3 Redactioneel Wildernis
5 Eerste wilde wolven terug in Nederland Over de terugkeer
van twee wolven, zij het van korte duur.
13 Wat is wildernis? Wildernis:
een nachtmerrie
of puur verlangen?
19 Oost west, oost best Over welvaart en wildernis 21
Overdaad Struinende wildernis
schaadt mensen
uitzetten
in de natuur:
het is bijna
25 Het huis te klein Column van Tom Bade. Daar is ons land toch veel te klein voor?
27 Snippers Rubriek met boeken, nieuws en berichten.
3I Buitenboel Oerol edelherten Omslag Wolven. Colofon Rechts: rood peperboompjemetnoggroenevruchten. links:: lcarusblauwtje,vrouwtjebovenen mannetje onder. Alle foto's in dit nummer zonder auteursvermelding: Ruud Lardinois.
0tVEN
EERSTE
EDER2LAND
TERUG IN Tekst en foto's:
Ruud Lardinois
~. Ook e teruggekeerde zeearend in de Oostvaard rsplassen tro op zijn broed paal veel publieke aand f! Saillant detail: één van de bovengênoemde gieren stierf juist in de Oostvaardersplassen een onnatuurlijke dood (zie kader). Sommige soorten zijn door de mens teruggebracht, vooral met het motief dat zij een
Heel langzaam ontstaan in Nederland kansen op een (natuurlijke) terugkeer van soms
belangrijke niet te missen ecologische rol in natuurlijke ecosystemen vervullen. Herstel van de natuur gaat dan ook overal in Europa samen met de herintroductie van die zo belangrijk geachte soorten, zoals bever, wisent, lynx, edel-
zeer lang geleden verdwenen grotere soorten. Zo is de wilde kat weer waargenomen, heeft een
hert, paard, gier, grote trap, korhoen, auerhoen, enzovoort. En waarom zou de mens niet een poging wagen te herstellen wat hij eerder stukmaakte? Met de terugkomst van die ecologisch belangrijke sleutelsoorten zijn stappen gezet op weg naar zich meer natuurlijk ontwikkelende natuurgebieden. Hiermee kunnen natuurlijke processen opnieuw optreden, waarvan organismen profiteren en de interacties daartussen
paartje kraanvogels zich in een moerasbos in Friesland gevestigd en jongen voortgebracht en vliegen er weer regelmatig gieren
ook completer en vollediger verlopen, maar de gebieden zich vooral natuurlijker ontwikkelen.
over ons land, zij het dat deze laatsten nog onverrichter zake
Herstel wat je eerder stukmaakte
retour gaan omdat het land daar
Herintroductie is een complexe zaak. Wanneer is een soort onmisbaar en is het terecht haar een 'sleutelfunctie' toe te kennen? Is het leefgebied nog wel geschikt voor het herbergen van zo'n soort? Kan een natuurlijke terugkeer redelijkerwijs verwacht worden en is het niet beter om daarop te wachten? Kan aan een wiide kat
beneden voor gieren nog niet helemaal op orde is.
die relatieflaag op de ecologische ladder staat een sleutelfunctie worden toegedicht? Dezelfde N
E
UWE
w
L
DER
N
NUMMER
vraag zal voor het korhoen veel gemakkelijker te beantwoorden zijn. Toch is de laatste - officieel op de Hoge Veluwe en officieus in Noord-Brabant en op de Holterberg - uitgezet. We verheugen ons er op dat dit gaat lukken. Het uitzetten van soorten gebeurt overigens spontaan op meerdere plaatsen in Nederland. Zo is de bij Nijmegen waargenomen wilde kat vrijwel zeker afkomstig van een particuliere verzameling. In die omgeving zijn naar onze gegevens met zekerheid meerdere dieren uitgezet. Helaas is daar slechts éénmaal een wilde kat vastgesteld. Waarmee aangenomen mag worden dat het leef gebied kennelijk (nog) niet geschikt is en geen dieren het hebben overleefd.
Spectaculair herstel komt van ver Deze ontwikkeling naar stijgende kansen op natuurlijke terugkeer van verdwenen soorten is ook eerder in dit tijdschrift voorspeld. Die gunstige verwachting is vooral het gevolg van goede resultaten in het natuurbeheer in onze oosterse buurlanden. Betere en efficiëntere natuurbeschermingsmaatregelen, zoals herstel van leef gebieden (hoogwaardiger natuurbossen en de terugkeer van grootschalige hoogveen-
Een wolf, hier keurig opgesloten in het overigens erg leuke en landschappelijk fraai gelegen wildpark Sababurg. Net buiten dit wildpark, in het bosgebied Solling, lopen inmiddels weer mogelijk enige, maar met zekerheid één wolf, rond. 4
5
5
IM
WESTEN
NEUES, HET
NICHTS MAAR
OOSTEN
IN WEL
Enige huidige populaties in Duitsland
Wolf
Voor het eerst in Duitsland weer vanuit het oosten binnengewandeld en vestiging vastgesteld in 1991. Eind negentiger jaren kon worden aangenomen dat een duurzame vestiging had plaatsgevonden. In 2000 werden de eerste jonge wolven vastgesteld. Precieze aantalgegevens zijn vrijwel onmogelijk te geven. Bovendien worden soms wolven illegaal afgeschoten en vinden dieren de dood in het verkeer. Eénmaal zijn enkele wolven afgeschoten omdat hybridisering met huis honden had plaatsgevonden. Er worden in de diverse 'packs' relatief veel jongen geboren, maar de uitval onder de jonge dieren daar is vermoedelijk ook groot. In goed onderzochte populaties elders zijn natuurlijke sterftecijfers van jonge wolven tot wel 80 procent vastgesteld. De huidige populatie in Duitsland zal in totaal ongeveer 50 tot 100 dieren groot zijn. 1Y!!!.
In tal van gebieden zijn langjarige herintroducties gaande. In Duitsland onder meer in de Harz en in Zuidoost-Beieren. Ook in Oosten-rijk, Zwitserland en Frankrijk zijn herintroducties gaande of reeds afgesloten. De belangrijkste huidige populaties zijn direct het gevolg van herintroducties uit de 70'er en So'er jaren van de vorige eeuw. In sommige gebieden bereikte de lynx al zijn maximale dichtheid en zwerven dieren uit naar omliggende gebieden.
systemen) en natuurlijk de aan1eg van ecologische verbindingen tussen deze natuurgebieden, gekoppeld aan herintroducties, alsmede de natuurlijke toestroom van dieren uit nog verder oostelijk gelegen landen, bewerkstelligden op grote schaal de terugkeer van grotere soorten als wolf, eland, lynx, zeearend en kraanvogel. De toeloop van wilde dieren uit het oosten is een historisch feit, zij het dat de grenspassage voor lopende dieren over het toenmalige IJzeren Gordijn erg moeilijk was. Bovendien werden de dieren die er desondanks in slaagden om deze harde grens te passeren meestal afgeschoten. Met de verbeterde nieuwe ecologische inzichten zijn vooral ook de zeer goede resultaten door middel van herintroducties te noemen, waarvan die met de lynx wel het meest opvallen. Kortom: wolf, eland, lynx, zeearend en kraanvogel leven alweer in onder meer Duitsland en in aantallen die tot voor kort slechts weinigen voor mogelijk hielden.
Profiteert
Nederland?
Dankzij dit populatieherstel neemt ook de kans toe dat dieren ons land bereiken. Nederland is echter nog lang niet zo ver ontwikkeld dat een natuurlijk herstel van deze soorten op functionele schaal is te verwachten. Nederland loopt - vergelijkbaar met de noodzakelijke energietransitie - ver achter op bijvoorbeeld Duitsland met de uitvoering van een samenhangend natuurbeleid. Het natuurecologisch belang wordt in ons land bovendien lang niet altijd op waarde geschat, zoals weer blijkt uit het stuntelige en bedenkelijke beleid inzake de wilde zwijnen op de Veluwe. Niet alléén op de Veluwe overigens, want in alle oostelijke provincies worden jaarlijks structureel wilde dieren die de grens passeren, afgeschoten. Vooral wilde zwijnen, maar ook edelherten. Dergelijk (overheids)beleid verloopt langs vaststaande procedures waarmee vooraf aanZie verder pag. 11.
Dat is nu de grootste uitdaging: om ecologische verbindingen te leggen tussen de diverse gebieden. Vóór de recente herintroducties was de soort er uitgestorven (1818 in de Harz en 1850 in het Beierse Woud). In de vijftiger jaren werden af en toe vanuit Tsjechië weer lynxen in het Beierse Woud waargenomen. Zelf zag ik er mijn eerste wilde lynx in 1970 toen het nog geen nationaal park was. De huidige Europese populatie kan op ongeveer 7500 dieren worden geschat. Een plan voor herintroductie van de
Wilde dieren als edelherten, damherten, reeën en dassen hebben, net als gedomesticeerde dieren als koeien, paarden, ezels, schapen, en varkens, en net als mensen die er wonen of werken of recreëren, gewoon vrije toegang tot het hele natuurgebied dat New Porest heet. Dat kán niet alleen heel goeá, dat is ook heel goed voor de natuur in dat natuurgebied.
lynx in Nederland is na jaren van voorbereiding door Harm van der Veen door Natuurmonumenten afgewezen. Déze afwijzing is een gemiste kans, want een Veluwe met lynxen zal zonder twijfel een flinke ecologische opschaling hebben betekend, al moet daar aan worden toegevoegd dat de verwachtingen om in Nederland robuuste ecologische verbindingen tussen de diverse geïsoleerde gebieden te leggen niet zijn waargemaakt. Als typische bewoner van grote aaneengesloten bosgebieden maakt, dat de overlevingskansen voor de soort er nu zonder meer slecht voor staan. Nadelig is ook dat de natuurbescherming maar geen keuze kan maken om haar bossen een goede natuurlijke ontwikkeling te laten doormaken. Vrijwel overal kiest men voor (meng)vormen van bosbouw die de biodiversiteit en de structuur van de bossen nadelig beïnvloedt. Het afgelopen oogstseizoen werden zelfs de grootste hoeveelheden hout uit de bossen gewerkt sinds de beruchte stormen in de 70'er jaren van de vorige eeuw. Op grond van onze laatste gegevens is er afgelopen seizoen 1,2 miljoen kubieke meter hout vanuit Nederlandse natuurgebieden in de houthandel gebracht. Sommige huidige bossen hebben de structuur en de diversiteit van een maïsakker. In Nederland is één fossiele vondst van een lynx bekend bij Valkenburg (Zuid-Holland). Afgelopen jaar is op ongebakken Romeins aardewerk mogelijk de afdruk van een lynx waargenomen. Na de Tweede Wereldoorlog is een door militairen uit Finland meegebrachte lynx bij Bennekom ontsnapt. Dit dier heeft zo'n twee jaar in de Veluwse bossen overleefd, waarna niets meer van het dier is vernomen. Kraanvo~
De broedgebieden van kraanvogels liggen in het Boreaal en Sub-BoreaaL In West-Europa hebben vooral Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland, de Baltische staten, Wit-Rusland, Polen, Tsjechië en Duitsland vaste broedpopulaties. De overwinteringsgebieden liggen tegenwoordig vooral in Frankrijk en Spanje, met een tendens steeds meer naar noordelijker gelegen overwinteringsgebieden te blijven hangen. Sinds 1980 hebben de aantallen trekkende kraanvogels een vervijfvoudiging ondergaan, van ongeveer 4°.000 tot 200.000 vogels nu. In sommige gebieden in Oost-Duitsland kunnen tienduizenden vogels op de rustplaatsen, die tijdens de trek naar het zuiden worden aangedaan, worden waargenomen. Het is één van de meest
indrukwekkende natuurschouwspelen. De laatste jaren neemt de soort vrij sterk toe. Europa herbergt nu ongeveer 200.000 vogels. Aparte vermelding verdient het beschermingsbeleid van de soort en zijn habitat in Duitsland, want die is bepaald indrukwekkend. Het dieptepunt van de populaties betrof ongeveer 600 broedparen in de zestiger jaren van de vorige eeuw. Intussen broeden er in Duitsland weer meerdere duizenden broedparen! Met dat ene paartje in het Fochteloërveen zijn we, natuurlijk, heel erg blij. Maar objectief gezien is er, met alle respect, toch iets heel erg mis met onze natuurlijke omgeving omdat in dit waterrijke landje in goede doen, zeker honderden kraanvogels zouden moeten broeden. Het doorslaande succes van de Duitse kraanvogelbescherming is vooral toe te schrijven aan het opgangbrengen van de natuurlijke ontwikkeling van veel broekbossen, het grootschalige herstel van veengebieden en het herstel van ecologische corridors! Door vernattingsmaatregelen zijn weer grote moeilijk toegankelijke hoogveengebieden ontstaan die door de kraanvogels massaal worden ingenomen. Petje af!
DOOD
DOET
LEVEN
Op 2I-03-2oo5 werd in de Oostvaardersplassen een monniksgier ontdekt. De vogel bleek eerder gezien in België, later op de Maasvlakte en vervolgens in Noord-Brabant. De vogel bleek geringd en een zender bij zich te dragen. Daardoor was het eenvoudig om de achtergrondgegevens van het dier te achterhalen. Deze vrouwelijke vogel was eerder op 2 mei 2003 in het Spaanse Extremadura in slechte staat vergiftigd aangetroffen. Na te zijn opgelapt is zij volgens gegevens van Staatsbosbeheer in het kader van een lopend herintroductieprogramma vijf jaar later op 2 februari 2008 weer vrijgelaten in de Franse regio Rhöne-Alpes. In augustus van dat jaar was het al weer gedaan met het dier. Na de vergiftiging te hebben overleefd en na een vijfjarig ziekbed, vloog de vogel zich namelijk te pletter tegen een trein die op verschrikkelijke wijze de Oostvaardersplassen doorsnijdt. Deze spoorlijn zorgt overigens helaas voor een constante aanvoer van gedode roofvogels ... Staatsbosbeheer schonk de dode monniksgier aan het natuurhistorisch museum in Leiden en is aldaar tot op heden te bewonderen ... daarbij vergetend dat in de natuur ook dode monniksdieren leven in de brouwerij brengen?
ZIJN KLAAR
WIJ
ER
VOOR?
Onder meer uit het Duits-Tsjechisch grensgebied - de middelgebergten Bayerischer Wald en Sumava - is gebleken dat delen van de megafauna niet alleen vanuit het oosten naar het westen migreren, maar ook vanuit het zuidoosten en zuiden naar het noorden. Zo leven er in dat middelgebergte sinds enkele jaren weer zo'n I5 tot zo-tal elanden die zich hier, vanuit het zuidoosten komend, geheel op eigen initiatiefhebben hergevestigd. Uit deze groep maken zich soms weer jonge dieren los op zoek naar weer nieuwe leef gebieden en zijn zo elders in de deelstaat Beieren aangetroffen, Helaas niet zonder verkeersongevallen, Van één wolf die op wegen rond het Bayerischer Nationaalpark recent in het verkeer is omgekomen, blijkt deze door DNA-analyse overduidelijk afkomstig uit Italië. Het dier is dus eigenhandig de Alpen overgetrokken, Ook noordelijker horen we regelmatig van wolven en soms lynxen die al ter hoogte van Osnabrück en Hamburg zouden zijn waargenomen. Van één wolf is dat met zekerheid vastgesteld omdat deze op een snelweg werd overreden en al zo ver westwaarts was getrokken, zonder dat zijn aanwezigheid eerder door zichtwaarnemingen of door het achterlaten van sporen was vastgesteld. Een grote verrassing dus. Maar we weten ook dat juist jonge mannetjes van wolf en lynx, op hun eerste zwerftochten, zeer grote afstanden kunnen afleggen, Net als het in open zee rondzwemmend ree, zegt dat over de ecologische kwaliteiten van de gebieden waar zo'n zwervend dier wordt aangetroffen vrijwel niets. Het valt bovendien niet te ontkennen dat de ecologische kwaliteit van de gebieden evenredig afneemt naarmate men meer westwaarts geraakt. Afgelopen jaar is vastgesteld dat tenminste één wolf zich lijkt te hebben gevestigd in het bosgebied de Solling, iets ten oosten van het stadje Hameln aan de Weser. In de omgeving van Lipstadt is eerder al een lynx vastgesteld. Van de mogelijk toekomstige Nederlandse leefgebieden zijn de vooruitzichten voor hervestiging van grote verdwenen soorten voor de nabije toekomst ronduit slecht. Ondanks beloften en goede voornemens hebben we nagelaten om grote robuuste verbindingen tussen de
belangrijkste natuurgebieden aan te leggen. De nationale parken die als stepping stone zouden moeten dienen, hebben die rol nog lang niet (te veel rasters, te veel niet-systeemgericht beheer). Voorts is de oprichting van sommige nationale parken meer door recreatieve ingevingen tot
gestelde ambtenaren zijn belast. Wild zwijn waargenomen? Eén telefoontje en de geweren worden geladen. Ook blijkt dat tal van ecologi-
stand gekomen dan door de wens op herstel van natuur (natuurlijke systeemprocessen). In ons land bevindt zich zelfs een (zelfbenoemd) nationaal park dat nota bene nog steeds volledig omrasterd is. En jacht en bosbouw spelen in tal van natuurgebieden nog steeds een rol: allemaal activiteiten die niet in een nationaal
belang en de mogelijke 'schade' is voldoende om ervoor te zorgen dat deze, in de huidige Nederlandse omstandigheden één van de belangrijkste sleutelsoorten, niet meer mag meedoen. Wist u dat voor 'schade' door mees-
sche verbindingen als corridors en ecoducten eenvoudig ontoegankelijk worden gemaakt voor bijvoorbeeld wilde zwijnen. Het boeren-
jes al 150.000 euro jaarlijks wordt uitgekeerd? Natuur is te vaak nog een probleem. En als het
park thuishoren. Hoewel er vaak uiteenlopende,
geen expliciet risico vormt voor de bedrijfsvoering van boeren, dan wordt het veiligheidsargument ingezet in het verkeer. In het geval van wilde zwijnen zijn dergelijke problemen
niet uitwissel-
bare problemen en oplossingen voor de diverse gebieden en soorten bestaan, blijkt voorts uit de inmiddels talrijk uitgezette visotters die her en der in het land, al dan niet overreden, maar meestal in levenloze staat, worden aangetroffen, dat wij de boel nog lang niet op orde hebben. Terwijl nota bene de uitzetgebieden, de voormalige Overijsselse, Drentse en Friese veenge-
echter relatief eenvoudig met schrikdraad en maximumsnelheden in het verkeer binnen redelijke perken te houden. Jammer, omdat het wild zwijn dynamiek brengt in natuurgebieden. Gebrek aan dynamiek is de laatste jaren één van de grote manco's in onze natuurgebieden waardoor er verlies aan biodiversiteit is opgetreden. Zo laten recente onderzoeksgegevens zien dat veel soorten, vooral ook veel typisch
bieden, volledig zijn heringericht voor de soort. Denk in deze ook aan de Holterberg en de wens op behoud van het korhoen.
aan bossen gebonden plantensoorten, in de bossen zelf dreigen uit te sterven of reeds zijn verdwenen zoals bijvoorbeeld peperboompje, zevenster, rozenkransje, boskartelblad, liggend hertshooi, stofzaad, schubwortel, klein wintergroen, bosviooltje, kleine wolfsklauw, dennenwolfsklauw, of valkruid. Het is verbazingwekkend dat de dieren, die als lastig worden ervaren in een haast Pavlov-achtige reactie om het leven worden gebracht, terwijl ze juist ook zoveel voordelen kunnen opleveren. Denk hier-
De verwachtingen op behoud of terugkeer van in dit artikel genoemde soorten zijn in ons land nog zeer mager. De potenties zijn er natuurlijk ook in ons land, maar beleidsmakers ontwijken echte keuzen. Het weidevogelbeheer, agrarisch natuurbeheer, nieuwe stuifzanden, te vervaar-. digen door integrale verwijdering van vaak vele hectaren boven- en ondergrondse vegetatie en andere botox-natuur duiden niet op grootschalig herstel van systeemprocessen. Geit en kool sparen betekent in dit geval stagnatie of zelfs achteruitgang. De beschreven negatieve ontwikkelingen in Nederland tonen desondanks aan dat wij grote wilde beesten, die wij alleen nog van plaatjesboeken kennen, steeds vaker ons land zullen aandoen. Zij zijn inventief en
bij ook aan de recreatieve waarde. De kip met de gouden eieren wordt echter niet herkend ...
New Forest als model Het wordt voor Nederlandse beleidsmakers tijd om eens een kijkje te nemen in bijvoorbeeld het Zuid-Engelse New Forest, waar al eeuwenlang wilde dieren en huisdieren als zwijnen, paarden en koeien zich gezamenlijk gewoon vrij kunnen bewegen in een grootschalig natuurgebied
bedenken iets nieuws, nu wij nog.
waarin ook mensen wonen. De mensen die er wonen (en heus, óók daar verplaatsen mensen zich in auto's) hebben in New Forest met slechts zeer bescheiden beperkingen te maken en kunnen er zich in volle vrijheid bewegen. De beperkingen worden er nauwelijks als een bezwaar gezien en je krijgt er immers ook N
E
UWE
w
L
DER
N
s
NUMMER
heel veel voor terug! Er zijn feitelijk slechts twee beperkingen: een maximum snelheid en de zorg om eigen erf. In de natuurgebieden geldt op wegen een maximum snelheid van 60 km per uur, waarbij tevens de bestuurders op hun verantwoordelijkheid worden gewezen bij eventuele aanrijdingen. Gemiddeld zijn er jaarlijks 10 tot 12 aanrijdingenmet grotere dieren. Door de relatieflage snelheden zijn er echter zelden ernstige ongelukken. Het New Forest-modellijkt voor Nederland direct toepasbaar en gemakkelijk realiseerbaar. Immers, nu al geldt op wegen in streken als Twente en de Achterhoek een maximum snelheid van 60 km. Verder wordt van grondeigenaren in New Forest verwacht, dat ze hun terrein afschermen voor dieren indien men deze daar niet wenst. Voor Nederland zou het New Forest-model een zinvolle vooruitgang betekenen. Bedenk dat deze vorm van landgebruik ook hier vele vele eeuwen heeft plaatsgevonden, waarschijnlijk al sinds de mens huisdieren hield. De eerste archeologische vondsten laten zien dat dat in Nederland al rond zevenduizend jaar geleden werd toegepast. De dieren toen graasden niet op biljartgroene lakens maar in bossen en moerassen. Later in de Middeleeuwen ontstond overal op de hogere gronden het coöperatieve systeem van malebossen en marken. Terreinen dus van gemeenschappelijk bezit, waar de rechthebbenden materiaal als hout, plagsel, strooisel, enzovoort oogstten, maar vooral hun dieren zoals varkens, schapen en runderen konden laten weiden. Feitelijk is dit systeem van gezamelijk te gebruiken weidegronden in de natuur pas zeer recent door de Duitse uitvinding van de kunstmest gestopt. De eerste experimenten met kunstmest in het veld vonden in 1845 plaats. Functionele invoéring in Nederland vond rond 1880 plaats. Sinds het Neolithicum tot de 1ge eeuw graasden huisdieren in Nederland dus vooral in natuurgebieden. In grote delen van ons land, en met name op de hogere gronden, zijn nog steeds de oude markestructuren te herkennen. In Drenthe en op de Veluwe tot op de dag van vandaag, terwijl ook een topgebied als de Meinweg, om maar een voorbeeld te noemen, direct is overgeleverd vanuit die oude gemeenschappelijke weidegronden. Zo zou het New Forest-model met haar coöperatieve weidegronden in ecologisch opzicht maatgevend kunnen zijn voor de grote Nederlandse natuurgebieden. Het voornaamste 4
5
probleem is dat onze Nederlandse natuurgebieden nog steeds onvoldoende met elkaar verbonden zijn. Overigens is het systeem van gemeenschappelijke weidegronden toch minstens zo beschermingswaardig cultuurgoed als een koetshuis met laan?
op platte daken van garages en flatgebouwen. Eind 2007 hoorden we van enkele in Nederland waargenomen wolven. Heel geheimzinnig allemaal, en de auteur dezes doet daar nu om
Eerste wolven terug in Nederland
wordt geschaad. Zo eenvoudig is dat. Plaats, tijd, wie, wat, waar, het zal daarom allemaal onder ons blijven. Na enkele maanden speurwerk is gebleken dat inderdaad ten minste twee wolven zijn waargenomen. De dieren zijn echter meteen door jagers afgeschoten en weggemoffeld. Illegaal natuurlijk. Na wat spitwerk
tot direct na het wegvallen van de Oostblokgrenzen. De eerste zekere waarnemingen van wolven stammen dan ook al uit 1990. Er zijn nu in Duitsland meerdere afzonderlijke populaties die regelmatig jongen voortbrengen. Steeds vaker worden ook uitzwermende dieren waar-
is anoniem een pakketje toegezonden: een kussentjesenvelop met een stukje huid. Ja, zonder· twijfel bleken de haren daarop van een wolf.
genomen. Soms door (illegaal) afschot, soms door een overreden dier op een plek waar men
Daarmee staat met grote waarschijnlijkheid vast dat voor het eerst sinds meer dan een eeuw, de eerste wilde wolven Nederland weer
de aanwezigheid ervan niet eens vermoedde. Langzaamaan worden steeds vaker dieren richting westen gesignaleerd. Net als de eland, lynx, wilde kat, kraanvogel en gieren weten zij die op reis gaan niet wat hen te wachten staat en/of de nieuwe leefgebieden inderdaad wel geschikt zijn. En natuurlijk is dit vaak gewoon
hebben bewoond, al was het ook maar zeer kortstondig. Soms is helaas de mens erg kort aangebonden en wenst alles alleen voor zichzelf, zoals ook in het geval van Bruno, de bruine beer in Zuid-Duitsland die ondanks
een proces van trial en error, want de natuur zelf is zeer 'experimentierfreudig'. Vaak gaat het fout en loopt de onderneming op niets uit. Echter succes is er ook. Steenmarters waren tot
hevige protesten met politieke goedkeuring om het leven werd gebracht. Of met de domme reacties op de toename van de wilde zwijnen op de Veluwe en elders (overal in Europa nemen de grote hoefdieren toe en zoals een kind weet dus ook de predatoren die daarvan leven).
voor kort zodanig zeldzaam dat gevreesd werd voor hun voortbestaan. Nu bewonen ze zelfs steden en hebben zich volkomen aangepast aan menselijke bebouwingen en zijn zeer talrijk.
Gelukkig gaat het met de lynx, eland en wolf beter. Hoe zal het hen in Nederland vergaan? Natuurlijk is het verstandig om op dergelijke ontwikkelingen te anticiperen, want de vol-
Soms kan men een ree waarnemen dat kilometers buiten de kust in open zee in de Noordzee of Waddenzee rondzwemt. Niet bepaald de optimale habitat voor deze soort. Toch weten soorten zich zo verassend op nieuwe plekken te vestigen waarbij ze vaardigheden verwerven die hun nieuwe habitat vereist om er zich te handhaven. Ook wolven in uitgestrekte wildernisgebieden bereiken zo plekken - bijvoorbeeld eilanden - die eeuwenlang niet door hen bewoond werden. Dus ook de wolven in Europa rukken op. Filmbeelden uit Roemenië en 35 jaar onderzoek in Italië tonen aan, dat niet alleen steenmarters maar ook wolven in de buitenwijken van steden prima aan hun kostje kunnen komen. De vos is allang, vooral in Groot-Brittannië maar ook al in Nederland, een vaste bewoner van de buitenwijken en de scholekster nestelt al tientallen jaren E
UWE
w
EERDER IN
WOLVEN
NEDERLAND
voor de hand liggende redenen lekker aan mee. Omdat anders nooit meer een leuke melding zal worden gedaan, omdat het vertrouwen
Het zou te ver voeren om op deze plaats de ontwikkelingen van de terugkeer van de wolf in Duitsland te beschrijven. Die gaat terug
N
AL
er tientallen, het karakter en de uiteindelijke afloop veelal hetzelfde. Ook verschenen er in Nederlandse kranten vele berichten over wilde wolven, die vaak "in winterse omstandigheden door honger gedreven, in menselijke bebouwingen doordrongen". Meestal dragen deze berichten een grimmig karakter die de mensen niet zelden de stuipen op het lijf joegen en jagen.
ANP, Amsterdam,
OJ-II-1975
Na een jacht van twee uur heeft een Amsterdamse politieman in Amsterdam-west een wolf doodgeschoten. (00') Twee weken geleden is in Amsterdam ook al een wolf gesignaleerd. Die vluchtte een seksboetiek binnen en kon worden gevangen. Waar de wolven vandaan komen is de politie een raadsel.
ANP,
27-12-1954
gende dieren zullen komen. Het publiek, de beheerders, jagers en boeren, kunnen beter nu
In de Oostenrijkse provincie Stiermarken zijn vele wegen en twee spoorlijnen door hevige
al geïnformeerd zijn. Net zoals dat al in 1990 in Duitsland gebeurde met de te verwachten aanloop van wolven. Natuurlijk waren en zijn er ook daar strubbelingen. De pers kan zeer hijgerig berichten over schapen die door wolven zijn vermoord, hetgeen overigens veelal gewoon het werk is van huishonden. Huisdieren als schapen worden immers ook in Nederland regelmatig door struinende honden verwond en om zeep geholpen. Natuurlijk, als er straks weer een wolf in onze natuurgebieden rondloopt, zullen dergelijke taferelen aan de wolf worden toegeschreven. Of aan de' lynx, of wild zwijn ... Er is nog veel ontwikkelingswerk
sneeuwval volledig geblokkeerd. Dorpen (00') zijn geheel van de buitenwereld afgesloten. (00') Tot nu toe zijn deze winter acht mensen tengevolge van zware sneeuwval om het leven gekomen. (00') Door voedselgebrek zijn vele wolven in het oosten van de provincie Tirol binnengedrongen. Er is al een waarschuwing uit-
door natuurbeheerders L
Al vaker liepen er onverwacht wolven rond in Nederland, al waren al die dieren meest ontsnapte oflosgelaten dieren uit dierentuinen of particuliere verzamelingen, of waarschijnlijker, gewoon honden. Van dit type berichten zijn
DER
N
te verrichten. NUMMER
gegeven (00') voor uitgehongerde wolven. Ook in Polen zijn de laatste tijd grote aantallen wolven gesignaleerd. De vergoeding voor het neerschieten van een wolf is aanmerkelijk verhoogd en bedraagt nu meer dan het gemiddelde maandloon van een arbeider.
lil
4
5
2