Köpek ve Kedilerde Acil ve Kritik Bakim

Köpek ve Kedilerde Acil ve Kritik Bak›m Hekimli¤i Elizabeth A Rozanski DVM, DACVIM (Internal Medicine), DACVECC Tufts University, North Grafton, Massachusetts, USA

John E Rush DVM, MS, DACVIM (Cardiology), DACVECC Tufts University, North Grafton, Massachusetts, USA

Çeviri Editörleri

Oktay Deprem

Tahsin Yeflildere

Dr.DVM.PhD. Veteriner ‹ç Hastal›klar›, Anatolia Hayvan Hastanesi Klinisyen Veteriner Hekim

Prof. Dr. DVM PhD. Veteriner Patoloji, ‹stanbul Veteriner Hekimler Odas› Baflkan›

NOBEL TIP K‹TABEVLER‹

© 2009 Nobel T›p Kitabevleri Ltd. fiti.

KÖPEK VE KED‹LERDE AC‹L VE KR‹T‹K BAKIM HEK‹ML‹⁄‹ Çeviri Editörleri: Oktay Deprem, Tahsin Yeflildere ISBN: 978-975-420-720-0 A Color Handbook of SMALL ANIMAL EMERGENCY AND CRITICAL CARE MEDICINE Elizabeth A. Rozanski, John E. Rush ISBN: 978-1-84076-073-6 © Manson Publishing Ltd. Bu kitab›n Türkçeye çeviri hakk› ©Manson Publishing Ltd. taraf›ndan NOBEL TIP K‹TABEVLER‹’ne verilmifltir. 5846 ve 2936 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri yasas› gere¤i herhangi bir bölümü, resmi veya yaz›s›, yazarlar›n ve yay›nlay›c›s›n›n yaz›l› izni al›nmadan tekrarlanamaz, bas›lamaz, kopyas› ç›kar›lamaz, fotokopisi al›namaz veya kopya anlam› tafl›yabilecek hiçbir ifllem yap›lamaz.

Düzenleme:

Nobel T›p Kitabevleri Hakk› Çak›r

Kapak:

Hakk› Çak›r

Bask› / Cilt:

Nobel Matbaac›l›k, Had›mköy-‹STANBUL

3

‹Ç‹NDEK‹LER ‹çindekiler . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 K›saltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

KISIM I Acil t›p Acil t›pa genel bak›fl . . . . . . . . . 10

BÖLÜM 1 fiok Hipovolemik flok . . . . . . . . . . . 14 Sepsis/septik flok . . . . . . . . . . . . 17 Kardiyojenik flok . . . . . . . . . . . . 19

BÖLÜM 2 Kardiyak acil durumlar Kardiyopulmoner resüsitasyon . . . . . . . . . . . . . 22 Köpeklerde konjestif kalp yetmezli¤i . . . . . . . . . . . . . . 28 Kedilerde konjestif kalp yetmezli¤i . . . . . . . . . . . . . . 34 Kardiyak aritmiler . . . . . . . . . . . 39 Perikardiyal efüzyon . . . . . . . . . 52 Arteriyel tromboembolizm . . . . . 56 Senkop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

BÖLÜM 3 Respiratuvar aciller Solunum güçlü¤ü . . . . . . . . . . . 66 Üst solunum yolu obstrüksiyonu . . . . . . . . . . . 68 Pnömoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Kedilerde ast›m . . . . . . . . . . . . . 71 Pulmonal tromboembolizm . . . . . . . . . 73 Non-kardiyojenik pulmonal ödem . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Pnömotoraks . . . . . . . . . . . . . . . 75 Piyotoraks . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Pulmonal neoplazi . . . . . . . . . . 78

BÖLÜM 4 Hematolojik acil durumlar Kan kayb› anemisi . . . . . . . . . . 80 Hemolitik anemi . . . . . . . . . . . . 84 Nonrejeneratif anemi . . . . . . . . 86 Trombositopeni/ trombositopati . . . . . . . . . . . 87 Sonradan oluflan koagülopati . . 90

BÖLÜM 5 Toksikolojik aciller Genel aç›klama . . . . . . . . . . . . . 92 Zehirli bitkiler . . . . . . . . . . . . . . 95 Etilen glikol . . . . . . . . . . . . . . . 96 Antikoagulan rodentisitler . . . . . . . . . . . . . 97 Asetominofen (parasetamol) . . . . . . . . . . . 99 Çikolata . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Tremorjenik mikotoksikozis . . . . . . . . . 100 Piretrin ve piretroidler . . . . . . . 102

BÖLÜM 6 Gastrointestinal aciller Kusma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Akut diyare . . . . . . . . . . . . . . . 107 Gastrointestinal obstrüksiyon . . . . . . . . . . . 109 Gastrik dilatasyon-volvulus . . . 111 Gastrointestinal hemoraji . . . . . . . . . . . . . . 114 Pankreatitis . . . . . . . . . . . . . . . 118

BÖLÜM 7 Renal aciller Akut böbrek yetmezli¤i . . . . . 123 Diyaliz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Kronik böbrek yetmezli¤i . . . . 130 Uretral obstruksiyon . . . . . . . . 132

BÖLÜM 8 Nörolojik acil durumlar Nöbetler . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Travmatik beyin yaralanmas› . 141 Paraliz ve pareziler . . . . . . . . . 144 Vestibüler sendrom . . . . . . . . . 148 Mental alterasyon . . . . . . . . . . 151

BÖLÜM 9 Metabolik aciller Diyabetik ketoasidozis . . . . . . 157 Hipoglisemi . . . . . . . . . . . . . . 161 Hipoadrenokortisizm (Addison hastal›¤›) . . . . . . 164 Kalsiyum bozukluklar› . . . . . . 167

BÖLÜM 10 Travma Tafl›t çarpmalar› . . . . . . . . . . . 172 Maddi kay›pl› yaralar . . . . . . . 174 Is›r›k yaralar› . . . . . . . . . . . . . . 175 Ateflli silah ve b›çak yaralar› . . 178 K›r›klar›n acil müdahalesi . . . 180

BÖLÜM 11 Reprodüktif aciller Distosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Piyometra . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Neonatal aciller . . . . . . . . . . . . 189 Erkek reproduktif aciller . . . . . 191

BÖLÜM 12 Çevresel acil durumlar Is›rmalar ve sokmalar . . . . . . . 194 Is› çarpmas› . . . . . . . . . . . . . . . 201 Hipotermi . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Duman inhalasyonu . . . . . . . . 206 Yan›k yaralar› . . . . . . . . . . . . . 208

KISIM 2 Kritik bak›m Kritik biçimdeki hasta hayvanlar›n bak›m› . . . . . . 212

BÖLÜM 13 Yo¤un bak›m hastalar›n›n izlemi Kardiyak fonksiyonun izlemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Solunum fonksiyonunun izlemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

BÖLÜM 14 Kritik durumdaki hastalarda anestezi ve analjezi Yo¤un bak›mdaki hastalara genel anestezik yaklafl›m . . . . . . . . . . . . . . 222 Anestezik ve analjezik ajanlar . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Kritik hastalar için analjezi . . . . . . . . . . . . . . . 229 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

BÖLÜM 15 S›v› tedavisi S›v› tedavisinin gerekli oldu¤unun belirlenmesi . . 232 Uygun s›v› türünün seçimi . . . 233 S›v› tedavisi için uygun yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 S›v› tedavisinin h›z›n›n ve süresinin belirlenmesi . . . . 236 S›v› katk›lar› . . . . . . . . . . . . . . 237 ‹zlem ve olas› komplikasyonlar . . . . . . . . 238 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238

BÖLÜM 16 Yo¤un bak›m hastalar› için transfüzyon hekimli¤i Kan ürünleri . . . . . . . . . . . . . . 240 Sentetik kan ürünleri . . . . . . . . 242 Kan gruplar› . . . . . . . . . . . . . . 242 Uygulama . . . . . . . . . . . . . . . . 244

BÖLÜM 17 Kritik hastalarda nütrisyonel destek Nütrisyonel de¤erlendirme . . 248 Nütrisyonel deste¤in amaçlar› . . . . . . . . . . . . . . . 249 Beslenme plan› . . . . . . . . . . . . 249 Enteral beslenme . . . . . . . . . . 250 Parenteral beslenme . . . . . . . . 251 ‹zlem ve tekrar de¤erlendirme . . . . . . . . . . 252 Özel besin bileflenleri . . . . . . . 256 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

BÖLÜM 18 Teknikler Vasküler eriflim . . . . . . . . . . . . 258 Üriner kateterizasyon . . . . . . . 262 Oksijen takviyesi . . . . . . . . . . 263 Torakosentez . . . . . . . . . . . . . . 264 Torakostomi tüpünün yerlefltirilmesi . . . . . . . . . . 265 Perikardiyosentez . . . . . . . . . . 266 Abdominosentez . . . . . . . . . . . 267 Trakeostomi . . . . . . . . . . . . . . 268 Transtrakeal aspirat . . . . . . . . . 269 Epidural analjezi . . . . . . . . . . . 271 Özofagostomi tüpünün yerlefltirilmesi . . . . . . . . . . 272 Robert Jones bandaj› . . . . . . . . 275

Ekler 1. Dönüflüm tablolar› . . . . . . . 277 2. Devaml› infüzyon h›z›n›n hesaplanmas› . . . . . 280 3.Yo¤un bak›m birimi ilaç formüleri . . . . . . . . . . . 282 ‹ndeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293

5

YAZARLAR Elizabeth Armitage-Chan, VetMB, MA, MRCVS, DACVA Royal Veterinary College London, UK Mark Acierno, DVM, DACVIM (Internal Medicine) Louisiana State University Baton Rouge, LA Jonathan Bach, DVM, DACVIM, DACVECC University of Wisconsin Madison, WI

Ari Jutkowitz, VMD, DACVECC Michigan State University East Lansing, MI Jana Norris, DVM, DACVS Veterinary Surgical and Diagnostic Specialists Clarksburg, NJ Therese O’Toole, DVM, DACVIM Tufts University North Grafton, MA (Section editor – Renal, Metabolic, and Neurological)

Søren Boysen, DVM, DACVECC University of Montreal St. Hyacinthe, Quebec

April Paul, DVM Tufts VETS Walpole, MA

Daniel Chan, DVM, MRCVS, DACVN, DACVECC Royal Veterinary College London, UK (Section editor – Monitoring, Nutrition)

Elizabeth A. Rozanski, DVM, DACVECC, DACVIM (Internal Medicine) Tufts University North Grafton, MA (Section editor – Respiratory and Hematological)

Benjamin Davidson, BVSc, DACVECC New York City Veterinary Specialists New York, NY Armelle deLaforcade-Buress, DVM, DACVECC Tufts University North Grafton, MA (Section editor – Gastrointestinal, Trauma)

John E. Rush, DVM, MS, DACVIM (Cardiology), DACVECC Tufts University North Grafton, MA (Section editor – Cardiology)

Scott P. Shaw, DVM, DACVECC Tufts University North Grafton, MA (Section editor – Environmental, Reproductive, and Toxicology) Jennifer Waldrop, DVM, DACVECC Massachusetts Veterinary Referral Hospital Woburn, MA Thomas Walker, DVM, DACVECC Tufts VETS Walpole, MA Megan Whalen, DVM Tufts University North Grafton, MA Kimberly Winters, DVM, DACVIM Tufts VETS Walpole, MA

6 KISALTMALAR 5DW ABY ACD ACE ACR ACT ACTH ALP ALT aPTT ARDS ASA AST AT ATP AV BMKZ BOS bpm BPH BT BUN cAMP CBC cGMP CO2 COP CPDA-1 CRH CRRT CRTZ C-section CV system CVD CVP DC DEA DH‹ D‹K DKA DOCP DPL EKG EMD EMG FCE FDP FeLV FFA FFP FiO2 FIP FIV FLUTD FP Fr ga GABA GDV

%5 suda dekstroz akut böbrek yetmezli¤i asid-citrat dekstroz anjiyotensin de¤ifltirici enzim antikoagulant rodentisid aktive p›ht›laflma zaman› adenokortikotropik hormon alkaline fosfataz alanin aminotransferaz aktive parsiyal tromboplastin zaman› akut respiratorik distres sendromu Amerikan anesteziyologlar birli¤i aspartat aminotransferaz antitrombin adenozin trifosfat atrioventriküler bukkal mukozal kanama zaman› beyin omurilik s›v›s› dakikada solunum say›s› benign prostatik hipertrofi bilgisayarl› tomografi kan üre nitrojeni siklik adenozin monofosfat tam kan say›m› (TKS) siklik guanozin monofosfat karbondioksit colloid osmotik bas›nç sitrat–fosfat–dekstroz–adenin kortikotropin releasing hormon devaml› renal replacement tedavi kemoreseptör trigger zone sezeryan operasyon cardiyovasküler sistem central venstibuler hastal›k central venöz bas›nç direk ak›m köpek eritrosit antijen devaml› h›zl› infüzyon dissemine intravasküler koagulasyon diabetik ketoasidozis desoksikortikosterone pirolat diyagnostik peritoneal lavaj elektrokardiyogram elektromekanikal ayr›lma elektromiyografi fibrokartilojenöz embolizm fibrin(ojen) degradasyon ürünler feline lökemi virus serbest ya¤ asidi taze dondurulmufl plazma solunum hava oksijen fraksiyonu kedi infeksiyöz peritonitis kedi immün yetmezlik virusu kedi alt üriner kanal hastal›¤› dondurulmufl plazma Frans›z ölçüsü ölçü gama aminobutirik asit gastrik dilatasyon-volvulus

GFR GGT GI HGE H‹M hpf IM ITP IV IVIG IVP KBY KKY KPA KPR MR MSS NKPÖ NPO NSAID OHE PaCO2 PCV PEG PEN PGF2 PIVKA PO PPN pRBC PT PTE PTH PTH-rP PTT PU/PD PVH RER RES SaO2 SC SI SIRS SpO2 SVT TLI TPN TT TVYA U UO US V–Q YEN

glomeruler felitrasyon h›z› gama-glutamil transpeptidaz gastrointestinal hemorojik gastroenteritis hiperkalsemi iliflkili malignansi yüksek bas›nç alan› intramuskuler (ilaçlar›n bilinen dozajlar›nda uygulan›r) immün iliflkili trombositopeni intravenöz (ilaçlar›n belirlenen dozajlar›nda uygulan›r intravenöz immünglobülin intravenöz piyelografi kronik böbrek yetmezli¤i konjestif kalp yetmezli¤i kadiyopulmoner arest kardiyopulmoner resusitasyon magnetik rezonans görüntüleme merkezi sinir sistemi nonkardiyojenik pulmoner ödem non peros (a¤›zdan hiçbirfley) nonsteroid anti inflamatuvar ilaç ovariohisterektomi arteriyel karbondioksidin parsiyal bas›nc› paked cell volume perkutan endoskopik gastrotomi primer epileptik nöbet prostaglandin F2 vitamin K yoklu¤u veya antagonizmi taraf›ndan proteinlerin uyar›m› per os (a¤›z yolu) partisal parenteral nutrisyon (besleme) packet k›rm›z› kan hücreleri protrombin zaman pulmoner tromboembolizm paratiroid hormon paratiroid hormon, protein iliflkili parsiyal tromboplastin zaman› poliuri/polidipsi periferal vestibular hastal›k bazal enerji gereksinimi reaktif epileptik nöbet arteriyel oksijen doyumu subkutan (ilaçlar›n bilinen dozajlar›n›n uygulanmas›) ince ba¤›rsak sistemik inflamatuvar yan›t sendromu arteriyel oksijen hemoglobin doyumu supraventriküler taflikardi tripsin-benzeri immunoreaktivite total parenteral nutrisyon (besleme) trombin zaman› total vücudun yüzeysel alan› unit uretral obstrüksiyon Amerika ventilasyon–perfuzyon yap›sal epileptik nöbet

7 ÖNSÖZ Acil ve yo¤un bak›m, veteriner hekimli¤in en h›zl› geliflen alanlar›d›r. Acil veteriner hekimlik uygulamalar›nda çal›flan veteriner hekimler bafl döndürücü çeflitlilikteki hastal›klar› tan›ma ve müdahale etme becerisine sahip olmal›d›r. Yaflam› tehdit eden her hastal›kta acil de¤erlendirme gerekebilir ve acil hekimleri tüm olgular› baflar›yla yönetmeye haz›rl›kl› olmal›d›r. Bu durum dahiliye, nöroloji, kardiyoloji, onkoloji, anestezi ve di¤er alanlar da dahil olmak üzere, pek çok uzmanl›k alan›na iliflkin güçlü bir bilgi birikimini gerektirir. Acil hekimi h›zl› de¤erlendirme yapmaya veya tan› koymaya ve pefli s›ra bu kararlar› cerrahi, tan› ve t›bbi müdahalelerle iliflkili eylemlerle izlemeye yetkin olmal›d›r. Bu eylemlerin uygunlu¤u hayvan aç›s›ndan yaflam ile ölüm aras›ndaki fark anlam›na gelir.

Yo¤un bak›m veteriner hekimleri primer hastal›¤a iliflkin iyi bir birikime sahiptir ve baz› tedavilere genellikle yo¤un bak›m hekimleri sürece dahil oldu¤unda bafllan›r. Yo¤un bak›m hekimi hayvanlar›n klinik seyrindeki küçük de¤ifliklikleri, 24 saatin genellikle stres alt›nda yafland›¤› bir ortamda tan›mas› ve fliddetli sistemik hastal›k geri dönüflsüz bir hal almadan önce düzeltici yaklafl›mlar› göz önünde bulundurmas› gerekir. S›v› tedavisi, antibiyotik ya da analjezik uygulamas› gibi önemsiz görünen klinik kararlar›n hastada elde edilecek sonuç üzerinde derin etkileri olabilir. ‹yi bir yo¤un bak›m hekimi y›llar içinde kazand›¤› deneyimi, tüm organ sistemlerinin patofizyolojisine iliflkin sa¤lam bir kavray›fl› ve akut klinik sezgilerini bir arada kullan›r.

Bu el kitab›n›n, acil ve yo¤un bak›m hekimli¤ine dair kapsaml› ders kitaplar›n› ve patofizyoloji, farmakoloji, cerrahi veya iç hastal›klarla iliflkili temelleri içeren di¤er metinleri bütünleyici olmas› amaçlanm›flt›r. Kimi hastal›klar yayg›n görülür ve yo¤un bak›m birimlerinde baz› öngörülebilir açmazlar ortaya ç›kabilir. Baz› hastal›klar ya da klinik sorunlar, efllik eden ilüstrasyonlarla en iyi gösterilebilir ya da tan›mlanabilir. Kitab›n esas hedefi, klinik uygulamada karfl›laflt›¤›m›z yayg›n klinik durumlar›n yönetimini tart›flmakt›r.

Klinik t›pta, özellikle de acil ve yo¤un bak›m gibi h›zl› geliflim gösteren alanlarda pek çok baflar›l› yaklafl›m olabilir ve baz› hastal›klara yönelik t›bbi ve cerrahi yaklafl›mdaki farkl›l›klar›m›z flüphesiz ortaya ç›kacakt›r. Uzun metinsel bir tan›mlamadan çok bir görüntünün konuyu daha iyi aç›klad›¤› durumlarda flekiller veya ilüstrasyonlar kullan›lm›fl, önemli bilgiler tablolaflt›r›larak alt› çizilmifltir. Buradaki amaç, söz konusu bilgilerin, sahada çal›flan klinisyenlerin kolayl›kla ulaflabilece¤i bir kaynak olarak küçük bir el kitab›nda sunulmas›d›r. Bu kitab›n kütüphane raflar›ndan çok masan›z›n üzerinde olmas›n› umut ediyoruz.

8 ÇEV‹R‹ ED‹TÖRLER‹N‹N ÖNSÖZÜ De¤erli meslektafllar›m›z, sevgili veteriner fakültesi ö¤rencileri; Pet hekimli¤i alan›nda beflinci kitab› da sizlerin kullan›m›na sunmaktan sonsuz k›vanç duyuyoruz. Bu kitapla birlikte pet hekimli¤inin hemen hemen tüm ilgi alanlar›nda pratikte karfl›lafl›lan zorluklar da dahil, birçok genifl bilgiye ulaflman›z olanakl› hale gelmifltir. Elinizdeki “Acil Bak›m Hekimli¤i” kitab›, özellikle son y›llarda önem kazanan “yo¤un bak›m ve acil müdahale” konular›na oldukça genifl flekilde yaklaflmakta ve pratik çözümler önermektedir.

Veteriner hekimli¤in pet alan›ndaki h›zl› de¤iflimlerin irdelendi¤i bu kitapta acil klinik uygulamada karfl›lafl›lan bir çok zorlu¤a oldukça pratik çözümler bulacaks›n›z.

Bu kitapta yo¤un bak›m hekimli¤inin tüm alanlar›nda prati¤e dönük yaklafl›mlar› ve sorunlar›n çözümünü de göreceksiniz. Özellikle de s›v› tedavisi, antibiyotik ya da anesteziklerin kullan›m› konusunda yayg›n çekincelere çözüm bulacaks›n›z.

Yazar›n da belirtti¤i gibi, bu el kitab›n›n esas hedefi “klinik uygulamada karfl›laflt›¤›m›z yayg›n klinik durumlara müdahaleyi tart›flmakt›r”. Kitapta uzun metinsel tan›mlamalardan ziyade bir görüntünün, konuyu daha iyi aç›klad›¤› flekiller ve örnekler kullan›lm›fl; konular renkli resimlerle zenginlefltirilip, önemli konular tablolaflt›r›larak daha da iyi flekilde anlafl›l›r bir duruma sokulmufltur. Buradaki amaç, yine yazar›n önsözde belirtti¤i gibi, bu bilgilerin ”sahada çal›flan klinisyenlerin kolayl›kla ulaflabildi¤i bir kaynak olarak küçük el kitab›nda toplanmas›d›r”.

Bu kaynak kitab›n pet hekimli¤inin k›y›da kalm›fl yo¤un bak›m ve acil müdahale sorunlar›na bir nebze olsun çözüm getirmesini umuyoruz.

Bu kitab›n ülkemiz pet hekimli¤ine kazand›r›lmas›nda eme¤i geçen baflta Nobel T›p Kitabevlerinin de¤erli yöneticisi ERSAL B‹NGÖL olmak üzere yay›nevinin tüm teknik sorumlular›na, bu kaynak kitab›n çeviri çal›flmalar›ndaki özverili çabalar› için de¤erli çevirmenler Vet.Hek. Evrim Zeren, Vet.Hek. Gökflen Bahtiyar ve Dilek Molbay’a teflekkürlerimizi sunar›z. Editörlük çal›flmalar› s›ras›nda bizlere her bak›mdan yard›mc› olan sevgili efllerimizin unutulmaz destek ve özendirici gayretlerine de ayr›ca flükranlar›m›z› sunar›z.

Oktay Deprem

Tahsin Yeflildere

Hipovolemik flok 15

Hipovolemik flok meydana geldi¤inde tedavi yaklafl›m›nda çeflitli aflamalar vard›r; 1. En az›ndan bir adet k›sa ve kal›n i¤neli katater vakit kaybedilmeden tak›lmal›d›r. Önerilen kateter boyutlar› 20 kg’dan a¤›r köpekler için 25-50 mm, 14-16 ga. 10-20 kg aras›ndaki köpekler için 16-18 ga. 10 kg dan hafif köpekler ve kediler için 18-20 ga olmal›d›r.

Katateri yerlefltirmek için gerekirse küçük veya büyük kesit at›labilir. Ço¤u vakada jugular veya sefalik venler kullan›l›r. ‹lk katateri en deneyimli kiflinin takmas› önemlidir. ‹kinci veya üçüncüyü daha az tecrübeli olanlar takabilir.

2. Gereken perfüzyonun sa¤lanmas› için damar içi s›v›n›n ve miktar›n›n saptanmas›; kedi ve köpekler için yaklafl›k hacim s›ras›yla 90 ml/kg ve 60 ml/ kg d›r. Yayg›n olarak bulunduklar›ndan ve fiyatlar› düflük oldu¤undan kristaloid s›v›lar (laktatl› ringer, %0.9 luk NaCl) tercih edilir. 10-15 dakika içerisinde multiple boluslar (4 sefere kadar) 10-20 ml/kg uygulan›r ve klinik bulgular kontrol edilir (nab›z, solunum say›s›, mukoz membranlar›n rengi, nab›z kalitesi). ‹stenildi¤i takdirde kolloidlerle de (dekstran, esterifiye niflasta) resusitasyon yap›labilir. ‹yi bir sonuç al›nana kadar her 10-20 dakikada bir 2-5 ml/ kg l›k boluslar uygulan›r. Çok büyük hayvanlarda, kafa travmas› geçirenlerde veya akci¤er kontüzyonu olanlarda resusitasyon hipertonik salin (%7.5 luk) ile de yap›labilir. Hipertonik salin uygulan›rken 4-6 ml/kg l›k ilk bolus h›zl› bir flekilde verilir ve takiben 5-15 ml/kg l›k kolloid bolus uygulanarak hipertonik salinin etkisi uzat›l›r. fiiddetli hemorajik flok durumunda eritrosit veya tam kan transfüzyonu endikedir.

3. Hipovolemiye neden olan sebebin h›zl› bir flekilde saptanmas› ve tedavi edilmesi önemlidir. Ço¤unlukla cerrahi giriflim gerekebilir ve giriflim hayvan stabil hale gelir gelmez yap›l›rsa daha baflar›l› sonuç verir.

Daha detayl› bilgi için bknz 15. bölüm (yo¤un bak›mda s›v› tedavisi) Hipotansif resusitasyon hemorajiden kaynaklanan hipovolemik flokun spesifik tedavisidir. Bu tedavinin amac› kan bas›nc›n›n vital organlar›n perfüzyonunu sa¤layacak ve ayn› zamanda p›ht›-

lar›n aç›lmamas›n› sa¤layacak düzeyde tutulmas›d›r. Bu tedavi, insanlarda hemorajilerin operatif kontrolünün sa¤lanmas›nda kullan›l›r, kedi ve köpeklere do¤rudan uygulanmaz. Bununla beraber s›v› tedavisi ve hasta manipülasyonu oluflan p›ht›lar› bozmayacak flekilde ayarlanmal›d›r. Devam eden hemoraji varl›¤›nda, kristaloid ve kolloid s›v›lar p›ht›laflma faktörlerini seyrelterek koagülopatiye yol açabilirler.

Hipovolemik flok tedaviye çok iyi yan›t verir.

Hasta için gereken s›v› hacmi sa¤lanana kadar tedaviye devam edilmelidir. fiiddetli kusma, ishal PU/PD veya hemorajiye ba¤l› olarak s›v› kayb› devam ediyorsa durum daha da komplikedir.

Hipovolemi tedavisine yaklafl›mda 2 spesifik örnek verilebilir:

1. VAKA Eflgal Araba çarpm›fl 40 kg (88 lb) Labrador Retriever hayvan hastanesine getiriliyor. Kaza yaklafl›k 20 dakika önce olmufl. ‹lk fiziksel Muayene Bulgular›: • Durgun fakat uyar›ya yan›t veriyor, solunum h›z› artm›fl fakat solunum güç de¤il. Nab›z zay›f ve 180 dakika • ‹lk test sonuçlar› PCV %45, total solid 54.0 g/L (5.4 g /dl) • Gö¤üs radyografisinde kalp, karaci¤er ve vena cava siluet halinde • Abdomenin ultrasonla muayenesinde büyük hacimde efüzyon • Abdominosentezle hemoabdomen do¤rulan›yor.

Travmal› bir hastada total solid de¤erinin yüksek ç›kmas›n›n hemorajiyi iflaret etti¤i hat›rlanmal›d›r.

De¤erlendirme Travma ve hemorajik floka ba¤l› hipovolemi ‹lk anda yap›lmas› gereken s›v› resüsitasyonu fiok dozu için hesaplanan miktar›n yar›s› infüzyonla verilir. fiok dozu = 90 ml / kg/ saat (40 kgx 90 ml/kg) = 3600 ml

16 fiok

4

4 Bütün köpek yavruları için parvoviral enteritle enfekte olma durumu ender değildir.

Yani 1.5-2 L dengeli kristaloid çözeltinin 15-30 dakika içerisinde infüze edilmesi gerekmektedir.

Nab›z veya di¤er kardiyovasküler parametrelerde iyileflme gözlenirse infüzyon h›z› azalt›l›r. ‹yileflme gözlenmez ise kalan %50 lik s›v› da verilmeli ve kolloidler ile (esterifiye niflasta gibi) veya kan transfüzyonu ile devam edilmelidir. ‹natç› hipovoleminin stabilize edilememesi hemorajinin devam etti¤ini gösterir. Bu durumda deneysel seliotomi yap›larak hemorajinin kayna¤› kontrol alt›na al›nmal›d›r.Solunum güçlü¤ünün olmad›¤› vakalarda abdominal sarg›lar s›kl›kla kullan›lmal›d›r.

2. VAKA Eflgal 12 haftal›k melez ›rk köpek yavrusu, 5 kg.

Fiziksel muayene • %12 -15 rehidratasyon, kollaps, nab›z 180 bpm, solunum h›z› 30 /dk, vücut ›s›s› 36.7 C, nab›z çok zay›f.

• Laboratuvar sonuçlar›; PCV %42, total solidler 74.0 g /L (7.4 g/dl), kan glikoz seviyesi ölçülemeyecek kadar düflük, kan frotisi a¤›r-fliddetli lökopeniyi belgeliyor.

De¤erlendirme Derin dehidratasyon hipovolemiye sebep oluyor, parvoviral enfeksiyondan flüphelenilir (4). ‹lk anda yap›lmas› gereken s›v› resüsitasyonu Bu tedavi intravaskuler hacmi korumaya, hipoglisemiyi düzeltmeye ve devam eden kay›plar› dengelemeye yöneliktir. Hipoglisemi için acilen 0.5-1 ml/kg dozunda dekstroz kristaloid bir çözelti içerisinde 1:3 oran›nda seyreltilir ve intravenöz flekilde yo¤un olarak verilir. fiok dozu için gereken s›v› miktar› 90 ml/kg x 5 kg = 450 ml kristaloid çözeltiye denk gelir. Yavruda fliddetli dehidratasyon oldu¤undan 450 ml’nin tamam› 30-45 dakika içerisinde uygulanmal›d›r. Durumunda düzelme olursa kay›plar›n› karfl›lamaya, devam eden kay›plar› dengelemeye ve yaflam›n› sürdürmeye yetecek bir s›v› tedavisine geçilir. (bak›n›z bölüm 15: kritik hastalarda s›v› tedavisi). Durumunda düzelme olmazsa 200-250 ml kristaloid veya 50-75 ml kolloid uygulanmal›d›r.