D R . TA N J U S Ü R M E L İ Psikiyatrist
BEYNİN İYİLEŞTİRME GÜCÜ
1
Ahmet Sert
2
İÇİNDEKİLER Önsöz, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8-12 Projeler, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 BÖLÜM BİR, KISIM-1 Beyin Fonksiyonları, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15-17 Beynin Dili, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18-21 KISIM-2 qEEG’nin Psikiyatride önemi, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 EEG, qEEG, NxLink Veri Bankası, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 Psikiyatrik Hastalara Neden EEG uygulanmalı, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 NxLink Nörometrik Analizin Gelişimi, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24-27 PSİKİYATRİK HASTALIKLARDA NÖROMETRİK ANALİZ, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28-48 Demans, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Şizofreni, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28 Duygudurum Bozuklukları, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Öğrenme Bozuklukları, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Hastalığı, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29-34 Disleksideki qEEG düzensizlikleri, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35-37 Alkol ve Uyuşturucu Kötüye kullanımı, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 Hafif Travmatik Beyin Hasarları ve Organik Beyin Sendromu, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38-42 Obsesif Kompulsif Bozukluk, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43-45 sLoreta, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 CNS Response (r-EEG), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46-48 KISIM-3 Neurofeedback’e Genel bakış, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 Neurofeedback (EEG Biofeedback) Nedir?, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49-53 Neurofeedback’in etkisi, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53-54 KISIM-4 Nöroterapi ve Nxlink veri bankası, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55-58 Hastaya qEEG, Nörometrik Analiz veri bankası, neurofeedback uygulanması, . . . . . . . . . . . . . . . . . .55-58 Dikkat Değişkenleri Testi (T.O.V.A.), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58-59 KISIM-5 Peak Performans, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60-63
3
BÖLÜM 1
BEYİN FONKSİYONLARI VE BEYİN DALGALARININ ÇEŞİTLERİ 1) Beyin Fonksiyonları Cerebral Korteks: Gri bir maddeden ibarettir ve cerebral hemisferin dış tabakasıdır. Her iki hemisfer de duyusal verileri analiz eder, hafızayla ilgili fonksiyonlarını yerine getirir, yeni bilgiler öğrenir, düşünceler oluşturur ve kararlar verir. Sol Hemisfer: a) Seri analiz: Sistematik bilginin mantıklı yorumu gerçekleştirilir. b) Sembolik bilginin üretimi ve yorumu: Dil, matematik, soyutlama, akla yatkın hale getirme, hafızada saklama görevleri gerçekleştirilir. Sağ Hemisfer: a) Bütüncül fonksiyonlar: Kişinin çevresinde “bütüncül” görüntü oluşturabilmek için aynı anda birden fazla duyu girdisi almasını sağlar. b) Görsel-uzamsal beceriler: Dans etmek ve jimnastik yapmak gibi bütüncül faaliyetler burada koordine edilir. Hafıza işitsel, görsel ve uzamsal modalitelerde saklanır. FRONTAL LOBE: Bilişsellik, muhakeme, planlama, duygu kontrol merkezi, dil, hafıza ve motor fonksiyonlar.
YÖNETİCİ İŞLEVLER PREFRONTAL ALAN
Prefrontal Alan: Düşünme, planlama, zamanı akıllıca kullanma, iletişim kurma, sosyal sorumlulukları yürütme, genel olarak başarılı olma, konsantre olma ve devamlılık yeteneği, düşüncelerin ayrıntıya dökülmesi, organizasyon, yeni bilgi alma, yargıya varma, ket vurma, eleştirel düşünme; sosyal ve seksüel davranış kontrolü; kişilikle ilgili ve duygusal özellikler burada koordine edilir. Prefrontal lobunuz iyi çalışmadığı zaman nasıl organize olabilirsiniz? Dürtüsel olmamayı nasıl kontrol edebilirsiniz? Dikkatinizi bir işten başka bir işe nasıl değiştirebilirsiniz? Bunların cevabını ilerleyen bölümlerde bulacaksınız.
15
Broca Alanı: Broca alanı dudak,dil ve larynx ile bağlantılı olan primer motor alanının önünde bulunan inferior frontal gyrus’ta bulunur. Broca alanı primer motor alan aksonları yolu ile subcortical beyaz cevhere indikten sonra, motor corteks’e geri döner. Bu alandaki aktiviteler motor corteks’de bulunan Betz hücrelerinin etkisi ile konuşma hareketlerini üretir. Broca alanı beyinde tek tarafta, yalnızca sol hemisferdedir. Broca alanı motor konuşma merkezi, Brodmann alanına göre alan 44-45’dir. Broca adı 19. yüzyılda Paul Broca isimli hekimden sonra kullanılmaya başlandı. Motor Korteks (Broadman’s): İstemli motor aktiviteden sorumludur. Premotor Korteks: Motor fonksiyon düzeni ve istemli aktiviteler burada koordine edilir. Dürtü kontrolü ve düşünceli olma durumu da bu merkezin kontrolündedir. Prefrontal Korteks üç bölümden oluşur. • Inferior Orbital Bölüm: Bir şeyi söylemeden ya da yapmadan önce bu davranışın sonuçlarının hesaplanmasına yardımcı olur. Bu bölüm iş hayatında ve sosyal hayatta davranış seçenekleri arasında önceki deneyim ile tutarlı davranışın seçilmesini sağlar. • Dorsal Lateral Bölüm: Kısa süreli hafıza ve öğrenme için gerekli olan dikkat seçiciliğini (attention span) sürdürür. Dikkat seçiciliği, çok önemli olmayan düşünce ve duyumları süzüp, daha önemli olan bilginin üzerine odaklanmak olarak tanımlanabilir. Prefrontal Korteks, beynin diğer bölgelerinden gelen dikkat dağıtıcı girdilerin olumsuz etkilerini azaltarak belirli bir görev üzerine odaklanma ve konsantre olmayı sağlar. Dorsal Lateral Bölüm, daha karmaşık duyguların hissedilmesi ve ifade edilmesini sağlar. Örneğin mutluluk, hüzün, nefret, aşk, keyif gibi. Bu bölgenin hasar görmesi, kişinin duygu ve düşüncelerini ifade edememesine neden olur. • Anterior Cingulate Gyrus: Limbik sistemin bir parçasıdır. Beynin şanzımanıdır. Dikkati bir yerden başka bir yere yönlendirme görevini üstlenmiştir. Serotonin nöronlarıyla beslenir. Bu bölgedeki aktivite çok fazla olursa, bir davranışta veya düşünceye takılı kalma ya da kilitlenme olayı gerçekleşir (Bazı hiperaktivite ve Obsesif Kompulsif Bozukluk vakalarında olduğu gibi). Basal Ganglia: İstenmeyen motor davranışları önleme, motivasyonu arttırma, zevk ya da haz verme, vücudun anksiyete düzeyini ayarlama, duyguları ve hareketleri bütünleştirme, ince motor davranışları idare etme gibi görevleri vardır. Basal Ganglia’nın görevini iyi yapamaması durumunda veya orada yaşanan herhangi bir problemde ince motor sorunları, panik atak, anksiyete, titreme, baş ağrıları, hep en kötüsünü düşünmeye eğilim ve kaçınma çatışması yaşanır. Dikkat Eksikliği olan çocukların ve yetişkinlerin el yazıları oldukça kötüdür ve aynı zamanda genellikle düşüncelerini biraraya toplayıp yazıya dökemediklerinden şikayet ederler. Buna da parmak agnozisi denir. Basal gangliadaki dopaminin az salgılanması bu tür problemleri ortaya çıkarır. TEMPORAL LOBE: a) Sol Temporal Lobe: Dili anlama ve işleme, faydalı bir biçimde okuma, okuduğunu anlama, yeni bilgilerin yerleşmesini sağlama, orta ve uzun süreli hafıza, dilin ve kelimelerin geri çağrılması, duygusal dengeyi koruma, görsel ve işitsel işlem yapma. b) Sağ Temporal Lobe: Yüz ifadelerini yorumlama, işitsel algılama, başkalarının sesinin ve ses tonunun işlenmesi, ritim duygusu, müzikten keyif alma, görsel öğrenme. Wernicke Alanı: İlk kez 1874 yılında Carl Wernicke tarafından tanımlanmıştır. Superior
16
temporal gyrus’un sol arka tarafında sol hemisferde bulunur. Brodmann alanına göre alan 22’de dir. Dili yorumlama, anlama yetisiyle belirleyici bir ilişkisi olduğu belirlenen bir bölgedir. Konuşma ve ses bilgileri işitsel bölgeden Wernicke alanına ulaşır ve burada içerik kelimelerinin anlamı değerlendirilip yorumlandıktan sonra sözdizimi analizi için Broca alanına aktarılır. Konuşma sırasında içerik kelimeleri Wernicke alanından seçilir, Broca alanında gramatik eklemeler yapılır; bu bilgiler daha sonra konuşmanın fiilen üretilmesi için motor kortekse gönderilir. PARİETAL LOBE: Duyusal girdilerin işlenmesi, duyusal ayırım, yazı yazma, bedensel uyum, bedeni tanıma, bazı dil ve okuma fonksiyonları, OCCIPITAL LOBE: Birincil görsel algılama alanı, görsel yorumlama, renkleri ve hareketleri ayırt etme, okuma, objeleri fark etme tanıma. Limbik sistem: Seks, öfke, hiddet, korku, duygular ve yakın hafızanın entegrasyonu. Amygdala: Sağ amygdala anlamlı uyaranların bilinçaltı tespiti ile ilgilidir. Sol amygdala ise bilinçle ilgilidir ve duygusal uyaranların işlenmesidir (Nomura et al, 2004). Sağ amygdala stres ve duygusallıkla ilgili proseslerde soldan daha fazla ilgilidir (Scicli et al; 2004). Korku koşulunun daha çok sağ amygdala ile ilgili olduğuna dair kanıtlar mevcuttur (Baker & Kim, 2004).
2) Beyin Dalgaları ve EEG
17