Grote Katte
3 4
Redactioneel Grote
katten
in Nederland
De lynx rukt op rond de Nedrlandse
7
grens, maar is
Nederland
niet veel te klein voor dergelijke
Ruimte
voor de lynx
De meningen
roofdieren?
over de lynx zijn nogal verdeeld, maar wat
weten we nou eigenlijk over dit dier?
11 Missing lynx Een pleidooi
voor volledig
ecosystemen,
met een plaats voor de laatste schakels.
15 Afrikaanse ervaringen Als we grote katten willen Afrikaanse
ervaringen
19 De Anatolische Er zijn tekenen ophoudt
25
herstel van natuurlijke
met grote katten toelaten
in Nederland
met dergelijke
luipaard: mythe of niet?
dat de Anatolische
luipaard
zich
in Turkije, maar zeker is het allerminst.
Nieuws
Omslagfoto:
Ruud Lardinois
Foto rechts: Tom Bade
zijn de
dieren nuttig.
Ruimte voor de
Lynx!?
De media berichtten dit voorjaar dat er een Lynx (Lynx lynx) was gesignaleerd in Drenthe. Ook wordt er af en toe een waarneming
van deze grote kat
geclaimd in Zuid-Limburg. Liefhebbers van toppredatoren
hopen natuurlijk
op definitieve vestiging in onze land. Maar hoe reëel is dat en zijn ze welkom?
Aaldrik
Pot
Mei 2003. In Bialowieza, het uitgestrekte bosgebied in het noordoosten van Polen, loopt de auteur een dagje mee met een Poolse onderzoeker [anek. Ianek speelt die dag voor vogelgids, maar zijn hart ligt bij de Lynx. Als hij erover vertelt, verschijnt er een lichtje in zijn ogen. Hij doet al tien jaar onderzoek naar deze grote katten, zegt hij. En dan volgt een stortvloed aan ontberingen die hij heeft moeten lijden tijdens het veldwerk. Het werkt echter nogal aanstekelijk, maar ik hoef nergens op te rekenen volgens Janek. Hij heeft nog maar twee keer in zijn leven een Lynx in het wild gezien. 'Je moet het vooral van sporen hebben', is zijn ontnuchterende commentaar. Op zich is het niet vreemd dat [anek het moet stellen met zo weinig live waarnemingen van zijn onderzoeksobject. De Lynx, die ongeveer de grootte en het postuur heeft van het hondenras boxer, leidt over het algemeen een verborgen bestaan. Bovendien hebben ze enorme territoria. In Midden-Europa beslaat het leefgebied van een mannetje tussen de 100 en 450 vierkante kilometer (10.000 tot 45.000 hectare).Vrouwtjes kunnen met de helft toe. Een mannetje 'bedient' dan ook vaak meerdere vrouwtjes. In Noord-Scandinavië en Siberië zijn de territoria soms nog drie tot vier keer zo groot. N
UWE
W
Het is een misvatting dat de Lynx alleen voorkomt in bosrijke, heuvelachtige streken. In Centraal-Azië kan hij ook uit de voeten in spaarzaam beboomde semi-woestijnen. Ook in de meer toendra-achtige gebieden van Siberië komt hij voor. Feit blijft dat de Lynx in Middenen Noordwest-Europa vooral dicht beboste en bergachtige gebieden verkiest boven de open o
R
N
s
NUMMER
vlakte. Dat geldt ook voor de nauw verwante Iberische of Pardel Lynx die in Zuid-Spanje voorkomt.
Sluipmoordenaar Anders dan wolven rennen lynxen niet eindeloos achter hun prooien aan. Meestal besluipen ze hun prooi met veel geduld en doden 4
9
7
~-------------------------------------------------------------------------,
~
o
u
o ~ o u,
Als het dier aan de klauwen weet te ontkomen, achtervolgt een Lynx haar prooi hoogstens enkele tientallen meters het vervolgens met een krachtige en wurgende beet in de hals. Als het dier aan de klauwen weet te ontkomen, achtervolgt een Lynx haar prooi hoogstens enkele tientallen meters. Het ree en jonge edelherten zijn voor de Lynx de belangrijkste prooidieren. Daarnaast jagen ze ook op andere kleine hoefdieren zoals gems, rendier en muskusos. Ook haas en sneeuwhoen staan op het menu en daarmee heeft hij een redelijk gevarieerde prooikeuze. Dit in tegenstelling tot de Iberische Lynx die vooral op konijnen jaagt. Als een Lynx een prooi heeft geslagen, eet hij deze niet in een keer op. Hij begint bij het spierN
u
w
w
rijke vlees aan bijvoorbeeld de dijen. Wolven en andere grote roofdieren beginnen vaak juist bij de kop of de buik. Omdat een Lynx aan 1 tot 2 kilo vlees per dag genoeg heeft, blijft hij in de buurt van zijn prooi totdat hij alle eetbare delen heeft opgegeten. Soms wordt de prooi begraven. Op dagen dat er geen substantiĂŤle prooi wordt gevangen, kunnen Lynxen afstanden tot veertig kilometer afleggen. Dat doen ze vooral in de avond- en nachturen. Vrouwtjes zijn vooralin de tijd dat ze grotere jongen hebben ookoverdag actief Die jongen (een tot vier, meestal drie) blijven negen tot elf maanden bij de moeder. D
R
N
s
N
U
M
M
R
4
9
8
Zelfs op de Veluwe is maar plaats voor maximaal 15 lynxen. Voorkomen
in Europa
De Lynx kwam oorspronkelijk voor in alle bosrijke gebieden van Europa, maar door versnippering van zijn leefgebied en vervolging is het aantal de laatste eeuw sterk teruggelopen. Over hoe het in vroegere tijden met de Lynx in Nederland gesteld was, is maar weinig bekend. In Scandinavie, de Karpaten, Griekenland en Albanië hebben de oorspronkelijke populaties stand weten te houden. Daarnaast zijn er vanaf 1970 diverse succesvolle herintroducties geweest zoals in de Vogezen, Eifel, Slovenië en Tsjechië. Ook in de Ardennen komen sinds 2002 tegenwoordig weer lynxen voor. Hoe de beesten daar komen is niet duidelijk. Mogelijk zijn ze illegaal uitgezet of ze zijn toch op eigen kracht gekomen vanuit Duitse en Franse gebieden waar wel een herintroductie van lynxen is geweest.
De Lynxof EuraziatischeLynx (Lynxlynx) is een relatief grote, zwaargebouwde kat. De kopromplengte bedraagt 80 tot 110 centimeter en de schofthoogte ligt tussen de 60 en 75 centimeter. Hij staat hoog op zijn poten, waarbij de achterpoten langer zijn dan de voorpoten. De kleur is nogal variabel,van grijs tot roestbruin, met of zonder vlekkenparroon.Opvallend zijn de oorpluimen en de korte dikke staart (15 tot 25 centimeter). Lynxenkunnen tussen de 15 en 30 kilo wegen, waarbij de mannetjes zwaarder zijn dan de vrouwtjes. In het verspreidingsgebied,dat grofweg een groot deel van Europa en Centraal-Aziëomvat, komen zeven ondersoorten voor.De Iberische Lynx(Lynxpardinus) die alleen in Zuid-Spanjevoorkomt, werd tot voor kort ook als ondersoort van de Euraziatische lynx beschouwd, maar wordt na genetisch onderzoek als aparte soort gezien. Binnen het genus Lynxkomen nog twee soorten voor: de bobcat (Lynxrufus) in het zuidelijk deel van Noord-Amerika en de Canadese Lynxin Canadaen Alaska.
N
u
w
Het is vervolgens niet ondenkbaar dat vanuit de Ardennen en bijvoorbeeld de Eifellynxen (opnieuw) naar Nederland komen. Sterker nog, zo af en toe wordt er zelfs al een Lynx waargenomen in Nederland. De eerste waarnemingen dateren al van kort na de Tweede Wereldoorlog. Rond Bennekom zou een tijdje een Lynx hebben rondgezworven die door een Duitse militair zou zijn losgelaten. Daarna duurt het ruim veertig jaar voordat er weer een melding komt. Twee politieagenten zouden eind 1990 in het Meinweggebied een Lynx hebben gezien en ook later worden er waarnemingen van lynxen geclaimd. Volgens roofdierspecialist Jaap Mulder is het echter moeilijk om de betrouwbaarheid van deze waarnemingen in te schatten. 2009 begint ook goed met een waarneming van een Lynx in de buurt van Noorbeek. De meest recente waarneming stamt uit september 2009. Een wielrenner zag toen in het bosgebied tussen Epen en Vijlen, zo'n tien kilometer oostelijker, een Lynx op korte afstand. Deze waarnemingen sluit weer goed aan bij betrouwbare meldingen uit de Voerstreek, net over de grens in België.
Lynx in Drenthe? Ook opmerkelijk waren de waarnemingen van een Lynx in 200412005 in een aantal boswachterijen in Drenthe. Volgens boswachter Bert Versluys van Staatsbosbeheer gaat het om vier of vijf betrouwbare waarnemingen van verschil-
ook op een misverstand', zegt hij. Ondanks al deze hoopgevende berichten blijft Jaap Mulder voorzichtig. In 1992 deed hij in opdracht van
lende mensen. 'Als je de waarneming op een kaart zet zou hij via Gieterveen richting Sleen zijn gegaan. Daar is hij vervolgens een paar keer door verschillende mensen gezien.' Ook al heeftVersluys het dier niet zelf waargeno-
Natuurmonumenten al onderzoek naar de mogelijkheden voor de Lynx in de Nederlandse natuur. Zijn conclusie is even duidelijk als ontnuchterend: Nederland is te klein voor een levensvatbare populatie. Volgens Mulder moet een zichzelf in stand houdende populatie uit ten
men, hij is er vrij zeker van dat het wel degelijk om een Lynx ging. Ofhet een wild exemplaar was, waagt hij wel te betwijfelen. 'In Duitsland worden lynxen als huisdier gehouden. Het kan
minste honderd dieren bestaan. In ons grootste natuurgebied, de Veluwe, zou plaats zijn voor maximaal tien tot vijftien lynxen. Met de bio-
natuurlijk heel goed dat het om een ontsnapt exemplaar gaat.' Versluys denkt niet dat het
toop en het aanbod van prooidieren is volgens Mulder niets mis, het is gewoon te klein en er is te veel verkeer. Maar er is ook hoop. Als het lukt om de grotere
dier nog steeds in Drenthe roridzwerft. 'Dat er dit voorjaar in de media weer berichten over een lynx in Drenthe verschenen, berust dan w
o
R
N
s
N
U
M
M
R
4
9
9
dit initiatief voorlopig niet zoveel hebben, want het gaat veelal om kleinere gebieden waar het er vooral om gaat dat de natuur zijn eigen gang mag gaan. De Lynx zal het, zoals gezegd, vooral moeten hebben van de aaneenschakeling van grote natuurgebieden sche Hoofdstructuur.
via de Europese Ecologi-
Als de Lynx vaker een kijkje bij ons komt nemen, zullen de nodige discussies ontstaan. Net als wolven wekt ook de lynx bij sommigen de nodige angst op. Dat lijkt nergens voor nodig, want lynxen zijn banger voor mensen dan andersom. Wel kunnen lynxen zich vergrijpen aan gedomesticeerd· vee, zoals schapen. Door het invoeren van een goede schaderegeling, zoals ook elders in Europa gebeurt, hoeft dit ook geen onoverkomelijk probleem te zijn. Kortom, de Lynx is wat bovengenoemde instanties betreft van harte welkom in ons land.
11I
Literatuur Mulder, ].,1992, DeLynxnognietlos.Nederlandse natuurtekleinvoorlynxen.Natuurmonumenten, 's Graveland. Mulder,]. 2009, Lynxin Limburg.Website Zoogdiervereniging, Arnhem.
Lynxen zijn banger voor mensen dan andersom
Groot Bruinderink, G.; Kuipers, D.; Lammertsrna, K.; DeSmet, M.; Pétrak; Eylert,]., 2006, Met
bosgebieden in Nederland, Duitsland en België met elkaar te verbinden via de Europese Ecologische Hoofdstructuur is het niet ondenkbaar dat we meer kans krijgen oog in oog te staan met een Lynx.
stilletrom?NederlandendeEuropeseLynx.De Levende Natuur, jaargang 107, nummer 2,37-40. Wilson, D.E.; Mittermeier, R.A., Ed., 2009, Handbookof theMammalsof theWorld,Vol. 1.Carnivores. Lynx Edictions,Barcelona.
De Wildernis Nederland mag misschien dan te klein zijn voor een prachtig roofdier als de Lynx, terreinbeherende organisaties zoals Staatsbosbeheer en stichting Het Drentse Landschap zullen de Lynx graag ontvangen. Daarvoor moet er zoals gezegd nog een hoop gebeuren. Onlangs richtten beide
Over de auteur Aaldrik Pot is boswachter en tekstschrijver bij Staatsbosbeheer. Hij doet daarnaast onderzoek naar marterachtigen
organisaties samen met de Stichtin~ Drents Particulier Grondbezit de Stichting Nieuwe Wildernis (www.wildernis.nu) N
u
w
w
o
R
N
s
in bos- en berglandschappen.
op. De Lynx zal aan N
U
M
M
en is geïn-
teresseerd in de ecologie van toppredateren
R
4
9
o