A’dan Z’ye
masaj Dr. Necdet Tuna Fizik Tedavi Hastalıkları ve Rehabilitasyon Uzmanı
NOBEL TIP KİTABEVLERİ
@ 2011 NOBEL TIP KİTABEVLERİ A'dan Z'ye MASAJ Dr. Necdet Tuna ISBN: 978-975-420-806-1 Bu kitabın, 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince yazarın yazılı izni olmadan kitabın bir bölümünden alıntı yapılamaz; fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz; resim, şekil, şema, grafik, vb.’ler kopya edilemez. Her hakkı Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti’ne aittir. Düzenleme: Kapak: Baskı / Cilt:
Nobel Tıp Kitabevleri Selçuk Ertürk Selçuk Ertürk Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL
1. BASKININ ÖNSÖZÜ Yer yüzünün en geri kalmış topluluklarından en ileri milletlerine kadar, masaj her yerde bir tedavi vasıtası olarak kullanılmaktadır. Son zamanlarda bizde de büyük bir alâka görmeye başlamış olup, sağlık müesseselerinde ve spor çevrelerinde gayet yaygın olarak tatbik edilmektedir. Buna rağmen masajın öğrenileceği ayrı bir okul olmadığı gibi, Sağlık Bakanlığıncada özel bir şube olarak kabul edilmemiştir. Oysaki, batıda sayısız masaj okulları ve bu konuda yazılmış sayısız eserler mevcuttur. Tamamen müstakil bir şube haline gelmiş, hatta kendi içinde özel dallar bile ortaya çıkmıştır. Bizde ise, rahmetli hocamız Prof. Dr. Osman Cevdet Çubukçu’nun kendi kitabı içinde bahsettiği masaj manuplasyonlarından başka neşredilmiş bir eser mevcut değildir. Yurt dışında bulunduğum yıllarda çalıştığım kliniklerde, misafir olarak bulunduğum masaj okullarında öğrenebildiklerimi, bu konuyla ilgilenmek istiyenlere faydalı olur düşüncesiyle yayınlamayı uygun buldum. Kitabın hazırlanmasında klasik masaj esas alınıp, özel indikasyonları olan ve özel eğitim istiyen bağ dokusu, segmental, sinir noktaları ve periost masajları toplu bir fikir verebilmek için özet olarak ilave edilmiştir. Klasik masaj manuplasyonları, spor masajında her nekadar aynen tatbik edilirse de, gerek indikasyon yönünden olan farkları ve gerekse masaj yapılacak şahsın hasta değil, sağlam bir sporcu olduğu göz önünde tutularak, özelliklerini daha iyi belirtebilmek için spor masajının daha geniş izahı uygun görülmüştür. Esasen klasik masaj tekniğine hakim olmadan spor masajı yapmaya imkan yoktur. Bir masörün gayet iyi bilmesi gereken kas, eklem, sinir ve damar sistemleri için gerekli bilgilerin mevcut diğer tıp kitaplarındanda öğrenilebileceği düşünülerek, kitabın hacmini büyütmemek için sadece mühim kasların isimlerini yazmakla yetinilmiştir. Kasların vücut üzerindeki yerlerini son sayfalardaki tablolardan bulmak kolay olacaktır. Kullanılmak zorunluğu olan yabancı terimler konuşulan dille sadeleştirilmeye gayret edilmiştir. Bu şekilde, tariflerin daha kolay anlaşılabileceğine inanıyorum. En büyük temennim, batıda yüzlerce benzeri bulunan masaj okullarının memleketimizdede açılması ve masörlüğün özel bir şube olarak tanınmasıdır. Ankara, Ekim 1969 Dr. Necdet Tuna
iii
5. BASKININ ÖNSÖZÜ İlk baskıyı 1969 yılında yaptık. Tümü değiştirilmiş 2. baskı 1978 de yayımlandı. 2. baskı tıpkıbasım olarak iki kez yeniden basıldı. Elinizdeki 5. baskı oluyor. Bu baskıda, eskileri tanıyanların kolayca fark edebileceği gibi, günün koşullarına göre bir hayli değişiklikler yaptık. İlk baskısının üzerinden 27 yıl geçmiş olmasına karşın, maalesef masaj konusunda ciddiye alınabilecek yeni bir kitap yayımlanmadı. Üniversitelerimiz ve Sağlık Bakanlığı da bu konuda bilimsel düzeyde eleman yetiştirecek bir eğitim kurumu açmadı. Üstelik, toplumun masajın sağlık üzerine olumlu etkisini daha iyi anlaması, masajı çıkar yolu olarak kullanmak isteyenlerin sayısını da hergün arttırıyor. Sayısı hergün artan masaj ve güzelliklik salonları bunun belirtisidir. Ayrıca, bu kuruluşlarda çalışan personelin masajı nerede öğrendiği, ehliyetinin ne olduğu, çalışma iznini ya da belgesini kimden aldığını ne soran ne bilen ne de kontrol eden var. İzni ve eğitim koşullarının yeterlilik sertifikasının hangi yasal kurumca verildiği bilinmeyen kursları bitirenler, diploma diye verilen süslü kağıtları ellerinde sallayarak serbestçe çalışabilecekleri gibi, çalıştıkları kurulların duvarlarına da rahatça asabiliyorlar. Ayrıca, dağılan sosyalist ülke toplumlarından gelenlerin nasıl olup serbestçe çalıştıklarına da hala anlamış değilim. Bu ne başıbozukluktur! Her yerde söylediğim sözleri bir kez daha burada yinelemekle belki sadece kendimi avutacağım. Benim yönümden sakıncası yok ama, ilgililere bir anlam iletebilecğini düşünüyorum! Bugün ülkemizde, hamamlardan tutun da, saunalara, evlere, spor klüplerine, güzellik ve masaj salonlarında, turistik otellerde, özel tedavi merkezlerinde, tüm devlet, sigorta ve üniversite hastanelerinin fizik tedavi merkezlerinde, tüm devlet, sigorta veya üniversite hastanelerinin fizik tedavi servislerinde yaygın masaj uygulanıyor. Bir Allahın kulu çıkıp da bunca elemanın nereden yetiştiğini, ehliyetlerinin ne olduğunu sormaz mı? Fizikoterapist okullarıyla spor akademilerinde masaj ek derstir. Buna karşın, bu okul mezunlarının azımsanmayacak bölümü yukarda söz edilen özel kuruluşlarda masör ya da masöz olarak çalışıyorlar. Esas mesleklerini bırakıp neden masörlük yapıyorlar? Yanıt çok basit: Darvin teorisine göre, ihtiyaçlar itiyatları; itiyatlar da alışkanları doğurur. İhtiyaç oldukça, insanlarnı yeni alışkanlıklar edinmesi doğaldır. Kaç yıl olduğu tam anımsayamayacağım, on-onbeş yıl geçti sanıyorum. Sınıf arkadaşlarımızdan biri Sağlık Bakanı olmuştu. Hem tebrik edeyim, hem de bir mesaj verebilirim diye düşündüm. Konuyu aynen yukarda anlattıklarım çerçevesinde açtım. Daha sözümü bitirmeye kalmadan, “Necdet sen neden bahsediyorsun, benim yapacak daha önemli işlerim var” diyerek lafı ağzıma tıkadı. Bana da kalkıp gitmekten başka yapacak iş kalmamıştı. Daha sonra bir kaç kez bakanlığa başvurdumsa da sonuç alamadım. İstediğim, açılmasaydı, labrant ya da öteki tıp teknisyenleri düzeyinde bir masaj okulu açılmasıydı. Özel okulların her konuda yaygınlaştığını günümüzde ümidim, birisinin çıkıp böyle bir okul açmasında! Bir temennim de, yayınların çoğalarak, bu işten ekmek yemek isteyenlerin ve toplumun en azından bu yolla bilinçlendirilmesinin sağlanması. Malesef Elinizdeki yapıt maalesef ki 1969 yılından beri ellerde tek olarak dolaşıyor. Bu benim başarım değil, konuyla ilgili ders verenlerin ilgisizlik ve beceriksizliği! Gerçekten çok üzgünüm! Birey daha iyisini görmemiş ve bilmiyorsa, kendisine sunulanı yargılayamaz ve aynen kabullenmek durumundadır. Masör ve kendisine masaj yapılan daha iyisini yaşamamışlarsa, biri verdiğinin en iyisi olduğunu iddia edecek, öteki de aldığın en iyisi olduğunu sanacaktır. Erenköy Aralık 1996 Dr. Necdet TUNA Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı iv
İÇİNDEKİLER I. BÖLÜM Klasik masajın tarihsel gelişimi ve öncülleri ...........................................................1
II. KISIM Genel bilgiler...............................................................................................................5 1. Dokunma ............................................................................................................5 2. Vücudun dili........................................................................................................5 3. Masaj ve sağlık ..................................................................................................6 4. Masör .................................................................................................................7 5. Masörlüğe başlangıç ..........................................................................................8 6. Masaja hazırlık .................................................................................................10 a. Masaj odası .................................................................................................10 b. Masaj masası ve yardımcı malzemeler ......................................................10 c. Hastanın hazırlanması ................................................................................ 11 7. Masajın vakit ve süresi..................................................................................... 11 8. Masaj manuplasyonlarının hızı ........................................................................ 11 9. Masaj manuplasyonlarının sertliği ....................................................................12 10.Masajın planlanması ve manuplasyonların sırası ............................................12 11. Masajda yararlanılacak kaydırıcı maddeler .....................................................12 12.Masaj ve ısı ......................................................................................................13 13.Masaj ve egzersizler ........................................................................................13 14.Vücut örtüsü dokularındaki değişiklerin tanınması...........................................13
III. BÖLÜM Klasik masaj tekniği ve manuplasyonlar ...............................................................17 1. Öfloraj ...............................................................................................................17 2. Petrisaj .............................................................................................................24 3. Friksiyon ...........................................................................................................29 4. Tapotmen..........................................................................................................31 5. Vibrasyon .........................................................................................................32
IV. BÖLÜM Klasik masajın etkileri ve etki mekanizması ..........................................................35 1. Dolaşım sistemi üzerine etkiler ........................................................................35 2. Kaslar üzerine etkiler........................................................................................36 3. Sinir sistemi üzerine etkiler ..............................................................................37 4. İç organlar üzerine etkiler.................................................................................38 5. Dinlendirici etkiler .............................................................................................39 6. Ağrı üzerine etkiler ...........................................................................................39 vii
viii İçindekiler V. BÖLÜM Klasik masajın endikasyonları ................................................................................43 1. Kaslarda radiküler ve psödoradiküler ağrılar ...................................................44 2. Kaslarda fonksiyonel yetmezlikler, aktif ve pasif zorlanma ..............................49 3. Kaslarda çevresel eklemler ve omurgada aşınma ve yıpranma, yozlaşma (artroz) sonucu oluşan ağrılı tablolar ...............................................................50 4. Kaslarda sinir zedelenmesine bağlı bozukluklar ..............................................53 5. Fibromiyalji .......................................................................................................53 6. Nörovegetatif sistem bozuklukları ....................................................................54 7. Sellülit ...............................................................................................................55
VI. BÖLÜM Klasik masajın kontrendikasyonları .......................................................................57 1. Yangılar ............................................................................................................57 2. Yaralanmalar ....................................................................................................57 3. Damar hastalıkları ............................................................................................58 4. Diğer patolojik tablolar......................................................................................58
VII. BÖLÜM Klasik masajın bölgere göre uygulanması ............................................................59 1. Sırt masajı ........................................................................................................59 2. Ense masajı .....................................................................................................65 3. Omuz kuşağı masajı ........................................................................................67 4. Göğüs kafesi masajı.........................................................................................70 5. Üst kol masajı...................................................................................................72 6. Alt kol masajı ....................................................................................................75 7. El masajı ..........................................................................................................76 8. Bel bölgesi masajı ............................................................................................79 9. Kalça bölgesi masajı ........................................................................................80 10.Uylukların masajı..............................................................................................83 11. Alt bacak masajı ...............................................................................................87 12.Ayak masajı ......................................................................................................90 13.Karın masajı .....................................................................................................93 14.Yüz masajı .......................................................................................................97 15.Saçlı derinin masajı ........................................................................................101 16.Genel masaj ...................................................................................................102 17.Masajla ve şişmanlık ......................................................................................104
VIII. BÖLÜM Nedbe dokusu güdük masajı ................................................................................105
IX. BÖLÜM Kendi kendine masaj.............................................................................................. 111
İçindekiler ix X. BÖLÜM Bağdokusu masajı.................................................................................................. 113
XI. BÖLÜM Lenf drenajı ............................................................................................................. 117
XII. BÖLÜM Shiatsu ve akupressur ...........................................................................................121
XIII. BÖLÜM Spor masajı .............................................................................................................125
XIV. BÖLÜM Spor sakatlanmaları ve masör ..............................................................................131
İndeks ....................................................................................................................141