Kan覺ta Dayal覺 Radyasyon Onkolojisi El Kitab覺
Kanıta Dayalı Radyasyon Onkolojisi El Kitabı Eric K. Hansen, MD Resident Physician Department of Radiation Oncology University of California San Francisco San Francisco, California
Mack Roach, III, MD Interim Chair of Radiation Oncology, Professor of Radiation Oncology & Urology, & Director of Clinical Research University of California San Francisco San Francisco, California Çeviri Editörleri
Dr. Merdan Fayda İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Radyasyon Onkolojisi BD
Dr. Görkem Aksu Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi AD GÜVEN ® BİLİMSEL
İZMİR GÜVEN KİTABEVİ Yayıncılık Sanayi Ticaret Limited Şirketi SSK İş Hanı No: P/36 Konak/İZMİR Tel: 0232 425 27 58
Kanıta Dayalı Radyasyon Onkolojisi El Kitabı Çeviri Editörleri: Dr. Merdan Fayda – Dr. Görkem Aksu ISBN: 978-975-420-723-1
Handbook of Evidence-based Radiation Oncology Eric K. Hansen, Mack Roach III ISBN: 978-0387-30647-6
Tüm hakkı saklıdır. Bu kitap 5846 ve 2936 sayılı fikir ve sanat eserleri yasalarının koruması altındadır. Bu yasa hükümleri gereğince kitabın bir bölümünden ya da tamamından alıntı yapılamaz, fotokopi yöntemi veya veri saklama sistemi ile çoğaltılamaz ve kitap haline getirilemez. Her hakkı İZMİR GÜVEN KİTABEVİ LTD. ŞTİ.’ ne aittir.
Yayıncı: Basım Öncesi Hazırlık: Baskı / Cilt:
İzmir Güven Kitabevi (www.guvenkitabevi.com) Hande Çaçur Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL
Güven Bilimsel®, İzmir Güven Kitabevi’nin Tescilli Markasıdır.
Genel Dağıtım: Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. Millet Caddesi No: 111 Çapa-İstanbul Tel: 0 212 632 83 33 Faks: 0 212 529 40 18
Önsöz
Tıp literatüründeki hızla ilerlemeye bağlı olarak radyasyon onkolojisinde hasta yaklaşımında devamlı bir evrim vardır. Günlük pratiğimiz giderek daha fazla kanıta dayalı olmaktadır. Bu durumda, pratik ve hızlı bir kaynak çok önemlidir. Kanıta Dayalı Radyasyon Onkolojisi El Kitabı bu amaç için tasarlandı. Her klinik bölüm kısa ve öz olarak hazırlandı. İlk olarak, epidemiyoloji, anatomi, patoloji ve semptomlar “inciler” olarak belirtildi. Tanısal çalışmanın anahtarları listelenip ardından evreleme ve/ya da risk sınıflaması sistemleri belirtildi. Evre, histoloji ve/ya da risk sınıflamalarına göre tedavi önerileri açıklandı. Bu önerilerin arka planını sağlayan anahtar çalışmaların özetleri sunuldu. Radyoterapi teknikleri ile ilgili pratik öneriler belirtildi. Sonuçta da tedavi komplikasyonları ve takip kılavuzu listelendi. Bu el kitabı, öğrenciler, stajyer doktorlar, uzmanlar ve diğer radyasyon onkolojisi uygulayıcılarına yönelik hızlı bir referans olma konusundaki pratik bir ihtiyaçtan doğmuştur. El kitabını ders kitabına dönüştürmemek ve taşınabilir, özlü olma adına sayfa ve referansları kısıtladık. Her bir bölümdeki bilgiler, birincil literatür, radyasyon onkolojisi referans kitapları (Textbook of Radiation Oncology; Principles and Practice of Radiation Oncology; Radiation Oncology Rationale Technique Results; Clinical Radiation Oncology; and Pediatric Radiation Oncology), National Compherensive Cancer Network Guidelines (www.nccn.org), National Cancer Institiute’s Physician Data Query Cancer Information Summaries (www.cancer.gov), American Society of Therapeutic Radiology and Oncology Annual Meeting Educational Sessions ve UCSF’teki radyasyon onkolojisi stajyer doktorlarının notları kullanılarak hazırlanmıştır. Her bir bölüm kolaylıkla çok daha fazla uzatılabilirdi ancak bu da kitabı büyüv
vi
ÖNSÖZ
teceğinden okuyucular birincil literatürden, az önce sayılan kaynaklardan ve bu el kitabında listelenmeyen referanslardan daha ayrıntılı bilgiye ulaşabilirler. Bu el kitabı kılavuzlar ve öneriler içermekle birlikte, radyoterapi sanatıyla uğraşan klinisyenlerin tecrübelerinin yerini alamaz. Bu el kitabındaki önerilen dozlar ve tolerans sınırları sadece öneridir. Bunlar uygulayıcının profesyonel sorumluluğunda olup tecrübe ve bilgiyle her hastada en iyi sonuç için özel olarak uygulanır. Dahası, yeni yayınlar basıldıkça, klinik deneyim arttıkça ve/ya da hükümet düzenlemeleri ile değişiklikler zorunlu olabilecektir. Tüm katkısı geçenlere zor saatleri için teşekkür ederiz. Onlara yazdıkları mükemmel bölümlerden ve çabukluklarından dolayı şükran borçluyuz. Eric K. Hansen Mack Roach, III
Kan覺ta Dayal覺 Radyasyon Onkolojisi El Kitab覺
Bölüm 1
Cilt Kanseri James Rembert ve Lawrence W. Margolis Çeviren: Merdan Fayda
İNCİLER ABD’deki en sık malinitedir. Ana histolojik tipler: BCC (%65), SCC (%35), adneksiyal (%5), melanom (%1,5) Erkeklerde daha sıktır (4:1) Ortanca yaş: 68 (SCC ve BCC) En sık kolaylaştırıcı etken: UV maruziyeti Diğer kolaylaştırıcı etkenler: kronik iritasyon, travma, mesleksel maruziyet, genetik bozukluklar (fenilketonüri, bazal hücreli nevüs sendromu [Gorlin], kseroderma pigmentozum, dev konjenital nevüs), bağışıklık baskılanması (ilaçla indüklenen, lösemi/lenfoma, HIV) Sık yayılım yolları: daha az dirençle karşılaştığı yol boyunca lateral ve derin yayılma, perinöral invazyon (%60–70 asemptomatik) ve bölgesel LN Bazal hücreli karsinom: Patolojik alt tipler: nodüler-ülseratif (%50), yüzeyel (%33), morfeaşekilli (sklerozan), infiltratif, pigmente, Pinkus’un fibroepitelyal tümörü ve bazo-skuamöz (nadir, neredeyse daima yüzde yerleşir, metastaz oranı SCC ile aynı) Sadece ~%1 perinöral yayılım (sıklıkla yinelemiş ya da yerel ileride) ve “ayrı tümörler” sıktır. Oldukça yavaş büyürler ve metastaz <%0,1 (bölgesel LN > akciğer, karaciğer, kemikler) Skuamöz hücreli karsinom: Patolojik alt tipler: Bowen hastalığı (CIS) yavaş büyüyen keskin sınırlı plaktır ve tedavisinde cerrahi, kiryoterapi, topikal 5-FU ya da RT (40 Gy/10 fr) kullanılır. Queyrat Eritroplazisi penisin Bowen hastalığıdır. Marjolin ülser yanık skarının SCC’sidir. Verüköz karsinom düşük dereceli, egzofitiktir ve sıklıkla anogenital, oral ya da ayak plantar yüzde yerleşir. İğsi hücreli en sık >40 yaş Caucasian ırkında güneşe maruz kalan bölgelerde görülür.
2
BÖLÜM 1: CİLT KANSERİ
3
PNİ %2-15’tir (nodal tutulum ve kafa tabanı invazyonu ile ilişkilidir) Nodal tutulum: İyi diferansiye: %1 Kötü diferansiye, yinelemiş, en büyük çapı >3 cm, derinlik >4 mm ya da dudaklarda yerleşmişse: %10 Yanık skarları/osteomiyelit yerinden gelişmişse: %10–30 Uzak metler: %2 akciğer, karaciğer, kemikler Adneks ve ekrin karsinomlar nodal ve hemotojen yayılma eğilimi SCC’ye oranla daha fazladır. Melanom ve Merkel hücreli karsinomlardan SCC/BCC tartışmasından sonra kısaca bahsedilecektir.
TANISAL ÇALIŞMA HFM. Tümörün yüzeyel olmayan yayılımı palpe edilir. Baş/yüz lezyonları için ayrıntılı KÇ muayenesi yapılır. Bölgesel LN değerlendirilir. Biyopsi Eğer PNİ ya da LN yayılım şüphesi varsa ve medial/lateral kantus tümörlerinde orbita invazyonunu dışlamak için BT/MRG. Şüpheli kemik invazyonunu dışlamada BT yararlıdır. EVRELEME: MELANOM–DIŞI CİLT KANSERİ Primer tümör TX: Primer tümör değerlendirilemiyor T0: Primer tümöre ait kanıt yok Tis: Karsinoma in situ T1: Tümörün en büyük çapı 2 cm ya da daha küçüktür T2: Tümörün en büyük çapı 2 cm’den büyüktür, ancak 5 cm’den küçüktür T3: Tümörün en büyük çapı 5 cm’nin üzerindedir. T4: Tümör dermis dışı derin yapıları (ör: kıkırdak, iskelet kası ya da kemik) invaze etmiş Not: Birden fazla eş zamanlı tümör varlığında en yüksek T ile sınıflandırılır ve tümörlerin sayısı parantez içerisinde yazılır, ör: T2 (5).
Bölgesel lenf nodları NX: Bölgesel lenf nod metastazları değerlendirilemiyor N0: Bölgesel lenf nod metastazı yok N1: Bölgesel lenf nod metastazı