Enfeksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi 3. BASKI
Cilt 1 ED‹TÖRLER Prof. Dr. Ayfle WILLKE TOP CU Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi Enfeksiyon Hastal›klar› Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Güner SÖYLET‹R Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Mehmet DO⁄ANAY Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Enfeksiyon Hastal›klar› Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri
225 yazar›n katk›s›yla
200 8 NOBEL TIP K‹TABEVLER‹
ENFEKS‹YON HASTALIKLARI VE M‹KROB‹YOLOJ‹S‹ 3. Bask›
Editörler: Prof. Dr. Ayfle WILLKE TOPCU Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi Enfeksiyon Hastal›klar› Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
© 2008 Nobel T›p Kitabevleri Ltd. fiti. Prof. Dr. Güner SÖYLET‹R
ISBN: 978-975-420-634-0
Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
1. Bask› 1996 Nobel T›p Kitabevleri
Prof. Dr. Mehmet DO⁄ANAY
2. Bask› 2002 Nobel T›p Kitabevleri
Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi Enfeksiyon Hastal›klar› Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri
Bu kitab›n, 5846 ve 2936 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri Yasas› Hükümleri gere¤ince yazar›n yaz›l› izni olmadan kitab›n bir bölümünden al›nt› yap›lamaz; fotokopi yöntemiyle ço¤alt›lamaz; resim, flekil, flema, grafik, vb. ler kopya edilemez. Her hakk› Nobel T›p Kitabevleri Ltd fiti’ne aittir.
UYARI Medikal bilgiler sürekli de¤iflmekte ve yenilenmektedir. Standart güvenlik uygulamalar› dikkate al›nmal›, yeni araflt›rmalar ve klinik tecrübeler ›fl›¤›nda tedavilerde ve ilaç uygulamalar›ndaki de¤iflikliklerin gerekli olabilece¤i bilinmelidir. Okuyuculara ilaçlar hakk›nda üretici firma taraf›ndan sa¤lanan ilaca ait en son ürün bilgilerini, dozaj ve uygulama flekillerini ve kontrendikasyonlar› kontrol etmeleri tavsiye edilir. Her hasta için en iyi tedavi fleklini ve en do¤ru ilaçlar› ve dozlar›n› belirlemek uygulamay› yapan hekimin sorumlulu¤undad›r. Yay›nc› ve editörler bu yay›ndan dolay› meydana gelebilecek hastaya ve ekipmanlara ait herhangi bir zarar ve hasardan sorumlu de¤ildir.
Yay›n Koordinatörü: Cenk Akay Dizgi:
Nobel T›p Kitabevleri
Düzenleme:
Hande Dalsald› Çaçur
Kapak:
Ahmet Coka
Bask› / Cilt:
Nobel Matbaac›l›k, Had›mköy-‹STANBUL
Nobel T›p Kitabevleri Ltd. fiti. Millet Cad. No:111 Çapa-‹STANBUL Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17
www.nobeltip.com
Yazarlar Prof. Dr. Halis AKALIN Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Prof. Dr. Dilek ARMAN Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Ayhan AKBULUT F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Elaz›¤
Prof. Dr. Hande ARSLAN Baflkent Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Yurdanur AKGÜN Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Eskiflehir
Prof. Dr. Celal AYAZ Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Diyarbak›r
Doç. Dr. S›la AKHAN Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Neriman AYDIN Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ayd›n
Prof. Dr. Murat AKOVA Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Semih AYDINTU⁄ Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Hasan S. Z. AKSU Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Adana
Prof. Dr. Bilgehan AYGEN Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri
Prof. Dr. Firdevs AKTAfi Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Doç. Dr. Gökhan AYGÜN ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. M. Ziya ALKAN Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Doç. Dr. Emine ALP Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri Prof. Dr. Ahmet ALPONAT Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Ahmet Derya AYSEV Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal› Laboratuvar›, Ankara Doç. Dr. Alpay AZAP Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Mehmet B‹T‹RGEN Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Konya
Prof. Dr. Kemal ALTAfi ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Funda BABACAN Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Ayfle ARISOY Maltepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Selim BADUR ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Emin Sami ARISOY Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Kocaeli
Uz. Dr. Nursel Çal›k BAfiARAN Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
iii
iv YAZARLAR Prof. Dr. ‹. Hakk› BAHAR Dokuzeylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Münir BÜKE Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Mehmet BAKIR Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Sivas
Prof. Dr. Ça¤r› BÜKE Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Mustafa BAKIR Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. ‹clal BALCI Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Gaziantep Prof. Dr. ‹smail BALIK Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Semih BASKAN Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara Doç. Dr. ‹lknur EGECE BAfiY‹⁄‹T Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Gögüs Hastal›klar› Anabilim Dal›, Kocaeli Prof. Dr. Mehmet BAYSALLAR Gülhane Askeri T›p Akademisi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. U¤ur BENG‹SUN Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Ufuk BEYAZOVA Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Kadir B‹BERO⁄LU Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹zmir Prof. Dr. Emel BOZKAYA ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Uz. Dr. Asl›han CANDEV‹R Çukurova Üniversitesi, T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Adana Prof. Dr. Diler COfiKUN Bilim Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Dr. Neva Ç‹FTÇ‹O⁄LU Nanobac Life Sciences, NASA Johnson Space Center, Houston/ TX, USA. Doç. Dr. A. Atahan ÇA⁄ATAY ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Nedim ÇAKIR Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Prof. Dr. fiaban ÇAVUfiLU Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpasa E¤itim Hastanesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Doç. Dr. Rahmet ÇAYLAN Atatürk E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Enfeksiyon Hastal›klar› Klini¤i, Ankara Doç. Dr. ‹lhami ÇEL‹K F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Elaz›¤ Doç. Dr. Nilgün ÇER‹KC‹O⁄LU Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Yard. Doç. Dr. Banu BOZKURT Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi, Göz Hastal›klar› Anabilim Dal›, Konya
Doç. Dr. Ergin Ç‹FTÇ‹ Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Selçuk BÖLÜKBAfiI Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Ortopedi ve Travmatolji Anabilim Dal›, Anakara
Prof. Dr. Fügen ÇOKÇA Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
YAZARLAR
v
Prof. Dr. Hasan ÇOLAK Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Eskiflehir
Prof. Dr. ‹smail H akk› DÜNDAR Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Adana
Prof. Dr. Dilek ÇOLAK Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Prof. Dr. Volkan DÜNDAR Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Yard. Doç. Dr. Özge DARKA Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun
Yard. Doç Dr. Devrim ÖZTÜRK DÜNDAR Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Haluk DEDA Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Nöroflirürji Anabilim Dal›, Ankara
Doç. Dr. Nazif ELALDI Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Sivas
Prof. Dr. Alp DEM‹RELLER
Prof. Dr. Beyza ENER Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Kulak Burun Bo¤az Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Seher DEM‹RER
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal› Ankara Prof. Dr. Murat D‹LMENER
‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Mehmet DO⁄ANAY
Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri Prof. Dr. Levent DO⁄ANCI
Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun Prof. Dr. Ülker DO⁄RU Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Hastal›klar› ve Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. ‹lyas DÖKMETAfi Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Sivas
Prof. Dr. Haluk ERAKSOY ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Birsel ERDEM Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Yard. Doç. Dr. Mine ERDEN‹ZMENL‹ Dokuzeylül Üniversitesi T›p Fakültesi Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Prof. Dr. Selda ERENSOY Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Doç. Dr. Önder ERGÖNÜL Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Yard. Doç. Dr. Koray ERGÜNAY Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Sibel ERGÜVEN Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Gül DURMAZ
Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Eskiflehir
Doç. Dr. Serpil EROL Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Erzurum
Prof. Dr. Belma DURUPINAR
Doç. Dr. Günay TUNCER ERTEM SB Ankara Hastanesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, Ankara
Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun
vi YAZARLAR Prof. Dr. Ekin ERTEM Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Bülent GÜRLER ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Doç. Dr. Nuran ESEN Dokuzeylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Nezahat GÜRLER ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Doç. Dr. Duygu EfiEL Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri
Prof. Dr. Gülflen HASÇEL‹K Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Can Polat EY‹GÜN Gülhane Askeri T›p Akademisi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Ufuk HASDEM‹R Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Doç. Dr. Nuriye TAfiDELEN FIfiGIN Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun
Prof. Dr. Tunçer HAZNEDARO⁄LU Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Duygu FINDIK Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Konya Prof. Dr. Suna GED‹KO⁄LU Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Prof. Dr. Safiye HELVACI Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa Uzm. Dr. Sibel DE⁄‹M HORASANLI ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Deniz GÖKENG‹N Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Salih HOfiO⁄LU Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Diyarbak›r
Doç. Dr. Levent GÖRENEK Gülhane Askeri T›p Akademisi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Doç. Dr. Canan TOGAY IfiIKAY Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Zeynep GÜLAY Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Doç. Dr. Dilara ‹NAN Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Ö¤r. Gör. Dr. Dolunay GÜLMEZ Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Erdal ‹NCE Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Meral GÜLTEK‹N Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Doç. Dr. Nurhan ‹NCE ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, ‹stanbul
Doç. Dr Sibel GERG‹N GÜNDEfi Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Ramazan ‹NC‹ Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Ercihan GÜNEY Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Kulak Burun Bo¤az Anabilim Dal›, Kayseri
Prof. Dr. Murat ‹RKEÇ Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Göz Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Deniz GÜR Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹hsan Do¤ramac› Çocuk Hastanesi Mikrobiyoloji Laboratuvar›, Ankara
Prof. Dr. Selma KARABEY ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, ‹stanbul
YAZARLAR
vii
Prof. Dr. Kaan KARAYALÇIN Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Nihal KUNDAKÇI Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Dermatoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Ali KAYA Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Mersin
Prof. Dr. Halil KURT Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Çi¤dem BAL KAYACAN ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Ercüment KUTERDEM Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara
Uzm. Dr. ‹lknur KEPENEKÇ‹ Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Hakan LEBLEB‹C‹O⁄LU Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun
Doç. Dr. Dilek KILIÇ K›r›kkale Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, K›r›kkale
Uz. Dr. Kenan M‹D‹LL‹ ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. S. S›rr› KILIÇ F›rat Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Elaz›¤
Prof. Dr. Latife MAMIKO⁄LU Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Prof. Dr. Mehmet KIYAN Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Yard. Doç. Dr. Gökhan METAN Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri
Prof. Dr. A. Sesin KOCAGÖZ Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Reflit MISTIK Uluda¤ Üniversitesi,T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Prof. Dr. Z. Tan›l KOCAGÖZ Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Gönül MUTLU Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Yard. Doç. Meliha MER‹Ç KOÇ Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Doç. Dr. Birsen MUTLU Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. ‹ftihar KÖKSAL Karadeniz Teknik Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Trabzon Prof. Dr. Fatih KÖKSAL Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Adana Prof. Dr. Semra KUfiT‹MUR Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Nermin MUTLUER Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Lütfiye MÜLAZIMO⁄LU Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Haluk Barbaros ORAL Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Doç. Dr. Figen KULO⁄LU Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Edirne
Prof. Dr. Metin OTKUN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Çanakkale
Prof. Dr. Özlem ÖZDEM‹R KUMBASAR Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Yard. Doç. Dr. Selim ÖNCEL Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Kocaeli
viii YAZARLAR Doç. Dr. Oral ÖNCÜL Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Mehmet Ali ÖZ‹NEL Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Prof. Dr. Tijen ÖZACAR Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Doç. Dr. Cüneyt ÖZAKIN Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Prof. Dr. ‹ffet PALABIYIKO⁄LU Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Doç. Dr. Süleyha H‹LM‹O⁄LU POLAT Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Prof. Dr. Seyyal ROTA Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Doç. Dr. Rabin SABA Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Prof. Dr. Sinan ÖZALP Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›, Eskiflehir
Doç. Dr. Serhan SAKARYA Adnan Menderes Üniversitesi T›p Fakültesi,, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ayd›n
Prof. Dr. Beril ÖZBAKKALO⁄LU Celal Bayar Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Manisa
Prof. Dr. Nefle SALTO⁄LU ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Yusuf ÖZBEL Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Doç. Dr. Banu SANCAK Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. ‹lhan ÖZGÜNEfi Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Eskiflehir
Prof. Dr. Macit SANDIKÇI Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Adana
Uzm. Dr. Betil ÖZHAK Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Doç. Dr. Mehmet Ali SARAÇLI Gülhane Askeri T›p Akademisi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Uzm. Dr. Salih Erpulat ÖZ‹fi Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara Uz. Dr. Gülflen ÖZKAYA Lund Üniversitesi Medikal Laboratuvar Departman› Viroloji Unitesi, Lund, ‹sveç Prof. Dr. Murat ÖZSAN Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Dr. Ali ÖZTUNA Gülhane Askeri T›p Akademisi, NBC Bilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Recep ÖZTÜRK ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Mustafa ÖZYURT Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Yard. Doç. Dr. Zeynep SARIBAfi Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Esin fiENOL Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Demir SERTER Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir Prof. Dr. Fatma SIRMATEL Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bolu Uzm. Dr. Lütfi SOYLU Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Emine SÖNMEZ Bilim Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
YAZARLAR
ix
Prof. Dr. Güner SÖYLET‹R Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Ayfle WILLKE TOPCU Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Bülent SÜMERKAN Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri
Prof. Dr. Müzeyyen MAMAL TORUN ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Doç. Dr. Figen fiAH‹N Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Okan TÖRE Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Bursa
Prof. Yeflim ÇET‹NKAYA fiARDAN Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Seray Ö ZENSOY TÖZ Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Yard. Doç. Dr. Alper fiENER Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Çanakkale
Prof. Dr. H. Murat TU⁄RUL Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Edirne
Prof. Dr. Ali fiENGÜL Gülhane Askeri T›p Akademisi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Doç. Dr. Alpaslan fiENKÖYLÜ Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Fehmi TABAK ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Yavuz TAGA Marmara Üniversitesi, T›p Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Nihal TAfi Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. ‹nci TUNCER Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Konya Prof. Dr. Ferda TUNÇKANAT Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Hüseyin TURGUT Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Pamukkale Prof. Dr. Necla TÜLEK Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun Prof. Dr. Emel TÜMBAY Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Yeflim TAfiOVA Çukurova Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Adana
Doç. Dr. Özlem TÜNGER Celal Bayar Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Manisa
Yard. Doç. Dr. Gülden SÖNMEZ TAMER Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli
Prof. Dr. Alper TÜNGER Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Yrd. Doç. Esra TANYEL Ondokuzmay›s Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Samsun
Prof. Dr. Salih TÜRKO⁄LU ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Mehmet TANYÜKSEL Gülhane Askeri T›p Akademisi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Sercan ULUSOY Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Emin TEKEL‹ Ufuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Fatma ULUTAN Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
x YAZARLAR Prof. Dr. Onur URAL Selçuk Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Konya Prof. Dr. Tercan US Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Eskiflehir Prof. Dr. Dürdal US Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Gaye USLUER Osmangazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Eskiflehir Prof. Dr. fiemsettin USTAÇELEB‹ Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Ömrüm UZUN Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara Doç. Dr. Nurver ÜLGER Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. Serhat ÜNAL Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Haluk VAHABO⁄LU Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli Prof. Dr. Ayflegül YA⁄CI KARAHASAN Marmara Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul
Prof. Dr. Güler YAYLI Süleyman Demirel Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Isparta Prof. Dr. Osman fiadi YENEN ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Prof. Dr. fiinasi Taner YILDIRAN Gülhane Askeri T›p Akademisi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara Prof. Dr. Füsun YILDIZ Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Gö¤üs Hastal›klar› Anabilim Dal›, Kocaeli Doç. Dr. Orhan YILDIZ Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kayseri Prof. Dr. Gülden YILMAZ ‹stanbul Üniversitesi ‹stanbul T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹stanbul Yard. Doç. Dr. Zeki YUMUK Kocaeli Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Kocaeli Yard. Doç. Dr. ‹mdat YÜCE Erciyes Üniversitesi T›p Fakültesi, Kulak Burun Bo¤az Anabilim Dal›, Kayseri Prof. Dr. Ayfle YÜCE Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Prof. Dr. Ata Nevzat YALÇIN Akdeniz Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Antalya
Prof. Dr. Mine YÜCESOY Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Doç. Dr. Mehmet YAPAR Gülhane Askeri T›p Akademisi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara
Prof. Dr. Ayfl›n ZEYT‹NO⁄LU Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Doç. Dr. Nur YAPAR Dokuz Eylül Üniversitesi T›p Fakültesi, Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, ‹zmir
Doç. Dr. Iflk›n P›nar ZARAKOLU Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Ankara
Üçüncü Bask›n›n Önsözü Editörlü¤ünü üstlendi¤imiz “Enfeksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi” kitab›m›z›n güncellefltirerek ve gelifltirerek ç›kard›¤›m›z üçüncü bask›s›n›n mutlulu¤unu ve gururunu yafl›yor; bize katk› sa¤layan yazarlar›m›za, bizi cesaretlendiren ve önerilerini esirgemeyen meslektafllar›m›za teflekkür ediyoruz. Bu bask›da ilk göze çarpan de¤ifliklik “infeksiyon” yerine Türk Dil Kurumu Sözlü¤ünde yer alan “enfeksiyon” kelimesinin kullan›lmas›d›r. Böylece meslektafllar›m›z aras›nda ve gelecek nesillerde enfeksiyon hastal›klar› alan›nda dil birli¤ini sa¤lamaya katk›da bulunmak amaçlanm›flt›r. Editörlerin ve yazarlar›m›z›n bu olumlu aç›l›m›na, uzmanl›k derneklerimizin de katk› vermelerini bekliyoruz. T›p biliminin son derece dinamik yap›s› yads›namaz bir gerçektir. Son y›llarda t›p teknolojisindeki h›zl› geliflmelerden enfeksiyon hastal›klar› ve mikrobiyoloji de nasibini alm›fl, bir çok enfeksiyon hastal›¤›n›n tan› yöntemlerinde önemli de¤ifliklikler olmufltur. Etkenlerin bir çok antibiyoti¤e direnç gelifltirmesi, yeni antimikrobiyal ilaçlar›n kullan›ma girmesi enfeksiyon hastal›klar›n›n tedavisinde önemli de¤iflikliklere neden olmufltur. Ayr›ca son y›llarda dünyada ve ülkemizde baz› hastal›klar yeniden görülmeye bafllam›fl veya baz› hastal›klar›n etkenleri yeni ortaya konulmufltur. Mikroorganizma çeflitlili¤inde , moleküler yöntemler sayesinde h›zl› bir de¤iflim yaflanmaktad›r. Bunun paralelinde “Enfeksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi” kitab›n›n 2008 bask›s›nda, enfeksiyon hastal›klar›n›n etkenleri ile ilgili yeni geliflmeler, patogenez, epidemiyoloji, yeni ortaya konulan klinik tablolar veya de¤iflimler, tedavideki de¤ifliklikler, korunmadaki yeni geliflmelere yer verilmifltir. Daha önceki bask›larda yer almayan; birinci ciltte “Beslenme ve Enfeksiyon”, “Antimikrobiyal ‹laçlar›n Farmakokinetik ve Farmakodinamik Özellikleri”, “Ayaktan Parenteral Antibiyotik Tedavisi”, ”Nanobakteriler ve ‹liflkili Hastal›klar” alt bölümleri; ikinci ciltte “Biyolojik Silahlar”, “Seyahat Enfeksiyonlar›ndan Korunma”, “Enfeksiyon, Mikrobiyoloji ve ‹nternet” bafll›kl› konulara bu bask›da yer verilmifl, “Hastane Enfeksiyonlar›” biraz daha geniflletilerek sunulmufltur. Böylece kitab›m›z›n bu üçüncü bask›s›n›n sayfa say›s› 3000’e yaklaflm›fl, toplam 30 bölümün kapsam›nda yer alan 204 alt bölüm 225 yazar taraf›ndan güncel bilgiler ›fl›¤›nda kaleme al›nm›flt›r. Tüm yazarlar›m›za bir kez daha teflekkür ederiz. Kitab›m›z›n ilk bas›m› haz›rlan›rken, yazarlar›m›z üniversite ö¤retim üyeleri aras›ndan belirlenmifl ve bu kurala daha sonraki bask›larda da devam edilmifltir. Bu çerçevede birinci ve ikinci bask›larda kitab›m›za katk›da bulunan; Prof. Dr. Erdal Akal›n, Prof. Dr. Do¤anay Alper, Prof. Dr. Gültekin Altay, Prof. Dr. Özdem An¤, Prof. Dr. Alt›nay Bilgiç, Prof. Dr. Feridun Gök›rmak, Prof. Dr. Hüseyin Gün, Prof. Dr. Ayfer Günalp, Prof. Dr. Cahit Günhan, Prof. Dr. Aziz Hac›bektaflo¤lu, Prof. Dr. Candan Bozok Johannson, Prof. Dr. Güney Karakartal, Prof. Dr. Kaya K›l›çturgay, Prof. Dr. Oktay Meço, Doç. Dr. Volkan Özgüven, Prof. Dr. Tuncay Hasip Sözen, Prof. Dr. Kurtulufl Töreci, Prof. Dr. fierafettin Y›lmaz, Prof. Dr. Ayhan Yücel hocalar›m›za teflekkürlerimizle birlikte sonsuz sayg›lar›m›z› sunar, yeni yaflamlar›nda sa¤l›k ve mutluluklar dileriz. Bilgi ve iletiflim ça¤›nda yaflamam›za, saniyeler içinde sonsuz bilgiye ulaflabilmemize ra¤men bugün en önemli sorunlardan birinin bilgi kirlili¤i oldu¤unu okuyucu çok iyi bilmektedir. Kitab›m›z Türkçe bir kaynak olarak kabul görmüfl, sadece enfeksiyon hastal›klar› ve mikrobiyoloji alan›nda çal›flan hekimlerce de¤il di¤er dallar›n hekimleri taraf›ndan da sahiplenilmifl bir baflvuru kitab› niteli¤i kazanm›flt›r. Bu vesile ile okuyucuxi
lara da teflekkür eder, kitab›m›z›n yeni bask›s›n›n yararl› olmas›n› diler, daha sonraki bask›larda dikkate al›nmak üzere katk› ve elefltirilerini bekleriz. Kitab›m›z›n birinci ve ikinci bask›s› s›ras›nda kaybetti¤imiz; Prof. Dr. Sabri Güngör, Prof. Dr. At›f Taflp›nar, Doç. Dr. Tülay Koço¤lu, Prof. Dr. Kemal Yüce, Prof. Dr. Müjdat Baflaran’›n , üçüncü bask›y› yay›na haz›rlarken ise sevgili arkadafl›m›z, can dostumuz, güzel insan Prof. Dr. Hasan Çolak’›n zamans›z ve ani kayb›n› yaflamak bizleri derinden sarsm›flt›r, kendilerini bir kez daha sayg›, sevgi ve özlemle an›yoruz. Kapsaml› bir kitab›n yeni bask›s›n› haz›rlamak oldukça zor, emek yo¤un ve zaman al›c› bir süreç. Bu süreçte daha önceki bask›larda oldu¤u gibi, daima olumlu bir yaklafl›mla yan›m›zda olan, “bu kitab› ben prestij için bas›yorum” diyerek bizi yüreklendiren, üçüncü bask› s›ras›nda kaybetti¤imiz Nobel T›p Kitabevleri sahibi R›fk› Biro¤lu’nu rahmetle an›yoruz. Benzer yaklafl›m› ilk bask›dan itibaren paylaflan ve amatör ruhla çal›flma heyecan›n› hiç yitirmeyen Ersal Bingöl’e ve kitabevinin tüm çal›flanlar›na da özverili ve titiz çal›flmalar›ndan dolay› teflekkür ederiz. Sayg›lar›m›zla ‹stanbul, 2008 Ayfle Willke TOPCU Güner SÖYLET‹R Mehmet DO⁄ANAY
xii
Birinci Bask›n›n Önsözü Yirminci yüzy›l›n bafllar›nda antibiyotiklerin pratik kullan›ma girmesiyle birlikte enfeksiyon hastal›klar›n›n art›k bir halk sa¤l›¤› sorunu olmaktan ç›kaca¤›na iliflkin tahminlere ra¤men, bu hastal›klar tüm dünyada önde gelen sa¤l›k sorunlar›ndan biri olmaya devam etmektedir. Enfeksiyon hastal›klar› alan›nda son 30 y›ldaki çok h›zl› geliflmelere ve bu alanda da moleküler biyoloji tekniklerinin kullan›ma girmesine paralel olarak AIDS, Lyme hastal›¤›, Hepatit C ve E gibi yeni enfeksiyonlar ve etkenleri tan›mlanm›fl, önceleri nedeni bilinmeyen hastal›k olarak an›lan peptik ülser, hemolitik üremik sendrom gibi baz› hastal›klar›n enfeksiyöz etkenler taraf›ndan oluflturulduklar› belirlenmifltir. Bunlar›n yan›s›ra tüberküloz basili, pnömokok, enterokok gibi al›fl›lagelmifl mikroorganizmalar›n antibiyotiklere karfl› direnç kazanarak sanki yeni patojenlermifl gibi karfl›m›za ç›kmalar› enfeksiyon hastal›klar›ndan hiçbir flekilde ar›namayaca¤›m›z›n önemli göstergeleridir. Ülkemizin co¤rafi ve sosyoekonomik durumu, kültürel özellikleri enfeksiyon hastal›klar›n›n nitelik ve niceli¤ini etkilemektedir. Al›fl›lagelmifl bulafl›c› hastal›klara hastane enfeksiyonlar› gibi daha güncel ve tedavide sorun yaratabilen enfeksiyonlar›n da eklenmesi bu dalda bilgilenme ve bilgilendirmenin önemini artt›rmaktad›r. Bu nedenle, bu kitapta enfeksiyon hastal›klar› epidemiyolojisi, dünya verilerinin yan›s›ra, mümkün oldu¤unca ülkemize ait bilgileri de içerecek flekilde verilmeye çal›fl›lm›flt›r. ‹nsan vücudunun tüm sistemlerini tutabilen enfeksiyon hastal›klar›, t›bb›n bütün alanlar›n› ilgilendiren disiplin olma özelli¤ini tafl›maktad›r. Böylesine genifl bilimsel birikimi gerektiren bir konuda, do¤ald›r ki, tek yazar›n enfeksiyon hastal›klar›n›n tamam›n› tatmin edici düzeyde yazmas› düflünülemez. Bu nedenle, kitap haz›rlan›rken, belirli konularda bilgi birikimi olan klinik mikrobiyoloji ve enfeksiyon hastal›klar› uzmanlar› ile de¤iflik disiplinlerden konusunda uzman bilim adamlar›n›n kat›l›m›n›n gerekli oldu¤u inanc›ndan yola ç›k›lm›flt›r. Enfeksiyon Hastal›klar› kitab›n›n Türkiye’nin farkl› üniversitelerinde ve farkl› disiplinlerinde görev yapan 99 de¤erli ö¤retim üyesinin özverili katk›lar›yla haz›rlanm›fl olmas›n›n ve bu konudaki ilk çok yazarl› kitap olma özelli¤ini tafl›mas›n›n k›vanc› içinde oldu¤umuzu belirtmek isteriz. Bu k›vanc› bize tatt›ran ö¤retim üyelerine kitab›n ortaya ç›kmas›ndaki de¤erli katk›lar›ndan dolay› sonsuz teflekkürlerimizi sunuyor; kitab›n bas›m› aflamas›nda genç yaflta kaybetti¤imiz, yazarlar›ndan Prof. Dr. Sabri GÜNGÖR’ü sevgi ve rahmetle an›yoruz. Enfeksiyon hastal›klar› kitab› haz›rlan›rken, hedef okuyucu kitlesinin t›p ö¤rencileri, pratisyen hekimler, klinik mikrobiyoloji ve enfeksiyon hastal›klar› ile u¤raflan hekimler ve di¤er branfllarda çal›flan meslektafllar›m›z› kapsamas› amaçlanm›flt›r. De¤erli meslektafllar›m›z›n bu kitaptan yararlanmas› bize büyük mutluluk verecektir. Ülkemizde enfeksiyon etkenlerinden ayr›nt›l› bir flekilde bahseden klinik mikrobiyoloji kitaplar› olmas›na ra¤men, editörlü¤ünü üstlendi¤imiz bu kitapta sadece enfeksiyon hastal›klar›ndan bahsetmenin yetersiz kalabilece¤i, bütünlü¤ü sa¤lamak aç›s›ndan bu enfeksiyonlar›n etkenlerine ve virulans özelliklerine de yer verilmesi gerekti¤i kan›s›na vard›¤›m›z› belirtmeliyiz. Enfeksiyon Hastal›klar› kitab›n›n bundan sonraki bask›s›nda bu konulara da yer verece¤imizi vurgulayarak siz, de¤erli okuyucular›m›z›n katk› ve elefltirilerini bekliyor, sayg›lar›m›z› sunuyoruz. Ayfle Willke TOPCU Güner SÖYLET‹R Mehmet DO⁄ANAY xiii
‹çindekiler C‹LT 1 - S‹STEMLERE GÖRE ENFEKS‹YONLAR BÖLÜM I ENFEKS‹YONLARA A‹T TEMEL ÖZELL‹KLER 1. Enfeksiyon Etkenlerinin Genel Özellikleri ..................3 Gülflen Hasçelik 2. Enfeksiyon Hastal›klar› Epidemiyolojisi ...................30 Önder Ergönül 3. Normal Vücut Floras› ve Konak Parazit ‹liflkisi ........37 Güner Söyletir 4. Enfeksiyon ve Ba¤›fl›k Yan›t ...................................57 Funda Babacan 5. Beslenme ve Enfeksiyon.........................................98 Haluk Barbaros Oral 6. Enfeksiyon Hastal›klar›n›n Genel Belirtileri ............105 Emin Tekeli
BÖLÜM II ENFEKS‹YON HASTALIKLARINDA TANI 7. Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar› .........................115 Güner Söyletir, Nurver Ülger 8. Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar›nda Kalite Güvencesi ..........................................................146 Gönül Mutlu 9. Enfeksiyon Hastal›klar›n›n Serolojisi .....................158 Funda Babacan
16. Antibakteriyel ‹laçlar ..........................................266 16.1. Beta Laktamlar›n Genel Özellikleri ve Penisilinler...............................................266 Celal Ayaz 16.2. Sefalosporinler .......................................278 Serhan Sakarya 16.3. Karbapenemler ve Monobaktam ..............288 Esin fienol 16.4. Aminoglikozitler .....................................294 Ayfle Willke Topcu 16.5. Kloramfenikol ..........................................303 Birsen Mutlu 16.6. Tetrasiklinler ............................................308 Fügen Çokça 16.7. Makrolitler, Ketolitler, Linkozamitler ..........313 Özlem Tünger 16.8. Glikopeptitler, Streptograminler ve Lipopeptitler ............................................326 Dilek Arman 16.9. Oksazolidinonlar .....................................337 Gaye Usluer 16.10. Kinolonlar ...............................................341 Ayfle Willke Topcu, Meliha Meriç Koç 16.11. Polimiksinler............................................355 Hüseyin Turgut
10. Enfeksiyon Hastal›klar›nda Yeni Tan› Yöntemleri ...177 Selim Badur, Sibel De¤im Horasanl›
16.12. Fusidik asit .............................................358 Sibel Gergin Gündefl
11. Enfeksiyon Hastal›klar›n›n Biyokimyasal Homeostaza Etkileri ............................................195 Yavuz Taga
16.13. Metronidazol ve Di¤er 5-Nitroimidazoller ..................................362 Hüseyin Turgut
BÖLÜM III ENFEKS‹YON HASTALIKLARINDA TEDAV‹ 12. Antimikrobiyal ‹laçlar›n Kullan›m›nda Genel Prensipler...........................................................219 Sercan Ulusoy
16.14. Sulfonamidler, Trimetoprim ve Trimetoprim/Sulfametoksazol ...................368 Hasan Z. S. Aksu, Asl›han Candevir 16.15. Rifamisinler ............................................372 Hasan Z. S. Aksu, Asl›han Candevir 16.16. Üriner Sistem Antiseptikleri.......................377 Mehmet Bak›r
13. Antimikrobiyal ‹laçlar›n Etki Mekanizmalar›..........227 Zeynep Gülay
16.17. Topikal Antimikrobiyaller ........................381 Nazif Elald›
14. Bakterilerde Antimikrobiyal ‹laçlara Karfl› Direnç ..243 Deniz Gür
17. Antifungal ‹laçlar................................................387 Ramazan ‹nci
15. Antimikrobiyal ‹laçlar›n Farmakokinetik ve Farmakodinamik Özellikleri.................................257 Çi¤dem Bal Kayacan
18. Antiviral ‹laçlar...................................................399 Firdevs Aktafl xv
xvi ‹Ç‹NDEK‹LER 19. Antimikobakteriyel ‹laçlar....................................424 Güler Yayl› 20. Antiparaziter ‹laçlar............................................431 Diler Coflkun 21. Ayaktan Parenteral Antimikrobiyal Tedavi (APAT) ..............................................................443 fiaban Çavufllu
BÖLÜM IV ENFEKS‹YON HASTALIKLARINDA KORUNMA VE KONTROL 22. Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon ............................451 Bülent Gürler 23. Enfeksiyon Hastal›klar›nda Çevre Kontrolü............463 Selma Karabey, Nurhan ‹nce 24. Kemoprofilaksi ...................................................476 Dilek K›l›ç
32. Laboratuvar Enfeksiyonlar› ve Koruyucu Önlemler ..624 Yurdanur Akgün
BÖLÜM VII ÖZEL KONAKTA ENFEKS‹YONLAR 33. ‹mmün Yetmezlikli Hastada Enfeksiyonlara Genel Yaklafl›m ................................................. 639 Hande Arslan 34. Nötropenik Hastalarda Enfeksiyonlar ..................641 Murat Akova, Nursel Çal›k Baflaran 35. Kök Hücre Al›c›lar›nda Enfeksiyonlar ..................650 Esin fienol 36. Solid Organ Al›c›lar›nda Enfeksiyonlar ................658 Hande Arslan 37. Yan›kl› Hastalarda Enfeksiyonlar .........................663 Levent Görenek 38. Yafll›larda Enfeksiyonlar ......................................672 ‹ftihar Köksal
25. ‹mmunoprofilaksi ................................................491 Fügen Çokça
BÖLÜM VIII ED‹NSEL ‹MMÜN YETMEZL‹K SENDROMU BÖLÜM V ATEfi VE NEDEN‹ B‹L‹NMEYEN ATEfi 26. Atefl ve Nedeni Bilinmeyen Atefl ..........................503 26.1. Atefl........................................................503 Osman fiadi Yenen 26.2. Nedeni Bilinmeyen Atefl ...........................529 Nefle Salto¤lu
BÖLÜM VI HASTANE ENFEKS‹YONLARI VE ENFEKS‹YON KONTROLÜ 27. Hastane Enfeksiyonlar›: Tan›mlar, Sürveyans, Epidemilere Yaklafl›m..........................................545 Yeflim Çetinkaya fiardan 27.1. Hastane Salg›nlar› ve Moleküler Yöntemler................................................557 Mehmet Ali Saraçl› 28. Enfeksiyon Kontrol Programlar›n›n Organizasyonu ve Enfeksiyon Kontrol Uygulamalar› .....................................................564 Yeflim Çetinkaya fiardan 29. Hastane Kaynakl› Bakteriyel Enfeksiyonlar............575 Oral Öncül
39. Edinsel ‹mmün Yetmezlik Sendromu .....................683 Serhat Ünal, Gülflen Özkaya
BÖLÜM IX SOLUNUM YOLU ENFEKS‹YONLARI 40. So¤uk Alg›nl›¤› ve Grip ......................................727 Firdevs Aktafl 41. Akut Tonsillofarenjit ...........................................731 Hakan Leblebicio¤lu 42. Rinosinüzit ........................................................741 Alp Demireller 43. Akut Otitis Media ..............................................746 Alp Demireller 44. Epiglottit, Larenjit, Laringotrakeobronflit................749 Ülker Do¤ru, Erdal ‹nce, Ergin Çiftçi 45. Kabakulak ........................................................755 Halil Kurt 46. Bafl, Boyun Bölgesi ve Fasyalar Aras› Enfeksiyonlar......................................................758 Ercihan Güney, ‹mdat Yüce
30. Hastane Kaynakl› Viral Enfeksiyonlar...................604 ‹ffet Palab›y›ko¤lu
BÖLÜM X BRONfi, AKC‹⁄ER, PLEVRA VE MED‹ASTEN ENFEKS‹YONLARI
31. Nozokomiyal Fungal Enfeksiyonlar .....................616 Halis Akal›n
47. Bronflit ve Bronfliyolitler .......................................773 47.1. Akut Bronflit ve Bronfliyolitler ......................773 Özlem Özdemir Kumbasar
‹Ç‹NDEK‹LER
xvii
47.2. Kronik Obstrüktif Akci¤er Hastal›¤› ...........776 FüsunY›ld›z, ‹lknur Egece Baflyi¤it
63. Lyme Hastal›¤›....................................................978 Levent Do¤anc›
48. Bo¤maca ...........................................................784 Ufuk Beyazova, Figen fiahin
64. Bartonelloz ........................................................989 Okan Töre
49. Pnömoniler.........................................................788 49.1. Pnömonili Hastaya Yaklafl›m.....................788 Haluk Eraksoy
65. Tularemi ............................................................990 Safiye Helvac›
49.2. Bakteriyel Pnömoniler .............................804 Haluk Eraksoy 49.3. Mikoplazma Pnömonileri..........................812 Haluk Eraksoy 49.4. Klamidya Pnömonileri ..............................816 Haluk Eraksoy 49.5. Viral Pnömoniler .....................................820 Mustafa Bak›r 50. Akci¤er Apsesi ve Nekrotizan Pnömoni ...............828 Murat Dilmener 51. Akci¤er Tüberkülozu ...........................................832 Ayfle Yüce, Alper fiener 52. Akci¤er D›fl› Tüberküloz ......................................850 Bilgehan Aygen, Gökhan Metan 53. Solunum Sisteminin Mantar Enfeksiyonlar›............860 Ramazan ‹nci 54. Plevral Efüzyon ve Ampiyem ...............................868 Kadir Bibero¤lu 55. Mediastinit .........................................................872 Kadir Bibero¤lu
BÖLÜM XI HEMATOPOET‹K VE LENFORET‹KÜLER S‹STEM ENFEKS‹YONLARI 56. Sepsis ..............................................................877 Mehmet Do¤anay, Emine Alp Mefle 57. Bruselloz ............................................................897 Emine Alp Mefle, Mehmet Do¤anay 58. Tifo ve Tifo D›fl› Salmonellozlar ...........................909 58.1. Tifo.........................................................909 Ayfle Willke Topcu, Beril Özbakkalo¤lu
66. Q Atefli..............................................................995 Latife Mamiko¤lu
BÖLÜM XII KARD‹YOVASKÜLER ENFEKS‹YONLAR 67. Enfektif Endokardit, Perikardit, Miyokardit..........1003 Murat Akova, Yeflim Çetinkaya fiardan 68. Septik Trombofilebit ..........................................1023 U¤ur Bengisun, Lütfi Soylu 69. ‹ntravasküler Kateter Enfeksiyonlar› ...................1027 A. Atahan Ça¤atay
BÖLÜM XIII GASTRO‹NTEST‹NAL S‹STEM ENFEKS‹YONLARI 70. Oral Mukoza Enfeksiyonlar› ve Özafajitler .......................................................1041 Nedim Çak›r, Mine Erdenizmenli 71. Enfeksiyöz ‹shaller ............................................1045 71.1. Akut ‹shalli Hastaya Yaklafl›m.................1045 Fatma Ulutan 71.2. Bakteriyel ‹shaller...................................1051 Rahmet Çaylan 71.3. Besin Zehirlenmeleri...............................1064 Fatma Ulutan 71.4. Viral Gastroenteritler .............................1070 Ufuk Beyazova, Figen fiahin 71.5. Amipli Dizanteri ....................................1074 Salih Hoflo¤lu 71.6. Kolera...................................................1078 Ayfle Willke Topcu
58.2. Tifo D›fl› Salmonellozlar............................921 Beril Özbakkalo¤lu, Ayfle Willke Topcu
72. Antibiyoti¤e Ba¤l› ‹shaller .................................1087 Gökhan Aygün
59. S›tma ..............................................................927 ‹smail Hakk› Dündar
73. “Whipple” Hastal›¤› .........................................1093 Güner Söyletir
60. Toksoplazmoz ....................................................947 Okan Töre
74. Gastrit, Peptik Ülser ve Helicobacter Pylori .........1098 Macit Ümran Sand›kç›
61. Kalaazar ve Di¤er Leishmania Enfeksiyonlar› ......957 S.S›rr› K›l›ç, ‹lhami Çelik
75. Kolesistit, Kolanjit .............................................1104 Kaan Karayalç›n, Salih Erpulat Özifl
62. Enfeksiyöz Mononükleoz.....................................970 Dilek Arman
76. ‹ntraabdominal Apseler.....................................1110 Ercüment Kuterdem
xviii ‹Ç‹NDEK‹LER 77. Apandisit, Divertikülit ve Peritonit.......................1115 Semih Baksan, Seher Demirer, ‹lknur Kepenekçi
90.3. Subkütan Mikozlar.................................1292 Süleyha Hilmio¤lu Polat
78. Akut Pankreatit.................................................1125 Ahmet Alponat
91. Lepra ve Di¤er Mikobakteriyel Deri Enfeksiyonlar›...................................................1303 91.1. Lepra ....................................................1303 Nihal Kundakç›
79. Kist Hidatik Hastal›¤› ........................................1134 ‹lyas Dökmetafl
91.2. Deri Tüberkülozu ...................................1317 Nihal Kundakç›
80. Sar›l›kl› Hastaya Yaklafl›m .................................1141 Reflit M›st›k 80.1. Akut Viral Hepatitler ..............................1148 Osman fiadi Yenen
91.3. Derinin Atipik Mikobakteri Enfeksiyonlar›........................................1327 Nihal Kundakç›
80.2. Kronik Hepatitler ...................................1189 ‹smail Bal›k, Günay Tuncer Ertem
92. Lenfadenit ve Lenfanjitler ...................................1329 Fehmi Tabak
80.3. Granülomatöz Hepatitler........................1205 ‹smail Bal›k
93. Miyozitler ........................................................1335 Fatma Ulutan, Nihal Tafl
BÖLÜM XIV DÖKÜNTÜLÜ ENFEKS‹YONLAR 81. Döküntülü Hastaya Yaklafl›m .............................1211 Ergin Çiftçi, Ülker Do¤ru 82. K›z›l ............................................................1214 Can Polat Eyigün 83. K›zam›k ...........................................................1218 ‹smail Bal›k 84. K›zam›kç›k .......................................................1225 ‹smail Bal›k 85. Eritema Enfeksiyozum .......................................1228 Ergin Çiftçi, Ülker Do¤ru 86. Roseola ‹nfantum ..............................................1231 Ergin Çiftçi, Ülker Do¤ru 87. Suçiçe¤i ve Zona ..............................................1233 Yeflim Taflova 88. Viral Kanamal› Atefller......................................1251 Önder Ergönül
94. ‹nsan ve Hayvan Is›r›klar› ..................................1340 Serpil Erol
BÖLÜM XVI KEM‹K VE EKLEM ENFEKS‹YONLARI 95. Enfeksiyöz Artritler ...........................................1347 95.1. Septik Artrit...........................................1347 Fatma Ulutan, Alpaslan fienköylü, Selçuk Bölükbafl› 95.2. Reaktif Artrit..........................................1351 Fatma Ulutan, Nihal Tafl 96. Osteomiyelit .....................................................1353 Fatma Ulutan, Alpaslan fienköylü, Selçuk Bölükbafl› 97. Kemik ve Eklemlerin Protez Enfeksiyonlar› ..........1363 Ayfle Ar›soy 98. Miçetoma.........................................................1369 Fatma Ulutan
BÖLÜM XVII SANTRAL S‹N‹R S‹STEM‹ ENFEKS‹YONLARI 99.
BÖLÜM XV DER‹ VE YUMUfiAK DOKU ENFEKS‹YONLARI 89. Deri ve Deri Alt› Dokusunun Bakteriyel Enfeksiyonlar›...................................................1269 Mehmet Do¤anay, Orhan Y›ld›z 90. Deri ve Deri Alt› Dokusunun Mantar Enfeksiyonlar›...................................................1282 90.1. Derinin Yüzeyel Mantar Enfeksiyonlar› ....1282 Süleyha Hilmio¤lu Polat 90.2. Candida Türlerinin Neden Oldu¤u Deri Enfeksiyonlar›........................................1289 Emel Tümbay
Santral Sinir Sistemi Enfeksiyonlar›na Genel Bak›fl ............................................................1375 Necla Tülek, Esra Tanyel
100. Akut Bakteriyel Menenjitler.............................1390 Necla Tülek, Nuriye Tafldelen F›flg›n 101. Aseptik ve Viral Menenjitler ...........................1422 Emin Sami Ar›soy 102. Beyin Omurilik S›v›s› fiant Enfeksiyonlar› .........1430 Emin Sami Ar›soy, Selim Öncel 103. Tüberküloz Menenjit ......................................1433 Mehmet Do¤anay, Orhan Y›ld›z 104. Ensefalomiyelit ve Nörit .................................1440 Nermin Mutluer, Canan Togay Ifl›ker
‹Ç‹NDEK‹LER
105. Epidural Apse, Subdural Ampiyem ve Beyin Apsesi .................................................1447 Haluk Deda 106. Kuduz...........................................................1453 Münir Büke, Ça¤r› Büke 107. Poliyomiyelit..................................................1467 Ufuk Beyazova, Figen fiahin 108. Tetanoz ........................................................1470 Emin Tekeli 109. Botulizm .......................................................1477 Ayfle Willke Topcu
BÖLÜM XVIII ‹DRAR YOLU ENFEKS‹YONLARI 110. ‹drar Yolu Enfeksiyonlar› ................................1487 Latife Mam›ko¤lu, Dilara ‹nan 111. Üretrit, Prostatit, Epididimit, Orflit ...................1499 Ali Kaya
BÖLÜM XIX OBSTETR‹K VE J‹NEKOLOJ‹K ENFEKS‹YONLAR 112. Pelvik Enflamatuvar Hastal›k ve Tubo Ovaryan Apse ..............................................1509 Sinan Özalp 113. Vajinal Enfeksiyonlar .....................................1516 Gaye Usluer 114. Servisit ve Endometrit.....................................1522 Hasan Çolak, ‹lhan Özgünefl 115. Gebelik, Do¤um ve Abortusla ‹lgili Enfeksiyonlar ................................................1528 Hasan Çolak, ‹lhan Özgünefl 116. Meme Enfeksiyonlar›......................................1541 Semih Ayd›ntu¤
xix
BÖLÜM XX C‹NSEL YOLLA BULAfiAN ENFEKS‹YONLAR 117. Cinsel Yolla Bulaflan Enfeksiyonlar ve Genel Özellikleri .....................................................1549 Serhat Ünal, Iflk›n P›nar Zarakolu 118. Gonore.........................................................1562 ‹ftihar Köksal 119. Sifiliz ............................................................1570 ‹lyas Dökmetafl
BÖLÜM XXI GÖZ VE ORB‹TA ENFEKS‹YONLARI 120. Göz Enfeksiyonlar› ........................................1583 Murat ‹rkeç, Banu Bozkurt 121. Orbita Enfeksiyonlar› .....................................1593 Murat ‹rkeç, Banu Bozkurt
BÖLÜM XXII D‹⁄ER ENFEKS‹YONLAR VE OLASI ENFEKS‹YONLAR 122. Kronik Yorgunluk Sendromu...........................1599 Mehmet Do¤anay, Gökhan Metan 123. Crohn Hastal›¤› .............................................1603 Ali fiengül 124. Kawasaki Sendromu......................................1611 Emin Sami Ar›soy, Selim Öncel 125. Reye Sendromu .............................................1614 Ali fiengül 126. Sarkoidoz .....................................................1618 Kadir Bibero¤lu 127. Nanobakteriler ve ‹liflkili Hastal›klar................1622 Mustafa Özyurt, Neva Çiftçio¤lu
xx ‹Ç‹NDEK‹LER
C‹LT 2 - ETKENLERE GÖRE ENFEKS‹YONLAR BÖLÜM XXIII V‹RUS ENFEKS‹YONLARI 128. Viral Enfeksiyonlar›n Genel Özellikleri ............1635 Güner Söyletir
138. Bunyaviruslar ...............................................1749 Demir Serter
129. Pox Viruslar .................................................1640 Fatma S›rmatel
139. Arenaviruslar ...............................................1756 Demir Serter
130. Herpes Viruslar..............................................1649 130.1. Herpes Viruslar›n Genel Özellikleri......1649 Ufuk Hasdemir, Güner Söyletir
140. Coronaviruslar ve SARS.................................1759 Ayfle Willke Topcu, Zeki Yumuk
130.2. Herpes Simplex Viruslar› (HSV1 ve HSV2) ................................1655 Demir Serter 130.3. Varicella Zoster Virus (Varicellovirus, HHV3) ........................1667 ‹nci Tuncer 130.4. Epstein Barr Virus (Lymphocryptovirus, HHV4).................1672 Selda Erensoy, Ayfl›n Zeytino¤lu 130.5. Cytomegalovirus (HHV5) ....................1679 Tercan Us 130.6. Human Herpes Virus 6 .......................1689 Emel Bozkaya 130.7. Human Herpes Virus 7 .......................1692 Emel Bozkaya 130.8. Human Herpes Virus 8 (Rhadinovirus HHV 8).........................1693 Emel Bozkaya 131. Adenoviruslar ..............................................1696 fiemsettin Ustaçelebi 132. Papovavirus Ailesi ........................................1700 132.1. Papilloma Viruslar ..............................1700 fiemsettin Ustaçelebi, Koray Ergünay 132.2. Polyoma Viruslar................................1704 Dürdal Us, fiemsettin Ustaçelebi 133. Parvoviruslar ................................................1710 Murat Özsan 134. Reovirus, Rotavirus .......................................1717 Recep Öztürk 135. Togaviruslar (Alfaviruslar ve Rubella Virusu) ...1727 Demir Serter 136. Filaviviruslar ................................................1735 Demir Serter 137. Filoviruslar (Marburg ve Ebola) .....................1747 Demir Serter
141. Orthomyxovirus Ailesi (‹nfluenza Viruslar›) .....1768 Firdevs Aktafl 142. Paramyxovirus Ailesi ....................................1779 Salih Türko¤lu 142.1. Parainfluenza viruslar› ........................1779 Salih Türko¤lu 142.2. Kabakulak (mumps) virusu ..................1783 Salih Türko¤lu 142.3. K›zam›k (measles) virusu .....................1788 Salih Türko¤lu 142.4. Respiratory Syncytial Virus (RSV).........1793 Salih Türko¤lu 142.5. Metapneumovirus ...............................1797 Salih Türko¤lu 142.6. Hemipaviruslar (Nipah, Hendra ve Menangle Viruslar›) ............................1799 Salih Türko¤lu 143. Rhabdovirus Ailesi (Kuduz Virusu ve Veziküler Stomatit Viruslar›) ..........................1800 Tunçer Haznedaro¤lu, Mehmet Yapar 144. Picornavirus Ailesi ........................................1825 Ayflegül Ya¤c› Karahasan 145. Calicivirus (Norovirus ve Di¤erleri) ve Di¤er Gastroenterit Viruslar›...........................1832 145.1. Norovirus ve Di¤er Caliciviruslar .........1832 Recep Öztürk 145.2. Enterik Adenoviruslar .........................1837 Recep Öztürk 145.3. Di¤er Gastroenterit Viruslar›................1838 Recep Öztürk 146. Retrovirus Ailesi ...........................................1841 Gülden Y›lmaz, Kenan Midilli 147. Hepatit Viruslar› ...........................................1871 147.1. Hepatit A Virusu ................................1871 Bilgehan Aygen
‹Ç‹NDEK‹LER
xxi
147.2. Hepatit B Virusu .................................1882 Tijen Özacar
154.3. Post Streptokoksik Komplikasyonlar .....2044 A. Ça¤r› Büke
147.3. Hepatit D Virusu.................................1905 Tijen Özacar
154.4. Streptococcus pneumoniae..................2051 Bülent Sümerkan
147.4. Hepatit C Virusu.................................1911 S›la Akhan
155. Enterokoklar .................................................2057 Gül Durmaz
147.5. Hepatit E Virusu .................................1929 Bilgehan Aygen 147.6. Hepatit G Virusu ve TT Virusu .............1935 Alpay Azap 148. Yavafl Virus Enfeksiyonlar› ve Prion Hastal›klar› ..................................................1939 fiemsettin Ustaçelebi, Koray Ergünay
BÖLÜM XXIV KLAM‹DYA ENFEKS‹YONLARI 149. Klamidyalar›n Genel Özellikleri......................1945 Ekin Ertem 149.1. Chlamydia trachomatis .......................1947 Ekin Ertem 149.2. Chlamydia psittaci..............................1964 Deniz Gökengin 149.3. Chlamydia pneumoniae......................1967 Deniz Gökengin
BÖLÜM XXV R‹KETS‹YA VE ERL‹HYA ENFEKS‹YONLARI 150. Rickettsia ve Orientia Türleri...........................1979 H. Murat Tu¤rul, Figen Kulo¤lu 151. Coxiella burnetii ve Ehrlichia Türleri................1990 Alper Tünger
BÖLÜM XXVI M‹KOPLAZMA VE ÜREAPLAZMA ENFEKS‹YONLARI 152. Mycoplasma Türleri .......................................2003 Ayfle Yüce, Nur Yapar 153. Ureaplasma urealyticum ................................2011 Ayfle Yüce, Nur Yapar
BÖLÜM XXVII BAKTER‹ ENFEKS‹YONLARI 154. Streptokoklar›n Genel Özellikleri ....................2019 Güner Söyletir 154.1. Viridans Streptokoklar .......................2024 Sesin Kocagöz 154.2. Beta Hemolitik Streptokoklar ..............2030 Güner Söyletir, Ufuk Hasdemir
156. Stafilokoklar..................................................2065 Volkan Dündar, Devrim Öztürk Dündar 157. Di¤er Gram Pozitif Koklar (Leuconostoc, Gemella v.b) .................................................2077 Volkan Dündar, Devrim Öztürk Dündar 158. Corynebacterium diphtheriae ve Di¤er Corynebacterium Türleri.................................2081 Mehmet Bitirgen 159. Erysipelothrix rhusiopathiae ..........................2089 Gülflen Hasçelik, Dolunay Gülmez 160. Rhodococcus Türleri ......................................2092 Gülflen Hasçelik, Dolunay Gülmez 161. Listeria monocytogenes .................................2095 Emine Sönmez 162. Bacillus anthracis ve Di¤er Bacillus Türleri ......2102 Mehmet Do¤anay, Duygu Eflel 163. Neisseria Türleri ............................................2114 ‹ftihar Köksal 164. Moraxella Türleri ve Di¤er Gram Negatif Aerop Koklar ...............................................2122 Çi¤dem Bal Kayacan 165. Enterobacteriaceae: Genel Özellikleri .............2126 Mehmet Ali Özinel 165.1. Escherichia Türleri ..............................2136 Duygu F›nd›k 165.2. Klebsiella Türleri.................................2147 Cüneyt Özak›n 165.3. Enterobacter ve Di¤er Gram Negatif Enterik Basiller ...................................2150 Halis Akal›n 165.4. Salmonella Türleri ..............................2152 Birsel Erdem 165.5. Shigella Türleri ...................................2164 Ahmet Derya Aysev 165.6. Yersinia Türleri...................................2169 Onur Ural 166. Pseudomanas aeruginosa ve Di¤er Pseudomanas Türleri......................................2175 Haluk Vahabo¤lu, S›la Akhan 167. Stenotrophomonas maltophilia ve Burkholderia Türleri .......................................2187 Belma Durup›nar, Özge Darka
xxii ‹Ç‹NDEK‹LER 168. Acinetobacter Türleri ve Di¤er Gram Negatif Nonfermentatif Basiller ......................2195 ‹. Hakk› Bahar, Nuran Esen 169. Vibrio cholerae ve Di¤er Vibrio Türleri............2201 Yurdanur Akgün 170. Aeromonas ve Plesiomonas Türleri..................2212 Ata Nevzat Yalç›n 171. Campylobacter Türleri ...................................2215 Gülflen Hasçelik 172. Helicobacter pylori ........................................2223 Fatih Köksal
183.4. Clostridium Türleri ..............................2350 Mehmet K›yan 184. Spiroketlerin Genel Özellikleri .......................2363 Dilek Çolak, Betil Özhak 184.1. Treponema Türleri ..............................2365 ‹lyas Dökmetafl 184.2. Leptospira Türleri................................2369 Meral Gültekin 184.3. Borrelia Türleri ...................................2378 Levent Do¤anc› 184.4. Spirillum minus ..................................2385 Levent Do¤anc›
173. Brucella Türleri ..............................................2237 Bülent Sümerkan 174. Haemophilus Türleri.......................................2243 Müzeyyen Mamal Torun 175. Pasteurella, Francisella, Bordetella Türleri........2249 Suna Gediko¤lu 176. Legionella (Lejyoner Hastal›¤›) ........................2260 Lütfiye Mülaz›mo¤lu 177. Calymmatobacterium granulomatis (Donovanoz) .................................................2263 ‹clal Balc› 178. Bartonella Türleri ...........................................2266 Neriman Ayd›n 179. Güç Üreyen veya Ender Rastlanan Gram Negatif Çomaklar ........................................2273 Çi¤dem Bal Kayacan 180. Mycobacterium Türlerinin Genel Özellikleri ....2277 Tan›l Kocagöz 180.1. Mycobacterium tuberculosis Kompleksi 2283 Funda Babacan, Ufuk Hasdemir 180.2. Tüberküloz D›fl› Mikobakteriler ve Mycobacterium leprae ........................2302 Seyyal Rota 181. Actinomyces Türleri .......................................2311 Yurdanur Akgün 182. Nokardioform Bakteriler ................................2315 Yurdanur Akgün 183. Anaerop Bakterilerin Genel Özellikleri............2319 Ferda Tunçkanat 183.1. Anaerop Koklar ................................2334 Nezahat Gürler
BÖLÜM XXVIII MANTAR ENFEKS‹YONLARI 185. Mantarlar›n Genel Özellikleri ve Tan› Yöntemleri ....................................................2391 Nilgün Çerikcio¤lu, Banu Sancak 186. Dermatofit Enfeksiyonlar› ...............................2398 Emel Tümbay 187. Candida Türleri .............................................2411 Nilgün Çerikcio¤lu 188. Cryptococcus neoformans ve Di¤er Maya Formundaki Mantarlar ...................................2427 Mine Yücesoy 189. Histoplasma Capsulatum ve Di¤er Dimorfik Mantarlar .....................................................2438 Ömrüm Uzun 190. Sporothrix schenckii.......................................2448 Beyza Ener 191. Mukormikoz Etkenleri ....................................2452 Beyza Ener 192. Aspergillus, Fusarium Türleri ve Di¤er Küf Mantarlar› ....................................................2458 Semra Kufltimur 193. Pneumocystis Türleri.......................................2469 fiinasi Taner Y›ld›ran
BÖLÜM XXIX PARAZ‹T ENFEKS‹YONLARI
183.2. Anaerop Gram Negatif Basiller...........2339 Ferda Tunçkanat
194. Parazit Enfeksiyonlar›na Genel Bak›fl ve Tan› Yöntemleri ....................................................2479 Sibel Ergüven, Zeynep Sar›bafl
183.3. Anaerop Gram Pozitif Sporsuz Basiller ..............................................2345 Nezahat Gürler
195. Kan ve Doku Protozoonlar› ...........................2486 195.1. Plasmodium Türleri .............................2486 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer
‹Ç‹NDEK‹LER
xxiii
195.2. Babesia Türleri ...................................2503 Mehmet Tanyüksel
196.11 Microsporidium Türleri.......................2596 Yusuf Özbel, Gülden Sönmez Tamer
195.3. Leishmania Türleri ..............................2508 Yusuf Özbel, Seray Özensoy Töz
196.12. Blastocystis hominis ..........................2598 Yusuf Özbel, Gülden Sönmez Tamer
195.4. Trypanosoma Türleri...........................2522 Yusuf Özbel
197. Helmintlerin Genel Özellikleri .........................2599 Ayhan Akbulut
195.5. Toxoplasma gondii.............................2534 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 195.6. Özgür Yaflayan Amipler .....................2551 Yusuf Özbel, Gülden Sönmez Tamer 196. ‹ntestinal ve Ürogenital Protozoonlar ...............2557 196.1. Entamoeba Türleri ..............................2557 Mehmet Tanyüksel 196.2. Giardia lamblia .................................2571 Mehmet Tanyüksel 196.3. Chilomastix mesnili.............................2580 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 196.4. Dientamoeba fragilis ..........................2581 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 196.5. Trichomonas Türleri ............................2583 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 196.6. Balantidium coli .................................2585 Yusuf Özbel, Gülden Sönmez Tamer 196.7. Isospora Türleri ..................................2586 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 196.8. Cyclospora Türleri ..............................2589 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 196.9. Sarcocystis Türleri...............................2591 M. Ziya Alkan, Gülden Sönmez Tamer 196.10 Cryptosporidium Türleri .....................2593 Yusuf Özbel, Gülden Sönmez Tamer
198. ‹ntestinal Helmintler ........................................2602 198.1. Nematodlar .......................................2602 Ayhan Akbulut 198.2. Trematodlar .......................................2616 Ayhan Akbulut 198.3. Cestodlar ...........................................2620 Ayhan Akbulut 199. Doku Helmintleri ............................................2628 Kemal Altafl 200. Larva Migrans ...............................................2638 Kemal Altafl 201. Ektoparazitler ................................................2640 Kemal Altafl
BÖLÜM XXX ÖZEL BÖLÜM 202. Biyolojik Silahlar ...........................................2649 Mehmet Baysallar, Ali Öztuna 203. Seyahat Enfeksiyonlar›ndan Korunma .............2656 Rabin Saba 204. Enfeksiyon, Mikrobiyoloji ve ‹nternet ...............2663 Metin Otkun