GENEL
ANATOM‚ prensipler ve uygulamalar
GENEL
ANATOM‹ prensipler ve uygulamalar NORMAN EIZENBERG CHRISTOPHER BRIGGS CRAIG ADAMS GERARD AHERN
Çeviri Editörü
Prof. Dr. Esat ADIGÜZEL
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi Anabilim Dal›
NOBEL TIP K‹TABEVLER‹
© 2011 Nobel T›p Kitabevleri Ltd. fiti. GENEL ANATOM‹ prensipler ve uygulamalar
Çeviri Editörü: Prof. Dr. Esat Ad›güzel ISBN: 978-975-420-809-2 GENERAL ANATOMY principles and applications Norman Eizenberg • Christopher Briggs • Craig Adams • Gerard Ahern ISBN: 9780070134676 The McGraw-Hill Companies
Bu kitab›n Türkçeye çeviri hakk› The McGraw-Hill Companies taraf›ndan NOBEL TIP K‹TABEVLER‹’ne verilmifltir. 5846 ve 2936 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri yasas› gere¤i herhangi bir bölümü, resmi veya yaz›s›, yazarlar›n ve yay›nlay›c›s›n›n yaz›l› izni al›nmadan tekrarlanamaz, bas›lamaz, kopyas› ç›kar›lamaz, fotokopisi al›namaz veya kopya anlam› tafl›yabilecek hiçbir ifllem yap›lamaz.
Düzenleme:
Nobel T›p Kitabevleri / Hakk› Çak›r
Kapak:
Hande Dalsald› Çaçur
Bask› / Cilt:
Nobel Matbaac›l›k, Had›mköy-‹STANBUL
NOBEL TIP K‹TABEVLER‹ LTD. fiT‹. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAfiA Cerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03 ELAZI⁄ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 ANTALYA Meltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar› Falez Sit. Toros Apt. No:183/2 Tel: 0 (242) 238 15 55 BURSA Alt›parmak Cad. Burç Pasaj›, Bursa Tel: (0224) 224 60 21
Ankara MN MED‹KAL & NOBEL TIP K‹TABEV‹ Halk Sok. No: 5 S›hhiye-Ankara Tel: (0312) 431 16 33 ‹zmir / Bornova ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ 168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96 ‹zmir / Konak ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ SSK ‹fl Han› P/36 Konak-‹zmir Tel: (0232) 425 27 58 Adana ADANA NOBEL K‹TABEV‹ Adnan Kahveci Bulvar› 31/C Adana Tel: (0322) 233 00 29
ÖNSÖZ
‘Anatomi al›n yaz›s›d›r.’ Sigmund Freud (1856–1939)
Anatomi t›p tarihinde uzunca bir süre sadece hekimlik yapma cesaretini gösterenlerin al›n yaz›s› de¤il, ayn› zamanda t›bb›n da yegâne bilimi oldu. Yirminci yüzy›l›n hemen bafllar›nda Sigmund Freud, bireyin kiflilik özelliklerini cinsiyetin belirledi¤i yönündeki iddias›n› aç›klamak için yukar›daki özdeyifli kulland›¤› s›ralarda anatomi, t›p e¤itiminin en büyük bölümünü oluflturuyordu. Teknolojinin geliflmesi ve t›p bilgisinin artmas› ile anatomi (bilimsel imparatorluk ve t›bb›n temel tafl›) cazibesini yitirip kenarda kalm›fl bir disipline dönüflerek, git gide t›p e¤itimi içinde direkt kadavra diseksiyonunun yap›ld›¤› küçük bir dal halini ald›. Adaletsizli¤e bak›n ki, ayn› zamanda anatomik detaylar›n klinik uygulamalar› belirledi¤i mikrocerrahi ifllemler kadar, canl› insan anatomisini göstermek ve tahlil etmek için kullan›lan görüntüleme yöntemleri de anormal flekilde geliflti. Bir ö¤renci olarak kapsaml› bir morfoloji bilgisi ve e¤itimi olmadan, günlük yaflamda karfl›laflaca¤›n›z ultrason, BT, ve MR‹ görüntülerini yorumlayabilmenin mümkün olmad›¤›n› unutmamal›s›n›z. Teknolojinin gücüne çok güvenmeyin, çünkü kendi morfoloji bilginiz ile karfl›n›za ç›kacak yap›lar› yorumlamak, hasta için en do¤ru klinik karar› vermek zorunda olan yine sizsiniz. Bunu yapmak için sa¤lam bir anatomi bilgisine ihtiyac›n›z var, bu yüzden anatomi bilgisini ne çok abart›n ne de çok küçük görün. Uygulamada henüz yeni olan ‘canl› insan’ anatomisi nedeni ile anatomi e¤itimi de de¤iflmek zorundad›r. Sadece, eski içeri¤in yeniden yap›lanmas› de¤il, tamam›yla yeni bir anlay›fl›n bafllamas› gereklidir. ANATOMEDIA kesinlikle t›p e¤itimine yeni bir yaklafl›md›r: Üç boyutlu tasar›m› aktarmak için gerekli de¤iflik araçlar› ortadan kald›ran tek bir e¤itim arac›, ayn› zamanda bir görsel atlas, bir gros anatomi diseksiyon kitab›, radyolojiye genel bak›fl, renkli bir k›lavuz seti ve bir anatomi baflvuru kitab›.
Takip edecek olan dokuz interaktif ANATOMEDIA CD* modülünün ilk kitab› olan Genel Anatomi, modern anatomiye yap›lan son derece yararl› bir girifltir. Bu kitap insan vücudunu size dört bak›fl aç›s›yla gösterecektir: Vücut oluflumunun prensipleri aç›s›ndan sistemler ve bölgeler, vücudun çözümlenmesi prensipleri aç›s›ndan diseksiyon ve görüntüler. Bir di¤er ünlü yazar ve ayn› zamanda doktor olan W.Somerset Maugham’›n birinci y›l t›p ö¤rencilerine verdi¤i afla¤›daki ö¤üdü ile yaz›m› bitirece¤im: S›navdan sonra hemen unutaca¤›n›z birçok s›k›c› fley ö¤renmek zorunda kalacaks›n›z, fakat anatomi hiç ö¤renmemektense, ö¤renip unutmaya de¤er. Anatomi ö¤renmekten korkmay›n, buna gerçekten ihtiyac›n›z var. Bu kitap sayesinde sadece bilgiyi almakla kalmayacak ayn› zamanda onlara hükmedeceksiniz.
ANA MARUSIC, MD, PhD Anatomi Profesörü CSE (Council of Science Editors) Baflkan› WAMA (World Association of Medical Editors) Eski Baflkan› T›p Fakültesi, Zagrep Üniversitesi H›rvatistan
*Önsözde konu edilen CD atlas bu kitap ekinde bulunmamaktad›r. Aç›klama için editör çevirmenin önsözüne bak›n›z.
V
ÇEV‹RENLER
ÇEV‹R‹ ED‹TÖRÜ P r o f . Dr. E s a t A d › g ü z e l
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi AD, Denizli.
Çeviri Kurulu P r o f . Dr. M e h m e t Y › l d › r › m
‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Anatomi AD, ‹stanbul P r o f . D r . Erdem G ü m ü fl b u r u n
Gaziantep Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi AD, Gaziantep D o ç . Dr. M u h i t t i n S ö n m e z
Cumhuriyet Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi AD, Sivas P r o f . Dr. C i h a t T e t i k
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dal›, Denizli Y a r d . D o ç . Dr. fi a h i k a P › n a r A k y e r
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi AD, Denizli Uz. Dr. G ö k fl i n N i l ü f e r Y o n g u ç
Pamukkale Üniversitesi T›p Fakültesi Anatomi AD, Denizli
Çeviri yap›lan bölümlerin da¤›l›m›: Kapak, girifl, kitap ile ilgili bilgiler ve 1-6. bölümler: Esat Ad›güzel
VI
7 ve 8. bölüm
:
Cihat Tetik
9. bölüm
:
Esat Ad›güzel
10 ve 11. bölüm
:
Erdem Gümüflburun
12. bölüm
:
fi. P›nar Akyer
13-17. bölümler
:
G. Nilüfer Yonguç, Esat Ad›güzel
18-22. bölümler
:
Mehmet Y›ld›r›m
23-30. bölümler
:
Muhittin Sönmez
Ekler
:
Esat Ad›güzel
ÇEV‹R‹ ED‹TÖRÜNÜN ÖNSÖZÜ
Sevgili Ö¤rencimiz, Kitap okuyanlar›n ço¤u, önsözleri okumaya gerek duymaz. Bu önsözü okudu¤una göre farkl›s›n ve okuyacaklar›n› önemsiyorsun diye düflünüyorum. E¤itimin hangi basama¤›nda veya hangi okulda olursa olsun, de¤iflmeyen kural “anatomi ö¤renmenin yolu ancak anatomi laboratuar›ndan geçer”. Ancak okumadan laboratuara giren ö¤renci körebe oynayan çocu¤a benzer, ne arad›¤›n› ve ne ile karfl›laflaca¤›n› bilmeden sa¤a sola tak›l›r. Yüzlerce y›l›n bilgi birikimi, anatomi e¤itimine yeni bafllayan ö¤rencilere e¤itimlerinde en üst basma¤a ulaflmalar›n›n yolunu açacak onlarca kitap sunmaktad›r. fiimdiye kadar gerek yurt içinde yaz›lan, gerek ise yabanc› dillerden Türkçeye çevrilen anatomi kitaplar› ve atlaslar, klasik anatomi bilgisi konusunda mükemmele varacak bilgileri bizlere ulaflt›rmaktad›r. T›p ve ilgili alanlardaki e¤itim anlay›fl›n›n h›zla de¤iflti¤i günümüzde öne ç›kan yaklafl›m, bilim dallar› aras›nda ciddi anlamda bir entegrasyon yap›lmas› yönündedir. E¤itim yöntemleri de bu yaklafl›ma hizmet edecek flekilde de¤iflikli¤e u¤ramaktad›r. Son on, on befl y›ld›r daha yo¤un olarak karfl›m›za ç›kan “aktif e¤itim, probleme dayal› ö¤renim” veya baflka adlar alt›nda ifade edilen e¤itim yöntemlerinin, t›p fakültelerinde kullan›lmaya (adeta) zorlanmas›n›n alt›nda yatan neden de asl›nda bu entegrasyonu sa¤lamak ve ö¤renciyi aktif flekilde e¤itimin bir parças› haline getirmektir. fiimdiye kadar kendi kabu¤u içinde kalm›fl bilim dallar› için bu entegrasyonu sa¤lamak ise bir anda mümkün görülmemektedir. Bu yüzden yaz›lan kitaplara bu entegrasyonun girmesi de zaman alacakt›r. Elinizde bulunan bu kitab›n henüz bas›lmam›fl halini 2006 y›l›nda Norman Eizenberg’in masas›nda gördü¤ümde çok ilgimi çekmiflti. Çünkü klasik bir anatomi kitab›ndan farkl› idi. Bu fark› ancak okuduktan sonra anlayaca¤›n›z› söyleyebilirim. E¤itimine yeni bafllayan bir ö¤rencinin de, anatomi e¤itiminde yol alm›fl bilim insan›n da okudu¤unda yeni bir fleyler bulabilece¤i, o zamana kadar kafas›nda kalan sorular› aç›klayabilece¤i bilgiler içeren bir kitapla karfl›laflacaks›n›z. Bilgilerdeki entegrasyonun geniflli¤i sizi de flafl›rtacakt›r.
Genel Anatomi, Norman Eizenberg ve arkadafllar› taraf›ndan “an@tomedia” ad› alt›nda haz›rlanan bir seri multimedia anatomi atlas›n›n birincisidir. Kendisi ile ilk konuflmalar›m›zda CD halindeki atlas› ile birlikte bu kitab›n çevrisini önermifltim, do¤rusu da bu idi. Ancak yay›nevinin yapt›¤› maliyet hesab› ve ne yaz›k ki ülkemizdeki korsan CD pazar› bu projenin gerçeklefltirilmesine izin vermedi. Umar›m ileride bu sorunu da aflacak çözümler bulabiliriz. Her çeviride oldu¤u gibi, bu kitapta da tüm zorlamalar›ma ra¤men gideremedi¤im, ak›c› olmayan cümleler ne yaz›k ki var. Kitab›n asl›na sad›k kalman›n getirdi¤i s›k›nt›lar›n yan› s›ra, Türkçede karfl›l›¤› olmayan baz› kelimelerin yaratt›¤› güçlükler bu duruma yol açt›. Ayr›ca Latince terimlerin Türkçe okunufluyla yaz›l›rken yaflanan s›k›nt›lar da zaman zaman gözümden kaçan uyumsuzluklar yaratt›. Bunun için özür dilerim. Son paragrafta Nobel T›p Kitabevleri yetkililerine, ekonomik anlamdaki riski göze alarak kitab›n bas›m› için destek olduklar› için, Prof. Dr. Mehmet Y›ld›r›m’a bu konudaki deneyimine ra¤men alçakgönüllülükle kitab›n hem yay›nlanmas› hem de çevirisinde katk› sa¤lad›¤› için, de¤erli hocam Prof. Dr. Erdem Gümüflburun ve sevgili dostum Doç. Dr. Muhittin Sönmez’e çeviri kurulunda yer almay› kabul ettikleri için, de¤erli arkadafllar›m Prof. Dr. Cihat Tetik, Yard. Doç. Dr. fiahika P›nar Akyer ve Uz. Dr. Gökflin Nilüfer Yonguç’a son anda yapt›klar› katk›lar› için çok teflekkür ederim. Nazik ve alçakgönüllü bir bilim adam› olan, yar›m saatlik bir görüflmeden sonra henüz bas›lmam›fl kitab›n› incelememe izin veren Norman Eizenberg ve onunla tan›flmam› sa¤layan sevgili Dr. Levent Efe olmasa idi bu projeye hiç bafllanmazd›. Bu yüzden her ikisine de ayr›ca teflekkür borçluyum. Lütfen çeviri ile ilgili öneri ve elefltirilerinizi yaz›n. Baflar› dileklerimle.
Dr. E s a t A d › g ü z e l adiguzel@pau.edu.tr
VII
‹Ç‹NDEK‹LER
Girifl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .x Kitab›n Tasar›m Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xii Kitab›n Amaçlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiv Yazarlar Hakk›nda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xvi Katk› Sa¤layanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xvii
1. ÜN‹TE
‹NSAN VÜCUDU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Girifl
‘Anatomi Atalar ile Uyum Gösterir’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1. Bölüm
‹nsan Anatomisi Terimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Bölüm
‹nsan fiekli ve Yap›s› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3. Bölüm
‹nsan›n Cinsiyetle ilgili Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2. ÜN‹TE
VÜCUT S‹STEMLER‹ VE ORGAN YAPILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Girifl
‘Yap› fonksiyonun aynas›d›r’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
4. Bölüm
‹skelet Sistemi ve Kemikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
5. Bölüm
Eklem Sistemi ve Eklemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
6. Bölüm
Kas Sistemi ve Kaslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
7. Bölüm
Integumental Sistem ve Deri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
8. Bölüm
Organ Sistemleri ve Organlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
9. Bölüm
Sinir Sistemi ve Sinirler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
10. Bölüm
Arteryel Sistem ve Arterler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
11. Bölüm
Venöz Sistem ve Venler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
12. Bölüm
Lenfatik Sistem ve Lenf Damarlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
3. ÜN‹TE
VÜCUT BÖLGELER‹ VE ORGAN YERLEfi‹MLER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Girifl
‘Her fley bir yerde yer al›r’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
13. Bölüm
‹nsan Vücudunun Bölgeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
14. Bölüm
Vücut Bölgelerinin Düzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
15. Bölüm
Vücut Kompart›manlar› ve Fasya Düzlemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
16. Bölüm
Vücut Duvar› ve Boflluklar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
17. Bölüm
Damar-Sinir Yollar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
VIII
4. ÜN‹TE
‹NSAN GEL‹fi‹M‹ VE VARYASYON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Girifl
‘Kaderi köken belirler’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
18. Bölüm
Büyüme ve Geliflme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
19. Bölüm
Normal Varyasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
20. Bölüm
Yap›sal Anatomik Varyasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
21. Bölüm
Pozisyondaki Anatomik Varyasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
22. Bölüm
Patolojik De¤ifliklikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
5. ÜN‹TE
UYGULAMA AÇISINDAN BAKIfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Girifl
‘Anatomi Keflfi ‹çerir’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227
23. Bölüm
Yüzeysel ve Fonksiyonel Anatomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
24. Bölüm
Radyografik Anatomi ve Görüntüleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
25. Bölüm
Kesitsel Anatomi, BT ve MR‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
26. Bölüm
Ultrasonla Görüntüleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
27. Bölüm
Endoskopik Anatomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
28. Bölüm
Klinik Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
29. Bölüm
Organlar›n Postmortem Muayenesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
30. Bölüm
Kadavra Diseksiyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Ek A
Anatomide Genel ‹lkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Ek B
Klinik Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Sözlük
Terimlerin Kökeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
‹leri Okuma için Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302 Dizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
IX
G‹R‹fi
Genel Anatomi Bu kitap insan anatomisi üzerine yaz›lm›flt›r. Anatomi (Grekçe ‘ay›rmak + kesmek’) vücudun (insan) yap›lar›n› araflt›r›r. Gros veya topografik anatominin konular›, normal yap›lar› (ç›plak gözle görülebilen) ve bu yap›lar›n sistem içindeki ve bölgesel olarak yerleflimlerini içerir. Bu kitab›n konusu da bunlar› içermektedir. Bütün bu konular histoloji (mikroskopik anatomi), embriyoloji (geliflimsel anatomi), ve evrim çal›flmalar› (karfl›laflt›rmal› anatomi ile birleflmifl) ile desteklenmifltir. Anatomi ayn› zamanda birçok klinik disiplinin yan› s›ra (normal ve anormal yap›lar hakk›ndaki bilginin uygulamaya geçirilmesi bak›m›ndan) fizyoloji (yap›lar›n fonksiyonel iliflkisi bak›m›ndan) ve patoloji (anormal yap›lar›n tan›nmas› bak›m›ndan) ile iç içedir. Yenilenmifl görünümü ile genel anatomi , organ yap›lar›n›n temel özelliklerini (vücut sistemlerinin detayl› özelliklerine girmeden) ve bölgesel olarak organlar›n fonksiyonel düzenlenmeleri hakk›nda genel kurallar› sunmaktad›r (iliflkilerin detayl› tan›mlamalar›na girmeden). Genel anatomi, sistemik, bölgesel ve pratik temellere bak›fl ile birlikte fiekil 1’de görüldü¤ü gibi özel alanlar aras›ndaki ba¤lant›y› da kurmaktad›r.
Bu kitap as›l olarak t›p, diflçilik, fizyoterapi ve sa¤l›k bilimlerindeki ö¤rencilere yönelik haz›rlam›flt›r. Her ikisinde de temel bilgilerin anlafl›lmas› için anatomi kaynaklar›n›n okunmas›na gerek olan entegre (probleme dayal›) veya geleneksel (disipline dayal›) e¤itim sistemlerinde, bu kitap eflit yararlanma olana¤› sunmaktad›r. Ö¤renciler her bölümde genel bafll›klar halinde birtak›m özel konular ile karfl›laflt›kça, gerekli bilgi donan›mlar› artacakt›r (Bk. fiekil 2). Kitap ayn› zamanda t›p ve t›p ile ilgili sa¤l›k alanlar›nda çal›flanlar›n uygulamalardaki temel prensipler konusunda birtak›m bilgi aç›klar›n› gidermek üzere (ilgili kitaplarda da bulunan) anatomideki geliflmeler ve yeni yaklafl›mlara bir köprü alacak flekilde düzenlenmifltir. Genel Anatomi: Prensipler ve Uygulamalar, an@tomedia A New Approach To Medical Education Developments In (A Anatomy): Genel Anatomi CD-ROM ile tamamlanm›flt›r. Di¤er yandan tek bafl›na da kullan›labilir. Bu kitap s›ral› (ard›fl›k) bir düzene sahiptir ve CD-ROM için yol haritas› niteli¤indedir. Di¤er yandan CD-ROM kullan›c›ya çal›flmada s›ra, h›z ve derinlik özgürlü¤ü sa¤layan s›ral› olmayan (hiyerarflik, aflamal›) bir düzende haz›rlanm›flt›r. Ayn› zamanda flekillerde yer alan yap›lar›n tan›mlanmas›na yönelik sorularla, olaylar›n aç›klamalar› ile (özellikle iliflkili klinik olaylarda) efl zamanl› geri bildirim sa¤layan interaktif bir kaynakt›r.
Prensipler ve Uygulamalar Bu kitap kavramsald›r, kavram ise bir cisim veya olay hakk›ndaki düflünceden oluflur. Prensip, ba¤lant›l› kavramlar›n tekrarlanabilir örnekleridir. Prensipler olaylar ve
fiekil 1 ‘Genel Anatomi’ ve ‘özel anatomi’
X
fiekil 2 Genel Anatomi’nin bileflenleri
nesneler aras›nda ba¤lant› kuran genel kurallar sa¤larlar. Bunlar, genelden ç›kart›lan örneklerin oldu¤u durumlarda tümdengelim mant›¤› ile mümkündür. Bunun tersine, tümevar›m mant›¤›, detayl› bilginin toplanmas› ve yorumlanmas›ndan sonra özelliklerin genellenmesine izin verir. Becerikli ö¤renciler her iki tip mant›¤a da baflvururlar. As›l temel (çekirdek) bilgi, prensipler ile bunlar›n uygulamalar› k›skac›nda s›k›flm›flt›r. Herhangi bir konu hakk›nda aç›klama yapmak, konu d›fl› detayl› tan›mlamalardan bir öz ç›karmakt›r (Bk. fiekil 3). Anatomik prensiplerin uygulanmas› öncelikle klinik flartlarda söz konusudur. Bu kitab›n öncelikli hedefi, ö¤renciyi ilerde görece¤i pratikleri yetkin (ve emin) bir flekilde karfl›lamas› için, prensiplerden yola ç›karak anlama kapasitesi ile donatmay› sa¤lamakt›r. Anatomik prensipleri anlamak, hastal›k süreçlerinde ortaya ç›kan klini¤in tan›nmas› için temeldir. Anatomik prensipler bu kitapta kapsaml› bir flekilde kurgulanm›fl, düzenlenmifl ve aç›klanm›flt›r. Bu prensipler kaynak niteli¤indeki anatomi kitaplar›n›n ço¤unda ya hiç al›nmam›fl, ya da sadece girifl bölümlerinde yetersiz olarak verilmifltir. Bu kitab›n genifl kapsaml› kaynak kitaplara rakip olmak veya onlar›n üstünde bir kitap olmak gibi bir amac› yoktur, onlar› tamamlama, bu kaynaklardan ö¤renmeyi kolaylaflt›rarak yard›mc› olma gibi bir fonksiyonu vard›r.
Yeni Yaklafl›mlar Bu kitap hem teorik hem de pratik bak›fl aç›s›na göre haz›rlanm›flt›r. Eski kitaplar sistemik veya bölgesel olarak vücudu kendi parçalar›ndan oluflturacak flekilde yaklafl›ma sahipken, sonraki kitaplar vücudun bütününden klinik yöntemlerle veya diseksiyon yaparak el ile, ya da endoskopi, görüntüleme gibi yöntemler kullanarak göz ile yap›lar›n parçalar›na ayr›flt›r›lmas› yaklafl›m›n› kullanmaktad›r.
Gelece¤e bak›fl ‹nsan vücudu de¤iflecekmifl gibi görünmese bile yeni inceleme yöntemleri, kavramsallaflt›rmalar ve müdahaleler yap›lmaya devam edecektir. Vücudun görüntülenmesindeki yeni geliflmeler, üç boyutlu yap›land›rma gibi özel görüntüleme yöntemleri ile karfl›m›za ç›k›yor. Anjiozom, venozom, nörozom gibi yeni anlay›fllar gelifltirilirken modas› geçmifl, eski terimlerin yerine, yenilerine ihtiyaç do¤uyor. Endoskopik veya rekonstrüktif cerrahi, balon anjioplasti benzeri giriflimsel radyoloji gibi yeni ilerlemeler, sürekli olarak cerrahi teknikleri gelifltiriyor.
Geçmifle bak›fl Yeni kefliflerle birlikte anatomik yap›lar›n varyasyonlar› ve etkilerinin bilinmesine de ihtiyaç do¤maktad›r. Bu da, geçmiflte çok iyi tan›mlanan, ancak cerrahi ifllemler aç›s›ndan önemi gösterilememifl varyasyonlar›n dokümanlar›na ulaflmay› gerektirmektedir. Daha da ötesi, giderek önemi artan bir konu vard›r ki, yeni cerrahi teknikler canl› insan üzerinde uygulanmaya bafllamadan önce (ideal olarak) denenmesi için, anatomistler kadavra teminini sa¤lamal›d›r. Yeni yöntemlerin uygulanmas› s›ras›nda ortaya ç›kan komplikasyonlar umulmayan bir anatomik varyasyona ba¤l› olabilir. Bu durumlarda tekni¤in terk edilmesi yerine, diseksiyon salonlar›nda gelifltirilerek olas›l›klar hesaba kat›l›p tekni¤in uygulanmas›na devam edilebilir. Otuz y›l önce kalp cerrahlar›n›n koroner arterlere greft koyarken, a.radialis ve a.ulnaris’in eldeki dallanmalar›nda görülen varyasyonlar› düflünece¤i kimin akl›na gelirdi?
fiekil 3 Uygun içeri¤in seçimi
XI
K‹TABIN TASARIM ÖZELL‹KLER‹
1. ÜN‹TE ‹NSAN VÜCUDU
G‹R‹fi 1 ‹nsan Anatomisi Terimleri
5
2 ‹nsan Vücudu ve Yap›lar›
9
3 ‹nsan›n Cinsiyetle ‹lgili Özellikleri
19
‘ANATOM‹ ATALAR ‹LE UYUM GÖSTER‹R’ ‹nsan vücudunun evrimsel hikâyesi Tüm hayvanlar ortak bir atadan gelmifltir. ‹nsan (Homo sapiens) birçok özelli¤ini soy a¤ac›m›zda bulunan di¤er hayvanlarla paylafl›r, fakat s›ralamada geliflim bak›m›ndan daha ileri özellikleri ile ay›rdedilebilir.
‹NSAN ‘TAKSONOM‹ KARTI’: Âlem:
Animalia (hayvanlar)
Bölüm:
Coelomate (gerçek sölom bofllu¤una sahip canl›lar)
fiube:
Chordate (S›rtiplikliler)
Alt flube:
Vertebrate
S›n›f: Tak›m:
Mammalia Primate
Aile:
Hominidea
Cins:
Homo
Tür:
Homo sapiens
‹nsan vücudunun geliflimsel hikâyesi Bir hücreden (kendili¤inden oluflan, sperm ile ovumun döllenmesinin ürünü) eriflkin bir insan›n (erkek veya kad›n) oluflumuna kadar geçen süreçte yukar›da listelenen tabakalara ait özellikler bafltan sona gözlenirler. Örne¤in geliflim aflamas›ndaki tüm vertebral›lar solungaç ve kuyruk öncülü yap›lara sahiptirler, ancak sonradan bu yap›lar kaybolur veya tan›nmayacak flekilde de¤iflirler. Asl›nda, de¤iflik hayvan embriyolar›n›n erken evrelerinde birbirlerine benzeme e¤ilimde olmalar› gibi (bir insan embriyosu alt› haftadan önce di¤er memeli embriyolar›ndan ay›rt edilemez), tek bir hücreli organizmadan Homo sapiens’e kadar tüm canl›lar›n meydana geliflinde evrimsel sürecin bu yans›mas› rastlant›sal de¤ildir. Ancak geliflimin erken aflamalar›ndan sonra hem d›fl görünüfl, hem de içyap›lar aç›s›ndan giderek artan bir farkl›laflma bafllar. Genetik yap› bu farkl›laflmay› önceden belirler. Haeckel’in Biyogenetik Kanunu’na göre “Ontogenez (organizman›n oluflumu) filogenezi (evrimsel geliflimi) tekrarlar”.
2
3
Ünite ve girifl bilgileri 8. BÖLÜM ORGAN S‹STEMLER‹ VE ‹Ç ORGANLAR
Her bölüm bafl›nda ayr›nt›l› bafll›klar Organ (vissera) sistemleri 82 ‹çi boflluklu organlar 83 D›fl salg› bezleri ve kanallar› 85 I ‹ç salg› bezleri 86 I Çift ve tek organlar 87
Yeni terimler ve Latince (L), Grekçe (G) veya Frans›zca (F) karfl›l›klar›
Seröz zarlar ve mezenterler 88 Kas tabakalar› ve sfinkterler 91 Mukoz zarlar ve birleflme yerleri 94 I Hilum ve vaskuler segmentler 99 I Organlar›n nörovaskuler beslemesi 99
I
I
I
I
I
I
Organ (vissera) sistemleri Organlar (viscera, L. ‘yap›flkan’) de¤iflik yap›larda de¤iflik ifllevler üstlenir. Birlikte vücudun içyap›s›n›n düzenlenmesinden sorumludurlar. Organlar vücut içindeki çevrelenmifl boflluklar› doldurur ve salg›lama, boflaltma, sindirim ve emme ifli ile ilgilidir. Organlar›n içii bofl veya dolu (solid) olabilir. Tipik olarak sistemlerin içinde içi bofl tüpler ve bunlara aç›lan solid bezlerden oluflan bir düzende bulunurlar.
Solunum sistemi m yolu ve akci¤erlerden ibarettir Solunum sistemi solunum (fiekil 8.1). Solunum yolu burun bofllu¤u, farinks (burun ve a¤›z parçalar›), larinks, trakea ve bronfl a¤ac›ndan BAŞ
meydana gelir. Bu yol hava ve g›da yollar›n›n kesiflti¤i yerlerde sindirim yolu taraf›ndan da paylafl›l›r.
Sindirim sistemi Sindirim sistemi solid organlar (iliflkili bezler) ile birlikte m kanal› (digestive, aliolan içi bofl tüplerden – sindirim mentary) – ibarettir. Sindirim kanal› a¤›zdan anüse dek uzan›r. Sindirim kanal› farinks (a¤›z ve larinks parçalar›), özofagus, mide, ince ba¤›rsaklar ve kal›n ba¤›rsaklardan oluflur. ‹liflkili bezler tükürük bezleri (çift tarafl›) ve pankreast›r (tek). Sindirim sistemi karaci¤er, safra kesesi ve safra yollar› (bilier a¤aç) oluflan safra sistemini de içerir (fiekil 8.2). BAŞ
Ağız boşluğu Orofarinks
BOYUN Paranazal hava sinusleri Burun boşluğu
Laringofarinks TORAKS Özofagus
Nazofarinks Orofarinks
BOYUN
KARIN Karaciğer
Trakea
Larinks
Safra Kesesi
Mide Duodenum
Safra kanalı
TORAKS
Pankreas
İnce bağırsaklar
Bronşlar PELVİS
Kalın bağırsaklar Rektum
Akciğerler
fiekil 8.1 Solunumu sistemi
82
XII
2. ÜN‹TE Vücut Sistemleri ve Organ Yap›lar›
Anal kanal
fiekill 8.2 Sindirim sistemi
yüzeylerini art›rmak için pek çok katlant› içerebilir, örn. ince ba¤›rsaklarda (fiekil 8.6).
Vurgulu yaz›lm›fl anatomik prensipler (kolay ulafl›lmas› için genel bir bölümde toplanm›flt›r) Önemli noktalarda kutular içine yaz›lm›fl klinik bilgiler
Normal darl›klar›n yeri Tüp fleklindeki bir organ›n lümeni ampulla (L. ‘matara’) denilen bir genifllik veya belirli yerlerde darl›klar içerebilir.
Lümenin n normall darl›klar›› genellikle e tüp p fleklindekii n bafllang›çç ve e sonunda a olurlar. organ›n S›kl›kla bu darl›klar, lümen boyunca geçifli kontrol etmek için bulunan a¤›zlar, mukozal katlant›lar veya kas duvar› kal›nlaflmalar›na efllik ederler. Ureterlerin ve urethra’n›n bafllang›ç ve sonlar›nda lümenin normal darl›klar› vard›r (fiekil 8.7). Serozal yüzey
Normal darl›klar, komflu organlar›n tüp fleklindeki organa bas› yapt›¤› belli yerlerde de görülürler. Böyle normal darl›klar ureterin pelvis giriflini çaprazlad›¤› ve urethra’n›n (erkekte) ürogenital diyafram aras›ndan geçti¤i yerlerde meydana gelir.
TÜP fiEKL‹NDEK‹ ORGANIN OBSTRÜKS‹YONU Tüp fleklindeki organ›n içeri¤inin ilerlemesindeki bozulma visseral obstrüksiyon olarak adland›r›l›r. Bu do¤rudan mekanik faktörlerden veya dolayl› olarak nörovasküler bozukluklardan (duvar fonksiyonu ve/veya canl›l›¤›n› etkileyen) meydana gelebilir. Tüp fleklindeki organ›n obstrüksiyonu anatomik olarak üç flekilde s›n›fland›r›labilir (duvar ile iliflkisine göre) (fiekil 8.8).
Foto¤raflar (yap›lara ait) İnternal
Foto¤raflar gerçek yap›lar› göstermektedir; bütün karmafl›kl›¤› içinde vücut görüntüleri. Baz› foto¤raflar ç›plak vücut yüzeyini, di¤erleri do¤al hallerinden (k›smen de otopsiden) a盤a ç›kart›lm›fl iç k›s›mlar› göstermektedir. Mumyalanm›fl ve diseke edilmifl insan vücutlar›na ait parçalar›n foto¤raflar›n›n görsellikten öte e¤itici olmas› amaçlanm›flt›r. Foto¤raflar özellikle, kolayca elde edilemeyen fetal diseksiyonlar gibi anatomik materyallerden elde edilmifltir.
İntramural Mezenter Eksternal
Mukozal yüzey (lümen açılmış)
fiekil 8.8 Visseral obstrüksiyon tipleri
fiekil 8.6 ‹çi bofl bir organ örne¤i (ince ba¤›rsak)
Ureterin başlangıcında
Çizimler (konulara ait)
Tamamlay›c› çizimler, görülmesi mümkün olmayan yap›lar› göstermek, ya da karmafl›k yap›lar içinden baflka türlü ay›rt edilmesi mümkün olmayan yap›lar›n ortaya konulmas›na yard›mc› olmak için özet fleklinde kavramlaflt›rmalard›r. Tüm foto¤raf ve çizimler çok basite kaçmadan mümkün oldu¤unca sadelefltirilmifltir.
Ureterin sonunda
Muskuler kalınlaşma yerinde
Uretranın sonunda
fiekil 8.7 ‹drar yolunun normal darl›klar›
84
Uretranın başlangıcında
Ekstramurall (eksternal) obstrüksiyon, tüp fleklindeki organa d›fltan olan bas›dan ileri gelir, örn. s›k›laflm›fl bir f›t›k a¤z› veya fibröz yap›fl›kl›klar. ‹ntramurall obstrüksiyon, duvar içinden kaynaklan›r, örn. mukozal tümör, düz kas spazm› veya duvar› besleyen arterlerin t›kanmas›. ‹ntraluminall (internal) obstrüksiyon, lümen içindeki bir t›kan›kl›ktan olur, örn. yabanc› cisim. Tüp fleklindeki bir organ›n obstrüksiyonu, lümen içeri¤inin geçiflinde bozulmaya neden olur. Bu durum s›ras› ile distansiyon (obstrüksiyonun öncesinde geniflleme), a¤r› (organ›n fliflerek gerilmesine ba¤l›) ve bafllang›çta artm›fl ba¤›rsak hareketleri (obstrüksiyonu aflmak için) oluflturmaya yatk›nd›r. Bir örnek olarak, ba¤›rsak obstrüksiyonu genellikle konstipasyon (gaita ve gaz›n geçiflinde azalma), abdominal distansiyon (fliflkinlik) ve a¤r› triad›n› oluflturur. Bu semptomlara oskültasyonda saptanan farkl› ba¤›rsak sesleri (peristaltizm sonucu) efllik edebilir.
2. ÜN‹TE Vücut Sistemleri ve Organ Yap›lar›
fiekillerde özel olarak seçilmifl renkler
Baflka türlü renk seçimi yap›lmayan resimlerin tümünde kullan›lan renkler, afla¤›daki düzene göre anatomik yap›lar› nitelemektedir: kemik
yağ
kıkırdak
bez
bağ dokusu
sinir
zar
atar damar
iskelet kası
toplar damar
düz kas
deri
XIII
K‹TABIN AMAÇLARI
BU K‹TAP AfiA⁄IDAK‹ PRENS‹P VE UYGULAMALARIN ANLAfiILAB‹LMES‹N‹ AMAÇLAMIfiTIR: 1 2 3 4 5 6 7 8
Anatomik terimler (ve do¤ru kullan›mlar›) Organlar›n yap›lar› (fonksiyonlar› ile iliflkileri) ve sistem içindeki düzenleri Organlar›n konumlar› ve vücudun bölgelere göre alt bölümleri Canl› insanda varyasyon ve normalden uzaklaflma aral›¤› Yüzey anatomisi ve fonksiyonel test (canl› bir insan›n fizik muayenesi için) Görüntüleme yollar› ve canl› bir insan nas›l görüntülenir (endoskopi dahil) Klinik uygulamalar›n anatomik temelleri Anatomik yap›lara diseksiyon yöntemleri kullan›larak (aletlerle) müdahale edilmesi.
Ö⁄RENME HEDEFLER‹ KAVRAMLAR VE ‹L‹fiK‹L‹ PRENS‹PLER
FONKS‹YONEL VE KL‹N‹K UYGULAMALAR
1. TER‹MLER
Konum, iliflki, karfl›laflt›rma ve hareket terimleri
Anatomi ile ilgili iletiflim
2. VÜCUT S‹STEMLER‹ VE ORGAN YAPILARI
(a) Somatik sistemler
‹skelet sistemi Kemik yap›lar› ve kemik ili¤i Kemik ve k›k›rdak özellikleri Geliflmekte olan kemi¤in bölümleri Epifiz pla¤› ve epifiz çizgisi
Görevler (mekanik ve hemopoetik) Kemi¤in büyümesi Uzun kemiklerin kanlanmas› K›r›klar ve epifiz yaralanmalar›
Eklem sistemi Eklem tipleri (fibröz, kartilaginöz ve sinovyal) Eklem yüzleri ve eklem k›k›rda¤› Sinovyal boflluk ve sinovyal zar, Fibröz kapsül, ba¤lar ve özel yap›lar
Hareketlilik ve sa¤laml›kta karfl›l›kl› ödünleflme Eklem dejenerasyonu Sinovyal s›v› ve membran›n görevi Eklem ç›kmalar› ve ligament yaralanmalar›
Kas sistemi Kas yap›lar› ve tutunma yerleri Kirifller ve aponevrozlar Fasya bölmeleri, k›l›flar› ve tabakalar› Damar-sinir giriflleri (Neurovascular hilum) Miyotomlar
Kas kas›lma tipleri ve fonksiyonlar Kas ve kirifl yaralanmalar› Fasyalar›n görevleri ve bölgesel uyumlar› Motor nokta Motor ünite ve kas tonusu
Integumentum commune Deri yap›s›, ekleri ve özelleflmeleri Derinin innervasyonu, aksiyal s›n›rlar ve aksiyal çizgiler Nörozomlar ve dermatomlar Anjiozomlar Lenfotomlar
Derinin görevleri ve gevflemifl deride gerilme çizgileri Sinirlerde örtüflme ve sinirler aras› s›n›rlar Yans›yan a¤r› ve yans›ma alanlar› Damarsal besleme bölgeleri (havzalar›) Lenf drenaj alanlar› aras›ndaki ay›r›m hatlar›
(b) Organ (visseral) sistemleri
Solunum, sindirim, idrar-üreme, endokrin sistemleri Organ (boflluklu tübüler veya solid bezler) yap›lar› Ekzokrin (kanallar› ile birlikte) ve endokrin bezler Seröz zarlar ve mezenterler Kas duvarlar ve sfinkterler (büzgenler) Müköz zarlar ve kavuflma yerleri
XIV
Tübüler organlar›n hareketlili¤i Ekzokrin ve endokrin salg›lar Hareketlilik ve sabitleflme Sfinkterlerin görevi (mekanizmalar›) Organlar›n t›kanmas› ve dü¤ümlenmesi
KAVRAMLAR VE ‹L‹fiK‹L‹ PRENS‹PLER
FONKS‹YONEL VE KL‹N‹K UYGULAMALAR
(c) Besleme sistemleri
Sinir (santral ve periferik) sistemleri Sinir yap›lar› Beyin ve omurilik yap›lar› Spinal sinir kökleri ve dallar› Sinir ganglionlar› ve pleksuslar Sinir dallar› ve da¤›l›mlar›
Duyu ve motor sinir lifi tipleri Somatik ve visseral sinir lifi tipleri Refleksler ve refleks ark›n›n bölümleri Segmental ve periferal sinir da¤›l›m› Refleks kas spazm› ve sinir yaralanmalar›
Arteryal sistemler (pulmoner ve sistemik) Arter yap›lar› Arter dallar› ve anastomozlar Sonlu arterler
Arteryal ak›m ve arteryal besleme Kanama, trombozis ve embolizm Arteryal oklüzyon
Venöz sistemler (Pulmoner, sistemik ve portal) Ven yap›lar› Kapaklar Venöz dallanmalar ve birleflmeler
Venöz ak›m ve venöz drenaj Variköz venler Venöz da¤›l›m
Lenfatik ve hemopoetik sistem Lenf damar› ve lenf dü¤ümü yap›lar› Venöz sistem ile iliflkisi ve girifl yerleri Lenfatik organlar ve lenf dokusu kümeleri
Lenfatik dönüfl ve savunmadaki görevi Lenf ak›m› ve lenf drenaj› Lenf da¤›l›m›
3. VÜCUT BÖLGELER‹ VE ORGAN YERLEfi‹MLER‹
Bafl, boyun, gövde ve üyeler Çift ve tek bölgeler Fleksör ve ekstensor bölgeler Bölümler (kompart›man) ve bölmeler Hareketli ve sabit faysal seviyeler Vücut duvar› ve duvar yap›lar› Vücut boflluklar› ile seröz keseler Damar-sinir (nörovasküler) demetleri ve yollar
Orta hat ve iki tarafl› simetri Koronal morfolojik düzlemler Kompart›man sendromu Do¤rudan yay›l›mda potansiyel yollar F›t›klar Prolapsus Nörovasküler tehlikeler
4. ‹NSAN ÇEfi‹TL‹L‹⁄‹ (VARYASYONU)
Normal çeflitlilik Anatomik varyasyon Patolojik de¤ifliklikler (do¤umsal ve edinsel)
Yap›sal ve ifllevsel etkenler Normalin s›n›rlar› Cerrahi ve radyolojik önemleri
5. YÜZEY ANATOM‹S‹
Yüzey iflaretleri (özellikleri ve gösterimleri) Yap›lar›n ele gelir veya ulafl›labilir oldu¤u yerler
Besleme (damar-sinir vb.) alanlar›n›n haritaland›r›lmas› Hareketlerin fonksiyonel testi ve refleksler
6. GÖRÜNTÜLEME
Düzlemsel radyografiler ve kontrast çal›flmalar BT ve MRI Ultrason Endoskopi
Görüntülerde kemik ve eklem bütünlü¤ünün de¤erlendirilmesi Görüntülerde yumuflak dokunun ay›rt edilmesi Görüntüleri de¤erlendirme özellikleri ‹çi bofl organ, vücut veya eklem bofllu¤u yap›lar›n›n iç yüzleri
7. KL‹N‹K UYGULAMALAR
Kesi ve yara kapanmas› Eklem ve vücut boflluklar›na i¤ne ile girifl Enjeksiyon ve sinir bloklar› Damara girifl
Do¤ru alan›n seçilmesi Delinen veya geçilen tabakalar Tehlike arz eden yap›lar Anatomik varyasyonlar›n önemi
8. D‹SEKS‹YON BECER‹LER‹
Yap›lara yap›lan giriflim (insizyon, kald›rma ve ay›rma)
Aletlerden do¤ru ve güvenli bir flekilde yararlanmay› gösterme
XV
YAZARLAR HAKKINDA
Yazarlar›n hepsi, halen veya önceden University of Melbourne (U of M) Department of Anatomy and Cell Biology (ACB) üyesidir. Ayn› zamanda Royal Australasian Collages of Surgery’de (RACS), Radiology (RACS), Dental Surgery (RACDS), Phsicians in Nuclear Medicine (ANZAPNM) ve Victorian Institute of Forensic Medicine (VIFM), Australian Medical Council (AMC) ba¤lant›lar› vard›r.
Bafl Yazarlar
Yard›mc› Yazarlar
Norman Eizenberg
Priscilla Barker
Project Leader of Anatomedia, ACB (U of M)
Principal Prosector ACB (U of M)
Coordinator, Postgraduate Surgical Anatomy
Contributor, Physiotherapy and Science Anatomy
Member, Anatomy Committee RACS
Physiotherapist
Contributor, RACS and RACDS Fellowship Courses
Research: Lumbar spine anatomy and biomechanics
Contributor, International Graduates MCQ Exam [AMC]
Spine, Young Investigator of the Year Award (2005)
Examiner in Anatomy RANZCR General Medical Practitioner
Ivica Grkovic
Research: Medical education, anatomical variations
Head of Anatomy (University of Split, Croatia)
Universitas 21 Award (2000) for ‘outstanding achievement’
Coordinator and Professor, Undergraduate Anatomy
Meritarious Service Award RACDS (2006)
Contributor, Postgraduate Anatomy PhD Courses Research: Neurobiology of autonomic nervous system
Christopher Briggs Deputy Head and A/Professor, ACB (U of M)
Alexander Pitman
Coordinator, Undergraduate Anatomy
Professor of Medical Imaging (U of M)
Contributor, Postgraduate Surgical Anatomy
Honorary Senior Fellow, ACB (U of M)
Contributor, Postgraduate Physiotherapy Anatomy
General Radiologist and Specialist in Nuclear Medicine
Examiner in Anatomy RANZCR
Author, Radiology Core Review
Consultant Forensic Anthropologist, VIFM
Anatomy Coordinator RANZCR
Research: Applied Anatomy, Forensic Anthropology
Councillor, ANZAPNM
Craig Adams Head of Anatomy (University of Notre Dame, Sydney) Visiting A/Professor (Fiji School of Medicine) Coordinator, RACS Surgical Skills for GPs Contributor, International Graduates MCQ Exam (AMC) Excellence in Teaching Awards (1999, 2002)
Gerard Ahern Coordinator, Postgraduate Anatomy (Monash University) Honorary A/Professor (Oceania University) Honorary Senior Fellow, ACB (U of M) Contributor, Postgraduate Surgical Anatomy Contributor, RACS Surgical Skills for GPs Contributor, International Graduates MCQ Exam (AMC) Medical journalist (Orthopaedics Today)
XVI
KATKI SA⁄LAYANLAR
Editorial consultants (editör dan›flmanlar›)
Photography (foto¤raflar)
Henoh Dolezal (MBBS)
Stuart Thyer (BAppSc)
Zdenek Dubrava (MBBS) Marius Fahrer (FRACS) Jenny Hayes (MBBS)
Dissections (diseksiyonlar)
D.G. Macleish (FRACS)
Priscilla Barker (PhD)
Robert Marshall (FRACS)
Matt Jackson (BSc)
John Furness (PhD)
Vernon Marshall (FRACS) Michael Murphy (FRACS) Priti Pandey (MD)
lllustration and images (çizim ve flekiller)
Educational consultant (e¤itim dan›flmalar›)
Priscilla Barker (PhD)
Cyril Driver (MEd)
Graphic design (grafik tasar›m)
Educational evaluation (e¤itim de¤erlendirme)
Diana Keshtiar (BSc)
Gavin Leys Chris Hanger (Supervision)
David Kennedy (PhD) Gregor Kennedy (PhD)
Clinical consultants (klinik dan›flmanlar)
Prototype illustrations (ön çizimler) Quang Minh Phan (MBBS) Yun Fan Lu (MBBS)
Karl Alexander (FANZCA) Christen Barras (MBBS) Maurice Brygel (FRACS)
Photographic assistance (fotograf asistan›)
Claude Fahrer (MBBS)
Michelle Gough (BAppSc)
Tina Bryant (BVSc)
Erica Fletcher (PhD) Jeremy Grummet (FRACS) Robert Heng (FRANZCR) Justin Kelly (FRACS) Elizabeth Penington (FRACS) Martin Richardson (FRACS) Andrew Rotstein (FRANZCR) Ramin Shayan (MBBS) G. Ian Taylor (FRACS) Jeff Wassertheil (FACEM)
XVII
TEfiEKKÜR
Elefltirmenler Kurulu
Alireza Jalali
Yazarlar ve yay›nc› elefltiri ve önerileri ile kitab›n gelifltirilmesine katk›da bulunan afla¤›daki kiflilere teflekkür ederler.
MD, LMCC, DESMS Assistant Professor Department of Cellular and Molecular Medicine University of Ottawa Ottawa, Ontario, Canada
Ken W. S. Ashwell BMedSc MBBS PhD Professor in Anatomy Department of Anatomy, School of Medical Sciences Faculty of Medicine The University of New South Wales Sydney, NSW, Australia
Tudor Chinnah BMedSc, MSc, PhD, FHEA Senior Teaching Fellow in Human Structure Peninsula College of Medicine and Dentistry Universities of Exeter and Plymouth Exeter, United Kingdom
Mark Forwood BEd PhD Associate Professor, Anatomy and Developmental Biology School of Biomedical Sciences The University of Queensland Brisbane, Qld, Australia
Mounir Ghabriel MB BCh PhD Associate Professor of Anatomy Discipline of Anatomical Sciences Faculty of Health Sciences University of Adelaide Adelaide, SA, Australia
Claudia Krebs MD, PhD Instructor Cellular & Physiological Sciences Life Sciences Centre University of British Columbia, Vancouver, British Columbia, Canada
Graham J. Louw BVSc, DVSc, Dip HEd Associate Professor Department of Human Biology Faculty of Health Sciences University of Cape Town Cape Town, Western Cape, Republic of South Africa
Faizah Othman MD, PhD Senior Lecturer Department of Anatomy, Faculty of Medicine, National University of Malaysia Kuala Lumpur, Malaysia
Joanne Wilton BSc, MA, PhD University Clinical Anatomist Department of Physiology, Development and Neuroscience University of Cambridge Cambridge, United Kingdom
GENEL TEfiEKKÜR Department of Anatomy and Cell Biology, The University of Melbourne (Australia) Courseware Development Unit, The University of Melbourne (Australia) Department of Anatomy and Cell Biology, Monash University (Australia) Department of Medical Imaging, St. Vincent’s Hospital, Melbourne (Australia)
Görüntülerinin kullan›lmas›ndan dolay› The Visible Human Project (United States National Library of Medicine) Yazarlar, gelece¤in s a ¤ l › k ç › l a r › n › n a n a t o m i k b i l g i y e u l a fl m a l a r › v e bildikleriyle baflkalar›na yard›m etmeleri için vücutlar›n› ba¤›fllayarak olanak sa¤layan insanlara minnetle flükranlar›n› sunarl ar.