ETİK VE DEONTOLOJİK YÖNLERİYLE
KANSER (OLGU ÖRNEKLERİYLE)
Prof. Dr. Ayşegül DEMİRHAN ERDEMİR
NOBEL TIP KİTABEVLERİ
© 2013 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. ETİK VE DEONTOLOJİK YÖNLERİYLE KANSER (OLGU ÖRNEKLERİYLE) Prof. Dr. Ayşegül DEMİRHAN ERDEMİR ISBN: 978-975-420-965-5
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz.
Yayımcı
: Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Kurtini Mevki, General Şükrü Kanatlı Cad. Ömerli - Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri, Can Gelgeç Kapak Tasarım : Can Gelgeç Baskı Tarihi : Nisan 2013 - İstanbul
ÖNSÖZ Bütün hastalıklarda olduğu gibi kanserde de hastanın en yakın arkadaşının hekimi olması gerekir.Tüm hastalıkların içinde yenilmesi en güç ve korkutucu olan bu hastalıkta hastanın morale ve dayanışmaya ihtiyacı vardır.İşte bu dayanışmayı ve dostluğu ona hekimi verecektir. Her zaman belirttiğimiz gibi dostluk ve dayanışmada sempati,empati,güven ve umut çok önemlidir.Bu psikolojik dayanışmalar , tedavinin en önemli yardımcıları olup hastayı hayata bağlamada çok gerekli unsurlar olarak karşımıza çıkarlar. Bu kitabın yayınlanmasını sağlayan Nobel Tıp Kitabevleri Genel Müdürü Ersal Bingöl, Cenk Akay, Can Gelgeç ve Dizgi Servisi mensuplarına teşekkür ederim. Manevi dayanışmanın ve etik ilişkilerin pozitif ve iyi yönde olması gerektiğini kanıtlayan bu kitabın tüm okurlara yararlı olması dileğiyle. İstanbul 2013 Prof. Dr. Ayşegül Demirhan Erdemir
III
İÇİNDEKİLER Önsöz .............................................................................................................................................. III Giriş ................................................................................................................................................VII 1. KANSERDE ETİK VE DEONTOLOJİK SORUNLARA GENEL BİR BAKIŞ VE KORKU .................................................................................................................................1 2. KANSERDE TERMİNAL DÖNEMDE ETİK VE DEONTOLOJİK SORUNLAR .........47 3. BAZI KANSER TİPLERİNE GÖRE ETİK VE DEONTOLOJİK SORUNLAR ...............73 4. KANSERDE TIP ETİĞİ İLE İLGİLİ BAZI BULGULAR VE YORUMLAMALAR ....................................................................................................... 109 5. KANSERLE İLGİLİ BAZI OLGULAR VE ETİK VE DEONTOLOJİK YORUMLAMALAR ............................................................................................................. 131 6. KANSERLE İLGİLİ BAZI YASA VE YÖNETMELİKLER .............................................. 139 7. KANSERLE İLGİLİ BAZI DERNEKLER .......................................................................... 181 Kaynaklar...................................................................................................................................... 185 Dizin .............................................................................................................................................. 193
V
GİRİŞ Çağımızın belki de en kötü hastalığı olarak bilinen kanserin insan psikolojisini ve moralini nasıl bozabileceği hiç kuşkusuz ortadadır. Burada hekim-hasta ilişkilerinin danışmandanışan modeli içinde olması ve etik kuralların uygulanmasında dikkatli davranılması gerekir. Doğaldır ki deontoloji de burada devreye girmektedir. En önemli nokta ise hekimin hastaya empati ile, umut vererek ve güven sağlayarak yaklaşmasıdır. Böyle bir hastalıkta empati, sempati, güven ve umut en önemli donelerdir. Bu arada hastaya gerçeğin söylenmesi de ayrı bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsan kanser kelimesinden bile çekinirken kanser olduğunun bildirilmesi onu büyük üzüntüye sevk eder. İnsanın böyle bir hastalığa yakalandığını öğrenmesi onun hayatını bir anda karartır. Artık o insan için sanki her şey bitmiştir ve yaşam çekilmez olmuştur. Burada en önemli sorun tanının kişiye nasıl söyleneceğidir. Ayrıca terminal dönem de insanın geleceğe ait umudunun yaşanmasında yardım edilecek bir devre olarak karşımıza çıkar. Bu bağlamda bazı sorunların dile getirildiği bu kitap, etik ve deontolojiyi birlikte incelemekte ve bazı yorumlamaları ele almaktadır. Kitabın ilk kısmı olan Kanserde Etik ve Deontolojik Sorunlara Genel Bir Bakış ve Korku adlı bölüm , kanserdeki etik ve deontolojik sorunları insanların ona duyduğu korku ile beraber inceler.Kanserde Terminal Dönemde Etik ve Deontolojik Sorunlar kısmında ise terminal dönemdeki tıp etiği ve deontoloji ile ilgili problemler irdelenir. Bazı Kanser Tiplerine Göre Etik ve Deontolojik Sorunlar bölümünde bazı olgular kanser çeşitlerine göre ayrılarak tıp etiği ve deontoloji açısından yorumlanır. Kitabın Kanserde Tıp Etiği ile İlgili Bazı Bulgular ve Yorumlamalar adlı bölümünde sayılarla bu konuya ait yorumlamalar yapılır. Kanserle İlgili Bazı Olgular ve Etik ve Deontolojik Yorumlamalar adlı kısımda da ilginç olgular üzerinden yorumlamalar vardır. Kanserle İlgili Bazı Yasa ve Yönetmelikler bölümünde bu konuda bilgiler verilmektedir. Son bölüm, Kanserle İlgili Bazı Dernekler olup bu konuyla ilgili örnekler incelenir. Bütün bu çok detaylı olmayan, ancak bu konunun genel karakteristiklerini vurgulayan bu kitabın bu konu ile ilgili herkes için bir yararlı çalışma olduğuna ve hasta adayları, hastalar ve tıp mensupları için okunacak kaynak eser özelliği taşıdığına inanıyoruz.
VII
KANSERDE TIP ETİĞİ İLE İLGİLİ BAZI BULGULAR VE YORUMLAMALAR Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Anabilim dalı’nda 2004 yılında 104 kanser hastası ile yapılan istatistiksel çalışmalara ait bulgular ve sonuçları aşağıdadır.
Hastaların Demografik Özellikleri (Tablo: 1 – 2 – 3) Tablo 1: Cinsiyet Cinsiyet
Sayı
Yüzde %
Kadın
67
64.4
Erkek
37
35.6
Toplam
104
100
Sayı
Yüzde %
Okur-yazar değil
5
4.8
İlkokul
42
40.4
Ortaokul
15
14.4
Lise
15
14.4
Yüksekokul
9
8.7
Diğer (Üniversite, öğrenci)
18
17.3
Toplam
104
100
Sayı
Yüzde %
Ev hanımı
39
37.5
Memur
9
8.7
İşçi
3
2.9
Tablo 2: Öğrenim Durumu Öğrenim Durumu
Tablo 3: Meslek Meslek
109
110
KANSER - ADE
Çiftçi
3
2.9
Serbest Meslek
24
23.1
Diğer (İşsiz, Öğrenci)
3
2.9
Emekli
23
22.1
Toplam
104
100
Hastaların 35 (% 33.7)’inin sosyal güvencesi SSK, 47 (% 45.2)’sinin Emekli Sandığı, 16 (% 15.4)’sının BAĞ – KUR, 1(%1.0)’inin Yeşil Kart, 2 (% 1.9)’sinin ise Özel Sigorta’dır. 3 (% 2.9) kişinin ise herhangi bir sosyal güvencesi yoktur (Tablo 4). Tablo 4: Sosyal Güvence Sosyal Güvence
Sayı
Yüzde %
S.S.K
35
33.7
Emekli Sandığı
47
45.2
Bağ-Kur
16
15.4
Yeşil Kart
1
1.0
Özel Sigorta
2
1.9
Yok
3
2.9
104
100
Toplam
“Hekim, hastalık ve tedavi seçenekleri ile ilgili hastayı bilgilendirmelidir.” ifadesine, 3 hasta (% 2.9) katılmamakta, 5 hasta (% 4.8) kısmen katılmakta ve 96 hasta (% 92.3) katılmaktadır (Tablo 5). Tablo 5: Hekim, hastalık ve tedavi seçenekleri ile ilgili hastayı bilgilendirmelidir Hekim, hastalık ve tedavi seçenekleri ile ilgili hastayı bilgilendirmelidir
Sayı
Yüzde %
Hayır katılmıyorum
3
2.9
Kısmen katılıyorum
5
4.8
Evet katılıyorum
96
92.3
Toplam
104
100
“Hastalar, hastalıklarını ve tedavi yöntemlerini ayrıntılı bilme hakkına sahiptir.” ifadesine, 9 hasta (% 8.7) katılmamakta, 5 hasta (% 4.8) kısmen katılmakta ve 90 hasta (% 86.5) katılmaktadır (Tablo 6).
KANSERDE TIP ETİĞİ İLE İLGİLİ BAZI BULGULAR VE YORUMLAMALAR
111
Tablo 6: Hastaların, hastalıklarını ve tedavi yöntemlerini ayrıntılı bilme hakkı sahiptir. Hastalar, hastalıklarını ve tedavi yöntemlerini ayrıntılı bilme hakkına sahip
Sayı
Yüzde %
Hayır katılmıyorum
9
8.7
Kısmen katılıyorum
5
4.8
Evet katılıyorum
90
86.5
Toplam
104
100
“Hekimlerin, hastaları, tanı ve tedavileri hakkında bilgilendirme zorunlulukları vardır.” ifadesine, 10 hasta (% 9.6) katılmamakta, 14 hasta (% 13.5) kısmen katılmakta ve 80 hasta (% 76.9) katılmaktadır (Tablo 7). Tablo 7: Hekimlerin, hastaları, tanı ve tedavileri hakkında bilgilendirme zorunlulukları vardır Hekimlerin, hastaları, tanı ve tedavileri hakkında bilgilendirme zorunlulukları vardır
Sayı
Yüzde %
Hayır katılmıyorum
10
9.6
Kısmen katılıyorum
14
13.5
Evet katılıyorum
80
76.9
Toplam
104
100
“Hastanın hekimin önerdiği tedaviyi kabul etmeme hakkı vardır.” ifadesine, 46 hasta (% 44.2) katılmamakta, 13 hasta (% 12.5) kısmen katılmakta ve 45 hasta (% 43.3) katılmaktadır (Tablo 8). Tablo 8: Hastanın, hekimin önerdiği tedaviyi kabul etmeme hakkı vardır Hastanın, hekimin önerdiği tedaviyi kabul etmeme hakkı vardır
Sayı
Yüzde %
Hayır katılmıyorum
46
44.2
Kısmen katılıyorum
13
12.5
Evet katılıyorum
45
43.3
Toplam
104
100
“Hasta tedavisi ile ilgili kararlara katılmalı, görüşü alınmalıdır.” ifadesine, 14 hasta (% 13.5) katılmamakta, 8 hasta (% 7.7) kısmen katılmakta ve 82 hasta (% 78.8) katılmaktadır (Tablo 9). Tablo 9: Hasta tedavisi ile ilgili kararlara katılmalı, görüşü alınmalı mıdır? Hasta tedavisi ile ilgili kararlara katılmalı, görüşü alınmalıdır Hayır katılmıyorum
Sayı
Yüzde %
14
13.5
112
KANSER - ADE
Kısmen katılıyorum
8
7.7
Evet katılıyorum
82
78.8
Toplam
104
100
Hastalara hastalıklarıyla ilgili tüm gerçekleri bilmek isteyip istemedikleri sorulduğunda, 85 hasta (% 81.7) hastalık ve tedavi ile ilgili tüm gerçekleri bilmek istediğini, 1 hasta (% 1.0) sadece hastalığı, 1 hasta (% 1.0) ise sadece tedavisi hakkında bilgi istediğini belirtirken, 13 hasta (% 12.5) hekimin kendilerine vermeyi yeterli gördüğü bilgiden fazlasını istemediğini ve 4 hasta (% 3.8) hastalık ve tedavi ile ilgili hiçbir bilgi edinmek istemediğini belirtti (Tablo 10). Tablo 10: Hastalıkla ilgili tüm gerçekleri bilmek ister misiniz? Hastalıkla ilgili bilmek istenenler
Sayı
Yüzde %
Her şeyi bilmek isterim
85
81.7
Sadece hastalığım hakkında
1
1.0
Sadece tedavim hakkına
1
1.0
Hekimin bana vermeyi yeterli gördüğünden fazlasını istemem
13
12.5
Hiçbir bilgi edinmek istemem
4
3.8
104
100
Toplam
Hastalara, tanılarının ne olduğu sorulduğunda, 6 hastanın (%5.8) hastalıklarının tanısını bilmedikleri, 82 hastanın (%78.8) tanıyı bildikleri, 16 hastanın (%15.4) ise tanıyı farklı bir şekilde ifade ettikleri saptandı (Tablo 11). Tablo 11: Hastalığın tanısı nedir? Hastalığın tanısı nedir?
Sayı
Yüzde %
Bilmiyorum
6
5.8
Bilen
82
78.8
Farklı şekilde ifade eden
16
15.4
Toplam
104
100
Hastalara, tanılarını ilk olarak kimden öğrendikleri sorulduğunda, 80 hastanın (%76.9) hekimden, 1 hastanın (%1.0) hemşireden, 6 hastanın (%5.8) ailelerinden, 4 hastanın (%3.8) hasta dosyasından, 1 hastanın (%1.0) hekime sorarak ve 6 hastanın (%5.8) kendileri araştırarak öğrendikleri saptandı (Tablo 12).
KANSERDE TIP ETİĞİ İLE İLGİLİ BAZI BULGULAR VE YORUMLAMALAR
113
Tablo 12: Hastalığın tanısını ilk kimden öğrendiniz? Hastalığın tanısını ilk kimden öğrendikleri
Sayı
Yüzde %
Tanıyı bilmiyorum
6
5.8
Hekimden
80
76.9
Hemşireden
1
1.0
Ailemden
6
5.8
Hasta dosyasından
4
3.8
Hekime sorarak
1
1.0
Kendim araştırarak
6
5.8
104
100
Toplam
Hastalara, hastalıklarıyla ilgili açıklama ve bilgilendirmeyi ilk kimin yaptığı soruldu. Cevaplara bakıldığında 13 hastaya (%12.5) bilgilendirilme yapılmadığı, 86 hastaya (%82.7) hekim tarafında bilgilendirme yaptığı, 5 hastaya ise (%4.8) ailesi tarafından bilgilendirme yapıldığı saptandı (Tablo 13). Tablo 13: Hastalıkla ilgili açıklama ve bilgilendirmeyi hastaya ilk kim yaptı? Hastalıkla ilgili açıklama ve bilgilendirmeyi ilk yapan
Sayı
Yüzde %
Bilgilendirme yapılmadı
13
12.5
Hekim
86
82.7
Ailem
5
4.8
104
100
Toplam
Hastalara, hastalıkla ilgili olarak anlatılan bilgilerin yeterli olup olmadığı soruldu. Hastalıkları ile ilgili bilgi verilen 91 hastadan 61 hasta (%67) için bilgiler yeterli olurken, 30 hasta (%33) için bilgilerin yeterli olmadığı öğrenildi. 13 hastaya ise hastalık ve tedavileri hakkında herhangi bir bilgi verilmemiştir (Tablo 14). Tablo 14: Hastalık ile ilgili olarak anlatılan bilgiler yeterli miydi? Hastalık ile anlatılan bilgilerin yeterliliği
Sayı
Yüzde %
Yeterli
61
67
Yeterli değil
30
33
Toplam
91
100