lî ñaùp: “Thöa khoâng.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy nhöõng ngöôøi thoåi keøn, thoåi saùo hoaëc thoåi löûa aáy, hôi ñöa ra roài khoâng vaøo laïi, vì sao khoâng cheát?”

1

Theo yù oâng naøy, hôi thôû ra vaøo chính laø bieåu hieän cuûa söï soáng, neân chaáp laáy ñoù laø baûn ngaõ.

28

THÆNH VAÁN Trieâm-di-lî khoâng ñaùp ñöôïc, thöa raèng: “Nhö chuyeän hôi thôû ra vaøo naøy, söùc toâi thaät khoâng hieåu noåi. Xin ñaïi ñöùc vì toâi maø giaûi thích cho.”

Na-tieân noùi: “Hôi thôû ra vaøo chaúng qua chæ laø moät trong nhieàu hoaït ñoäng cuûa cô theå ñoù thoâi. Nhö trong taâm coù suy nghó gì, nhôø caùi löôõi maø noùi ra thaønh lôøi. AÁy laø hoaït ñoäng cuûa löôõi. Nhö trong yù coù choã nghi ngaïi, trong taâm lieàn suy xeùt, ngaãm nghó, ñoù laø hoaït ñoäng cuûa taâm. Moãi moãi ñeàu hoøa hôïp theo chuû yù cuûa ngöôøi, nhöng taùch bieät ra thì heát thaûy ñeàu laø khoâng, chaúng coù gì laø Na-tieân caû.”

Trieâm-di-lî chôït hieåu ra, lieàn phaùt taâm xin thoï Naêm giôùi, nguyeän laøm ngöôøi cö só tu taïi gia. °°° Na-tieân vaøo cung vua roài, thaúng ñeán choã vua. Vua lieàn leã baùi, thænh ngaøi vaø taùm möôi vò sa-moân cuøng ngoài.

Vua sai doïn caùc moùn aên ngon quyù ñeå cuùng döôøng taát caû.

Vua laïi töï tay tieáp ñaõi ngaøi Na-tieân raát aân caàn.

Khi caùc vò sa-moân ñeàu ñaõ duøng böõa xong, vua laïi cuùng döôøng cho moãi vò moät boä caø-sa vaø moät ñoâi deùp. Rieâng ngaøi Natieân vaø Giaû-hoøa-la moãi ngöôøi ba boä caø-sa vôùi moät ñoâi deùp.

Cuùng döôøng xong, vua noùi vôùi ñaïi ñöùc Na-tieân raèng: “Xin löu möôøi vò ôû laïi, coøn bao nhieâu xin cho veà.”

Na-tieân lieàn giöõ laïi möôøi vò sa-moân, soá coøn laïi cho trôû veà chuøa.

Vua laïi cho goïi taát caû moïi ngöôøi trong haäu cung ñeán ñeå ñöôïc nghe vua vaø ñaïi ñöùc Na-tieân cuøng ñoái ñaùp.

29

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN VII. VAÁN ÑAÙP Vua cho doïn choã ngoài ñoái dieän vôùi ngaøi Na-tieân. Sau ñoù, vua hoûi ñaïi ñöùc Na-tieân: “Baïch ñaïi ñöùc, neân noùi veà nhöõng chuyeän gì tröôùc nhaát?”

Na-tieân ñaùp: “Ñaïi vöông muoán nghe nhöõng ñieàu coát yeáu, neân baøn chuyeän coát yeáu vaäy.”

1. MUÏC ÑÍCH XUAÁT GIA

Vua hoûi: “Theo ngaøi thì chuyeän gì laø coát yeáu nhaát? Vì muoán caàu ñieàu chi maø caùc ngaøi xuaát gia laøm sa-moân?”

Na-tieân ñaùp: “Chuùng toâi xuaát gia laøm sa-moân laø muoán tröø heát nhöõng khoå naõo trong ñôøi naøy, cuõng khoâng muoán ñôøi sau phaûi chòu khoå naõo nöõa. Vì nhöõng muïc ñích aáy, chuùng toâi xuaát gia laøm sa-moân. Chuùng toâi xem ñoù laø ñieàu coát yeáu nhaát, toát ñeïp nhaát vaäy.”

Vua laïi hoûi: “Coù phaûi heát thaûy caùc vò sa-moân ñeàu vì muoán dieät khoå naõo ñôøi naøy vaø ñôøi sau neân môùi xuaát gia laøm sa-moân hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi vaäy. Thaät ra, nhöõng ngöôøi xuaát gia laøm sa-moân coù boán haïng khaùc nhau.”

Vua hoûi: “Theá naøo laø boán haïng khaùc nhau?”

Na-tieân noùi: “Trong soá nhöõng ngöôøi xuaát gia laøm sa-moân, coù ngöôøi do nôi maéc phaûi nôï naàn neân xuaát gia ñeå traùnh neù; coù ngöôøi vì phaïm pheùp nöôùc neân sôï maø xuaát gia ñeå laån traùnh; coù ngöôøi vì quaù ngheøo khoå neân xuaát gia ñeå ñöôï c coù côm aên, aùo maëc. Ba haïng aáy khoâng phaûi vì muoán dieät khoå naõo maø xuaát gia. Haïng thöù tö laø nhöõng baäc chaân chaùnh xuaát gia. Vì muoán

30

VAÁN ÑAÙP tröø dieät heát khoå naõo ñôøi naøy vaø ñôøi sau, neân môùi xuaát gia laøm sa-moân.”

Vua hoûi: “Nhö ñaïi ñöùc, coù phaûi vì caàu ñaïo maø laøm sa-moân chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Baàn taêng voán xuaát gia khi coøn nhoû tuoåi, nhôø coù kinh ñieån cuûa Phaät, cuøng caùc vò sa-moân ñeàu laø nhöõng baäc cao minh giaùo hoùa cho. Baàn taêng hoïc kinh, thoï giôùi, thaâm nhaäp vaøo trong taâm. Vì theá maø laäp chí nguyeän quyeát tröø döùt khoå naõo trong ñôøi naøy vaø ñôøi sau vaäy.”

Vua taùn thaùn raèng: “Laønh thay! Laønh thay!”

2. TAÙI SANH

Vua laïi thöa hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, coù ngöôøi naøo sau khi cheát khoâng taùi sanh trôû laïi chaêng?” Ñaïi ñöùc Na-tieân ñaùp: “Coù ngöôøi phaûi taùi sanh, nhöng cuõng coù ngöôøi khoâng phaûi taùi sanh.”

Vua hoûi: “Nhöõng ai phaûi taùi sanh? Nhöõng ai khoâng phaûi taùi sanh?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi naøo chöa döùt loøng tham muoán aân tình, aùi luyeán thì seõ phaûi taùi sanh. Ngöôøi naøo ñaõ döùt ñöôïc loøng tham muoán aân tình, aùi luyeán thì seõ khoâng phaûi taùi sanh nöõa.”

Vua hoûi: “Nhö ngöôøi heát loøng nieäm töôûng phaùp laønh chaân chaùnh, coù phaûi sanh ra ôû ñôøi sau nöõa chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi naøo heát loøng nieäm töôûng chaùnh phaùp, nieäm töôûng trí tueä laønh, cuøng vôùi caùc ñieàu laønh khaùc nöõa, coù theå nhôø ñoù maø khoâng coøn phaûi sanh ra ôû ñôøi sau.”

Vua laïi hoûi: “Ngöôøi heát loøng nieäm töôûng phaùp laønh chaân chaùnh, so vôùi coù trí tueä, hai ñieàu aáy coù ñoàng nghóa vôùi nhau chaêng?”

31

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân ñaùp: “Khoâng, hai ñieàu aáy coù yù nghóa khaùc nhau.”

Vua hoûi: “Caùc loaøi traâu, ngöïa, gia suùc ... coù trí hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Caùc loaøi traâu, ngöïa, gia suùc... moãi loaøi ñeàu töï coù trí, nhöng taâm cuûa chuùng khoâng ñoàng nhau.”

Na-tieân laïi noùi: “Ñaïi vöông töøng thaáy ngöôøi gaët luùa chaêng?

Tay traùi naém laáy boù luùa, tay phaûi caét ñi. Naøy ñaïi vöông, baäc coù trí tueä ñoaïn tuyeät aùi duïc cuõng gioáng nhö ngöôøi caét luùa.”

Vua khen raèng: “Hay thay! Hay thay!”

3. CAÙC ÑIEÀU LAØNH

Vua hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, coøn caùc ñieàu laønh khaùc nöõa laø nhöõng gì?”

Na-tieân ñaùp: “Thaønh tín, hieáu thuaän, tinh taán, nghó nhôù ñieàu laønh, nhaát taâm vaø trí tueä. Ñoù goïi laø caùc ñieàu laønh.”

Vua hoûi: “Theá naøo laø thaønh tín?”

Na-tieân ñaùp: “Thaønh tín laø khoâng coøn nghi ngaïi gì nöõa.

Tin laø coù Phaät, coù kinh ñieån cuûa Phaät, coù caùc vò tyø-kheo taêng, coù caùc vò ñaéc A-la-haùn. Tin laø coù ñôøi nay vaø coøn coù ñôøi sau, tin vaøo vieäc hieáu thuaän vôùi cha meï, tin vaøo vieä c laøm laønh gaëp laønh, laøm aùc gaëp aùc. Vöõng tin ñöôïc nhö vaäy, taâm lieàn ñöôïc thanh tònh, töùc lìa xa ñöôïc naêm ñieàu aùc.

“Nhöõng gì laø naêm ñieàu aùc? Moät laø tham daâm, hai laø saân nhueá, ba laø meâ nguû, boán laø tham ñaém caùc troø vui, naêm laø coøn coù choã nghi.

“Ngöôøi chöa lìa ñöôïc naêm ñieàu aùc aáy thì taâm yù chaúng ñöôïc an ñònh. Lìa ñöôïc naêm ñieàu aùc aáy thì trong taâm lieàn thanh tònh.

32

VAÁN ÑAÙP “Ví nhö vua Giaù-ca-vieät daãn theo ngöôøi, ngöïa vôùi xe coä loäi qua moät doøng nöôùc. Qua khoûi roài, vua khaùt muoán tìm nöôùc uoáng. Vua coù haït chaâu quyù coù theå laøm laéng trong nöôùc ñuïc, lieàn duøng haït chaâu aáy ñaët xuoáng nöôùc, nöôùc ñuïc töùc thôøi laéng trong. Vua lieàn coù nöôùc saïch ñeå uoáng.

“Loøng ngöôøi chaát chöùa ñieàu aùc, ví nhö nöôùc ñuïc. Ñaïo taâm vöôït thoaùt sanh töû cuûa haøng ñeä töû Phaät ví nhö haït chaâu quyù coù theå laøm nöôùc laéng trong. Ngöôøi tröø saïch ñöôïc caùc ñieàu aùc roài, loøng thaønh tín trong saïch saùng rôõ nhö haït chaâu minh nguyeät.”

Vua taùn thaùn raèng: “Laønh thay! Laønh thay!”

Vua laïi hoûi: “Coøn nhö ngöôøi tinh taán thaønh tín laø theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Haøng ñeä töû tu theo Phaät, töï saùch taán laøm göông cho nhau. Trong soá aáy coù nhöõng ngöôøi tröø heát caùc taâm aùc, coù ngöôøi ñaéc quaû Tu-ñaø-hoaøn, coù ngöôøi ñaéc quaû Tö-ñaø-haøm, coù ngöôøi ñaéc quaû A-na-haøm, coù ngöôøi ñaéc quaû A-la-haùn, laïi coù nhöõng ngöôøi hoïc laøm theo taâm thaønh tín. Heát thaûy nhöõng ngöôøi aáy ñeàu ñöôïc thoaùt khoûi choán theá tuïc.

“Ví nhö coù traän möa raát lôùn treân nuùi cao, neân doøng nöôùc döôùi chaân nuùi daâng cao meânh moâng. Nhöõng ngöôøi ôû hai beân bôø nöôùc ñeàu khoâng bieát möùc saâu caïn theá naøo, neân sôï chaúng daùm loäi qua.

“Baáy giôø coù ngöôøi töø xa ñeán, nhìn doøng nöôùc bieát ñöôïc möùc roäng heïp, saâu caïn, roài töï löôïng söùc mình, lieàn loäi xuoáng nöôùc maø vöôït qua. Nhöõng ngöôøi ôû hai beân bôø nöôùc lieàn baét chöôùc theo ngöôøi aáy, ñeàu loäi qua ñöôïc doøng nöôù c.

“Haøng ñeä töû Phaät cuõng gioáng nhö vaäy, phaùt khôûi taâm thaønh tín vì thaáy nhöõng ngöôøi ñi tröôùc ñöôïc taâm thanh tònh,

33

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN ñaéc caùc quaû Tu-ñaø-hoaøn, Tö-ñaø-haøm, A-na-haøm, A-la-haùn, ñeàu laø nhôø nôi coù thieän taâm vôùi söùc tinh taán.

“Kinh Phaät daïy raèng: Ngöôøi coù taâm thaønh tín, coù theå vöôït ra khoûi theá tuïc. Ngöôøi tu haønh tröôùc phaûi kieàm cheá, ngaên chaën ñöôïc naêm moái tham duïc, töï bieát thaân naøy laø khoå, sau môùi coù theå cöùu ñoä cho ngöôøi khaùc. Heát thaûy ñeàu laø nhôø nôi trí tueä maø thaønh töïu ñaïo ñöùc vaäy.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

4. HIEÁU THUAÄN

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhöõng gì ñöôïc goïi laø hieáu thuaän?”1 Na-tieân ñaùp: “Taát caû caùc ñieàu laønh ñeàu laø hieáu thuaän.

Phaøm ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo2 ñeàu do nôi hieáu thuaän laøm goác.”

Vua hoûi: “Nhöõng gì laø ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo?”

Na-tieân ñaùp: “Ñoù laø Boán phaùp döøng yù, Boán phaùp ñoaïn yù, Boán phaùp thaàn tuùc, Naêm caên, Naêm söùc, Baûy giaùc yù vaø Taùm chaùnh ñaïo.”

“Nhöõng gì goïi laø Boán phaùp döøng yù?”

“Phaät daïy raèng, moät laø quaùn thaân thì thaân döøng, hai laø quaùn beänh khoå thì beänh khoå döøng, ba laø quaù n yù thì yù döøng, 1

Khaùi nieäm hieáu thuaän ôû ñaây ñöôïc môû roäng hôn caùch hieåu thoâng thöôøng chæ lieân quan ñeán oâng baø, cha meï hieän theá... Coù ngöôøi cho raèng coù söï sai leäch veà caùch duøng töø ôû ñaây, nhöng chuùng toâi vaãn giöõ nguyeân, vì quan ñieåm môû roäng chöõ “hieáu” coøn ñöôïc thaáy ôû nhieàu kinh ñieån khaùc, khoâng rieâng gì ôû ñaây.

2 Baûn Haùn vaên goïi laø Tam thaäp thaát phaåm kinh, chính caùch goïi phoå bieán ngaøy nay laø Tam thaäp thaát phaåm trôï ñaïo, töùc laø ba möôi baûy phaùp giuùp ñaït ñeán quaû vò Boà-ñeà.

34

VAÁN ÑAÙP boán laø quaùn phaùp thì phaùp döøng. Nhö vaäy goïi laø Boán phaùp döøng yù.”1 Vua laïi hoûi: “Nhöõng gì laø Boán phaùp ñoaïn yù?”

“Khi ñaõ phaân bieät ñöôïc Boán phaùp döøng yù noùi treân, khoâng coøn khôûi nieäm trôû laïi nöõa, goïi laø Boán phaùp ñoaïn yù. Ñaõ ñöôïc Boán phaùp ñoaïn yù, trong yù nieäm lieàn töï nhieân ñöôïc Boán thaàn tuùc.”

“Nhöõng gì laø Boán thaàn tuùc trong yù nieäm?”

“Moät laø maét coù theå nhìn thaáu khaép nôi, hai laø tai coù theå nghe thaáu khaép nôi, ba laø coù theå bieát ñöôïc choã suy nghó trong taâm ngöôøi khaùc, boán laø coù theå bay ñi treân khoâng. Ñoù laø Boán thaàn tuùc trong yù nieäm.”

Vua hoûi: “Coøn nhöõng gì goïi laø Naêm caên?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø maét thaáy caùc hình saéc ñeïp ñeõ hay xaáu xí, trong yù ñeàu khoâng tham ñaém. Hai laø tai nghe caùc aâm thanh eâm dòu hay lôøi nhuïc maï, trong yù ñeàu khoâng tham ñaém.

Ba laø muõi ngöûi muøi höông thôm tho hay khoù ngöûi, trong yù ñeàu khoâng tham ñaém. Boán laø löôõi neám caùc muøi vò ngon ngoït hay cay ñaéng, trong yù ñeàu khoâng tham ñaém. Naêm laø thaân theå xuùc chaïm eâm dòu, trong yù cuõng khoâng vui thích; thaân theå xuùc chaïm thoâ cöùng, trong yù cuõng khoâng khoù chòu. Nhö vaäy goïi laø Naêm caên.”2 Vua laïi hoûi: “Coøn nhöõng gì goïi laø Naêm söùc?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø cheá ngöï ñöôïc maét, hai laø cheá ngöï ñöôïc tai, ba laø cheá ngöï ñöôïc muõi, boán laø cheá ngöï ñöôïc löôõi, 1

Veà boán phaùp naøy, caùc kinh khaùc ghi laø Töù nieäm xöù, laø boán phaùp quaùn nieäm caên baûn, bao goàm thaân, thuï, taâm vaø phaùp.

2 Caên ôû ñaây ñöôïc hieåu laø caên baûn, nghóa laø nhöõng ñieàu quan troïng, phaûi döïa vaøo ñoù laøm goác.

35

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN naêm laø cheá ngöï ñöôïc thaân. Nhôø ñuû söùc cheá ngöï ñöôïc naêm giaùc quan aáy neân taâm yù khoâng bò sa ñoïa, nhö vaäy goïi laø Naêm söùc.”

Vua hoûi: “Nhöõng gì laø Baûy giaùc yù?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø YÙ giaùc yù, hai laø Phaân bieät giaùc yù, ba laø Tinh taán giaùc yù, boán laø Khaû giaùc yù, naêm laø YÛ giaùc yù, saùu laø Ñònh giaùc yù, baûy laø Hoä giaùc yù. Ñoù laø Baûy giaùc yù.”1 Vua hoûi: “Nhöõng gì goïi laø Taùm moùn ñaïo haïnh?”2 Ñaùp: “Moät laø choã thaáy bieát chaân chaùnh, hai laø suy chaân chaùnh, ba laø lôøi noùi chaân chaùnh, boán laø vieäc laøm chaùnh, naêm laø ñôøi soáng chaân chaùnh, saùu laø tinh taán chaùnh, baûy laø choã nhôù nghó chaân chaùnh, taùm laø ñònh yù chaùnh. Ñoù goïi laø Taùm moùn ñaïo haïnh.3

nghó chaân chaân chaân

“Phaøm ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo naøy ñeàu laáy hieáu thuaän laøm goác.

“Nhö ngöôøi mang ñoà naëng ñaët ñeå nôi xa, coù theå vöõng vaøng ñöôïc laø nhôø nôi maët ñaát.4 Caùc loaïi nguõ coác, caây coû treân theá gian naøy, ñeàu sanh töø ñaát maø moïc höôùng leân trôøi.

“Laïi nhö ngöôøi muoán xaây thaønh lôùn, tröôùc phaûi lo vieäc ño ñaïc laøm neàn moùng, roài sau môùi coù theå khôûi coâng xaây döïng.

1

Caùc kinh khaùc ghi laø Baûy giaùc chi, goàm coù Traïch phaùp giaùc chi, Tinh taán giaùc chi, Khinh an giaùc chi, Hyû giaùc chi, Nieäm giaùc chi, Ñònh giaùc chi vaø Xaû giaùc chi.

2 Baùt chuûng ñaïo haïnh, töùc laø Taùm chaùnh ñaïo.

3 Baûn Haùn vaên duøng chöõ tröïc (直) thay vì chöõ chaùnh (正) nhö hieän nay. Chuùng toâi cho raèng chæ laø khaùc bieät veà caùch choïn duøng töø, vì noäi dung naøy vaãn phuø hôïp vôùi Baùt chaùnh ñaïo. Cuõng nhö taát caû nhöõng choã chæ ñeán vò giaùc trong baûn kinh naøy, ñeàu duøng chöõ khaåu (口) thay vì chính xaùc hôn laø chöõ thieät (舌).

4 Ñaát laø choã chòu ñöïng troïng löôïng ñeå vaät coù theå ñöùng vöõng. Nhö ñaát meàm luùn khoâng ñuû söùc chòu, vaät khoâng sao ñöùng vöõng ñöôïc.

36

VAÁN ÑAÙP “Laïi nhö ngöôøi muoán nhaøo loän bieåu dieãn, tröôùc phaûi lo doïn choã ñaát cho saïch vaø baèng phaúng, sau môùi coù theå nhaøo loän treân ñoù. “Ñeä töû Phaät muoán caàu ñaïo, tröôùc phaûi thöïc haønh theo kinh giaùo, trì giôùi, nhôù nghó ñieàu laønh, vì roõ bieát söï caàn khoå neân lieàn lìa boû ñöôïc caùc moái aùi duïc, lieàn suy töôûng nghó nhôù ñeán Taùm chaùnh ñaïo.”

Vua laïi hoûi: “Neân nhôø vaøo nhöõng ñieàu gì ñeå lìa ñöôïc caùc moái aùi duïc?”

Na-tieân ñaùp: “Moät loøng nghó nhôù ñeán ñaïo, aùi duïc töï nhieân dieät maát.”

Vua lieàn taùn thaùn: “Hay thay! Hay thay!”

5. TINH TAÁN

Vua hoûi: “Nhöõng gì goïi laø tinh taán?”

Na-tieân ñaùp: “Giöõ laáy ñieàu laønh ñaõ coù, taêng tieá n ñieàu laønh chöa coù, aáy goïi laø tinh taán.

“Nhö coù böùc töôøng nhaø saép ñoå, nhôø coù truï choáng neân laïi ñöùng vöõng. Tinh taán cuõng gioáng nhö vaäy.1 “Nhö coù vò vua mang quaân ñi ñaùnh. Quaân khoâng ñuû maïnh, vua lieàn sai theâm quaân ñeán trôï löïc, nhôø vaäy ñöôïc chieán thaéng.

“Ngöôøi ta coù laém ñieàu aùc, cuõng nhö luùc quaân kia yeáu ôùt.

Ngöôøi giöõ ñöôïc taâm thieän, tieâu dieät caùc taâm aùc, cuõng nhö vua sai quaân ñeán taêng vieän maø ñöôïc chieán thaéng.

“Giöõ laáy naêm taâm thieän, tröø maát naêm taâm aùc, cuõng nhö chieán ñaáu ñöôïc ñaéc thaéng. Nhö vaäy goïi laø tinh taán taêng tieán ñieàu laønh.”

1

Nghóa laø cuõng coù khaû naêng choáng chòu laïi söï thoaùi hoùa, hö haïi.

37

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Ñeán ñaây, ngaøi Na-tieân ñoïc keä raèng: Tinh taán giuùp theâm söùc, Ngöôøi ñi troïn ñöôøng laønh.

Vöôït thoaùt ñöôïc theá tuïc, Khoâng coøn phaûi xoay vaàn.

Vua nghe xong, taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

6. NHÔÙ NGHÓ ÑIEÀU LAØNH

Vua laïi hoûi: “Sao goïi laø taâm yù luoân nhôù nghó ñieàu laønh?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö ngöôøi haùi nhieàu thöù hoa, duøng chæ keát chaët laïi thaønh chuoãi, gioù khoâng thoåi tung ra ñöôïc.

“Thí nhö ngöôøi giöõ kho cuûa vua, bieát phaân bieät roõ ñöôïc trong kho vua coù caùc thöù vaøng baïc, chaâu ngoïc nhieàu ít, toát xaáu theá naøo. Ngöôøi tu haønh muoán ñöôïc ñaïo, taâm yù luoân nhôù nghó ñeán Ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo. Nhö vaäy töùc laø nhôù nghó ñeán ñaïo xuaát theá. Ngöôøi coù nhôù nghó ñaïo lyù, nhaân ñoù môùi bieát ñöôïc ñieàu laønh, ñieàu aùc; bieát ñieàu naøo coù theå laøm, ñieàu naøo khoâng theå laøm; phaân bieät ñöôïc toát xaáu, töï suy ngaãm laáy, lieàn boû aùc maø laøm laønh.

“Thí nhö ngöôøi giöõ cöûa cho vua, bieát nhöõng ngöôøi naøo ñöôïc vua kính troïng, nhöõng ngöôøi naøo vua khoâng kính troïng, nhöõng ngöôøi naøo coù lôïi cho vua, nhöõng ngöôøi naøo khoâng coù lôïi cho vua. Ngöôøi aáy bieát nhöõng ai ñöôïc vua kính troïng, nhöõng ai coù theå laøm lôïi cho vua, lieàn cho vaøo. Bieát nhöõng ai vua khoâng kính troïng, nhöõng ai khoâng coù lôïi cho vua, lieàn khoâng cho vaøo.

38

VAÁN ÑAÙP “Ngöôøi tu haønh kieåm soaùt yù nieäm mình cuõng nhö vaäy.

Nhöõng ñieàu laønh thì ñeå cho vaøo, nhöõng ñieàu aùc thì ngaên giöõ laïi. Gìn giöõ yù laønh, cheá phuïc trong taâm cuõng laïi nhö vaäy.” Ñeán ñaây, ngaøi Na-tieân daãn thuyeát lôøi trong kinh raèng: “Ngöôøi tu hoïc phaûi töï kieân cöôøng gìn giöõ phoøng hoä yù nieäm cuûa mình, caûnh giaùc vôùi saùu moùn aùi duïc trong thaân.1 Laøm ñöôïc nhö vaäy môùi coù theå thoaùt ra khoûi voøng theá tuïc.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

7. NHAÁT TAÂM

Vua laïi hoûi: “Nhöõng gì coù theå goïi nhaát taâm?”

Na-tieân ñaùp: “Trong caùc ñieàu laønh, chæ rieâng coù nhaát taâm laø cao hôn heát. Neáu ngöôøi coù theå ñaït ñöôïc nhaát taâm, caùc ñieàu thieän khaùc ñeàu tuøy ñoù sanh ra.

“Thí nhö xaây döïng laàu gaùc, muoán vöõng vaøng phaûi coù neàn moùng chòu ñöïng. Heát thaûy caùc ñieàu thieän ñeàu phaûi do nôi nhaát taâm.

“Nhö coù vò vua daãn boán ñaïo quaân ra thaønh chieán ñaáu, coù quaân cöôõi voi, quaân cöôõi ngöïa, quaân duøng xe vaø quaân ñaùnh boä, thaûy ñeàu do vua ñieàu khieån. Heát thaûy kinh ñieån, giôùi luaät cuûa Phaät, cuøng caùc ñieàu laønh khaùc ñeàu tuøy theo nôi nhaát taâm, cuõng nhö caùc ñaïo quaân kia tuøy theo vua vaäy.” Ñeán ñaây, ngaøi Na-tieân daãn kinh thuyeát raèng: “Trong caùc ñieàu laønh, nhaát taâm laø goác. Taát caû nhöõng ngöôøi hoïc ñaïo, tröôùc heát ñeàu phaûi nöông vaøo söï nhaát taâm. Neáu

1

Saùu moùn aùi duïc trong thaân, töùc laø luïc caên (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù) duyeân theo luïc traàn (saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp) maø khôûi taâm tham ñaém.

39

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN khoâng thì vieäc sanh töû töø quaù khöù ñeán nay cöù nhö nöôùc chaûy xuoâi gioøng, tröôùc sau noái nhau khoâng coù luùc döø ng.”

Vua khen raèng: “Hay thay! Hay thay!”

8. TRÍ TUEÄ

Vua laïi hoûi: “Theá naøo laø trí tueä?”

Na-tieân ñaùp: “Baàn taêng tröôùc ñaõ coù noùi. Ngöôøi coù trí tueä coù theå döùt tröø caùc moái nghi, roõ bieát caùc vieäc laønh. Nhö vaäy laø trí tueä.

“Thí nhö caàm ñeøn saùng böôùc vaøo nhaø toái, vöøa böôùc vaøo thì boùng toái lieàn tan bieán, töï thaáy saùng toû. Ngöôøi saùng suoát coù trí tueä, cuõng nhö aùnh ñeøn saùng vaäy.

“Laïi nhö ngöôøi duøng thanh ñao beùn chaët caây. Ngöôøi coù trí tueä coù theå ñoaïn döùt caùc ñieàu aùc, cuõng nhö thanh ñao beùn kia.

“Ngöôøi ta ôû trong theá gian, trí tueä laø cao quyù hôn heát. Ai coù ñöôïc trí tueä, coù theå vöôït thoaùt ñöôïc qua khoûi söï khoå veà sanh töû.”

Vua khen raèng: “Hay thay! Hay thay!”

9. COÂNG NAÊNG CUÛA CAÙC ÑIEÀU LAØNH

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, töø tröôùc ñeán giôø ngaøi ñaõ thuyeát daïy ñuû caùc ñieàu khaùc nhau trong kinh, phaûi chaêng ñeàu chæ laø vì muoán tröø saïch caùc ñieàu aùc?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy! Kinh Phaät thuyeát daïy caùc ñieàu laønh khaùc bieät nhau, thaûy ñeàu laø vì muoán tröø saïch heát thaûy caùc ñieàu aùc.

40

VAÁN ÑAÙP “Nhö vò vua kia daãn boán ñoaøn quaân khaùc nhau1 ra traän chieán ñaáu. Nhöng töø khi phaùt binh, moãi moãi ñeàu chæ vì muoán coâng kích quaân ñòch. Phaät thuyeát trong kinh ñuû caùc ñieàu laønh, cuõng chæ vì muoán coâng kích, tröø boû cho heát caùc ñieàu aùc ñi vaäy.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay! Ñaïi ñöùc Na-tieân thuyeát giaûng kinh Phaät nghe thaät raát thoûa chí!”

10. AI TAÙI SANH

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc! Nhö coù noùi, khi ngöôøi ta cheát ñi, theo nôi choã thieän hoaëc aùc ñaõ laøm maø taùi sanh. Vaäy taùi sanh ñoù laø thaân maïng vôùi thaàn thöùc naøy ñi taùi sanh chaêng?

Hay thaân maïng vôùi thaàn thöùc khaùc?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi thaân maïng vôùi thaàn thöùc naøy, cuõng khoâng lìa khoûi thaân maïng vôùi thaàn thöùc naøy.”

Khi aáy, ngaøi Na-tieân hoûi laïi vua raèng: “Naøy ñaïi vöông, thaân maïng khi coøn aáu thô theo buù söõa meï, vôùi thaân maïng khi ñaõ lôùn khoân, laø moät hay laø khaùc?”

Vua ñaùp: “Thaân maïng khi coøn aáu thô, voán laø khaùc.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta khi coøn ôû trong buïng meï, töø luùc môùi vöøa thuï tinh, cho ñeán thaønh baøo thai coù khaùc nhau chaêng?

Cho ñeán hình thaønh ñuû xöông coát, da thòt, coù khaùc nhau chaêng? Töø khi sanh ra, cho ñeán khi tuoåi lôùn, coù khaùc nhau chaêng?

“Nhö moät ngöôøi hoïc vieát, ngöôøi khaùc coù theå thay ngöôøi aáy maø vieát hay chaêng?”

Vua noùi: “Khoâng theå ñöôïc.”

1

Boán ñoaøn quaân khaùc nhau töùc laø quaân cöôõi voi, quaân cöôõi ngöïa, quaân duøng xe vaø quaân ñaùnh boä.

41

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân laïi hoûi: “Nhö moät ngöôøi phaïm phaùp, toäi ñaùng mang ra xöû, ngöôøi voâ toäi chòu thay ñöôïc chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc.” Ñaïi ñöùc Na-tieân ñaõ duøng caùc vieäc nhö treân maø daãn duï, nhöng yù vua vaãn chöa hieåu thaáu neân thöa hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö laïi coù ai hoûi ngaøi vieäc naøy,1 ngaøi giaûng giaûi theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Thaân cuûa baàn taêng ñaây, töø thuôû thieáu thôøi cho ñeán khi khoân lôùn, voán chæ laø moät thaân ñöôïc lieân tuïc nuoâi lôùn ñoù thoâi.”2 Na-tieân laïi hoûi vua: “Nhö ngöôøi thaép leân ngoïn ñeøn luùc ñaàu hoâm, coù theå giöõ chaùy cho ñeán saùng chaêng?”

Vua ñaùp: “Coù theå ñöôïc.”

Na-tieân laïi hoûi: “Löûa ñaõ thaép leân nôi ngoïn ñeøn aáy, luùc ñaàu hoâm, luùc giöõa ñeâm, cho ñeán luùc gaàn saùng, coù phaûi cuøng moät ngoïn löûa chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng phaûi.”3 Na-tieân laïi hoûi: “Thaép ñeøn luùc ñaàu hoâm, luùc nöûa ñeâm coù thaép laïi chaêng? Luùc gaàn saùng coù thaép laïi chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng. Ñaàu hoâm ñaõ thaép ñeøn, löûa aáy nôi tim ñeøn chaùy maõi cho ñeán saùng maø thoâi.”1

1

Töùc laø nhöõng caâu hoûi maø ngaøi Na-tieân tröôùc ñoù vöøa hoûi vua.

Bôûi vì vua cho raèng thaân maïng khi nhoû vôùi khi lôùn laø khaùc nhau, neân ñaïi ñöùc Na-tieân daãn nhieàu thí duï ñeå baùc boû. Vua vaãn chöa hieåu roõ yù ngaøi, neân muoán nghe caâu traû lôøi roõ raøng. Vì vaäy, ngaøi noùi roõ ra ñoù chæ laø hai giai ñoaïn khaùc nhau cuûa cuøng moät thaân maïng.

3 Choã naøy vua ñaõ baét ñaàu luùng tuùng, neân traû lôøi göôïng gaïo. Noùi “khoâng phaûi” laø vì muoán baûo thuû yù töôûng tröôùc ñaây cuûa mình, cho raèng “thaân maïng luùc aáu thôøi vôùi thaân maïng khi khoân lôùn laø khaùc nhau”. Ngaøi Na-tieân sau ñoù kieân trì ñöa ra caùc ví duï khaùc khieán vua phaûi chaáp nhaän töø boû ñònh kieán cuõ.

2

42

VAÁN ÑAÙP Na-tieân noùi: “Thaàn thöùc2 cuûa con ngöôøi tieáp noái maø thay ñoåi cuõng laø nhö theá. Maát ôû nôi naøy, sanh ôû nôi khaùc. Ngöôøi sanh ra voán chæ moät thaàn thöùc aáy cho ñeán luùc giaø cheát, roài sau laïi höôùng ñeán moät ñôøi soáng khaùc. Tieáp noái maø thay ñoåi nhö vaäy, neân thaät khoâng phaûi, maø cuõng khoâng lìa caùi thaàn thöùc tröôùc ñoù. Ngöôøi sau khi cheát roài, thaàn thöùc ñeàu phaûi höôùng ñeán moät ñôøi soáng môùi.

“Ví nhö duøng söõa maø laøm ra bô, phoù-maùt, ñeà hoà... Coù theå naøo laáy nhöõng ñeà-hoà, phoù-maùt, bô... aáy trôû laïi goïi laø söõa chaêng?

Coù ngöôøi noùi nhö vaäy, coù ñuùng chaêng?”

Vua ñaùp: “Lôøi noùi nhö vaäy khoâng ñuùng.”

Na-tieân noùi: “Thaàn thöùc con ngöôøi cuõng nhö söõa kia vaäy.

Töø söõa maø laøm ra bô, phoù-maùt, ñeà-hoà... Thaàn thöùc con ngöôøi cuõng nhö vaäy. Do nôi thaàn thöùc maø thoï sanh, töø sanh ra cho ñeán khoân lôùn, giaø cheát. Sau khi cheát roài laïi taùi sanh. Thaân naøy vöøa maát lieàn thoï thaân khaùc, ví nhö hai vò chuùa teå,3 laïi töông quan vôùi nhau nhö moät.”

Vua khen raèng: “Hay thay! Hay thay!”

11. KHOÂNG COØN TAÙI SANH

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Nhö coù ngöôøi khoâng phaûi taùi sanh ôû ñôøi sau, ngöôøi aáy coù theå töï bieát vieäc aáy chaêng?”

1

Khi traû lôøi caâu naøy, vua töï ñaùnh ñoå laäp luaän tröôùc ñoù, raèng “löûa ñaàu hoâm khoâng phaûi löûa luùc nöûa ñeâm”.

2 Nguyeân baûn Haùn vaên duøng töø khoâng nhaát quaùn. Tröôùc duøng thaân maïng (身 命), sau duøng tinh thaàn (精神), sau ñaây nöõa laïi duøng nhaân thaàn (人神), thaät ra ñeàu chæ ñeán thaàn thöùc (神識), laø phaàn chòu aûnh höôûng cuûa nghieäp löïc maø thoï sanh moät ñôøi soáng môùi trong luaân hoài. Vì theá chuùng toâi duøng töø thaàn thöùc ñeå chuyeån dòch cho nhaát quaùn, deã hieåu.

3 YÙ noùi thaàn thöùc laøm chuû trong thaân maïng.

43

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân ñaùp: “Taát nhieân. Ngöôøi aáy coù theå töï bieát ñöôïc.”

Vua hoûi: “Nhôø ñaâu maø bieát?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi aáy töï bieát mình khoâng coøn aân tình aùi luyeán, khoâng coøn tham duïc, khoâng coøn caùc ñieàu aùc trong taâm.

Vì theá töï bieát khoâng coøn phaûi taùi sanh ñôøi sau nöõa.”

Na-tieân laïi hoûi vua: “Nhö nhaø noâng kia caøy ruoäng, gieo gioáng, ñeán khi thu hoaïch vaøo chöùa trong kho. Vuï muøa naêm sau ngöôøi aáy khoâng caøy ruoäng, khoâng gieo gioáng, chæ duøng thoùc chöùa trong kho. Ngöôøi nhaø noâng aáy coù mong gì ñöôïc thu hoaïch thoùc môùi chaêng?”

Vua noùi: “Nhaø noâng aáy thaät khoâng theå mong nhö vaäy ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Nhaø noâng aáy do ñaâu maø bieát seõ khoâng coù thu hoaïch thoùc môùi?”

Vua ñaùp: “Vì nhaø noâng aáy khoâng caøy ruoäng, khoâng gieo gioáng trôû laïi, neân bieát khoâng theå mong gì coù thu hoaïch thoùc môùi.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi tu haønh ñaéc ñaïo cuõng gioáng nhö vaäy.

Töï bieát mình ñaõ döùt boû aân tình, aùi luyeán, vui khoå; khoâng coøn taâm tham muoán, vì vaäy töï bieát laø ñôøi sau khoâng coøn phaûi taùi sanh nöõa.”

12. TRÍ TUEÄ CUÛA NGÖÔØI ÑAÉC ÑAÏO

Vua laïi hoûi: “Ngöôøi ñaõ chaám döùt ñöôïc söï taùi sanh, ngay trong ñôøi naøy coù ñöôïc trí tueä khaùc ngöôøi thöôøng chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Taát nhieân. Ngöôøi aáy coù trí tueä khaùc ngöôøi thöôøng.”

Vua laïi hoûi: “Ngöôøi aáy coù theå saùng suoát hieåu roõ chaêng?”

44

VAÁN ÑAÙP roõ.”

Na-tieân ñaùp: “Taát nhieân, ngöôøi aáy coù theå saùng suoát hieåu

Vua hoûi: “Coù trí tueä vaø saùng suoát hieåu roõ, hai vieäc aáy coù khaùc nhau hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Hai vieäc aáy ñeàu nhö nhau.”

Vua hoûi: “Ngöôøi coù trí tueä saùng suoát hieåu roõ, coù theå hieåu bieát heát thaûy moïi vieäc chaêng? Coù nhöõng vieäc gì khoâng theå hieåu thaáu chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Coù ñieàu hieåu thaáu, coù ñieàu khoâng hieåu thaáu.”

Vua hoûi: “Nhöõng gì hieåu thaáu? Nhöõng gì khoâng hieåu thaáu?”

Na-tieân ñaùp: “Nhöõng gì tröôùc ñaây chöa töøng hoïc ñeán, khoâng theå hieåu thaáu. Nhöõng gì ñaõ coù hoïc qua, coù theå hieåu thaáu.

Nhöng ngöôøi coù trí ñeàu hieåu thaáu ñöôïc raèng vaïn vaät thaûy ñeàu troâi qua ñeán choã khoâng khoâng, chaúng tuøy theo yù mình; loøng ngöôøi tham ñaém söï vui thaûy ñeàu laø gieo laáy nhaân cuûa söï khoå, daãn ñeán söï khoå. Ngöôøi coù trí tueä bieát roõ lyù thaønh baïi khoâng thöôøng toàn cuûa söï vaät, vì vaäy maø khaùc vôùi keû taàm thöôøng.”

Vua hoûi: “Nhö ngöôøi coù trí tueä, söï ngu si khi aáy ôû ñaâu?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi coù trí tueä, nhöõng ñieàu ngu si töï nhieân dieät maát. Ví nhö ngöôøi caàm ñeøn saùng ñi vaøo nhaø toái, trong nhaø lieàn ñöôïc chieáu saùng, boùng toái töùc thôøi dieät maát. Trí tueä cuõng nhö ñeøn saùng, ngu si nhö boùng toái. Ngöôøi coù trí tueä, heát thaûy caùc ñieàu ngu si taát phaûi bò tieâu dieät.”

Vua laïi hoûi: “Dieät heát ngu si roài, khi aáy trí tueä ôû ñaâu?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi sau khi ñaõ duøng trí tueä maø dieät heát ngu si, thì trí tueä aáy cuõng töï maát. Nhöng nhöõng gì maø trí tueä taïo ra vaãn coøn toàn taïi.

45

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN “Ví nhö ngöôøi ñang ñeâm thaép ñeøn ñeå vieát thö. Ñeøn taét roài nhöng laù thö vaãn coøn toàn taïi. Trí tueä cuõng nhö vaäy. Ñaõ thaønh töïu ñöôïc cho ngöôøi roài, trí tueä lieàn maát, nhöng nhöõng ñieàu ñaõ coù ñöôïc vaãn coøn toàn taïi.”

Vua noùi: “Ñaïi ñöùc baûo raèng trí tueä thaønh töïu cho ngöôøi roài töï maát. Xin noùi roõ theâm veà lôøi aáy.”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö ngöôøi muoán phoøng hoûa hoaïn, neân chuaån bò saün 5 thuøng nöôùc lôùn. Khi coù hoûa hoaïn, lieàn duøng nöôùc trong 5 thuøng aáy maø daäp taét löûa. Löûa ñaõ taét roài, ngöôøi aáy coøn coù yù muoán duøng maáy caùi thuøng nöõa hay chaêng?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi aáy taát khoâng coøn muoán duøng maáy caùi thuøng nöõa. Löûa ñaõ taét, duøng maáy caùi thuøng aáy maø laøm chi?”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi tu hoïc duøng naêm taâm laønh dieät heát caùc ñieàu aùc, cuõng gioáng nhö nhöõng thuøng nöôùc kia daäp taét löûa.”

13. NAÊM TAÂM LAØNH

Vua hoûi: “Nhöõng gì laø naêm taâm laønh?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø tin vaøo ñieàu thieän, ñieàu aùc.1 Hai laø khoâng huûy baùng kinh ñieån, giôùi luaät. Ba laø tinh taán. Boán laø aân caàn nhôù nghó caùc ñieàu laønh. Naêm laø moät loøng nhôù nghó ñeán ñaïo phaùp. Ñoù laø naêm ñieàu laønh. Ngöôøi coù theå laøm theo naêm ñieàu laønh aáy, lieàn ñöôïc trí tueä saùng suoát, hieåu roõ ñöôïc thaân maïng naøy cuõng nhö vaïn vaät ñeàu khoâng thöôøng toàn, hieåu ñöôïc leõ khoå naõo, raèng moïi vieäc ñeàu khoâng theo nhö yù muoán,2 hieåu ñöôïc leõ khoâng coù gì laø sôû höõu caû.

1 2

Nghóa laø tin ôû nhaân quaû, laøm laønh gaëp laønh, laøm aùc gaëp aùc. ÔÛ ñaây chæ söï tham duïc, mong caàu.

46

VAÁN ÑAÙP “Ví nhö vò thaày thuoác mang naêm loaïi thuoác ñeán nhaø ngöôøi beänh. Laáy naêm thöù thuoác aáy cho beänh nhaân uoáng, ñöôïc khoûi beänh. Sau ñoù, thaày thuoác coù coøn muoán duøng caùc loaïi thuoác aáy nöõa chaêng?”

Vua ñaùp: “Beänh ñaõ khoûi, taát nhieân khoâng coøn muoán duøng caùc loaïi thuoác aáy nöõa.”

Na-tieân noùi: “Naêm loaïi thuoác aáy, ví nhö naêm ñieàu laønh, nhö trí tueä. Ngöôøi thaày thuoác aáy cuõng nhö ngöôøi hoïc ñaïo.

Beänh aáy ví nhö caùc ñieàu aùc. Ngu si ví nhö beänh nhaân. Hieåu ñaïo roài, xa lìa coõi theá, nhö beänh nhaân ñöôïc khoûi. Trí tueä ñaõ thaønh töïu, ngöôøi hoïc ñaïo ñaõ vöôït ra khoûi theá tuïc, chöùng ñaéc ñaïo phaùp, trí tueä lieàn töï dieät maát. Ví nhö ngöôøi duõng só chieán ñaáu, nhaém vaøo keû ñòch maø baén ra naêm muõi teân, ñöôïc ñaéc thaéng. Ñaõ chieán thaéng roài, ngöôøi aáy coøn coù muoán ñöôïc laïi naêm muõi teân aáy chaêng?” aáy.”

Vua ñaùp: “Khoâng, khoâng theå muoán ñöôïc laïi naêm muõi teân

Na-tieân noùi: “Naêm muõi teân nhö naêm ñieàu saùng suoát cuûa ngöôøi. Ngöôøi trí nhôø trí maø ñöôïc ñaïo, nhö duõng só kia chieán thaéng keû ñòch. Caùc ñieàu aùc cuõng nhö keû ñòch. Ngöôøi tu giöõ laáy naêm ñieàu laønh, dieät heát caùc ñieàu aùc. Caùc ñieà u aùc ñaõ dieät, trí tueä laønh taát sanh. Ngöôøi tu nhôø nôi trí tueä laønh maø ñöôïc ñoä thoaùt.

47

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN

KINH TYØ-KHEO NA-TIEÂN (Baûn Haùn vaên dòch töø tieáng Phaïn, khuyeát danh ngöôøi dòch)

QUYEÅN TRUNG I. CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC 1. CAÛM XUÙC VAØ SÖÏ KHOÅ, VUI

Vua hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, ngöôøi ta thaáy vui trong loøng, ñieàu aáy laø thieän hay baát thieän? Ngöôøi ta thaáy khoå trong loøng, ñieàu aáy laø thieän hay baát thieän? Phaät coù thuyeát caùc phaùp vui hoaëc khoå chaêng? Nhö khieán cho caùc phaùp höõu vi khoâng phaûi khoå.”

Na-tieân lieàn hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, nhö coù ngöôøi ñoát hoøn saét noùng ñoû, naém trong loøng baøn tay, hoøn saét coù laøm ngöôøi aáy raát khoù chòu chaêng? Laïi trong loøng baøn tay kia naém chaët moät cuïc baêng, cuïc baêng coù laøm ngöôøi aáy raát khoù chòu chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân, caû hai ñeàu coù söùc gaây khoù chòu nhö nhau.”

Na-tieân hoûi vua: “Nhö vaäy, vaät trong hai tay ngöôøi aáy, coù phaûi ñeàu noùng caû chaêng?”

“Khoâng phaûi ñeàu noùng caû.”

“Hay laø ñeàu laïnh caû chaêng?”

“Cuõng khoâng phaûi ñeàu laïnh caû.”

Na-tieân noùi: “Caû hai vaät aáy ñeàu gaây khoù chòu. Baàn taêng ñaõ hai laàn hoûi ñaïi vöông. Neáu caû hai ñeàu noùng, neân noùi laø ñeàu noùng; neáu caû hai ñeàu laïnh, neân noùi laø ñeàu laïnh. Nay vì sao

48

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC moät laïnh, moät noùng, laïi coù theå noùi laø ñeàu gaây khoù chòu cho ngöôøi?”1 Vua noùi: “Traãm khoâng ñuû trí tueä hieåu roõ vieäc naøy. Xin ñaïi ñöùc vì traãm giaûng giaûi.”

Na-tieân ñaùp: “Kinh Phaät noùi raèng: Coù saùu vieäc khieán cho ngöôøi ta ñaém vaøo söï vui, coù saùu vieäc khieán ngöôøi ta ñaém vaøo söï buoàn, laïi coù saùu vieäc khieán ngöôøi ta khoâng vui, coù saùu vieäc khieán ngöôøi ta khoâng vui cuõng khoâng buoàn.

“Coøn coù saùu vieäc giuùp ngöôøi ta thoaùt ra khoûi söï vui, saùu vieäc giuùp ngöôøi ta thoaùt ra khoûi söï buoàn.”

Vua hoûi: “Nhöõng gì laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta chìm ñaém vaøo söï vui?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø maét nhìn thaáy, trong loøng mong moûi coù ñöôïc maõi, vì theá neân vui. Hai laø tai nghe aâm thanh deã chòu, trong loøng mong moûi coù ñöôïc maõi, vì theá neân vui. Ba laø muõi ngöûi höông thôm, trong loøng mong moûi coù ñöôïc maõi, vì theá neân vui. Boán laø löôõi neám vò ngon, trong loøng mong moûi coù ñöôïc maõi, vì theá neân vui. Naêm laø thaân xuùc chaïm eâm aùi, trong loøng mong moûi coù ñöôïc maõi, vì theá neân vui. Saùu laø trong yù ñöôïc vui, trong loøng mong moûi coù ñöôïc maõi, vì theá neân vui.

Nhö vaäy laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta chìm ñaém vaøo söï vui.”

Vua laïi hoûi: “Nhöõng gì laø saùu vieäc giuùp ngöôøi ta thoaùt ra khoûi söï vui?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø maét thaáy saéc ñeïp, loøng nghó nhôù raèng chaúng theå ñöôïc nhö vaäy maõi, lieàn sanh taâm döùt boû, töï suy nghó hieåu thaáu leõ voâ thöôøng, nhôø vaäy thoaùt ra khoûi söï vui.

1

ÔÛ ñaây muoán laáy noùng vaø laïnh ñeå so saùnh vôùi söï vui vaø khoå, ñeå cho vua thaáy roõ hai ñieàu aáy ñeàu coù theå gaây haïi cho ngöôøi. Chuù yù raèng vui, khoå ôû ñaây laø ñang noùi trong phaïm truø cuûa thoï caûm.

49

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN “Hai laø tai nghe aâm thanh deã chòu, loøng nghó nhôù raèng chaúng theå ñöôïc nhö vaäy maõi, lieàn sanh taâm döùt boû, nhôø vaäy thoaùt ra khoûi söï vui.

“Ba laø muõi ngöûi höông thôm, loøng nghó nhôù raèng chaúng theå ñöôïc nhö vaäy maõi, lieàn sanh taâm döùt boû, nhôø vaäy thoaùt ra khoûi söï vui.

“Boán laø löôõi neám vò ngon, loøng nghó nhôù raèng chaúng theå ñöôïc nhö vaäy maõi, lieàn sanh taâm döùt boû, nhôø vaäy thoaùt ra khoûi söï vui.

“Naêm laø thaân xuùc chaïm eâm aùi, loøng nghó nhôù raèng chaúng theå ñöôïc nhö vaäy maõi, lieàn sanh taâm döùt boû, nhôø vaäy thoaùt ra khoûi söï vui.

“Saùu laø yù nghó ñeán aùi duïc, loøng nghó nhôù raèng chaúng theå ñöôïc nhö vaäy maõi, lieàn sanh taâm döùt boû, nhôø vaäy neân thoaùt ra khoûi söï vui.

“Nhö vaäy laø saùu vieäc giuùp ngöôøi ta thoaùt ra khoûi söï vui.”

Vua hoûi: “Nhöõng gì laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta chìm ñaém vaøo söï buoàn?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø nhöõng ñieàu maét khoâng öa thích maø phaûi nhìn thaáy, neân sanh taâm buoàn. Hai laø nhöõng ñieàu tai khoâng muoán nghe maø phaûi nghe, neân sanh taâm buoàn. Ba laø nhöõng muøi muõi khoâng öa ngöûi maø phaûi ngöûi, neân sanh taâm buoàn. Boán laø nhöõng vò löôõi khoâng öa neám maø phaûi neám, neân sanh taâm buoàn. Naêm laø nhöõng ñieàu thaân khoâng öa thích maø phaûi xuùc chaïm, neân sanh taâm buoàn. Saùu laø nhöõng ñieàu yù khoâng öa thích maø phaûi nghó töôûng, neân sanh taâm buoàn. Nhö vaäy laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta chìm ñaém vaøo söï buoàn.”

Vua hoûi: “Nhöõng gì laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta khoâng vui?”

50

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Na-tieân ñaùp: “Moät laø maét thaáy nhöõng hình saéc xaáu xí, khieán ngöôøi khoâng vui. Hai laø tai nghe nhöõng aâm thanh khoù chòu, khieán ngöôøi khoâng vui. Ba laø muõi ngöûi nhöõng muøi hoâi thoái, khieán ngöôøi khoâng vui. Boán laø löôõi neá m nhöõng vò cay ñaéng, khieán ngöôøi khoâng vui. Naêm laø thaân xuùc chaïm nhöõng vaät thoâ nhaùm, khieán ngöôøi khoâng vui. Saùu laø trong yù oâm aáp nhöõng söï oaùn gheùt, khieán ngöôøi khoâng vui. Nhö vaäy laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta khoâng vui.”

Vua laïi hoûi: “Nhöõng gì laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta khoâng buoàn cuõng khoâng vui?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø maét thaáy hình saéc, loøng khoâng buoàn, cuõng khoâng vui. Hai laø tai nghe aâm thanh, loøng khoâng buoàn, cuõng khoâng vui. Ba laø muõi ngöûi höông thôm, loøng khoâng buoàn, cuõng khoâng vui. Boán laø löôõi neám muøi vò, loø ng khoâng buoàn, cuõng khoâng vui. Naêm laø thaân coù xuùc chaïm, loøng khoâng buoàn, cuõng khoâng vui. Saùu laø yù coù suy nghó, loøng khoâng buoàn, cuõng khoâng vui. Nhö vaäy laø saùu vieäc khieán ngöôøi ta khoâng buoàn cuõng khoâng vui.”

Vua laïi hoûi: “Nhöõng gì laø saùu vieäc giuùp ngöôøi ta thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu?”

Na-tieân ñaùp: “Moät laø maét nhìn thaáy söï cheát, nhaân ñoù suy ngaãm raèng thaân mình vôùi vaïn vaät ñeàu voâ thöôøng. Ngöôøi aáy töï nghó raèng: Ta ñaõ coù ñöôïc yù nghó naøy, laøm sao laïi khoâng ñaéc ñaïo? Nhö vaäy thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.

“Hai laø tai khoâng öa thích nhöõng aâm thanh hay laï. Ngöôøi aáy töï nghó raèng: Ta ñaõ coù ñöôïc yù nghó naøy, laøm sao laïi khoâng ñaéc ñaïo? Nhö vaäy thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.

“Ba laø muõi khoâng öa thích muøi höông thôm. Ngöôøi aáy töï nghó raèng: Ta ñaõ coù ñöôïc yù nghó naøy, laøm sao laïi khoâng ñaéc ñaïo? Nhö vaäy thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.

51

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN “Boán laø löôõi khoâng sôï nhöõng vò nhaït ñaéng. Ngöôøi aáy töï nghó raèng: Ta ñaõ coù ñöôïc yù nghó naøy, laøm sao laïi khoâng ñaéc ñaïo? Nhö vaäy thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.

“Naêm laø thaân khoâng öa nhöõng söï xuùc chaïm meàm maïi.

Ngöôøi aáy töï nghó raèng: Ta ñaõ coù ñöôïc yù nghó naøy, laøm sao laïi khoâng ñaéc ñaïo? Nhö vaäy thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.

“Saùu laø yù khoâng öa thích söï aùi duïc. Ngöôøi aáy töï nghó raèng: Ta ñaõ coù ñöôïc yù nghó naøy, laøm sao laïi khoâng ñaéc ñaïo? Nhö vaäy thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.

“Nhö vaäy laø saùu vieäc giuùp ngöôøi ta thoaùt ra khoûi söï buoàn raàu.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

2. SAU KHI CHEÁT

Vua hoûi: “Ngöôøi ta sau khi cheát ñi roài, nhöõng gì seõ sanh trôû laïi ôû ñôøi sau?”

Na-tieân ñaùp: “Laø danh vaø thaân1 sanh trôû laïi ôû ñôøi sau.”

Vua hoûi: “Coù phaûi laø danh vaø thaân cuûa ñôøi naøy sanh trôû laïi chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng phaûi! Khoâng phaûi danh, cuõng khoâng phaûi thaân cuûa ñôøi naøy sanh trôû laïi. Nhöng do nôi danh vaø thaân cuûa ñôøi naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, neân ñôøi sau môùi coù danh vaø thaân theo ñoù sanh ra.”

1

Danh laø teân goïi, ôû ñaây ñöôïc hieåu laø nhöõng khaùi nieäm lieân quan ñeán moät caù nhaân. Thaân laø thaân theå, ôû ñaây ñöôïc hieåu laø nhöõng saéc chaát taïo thaønh ñôøi soáng.

Vì vaäy, danh vaø thaân chính laø bieåu hieän cho söï hieän höõu cuûa moät caù nhaân veà vaät chaát laãn tinh thaàn.

52

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Vua hoûi: “Nhö noùi raèng danh vaø thaân cuûa ñôøi naøy laøm caùc vieäc thieän hoaëc aùc, ñôøi sau danh thaân aáy laïi chaúng sanh ra, vaäy ngöôøi coù laøm nhöõng ñieàu cöïc aùc, cuoái cuøng cuõng coù theå ñöôïc thoaùt khoûi, khoâng phaûi chòu laáy nhöõng ñieàu khoå hay sao?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö ngöôøi ñôøi nay laøm vieäc thieän, sau khoâng sanh ra nöõa, cuõng noùi laø ñöôïc thoaùt khoûi sao?1 Ngöôøi taïo taùc caùc vieäc thieän aùc khoâng döøng nghæ, vaäy neân khoâng theå thoaùt ñöôïc nghieäp quaû.

“Ví nhö coù ngöôøi haùi troäm quaû xoaøi cuûa ngöôøi khaùc. Ngöôøi chuû baét ñöôïc, giaûi ñeán tröôùc vua khieáu naïi raèng: Ngöôøi naøy haùi troäm xoaøi cuûa toâi.

“Ngöôøi haùi troäm xoaøi lieàn noùi: Toâi khoâng coù haùi troäm xoaøi cuûa oâng naøy. OÂng naøy ngaøy tröôùc chæ coù troàng caây xoaøi con, voán khoâng coù troàng quaû xoaøi. Nay toâi töï tay haùi ñöôïc quaû xoaøi, sao goïi laø troäm? Toâi khoâng coù haùi xoaøi cuûa oâng ta, neân khoâng coù toäi.”

Na-tieân hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, hai ngöôøi tranh nhau nhö theá, ai ñuùng ai sai?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi troàng caây xoaøi con laø ñuùng. Keû troäm kia khoâng coù lyù, taát phaûi chòu buoäc toäi.”

Na-tieân hoûi: “Keû troäm vì sao coù toäi?”

Vua ñaùp: “Sôû dó noùi keû aáy coù toäi, laø vì nhaân coù ngöôøi troàng caây xoaøi con ngaøy xöa, môùi thaønh caây cao lôùn, coù quaû nhö ngaøy nay.”

1

Vua chæ neâu vieäc aùc maø hoûi, Na-tieân chæ roõ caû vieäc thieän cuõng vaäy. Ñaõ taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, ñeàu phaûi tuøy nghieäp löïc maø thoï sanh dôøi sau, khoâng theå noùi laø thoaùt khoûi ñöôïc.

53

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân noùi: “Vieäc sanh ra cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö vaäy. Ñôøi naøy, vôùi danh vaø thaân naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, tuøy theo ñoù maø thoï sanh ôû ñôøi sau. Taïo caùc vieäc thieän aùc trong ñôøi naøy laø goác vaäy.

“Ví nhö coù ngöôøi gaët troäm luùa ngöôøi khaùc. Chuû ruoäng baét ñöôïc noùi raèng: OÂng gaët troäm luùa cuûa toâi.

“Ngöôøi aáy noùi: Toâi khoâng coù troäm luùa cuûa oâng. OÂng gieo maï xuoáng ruoäng, toâi töï caét luùa maø laáy, laøm sao goïi toâi laø troäm?

“Hai beân tranh caõi, cuøng ñöa nhau ñeán choã vua, trình baøy laïi söï vieäc. Nhö vaäy, ai ñuùng ai sai?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi ñaõ gieo maï laø ñuùng, ngöôøi gaët troäm luùa laø khoâng ñuùng?”

Na-tieân hoûi: “Vì sao bieát keû gaët troäm luùa laø khoâng ñuùng?”

Vua noùi: “Vì vieäc gieo maï laø nguyeân nhaân, nhö khoâng coù ngöôøi gieo maï, laøm sao coù ñöôïc boâng luùa?”

Na-tieân noùi: “Vieäc sanh ra cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö vaäy. Ñôøi naøy, vôùi danh vaø thaân naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, tuøy theo ñoù maø thoï sanh ôû ñôøi sau. Taïo caùc vieäc thieän aùc trong ñôøi naøy laø goác vaäy.

“Ví nhö ngaøy ñoâng giaù reùt, coù ngöôøi nhoùm löûa trong nhaø ñeå söôûi aám. Ngöôøi aáy laïi ñeå löûa nhö vaäy maø boû ñi, daàn daàn löûa beùn ra vaùch nhaø, laøm chaùy nhaø, laây sang ñeán caùc nhaø gaàn ñoù.

Chuû nhaø bò haïi baét ngöôøi aáy ñöa ñeán choã vua, taâu raèng: Ngöôøi naøy nhoùm löûa, laøm chaùy nhaø toâi.

“Ngöôøi aáy noùi: Toâi chæ nhoùm moät ñoáng löûa nhoû ñeå söôûi aám maø thoâi. Toâi khoâng coù ñoát nhaø.”

Na-tieân hoûi vua: “Nhö vaäy ai ñuùng, ai sai?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi nhoùm löûa aáy sai roài. Vì chính do löûa aáy maø sanh ra ñaùm chaùy.”

54

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Na-tieân noùi: “Vieäc sanh ra cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö vaäy. Ñôøi naøy, vôùi danh vaø thaân naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, tuøy theo ñoù maø thoï sanh ôû ñôøi sau. Taïo caùc vieäc thieän aùc trong ñôøi naøy laø goác vaäy.

“Ví nhö coù ngöôøi ñang ñeâm ñoát ñuoác caém treân töôøng ñeå soi saùng maø aên côm. Ñuoác chaùy rôi taøn, beùn löûa ra vaùch, roài thieâu chaùy caû nhaø ngöôøi aáy, laïi lan ra chaùy caû thaønh lôùn.

Nhaân daân trong thaønh cuøng ñeán hoûi ngöôøi aáy raèng: Vì sao oâng ñoát löûa thieâu chaùy caû thaønh naøy?

“Ngöôøi aáy ñaùp: Toâi chæ ñoát leân moät caây ñuoác nhoû ñeå chieáu saùng khi aên côm. Ngoïn löûa lôùn thieâu ñoát caû thaønh naøy khoâng phaûi löûa cuûa toâi.

“Cöù nhö vaäy, ñoâi beân tranh caõi vôùi nhau, cuøng loâi keùo ñeán tröôùc vua trình baøy moïi vieäc.” Ñaïi ñöùc Na-tieân hoûi vua raèng: “Nhö trong chuyeän naøy, ai ñuùng ai sai?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi ñoát löûa khoâng ñuùng.”

Na-tieân hoûi: “Laøm sao bieát?”

Vua ñaùp: “Vì chính laø do nôi löûa cuûa ngöôøi aáy sanh ra ñaùm chaùy. Ngöôøi aên côm xong khoâng chòu daäp taét löûa, ñeå cho löûa aáy lan ra laøm chaùy caû thaønh.”

Na-tieân noùi: “Vieäc sanh ra cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö vaäy. Ñôøi naøy, vôùi danh vaø thaân naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, tuøy theo ñoù maø thoï sanh ôû ñôøi sau. Taïo caùc vieäc thieän aùc trong ñôøi naøy laø goác vaäy.

“Ngöôøi ta vì si meâ khoâng bieát, taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, neân khoâng theå ñöôïc thoaùt khoûi sanh töû.

“Ví nhö coù ngöôøi mang sính leã ñeán ñính hoân vôùi moät coâ gaùi coøn nhoû tuoåi. Sau coâ gaùi aáy lôùn leân, laïi coù ngöôøi khaùc

55

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN mang leã ñeán cöôùi veà laøm vôï. Ngöôøi ñaõ ñính hoân khi tröôùc lieàn tìm ñeán noùi raèng: Sao oâng cöôùi vôï cuûa toâi?

“Ngöôøi kia ñaùp: OÂng tröôùc kia ñính hoân vôùi moä t coâ gaùi coøn nhoû tuoåi, coøn toâi nay cöôùi moät thieáu nöõ ñaõ khoân lôùn veà laøm vôï.

Vaäy sao noùi laø toâi cöôùi vôï cuûa oâng? xeùt.”

“Hai ngöôøi tranh nhau, cuøng ñöa ñeán choã vua xin phaùn

Na-tieân hoûi: “Naøy ñaïi vöông, chuyeän laø nhö vaäy, ai ñuùng ai sai?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi mang sính leã ñính hoân tröôùc laø ñuùng.”

Na-tieân hoûi: “Laøm sao ñaïi vöông bieát laø ñuùng?”

Vua ñaùp: “Chính laø coâ gaùi nhoû tuoåi ngaøy tröôùc, nay lôùn leân cuõng chæ laø moät ngöôøi aáy maø thoâi. Vaäy neân bieát keû mang sính leã ñeán tröôùc laø ñuùng, vì coâ gaùi xem nhö ñaõ laø vôï ngöôøi aáy.”1 Na-tieân noùi: “Vieäc sanh ra cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö vaäy. Ñôøi naøy, vôùi danh vaø thaân naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, tuøy theo ñoù maø thoï sanh ôû ñôøi sau. Taïo caùc vieäc thieän aùc trong ñôøi naøy laø goác vaäy.

“Ví nhö coù ngöôøi mang bình ñeán nhaø ngöôøi nuoâi boø ñeå mua söõa. Mua söõa roài ñi veà, gôûi bình söõa laïi maø noùi vôùi ngöôøi chuû raèng: Ñeå toâi trôû laïi laáy sau. “Ñi veà roài, chaúng bao laâu trôû laïi. Khi aáy söõa ñaõ chuyeån thaønh söõa chua. Ngöôøi aáy noùi vôùi chuû boø raèng: Toâi ñem bình söõa töôi gôûi cho oâng, sao nay oâng laïi laáy bình söõa chua ñöa cho toâi?

“Ngöôøi baùn söõa noùi: AÁy chính laø söõa cuûa oâng, töï noù chuyeån thaønh söõa chua ñoù thoâi.

1

Ñaây laø vua noùi theo taäp tuïc ñöông thôøi khi aáy.

56

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC “Hai ngöôøi tranh nhau chaúng ai nhöôøng ai, cuøng ñöa ñeán choã vua nhôø phaân xöû.”

Na-tieân hoûi vua: “Trong chuyeän naøy, ñaïi vöông xöû ai ñuùng, ai sai?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi baùn söõa laø ñuùng.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao ñaïi vöông bieát nhö vaäy?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi mua söõa roài ñeå laïi, töï noù hoùa thaønh söõa chua. Ngöôøi baùn söõa ñaâu coù loãi gì?”

Na-tieân noùi: “Vieäc sanh ra cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö vaäy. Ñôøi naøy, vôùi danh vaø thaân naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, tuøy theo ñoù maø thoï sanh ôû ñôøi sau. Taïo caùc vieäc thieän aùc trong ñôøi naøy laø goác vaäy.

3. NGUYEÂN NHAÂN TAÙI SANH

Vua laïi hoûi: “Nhö ñaïi ñöùc coù coøn phaûi sanh ra ôû ñôøi sau nöõa hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñaïi vöông hoûi laïi ñieàu baàn taêng ñaõ noùi tröôùc ñaây roài vaäy. Nhö baàn taêng coøn coù aân tình aùi luyeán, ñôøi sau aét phaûi taùi sanh. Nhö döùt saïch ñöôïc aân tình aùi luyeán, ñôøi sau khoâng phaûi taùi sanh.

“Ví nhö coù ngöôøi mang heát söùc löïc phuïng söï cho vua. Vua hieåu vieäc aáy, neân ñem raát nhieàu taøi vaät ban thöôûng cho. Ngöôøi aáy ñöôïc thöôûng haäu, caùc moùn aên uoáng, y phuïc ñeàu ñaày ñuû, soáng ñôøi vui veû. Gaëp khi baøn luaän chuyeän troø, ngöôøi aáy noùi raèng: Ta voán coù coâng vôùi vua, vua laïi chöa töøng ban thöôûng cho ta.”

Na-tieân hoûi vua: “Nhö ngöôøi kia, ñaõ ñöôïc ban thöôûng, sau laïi noùi ngöôïc laïi raèng chöa töøng ñöôïc thöôû ng. Lôøi noùi cuûa ngöôøi aáy coù ñuùng hay chaêng?”

57

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua ñaùp: “Lôøi noùi keû aáy thaät khoâng ñuùng.”

Na-tieân noùi: “Vì vaäy, baàn taêng noùi vôùi ñaïi vöông raèng: Nhö baàn taêng coøn coù aân tình aùi luyeán, ñôøi sau aét phaûi taùi sanh. Nhö döùt saïch ñöôïc aân tình aùi luyeán, ñôøi sau khoâng phaûi taùi sanh.”1 Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

4. DANH VAØ THAÂN

Vua laïi hoûi: “Vöøa roài ñaïi ñöùc coù daïy veà danh vaø thaân cuûa con ngöôøi. Chaúng hay nhöõng gì laø danh? Nhöõng gì laø thaân?”

Na-tieân ñaùp: “Nhöõng gì ñaïi vöông hieän nhìn thaáy toàn taïi ñaây laø thaân, nhöõng gì trong taâm nghó bieát laø danh.”2 Vua laïi hoûi: “Vì sao danh coù theå sanh ra ôû ñôøi sau maø thaân thì laïi khoâng?”

Na-tieân ñaùp: “Thaân vôùi danh tröôùc sau ñeàu coù töông quan vôùi nhau. Ví nhö phoâi gaø trong tröùng, phaûi coù loøng traéng vaø voû tröùng bao quanh thì sau môùi coù theå nôû thaønh con gaø con.

Danh vaø thaân cuûa ngöôøi ta töông quan vôùi nhau cuõng gioáng nhö vaäy, khoâng theå chia taùch ra ñöôïc.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

5. VOØNG TROØN SANH TÖÛ

1

Na-tieân ñöa ra ví duï naøy laø coù yù so saùnh vieäc laäp coâng taát nhieân ñöôïc thöôûng, nhö khoâng laäp coâng töùc khoâng ñöôïc thöôûng. Nhö ngöôøi ñöôïc thöôûng maø sau noùi khoâng, taát khoâng hôïp lyù, cuõng gioáng nhö ngöôøi coøn coù aân tình aùi luyeán maø noùi raèng ñôøi sau khoâng phaûi taùi sanh thì khoâng coù lyù nhö vaäy.

2 Theo caùch hieåu naøy thì thaân khoâng chæ giôùi haïn laø thaân theå, maø laø chæ chung cho nhöõng gì thuoäc veà saéc chaát, vaät theå; coøn danh khoâng phaûi laø teân goïi, maø laø taát caû nhöõng khaùi nieäm, caûm nhaän, voán voâ hình khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc.

58

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Vua laïi hoûi Na-tieân: “Nhöõng gì laø laâu daøi?”

Na-tieân ñaùp: “Vieäc quaù khöù laø laâu, vieäc töông lai cuõng laø laâu. Nhöõng gì ñang nhìn thaáy trong hieän taïi khoâng laâu.”

Vua noùi: “Hay thay!”

Vua laïi hoûi: “Thaät ra, coù thaät coù söï laâu daøi hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Söï laâu daøi aáy, hoaëc coù, hoaëc khoâng.”

Vua hoûi: “Sao goïi laø coù? Sao goïi laø khoâng?”

Na-tieân ñaùp: “Nhöõng ngöôøi ñaõ ñaéc nhaäp Nieát-baøn, khoâng coøn coù söï laâu daøi nöõa.1 Ñoái vôùi nhöõng ai chöa ñaéc ñaïo, coøn löu chuyeån trong voøng sanh töû, taát nhieân coøn coù söï laâu daøi. Trong söï luaân chuyeån laâu daøi aáy, nhöõng ai ñôøi naøy hay laøm vieäc boá thí, hieáu thuaän vôùi cha meï, ñôøi sau chaéc chaén seõ ñöôïc höôûng phöôùc baùo.”

Vua khen raèng: “Hay thay! Hay thay!”

Vua laïi hoûi: “Nhö trong caùc vieäc quaù khöù, töông lai vaø hieän taïi, ba vieäc aáy laáy gì laøm goác?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö xeùt caû ba vieäc quaù khöù, töông lai vaø hieän taïi, söï ngu si chính laø goác reã. Ngu si sanh ra, töùc sanh thaàn thöùc. Thaàn thöùc sanh töùc coù sanh ra thaân. Thaân sanh ra danh, danh sanh ra saéc. Saéc sanh ra saùu söï nhaän bieát.2 Saùu söï nhaän bieát aáy laø maét nhaän bieát, tai nhaän bieát, muõi nhaän bieát, löôõi nhaän bieát,3 thaân nhaän bieát vaø yù4 nhaän bieát. Saùu söï nhaän bieát naøy ñeàu höôùng ra beân ngoaøi.

1

Nghóa laø ñaõ vöôït ra ngoaøi giôùi haïn cuûa thôøi gian.

Töùc laø luïc thöùc (六識), nhöng baûn Haùn vaên duøng luïc tri (六知).

3 Baûn Haùn vaên duøng chöõ khaåu (口), nhöng phaûi laø chöõ thieät (舌) môùi hôïp nghóa.

4 Baûn Haùn vaên duøng chöõ taâm (心), nhöng phaûi laø chöõ yù (意) môùi hôïp nghóa.

2

59

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN “Theá naøo laø höôùng theo beân ngoaøi? Maét höôùng theo hình saéc, tai höôùng theo aâm thanh, muõi höôùng theo höông thôm, löôõi höôùng theo muøi vò, thaân höôùng theo xuùc chaïm, yù höôùng theo tham duïc. Ñoù laø saùu söï höôùng theo beân ngoaøi, goïi laø saùu nhaäp. Nhaäp laø hieäp laïi,1 laø bieát khoå, bieát vui.2 Töø khoå vui maø sanh ra aân aùi, laïi theo nôi aân aùi maø sanh ra tham duïc, töø tham duïc sanh ra chaáp höõu, lieàn laøm nhaân sanh ra söï giaø yeáu.

Giaø yeáu laø nhaân sanh ra beänh khoå. Beänh khoå laø nhaân sanh ra söï cheát. Do söï cheát sanh ra buoàn ñau saàu khoå trong taâm.3 “Vaäy neân söï hieäp laïi aáy ñeàu laø khoå naõo, do hieä p laïi maø giaû taïm goïi laø ngöôøi. Ngöôøi do ñaây maø luaân chuyeån maõi trong sanh töû, khoâng coù luùc döøng. Muoán tìm laïi caùi thaân tröôùc ñaây thaät laø khoâng theå ñöôïc.

“Ví nhö ngöôøi troàng luùa, gieo haït xuoáng, sanh leân thaønh caây, ra laù, ñôm boâng, ngaäm haït, cho ñeán khi coù luùa gaët veà.

Naêm sau laïi gieo troàng nöõa, laïi ñöôïc nhieàu luùa nöõa.”

Na-tieân hoûi: “Nhö ngöôøi troàng luùa aáy, naêm naøo cuõng gieo troàng, vaäy coù khi naøo döùt ñoaïn khoâng coù luùa chaêng?”

Vua ñaùp: “Neáu nhö naêm naøo cuõng gieo troàng, taát khoâng coù khi naøo döùt ñoaïn khoâng coù luùa.”

Na-tieân noùi: “Con ngöôøi cuõng vaäy. Luaân chuyeån noái tieáp maø sanh ra, khoâng coù luùc naøo giaùn ñoaïn.

“Ví nhö con gaø sanh ra caùi tröùng, caùi tröùng nôû ra con gaø... noái tieáp maø sanh maõi. Vieäc sanh töû cuûa con ngöôøi cuõng vaäy, neân khoâng coù khi naøo giaùn ñoaïn.”

1

Ñaây laø caên hieäp vôùi traàn, chính laø nguyeân nhaân sanh ra thoï caûm.

Töùc laø thoï caûm.

3 Theo nhöõng yù trình baøy trong ñoaïn naøy, chính laø dieãn ñaït lyù thaäp nhò nhaân duyeân.

2

60

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Ñaïi ñöùc Na-tieân nhaân ñoù cuùi xuoáng veõ moät baùnh xe troøn treân maët ñaát, hoûi vua raèng: “Naøy ñaïi vöông, nhö trong caùi baùnh xe naøy, coù choã naøo laø goùc caïnh chaêng?”

Vua ñaùp: “Laø hình troøn, neân khoâng coù goùc caïnh.”

Na-tieân noùi: “Kinh Phaät daïy raèng, vieäc sanh töû cuûa ngöôøi ta cuõng nhö caùi baùnh xe troøn naøy, lieân tuïc xoay voøng, khoâng coù luùc naøo chaám döùt.

“Ngöôøi ta do nôi maét, thaáy ñöôïc caûnh saéc vaïn vaät, nhaân ñoù nhaän bieát. Nhö vaäy laø ba vieäc cuøng hieäp laïi.1 Do söï hieäp laïi aáy sanh ra söï khoå hoaëc vui. Do khoå vui maø sanh aân aùi, do aân aùi sanh ra tham duïc. Do tham duïc sanh ra nguyeân nhaân cuûa chaáp höõu. Do nôi chaáp höõu maø coù sanh maïng. Do sanh maïng maø taïo taùc caùc vieäc thieän aùc. Do taïo taùc caùc vieäc thieän aùc neân phaûi chòu taùi sanh.

“Do nôi tai, nghe ñöôïc aâm thanh, nhaân ñoù nhaän bieát. Nhö vaäy laø ba vieäc cuøng hieäp laïi. Do söï hieäp laïi aáy sanh ra söï khoå hoaëc vui. Do khoå vui maø sanh aân aùi, do aân aù i sanh ra tham duïc. Do tham duïc sanh ra nguyeân nhaân cuûa chaáp höõu. Do nôi chaáp höõu maø coù sanh maïng. Do sanh maïng maø taïo taùc caùc vieäc thieän aùc. Do taïo taùc caùc vieäc thieän aùc neân phaûi chòu taùi sanh.

“Do nôi muõi, ngöûi ñöôïc muøi höông, nhaân ñoù nhaän bieát.

Nhö vaäy laø ba vieäc cuøng hieäp laïi. Do söï hieäp laïi aáy sanh ra söï khoå hoaëc vui. Do khoå vui maø sanh aân aùi, do aân aùi sanh ra tham duïc. Do tham duïc sanh ra nguyeân nhaân cuûa chaáp höõu.

Do nhaân nôi chaáp höõu maø coù sanh maïng. Do sanh maïng maø

1

Suoát ñoaïn naøy giaûng roõ Möôøi taùm giôùi, töùc goàm saùu caên hieäp vôùi saùu traàn sanh ra saùu thöùc.

61

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN taïo taùc caùc vieäc thieän aùc. Do taïo taùc caùc vieäc thieän aùc neân phaûi chòu taùi sanh.

“Do nôi löôõi, neám ñöôïc muøi vò, nhaân ñoù nhaän bieát. Nhö vaäy laø ba vieäc cuøng hieäp laïi. Do söï hieäp laïi aáy sanh ra söï khoå hoaëc vui. Do khoå vui maø sanh aân aùi, do aân aù i sanh ra tham duïc. Do tham duïc sanh ra nguyeân nhaân cuûa chaáp höõu. Do nôi chaáp höõu maø coù sanh maïng. Do sanh maïng maø taïo taùc caùc vieäc thieän aùc. Do taïo taùc caùc vieäc thieän aùc neân phaûi chòu taùi sanh.

“Do nôi thaân, xuùc chaïm caùc thöù meàm maïi hoaëc thoâ nhaùm, nhaân ñoù nhaän bieát. Nhö vaäy laø ba vieäc cuøng hieäp laïi. Do söï hieäp laïi aáy sanh ra söï khoå hoaëc vui. Do khoå vui maø sanh aân aùi, do aân aùi sanh ra tham duïc. Do tham duïc sanh ra nguyeân nhaân cuûa chaáp höõu. Do nôi chaáp höõu maø coù sanh maïng. Do sanh maïng maø taïo taùc caùc vieäc thieän aùc. Do taïo taù c caùc vieäc thieän aùc neân phaûi chòu taùi sanh.

“Do nôi yù, suy nghó caùc vieäc, nhaân ñoù nhaän bieát. Nhö vaäy laø ba vieäc cuøng hieäp laïi. Do söï hieäp laïi aáy sanh ra söï khoå hoaëc vui. Do khoå vui maø sanh aân aùi, do aân aùi sanh ra tham duïc. Do tham duïc sanh ra nguyeân nhaân cuûa chaáp höõu. Do nôi chaáp höõu maø coù sanh maïng. Do sanh maïng maø taïo taùc caùc vieäc thieän aùc.

Do taïo taùc caùc vieäc thieän aùc neân phaûi chòu taùi sanh.

“Ngöôøi ta cöù nhö vaäy, noái tieáp töông tuïc maø sanh ra, khoâng coù luùc döøng laïi.”1 Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

6. COÄI NGUOÀN SANH TÖÛ

1

Ñaây laø noùi neáu khoâng bieát tu taäp phaùp xuaát theá.

62

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Vua laïi hoûi Na-tieân: “Ñaïi ñöùc coù daïy raèng vieäc sanh töû cuûa con ngöôøi khoâng theå tìm ñeán choã khôûi ñieåm. Khoâng theå tìm ñöôïc, laø yù theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö coù choã khôûi ñieåm, taát khoâng coøn phaûi sanh ra trôû laïi nöõa.1 Laïi nhö coù choã khôûi ñieåm, taát phaûi naèm trong quaù khöù roài.”

Vua noùi: “Traãm cho raèng khoâng coù choã khôûi ñieåm, taát khoâng sanh ra trôû laïi.2 Nhö thaáy coù choã khôûi ñieåm, taát ôû trong quaù khöù. Nhö vaäy, choã khôûi ñieåm aáy laø khoâng döùt chaêng?”3 Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy, taát caû ñeàu laø quaù khöù.”4 Vua laïi hoûi Na-tieân: “Ngöôøi ta trong choã sanh töû, coù theå nhôø nôi nhöõng gì ôû beân ngoaøi maø ñöôïc taêng theâm ích lôïi chaêng?”

Na-tieân hoûi laïi vua: “Ngöôøi vaø heát thaûy caùc ñoäng vaät lôùn nhoû trong theá gian, coù theå nhôø nôi nhöõng gì ôû beân ngoaøi maø ñöôïc taêng theâm ích lôïi chaêng?”

Vua noùi: “Traãm khoâng hoûi ngaøi veà ngöôøi vaø heát thaûy caùc ñoäng vaät lôùn nhoû trong theá gian. Traãm chæ muoán hoûi ngaøi veà choã caên baûn sanh töû cuûa con ngöôøi maø thoâi.”

Na-tieân noùi: “Caây coái sanh ra, do caây non laøm caên baûn.

Caùc loaïi nguõ coác sanh ra, do haït gioáng laøm caên baûn. Trong 1

Xem laïi ví duï veà sanh töû gioáng nhö baùnh xe troøn khoâng coù goùc caïnh, aáy laø khoâng coù khôûi ñieåm.

2 YÙ vua tranh luaän ngöôïc laïi vôùi caâu tröôùc cuûa Na-tieân.

3 Vì Na-tieân cho raèng “coù choã khôûi ñieåm thì khoâng coøn phaûi sanh ra trôû laïi”, neân vua lyù luaän raèng ñoù chæ laø söï keùo daøi khoâng döùt cuûa ñôøi soáng cuõ, maø nhö vaäy thì khoâng hôïp lyù.

4 Choã naøy Na-tieân muoán nhaéc cho vua thaáy tính töông ñoái haïn cuoäc cuûa thôøi gian, nhöõng gì vua ñang tranh luaän, cho raèng laø hieän taïi, nhöng roài cuõng ñi vaøo quaù khöù.

63

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN trôøi ñaát vaïn vaät lôùn nhoû ñeàu tuøy theo chuûng loaïi maø coù caên baûn sanh ra. Ñoái vôùi con ngöôøi thì coù saùu moái tình aân aùi laøm caên baûn.1 “Ngöôøi coù maét, coù thaáy hình saéc, coù nhaän bieát; coù tai, coù nghe aâm thanh, coù nhaän bieát; coù muõi, coù ngöûi höông, coù nhaän bieát; coù löôõi, coù neám vò, coù nhaän bieát; coù thaân, coù xuùc chaïm, coù nhaän bieát; coù yù, coù caùc phaùp, coù nhaän bieát.2 Do nôi möôøi taùm phaùp aáy maø sanh ra söï khoå, vui. Do khoå, vui sanh ra aân aùi. Do aân aùi maø sanh tham duïc. Do tham duïc maø sanh xuùc hieäp.

“Caùc moái khoå aáy aáy hôïp thaønh con ngöôøi. Maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù khieán cho coù söï chaáp höõu nôi saùu traàn, cuøng vôùi söï xuùc hieäp maø thaønh saùu nhaäp. Do saùu nhaäp aáy maø thaønh bieát khoå, bieát vui.3 Töø khoå vui maø sanh ra aân aùi, laïi theo nôi aân aùi maø sanh ra tham duïc, töø tham duïc sanh ra chaáp höõu, lieàn laøm nhaân sanh ra söï giaø yeáu. Giaø yeáu laø nhaân sanh ra beänh khoå. Beänh khoå laø nhaân sanh ra söï cheát. Do söï cheát sanh ra buoàn ñau saàu khoå trong taâm. Söï soáng con ngöôøi laø nhö vaäy.

“Nhö khoâng coù maét töùc khoâng thaáy caûnh saéc, khoâng nhaän bieát. Khoâng nhaän bieát neân khoâng coù xuùc hieäp. Khoâng xuùc hieäp thì khoâng coù khoå, vui. Khoâng coù khoå vui neân khoâng sanh aân aùi.

Khoâng aân aùi thì khoâng coù tham duïc. Khoâng tham duïc thì khoâng coù söï chaáp höõu. Khoâng chaáp höõu thì khoâng coù giaø, beänh, cheát, cuõng khoâng coù buoàn ñau saàu khoå trong taâm, lieàn thoaùt heát caùc söï khoå naõo maø ñaéc nhaäp caûnh giôùi Nieát-baøn.

1

Baûn Haùn vaên duøng “luïc tình” (六情), töùc laø saùu caên ñaém theo saùu traàn, töùc laø luïc duïc.

2 Theo nhö ñoaïn naøy töùc laø Möôøi taùm giôùi, ñaõ giaûng roõ ôû ñoaïn tröôùc, goàm saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn maø sanh ra saùu thöùc.

3 Töùc laø thoï caûm.

64

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC “Nhö khoâng coù tai töùc khoâng nghe aâm thanh, khoâng coù muõi töùc khoâng ngöûi muøi höông, khoâng coù löôõi töùc khoâng neám ñöôïc vò, khoâng coù thaân töùc khoâng coù söï xuùc chaïm, khoâng coù yù töùc khoâng sanh caùc yù nghó, khoâng coù söï xuùc nhaäp. Khoâng coù xuùc nhaäp thì khoâng coù khoå, vui. Khoâng coù khoå vui neân khoâng sanh aân aùi. Khoâng aân aùi thì khoâng coù tham duïc. Khoâng tham duïc thì khoâng coù baøo thai. Khoâng coù baøo thai thì khoâng coù choã sanh ra, khoâng coù giaø, beänh, cheát, cuõng khoâng coù buoàn ñau saàu khoå trong taâm. Döùt heát ñöôïc caùc söï khoå naõo, lieàn ñaéc nhaäp caûnh giôùi Nieát-baøn.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

7. NHAÂN DUYEÂN SANH

Vua laïi hoûi ñaïi ñöùc Na-tieân raèng: “Trong theá gian, coù vaät gì töï nhieân maø sanh ra chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra caû. Thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân.”

Lieàn ñoù, Na-tieân hoûi vua: “Nhö cung ñieän maø vua ñang ngöï ñaây, coù phaûi do söùc ngöôøi laøm ra chaêng? Hay töï nhieân sanh ra?”

Vua ñaùp: “AÁy laø do nhaân coâng laøm ra, caây coái laáy töø trong röøng, gaïch xaây töôøng laáy ñaát laøm ra.”

Na-tieân noùi: “Con ngöôøi cuõng nhö vaäy. Do möôøi taùm giôùi1 hoøa hieäp laïi maø thaønh con ngöôøi. Vaäy neân noùi laø khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra, thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân. Ví nhö ngöôøi thôï ñoà goám laøm ra caùc moùn ñoà, phaûi laáy buøn ñaát hoøa vôùi nöôùc, nhoài naën, nung ra maø thaønh. Buøn ñaát kia khoâng theå töï 1

Möôøi taùm giôùi: saùu caên nhaäp vôùi saùu traàn sanh ra saùu thöùc. Caên, traàn vaø thöùc hieäp laïi thaønh möôøi taùm giôùi, ñaõ giaûng roõ ôû ñoaïn tröôùc.

65

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN nhieân maø thaønh ñoà vaät, phaûi hoäi ñuû coâng söùc cuûa ngöôøi, laïi coù löûa nung chín môùi thaønh moùn ñoà. Vaäy neân noùi laø khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra, thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân.”

Na-tieân laïi hoûi vua: “Nhö caây ñaøn kia khoâng coù daây, khoâng coù phím, khoâng coù ngöôøi gaåy, coù thaønh aâm thanh chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng, khoâng theå töï nhieân maø thaønh aâm thanh ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Nhö ñaøn coù daây, coù phím, coù ngöôøi gaåy ñaøn, coù thaønh aâm thanh chaêng?”

Vua ñaùp: “Baïch ñaïi ñöùc, coù.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù. Cho neân trong thieân haï khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra, heát thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân.”

Na-tieân laïi hoûi vua “Nhö vieäc xaùt caây laáy löûa,1 nhö khoâng coù hai thanh goã, khoâng coù ngöôøi xaùt goã, coù theå coù löûa chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå coù löûa ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Nhö coù ñuû hai thanh goã, coù ngöôøi xaùt vaøo nhau, coù sanh ra löûa chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân, nhö vaäy phaûi sanh ra löûa.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù. Cho neân trong thieân haï khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra, heát thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân.”

Na-tieân laïi hoûi: “Nhö taám kính laáy löûa, 1 khoâng coù ngöôøi caàm giöõ, laïi khoâng coù maët trôøi ñoát noùng, coù theå coù löûa chaêng?”

1

Ngaøy xöa chöa coù nhöõng phöông tieän nhö baây giôø, ngöôøi ta phaûi duøng hai mieáng caây goã (hoaëc voû caây) ñaëc bieät coù ñoä ma saùt cao, xaùt vaøo nhau nhieàu laàn cho noùng maø sanh ra löûa. Löûa aáy baét vaøo moät choã buøi nhuøi ñaõ ñöôïc chuaån bò keá beân. Nhôø ñoù maø coù löûa ñeå söû duïng.

66

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Vua ñaùp: “Khoâng theå coù löûa ñöôïc.”

Na tieân hoûi: “Nhö coù ngöôøi caàm giöõ taám kính aáy, laïi coù maët trôøi ñoát noùng, coù theå coù löûa chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân, nhö vaäy phaûi sanh ra löûa.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù. Cho neân trong thieân haï khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra, heát thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân.”

Na-tieân laïi hoûi vua: “Nhö ngöôøi kia khoâng coù göông soi, gaëp luùc khoâng coù aùnh saùng, laïi muoán soi mình, coù theå töï thaáy ñöôïc mình chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå töï thaáy ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Nhö coù göông soi, coù aùnh saùng, coù ngöôøi töï soi mình, coù theå nhìn thaáy mình chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân, coù theå töï nhìn thaáy ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù. Cho neân trong thieân haï khoâng coù vaät gì töï nhieân sanh ra, heát thaûy ñeàu phaûi coù nguyeân nhaân.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

8. BAÛN NGAÕ

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Ngöôøi theá gian coù thaät coù caùi baûn ngaõ2 hay chaêng?”

1

Ñaây laø moät caùch laáy löûa khaùc. Ngöôøi ta caàm moät mieáng kính thuûy tinh coù ñoä hoäi tuï cao, chieáu vaøo moät ñoáng buøi nhuøi ñang luùc trôøi naéng noùng. Phaûi giöõ yeân taám kính nhö theá hoài laâu, söùc noùng taêng leân coù theå laøm chaùy ñoáng buøi nhuøi.

2 Baûn Haùn vaên duøng chöõ khoâng thoáng nhaát, coù khi duøng chöõ nhaân (人), coù khi duøng chöõ nhaân maïng (人命), coù khi laïi duøng chöõ maïng (命), nhöng theo yù nghóa trong ñoaïn naøy thì vua muoán tìm hieåu xem trong taát caû caùc yeáu toá hôïp

67

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân ñaùp: “Theá gian khoâng theå xaùc ñònh roõ ñöôïc coù baûn ngaõ hay khoâng. Thaät ra, theo ñaïi vöông thì caùi gì laø baûn ngaõ?”

Vua hoûi: “Thaân theå naøy vôùi maïng soáng coù phaûi laø baûn ngaõ chaêng?”

Na-tieân hoûi laïi vua: “Thaân theå con ngöôøi vôùi maïng soáng coù theå duøng maét ñeå nhìn thaáy hình saéc chaêng? Coù theå duøng tai ñeå nghe aâm thanh chaêng? Coù theå duøng muõi ñeå ngöûi muøi höông chaêng? Coù theå duøng löôõi ñeå neám vò chaêng? Coù theå duøng thaân ñeå bieát söï xuùc chaïm chaêng? Coù theå duøng yù ñeå nghó bieát chaêng?”

Vua ñaùp: “Coù theå.”

Na-tieân hoûi: “Hieän giôø baàn taêng vaø ñaïi vöông cuøng ôû trong ñieän naøy, boán phía ñeàu coù cöûa soå. Nhö ngöôøi tuøy yù muoán nhìn beân ngoaøi, theo nhöõng cöûa soå aáy maø nhìn ra coù ñöôïc khoâng?”

Vua ñaùp: “Ñöôïc.”

Na-tieân laïi hoûi: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû trong thaân theå naøy, taát phaûi tuøy yù do nôi caùc cöûa thoâng ra beân ngoaøi maø thaáy bieát, nhö coù theå duøng maét ñeå nhìn thaáy hình saéc. Vaäy coù theå duøng tai maø nhìn hình saéc ñöôïc chaêng? Coù theå duø ng muõi maø nhìn hình saéc ñöôïc chaêng? Coù theå duøng löôõi maø nhìn hình saéc ñöôïc chaêng? Coù theå duøng thaân maø nhìn hình saéc ñöôïc chaêng? Coù theå duøng yù maø nhìn hình saéc ñöôïc chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc.”

Na-tieân laïi noùi: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû nôi tai, neân coù theå duøng tai ñeå nghe aâm thanh. Vaäy coù duøng tai ñeå thaáy chaêng?

Coù theå duøng tai ñeå ngöûi höông ñöôïc chaêng? Coù theå duøng tai ñeå thaønh con ngöôøi, yeáu toá naøo laø chính, laø chuû nhaân thaät söï, neân chuùng toâi goïi yeáu toá aáy laø “baûn ngaõ” cho quen thuoäc.

68

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC neám vò chaêng? Coù theå duøng tai ñeå xuùc chaïm chaêng? Coù theå duøng tai ñeå suy nghó chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc.”

Na-tieân laïi noùi: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû nôi muõi, neân coù theå duøng muõi ñeå ngöûi höông. Vaäy coù duøng muõi ñeå nghe aâm thanh chaêng? Coù theå duøng muõi ñeå neám vò ñöôïc chaêng? Coù theå duøng muõi ñeå xuùc chaïm chaêng? Coù theå duøng muõi ñeå suy nghó chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc.”

Na-tieân laïi noùi: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû nôi löôõi,1 neân coù theå duøng löôõi ñeå bieát vò. Vaäy coù duøng löôõi ñeå nghe aâm thanh ñöôïc chaêng? Coù theå duøng löôõi ñeå ngöûi höông ñöôïc chaêng? Coù theå duøng löôõi ñeå xuùc chaïm chaêng? Coù theå duøng löôõi ñeå suy nghó chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc.”

Na-tieân laïi noùi: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû nôi thaân, neân coù theå duøng thaân ñeå bieát xuùc chaïm meàm maïi hoaëc thoâ nhaùm. Vaäy coù duøng thaân ñeå thaáy chaêng? Coù theå duøng thaân ñeå nghe aâm thanh chaêng? Coù theå duøng thaân ñeå ngöûi höông ñöôïc chaêng?

Coù theå duøng thaân ñeå neám vò chaêng? Coù theå duøng thaân ñeå suy nghó chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc.”

Na-tieân laïi noùi: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû nôi yù, neân coù theå duøng yù ñeå suy nghó. Vaäy coù theå duøng yù ñeå nghe aâm thanh chaêng? Coù theå duøng yù ñeå ngöûi höông ñöôïc chaêng? Coù theå duøng yù ñeå neám vò ñöôïc chaêng? Coù theå duøng yù ñeå xuùc chaïm chaêng?”

Vua ñaùp: “Ñeàu khoâng theå ñöôïc.”

1

Baûn Haùn vaên duøng chöõ khaåu (口), nhöng ôû ñaây phaûi laø chöõ thieät (舌) môùi hôïp nghóa.

69

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân noùi: “Lôøi cuûa ñaïi vöông nhö vaäy tröôùc sau khoâng hôïp nhau vaäy.1 “Nhö baàn taêng cuøng vôùi ñaïi vöông ngoài trong ñieän naøy, nay phaù boû heát boán cöûa soå ñi, taàm nhìn coù xa roäng hôn khoâng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laø phaûi xa roäng hôn.”

Na-tieân noùi: “Nhö noùi caùi baûn ngaõ ôû taïi trong thaân, nay huûy con maét ñi, taàm nhìn coù theå xa roäng hôn chaêng? Huûy loã tai ñi, coù theå nghe xa hôn chaêng? Huûy loã muõi ñi, coù theå ngöûi ñöôïc xa hôn chaêng? Huûy caùi löôõi ñi, coù theå neá m ñöôïc nhieàu vò hôn chaêng? Loät heát da ñi, caûm giaùc xuùc chaïm cuûa thaân coù theå nhieàu hôn chaêng? Huûy taâm yù ñi, coù theå nhôø ñoù suy nghó roäng hôn chaêng?”

Vua ñaùp: “Baïch ñaïi ñöùc, ñeàu laø khoâng theå ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù, lôøi noùi cuûa ñaïi vöông tröôùc sau khoâng hôïp nhaát roài.”2 Na-tieân laïi hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, nhö coù ngöôøi giöõ kho ñeán ñöùng chaàu tröôùc maët ñaïi vöông, ñaïi vöông coù bieát laø ngöôøi aáy ñang ñöùng chaàu tröôùc maët khoâng?”

Vua ñaùp: “Bieát.”

Na-tieân laïi hoûi: “Ngöôøi aáy laïi ñi vaøo phoøng cuûa ñaïi vöông, vaäy coù bieát laø ngöôøi aáy vaøo phoøng chaêng?”

1

Ngaøi Na-tieân daãn caùc thí duï treân ñeå phaù boû ñònh kieán cuûa vua veà vieäc coù “baûn ngaõ” trong nhöõng yeáu toá voán laø giaû hieäp. Noùi caùch khaùc, ñaây goïi laø chaáp ngaõ.

2 Vì vua cho raèng baûn ngaõ ôû trong thaân, thoâng qua caùc giaùc quan ñeå giao tieáp vôùi ngoaïi traàn, nhö ngöôøi ngoài trong nhaø nhìn qua caùc cöûa soå. Na-tieân ñöa ra caùc ví duï ñeå chæ roõ caùch hieåu ñoù khoâng ñuùng. Vì vua thöøa nhaän caùc ví duï maø Na-tieân ñöa ra laø khoâng theå ñöôïc, neân maâu thuaãn vôùi caùch nghó cuûa mình tröôùc ñoù.

70

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Vua ñaùp: “Bieát.”

Na-tieân noùi: “Nhö baûo raèng caùi baûn ngaõ voán ôû trong thaân theå, vaäy ngöôøi ta ñeå caùc moùn aên vaøo löôõi, coù theå bieát caùc vò nhaït, maën, ngoït, chua, cay, ñaéng... hay chaêng?”

Vua noùi: “Ñuùng vaäy, coù theå bieát.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù, lôøi noùi cuûa ñaïi vöông tröôùc sau khoâng hôïp nhaát roài.

“Nhö coù ngöôøi laáy röôïu ngon ñoå vaøo trong boàn lôùn, laïi thaû moät ngöôøi vaøo trong boàn aáy, nhöng röôïu khoâng leân tôùi mieäng.

Ngöôøi aáy coù bieát röôïu ngon chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå bieát.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao khoâng bieát?”

Vua ñaùp: “Vì röôïu khoâng vaøo trong mieäng, chaúng chaïm ñeán löôõi neân khoâng theå bieát röôïu ngon dôû.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy ñoù, lôøi noùi cuûa ñaïi vöông tröôùc sau khoâng hôïp nhaát roài.”1 Vua noùi: “Traãm quaû thaät ngu si trí caïn, khoâng luaän giaûi noåi vieäc naøy. Kính mong ñaïi ñöùc giaûng roõ cho.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta do nôi maét maø thaáy hình saéc, taâm lieàn caûm thoï. Caûm thoï töùc sanh caùc ñieàu khoå vui, trong taâm lieàn duyeân theo. Ñoái vôùi tai, muõi, löôõi, thaân, yù cuõng ñeàu nhö theá, khi tieáp xuùc vôùi ngoaïi traàn2 ñeàu khieán taâm sanh caûm thoï.

Caûm thoï töùc sanh caùc ñieàu khoå vui, nhaân ñoù yù sanh nieäm töôûng. Nieäm töôûng nhö theá tieá p noái nhau maø sanh ra, taïo 1

Ví duï naøy laøm roõ theâm nhöõng ñieàu ñaõ noùi tröôùc. Na-tieân chæ cho vua thaáy raèng khoâng theå coù moät caùi baûn ngaõ ôû trong thaân ñeå qua caùc giaùc quan maø tieáp caän vôùi ngoaïi caûnh theo caùch nhö ngöôøi ngoài trong nhaø nhìn ra cöûa soå.

2 Töùc bao goàm caùc traàn töông öùng, nhö aâm thanh öùng vôùi tai nghe, höông öùng vôùi muõi, muøi vò öùng vôùi löôõi, xuùc chaïm öùng vôùi thaân, phaùp traàn öùng vôùi yù.

71

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN thaønh doøng luaân chuyeån maõi maõi. Thaät khoâng heà coù moät caùi baûn ngaõ thöôøng laøm chuû nhö ñaïi vöông nghó.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

9. CAÊN VAØ THÖÙC

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö khi ngöôøi ta sanh ra, coù phaûi con maét vôùi taâm1 cuøng luùc sanh ra chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy, chuùng ñoàng thôøi sanh ra.”

Vua laïi hoûi: “Con maét sanh ra ôû phía tröôùc? Hay taâm sanh ra ôû phía tröôùc?”

Na-tieân ñaùp: “Con maét sanh ôû phía tröôùc, taâm sanh ôû phía sau.”

Vua hoûi: “Vaäy con maét coù noùi vôùi taâm raèng: Theo choã toâi sanh ra, anh haõy tuøy ñoù maø sanh phía sau. Hoaëc laø taâm coù noùi vôùi con maét nhö vaäy chaêng?

“Hoaëc taâm coù noùi vôùi con maét raèng: Theo choã anh sanh ra, toâi seõ tuøy ñoù maø sanh phía sau. Hoaëc laø con maét coù noùi vôùi taâm nhö vaäy chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Hai beân chaúng heà trao ñoåi vôùi nhau nhö theá.”

Vua hoûi: “Chaúng phaûi ñaïi ñöùc ñaõ noùi laø chuùng ñoàng thôøi sanh ra ñoù sao? Vaäy vì sao laïi khoâng coù trao ñoåi tröôùc nhö theá vôùi nhau?”2

1

Chöõ taâm ôû ñaây duøng theo nghóa roäng, chæ cho khaû naêng nhaän bieát, tri giaùc cuûa con ngöôøi, khoâng coù söï phaân bieät chaân taâm, voïng taâm. Trong baûn Haùn vaên duøng chöõ thaàn (神), theo nghóa maø xeùt thì töông öùng vôùi taâm thöùc.

2 Lyù luaän cuûa vua ôû ñaây laø: Con maét vaø taâm cuøng ñoàng thôøi sanh ra, vaäy maét chaúng bieát taâm, taâm chaúng bieát maét, nhö neáu khoâng giao heïn tröôùc laøm sao

72

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Na-tieân ñaùp: “Coù boán tröôøng hôïp cuøng laøm theo nhau maø khoâng caàn trao ñoåi, giao heïn tröôùc. Nhöõng gì laø boán? Moät laø thuaän theo chieàu ñi xuoáng, hai laø thuaän theo moät cöûa duy nhaát, ba laø thuaän theo daáu veát ñaõ coù tröôùc, boán laø thuaän theo kinh nghieäm ñaõ traûi qua nhieàu laàn. Boán tröôøng hôïp nhö vaäy thì coù theå cuøng laøm ñuùng theo nhau maø khoâng caàn phaûi giao heïn tröôùc.”

Vua hoûi: “Theá naøo laø thuaän theo chieàu ñi xuoáng?”

Na-tieân hoûi vua: “Nhö trôøi möa treân nuùi cao, nöôùc chaûy theá naøo?”

Vua ñaùp: “Nöôùc seõ chaûy theo chieàu töø treân cao xuoáng thaáp.”

Na-tieân laïi hoûi: “Nhö coù möa laàn sau nöõa, nöôùc chaûy theá naøo?”

Vua ñaùp: “Vì theo chieàu töø cao xuoáng thaáp, neân cuõng theo ñuùng nhöõng ñöôøng chaûy tröôùc kia.”

Na-tieân hoûi vua: “Vaäy nöôùc chaûy tröôùc coù noùi vôùi nöôùc chaûy sau raèng: Anh neân theo ñöôøng toâi ñaõ chaûy. Hoaëc nöôùc chaûy sau coù noùi vôùi nöôùc chaûy tröôùc raèng: Toâi seõ chaûy theo ñöôøng anh ñaõ chaûy. Hai beân coù trao ñoåi, giao heïn tröôùc vôùi nhau nhö theá chaêng?”

Vua ñaùp: “Nöôùc chaûy tröôùc, chaûy sau ñeàu töï nhieân maø chaûy, khoâng coù trao ñoåi vôùi nhau nhö theá.”

Na-tieân noùi: “Con maét cuõng vaäy, chaúng heà noùi tröôùc vôùi taâm raèng: ‘Anh neân tuøy choã toâi sanh maø sanh ôû phía sau.’

Taâm cuõng khoâng noùi vôùi con maét raèng: ‘Toâi seõ tuøy choã anh sanh ra maø sanh ôû phía sau. Maét vaø taâm khoâng giao heïn coù theå sanh ra ôû ñuùng vò trí thích hôïp cuûa mình, töùc laø con maét ôû tröôùc maø taâm ôû sau, nhö lôøi Na-tieân noùi.

73

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN tröôùc vôùi nhau, töï nhieân maø sanh ôû nôi thích hôïp, goïi laø thuaän theo chieàu ñi xuoáng. Tai, muõi, löôõi, thaân, yù cuõng ñeàu gioáng nhö vaäy.”

Vua laïi hoûi: “Coøn theá naøo goïi laø thuaän theo moät cöûa duy nhaát?”

Na-tieân hoûi vua: “Nhö trong thaønh lôùn chæ coù moät cöûa ra.

Trong thaønh coù moät ngöôøi muoán ra, seõ ñi theo höôùng naøo?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân höôùng veà phía cöûa aáy maø ra.”

Na-tieân hoûi: “Sau laïi cuõng coù ngöôøi muoán ra nöõa, seõ ñi theo höôùng naøo?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laïi theo ñöôøng ra cöûa nhö ngöôøi tröôùc.”

Na-tieân hoûi vua: “Ngöôøi ra tröôùc coù noùi vôùi ngöôøi ra sau: ‘Anh neân theo ñöôøng toâi ñaõ ra maø ñi.’ Hoaëc ngöôøi ra sau coù noùi vôùi ngöôøi ra tröôùc: ‘Toâi seõ theo ñöôøng anh ñaõ ra maø ñi.’

Hai ngöôøi coù trao ñoåi, giao heïn tröôùc vôùi nhau nhö vaäy chaêng?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi tröôùc, ngöôøi sau, thaät khoâng coù trao ñoåi, giao heïn vôùi nhau gì caû.”

Na-tieân noùi: “Con maét cuõng vaäy, chaúng heà noùi tröôùc vôùi taâm raèng: ‘Anh neân tuøy choã toâi sanh maø sanh ôû phía sau.’

Taâm cuõng khoâng noùi vôùi con maét raèng: ‘Toâi seõ tuøy choã anh sanh ra maø sanh ôû phía sau.’ Maét vaø taâm khoâng giao heïn tröôùc vôùi nhau, töï nhieân maø sanh ôû nôi thích hôïp, goïi laø thuaän theo moät cöûa duy nhaát. Tai, muõi, löôõi, thaân, yù cuõng ñeàu gioáng nhö vaäy.”

Vua laïi hoûi: “Coøn theá naøo laø thuaän theo daá u veát ñaõ coù tröôùc?”

74

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Na-tieân hoûi vua: “Nhö xe ñi tröôùc ñeå laïi daáu veát, xe ñi sau seõ ñi theá naøo?”

Vua ñaùp: “Theo veát xe tröôùc maø ñi.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy xe tröôùc coù noùi vôùi xe sau raèng: ‘Anh neân theo ñöôøng toâi ñaõ ñi tröôùc.’ Hoaëc xe sau coù noùi vôùi xe tröôùc: ‘Toâi seõ theo ñöôøng anh ñaõ ñi.’ Hai beân coù trao ñoåi, giao heïn tröôùc vôùi nhau nhö vaäy chaêng?”

Vua ñaùp: “Ñeàu khoâng coù noùi vôùi nhau nhö theá.”

Na-tieân noùi: “Con ngöôøi cuõng nhö vaäy. Con maét chaúng heà noùi tröôùc vôùi taâm raèng: ‘Anh neân tuøy choã toâi sanh maø sanh ôû phía sau.’ Taâm cuõng khoâng noùi vôùi con maét raèng: ‘Toâi seõ tuøy choã anh sanh ra maø sanh ôû phía sau.’ Maét vaø taâm khoâng giao heïn tröôùc vôùi nhau, töï nhieân maø sanh ôû nôi thích hôïp, goïi laø thuaän theo moät cöûa duy nhaát. Tai, muõi, löôõi, thaân, yù cuõng ñeàu gioáng nhö vaäy.”

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Coøn theá naøo laø thuaän theo kinh nghieäm ñaõ traûi qua nhieàu laàn?”

Na-tieân ñaùp: “Kinh nghieäm ñaõ traûi qua, ñoù laø söï baét chöôùc theo vieäc ñaõ laøm tröôùc ñaây. Nhö hoïc hoûi, vieát laùch ñeàu laø nhôø kinh nghieäm ñaõ qua.

“Maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù cuõng vaäy, laø do huaân taäp daàn daàn töø laâu ñôøi neân nay môùi nhö vaäy.

“Saùu thöùc ñeàu goùp phaàn vaøo söï nhaän bieát cuûa con ngöôøi, khoâng phaûi do nôi moät trong saùu thöùc aáy maø thaønh nhaän bieát ñöôïc.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

10. XUÙC NHAÄP

75

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua laïi hoûi: “Khi ngöôøi ta sanh, con maét vôùi söï vui khoå coù ñoàng thôøi sanh ra chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Con maét vôùi söï vui khoå cuøng sanh ra. Caùc caên ñeàu laø theo nôi choã hieäp laïi maø sanh.”

Vua hoûi: “Theá naøo laø choã hieäp laïi?”

Na-tieân ñaùp: “Hai beân cuøng xuùc chaïm nhau goï i laø hieäp, ví nhö hai con deâ huùc laãn nhau. Moät con duï cho maét, moät con duï cho hình saéc, hai beân hieäp nhau maø thaønh choã nhaäp. Cuõng ví nhö moät baøn tay laø maét, baøn tay kia laø hình saéc, hai baøn tay hieäp laïi thaønh choã nhaäp.

“Laïi ví nhö hai vieân ñaù, moät laø maét, moät laø hình saéc, hai vieân ñaù hieäp laïi thaønh choã nhaäp.

“Maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù ñeàu laø caên, theo nôi caùc traàn laø hình saéc, aâm thanh, höông thôm, muøi vò, xuùc chaïm, phaùp traàn maø hieäp laïi thaønh saùu choã nhaäp. Cho ñeán nhö yù vaø tö töôûng cuõng vaäy. Ví nhö hai vieân ñaù, moät vieân laø yù, moät vieân laø tö töôûng, hai vieân hieäp laïi thaønh choã nhaäp. YÙ vaø tö töôûng hieäp laïi nhö vaäy maø thaønh choã nhaäp.”1 Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

11. LAÏC THOÏ

Vua laïi hoûi: “Coøn nhö veà söï vui thì hieåu theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Töï mình nhaän bieát, hieåu roõ, ñoù laø vui. Ví nhö coù ngöôøi phuïng söï nhaø vua. Ngöôøi aáy hieàn ñöùc, vua lieàn khen thöôûng caùc moùn taøi vaät. Ngöôøi aáy ñöôïc thöôûng roài, duøng caùc moùn aáy töï laáy laøm khoaùi chí, vui veû. Trong khi vui veû nhö 1

Ñoaïn naøy giaûng roäng vieäc saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn maø thaønh saùu nhaäp, hình thaønh möôøi taùm giôùi.

76

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC vaäy, ngöôøi aáy töï nghó: ‘Ta phuïng söï nhaø vua, ñöôïc ban thöôûng neân nay môùi vui veû nhö theá naøy.’

“Hoaëc nhö ngöôøi taâm nghó ñieàu laønh, thaân laøm ñieàu laønh, mieäng noùi lôøi laønh. Nhôø vaäy sau khi cheát ñöôïc sanh leân coõi trôøi. Ngöôøi aáy sanh nôi coõi trôøi ñöôïc höôûng ñuû caùc ñieàu khoaùi laïc, trong loøng heát söùc khoan khoaùi vui veû, töï nghó raèng: ‘Ta luùc coøn ôû choán theá gian, taâm nghó ñieàu laønh, thaân laøm ñieàu laønh, mieäng noùi lôøi laønh. Nhôø vaäy nay ñöôïc sanh nôi ñaây, ñöôïc söï vui veû cöïc kyø vaäy.’ Nhö vaäy goïi laø nhaän bieát.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

12. HIEÅU ROÕ VAØ NHAÄN BIEÁT

Vua laïi hoûi: “Theá naøo goïi laø ngöôøi nhaän bieát?”

Na-tieân ñaùp: “Do hieåu roõ maø coù theå nhaän bieát. Ví nhö ñaïi vöông coù ngöôøi giöõ kho, vaøo trong kho chöùa lieàn töï xem xeùt khaép caùc nôi trong aáy, roài hieåu roõ coù bao nhieâu caùc moùn tieàn baïc, vaøng ngoïc, chaâu baùu, vaûi voùc... cho ñeán maøu saéc theá naøo, naèm ôû nhöõng vò trí naøo. Nhö vaäy goïi laø hieåu roõ , nhaän bieát.”

Vua noùi: “Hay thay!”

13. TÖ TÖÔÛNG

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, coøn nhö choã suy nghó cuûa ngöôøi ta thì theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Choã suy nghó cuûa ngöôøi ta, ñoù laø choã daãn ñeán vieäc laøm.

“Ví nhö ngöôøi pha thuoác ñoäc ñeå uoáng, laïi coøn khieán cho ngöôøi khaùc uoáng theo. Thaân ñaõ chòu khoå, coøn gaây khoå cho ngöôøi khaùc nöõa.

77

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN “Cuõng gioáng nhö keû laøm aùc, sau khi cheát phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc. Nhöõng ngöôøi hoïc theo tö töôûng cuûa keû aáy, cuõng ñeàu phaûi ñoïa ñòa nguïc. Ngöôøi ñoäc aùc coù choã suy nghó aù c, daãn ñeán vieäc laøm aùc laø nhö vaäy.”

Vua noùi: “Hay thay!”

14. SÖÏ RUNG ÑOÄNG TRONG LOØNG

Vua laïi hoûi: “Coøn theá naøo laø söï rung ñoäng trong loøng?”1 Na-tieân ñaùp: “Trong taâm khôûi yù nghó lieàn coù söï rung ñoäng trong loøng.”

Vua hoûi: “Rung ñoäng trong loøng vaø haønh ñoäng quan heä theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö caùi noài ñoàng, coù ngöôøi ñeán ñoát löûa naáu, nöôùc soâi suûi boït keâu thaønh tieáng. Khi ngöng naáu roài maø tieáng keâu vaãn coøn moät luùc nöõa. Choã haønh ñoäng laø nhö vaäy, do söï rung ñoäng trong loøng tröôùc ñoù maø coù.

“Khi ñoát löûa naáu soâi, aáy laø luùc rung ñoäng. Khi khoâng naáu maø coøn tieáng keâu moät luùc sau, aáy laø luùc haønh ñoäng.”2 Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

15. PHAÂN BIEÄT

Vua hoûi Na-tieân: “Coù theå naøo phaân bieät ñöôïc nhöõng gì ñaõ hôïp laïi trong taâm thöùc hay chaêng? Chaúng haïn nhö chæ roõ ra ñöôïc ñaâu laø choã nhaäp? Ñaâu laø choã hieåu bieát? Ñaâu laø choã suy nghó? Ñaâu laø yù? Ñaâu laø söï rung ñoäng?”

1

Töùc laø nhöõng caûm xuùc ñoái vôùi söï vieäc.

Theo nhö ñaây thì haønh ñoäng khoâng phaûi töï nhieân maø boäc loä ra, ñeàu phaûi coù choã caûm xuùc trong taâm tröôùc ñoù. Caûm xuùc aáy töùc laø söï rung ñoäng.

2

78

CAÙC VAÁN ÑEÀ VEÀ TAÂM THÖÙC Na-tieân ñaùp: “Neáu nhö ñaõ hôïp laïi, khoâng theå phaân bieät ra ñöôïc nöõa.

“Ví nhö ngöôøi ñaàu beáp naáu moùn aên ngon, trong aáy coù nöôùc, coù thòt, coù gia vò haønh, toûi, göøng, döa muoái, boät gaïo... Ñaïi vöông baûo ngöôøi ñaàu beáp aáy raèng: Ngöôi naáu moùn aên naøy nhö theá naøo, haõy mang töøng moùn ñeán ñaây cho traãm, tröôùc haõy mang nöôùc ñeán..., sau nöõa laø haønh, sau nöõa laø göøng, sau nöõa laø döa muoái, sau nöõa laø boät gaïo...

“Moùn aên ñaõ naáu roài, ngöôøi aáy coù theå mang rieâng töøng vò trong aáy ñeán cho ñaïi vöông nhö vaäy ñöôïc chaêng?”

Vua ñaùp: “Moùn aên ñaõ naáu thaønh roài, khoâng theå phaân bieät caùc vò trong aáy ra ñöôïc nöõa.”

Na-tieân noùi: “Nhöõng vieäc ta ñang baøn ñaây cuõng laïi nhö vaäy. Moät khi ñaõ hôïp laïi thì khoâng coøn coù theå phaân bieät ra ñöôïc nöõa. Khoâng theå chæ ra ñaây laø söï khoå vui, ñaây laø söï hieåu bieát, ñaây laø söï rung ñoäng, ñaây laø söï suy nghó...”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Ngöôøi ta laáy maét nhìn coù theå phaân bieät ñöôïc vò maën cuûa muoái chaêng?”

Na-tieân hoûi laïi: “Choã bieát cuûa ñaïi vöông coù nhö vaäy chaêng?

Coù theå laáy maét nhìn ñöôïc vò maën cuûa muoái chaêng?”

Vua ñaùp: “Maét khoâng nhìn ñöôïc vò maën.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta chæ coù theå duøng löôõi maø bieát vò maën cuûa muoái, khoâng theå duøng maét maø bieát ñöôïc.”

Vua laïi hoûi: “Coù phaûi moïi ngöôøi ñeàu duøng löôõi ñeå bieát caùc muøi vò chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy, moïi ngöôøi ai cuõng duøng löôõi ñeå phaân bieät muøi vò.”

79

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua laïi hoûi: “Nhö xe chôû muoái, traâu keùo muoái, xe vôùi traâu coù phaân bieät ñöôïc vò cuûa muoái chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Xe vôùi traâu khoâng theå phaân bieät bieát ñöôïc vò cuûa muoái.”

Vua hoûi: “Nhö vò maën cuûa muoái coù theå caân löôøng ñöôïc chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Chæ laáy trí hieåu bieát cuûa ñaïi vöông môùi coù theå öôùc löôïng ñöôïc vò maën cuûa muoái. Vò maën cuûa muoái khoâng theå caân löôøng ñöôïc. Chæ söï naëng nheï môùi coù theå caân löôøng ñöôïc thoâi.”

Vua noùi: “Hay thay!”

16. CAÊN VAØ TRAÀN

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, trong thaân ngöôøi coù naêm söï nhaän bieát,1 do nôi nhieàu vieäc maø bieát, hay chæ do nôi moät vieäc maø bieát?”

Na-tieân ñaùp: “Do nhieàu vieäc maø bieát, khoâng phaûi chæ do moät vieäc maø bieát. Ví nhö treân moät choã ñaát, caùc loaïi nguõ coác moïc leân, moãi thöù ñeàu tuøy theo gioáng loaïi cuûa mình.

“Naêm söï rung ñoäng khaùc nhau trong thaân ngöôøi2 ñeàu do nôi nhieàu vieäc, tuøy theo coâng naêng cuûa mình maø sanh ra söï nhaän bieát.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

1

Baûn Haùn vaên duøng nguõ tri (五 知), ôû ñaây töùc laø söï nhaän bieát cuûa naêm giaùc quan: maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân.

2 Do naêm giaùc quan, caûm thoï khaùc nhau vôùi ngoaïi caûnh: hình saéc, aâm thanh, höông, vò, xuùc chaïm.

80

SANH TÖÛ VAØ NIEÁT BAØN II. SANH TÖÛ VAØ NIEÁT BAØN 1. NGHIEÄP QUAÛ SAI BIEÄT

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Baïch ñaïi ñöùc, ngöôøi theá gian sanh ra voán dó thaân theå ñeàu ñaày ñuû nhö nhau, taïi sao laïi coù ngöôøi ñöôïc soáng laâu, coù ngöôøi cheát yeåu; coù ngöôøi laém beänh khoå, coù ngöôøi ñöôïc ít beänh; coù ngöôøi giaøu sang, coù ngöôøi ngheøo heøn; coù baäc ñaïi só, coù keû tieåu nhaân; coù ngöôøi hình dung xinh ñeïp, coù keû xaáu xí khoù coi; coù ngöôøi noùi ra ñöôïc ngöôøi khaùc tin caäy, coù ngöôøi luoân bò nghi ngôø; 1 coù ngöôøi saùng suoát hieáu thuaän, coù ngöôøi ngu si thieån trí... Vì sao coù nhöõng söï baát ñoàng nhö vaäy?”

Na-tieân noùi: “Cuõng gioáng nhö caùc loaïi caây traùi, trong ñoù coù loaïi chua, laïi coù loaïi ñaéng, coù loaïi cay, cuõng coù loaïi ngoït. Naøy ñaïi vöông, caùc loaïi caây sao laïi sanh ra traùi chaúng gioáng nhö nhau?”

Vua ñaùp: “Caây traùi sôû dó khoâng gioáng nhau, laø vì gioáng loaïi cuûa chuùng khaùc nhau.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta cuõng vaäy. Choã sôû nieäm trong taâm ñeàu khoâng gioáng nhau, vì theá maø ngöôøi theá gian chaúng theå ñoàng nhö nhau. Coù ngöôøi ñöôïc soáng laâu, coù ngöôøi cheát yeåu; coù ngöôøi laém beänh khoå, coù ngöôøi ñöôïc ít beänh; coù ngöôøi giaøu sang, coù ngöôøi ngheøo heøn; coù baäc ñaïi só, coù keû tieåu nhaân; coù ngöôøi hình dung xinh ñeïp, coù keû xaáu xí khoù coi; coù ngöôøi noùi ra ñöôïc

1

Veà ñieåm naøy chuùng ta coù theå töï chieâm nghieäm laáy trong cuoäc soáng. Tuy veà maët lyù luaän maø noùi, uy tín cuûa moãi ngöôøi phaûi laø do nhöõng gì ngöôøi aáy ñaõ töøng laøm tröôùc ñoù. Tuy nhieân, vaãn coù nhieàu tröôøng hôïp chuùng ta khoâng theå phuû nhaän ñöôïc, khi coù nhöõng ngöôøi chæ caàn tieáp xuùc laàn ñaàu tieân, hoaëc thaäm chí chöa trao ñoåi gì caû, ñaõ taïo ñöôïc nieàm tin nôi ngöôøi ñoái dieän. Cuõng nhö ngöôïc laïi, coù nhöõng keû luoân bò nghi ngôø, baát chaáp söï coá gaéng chöùng minh cuûa hoï.

81

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN ngöôøi khaùc tin caäy, coù ngöôøi luoân bò nghi ngôø; coù ngöôøi saùng suoát hieáu thuaän, coù ngöôøi ngu si thieån trí...

“Vì theá, Phaät coù daïy raèng: ‘Tuøy nôi vieäc laøm thieän hoaëc aùc maø ngöôøi ta phaûi töï nhaän laõnh laáy nghieäp quaû.’ Coù ngöôøi giaøu sang phuù quyù, coù ngöôøi ngheøo khoå baàn cuøng... thaûy ñeàu do nôi nhöõng ñieàu thieän aùc ñaõ laøm töø ñôøi tröôùc. Cho neân moãi ngöôøi ñeàu tuøy nôi phöôùc ñöùc cuûa mình maø nhaän laõnh.”

Vua taùn thaùn: “Laønh thay! Laønh thay!”

2. NEÂN SÔÙM LAØM VIEÄC THIEÄN

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö ngöôøi muoán laøm vieäc thieän, neân laøm tröôùc hay ñôïi veà sau seõ laøm?”

Na-tieân ñaùp: “Neân sôùm laøm ñieàu laønh töø tröôùc. Ñôïi veà sau môùi laøm khoâng theå ñöôïc phaàn lôïi ích. Neáu sôùm laøm töø tröôùc môùi ñöôïc lôïi ích lôùn.

“Nhö ñaïi vöông ñeán luùc khaùt nöôùc, sai ngöôøi ñaøo gieáng, coù theå giuùp giaûi côn khaùt aáy chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå khoûi khaùt. Caàn phaûi ñaøo gieáng töø tröôùc môùi ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta laøm thieän cuõng vaäy. Neân laøm töø tröôùc. Ñôïi sau muoän maøng môùi laøm laø voâ ích.

“Nhö ñaïi vöông ñeán luùc ñoùi, sai ngöôøi caøy ruoäng gieo gioáng, coù kòp côm aên chaêng? Hay phaûi coù gaïo tröõ töø tröôùc?”

Vua ñaùp: “Taát phaûi coù gaïo tröõ töø tröôùc.”

82

SANH TÖÛ VAØ NIEÁT BAØN Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta laøm thieän cuõng vaäy. Phaûi neân laøm töø tröôùc. Ñôïi khi thuùc baùch1 môùi laøm, chaúng coù ích gì cho thaân mình.

“Nhö ñaïi vöông coù thuø oaùn, khi caàn chieán ñaáu môùi sai ngöôøi luyeän taäp quaân maõ, coù neân vaäy chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng ñöôïc. Caàn phaûi reøn luyeän tröôùc, luùc caàn laø saün saøng chieán ñaáu. Nhö ñôïi luùc caàn môùi luyeän quaân maõ, chæ laø voâ ích thoâi.”

Na-tieân noùi: “Kinh Phaät daïy raèng: Ngöôøi ta neân nhôù nghó laøm vieäc thieän töø tröôùc, chôø ñeán sau naøy môùi laøm voâ ích. “Ñaïi vöông chôù neân boû ñaïo lôùn maø hoïc theo taø ñaïo, ñöøng baét chöôùc keû ngu si maø boû thieän laøm aùc, sau naøy coù than khoùc cuõng chæ laø voâ ích.2 Ngöôøi naøo boû neûo chaùnh maø theo ñieàu baát chaùnh, ñeán khi saép cheát duø hoái haän cuõng khoâng coøn kòp nöõa.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

3. ÑÒA NGUÏC

Vua hoûi Na-tieân: “Traãm nghe caùc vò sa-moân daï y raèng: Löûa ôû choán ñòa nguïc khoâng gioáng nhö löûa ôû theá gian naøy. Nhö laáy moät vieân ñaù nhoû maø ñoát trong löûa töø saùng ñeá n toái ôû theá gian naøy, cuõng chaúng heà tieâu maát. Nhöng laáy moät hoøn ñaù lôùn maø thaû vaøo löûa ñòa nguïc lieàn töùc thì tieâu maát. Noù i nhö vaäy, traãm khoâng tin ñöôïc.

1

Töùc laø khi nghieäp quaû naëng neà ñaõ ñeán.

Choã ñoái ñaùp naøy thaät theå hieän roõ tinh thaàn “noùi chuyeän theo caùch cuûa baäc trí giaû” nhö ngaøi Na-tieân ñaõ noùi töø tröôùc. Nghóa laø ngaøi thaúng thaén maø khuyeân raên vua, khoâng coù chuùt e deø khi ñang noùi chuyeän vôùi moät baäc ñeá vöông ñaày quyeàn uy.

2

83

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN “Caùc vò sa-moân laïi daïy raèng: Ngöôøi laøm vieäc aùc, ñoïa vaøo choán ñòa nguïc, traûi qua caû ngaøn vaïn naêm thoï khoå cuõng khoâng tieâu maát, cuõng khoâng cheát ñi. Nhö vaäy traãm caøng khoâng theå tin ñöôïc!”

Na-tieân hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, döôùi nöôùc coù caùc loaøi raén bieån, roàng, ruøa, cua..., khi con caùi coù thai thöôøng aên caû caùt, soûi vaøo buïng. Ñaïi vöông coù töøng nghe noùi ñeán vieäc aáy chaêng?”

Vua ñaùp: “Traãm coù nghe noùi, caùc loaøi aáy laáy nhöõng thöù ñoù laøm thöùc aên.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy nhöõng thöù caùt, soûi aáy vaøo trong buïng chuùng coù tieâu ñöôïc khoâng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laø chuùng ñeàu ñöôïc tieâu hoù a heát.”

Na-tieân hoûi: “Coøn caùi thai trong buïng chuùng coù tieâu maát chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng, khoâng theå tieâu ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao khoâng tieâu ñöôïc?”

Vua ñaùp: “Vì laø töông ñoàng, cuøng loaïi cuûa chuùng neân taát nhieân laø khoâng theå tieâu maát ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ñoïa vaøo ñòa nguïc cuõng gioá ng nhö vaäy.1 Traûi qua ngaøn vaïn naêm vaãn khoâng tieâu, khoâng cheát. Do nhöõng vieäc toäi loãi maø ngöôøi aáy ñaõ taïo ra chöa ñöôïc giaûi tröø heát, neân khoâng theå tieâu maát, khoâng theå cheát ñi.

“Naøy ñaïi vöông, nhö nhöõng loaøi sö töû, coïp, choù, meøo, khi con caùi coù thai ñeàu aên xöông thòt cuûa caùc con moài. Vaäy xöông thòt aáy vaøo buïng chuùng coù tieâu ñi khoâng?”

1

Theo ví duï naøy, thì löûa ñòa nguïc laø do aùc nghieäp sanh ra. Ngöôøi taïo aùc nghieäp phaûi ñoïa vaøo ñoù ñeå thoï khoå, neân löûa chæ laøm cho keû aáy khoå sôû maø khoâng theå gieát cheát hoaëc laøm tieâu maát. Chöøng naøo aùc nghieäp vaãn coøn, thì ngöôøi aáy vaãn coøn toàn taïi maø chòu khoå sôû trong ñòa nguïc.

84

SANH TÖÛ VAØ NIEÁT BAØN Vua ñaùp: “Ñeàu tieâu hoùa heát.”

Na-tieân hoûi: “Coøn caùi thai trong buïng chuùng coù tieâu maát chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng, khoâng theå tieâu ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao khoâng tieâu ñöôïc?”

Vua ñaùp: “Vì laø töông ñoàng, cuøng loaïi cuûa chuùng neân taát nhieân laø khoâng theå tieâu maát ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ñoïa vaøo ñòa nguïc cuõng gioá ng nhö vaäy.

Traûi qua ngaøn vaïn naêm vaãn khoâng tieâu, khoâng cheát. Do nhöõng vieäc aùc maø ngöôøi aáy ñaõ taïo ra chöa ñöôïc giaûi tröø heát, neân khoâng theå tieâu maát, khoâng theå cheát ñi.

“Naøy ñaïi vöông, nhö nhöõng loaøi traâu, ngöïa, löøa, nai, khi con caùi coù thai ñeàu aên caùc loaïi coû khoâ. Vaäy coû khoâ aáy vaøo buïng chuùng coù tieâu ñi khoâng?”

Vua ñaùp: “Ñeàu tieâu hoùa heát.”

Na-tieân hoûi: “Coøn caùi thai trong buïng chuùng coù tieâu maát chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng, khoâng theå tieâu ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao khoâng tieâu ñöôïc?”

Vua ñaùp: “Vì laø töông ñoàng, cuøng loaïi cuûa chuùng neân taát nhieân laø khoâng theå tieâu maát ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ñoïa vaøo ñòa nguïc cuõng gioá ng nhö vaäy.

Do toäi loãi ñaõ laøm chöa ñöôïc giaûi tröø heát, neân khoâng theå tieâu maát, khoâng theå cheát ñi.

“Naøy ñaïi vöông, nhö nhöõng haøng phuï nöõ giaøu coù trong xaõ hoäi, moãi khi coù thai thöôøng tuøy yù aên raát nhieàu moùn ngon. Vaäy nhöõng moùn ngon aáy vaøo buïng hoï coù tieâu ñi khoâng?”

Vua ñaùp: “Ñeàu tieâu hoùa heát.”

85

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân hoûi: “Coøn caùi thai trong buïng hoï coù tieâu maát chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng, khoâng theå tieâu ñöôïc.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao khoâng tieâu ñöôïc?”

Vua ñaùp: “Vì laø töông ñoàng, cuøng loaïi neân taát nhieân laø khoâng theå tieâu maát ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ñoïa vaøo ñòa nguïc cuõng gioá ng nhö vaäy.

Sôû dó traûi qua ngaøn naêm vaãn khoâng tieâu, khoâng cheát, laø do nhöõng vieäc aùc ñôøi tröôùc taïo ra chöa ñöôïc giaûi tröø heát, neân khoâng theå tieâu maát, khoâng theå cheát ñi.

“Hoï sanh ra trong ñòa nguïc, lôùn leân trong ñòa nguïc, cho ñeán giaø ñi laø luùc toäi loãi tröø heát thì seõ cheát.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay! Hay thay!”1 4. NIEÁT-BAØN

Vua hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, coù phaûi ngöôøi ta nhaäp Nieát-baøn roài thì nhöõng gì trong quaù khöù khoâng bao giôø coøn sanh khôûi trôû laïi nöõa chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy! Nhaäp Nieát-baøn roài khoâng coøn sanh khôûi laïi caùc phaùp.

“Keû ngu si tham caàu nhöõng söï aùi luyeán trong thaân, ngoaøi thaân, neân maõi maõi khoâng theå ñöôïc thoaùt ra khoûi giaø, beänh, cheát.

“Ngöôøi coù trí tu hoïc theo ñaïo, duø trong thaân, ngoaøi thaân ñeàu khoâng tham ñaém. Ngöôøi nhö vaäy khoâng coù aân tình aùi 1

Baûn Haùn vaên coù moät ñoaïn khaù toái nghóa tieáp theo ñoaïn naøy, chuùng toâi löôïc khoâng dòch. Nhöõng khaùi nieäm trình baøy trong ñoaïn naøy coù leõ laø vaøo thôøi cuûa ngaøi Na-tieân.

86

SANH TÖÛ VAØ NIEÁT BAØN luyeán. Khoâng coù aân tình aùi luyeán, neân khoâng coù tham Khoâng coù tham duïc thì khoâng sanh vaøo baøo thai. Khoâng sanh vaøo baøo thai neân khoâng coù sanh, giaø, beänh, cheát. vaäy khoâng coù saàu naõo ñau khoå. Trong loøng khoâng coù khoå lieàn ñaéc nhaäp Nieát-baøn.”

duïc. phaûi Nhö naõo,

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

5. AI NHAÄP NIEÁT-BAØN

Vua laïi hoûi: “Heát thaûy nhöõng ngöôøi hoïc ñaïo, coù theå seõ ñöôïc nhaäp Nieát-baøn caû hay khoâng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng. Khoâng phaûi taát caû ñeàu ñöôïc nhaäp Nieát-baøn. Chæ nhöõng ngöôøi chaân chaùnh höôùng theo ñöôøng laønh, hoïc hoûi nhöõng ñieàu chaân chaùnh, laøm ñöôïc nhöõng ñieàu neân laøm, traùnh xa ñöôïc nhöõng ñieàu khoâng neân laøm, nhôù nghó nhöõng ñieàu neân nhôù nghó, töø boû heát trong taâm nhöõng ñieàu khoâng neân nhôù nghó, môùi coù theå ñaéc nhaäp Nieát-baøn.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

6. VÌ SAO BIEÁT NIEÁT-BAØN LAØ VUI?

Vua laïi hoûi: “Nhö ngöôøi chöa nhaäp Nieát-baøn, coù theå bieát ñöôïc Nieát-baøn laø khoaùi laïc hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Taát nhieân, tuy chöa ñöôïc ñaéc nhaäp Nieát-baøn, coù theå bieát ñöôïc Nieát-baøn laø khoaùi laïc.”

Vua hoûi: “Chöa nhaäp Nieát-baøn, vaäy laøm sao bieát ñöôïc Nieát-baøn laø khoaùi laïc?”

Na-tieân hoûi vua: “Ngöôøi ta chöa töøng bò chaët tay chaân, coù theå bieát raèng khi bò chaët tay chaân laø ñau ñôùn laém chaêng?”

87

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua ñaùp: “Tuy chöa töøng bò chaët tay chaân, coù theå bieát bò chaët tay chaân laø ñau ñôùn laém.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao maø bieát?”

Vua ñaùp: “Vì ñaõ töøng thaáy nhöõng keû bò chaët tay chaân keâu khoùc ñau ñôùn, neân bieát nhö vaäy.”

Na-tieân noùi: “Cuõng nhö vaäy ñoù. Nhöõng ngöôøi ñaõ ñaéc nhaäp Nieát-baøn truyeàn laïi cho bieát raèng nhaäp Nieát-baøn laø khoaùi laïc.

Vì theá neân tin theo maø bieát.”

Vua noùi: “Hay thay!”

7. VÌ SAO BIEÁT COÙ PHAÄT?

Vua hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, ngaøi ñaõ töøng ñöôïc thaáy Phaät hay chöa?”

Na-tieân ñaùp: “Chöa töøng thaáy.”

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö caùc vò thaày tröôùc ngaøi, ñaõ töøng thaáy Phaät hay chöa?”

Na-tieân ñaùp: “Caùc vò aáy cuõng chöa töøng thaáy Phaät.”

Vua noùi: “Nhö ñaïi ñöùc vaø caùc vò thaày tröôùc ñaây ñeàu chöa töøng thaáy Phaät, vaäy traãm nghó chaéc chaén laø khoâng coù Phaät.”

Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông ñaõ töøng ñöôïc thaáy choã hoäi tuï cuûa 500 doøng nöôùc chaêng?”1 Vua ñaùp: “Traãm chöa töøng ñöôïc thaáy.”

Na-tieân laïi hoûi: “Vaäy nhö phuï vöông cuûa ngaøi, cho ñeán toå phuï, ñaõ töøng ñöôïc thaáy chöa?”

Vua ñaùp: “Ñeàu chöa töøng ñöôïc thaáy.”

1

Con soá “naêm traêm” laø moät soá töôïng tröng, ñöôïc duøng ñeå chæ cho taát caû nhöõng nhaùnh soâng, suoái, khe nhoû chaûy vaøo soâng lôùn.

88

SANH TÖÛ VAØ NIEÁT BAØN Na-tieân noùi: “Nhö ñaïi vöông, phuï vöông vaø toå phuï cuûa ngaøi ñeàu chöa töøng ñöôïc thaáy choã hoäi tuï cuûa 500 doøng nöôùc aáy, vaäy trong thieân haï chaéc chaén laø khoâng coù choã hoäi tuï cuûa 500 doøng nöôùc aáy chaêng?”

Vua noùi: “Khoâng phaûi vaäy. Tuy raèng traãm vaø phuï vöông, toå phuï ñeàu chöa töøng nhìn thaáy, nhöng thaät coù nhöõng doøng nöôùc aáy.”

Na-tieân noùi: “Cuõng vaäy ñoù. Tuy baàn taêng ñaây vaø caùc vò toân sö ñeàu chöa töøng thaáy Phaät, nhöng quaû thaät laø coù Phaät vaø giaùo phaùp cuûa ngaøi truyeàn laïi ôû coõi theá naøy.”

Vua noùi: “Hay thay! Hay thay!”

8. NGÖÔØI ÑAÉC ÑAÏO COÙ KHOÅ HAY KHOÂNG?

Vua laïi hoûi: “Nhö ngöôøi ñaõ ñaéc ñaïo, ñôøi sau khoâng coøn phaûi sanh ra nöõa. Ngöôøi nhö vaäy coù coøn chòu khoå hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Cuõng coù khoå, cuõng khoâng khoå.”

Vua hoûi: “Sao goïi laø cuõng coù khoå, cuõng khoâng khoå?”

Na-tieân ñaùp: “Thaân coøn chòu khoå, taâm khoâng coøn chòu khoå.”

Vua hoûi: “Nhö vaäy nghóa laø theá naøo?”

Na-tieân ñaùp: “Thaân sôû dó coù khoå, laø vì thaân naøy coøn ñang toàn taïi cho neân phaûi coù khoå. Taâm ñaõ tröø boû caùc ñieàu aùc, döùt saïch tham duïc neân khoâng coøn phaûi khoå.”

9. ÑAÉC ÑAÏO VAØ NHAÄP NIEÁT BAØN

Vua hoûi: “Giaû söû nhö ngöôøi ñaéc ñaïo maø vaãn khoâng döùt ñöôïc noãi khoå cuûa thaân, vaäy laø chöa ñöôïc Nieát-baøn chaêng?”

89

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi ñaõ ñaéc ñaïo khoâng coøn aân tình aùi luyeán, thaân tuy khoå nhöng taâm yù an vui. Nhö vaäy coøn mong caàu ñöôïc ñaïo gì nöõa?”

Vua noùi: “Neáu nhö ngöôøi ñaõ ñaéc ñaïo roài, vaäy coøn löu laïi coõi theá laøm chi?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö quaû caây chöa chín, khoâng theå eùp ñöôïc. Nhö khi ñaõ chín, taát khoâng caàn phaûi chôø ñôïi nöõa. Baàn taêng nay chaúng caàu soáng, cuõng chaúng caàu cheát, chæ ñôïi thôøi ñieåm ñeán thì ra ñi thoâi.”

90

VIEÄC LAØM VAØ NHAÂN QUAÛ

KINH TYØ-KHEO NA-TIEÂN (Baûn Haùn vaên dòch töø tieáng Phaïn, khuyeát danh ngöôøi dòch)

QUYEÅN HAÏ I. VIEÄC LAØM VAØ NHAÂN QUAÛ 1. KHOÂNG AI HÔN PHAÄT

Vua hoûi Na-tieân: “Coù thaät laø khoâng ai hôn ñöôïc ñöùc Phaät chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy, khoâng ai hôn ñöôïc ñöùc Phaät.”

Vua laïi hoûi: “Laøm sao bieát laø khoâng coù ai hôn ñöôïc ñöùc Phaät?”

Na-tieân lieàn hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, nhö ngöôøi chöa töøng ñi bieån, coù theå bieát laø bieån roäng lôùn. Vì coù naêm doøng soâng lôùn, moãi doøng coù 500 soâng nhoû chaûy vaøo. Moät laø soâng Haèng, hai laø soâng Tín-tha, ba laø soâng Teå-xoa, boán laø soâng Tö-tha, naêm laø soâng Thi-phi-di. Naêm doøng soâng aáy ngaøy ñeâm lieân tuïc chaûy vaøo bieån, maø nöôùc bieån vaãn khoâng daâng theâm chuùt naøo. Coù theå nhôø vaäy maø bieát laø bieån roäng lôùn laém chaêng?”

Vua ñaùp: “Quaû thaät coù theå bieát ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Cuõng gioáng nhö vaäy. Vì coù nhöõng baäc ñaéc ñaïo cuøng nhau luaän ñaøm, maø khoâng ai hôn ñöôïc Phaät. Vì theá baàn taêng tin laø Phaät cao troåi hôn heát.”

Vua hoûi: “Laøm sao bieát ñöôïc laø khoâng coù ai luaän ñaøm hôn ñöôïc Phaät?”

91

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông coù bieát ai laø ngöôøi cheá ra chöõ vieát chaêng?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi cheá ra chöõ vieát tröôùc ñaây teân laø Chaát.”1 Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông ñaõ töøng gaëp ngöôøi aáy chöa?”

Vua ñaùp: “Ngöôøi ñaõ cheát töø laâu roài, traãm chöa töøng ñöôïc gaëp.”

Na-tieân hoûi: “Vua chöa töøng ñöôïc gaëp oâng aáy, sao bieát oâng laø ngöôøi cheá ra chöõ vieát?”

Vua ñaùp: “Töø xöa ñeán nay truyeàn noái nhau maø baûo raèng oâng Chaát taïo ra chöõ vieát, neân traãm bieát ñöôïc nhö vaäy.”

Na-tieân noùi: “Cuõng nhö vaäy ñoù. Baàn taêng ñaõ töøng ñöôïc thaáy kinh ñieån, giôùi luaät cuûa Phaät truyeàn laïi, cuõng nhö thaáy Phaät khoâng khaùc. Kinh ñieån do Phaät thuyeát daïy raát saâu xa, vi dieäu, mang laïi söï an laïc. Nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôï c hoïc bieát kinh ñieån, giôùi luaät cuûa Phaät noái tieáp nhau truyeàn daïy laïi cho ñôøi sau. Do ñoù maø baàn taêng bieát laø khoâng ai hôn ñöôïc Phaät.”

2. LAØM THEO KINH PHAÄT

Vua laïi hoûi: “Nhö ñöôïc gaëp kinh ñieån cuûa Phaät, coù theå hoïc laøm theo laâu daøi chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Nhöõng kinh ñieån, giôùi luaät do Phaät truyeàn daïy raát thaâm saâu, thích ñaùng, coù theå hoïc laøm theo suoát ñôøi.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

3. SAU KHI CHEÁT

1

Tieáng Phaïn laø Tissa.

92

VIEÄC LAØM VAØ NHAÂN QUAÛ Vua laïi hoûi: “Ngöôøi ta sau khi cheát, thaân naøy khoâng taùi sanh trôû laïi hay sao?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi ta sau khi cheát seõ thoï sanh vôùi moät thaân theå môùi, coøn thaân naøy khoâng sanh theo qua ñôøi soáng khaùc.

“Ví nhö baác ñeøn, khi chaùy heát laïi theâm baác khaùc vaøo, neân tieáp noái nhau, löûa chaùy baèng baác môùi. Thaân ngöôøi cuõng nhö vaäy. Khi thaân cuõ khoâng toàn taïi nöõa, laïi thoï nhaän moät thaân theå môùi.”

Na-tieân hoûi vua: “Khi ñaïi vöông coøn nhoû tuoåi, coù theo thaày hoïc caùc loaïi kinh saùch chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laø coù. Ñeán giôø traãm vaãn coøn nhôù.”

Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông do nôi thaày maø hoïc kinh saùch, nhöng vò thaày aáy coù töï bieát ñöôïc nguoàn goác cuûa kinh saùch chaêng, hay do nôi ngöôøi xöa maø bieát?”

Vua ñaùp: “Thaät khoâng töï bieát. Do noái tieáp theo ngöôøi xöa maø bieát.”

Na-tieân noùi: “Thaân ngöôøi cuõng nhö vaäy. Khi hoaïi thaân cuõ thì noái tieáp maø thoï thaân môùi.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

4. NHAÂN QUAÛ NOÁI TIEÁP

Vua laïi hoûi: “Khi thoï thaân môùi nhö vaäy, töï ngöôøi ta coù nhôù bieát chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng bieát.”

Na-tieân laïi hoûi vua: “Ví nhö coù ngöôøi haùi troä m quaû xoaøi cuûa ngöôøi khaùc, ngöôøi aáy coù toäi chaêng?”

Vua ñaùp: “Coù toäi.”

93

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân hoûi: “Nhö khi môùi troàng caây xoaøi con, thaät khoâng coù quaû xoaøi. Vaäy sao noùi ngöôøi troäm xoaøi coù toäi?”

Vua noùi: “Nhö khoâng coù troàng caây xoaøi con, laøm sao ngaøy nay coù quaû xoaøi? Vì vaäy noùi ngöôøi haùi troäm xoaøi laø coù toäi, khoâng theå choái caõi.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta cuõng nhö vaäy. Ñôøi naøy taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, sanh qua ñôøi sau phaûi thoï laõnh vôùi thaân maïng môùi.”

Vua laïi hoûi: “Ngöôøi ta duøng thaân naøy maø taïo taùc caùc vieäc thieän aùc, khi thoï thaân môùi roài, thieän aùc khi aáy ôû ñaâu?”

Na-tieân ñaùp: “Nhöõng ñieàu thieän aùc ñaõ laøm seõ theo ngöôøi ta nhö boùng theo hình. Duø khi cheát ñi, chæ hoaïi maát thaân naøy chöù vieäc ñaõ laøm thaät khoâng heà maát. Ví nhö ngöôøi ban ñeâm thaép ñeøn vieát thö, sau taét ñeøn roài, laù thö vaãn coøn ñoù. Khi thaép ñeøn leân laïi lieàn nhìn thaáy. Ñôøi nay laøm vieäc thieän aùc, ñôøi sau thoï laõnh cuõng gioáng nhö vaäy.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

5. DÖÏ TRI NHAÂN QUAÛ

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Coù theå phaân bieät bieát roõ caùc vieäc thieän aùc ñaõ laøm seõ keát quaû ra sao ngaøy sau chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng theå bieát ñöôïc.”

Na-tieân hoûi vua: “Ví nhö caây traùi chöa keát thaønh quaû, coù theå phaân bieät chæ roõ quaû caây ñang ôû choã naøo trong caây chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng theå bieát ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Cuõng vaäy ñoù. Ngöôøi chöa ñaéc ñaï o thì khoâng theå naøo bieát ñöôïc nhöõng vieäc thieän aùc seõ keát quaû chính xaùc ôû ñaâu, luùc naøo ñöôïc.”

94

PHAÄT VAØ ÑEÄ TÖÛ Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

Vua laïi hoûi: “Nhö ngöôøi coøn phaûi thoï sanh ñôøi sau nöõa, coù theå töï bieát ñieàu aáy chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Coù theå töï bieát.”

Vua hoûi: “Laøm sao bieát ñöôïc?”

Na-tieân hoûi laïi: “Ví nhö ngöôøi laøm ruoäng caøy böøa, gieo gioáng, möa naéng thuaän thôøi, coù theå bieát tröôùc laø seõ coù thu hoaïch chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laø bieát. Do ñaõ ñaày ñuû caùc ñieàu kieän, coù theå ñoaùn tröôùc ñöôïc seõ coù thu hoaïch.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta cuõng nhö vaäy. Nhö phaûi thoï sanh ñôøi sau nöõa, coù theå bieát tröôùc ñöôïc.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

II. PHAÄT VAØ ÑEÄ TÖÛ 1. PHAÄT ÑANG ÔÛ ÑAÂU?

Vua laïi hoûi: “Thaät coù Nieát-baøn hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Quaû thaät coù.”

Vua hoûi: “Vaäy coù theå chæ roõ Phaät ñang ôû taïi choã naøo chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng theå ñöôïc. Khoâng theå chæ roõ Phaät ñang ôû taïi nôi naøo, vì Phaät ñaõ nhaäp Nieát-baøn töø laâu roài.

“Ví nhö coù ngöôøi ñoát löûa. Sau taét löûa ñi roài, coù theå chæ ñöôïc aùnh saùng cuûa löûa ñang ôû ñaâu chaêng?”

Vua noùi: “Khoâng theå chæ ñöôïc.”

95

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân noùi: “Cuõng vaäy ñoù. Phaät ñaõ nhaäp Nieát-baøn töø laâu, khoâng theå bieát ñöôïc choã truï xöù cuûa ngaøi.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

2. TÖÏ YEÂU MEÁN THAÂN THEÅ

Vua laïi hoûi: “Caùc vò sa-moân coù töï yeâu meán thaân mình hay khoâng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng, sa-moân khoâng töï yeâu meán thaân mình.”

Vua hoûi: “Nhö noùi raèng sa-moân khoâng töï yeâ u meán thaân mình, vì sao choã naèm phaûi lo cho eâm aám, mieá ng aên phaûi choïn nhöõng thöù ngon boå. Nhö vaäy laø nghóa theá naøo?”

Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông ñaõ töøng ra traän chieán ñaáu chöa?”

Vua ñaùp: “Coù, traãm ñaõ töøng ra traän chieán ñaáu.”

Na-tieân hoûi: “Khi ra traän, ñaïi vöông coù töøng bò göôm ñao hoaëc teân ñòch baén truùng chaêng?”

Vua ñaùp: “Coù. Traãm ñaõ töøng bò ñao cheùm truùng.”

Na-tieân hoûi: “Khi bò thöông, ñaïi vöông laøm theá naøo?”

Vua ñaùp: “Duøng thuoác ñaép leân, laáy vaûi baêng kyõ laïi.”

Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông vì yeâu meán veát thöông aáy maø saên soùc kyõ nhö vaäy chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng phaûi. Traãm khoâng coù yeâu meán veát thöông aáy.”

Na-tieân hoûi: “Ñaõ khoâng yeâu meán, taïi sao laïi duøng thuoác ñaép leân, duøng vaûi baêng kyõ laïi?”

Vua ñaùp: “Traãm chæ muoán cho mau bình phuïc, thaät khoâng phaûi yeâu meán gì veát thöông aáy.”

96

PHAÄT VAØ ÑEÄ TÖÛ Na-tieân noùi: “Caùc vò sa-moân cuõng nhö vaäy. Khoâng yeâu meán gì baûn thaân mình. Tuy thoï duïng vieäc aên uoáng, nhöng taâm khoâng tham ñaém vui theo vò ngon, khoâng muoán aên nhöõng moùn ngon laï, nhöng cuõng khoâng ñeå cho thaân ñoùi khaùt, vì chæ muoán giöõ laáy thaân theå naøy ñeå laøm theo kinh ñieån, giôùi phaùp cuûa Phaät maø thoâi.

“Kinh Phaät coù daïy raèng: Thaân theå ngöôøi ta coù chín loã thoâng ra beân ngoaøi, nhö chín caùi ung nhoït, thaûy ñeàu laø nhöõng choã baát tònh.”1 Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay! Hay thay!”

3. PHAÄT KHOÂNG GIOÁNG THEÁ GIAN

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, coù thaät laø ñöùc Phaät ñuû ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp, thaân coù saéc vaøng roøng, haøo quang chieáu saùng hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy. Ñöùc Phaät ñuû ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp, thaân coù saéc vaøng roøng, haøo quang chieáu saùng quanh thaân.”

Vua hoûi: “Nhö cha meï cuûa ñöùc Phaät coù ñuû ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp, thaân coù saéc vaøng roøng, haøo quang chieáu saùng hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng, cha meï cuûa ñöùc Phaät khoâng coù caùc töôùng toát nhö theá.”

Vua noùi: “Nhö cha meï ñaõ khoâng coù, vaäy chaéc laø Phaät cuõng khoâng theå coù caùc töôùng nhö theá. Nhö trong caùc loaøi, sanh ra

1

Chín loã ôû ñaây laø chæ 2 loã muõi, 2 loã maét, 2 loã tai, 1 loã mieäng, 1 loã tieåu tieän vaø 1 loã ñaïi tieän. Nhöõng chaát nöôùc töø ñoù tieát ra ñeàu hoâi haùm, baát tònh, neân ví nhö chín caùi ung nhoït.

97

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN ñeàu tuøy theo chuûng loaïi cuûa mình. Cha meï cuûa Phaät ñaõ khoâng coù caùc töôùng aáy, vaäy chaéc chaén laø Phaät cuõng khoâng theå coù ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Cha meï cuûa Phaät tuy khoâng coù ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp, thaân coù saéc vaøng roøng, haøo quang chieáu saùng, nhöng Phaät quaû thaät coù caùc töôùng aáy.”

Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông ñaõ töøng thaáy hoa sen chöa?”

Vua ñaùp: “Traãm ñaõ töøng thaáy.”

Na-tieân hoûi: “Nhö hoa sen aáy, sanh ra trong loøng ñaát, lôùn leân trong buøn nöôùc. Maøu saéc vaø höông thôm ñeàu tuyeät haûo, nhö vaäy coù gioáng cuøng loaïi theo vôùi ñaát buøn vaø nöôùc hay chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng gioáng.”

Na-tieân noùi: “Tuy cha meï cuûa ñöùc Phaät khoâng coù caùc töôùng toát, nhöng Phaät quaû thaät coù caùc töôùng aáy. Phaät sanh ra nôi theá gian, lôùn leân nôi theá gian, nhöng khoâng gioáng theo caùc vieäc cuûa theá gian vaäy.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

4. NGUÏY BIEÄN

Vua laïi hoûi: “Coù thaät laø ñöùc Phaät giöõ tònh haïnh 1 nhö Phaïm thieân vöông ôû coõi trôøi thöù baûy hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy, quaû thaät ngaøi giöõ tònh haïnh tinh khieát, khoâng heà coù tyø veát.”

Vua noùi: “Nhö noùi raèng Phaät giöõ tònh haïnh gioáng nhö Phaïm thieân vöông ôû coõi trôøi thöù baûy, nhö vaäy thì Phaät laø ñeä töû cuûa vò aáy roài.”

1

Tònh haïnh: Haïnh thanh tònh, vôùi nghóa laø khoâng laøm vieäc daâm duïc.

98

PHAÄT VAØ ÑEÄ TÖÛ Na-tieân hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, Phaïm thieân vöông ôû coõi trôøi aáy coù yù nieäm hay khoâng coù yù nieäm?”

Vua ñaùp: “Coù yù nieäm.”

Na-tieân noùi: “Nhö vaäy thì Phaïm thieân vöông vaø chö thieân coõi aáy haún ñeàu laø ñeä töû cuûa Phaät roài.”1 Na-tieân laïi hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, tieáng chim keâu gioáng tieáng gì?”

Vua ñaùp: “Gioáng tieáng nhaïn.”

Na-tieân noùi: “Ñaïi vöông vöøa noùi tieáng chim keâu gioáng nhaïn, vaäy taát caû caùc loaøi chim ñeàu laø ñeä töû cuûa nhaïn caû chaêng?2 “Neáu khoâng phaûi vaäy, thì Phaät cuõng nhö vaäy ñoù, khoâng theå noùi laø ñeä töû cuûa Phaïm thieân vöông ñöôïc.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

5. AI LAØ THAÀY CUÛA PHAÄT

Vua hoûi Na-tieân: “Baïch ñaïi ñöùc, ñöùc Phaät taát cuõng phaûi hoïc bieát kinh ñieån, giôùi luaät, roài môùi coù theå laøm theo ñöôïc?”

Na-tieân ñaùp: “Taát nhieân laø vaäy.”

1

Ñoaïn ñoái ñaùp naøy, vua duøng loái nguïy bieän maø baét beû. Döïa vaøo söï töông ñoàng trong phaùp tu tònh haïnh ñeå keát luaän raèng Phaät laø ñeä töû cuûa Phaïm thieân.

Na-tieân cuõng vaän duïng laïi caùch aáy, duøng vieäc tu phaùp “höõu nieäm”, “voâ nieäm” ñeå so saùnh. Haøng ñeä töû cuûa Phaät ñeàu laø “höõu nieäm”, theo Phaät ñeå hoïc ñaïo “voâ nieäm”, neân noùi Phaïm thieân “höõu nieäm” thì laø ñeä töû Phaät. Tuy nhieân, choã naøy chæ laø ngaøi Na-tieân “dó ñoäc trò ñoäc”, ñeå vaïch roõ choã voâ lyù cho vua thaáy maø thoâi.

2 Na-tieân chæ roõ tính nguïy bieän trong laäp luaän cuûa vua.

99

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua hoûi: “Nhö vaäy, Phaät do nôi vò thaày naøo maø hoïc bieát kinh ñieån, giôùi luaät?”

Na-tieân ñaùp: “Phaät khoâng coù thaày. Khi ñöùc Phaät chöùng ñaéc ñaïo quaû, lieàn töï mình roõ bieát taát caû kinh ñieån. Khoâng gioáng nhö caùc ñeä töû cuûa Phaät, ñeàu phaûi hoïc theo lôøi Phaät daïy.

Vì vaäy, ñeä töû Phaät ñaõ ñöôïc hoïc bieát kinh ñieån, giôùi luaät thì phaûi suoát ñôøi vaâng laøm theo.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

III. TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT 1. HAI GIOÏT LEÄ

Vua laïi hoûi: “Khi cha meï cheát ñi, ngöôøi ta buoàn ñau nhoû leä.

Khi ñöôïc nghe kinh Phaät, ngöôøi ta cuõng caûm ñoäng maø nhoû leä.

Hai tröôøng hôïp rôi leä aáy coù gì khaùc nhau khoâng?”

Na-tieân ñaùp: “Khi cha meï cheát, ngöôøi ta ñau buoàn maø nhoû leä, ñoù laø xuaát phaùt töø caûm xuùc aân tình, aùi luyeán, buoàn khoå ñau ñôùn cuûa theá gian, aáy laø gioït leä ngu si vaäy.

“Khi ñöôïc nghe kinh Phaät, ngöôøi ta caûm ñoäng maø nhoû leä, ñoù laø xuaát phaùt töø loøng töø bi, ai maãn, thöông xoùt nhöõng noãi khoå cuûa theá gian, aáy laø gioït leä sanh ra phöôùc ñöùc lôùn laém vaäy.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

2. NGÖÔØI ÑÖÔÏC GIAÛI THOAÙT

Vua laïi hoûi: “Ngöôøi ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt, vôùi ngöôøi chöa ñöôïc giaûi thoaùt, coù gì khaùc bieät nhau?”

100

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi chöa giaûi thoaùt trong taâm coù tham duïc. Ngöôøi ñaõ giaûi thoaùt roài trong taâm khoâng coù tham duïc, cho ñeán vieäc aên uoáng cuõng chæ nhaèm ñeå nuoâi thaân maïng maø thoâi.”

Vua noùi: “Traãm nhìn trong theá gian naøy, chæ thaáy ngöôøi ta ai ai cuõng muoán ñöôïc söôùng thaân, muoán ñöôïc aên ngon, chaúng luùc naøo thaáy ñuû.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ta chöa ñöôïc giaûi thoaùt, khi ñöôïc aên ngon ñeàu laáy laøm khoaùi traù, vui möøng. Ngöôøi ñaõ giaûi thoaùt roài, tuy coù aên uoáng, chaúng laáy ñoù laøm vui, chaúng laáy laøm thích, chæ laø vì ñeå nuoâi soáng thaân maïng maø thoâi.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

3. TRÍ NHÔÙ

Vua laïi hoûi: “Nhöõng vieäc ngöôøi ta ñaõ töøng laøm, laâu xa veà sau coù theå nhôù laïi chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Coù. Nhaát laø khi ngöôøi ta coù chuyeän buoàn lo, thöôøng nhôù laïi nhöõng vieäc xa xöa.”

Vua hoûi: “Ngöôøi ta duøng caùi gì ñeå nhôù laïi nhö theá? Duøng yù chí maø nhôù chaêng? Duøng nieäm töôûng maø nhôù chaêng?”1 Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông ñaõ töøng hoïc qua nhieàu ñieàu, veà sau coù nhôù bieát heát chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân. Nhöng trong nhöõng choã ñaõ hoïc qua, cuõng coù ñieàu boãng nhieân queân ñi maát.”

1

Veà chöõ nieäm (念) duøng trong baûn Haùn vaên, Duy Thöùc Luaän, quyeån 3, vieát raèng: “Vaân haø vi nieäm? Ö taèng taäp caûnh, linh taâm minh kyù baát vong.” (云何為 念？於曾習境，令心明記不忘。Theá naøo laø nieäm? Ñoái vôùi caûnh ñaõ töøng traûi qua, khieán cho taâm nhôù roõ khoâng queân.) Vaäy neân ôû ñaây dòch laø trí nhôù.

101

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông luùc tröôùc khoâng coù queân? Vì sao sau laïi queân?”

Vua noùi: “Traãm luùc aáy do coù nhieàu voïng nieäm.”

Na-tieân noùi: “Vaäy khoâng ñuùng vôùi ñieàu ñaïi vöông ñaõ nghó.”

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Nhöõng vieäc ngöôøi ta ñaõ töøng laøm ñeàu coù theå nhôù laïi nhö luùc môùi laøm chaêng? Ngaøy nay thaáy nhöõng ñieàu tröôùc maét, coù phaûi ñeàu duøng trí nhôù maø bieát chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Nhöõng vieäc ñaõ qua, ñeàu nhôø trí nhôù maø bieát.

Nhöõng vieäc hieän nay, cuõng nhôø trí nhôù maø bieát.”

Vua noùi: “Nhö vaäy thì leõ ra ngöôøi ta chæ coù theå nhôù vieäc quaù khöù, khoâng theå noùi laø nhôù caû vieäc môùi ñaây.”

Na-tieân ñaùp: “Giaû nhö noùi laø môùi, coù vieäc ñaõ laøm maø khoâng theå nhôù ñöôïc thì coù khaùc gì quaù khöù.”

Vua noùi: “Vaäy nhö ngöôøi hoïc veõ, hoïc vieát, hoïc caùc moân kyõ xaûo, coù uoång coâng chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi hoïc vieát, hoïc veõ ñeàu coù ghi nhôù, do ñoù môùi coù theå daïy laïi cho ñeä töû sau naøy. Vaäy neân bieát laø coù trí nhôù.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

4. PHAÙT KHÔÛI TRÍ NHÔÙ

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Baïch ñaïi ñöùc, ngöôøi ta do nôi nhöõng vieäc gì maø gôïi neân trí nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi ta coù möôøi saùu vieäc laøm cho nhôù laïi vieäc ñaõ qua. Moät laø nhôù ñöôïc nhöõng ñieàu ñaõ laø m töø raát laâu xa.

Hai laø thaáy ngöôøi môùi hoïc neân nhôù. Ba laø nhôù ñeán nhöõng vieäc lôùn quan troïng. Boán laø nhôø nghó ñieàu laønh neân nhôù. Naêm laø nhôù ñeán nhöõng ñieàu khoå sôû. Saùu laø thöôøng suy nghó ñeán neân

102

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT nhôù. Baûy laø nhöõng ñieàu thöôøng laøm khaùc nhau ñeàu nhôù bieát.

Taùm laø nhôø ngöôøi khaùc nhaéc nhôû maø nhôù. Chín laø nhôù nhöõng vieäc töông töï, gaàn gioáng. Möôøi laø nhôù nhöõng ñieàu mình ñaõ töøng hay queân. Möôøi moät laø nhôù nhöõng ñieàu mình hieåu roõ.

Möôøi hai laø nhôù nhöõng ñieàu mình ñaõ tính toaùn, hoïc laøm theo.

Möôøi ba laø maéc nôï naàn neân nhôù. Möôøi boán laø nhôø chuyeân taâm khoâng taùn loaïn cho neân nhôù. Möôøi laêm laø nhôù nhöõng ñieàu ñoïc thaáy trong saùch vôû. Möôøi saùu laø nôi mình ñaõ töøng soáng, nay nhìn thaáy laïi neân nhôù.”

Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù laïi nhöõng ñieàu ñaõ laøm töø raát laâu xa?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö ngaøi A-nan, ñeä töû cuûa Phaät, vaø nöõ cö só Cöu-thuø-ñan-baõi, nhôù laïi ñöôïc nhöõng ñieàu töø nhieàu ñôøi tröôùc.

Nhieàu vò tu chöùng khaùc nöõa, cuõng coù khaû naêng nhôù laïi ñöôïc vieäc töø nhieàu ñôøi tröôùc. Nhöõng ngöôøi trong chuùng tu hoïc ñöôïc nhö A-nan vaø vò nöõ cö só aáy nhieàu laém. Khi nhôù ñöôïc ñieàu naøy laïi coù theå nhaân ñoù nhôù ñöôïc ñieàu khaùc nöõa.”1 Vua hoûi: “Theá naøo laø thaáy ngöôøi môùi hoïc neân nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö ngöôøi ñaõ töøng hoïc hoûi, tính toaùn, laøm ñöôïc ñieàu gì, sau queân maát. Nay nhìn thaáy ngöôøi khaùc hoïc hoûi lieàn nhôù laïi.”2 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù ñeán nhöõng vieäc lôùn, quan troïng?”

1

Nhö loaïi trí nhôù naøy thöôøng chæ nhöõng baäc coù tu taäp chöùng ngoä môùi ñaït ñöôïc.

Tuy raèng thænh thoaûng cuõng coù moät ñoâi ngöôøi thöôøng coù ñöôïc naêng löïc töông töï, nhôù ñöôïc nhöõng vieäc raát laâu xa töø ñôøi tröôùc, nhöng thöôøng laø hoï khoâng theå hieåu ñöôïc taïi sao.

2 Vì ñaõ töøng hoïc hoûi, laøm ñöôïc neân trong trí ñaõ saün nhôù vieäc aáy. Khi nhìn thaáy nhöõng ngöôøi môùi hoïc vieäc aáy thì gôïi cho mình nhôù laïi ñöôïc nhö tröôùc.

103

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân ñaùp: “Ví duï nhö vò thaùi töû ñöôïc laäp leân laøm vua, cho ñoù laø vieäc lôùn quan troïng, vì giuùp mình ñöôïc trôû neân cao quyù. Nghó nhö vaäy neân ghi nhôù.”1 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôø nghó ñieàu laønh neân nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Ví duï nhö ngöôøi ta coù yù toát môøi thænh ngöôøi khaùc ñeán chieâu ñaõi, trong loøng töï nghó raèng: Ngaøy aáy, ta môøi thænh ngöôøi aáy vôùi yù toát muoán cung phuïng, ñaõi ngoä. Do yù toát aáy maø ghi nhôù.”2 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù ñeán nhöõng ñieàu khoå sôû?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö ngöôøi ñaõ töøng bò ngöôøi khaùc giam haõm, tuø ñaøy khoå sôû neân ghi nhôù.”3 Vua hoûi: “Theá naøo laø thöôøng nghó ñeán neân nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Ví duï nhö nhöõng ñieàu ngöôøi ta thöôøng troâng thaáy, nhö ngöôøi, vaät quen thuoäc trong gia ñình, thöôøng nghó ñeán neân ñeàu ghi nhôù.”4

1

Nhöõng vieäc ñoái vôùi mình laø quan troïng thì khieán mình ghi nhôù. Nhö coù hai hoïc sinh cuøng ñöôïc nhaän hoïc boång. Moät ngöôøi laø con nhaø giaøu coù, hoïc gioûi neân ñöôïc nhaän. Ngöôøi aáy khoâng laáy laøm quan taâm, neân sau coù theå khoâng nhôù kyõ vieäc aáy. Ngöôïc laïi, ngöôøi kia laø con nhaø ngheøo khoù, nhôø hoïc boång aáy maø coù theå tieáp tuïc vieäc hoïc. Vì laø quan troïng ñoái vôùi anh ta, neân coù theå ghi nhôù maõi maõi veà sau.

2 Trí nhôù naøy sanh khôûi töø thieän taâm. Nhö ngöôøi phaùt taâm muoán cuùng döôøng moät vò cao taêng. Trong loøng coù thaønh yù neân luùc naøo cuõng lo laéng, nghó nhôù vieäc laøm sao cho chu ñaùo. Nhôø vaäy maø ghi nhôù.

3 Ñaây chæ laø noùi ñôn cöû moät ví duï. Nhöõng tröôøng hôïp töông töï khaùc, nhö ngöôøi bò thaát tình, bò löôøng gaït, bò hoûa hoaïn, maát cha, maát meï... noùi chung laø nhöõng ñieàu gaây ñau khoå, ñeàu do ñoù maø ghi nhôù raát laâu.

4 Trí nhôù naøy laø do söï quen thuoäc. Söï suy nghó ñeán ñoái töôïng coù khi chæ laø hoaøn toaøn voâ tình thoâi. Nhö baïn hoïc trong lôùp, baïn cuøng sôû laøm... nhieàu khi khoâng heà coù quan heä giao tieáp, nhöng do nhìn thaáy haøng ngaøy maø nhôù, hoaëc nhö ngöôøi ta nhôù teân nhöõng phaùt thanh vieân treân truyeàn hình chaúng haïn.

104

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Vua hoûi: “Theá naøo laø nhöõng ñieàu thöôøng laøm khaùc nhau ñeàu nhôù bieát?”

Na-tieân ñaùp: “Ví duï nhö teân ngöôøi, caûnh, vaät khaùc bieät nhau, maøu saéc, höông vò... maø ngöôøi ta ghi nhôù.”1 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôø ngöôøi khaùc nhaéc nhôû maø nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö ngöôøi ta tính hay queân. Nhöõng ngöôøi beân caïnh laïi coù keû nhôù, ngöôøi queân. Ngöôøi queân nhôø ngöôøi nhôù nhaéc cho neân nhôù laïi.”2 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù nhöõng vieäc töông töï, gaàn gioáng?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi ta cho ñeán traâu, ngöïa... moãi loaøi ñeàu coù nhöõng ñieåm gioáng nhau trong loaøi cuûa mình. Ngöôøi ta nhôø ñoù maø ghi nhôù.”3 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù nhöõng ñieàu mình ñaõ töøng hay queân?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö coù nhöõng vieäc mình hay queân maát, nhieàu laàn ñöôïc ngöôøi khaùc nhaéc nhôû neân töï mình luoân taâm nieäm veà vieäc aáy, nhôø vaäy maø ghi nhôù.”1 1

Trí nhôù naøy chính laø loaïi trí nhôù giuùp ngöôøi ta coù ñöôïc nhöõng kieán thöùc thöôøng thöùc. Noù phaùt khôûi laø nhôø söï thöïc hieän haøng ngaøy, nhö goïi teân ngöôøi, phaân bieät söï vaät... Nhöõng ñieàu aáy duø khoâng thuoäc cuøng moät loaïi, nhöng ñeàu laø do thöôøng duøng ñeán haøng ngaøy maø nhôù.

2 Thaät ra ngöôøi queân trong tröôøng hôïp naøy chöa phaûi laø queân haún, cho neân chæ caàn coù ngöôøi nhaéc laïi laø nhôù ra. Nhö gaëp laïi ngöôøi baïn cuõ ngaøy xöa chaúng haïn. Coù khi khoâng nhôù ra teân ngöôøi aáy, nhöng coù ngöôøi beân caïnh nhaéc cho thì nhôù ngay.

3 Ñaây laø trí nhôù khaùi quaùt, theo chuûng loaïi. Nhö ñi sôû thuù nhìn thaáy con chuoät tuùi, lieàn ghi nhôù ñaëc ñieåm cuûa noù. Neáu veà sau tình côø gaëp laïi ôû ñaâu khaùc, lieàn nhaän ra ñoù laø con chuoät tuùi. Nhöng thaät khoâng theå phaân bieät ñöôïc coù phaûi laø con maø mình ñaõ gaëp laàn tröôùc hay khoâng, chæ coù theå bieát laø chuùng cuøng chuûng loaïi maø thoâi.

105

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù nhöõng ñieàu mình hieå u roõ?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö ngöôøi hoïc vieát, chuù yù tìm hieåu roõ veà caùc con chöõ neân ghi nhôù.”2 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù nhöõng ñieàu mình ñaõ tính toaùn, hoïc laøm theo?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö ngöôøi vöøa tính toaùn vieä c gì, laïi vöøa töï mình hoïc laøm theo ñöôïc hoaøn taát, coù theå phaân bieät raát roõ raøng. Ñoù laø nhôø coù hoïc hoûi, tính toaùn vaø laøm theo maø nhôù.”3 Vua hoûi: “Theá naøo laø maéc nôï naàn neân nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö ngöôøi coù moùn nôï, luùc naøo cuõng nhôù nghó ñeán. Nhö vaäy goïi laø maéc nôï naàn cho neân nhôù.”4 Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôø chuyeân taâm khoâng taùn loaïn cho neân nhôù.”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö vò sa-moân nhôø tu taäp coù theå ñaït ñeán choã nhaát taâm, lieàn töï nhôù laïi nhöõng vieäc töø ngaøn vaïn ñôøi tröôùc cho ñeán nay. Nhö vaäy baàn taêng goïi laø nhôø chuyeân taâm khoâng taùn loaïn cho neân nhôù laïi.”5 1

Chính vì nhöõng ñieàu mình hay queân, ñaõ queân nhieàu laàn neân gôïi söï quan taâm chuù yù. Nhôø ñoù maø khoâng queân nöõa. Nhö hoïc sinh laøm baøi, thöôøng vaáp phaûi moät loãi naøo ñoù, nhieàu laàn bò thaày coâ nhaéc nhôû, lieàn ghi nhôù. Veà sau, coù theå nhôù ñöôïc ñieàu aáy roõ hôn caû nhöõng ñieàu khaùc nöõa.

2 Trí nhôù naøy coù ñöôïc nhôø ngöôøi ta hieåu bieát caën keõ veà söï vieäc. Nhö trong hoïc taäp thì noù khaùc bieät vôùi loái nhôù do hoïc thuoäc loøng. Ví duï nhö ngöôøi hoïc ngheà, hieåu roõ ñöôïc trình töï coâng vieäc thì môùi ghi nhôù laâu daøi ñöôïc.

3 Vì coù ñeå taâm hoïc hoûi, laøm theo ñöôïc thaønh töïu cho neân ghi nhôù. Ví nhö ngöôøi hoïc ñaøn, chæ ngoài nhìn thì khoâng nhôù, khi töï tay mình coù theå caàm ñaøn maø gaåy neân khuùc nhaïc thì ghi nhôù raát laâu.

4 ÔÛ ñaây neân hieåu theo nghóa roäng. Nhö ngöôøi coù lôøi höùa chöa thöïc hieän, hoaëc coù taâm nguyeän chöa hoaøn thaønh... ñeàu luoân nhôù ñeán nhöõng söï vieäc aáy.

5 Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi chöa ñaït ñeán choã nhaát taâm, nhöng neáu chuù yù vaøo vieäc gì cuõng coù theå phaùt khôûi trí nhôù maïnh meõ hôn. Nhö ngöôøi ñaàu beáp neáu taäp

106

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Vua hoûi: “Theá naøo laø nhôù nhöõng ñieàu ñoïc thaáy trong saùch vôû?”

Na-tieân ñaùp: “Ví nhö caùc vò ñeá vöông coù nhöõng quyeån saùch raát coå xöa. Nhôø ñoù bieát ñöôïc ngaøy tröôùc coù vò vua nhö theá, vaøo thaùng naêm nhö theá, ñaõ ghi trong saùch naøy... Nhö vaäy laø nhôø ñoïc saùch maø nhôù bieát vieäc tröôùc kia.”1 Vua hoûi: “Theá naøo laø nôi mình ñaõ töøng soáng, nay nhìn thaáy laïi neân nhôù?”

Na-tieân ñaùp: “Nhö ngöôøi coù choã cö truù tröôùc ñaây raát laâu xa, nay coù dòp ñeán nhìn thaáy laïi lieàn nhôù bieát.”2 Vua taùn thaùn: “Hay thay!"

5. ÑOÄ NGÖÔØI CUÕNG NHÖ TRÒ BEÄNH

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, coù phaûi ñöùc Phaät roõ bieát ñöôïc heát caùc vieäc trong quaù khöù cuõng nhö trong töông lai?”

Na-tieân ñaùp: “Ñuùng vaäy, Phaät coù theå roõ bieát heát thaûy.”

Vua hoûi: “Neáu nhö Phaät ñaõ roõ bieát heát thaûy moïi vieäc, taïi sao khoâng moät luùc truyeàn daïy heát cho caùc vò ñeä töû, laïi phaûi tuaàn töï maø daïy moãi khi moät ít?” trung ñöôïc söï chuù yù trong khi naáu aên, seõ khoâng coù sai soùt. Ngöôïc laïi, neáu suy nghó ñieàu gì khaùc laøm phaân taâm, seõ coù theå queân maát nhieàu ñieàu khoâng ñaùng queân.

1 Caùch nhôù naøy coù theå xem laø giaùn tieáp ghi nhôù. Ngöôøi ta aùp duïng caùc hình thöùc nhö vieát nhaät kyù, ghi soå tay caùc cuoäc heïn, ghi soå coâng taùc... ñeàu laø vaän duïng caùch nhôù naøy. Bôûi vì nhôø khi ñoïc caùc hình thöùc ghi cheùp ñoù, ngöôøi ta nhôù laïi ñöôïc nhöõng ñieàu caàn nhôù.

2 Nhöõng nôi cö truù tröôùc cuûa moät ngöôøi, thöôøng ñi keøm vôùi raát nhieàu söï kieän, con ngöôøi. Khi ñöôïc trôû laïi nhìn thaáy nôi aáy, ngöôøi ta nhaân ñoù maø nhôù laïi nhieàu vieäc voán ñaõ queân ñi. Nhieàu ngöôøi do chaán thöông bò maát trí nhôù, coù theå khoâi phuïc ñöôïc nhôø tình côø trôû laïi nôi cö truù tröôùc ñaây cuûa mình.

107

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân hoûi vua: “Trong xöù beä haï coù vò thaày thuoác naøo chaêng?”

Vua ñaùp: “Baïch ñaïi ñöùc, coù.”

Na-tieân hoûi: “Vò thaày thuoác aáy coù bieát ñuû caùc vò thuoác, baøi thuoác chaêng?” ñuû.”

Vua ñaùp: “Ñaõ laøm thaày thuoác trò beänh, taát nhieân phaûi bieát

Na-tieân hoûi: “Vò thaày thuoác aáy khi trò beänh, trong moät luùc cho duøng taát caû caùc vò thuoác, baøi thuoác, hay chæ chôø ñuùng luùc maø duøng moãi laàn moät ít?”

Vua ñaùp: “Nhö ngöôøi chöa coù beänh, khoâng theå cho thuoác. Ñôïi khi coù beänh, choïn thuoác maø cho.”

Na-tieân noùi: “Ñöùc Phaät cuõng nhö vaäy. Tuy ngaøi bieát ñuû caùc vieäc trong quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai, nhöng khoâng theå trong moät luùc daïy heát cho ngöôøi trong thieân haï. Phaûi choïn ñuùng luùc, ñuùng ngöôøi maø tuaàn töï daïy doã kinh ñieån, giôùi luaät, khieán cho coù theå nhaän laõnh maø vaâng laøm theo.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

6. THUYEÀN CHÔÛ ÑAÙ

Vua laïi hoûi: “Sa-moân caùc ngaøi daïy raèng: Ngöôøi ta duø laøm ñuû caùc ñieàu aùc, cho ñeán khi traêm tuoåi,1 luùc saép cheát quay laïi nieäm Phaät. Nhö vaäy sau khi cheát lieàn ñöôïc sanh leân coõi trôøi.

Traãm khoâng tin ñieàu aáy.

1

YÙ noùi tuoåi giaø, luùc saép cheát.

108

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT “Laïi coøn noùi raèng: Chæ caàn gieát haïi moät sanh maïng, khi cheát phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc. Traãm laïi caøng khoâng theå tin ñöôïc!”1 Na-tieân hoûi vua: “Naøy ñaïi vöông, nhö coù ngöôøi caàm hoøn ñaù nhoû neùm xuoáng maët nöôùc. Ñaù aáy noåi hay chìm?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laø chìm.”

Na-tieân laïi hoûi: “Nhö coù ngöôøi laáy caû traêm hoø n ñaù to maø xeáp leân thuyeàn lôùn, thuyeàn aáy coù chìm khoâng?”

Vua ñaùp: “Khoâng chìm.”

Na-tieân noùi: “Haøng traêm hoøn ñaù to nhôø coù chieác thuyeàn neân khoâng bò chìm. Ngöôøi ta cuõng vaäy, tuy coù laøm caùc ñieàu aùc, nhöng nhôø bieát hoài taâm nieäm Phaät, neân khoâng bò ñoïa vaøo ñòa nguïc. Sau khi cheát ñöôïc sanh leân coõi trôøi.

“Chæ moät hoøn ñaù nhoû rôi xuoáng nöôùc taát phaûi chìm, cuõng nhö ngöôøi laøm vieäc aùc nhöng khoâng ñöôïc hoïc bieát kinh Phaät.

Sau khi cheát nhaát ñònh phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

7. VÌ SAO PHAÛI LO TU HAØNH

Vua laïi hoûi: “Sa-moân caùc ngaøi vì sao phaûi xuaát gia lo vieäc tu haønh, hoïc ñaïo?”

Na-tieân ñaùp: “Chuùng toâi vì thaáy nhöõng söï khoå naõo trong quaù khöù, trong hieän taïi, bieát laø seõ khoå trong töông lai, neân muoán döùt saïch caùc noãi khoå ñoù, khoâng muoán phaûi thoï nhaän trôû laïi nöõa. Vì vaäy maø xuaát gia tu haønh hoïc ñaïo.”

1

ÔÛ ñaây vua so saùnh hai ñieàu vaø cho laø maâu thuaãn vôùi nhau neân khoâng theå tin nhaän ñöôïc.

109

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua laïi hoûi: “Vieäc khoå naõo maø ngaøi noùi ñoù laø thuoäc ñôøi sau, vì sao ñôøi naøy laïi phaûi lo tu?”

Na-tieân hoûi: “Naøy ñaïi vöông, ngaøi coù nhöõng keû thuø ñòch naøo thöôøng muoán chôø dòp ñeán ñaùnh phaù chaêng?”

Vua ñaùp: “Taát nhieân laø coù. Nhöõng nöôùc ñoái nghòch vôùi traãm thöôøng luoân chôø dòp thuaän tieän ñeå ñem quaân ñaùnh phaù.”

Na-tieân hoûi: “Vaäy ñaïi vöông ñôïi quaân ñòch ñeán, roài môùi lo chuaån bò vieäc choáng cöï, hay phaûi lo döï phoøng moïi vieäc töø tröôùc?”

Vua ñaùp: “Phaûi lo döï phoøng, chuaån bò chôø saün.”

Na-tieân hoûi: “Vì sao phaûi lo döï phoøng, chuaån bò chôø saün?”

Vua ñaùp: “Vì khoâng theå bieát quaân ñòch seõ ñeán luùc naøo.”

Na-tieân laïi hoûi: “Naøy ñaïi vöông, coù theå ñôïi khi ñoùi môùi ñi caøy ruoäng, gieo gioáng; luùc khaùt môùi ñi ñaøo gieáng chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng. Ñeàu phaûi döï phoøng, lo tính töø tröôùc.”

Na-tieân noùi: “Quaân ñòch coøn chöa ñeán, sao phaûi lo chuaån bò? Chöa ñeán luùc ñoùi khaùt, sao phaûi lo döï phoøng?”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”1 8. SÖÏ HOÙA HIEÄN CUÛA TAÂM THÖÙC

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö coõi Phaïm thieân caùch ñaây bao xa?”

1

Nhöõng caâu hoûi naøy keát laïi ñoaïn vaên treân. Tuy laø caâu hoûi maø thaät ra yù muoán noùi ñaõ roõ raøng, giaùn tieáp traû lôøi nghi vaán cuûa vua. Vua hieåu ñöôïc neân khoâng traû lôøi maø chæ taùn thaùn, khen ngôïi.

110

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Na-tieân ñaùp: “Raát xa. Giaû nhö coù khoái ñaù lôùn baèng cung ñieän cuûa ñaïi vöông, töø coõi trôøi Phaïm thieân maø rôi xuoáng, taûng ñaù aáy phaûi rôi trong saùu thaùng môùi ñeán ñöôïc ñaây.”

Vua hoûi: “Sa-moân caùc ngaøi coù daïy raèng: Ngöôøi ñaéc quaû Ala-haùn, chæ caàn trong khoaûng thôøi gian nhö ngöôøi ta co duoãi caùnh tay, coù theå bay leân ñeán coõi Phaïm thieân. Traãm khoâng tin ñieàu aáy. Vöôït qua ñöôøng daøi caû ngaøn vaïn daëm, laøm sao coù theå nhanh nhö theá?”

Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông sanh ôû xöù naøo?”

Vua ñaùp: “Traãm sanh ôû xöù A-leä-taùn, nöôùc Ñaïi Taàn.”

Na-tieân hoûi: “Töø xöù A-leä-taùn ñeán ñaây khoaûng bao xa?”

Vua ñaùp: “Khoaûng taùm möôi ngaøn daëm.”1 Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông coù bao giôø nhôù nghó laïi nhöõng vieäc ôû xöù aáy chaêng?”

Vua ñaùp: “Coù, traãm vaãn thöôøng nghó nhôù veà nhöõng vieäc tröôùc ñaây ôû nôi aáy.”

Na-tieân noùi: “Baây giôø ñaïi vöông thöû nghó ñeán moät vieäc gì ñaõ laøm ôû xöù aáy ñöôïc chaêng?”

Vua ñaùp: “Ñöôïc, traãm ñaõ nghó roài.”

Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông ñi veà quaõng ñöôøng taùm möôi ngaøn daëm sao nhanh vaäy?”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”2 1

Baûn Haùn vaên duøng “nhò thieân do tuaàn hieäp baùt vaïn lyù” (二千由旬合八萬里).

Nghóa laø 2.000 do-tuaàn coäng theâm 80.000 daëm. Söï keát hôïp caû hai ñôn vò naøy chuùng toâi thaáy coù veû khoâng hôïp lyù, haún laø do sai leäch khi sao cheùp. Vì ngay trong ñoaïn sau, khi nhaéc laïi veà quaõng ñöôøng naøy, chæ thaáy noùi laø 80.000 daëm maø thoâi.

2 Ngaøi Na-tieân ñöa ra ví duï naøy ñeå so saùnh cho vua hieåu ñöôïc söï hoùa hieän baèng taâm thöùc cuûa caùc vò A-la-haùn. Vua nhaân ñaây hieåu ñöôïc neân taùn thaùn.

111

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN °°° Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö coù hai ngöôøi cuøng cheát moät luùc. Moät ngöôøi sanh leân coõi Phaïm thieân, moät ngöôøi sanh veà xöù Keá Taân, caùch ñaây 2.700 daëm. Trong hai ngöôøi, ai seõ ñeán tröôùc?”

Na-tieân ñaùp: “Cuøng ñeán moät luùc.”

Vua hoûi: “Ñöôøng xa gaàn khaùc nhau nhieàu laém, sao laïi ñeán nôi cuøng luùc?”

Na-tieân baûo vua: “Ñaïi vöông thöû nghó ñeán xöù A-leä-taùn ñöôïc chaêng?”

Vua ñaùp: “Traãm ñaõ nghó ñeán roài.”

Na-tieân laïi baûo: “Baây giôø nghó ñeán xöù Keá Taân ñöôïc chaêng?”

Vua laïi ñaùp: “Traãm ñaõ nghó roài.”

Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông nghó ñeán hai xöù aáy, nhanh chaäm theá naøo?”

Vua ñaùp: “Ñeàu nhö nhau.”

Na-tieân noùi: “Nhö hai ngöôøi cuøng cheát moät luùc. Moät ngöôøi sanh leân coõi Phaïm thieân, moät ngöôøi sanh veà xöù Keá Taân, cuõng ñeàu gioáng nhau nhö theá.”

Na-tieân laïi hoûi vua: “Nhö coù hai con chim ñang bay, moät con ñaäu xuoáng caây ñaïi thoï cao lôùn. Cuøng luùc aá y, con chim kia ñaäu xuoáng moät caây caønh laù nhoû beù. Hai con chim cuøng ñaäu xuoáng, boùng con chim naøo in leân maët ñaát tröôùc?”

Vua ñaùp: “Ñeàu cuøng luùc nhö nhau.”

112

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Na-tieân noùi: “Nhö hai ngöôøi cuøng cheát moät luùc. Moät ngöôøi sanh leân coõi Phaïm thieân, moät ngöôøi sanh veà xöù Keá Taân, cuõng ñeàu ñeán cuøng luùc nhö nhau vaäy.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

9. NHAÂN DUYEÂN HIEÅU ÑAÏO

Vua laïi hoûi Na-tieân: “Baïch ñaïi ñöùc, ngöôøi ta nhôø vaøo nhöõng vieäc gì ñeå coù theå hoïc hieåu ñaïo.”

Na-tieân ñaùp: “Nhôø vaøo baûy vieäc ñeå coù theå hoïc hieåu ñaïo.

Nhöõng gì laø baûy vieäc? Moät laø nghó nhôù caùc ñieàu thieän, aùc.1 Hai laø noã löïc tinh taán. Ba laø vui vôùi chaùnh ñaïo. Boán laø ñieàu phuïc taâm yù laøm theo ñieàu laønh. Naêm laø luoân nghó nhôù ñeán chaùnh ñaïo. Saùu laø nhaát taâm. Baûy laø gaëp vieäc khoâng sanh loøng öa thích hoaëc gheùt boû.”2 Vua hoûi: “Ngöôøi ta phaûi duøng ñeán caû baûy vieäc aáy maø hoïc hieåu ñaïo sao?”

Na-tieân ñaùp: “Khoâng caàn phaûi duøng caû baûy vieä c aáy môùi coù theå hoïc hieåu ñaïo. Nhö ngöôøi coù trí, duøng trí ñeå phaân bieät caùc vieäc thieän aùc, aáy laø chæ caàn duøng moät vieäc maø phaân bieät ñöôïc vaäy.”

Vua laïi hoûi: “Nhö noùi chæ caàn duøng moät vieäc coù theå bieát nhö vaäy, vì sao phaûi thuyeát daïy ñeán baûy vieäc?”

Na-tieân hoûi: “Nhö ngöôøi ñeå con dao trong bao da, ñöùng döïa vaøo töôøng, dao aáy coù töï caét ñöôïc vaät gì chaêng?”

Vua ñaùp: “Khoâng.”

1

Töùc laø nhôù ñeán ñieàu thieän ñeå laøm, nhôù ñeán ñieàu aùc ñeå traùnh.

Tuy yù nghóa coù phaàn khaùc bieät nhoû, nhöng ñaây chính laø Baûy giaùc chi trong Ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo (hay Ba möôi baûy Boà-ñeà phaàn).

2

113

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Na-tieân noùi: “Taâm ngöôøi cuõng vaäy, duø ñaõ saùng toû, hieåu ñaïo, cuõng phaûi nhôø thöïc haønh ñuû caùc vieäc khaùc môùi coù theå caét ñöùt phieàn naõo aùi duïc, thaønh töïu ñaïo giaûi thoaùt ñöôï c.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

10. THIEÄN AÙC VAØ TOÄI PHÖÔÙC

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö ngöôøi laøm ñieàu thieän nhoû coù theå ñöôïc phöôùc lôùn chaêng? Laøm ñieàu aùc lôùn coù phaûi bao giôø cuõng chòu hoïa lôùn chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi laøm ñieàu thieän nhoû coù theå ñöôïc phöôùc lôùn. Ngöôøi laøm ñieàu aùc lôùn coù theå chæ chòu hoïa nhoû. Ñoù laø khi ngöôøi laøm ñieàu aùc ngaøy ñeâm hoái loãi, thì ñieàu aùc aáy cuõng ngaøy ñeâm vôi bôùt maø nhoû ñi. Ngöôøi laøm ñieàu thieän ngaøy ñeâm nghó ñeán ñeàu thaáy hoan hyû vui möøng, neân ñöôïc phöôùc raát lôùn.

“Nhö luùc Phaät coøn taïi theá, coù ngöôøi bò cuït tay chaân, thaønh taâm daâng cuùng cho Phaät chæ moät caønh hoa sen. Khi aáy Phaät daïy chö tyø-kheo raèng: ‘Ngöôøi cuït tay chaân naøy, töø nay veà sau traûi qua chín möôi moát kieáp khoâng bò ñoïa vaøo caùc ñöôøng döõ laø ñòa nguïc, suùc sanh, ngaï quyû, ñöôïc sanh leân coõi trôøi. Sau khi maõn phöôùc ôû coõi trôøi roài, ñöôïc sanh trôû laïi laøm ngöôøi.’

“Do chuyeän aáy, baàn taêng bieát laø ngöôøi laøm ñieàu thieän nhoû coù theå ñöôïc phöôùc lôùn.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!” °°° Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö ngöôøi trí laøm aùc vaø ngöôøi ngu laøm aùc, ngöôøi naøo chòu hoïa lôùn hôn?”

114

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Na-tieân ñaùp: “Ngöôøi ngu chòu hoïa lôùn, ngöôøi trí chòu hoïa nhoû.”

Vua noùi: “Khoâng theå nhö lôøi ñaïi ñöùc noùi ñöôïc. Nhö theo pheùp trò nöôùc cuûa traãm thì quan lôùn coù loãi xem laø toäi naëng, ngöôøi daân khoâng bieát maéc loãi thì xem laø toäi nheï. Cöù nhö lyù aáy maø xeùt, thì ngöôøi trí laøm aùc phaûi chòu hoïa lôùn, keû ngu laøm aùc phaûi chòu hoïa nhoû vaäy.”

Na-tieân hoûi: “Ví nhö coù hoøn saét ñoát noùng boû xuoáng ñaát. Coù hai ngöôøi, moät ngöôøi bieát ñoù laø hoøn saét noùng, moät ngöôøi khoâng bieát. Hai ngöôøi ñeàu buoäc phaûi naém laáy hoøn saét aáy, vaäy ngöôøi naøo bò boûng naëng hôn?”

Vua noùi: “Ngöôøi khoâng bieát phaûi bò boûng naëng hôn.”

Na-tieân noùi: “Cuõng nhö vaäy ñoù. Ngöôøi ngu laøm vieäc aùc khoâng bieát ñeå hoái loãi, neân theá naøo cuõng seõ maéc hoïa lôùn. Ngöôøi trí nhö coù lôõ laøm vieäc aùc, lieàn bieát ñoù laø vieäc khoâng neân laøm, ngaøy ngaøy thöôøng hoái loãi, vì vaäy maø seõ maéc hoïa nhoû thoâi.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

11. NGÖÔØI ÑAÉC ÑAÏO VAØ CAÙC VIEÄC LAÏ

Vua laïi hoûi: “Ngöôøi ta coù theå naøo duøng thaân theå naøy maø bay treân hö khoâng, leân ñeán coõi Phaïm thieân, hoaëc xuoáng thaáp taän coõi Uaát-ñan-vieät, hay laø ñeán nhöõng nôi theo yù muoán ñöôïc chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Coù theå ñöôïc.”

Vua hoûi: “Laøm sao coù theå ñöôïc nhö vaäy?”

Na-tieân hoûi vua: “Ñaïi vöông nhôù laïi luùc thieáu thôøi, coù luùc naøo chôi ñuøa nhaûy cao khoûi maët ñaát chöøng moät tröôïng chaêng?”

115

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua ñaùp: “Coù. Khi chôi ñuøa, coù luùc traãm nhaûy cao ñeán hôn moät tröôïng.”

Na-tieân noùi: “Ngöôøi ñaéc ñaïo roài, nhö trong yù muoán nhaûy leân ñeán coõi Phaïm thieân, hoaëc xuoáng coõi Uaát-ñan-vieät, cuõng chæ gioáng nhö vaäy thoâi.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!” °°° Vua laïi hoûi: “Sa-moân caùc vò daïy raèng: Coù loùng xöông daøi ñeán boán ngaøn daëm. Laøm sao laïi coù loùng xöông daøi ñeán nhö theá?”

Na-tieân hoûi: “Ñaïi vöông coù nghe noùi ngoaøi bieån lôùn coù gioáng caù goïi laø caù chaát, thaân noù daøi ñeán hai möôi taùm ngaøn daëm hay chaêng?”

Vua ñaùp: “Ñuùng laø coù nhö vaäy, traãm ñaõ töøng nghe noùi.”

Na-tieân noùi: “Nhö con caù aáy, thaân daøi hai möôi taùm ngaøn daëm, vaäy loùng xöông hoâng chæ daøi boán ngaøn daëm, sao ñaïi vöông laïi laáy laøm laï?”

12. NGÖNG HÔI THÔÛ

Vua hoûi: “Sa-moân caùc vò daïy raèng: Ngöôøi tu haønh coù theå ñoaïn döùt caû hôi thôû. Laøm theá naøo coù theå ñoaïn döùt ñöôïc hôi thôû?”

Na-tieân hoûi: “Naøy ñaïi vöông, ñaïi vöông coù töø ng nghe noùi ngöôøi coù yù chí chaêng?”

Vua ñaùp: “Traãm coù nghe.”

116

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Na-tieân hoûi: “Vaäy ñaïi vöông coù nghó laø yù chí aáy ôû trong thaân ngöôøi chaêng?”

Vua ñaùp: “Theo traãm nghó thì ñuùng laø yù chí aáy ôû trong thaân ngöôøi.”

Na-tieân noùi: “Naøy ñaïi vöông, nhö ñaïi vöông noùi ñoù laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ngu si voâ trí, khoâng theå cheá phuïc ñöôïc thaân vaø mieäng, khoâng theå thoï trì vaø laøm theo kinh ñieån, giôùi luaät cuûa Phaät. Nhöõng ngöôøi nhö vaäy, thaân theå hoï cuõng khoâng theå ñaït ñeán söï an vui.1 “Coøn nhö ngöôøi hoïc ñaïo tu haønh, coù theå cheá phuïc ñöôïc thaân vaø mieäng, coù theå thoï trì vaø laøm theo kinh ñieån, giôùi luaät cuûa Phaät, neân coù theå ñaït ñeán nhaát taâm, chöùng ñaéc töù thieàn,2 khi aáy coù theå khoâng caàn phaûi giöõ hôi thôû nhö ngöôøi thöôøng.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay!”

1

ÔÛ ñaây, nhaø vua hieåu theo thoâng thöôøng laø yù chí luoân ñi lieàn vôùi thaân theå.

Ngaøi Na-tieân sau ñoù môùi chæ roõ laø tröôøng hôïp naøy chæ ñuùng vôùi nhöõng ngöôøi taàm thöôøng khoâng chöùng ñaéc. Vôùi keû chöùng ñaéc vaøo caùc caûnh giôùi cao cuûa thieàn ñònh thì khoâng coøn troùi buoäc trong thaân theå naøy nöõa. Khi hieåu ñöôïc ñieàu naøy thì vua cuõng hieåu raèng vieäc ngöng hôi thôû laø coù theå laøm ñöôïc.

2 Töù thieàn: boán caáp ñoä thieàn ñònh ñaït ñöôïc töø thaáp ñeán cao, goàm coù: 1. Sô thieàn: taâm taäp trung vaøo moät caûnh, caùc taâm taàm (vitarka), töù (vicāra), hoaøn toaøn li duïc vaø khoâng coøn caùc baát thieän phaùp. Ngöôøi ñaït sô thieàn caûm nhaän traïng thaùi hyû (priti), laïc (sukha) vaø xaû (upeksā). 2. Nhò thieàn: taâm khoâng coøn taàm, töù. Noäi tónh, nhaát taâm. Traïng thaùi naøy laø hyû, laïc, xaû. 3. Tam thieàn: lìa traïng thaùi hyû, chæ coøn traïng thaùi xaû vaø laïc. 4. Töù thieàn: lìa traïng thaùi laïc, chæ coøn rieâng caûm giaùc xaû vaø chaùnh nieäm. Ngöôøi ñaït boán pheùp thieàn aáy thì thaàn thöùc vöôït khoûi coõi Duïc giôùi, leân tôùi coõi Saéc giôùi, nhöng chöa vaøo coõi Voâ saéc giôùi. Nhö vaäy, vieäc ñoaïn döùt hôi thôû khoâng phaûi laø vieäc laï khoâng laøm ñöôïc.

117

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN 13. TRÍ TUEÄ CUÛA NGÖÔØI ÑAÉC ÑAÏO

Vua hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö ngöôøi ta goïi teân bieån, vì sao goïi nhö vaäy? Hoaëc giaû goïi nöôùc laø bieån chaêng? Hoaëc do ñieàu gì maø goïi teân laø bieån?”

Na-tieân ñaùp: “Goïi teân laø bieån, bôûi vì trong nöôùc bieån coù moät nöûa phaàn laø muoái.”1 Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö ngöôøi sau khi ñaõ ñaéc ñaïo, coù theå suy xeùt thaáu ñaùo nhöõng vieäc huyeàn vi saâu xa hay chaêng?”

Na-tieân ñaùp: “Taát nhieân laø vaäy. Ngöôøi sau khi ñaéc ñaïo roài coù theå suy xeùt thaáu ñaùo nhöõng vieäc huyeàn vi saâu xa. Nhö kinh ñieån cuûa Phaät truyeàn daïy chính laø nhöõng vieäc huyeàn vi saâu xa nhaát, khoâng theå öôùc löôïng heát, nhöng laáy caùi trí cuûa ngöôøi sau khi ñaéc ñaïo thì ñeàu coù theå hieåu thaáu ñöôïc.”

Vua taùn thaùn raèng: “Hay thay!”

Vua laïi hoûi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö giöõa thöùc, trí vaø taùnh, ba ñieàu aáy coù gioáng nhau hay chaêng? Hay khaùc bieät nhau?”

Na-tieân ñaùp: “Thöùc laáy söï nhaän bieát laøm chính, trí coù theå hieåu ñöôïc ñaïo, coøn taùnh thì nhö hö khoâng. Ba ñieàu aáy khoâng phaûi laø baûn ngaõ.”2

1

Ñoaïn naøy hoaøn toaøn chæ coù yù nghóa trong tieáng Phaïn, vì tieáng Phaïn goïi bieån laø samudda, cuõng haøm nghóa laø muoái vaø nöôùc baèng nhau. Vua ñöa ra chaát vaán naøy chæ nhaèm vaøo kieán thöùc chung, khoâng lieân quan ñeán ñaïo lyù, neân chuùng toâi coù löôïc boû hai caâu.

2 Baûn Haùn vaên duøng nhaân thaàn (人神), trí (智) vaø töï nhieân (自然). Veà nhaân thaàn chính laø chæ cho thaàn thöùc, nhö trong nhöõng ñoaïn tröôùc chuùng toâi ñaõ coù so saùnh chæ ra, coøn töï nhieân xeùt theo nghóa trong ñoaïn naøy chính laø theå taùnh.

Caâu cuoái duøng voâ höõu nhaân (無有人) laø khoâng coù ngöôøi. Thaät ra ngöôøi ôû ñaây muoán chæ ñeán baûn ngaõ, nhö trong moät ñoaïn tröôùc ñaõ coù duøng töông töï. Ñoaïn

118

TU TAÄP VAØ GIAÛI THOAÙT Vua hoûi: “Vaäy phaûi do ñaâu maø nhaän ñöôïc baûn ngaõ? Maét thaáy hình saéc, tai nghe aâm thanh, muõi ngöûi höông, löôõi bieát vò, thaân bieát phaân bieät meàm maïi hay thoâ nhaùm, yù bieát phaân bieät caùc vieäc thieän aùc. Trong nhöõng ñieàu aáy neân nhaän ñaâu laø baûn ngaõ?”

Na-tieân hoûi vua: “Nhö noùi baûn ngaõ ôû trong thaân, qua con maét maø nhìn ra caûnh vaät, vaäy khoeùt boû con maét ñi, coù theå nhìn thaáy xa hôn chaêng?1 Khoeùt roäng tai ra, coù nghe ñöôïc xa hôn chaêng? Khoeùt muõi roäng ra, coù theå ngöûi ñöôïc nhieàu muøi höông hôn chaêng? Môû mieäng roäng hôn, coù bieát ñöôïc nhieàu vò hôn chaêng? Caét loät da ra, coù nhaän bieát xuùc chaïm nhieàu hôn chaêng? Dieät boû yù chí, coù laøm cho tö töôûng maïnh meõ hôn chaêng?”

Vua ñaùp: “Ñeàu khoâng phaûi.”

Na-tieân noùi: “Naøy ñaïi vöông! Ñaïi vöông neân bieát raèng, vieäc Phaät ñaõ laøm ñöôïc laø raát khoù. Choã hieåu bieát cuûa Phaät laø raát thaâm saâu, vi dieäu.

“Lôøi Phaät noùi coù theå thaáu trong loøng ngöôøi, maét nhìn thaáy söï vieäc ñeàu coù theå giaûi thích roõ. Chaúng nhöõng giaûi ñöôïc nhöõng vieäc maét thaáy, caû nhöõng vieäc tai nghe, muõi ngöûi, löôõi neám, thaân chaïm, ñeàu coù theå giaûi roõ. Ngaøi cuõng coù theå giaûi roõ caùc vieäc thaønh baïi, tröø ñöôïc caùc moái nghi, giaûi roõ caùc yù nghó, giaûi roõ caû nhöõng vieäc thaàn bí.

“Naøy ñaïi vöông! Nhö ngöôøi ta ngaäm moät nguï m nöôùc bieån vaøo mieäng, coù theå phaân bieät ñöôïc trong aáy laø bao nhieâu phaàn vaên tieáp theo seõ laøm roõ hôn caùc nghóa naøy, vì nhaém ñeán phaù vôû yù töôûng chaáp ngaõ, cho raèng coù moät “caùi ta” ñang laø chuû theå tieáp caän cuøng söï vaät khaùch theå.

1 Trong moät ñoaïn ñoái thoaïi tröôùc ñaây, ngaøi Na-tieân ñaõ töøng giaûng roõ lyù naøy roài, ôû ñaây ngaøi chæ laäp laïi toùm taét. (Xem muïc Baûn ngaõ, thöù 8, phaàn I ôû Quyeån Trung.

119

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN nöôùc suoái, hoaëc nöôùc cuûa soâng naøy, soâng kia... ñaõ chaûy ra bieån hay chaêng?”

Vua noùi: “Caùc doøng nöôùc ñeàu ñaõ hôïp nhaát, khoâng theå phaân bieät ñöôïc.”

Na-tieân noùi: “Vieäc maø Phaät laøm ñöôïc cuõng khoù khaên nhö phaân bieät caùc vò nöôùc khaùc nhau trong nöôùc bieån vaäy. Nay vieäc nöôùc bieån laø vieäc tröôùc maét maø ñaïi vöông coøn khoâng theå phaân bieät bieát roõ, huoáng chi thaàn thöùc khoâng theå bieát ñöôïc trong thaân theå, voán coù saùu vieäc khoâng theå thaáy?

“Saùu vieäc aáy, ñöùc Phaät ñeàu ñaõ giaûng roõ laø: töø taâm nieäm ñeán choã maét thaáy, töø taâm nieäm ñeán choã tai nghe, töø taâm nieäm ñeán choã muõi ngöûi, töø taâm nieäm ñeán choã löôõi neá m, töø taâm nieäm ñeán choã thaân xuùc chaïm phaân bieät caùc söï khoå, vui, laïnh, noùng, thoâ, cöùng.

“Tuøy choã taâm nieäm höôùng ñeán, Phaät ñeàu coù theå phaân bieät giaûi roõ.”

Vua taùn thaùn: “Hay thay! Hay thay!”

120

ÑOAÏN KEÁT IV. ÑOAÏN KEÁT Khi aáy, ñaïi ñöùc Na-tieân noùi: “Ñaõ quaù nöûa ñeâm roài, baàn taêng xin ñöôïc caùo lui.”

Vua laäp töùc sai caùc quan caän thaàn laáy boán taám vaûi cuoän laïi, taåm daàu vaøo vaø ñoát leân thaønh ñuoác ñeå ñöa ñaïi ñöùc Na-tieân veà. Vua baûo caùc caän thaàn raèng: “Caùc ngöôi phaûi haàu haï ñaïi ñöùc gioáng nhö haàu haï traãm.”

Caùc quan ñeàu tuaân meänh.

Vua laïi noùi: “Neáu ñöôïc baäc thaày nhö ñaïi ñöùc Na-tieân ñaây, laïi ñöôïc ngöôøi ñeä töû nhö ta, thì ñaïo phaùp coù theå nhanh choùng ñaït ñeán vaäy.”

Nhöõng ñieàu vua hoûi ñeàu ñöôïc Na-tieân traû lôøi caën keõ, neân vua heát söùc hoan hyû, vui möøng.

Vua sai xuaát kho laáy ra moät taám aùo giaù trò ñeán möôøi vaïn quan tieàn ñeå daâng cuùng cho ñaïi ñöùc Na-tieân. Vua laïi noùi: “Töø nay veà sau, nguyeän ñaïi ñöùc cuøng vôùi taùm möôi vò sa-moân 1 ngaøy ngaøy thoï nhaän söï cuùng döôøng cuûa traãm, töø söï aên uoáng cho ñeán baát cöù nhöõng moùn gì maø caùc vò caàn ñeán. Traãm xin ñöôïc cung caáp taát caû.”

Na-tieân noùi: “Ñaïi vöông! Chuùng toâi ñeàu laø nhöõng keû tu haønh, khoâng coù tham muoán gì caû.”

1

Choã naøy baûn Haùn vaên ghi laø “baùt baùch” (八百), nghóa laø 800 vò. Nhöng trong ñoaïn ñaàu coù noùi soá sa-moân ôû chuøa ra ñi theo ngaøi Na-tieân laø 80 vò. Chuùng toâi xeùt thaáy con soá naøy hôïp lyù hôn neân giöõ theo cho nhaát quaùn. Coøn soá 800 khoâng bieát töø ñaâu ra. Nhö noùi laø soá taêng ôû chuøa thì nhaø vua khoâng bieát, vì ñaây laø laàn ñaàu tieân vua bieát ñeán ngaøi Na-tieân vaø töï vieän naøy.

121

KINH TYØ KHEO NA TIEÂN Vua noùi: “Tuy vaäy, ñaïi ñöùc cuõng neân töï giöõ mình vaø giöõ gìn giuùp cho traãm nöõa.”

Na-tieân hoûi: “Theá naøo laø töï giöõ mình, vaø giöõ gìn cho ñaïi vöông?”

Vua noùi: “Nhö ñaïi ñöùc khoâng nhaän söï cuùng döôøng cuûa traãm, ngöôøi ñôøi seõ baøn taùn, dò nghò.

“Hoaëc cho raèng traãm tham tieác, keo laän. Ñaïi ñöùc ñaõ vì traãm giaûi ñaùp heát thaûy caùc ñieàu nghi vaán, maø laïi khoâng coù gì ban thöôûng.

“Hoaëc cuõng coù theå noùi raèng: Ñaïi ñöùc Na-tieân khoâng giaûi ñaùp ñöôïc nhöõng ñieàu hoaøi nghi cuûa vua, neân khoâng ñöôïc ban thöôûng.

“Nhö ñaïi ñöùc thoï nhaän, seõ giuùp cho traãm ñaây ñöôïc phaàn phöôùc ñöùc, maø ñaïi ñöùc cuõng giöõ ñöôïc danh thôm.”

Vua laïi noùi: “Baïch ñaïi ñöùc, nhö con sö töû bò nhoát ôû trong loàng baèng vaøng, trong loøng vaãn thöôøng mong muoán ñöôïc töï do.

Traãm ngaøy nay tuy laøm vò quoác vöông, ôû trong cung ñieän naøy, nhöng loøng thaät chaúng ñöôïc vui, chæ mong muoán ñöôïc lìa boû vieäc nöôùc ñeå xuaát gia hoïc ñaïo.”

Vua noùi xong, Na-tieân töø bieät trôû veà chuøa. °°° Na-tieân ra veà roài, vua moät mình töï nghó: “Traãm ñaõ hoûi ñaïi ñöùc Na-tieân nhöõng vieäc gì? Na-tieân ñaõ vì traãm giaûng giaûi nhöõng vieäc gì?”

Roài vua töï nghó raèng: “Nhöõng gì traãm ñaõ hoûi, Na-tieân ñaõ giaûi ñaùp heát, khoâng coøn vieäc gì nöõa!”

122

ÑOAÏN KEÁT Ñaïi ñöùc Na-tieân veà ñeán chuøa cuõng töï nghó raèng: “Nhaø vua ñaõ hoûi ta nhöõng vieäc gì? Ta ñaõ giaûi ñaùp cho vua nhöõng vieäc gì?”

Roài ngaøi töï nghó: “Nhöõng gì vua ñaõ hoûi, ta ñeàu ñaõ giaûi ñaùp heát roài!”

Hai ngöôøi ñeàu suy nghó nhö vaäy cho ñeán khi trôøi saùng.

Saùng hoâm sau, ñaïi ñöùc Na-tieân ñaép y mang baùt ñeán cung vua, vaøo thaúng trong ñieän maø ngoài. Vua lieàn ñeán tröôùc ngaøi laøm leã, roài cuõng ngoài xuoáng moät beân.

Vua thöa vôùi ñaïi ñöùc Na-tieân raèng: “Baïch ñaïi ñöùc, ñeâm hoâm qua khi ñaïi ñöùc ra veà roài, traãm moät mình töï suy nghó veà nhöõng vieäc ñaõ hoûi ñaïi ñöùc, thaáy raèng heát thaûy moïi vieäc ñeàu ñaõ ñöôïc giaûi thích roõ raøng. Traãm nghó nhö vaäy roài, trong loøng raát hoan hyû, naèm yeân khoâng nguû cho ñeán saùng.”

Na-tieân noùi: “Naøy ñaïi vöông, ñeâm hoâm qua khi baàn taêng veà ñeán chuøa roài, cuõng suy nghó laïi nhöõng ñieà u ñaïi vöông ñaõ hoûi, thaáy raèng moïi vieäc ñeàu ñaõ ñöôïc giaûi thích roõ raøng. Baàn taêng nghó nhö vaäy roài, trong loøng raát hoan hyû, naèm yeân khoâng nguû cho ñeán saùng.”1 Noùi xong, Na-tieân caùo töø ra veà. Vua ñöùng daäy laøm leã tieãn chaân. °°°

1

Ñieàu thuù vò ôû ñaây laø söï töông ñoàng giöõa hai taâm hoàn lôùn. Ngöôøi hoûi laáy laøm hoan hyû vì ñöôïc giaûi ñaùp, vaø ngöôøi ñaùp cuõng laáy laøm hoan hyû vì ñaõ traû lôøi heát nhöõng caâu hoûi veà ñaïo phaùp.

123