Wizja rozwoju Krakowa
Społeczna i kulturowa tożsamość Krakowa Kraków to nie tylko zachowany do dziś średniowieczny układ Starego Miasta, to nie tylko Wawel czy doniosłe wydarzenia historyczne, które rozgrywały się w mieście, ale także ludzie – społeczeństwo, budujące swoją tożsamość i miejsce w europejskiej wspólnocie przez wieki, czemu niewątpliwie sprzyjało położenie miasta na skrzyżowaniu najważniejszych szlaków komunikacyjnych. Jednym z przełomowych wydarzeń w życiu Krakowa, które zadecydowało o jego przynależności do kultury zachodu i stało się deklaracją gotowości dzielenia z Europą tych samych wartości, była lokacja miasta na prawie magdeburskim, co wiązało się z wytyczeniem regularnej zabudowy, przyznaniem Radzie Miejskiej sporych uprawnień oraz przyjęciem niemieckiego ius scriptum czyli prawa pisanego. Silna władza samorządowa i światły mecenat władców sprzyjał rozwojowi handlu, rzemiosła, architektury i sztuki. To krakowska Rada Miejska powierzyła wykonanie ołtarza dla kościoła Mariackiego w Krakowie cieszącemu się już znaczną reputacją niemieckiemu artyście Witowi Stwoszowi, a doceniając jego twórczość, także pod względem finansowym, zatrzymała go na długie lata w mieście. W efekcie powstało dzieło niezwykłe, artystycznie doskonałe, o wyjątkowej skali ekspresji i mimo, że ruch postaci i nieznany dotąd realizm w ich przedstawieniu był w ówczesnym Krakowie całkowicie nowy, Ołtarz Mariacki przyjęty został przez krakowian z najwyższą aprobatą czego wyrazem była pochwalna ocena zawarta w erekcyjnym dokumencie ołtarza podkreślająca inwencję mistrza i zalety dzieła – ingenium et labor. Kraków stwarzał także dobre warunki do intelektualnego rozwoju społeczeństwa. Uniwersytet krakowski, wzorowany na uniwersytetach włoskich w Padwie i Bolonii, wkrótce po założeniu stał się ważnym ośrodkiem naukowym nie tylko w Europie środkowej. Atmosfera stolicy wielkiej monarchii, różnorodność kulturowa, mnogość kontaktów zagranicznych i bogactwo życia codziennego przyciągało do Krakowa studentów nie tylko z krajów przyległych, ale i z innych części świata. Jednym z nich był studiujący przez 4 lata na Wydziale Artium Mikołaj Kopernik, którego dzieło przedstawiające heliocentryczną wizję wszechświata wywołało jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, otwierając ścieżkę światowego postępu w badaniach kosmosu. Roli Krakowa, jako wiodącego w kraju ośrodka nauki, kultury i sztuki nie były w stanie zakłócić niepomyślne, a często też rujnujące miasto decyzje i wydarzenia jak przeniesienie stolicy do Warszawy, wojny, rozbiory czy trudne czasy powojenne. Kraków starał się zawsze wywiązywać ze swej roli inkubatora szeroko rozumianej kultury, kształtował on bowiem i nadal kształtuje osobowości ważnych postaci świata artystycznego – malarstwa, literatury, teatru, filmu, muzyki czy filozofii. Tu pozostawili swą artystyczną spuściznę Jan Matejko, Stanisław Wyspiański, Wisława Szymborska. Tutaj studiował i tworzył jeszcze do niedawna Krzysztof Penderecki. Z Krakowa też – miejsca wielowiekowego współistnienia dwóch kultur – chrześcijańskiej i żydowskiej – podążył Karol Wojtyła – Jan Paweł II – aby objąć Tron Piotrowy w Watykanie. Można stawiać hipotezę, że miasto i jego mieszkańcy byli i są wyposażeni w swoisty kod DNA, określający ich wielki potencjał w sferze dokonań cywilizacyjno-kulturowych. W tym mieście społeczeństwo zawsze przejawiało potrzebę kształcenia się, zdobywania nowych doświadczeń szanując jednak zarówno dokonania przeszłych pokoleń jak i współczesnych twórców oraz ludzi nauki, otaczając ich szacunkiem należnym autorytetom. Społeczna estyma dla przedstawicieli elit krakowskiego środowiska artystycznego i naukowo-dydaktycznego oraz ich wysoka pozycja w kręgach rządowych budowały i nadal powinny budować wysoką rangę miasta w skali kraju, Europy i świata.
Bogactwo historycznej spuścizny Krakowa przejawia się również w jego zabudowie – strukturze jego najstarszej średniowiecznej części i w kwartałach późniejszych – osiemnasto i dziewiętnasto-wiecznych, budowanych zgodnie z trendami rozwojowymi przyjmowanymi w Europie zachodniej. Lokalna architektura i ogromne bogactwo jej stylistycznych kierunków, nawarstwiających się przez wieki i występujących w nadzwyczaj oryginalnej postaci, wskazuje na silne związki Krakowa z miastami europejskimi. Jest też świadectwem wpływu wzorców sztuki germańskiej, włoskiej, austriackiej a nawet rosyjskiej na krakowską architekturę oraz trwałości relacji międzynarodowych i permanentnego rozwoju miasta. Kraków jest dzisiaj miastem lubianym i podziwianym zarówno przez mieszkańców jak i przez odwiedzających. Jest miastem przyjaznym niezależnie od nawarstwiających się niedoskonałości tak w rozbudowującej się i przekształcanej strukturze urbanistycznej jak i w systemie infrastruktury, szczególnie środków transportu i warunków przemieszczania się. Mimo wielu braków posiada jednak nadal olbrzymi potencjał rozwojowy, którego bazą jest społeczeństwo i kulturowe nawarstwienia. W dalszym ciągu rosną tutaj, szczególnie po zmianach ustrojowych, ośrodki akademickie. Uczy się w nich ponad 180 000 studentów, a kadra akademicka liczy ponad 13 000 pracowników*. Kraków jest zatem miejscem, gdzie rodzą się młodzieżowe przyjaźnie, również międzynarodowe, gdzie kształtują się postawy obywatelskie i wspólne ideały. Miasto staje się ‘kuźnią’ przyszłych więzi wspólnotowych, wolnych od uprzedzeń kulturowych i ksenofobii. Nie do końca rozpoznaną i docenianą przez krakowian cechą miasta są jego uwarunkowania przyrodnicze. Zróżnicowana rzeźba terenu i szata roślinna tworzy urocze miejsca, zapraszające do wypoczynku, pośród których wyróżniają się parki Krakowski, Jordana czy Bednarskiego, Zalew Zakrzówek przypominający chorwackie wybrzeże oraz największa na mapie zielona enklawa – Lasek Wolski. Fenomenem na skalę europejską są jednak przede wszystkim krakowskie Błonia – rozległa łąka o powierzchni 48 ha, znajdująca się niemal w centrum miasta. Rzeka Wisła z jej meandrami także stanowi ogromne bogactwo miasta, a jej bulwary z zabytkowymi budowlami hydrotechnicznymi, które uzyskały status obszarów parkowych, zostały dostrzeżone jako znakomite miejsce rekreacyjne przez krakowian i turystów. Z Wisłą związane są też pomysły na ‘rzekę w mieście’, która łączy a nie dzieli, czego dowodem może być przyjęcie takiej tematyki jako hasła Międzynarodowego Biennale Architektury, Kraków 2019. Obok wielu w Krakowie obiektów monumentalnych o historycznym rodowodzie, wyróżniających się na tle zwartej tkanki miejskiej takich, jak zamek królewski i katedra na Wawelu, Sukiennice na Rynku , liczne kościoły, fragmenty murów miejskich czy Teatr Słowackiego, pojawiły się w ostatnich dekadach ‘monumenty’ o nowych funkcjach – nowe rozpoznawalne znaki w urbanistycznej tkance miasta, zajmujące ważne pozycje w zmieniającym się systemie społecznych wartości. Wymienić tu należy Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha przy ulicy Konopnickiej (1), Centrum Kongresowe ICE przy Rondzie Grunwaldzkim (2), Muzeum Lotnictwa Polskiego w Czyżynach (3), Tauron Arenę na osiedlu Dąbie (4), Audytorium Maximum UJ przy ulicy Krupniczej (5), Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora – Muzeum CRICOTEKA przy ulicy Nadwiślańskiej (6), Małopolski Ogród Sztuki przy ulicy Rajskiej (7) i Halę 100-lecia Crtacovii przy ulicy Foscha (8).
1. Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie, Autor: Arata Isozaki, Ingarden & Evý Architekci
2. Centrum Kongresowe w Krakowie, Autor: Ingarden & Evý Architekci
3. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Autor: Pysall.Ruge Architekten oraz Bartłomiej Kisielewski
4. Tauron Kraków Arena, Autor: PERBO – PROJEKT SP. z o.o. / MODERN CONSTRUCTION SYSTEMS Sp. z o.o, arch. Piotr Łabowicz, arch Marcin Kulpa, arch W.Ryżyński
5. Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Autor: Wizja sp. z o.o.
6. Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora „Cricoteka” w Krakowie Autor: Wizja sp. z o.o. oraz nsMoonStudio w ramach IQ2-Group Consortium
7. Małopolski Ogród Sztuki w Krakowie, Autor: Ingarden & Evý Architekci
8. Hala 100-lecia Cracovii przy al. Focha w Krakowie, Autor: Biuro Projektów Lewicki Łatak
Wielowątkowe piękno Krakowa, jego otwartość i bezpieczeństwo sprawia, iż staje się on miejscem organizacji licznych krajowych i międzynarodowych wydarzeń, a wybitna oferta kulturowa przyciąga miliony odwiedzających. W wielu rankingach Kraków lokuje się wśród najlepszych destynacji turystycznych świata. Pozostaje też niekwestionowanym liderem sektora usług dla biznesu oraz usług IT. Zjawiska te wywołują sprzeczne oceny, są też powodem powstawania różnych, często przeciwstawnych koncepcji rozwojowych. Z jednej strony, napływ odwiedzających może stać się dla miasta olbrzymim zagrożeniem. Atrakcyjne miejsca spędzania wolnego czasu oraz zadbane przestrzenie publiczne są co prawda mile widziane zarówno przez turystów jak i mieszkańców miasta, warunkiem jednak ich ‘pokojowego współistnienia’ jest zachowanie odpowiedniego poziomu kultury wszystkich użytkowników. Niestety nie zawsze tak się dzieje. Z drugiej zaś strony turystyka i związany z nią biznes, stanowią ogromny potencjał ekonomiczny, który ma pozytywny wpływ na gospodarkę i rynek pracy, a czynniki te stymulują rozwój miasta w wielu jego aspektach. Ostatnie dwadzieścia pięć lat, po trudnych wcześniej do przewidzenia przeobrażeniach społecznoustrojowych, cechuje niezwykła dynamika rozwojowa, w tym budowanie gigantycznej w skali, nowej struktury przestrzennej miasta w postaci mieszkań, biur i wszelkiego typu usług. W tym stosunkowo krótkim okresie dynamicznego rozwoju gospodarczego, zajmowanie terenów łatwo dostępnych pod zabudowę, szczególnie tych, których nie obejmowały plany miejscowe, a zmiana charakteru wielu nowopowstających budynków mieszkalnych i sprzedawanie ich jako lokali ‘pod wynajem’ powodować zaczęło w odniesieniu do stałych mieszkańców miasta wiele uciążliwości – głównie zaś hałas i brak dbałości o otoczenie, z którym jego czasowi użytkownicy się nie identyfikują. Także historyczna zabudowa miasta staje się w coraz większym zakresie sypialnią dla przyjezdnych, którzy zachowują się głośno w nocy, okupując ulice i lokale usługowe zlokalizowane w parterach budynków. Istnieje pilna potrzeba tworzenia dla stałych mieszkańców miasta miejsc zamieszkania o walorach spokojnych, niewielkich enklaw, dających szanse na poczucie wspólnoty, sprzyjające dbaniu o wspólnie użytkowaną przestrzeń, dobrze skomunikowaną z miejscami pracy, obszarami parkowymi oraz historycznym centrum miasta. Mając na uwadze obraz przedstawiony powyżej, należy podjąć jak najszybciej strategiczną decyzję dotyczącą kierunków rozwoju miasta Krakowa. Chodzi o to, by nie zaprzepaścić jego atutów, a równocześnie zabezpieczyć jego mieszkańcom godziwe warunki życia. Stworzenie wysokich w tym względzie standardów staje się priorytetem. Uwarunkowania rozwojowe miasta Na wstępie należy przywołać datę 1 stycznia 1995 roku. W tym dniu weszła w życie nowa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Mało kto w tamtym czasie zdawał sobie sprawę z tego, jak bardzo zaciąży ona na przyszłym ładzie przestrzennym miast i wsi w całej Polsce. Następstwem tej ustawy, która wprowadzała wiele nowych uwarunkowań prawnych, w tym szczególnie w odniesieniu do własności gruntów, była nie do końca przemyślana decyzja o kasacji obowiązujących planów miejscowych. Wprowadzono też, w imię zerwania z PRL-owską tradycją planowania, nowe prawo – ‘prawo dobrej kontynuacji’, które paradoksalnie doprowadziło do degradacji wielu założeń przestrzennych w całym kraju. Zarówno decyzje o warunkach zabudowy jak i nowe instrumenty planowania, takie jak studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany miejscowe miały być swoistym manifestem świadczącym o zerwaniu z dawnym system politycznospołecznym. Z tego też powodu, wiele wcześniej podjętych a właściwych decyzji planistycznych, zostało całkowicie przekreślonych i nie dało się już nigdy do nich powrócić. Co gorsza, mimo pełnej świadomości dużej szkodliwości niektórych obecnie funkcjonujących aktów prawnych, do dzisiaj nie dokonano ich niezbędnej korekty, nie odstąpiono też od wynikających z nich procedur. To, co można jednak poczytać za dużą wartość ustawodawczą, to zapis o 8 letniej karencji w egzekucji kasacji planów – tak więc dopiero w 2003 roku wszystkie plany miejscowe utraciły swoją ważność. W Krakowie, w momencie wejścia w życie nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym, urząd prezydenta miasta objął Józef Lassota. Powołał on na stanowisko architekta miasta Krakowa Stanisława Deńko, którego kandydatura wyłoniona została w drodze konkursu – w okresie zatem kadencji tego architekta obowiązywała wspomniana wcześniej karencja, utrzymująca dotychczas funkcjonujące instrumenty planowania przestrzennego. Tak się szczęśliwie złożyło, że Kraków dysponował wtedy niedawno sporządzonym przez Zygmunta Ziobrowskiego i Magdalenę Jaśkiewicz planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego Krakowa (9) i kilkoma planami miejscowymi. W dużym stopniu były to zbawienne dokumenty, umożliwiające kontynuację wizji planistycznej, której wartość dzisiaj należy z pewnością docenić. Szczególnie ważną decyzją zawartą w planie ogólnym była zasada utrzymania modelu miasta opartego na koncentryczno-promienistym układzie ulic i ważnych arterii komunikacyjnych. W tamtym czasie nikt jeszcze nie przewidywał tak potężnej eksplozji działań inwestycyjnych, jaką obserwujemy dzisiaj.
9. Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Krakowa
Wspomniany wyżej plan ogólny Krakowa nosił znamiona klasycznego instrumentu planistycznego, w którym czynnik kompozycyjny nowej struktury miasta zależał od relacji funkcjonalno-przestrzennych w poszczególnych jego obszarach. Plan ten brał też pod uwagę przyszłe przeobrażenia cywilizacyjne, przekształcenia w sferze produkcji czy potrzebę rewitalizacji miejsc zdegradowanych, ewidentnie nie nadających się do dalszego użytkowania. Dzisiejsze idee zawarte we wprowadzonej w 2015 roku ustawie rewitalizacyjnej już wtedy znalazły swoje urzeczywistnienie. Koncepcja planu ogólnego wyznaczała koncentryczny system dróg w czterech pierścieniach okrążających Stare Miasto. Już wtedy wiadomo było, że druga obwodnica miasta nie wytrzyma naporu szybko rosnącego ruchu samochodowego we wszystkich jego postaciach. Transport publiczny, prywatny i towarowy zaczął narastać w niezwykłym tempie. Trzecia obwodnica miasta stała się koniecznością. Jej trasa została bardzo sprytnie wyznaczona ustaleniami tego planu. Na jej projektowanym obwodzie znalazły się tereny dawnych zakładów produkcyjnych lub takie, które nadawały się pod rozwój nowych inwestycji. Te ostatnie zidentyfikowano w pobliżu skrzyżowań obwodnicy z drogami promieniście biegnącymi do centrum miasta (10).
10. Koncentryczno-promienisty system komunikacji kołowej miasta Krakowa
Uwarunkowania wynikające z planu przesądziły poniekąd o dalszym rozwoju miasta Krakowa. Tereny poprzemysłowe miały w planie status miejsc przeznaczonych pod wszelkiego rodzaju usługi. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. pojawiły się w Polsce pierwsze wielko-powierzchniowe obiekty handlowe, finansowane najczęściej przez inwestorów zagranicznych. W tamtym czasie panowały poglądy, zarówno wśród większości architektów, urbanistów, jak i społeczeństwa, że duże obiekty handlowe należy lokalizować na peryferiach miast i przy najbardziej zewnętrznych arteriach komunikacyjnych. Wśród architektów i urbanistów pojawiały się też zdania przeciwne. Doświadczenia bowiem Stanów Zjednoczonych czy Niemiec wskazywały, iż efektem takich działań jest ‘obrastanie’ tego typu handlu nową tkanką mieszkaniową. Negatywne skutki powstawania wokół historycznych miast osiedli satelitarnych, generujących w ich kierunku znaczny ruch samochodowy, to strata czasu i pieniędzy na transport oraz wzrost zanieczyszczenia środowiska. Dzięki swej atrakcyjności i dużej ofercie towarów w jednym miejscu, galerie handlowe stały się też konkurencyjne w stosunku do tradycyjnych sklepów przyulicznych. Obok wspomnianych wyżej obiektów handlowych, które przyciągnęły usługi biurowe i hotele, w strukturze miasta zidentyfikowano też miejsca o dużym potencjale tworzenia intensywnie użytkowanych i atrakcyjnych przestrzeni publicznych. Należy do nich zaliczyć Krakowskie Centrum Komunikacyjne przy ulicy Pawiej (11), obszar dawnej fabryki SOLVAY przy ulicy Wadowickiej obok Sanktuarium Jana Pawła II - już obecnie założenie architektoniczno-urbanistyczne o charakterze ikonicznym (12), kolejno - miejsce dawnych zakładów produkcyjnych i prefabrykacji płyt żelbetowych na Olszy, przy ulicy Dobrego Pasterza (13) oraz centrum handlowe Bronowice ujęte obowiązującym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego w rejonie ronda Ofiar Katynia . Jedynym terenem niezainwestowanym w pobliżu trzeciej obwodnicy miasta był obszar w sąsiedztwie dzielnicy Pychowice, tereny które Uniwersytet Jagielloński wybrał na lokalizację III-go Kampusu UJ (14). Dostrzeżenie potencjału wymienionych lokalizacji stało się podwaliną przyszłej koncepcji rozwoju Krakowa jako miasta zwartego – policentrycznego.
11. Krakowskie Centrum Komunikacyjne przy ul. Pawiej
12. Centrum handlowe oraz Centrum i Sanktuarium Jana Pawla II - Nie lękajcie się
13. Centrum handlowo-biurowe na Olszy, przy ulicach Dobrego Pasterza i Bora Komorowskiego
14. III Kampus UJ przy ulicy Grota Roweckiego
Policentryzm przyszłością rozwoju Krakowa – wizja Wizji Wraz z upływem lat miasta rozrastają się. Pierwotna tkanka urbanistyczna – jak w przypadku Krakowa Stare Miasto, powstałe w epoce średniowiecza – obrastało z czasem kolejnymi kwartałami zabudowy, tworzącymi strefę śródmiejską (15), następnie poszerzało swoje terytorium, począwszy od Nowej Huty (16), o enklawy modernistycznej zabudowy drugiej połowy XX wieku, np. Osiedle Podwawelskie (17), by wreszcie w ostatnich dekadach osiągnąć formę ‘hybrydową’, usianą różną pod względem charakteru i rodzaju zabudowy strukturą, często powstającą w wyniku przypadku, bez żadnych odniesień do historycznej tkanki śródmiejskiej – Ruczaj-Zaborze (18).
15. Śródmieście
Niewątpliwą wartością Krakowa, stosunkowo późno docenioną zarówno w kraju jak i w świecie zachodnim jest Nowa Huta, będąca fenomenem urbanistycznym w skali Europy. Koncepcja urbanistyczna tworzonego od podstaw miasta dla nowego socjalistycznego człowieka, wyłoniona w drodze konkursu, była twórczym rozwinięciem włoskich, renesansowych idei miasta idealnego. Bazowała też na idei jednostki sąsiedzkiej C. A. Perrego. Dzisiejsza Nowa Huta to jedna z dzielnic Krakowa, a osiedla wokół Placu Centralnego przepełnione zielenią, dobrze wyposażone w usługi, z zaprojektowanymi z rozmachem przestrzeniami publicznymi robią duże wrażenia na turystach – stały się bowiem symbolem starannego projektowania miasta i perełkami polskiego socrealizmu.
16. Nowa Huta
17. Osiedle Podwawelskie
18. Ruczaj - Zaborze Trendy modernistyczne w urbanistycznych realizacjach Krakowa miały dużo zalet, szczególnie z uwagi na preferencje rozwiązań z dużą ilością terenów zielonych, na walory kompozycyjne w tworzeniu wnętrz urbanistycznych czy dbanie o poprawę oświetlenia wnętrz mieszkalnych bezpośrednim światłem słonecznym. Wadą jednak realizacji tego typu było pozbawienie zespołów mieszkaniowych, głównie w pierwszych etapach ich budowy, wystarczającej ilości usług, szczególnie handlu i ich rozproszenie, często w oderwaniu od funkcji mieszkaniowej. Powstały mono-funkcyjne zespoły zabudowy – ‘dzielnice-sypialnie’. Modernistyczna segregacja funkcji produkcyjnych i polityka sektorowa nie zdały egzaminu. Dodatkowo, brak wyrazistego podziału i wytyczenia granic pomiędzy gruntami prywatnymi, pół-publicznymi i publicznymi pozbawiło tereny niezbędnej opieki i dbania o ich jakość ze strony użytkowników oraz jakiejkolwiek odpowiedzialności za ich stan zagospodarowania. Jak wspomniano wcześniej, fatalne skutki ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 1995 roku znajdują odbicie w chaosie struktur urbanistycznych. Jednym z najbardziej uciążliwych zjawisk jest obrastanie promienistych dróg dojazdowych do centrum miasta zabudową o charakterze komercyjnym. Często także, bardzo blisko samych arterii, lokalizowana jest zabudowa mieszkaniowa, co powoduje konieczność stawiania ekranów akustycznych wzdłuż głównych ciągów, a korytarze komunikacyjne, które powinny stanowić wizytówkę miasta tworzą obecnie najbardziej zdegradowaną, w sensie jakości, przestrzeń publiczną. Obecnie, tendencje rozwojowe miasta, pod naporem rynku deweloperskiego, zmierzają w kierunku poszerzania strefy zabudowy śródmiejskiej, co wiąże się ze zwiększaniem jej intensywności. Zgodnie bowiem z obowiązującym prawem, odległości budynków w strefie śródmiejskiej mogą być zmniejszone o połowę w stosunku do regulacji warunków zabudowy w innych strefach. W rzeczywistości skutkuje to pogorszeniem warunków nasłonecznienia miejsc stałego pobytu ludzi, co wynika też z działania w obrębie XIX-wiecznej struktury urbanistycznej czyli wytyczonych wcześniej kwartałów zabudowy i niezbyt dużej szerokości traktów ulicznych. Rozszerzanie tej strefy i zmiany prawa w zakresie regulacji zabudowy, często nie nawiązującej żadnych relacji z historycznym sąsiedztwem, powoduje chaos i tworzy przytłaczającą wizerunkowo przestrzeń, zwłaszcza gdy duża wysokość zabudowy, ustalana w
drodze decyzji o warunkach zabudowy jest pochodną zasady ‘dobrego sąsiedztwa’. Omawiany kierunek rozwoju miasta może spowodować, że na skutek zagęszczania zabudowy znikną lub znacząco zawężą się korytarze naturalnego przewietrzania w całym obszarze miejskim, a miejsca o podwyższonym wskaźniku intensywności zabudowy w sąsiedztwie np. budynków niskich, będą rodziły w odbiorze krajobrazu miasta dysonans skalarny, co rodzi często negatywne skutki w mentalnym odbiorze wizerunku świata zewnętrznego. W prognozach dotyczących kolejnej nowelizacji studium rozwoju miasta Krakowa odśrodkowa tendencja rozrostu strefy śródmiejskiej jest wyraźna, co wobec przewidywanych efektów negatywnych jest bardzo niepokojące i może pogarszać znacząco warunki bytowe mieszkańców. Przeciwwagą dla istniejących trendów jest zaproponowana przez Stanisława Deńko we współpracy autorskiej z Robertem Ciułą w biurze architektonicznym Wizja koncepcja rozwoju Krakowa jako zwartego miasta policentrycznego. Jej ideą przewodnią jest wyznaczenie miejsc w całym obszarze metropolitalnym o dużych walorach centro-twórczych i z największym potencjałem w uzyskaniu statusu centrów lokalnych. Warunkiem sukcesu realizacji tej wizji będzie sporządzenie projektów urbanistycznych o wysokich walorach programowo-kompozycyjnych, nadających tym miejscom cech indywidualnych, łatwo rozpoznawalnych i wzbogaconych obiektami o znaczeniu ikonicznym. W wyniku analizy atutów miejsc, które mogłyby stać się nowymi centrami miasta, a także w oparciu o ruszt urbanistyczny wspomnianego wcześniej Planu Ogólnego autorstwa Zygmunta Ziobrowskiego i Magdaleny Jaśkiewicz dokonano wyboru sześciu lokalizacji przypisując im izochrony oddziaływania, czyli optymalnego zasięgu dostępności pieszej oraz kołowej i szynowej, obejmującej środki transportu zarówno prywatne jak i publiczne (19). Izochrony mają charakter modelowy, geometryczny, schematyczny, a ich faktyczne granice będą przystosowane do ‘rysunku’ elementów funkcjonalnego i strukturalnego porządku. Promienie dostępności lokalnych centrów to 1.5 do 2 km. Dystanse te powinny odpowiadać odległości przystanków środków szybkiego (najlepiej szynowego) transportu publicznego, który w zależności od wartości krajobrazowych otoczenia i potrzeby eliminacji miejsc kolizyjnych może przebiegać po terenie, pod ziemią i nad ziemią (20).
19. Model Policentryczny Miasta Krakowa
W obecnej dobie miasta odstępują od idei zoningu – w odniesieniu do stref funkcjonalnych i programu
użytkowego w mieście. Prezentowana propozycja rozwoju Krakowa jako miasta policentrycznego opiera się na zoningu w odniesieniu do współczynnika intensywności zabudowy. Polegać to ma na wyznaczeniu miejsc lokalizacji centrów lokalnych w obszarze miasta oraz na zasięgu ich oddziaływania w sferze możliwie szybkiej i łatwej dostępności z miejsc zamieszkania do miejsc pracy przy pomocy wszystkich możliwych środków transportu, a w odniesieniu do dystansu pieszej dostępności, w granicach od 10-ciu do 15-tu minut. Centra stają się obszarami zagęszczonej struktury miejsc zatrudnienia o różnych funkcjach w zależności od istniejącego obecnie lub proponowanego charakteru substancji programowej. W wyznaczonych strefach opisanego czasu dostępności zabudowa będzie miała status strefy śródmiejskiej. Oznacza to, że budynki będą mogły być w odległości wzajemnej od siebie o połowę bliżej niż w strefie miejskiej. Taki status wyznaczonych obszarów będzie gwarantem, że w innych miejscach nie będzie ponadnormatywnego zagęszczenia zabudowy, co pozwoli na stabilność i przewidywalność funkcjonalnej kondycji miejsc zamieszkałych i nowo projektowanych. Ułatwi to mieszkańcom dokonywanie właściwych wyborów lokalizacji miejsc zamieszkania.
20. Zintegrowany system szybkiej komunikacji szynowej Miasta Krakowa
Nowe Miasto. W syntetycznym obrazie zabudowy całego miasta, na który nałożone zostały zidentyfikowane wcześniej miejsca pod centra lokalne, zauważa się brak podobnej funkcji w południowo-wschodnich terenach miasta, położonych przy aglomeracyjnej sieci kolejowej w rejonie przystanków ‘Bieżanów i Prokocim’, obsługujących także rejon Rybitw. Równocześnie miejsce to leży na osi, która nosi charakter korytarza widokowego, mającego swój początek w dzielnicy Nowa Huta (21), a biegnącego wzdłuż Alei Róż, poprzez Plac Centralny (obecnie Plac Ronalda Regana) zatrzymującego się na miejscu widokowym na Skarpie Nowohuckiej (22) – skąd często można podziwiać Tatry – i dalej biegnącego w poprzek rzeki Wisły aż do rejonu wspomnianych przystanków kolejowych. Obecnie rejon ten jest miejscem licznych opuszczonych bocznic kolejowych, dawnych magazynów i nieczynnych już miejsc produkcji (23).
21. Kompozycja jednostki urbanistycznej Nowa Huta – oś widokowa
22. Modernizacja Placu Centralnego
23. Tereny kolejowe – stacja Prokocim
Wspomniana kompozycyjna oś widokowa (24) tworzyć będzie rozległą strefę terenów parkowych, poczynając od Skarpy i Łąk Nowohuckich (25), poprzez zielone nabrzeża Wisły (27,28,29) , po tereny rzeki Drwiny i łąk na południowej krawędzi zespołu oczyszczalni ścieków, która w krajobrazie miasta stanowi zieloną oazę i obecnie jest neutralna w sensie oddziaływania wizerunkowego w pięknym przyrodniczym środowisku. Ta oś stanie się też kręgosłupem koncepcji urbanistycznej zaproponowanego przez Wizję Nowego Miasta. Urbanistyczny model Nowej Huty znajduje swą kontynuację w kompozycji Nowego Miasta (25). Po obu stronach zielonej osi pojawi się zabudowa mieszkaniowa nanizana na dwie arterie komunikacji kołowej i szynowej, będące kontynuacją rusztu urbanistycznego starej Nowej Huty. Wspomniana zabudowa, o charakterze miasta-ogrodu Ebenezera Howarda, ma być alternatywnym miejscem zamieszkania dla osób, szukających spokoju poza śródmieściem, które stało się centrum rozrywki turystów i środowiska akademickiego. Zabudowa jednorodzinna, gęsta, szeregowa i atrialna, w sąsiedztwie istniejących już enklaw domów jednorodzinnych stanowiłaby podstawową osnowę tej części miasta. Tuż przy arteriach na kierunku pd-pn proponuje się zabudowę wielorodzinną do wysokości czterech kondygnacji.
24. Oś – Nowe Miasto
25. Nowe Miasto – Struktura Urbanistyczna
26. Nowe Miasto – Centrum lokalne w rejonie przystanku Prokocim
Zwieńczeniem zielonej osi kompozycyjnej Nowego Miasta będzie nowe centrum z placem (26), okolonym budynkami o funkcji mieszanej. Znajdą się też tutaj budynki wysokościowe, zlokalizowane poza polem ochrony historycznej sylwety miasta. Teren nowego centrum byłby wzbogacony o funkcje typu EXPO, międzynarodowe wystawy i targi. Bliskość węzła autostradowego (A-4 i S-7), przystanku kolejowej linii aglomeracyjnej i przystanków alternatywnego transportu szynowego czyni z tej lokalizacji ważny hub komunikacyjny. Ważnym atutem tego miejsca jest także około 45 hektarów rezerwy, obejmującej dawne logistyczne tereny kolejowe. Kompozycja Nowego Miasta wzmacnia rolę historycznego zespołu starej Nowej Huty a równocześnie wpisuje się w koncepcję równomiernie rozłożonych w tkance miejskiej atrakcyjnych centrów lokalnych, co sprzyja kompaktowości struktury urbanistycznej miasta Krakowa.
27. Dolina Wisły
28. Tereny rekreacyjno-sportowe przy nabrzeżu Wisły
29. Tereny wydarzeń widowiskowych - kulturalnych przy nabrzeżu Wisły