Psikolojik Travma by Nobel Tip Kitabevi Ltd

PSİKOLOJİK TRAVMA

Yrd. Doç. Dr. Seda Bayraktar T.C. Haliç Üniversitesi Psikoloji Bölümü

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

Yrd. Doç. Dr. Seda Bayraktar ISBN: 978-975-420-912-9

Bu kitabın, 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince yazarın yazılı izni olmadan kitabın bir bölümünden alıntı yapılamaz; fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz; resim, şekil, şema, grafik, vb.’ler kopya edilemez. Her hakkı Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti’ne aittir.

Düzenleme:

Nobel Tıp Kitabevleri - Hande Dalsaldı Çaçur

Kapak:

Can Gelgeç

Baskı /Cilt:

Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL

ÖNSÖZ Bu kitap ülkemizde yaşamın her alanında giderek artan, adeta yaşamın bir parçası haline gelen psikolojik travma konusunda kısa ve aydınlatıcı bilgiler sunmak için özellikle geniş bir yerli literatür taraması yapılarak hazırlanmıştır. Bilimsel çalışmaya ve aydınlanmaya önem veren, hiçbir karşılık beklemeksizin bu kitabın basımında emeği geçen başta Sayın Ersal Bingöl, Erol Biroğlu, Hakan Özbek ve Olcay Aktaş olmak üzere tüm değerli Nobel Tıp Kitabevleri çalışanlarına teşekkürlerimi sunmak istiyorum.

Bu kitabı babam Dr. Şükrü Bayraktar’a ithaf ediyorum.

Yrd. Doç. Dr. Seda Bayraktar

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ VE AMAÇ...........................................................................................1 PSİKOLOJİ VE PSİKOLOJİNİN UĞRAŞ ALANLARI ...................................11 KİŞİLİK VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ..............................................................25 PSİKOLOJİK TRAVMA VE TARİHSEL GELİŞİMİ . ........................................29 TRAVMA SONRASI GELİŞİM (BÜYÜME)...................................................39 TRAVMA İLE BAŞA ÇIKMA YOLLARI.........................................................49 TRAVMA SONRASI OLUŞAN RUHSAL SORUNLAR ................................55 TRAVMAYLA UĞRAŞANLARDA TÜKENMİŞLİK SENDROMU.................153 PSİKOLOJİK TRAVMALARDAN KORUNMA VE TEDAVİ .........................155 PSİKOLOJİK TRAVMA VE ETİK ................................................................183 KAYNAKLAR ...........................................................................................187

KİŞİLİK VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

Kişi akılla yücelir, bilgi ile büyür, bu ikisi ile saygı görür. Kutadgu Bilig

Psikolojik travma ve travma sonrası büyüme üzerinde kişiliklerin önemli bir yeri olduğundan, kişilik ve kişilikler konusunda kısaca bilgi verilecektir. Kişilik, Türkçe sözlükte şöyle tanımlanmaktadır: 1. Bir kimseye özgü belirgin özellik; manevi ve ruhi niteliklerinin bütünü, şahsiyet. 2. İnsanlara yakışacak duygu ve davranış. 3. Bireyin toplumsal hayatı içinde edindiği alışkanlıkların ve davranışların bütünü. Kişiliğin tam bir tanımını yapmak zordur. Çünkü; her kişi ayrı bir kişiliktir. Kişilik; insanları birbirinden farklı kılan, kendisi ve çevresindekilere bakış açıları, onlarla kurabildiği ilişki düzeyleri ve tepkilerini içeren; çeşitli ortamlarda kendini gösteren bedensel, ruhsal ve düşünsel özelliklerdir. Bir başka tanıma göre kişilik; kişinin iç ve dış çevresi ile kurduğu diğer kişilerden ayırt edici tutarlı ve yapılaşmış bir ilişki biçimidir. İnsan, beyin fonksiyonları yönünden doğanın en karmaşık yaratığı25

PSİKOLOJİK TRAVMA

dır. 10-15 binin üzerinde kişilik özelliği vardır. Bazı kişilik özellikleri; vurucu, kırıcı, atılgan, sahtekar, cömert, lider, terbiyeli, samimi, neşeli, kültürlü, iyimser, kötümser, idealist, cesur, olumlu, saygılı, güvenli, güvensiz, saygısız, uysal, kavgacı, barışçı, cana yakın, huzursuz, kederli, içe dönük, dışa dönük, kararlı, kararsız, çekingen, saldırgan, tutarlı, tutarsız, yaratıcı, fedakar, vurdum duymaz, vb. leri… gibi pek çok özellik kişiliklerin belirlenmesinde ve sınıflandırılmasında rol oynar. Kişilik üzerinde pek çok araştırma modeli geliştirilmiştir. Kişiliklerin temelinde davranış yatar. Her kişinin davranış şekli ve emosyonel problemleri kendine hastır. Hiç kimse bir başkasının tıpa tıp benzeri değildir, yaşam tarzları ve tecrübeleri diğerlerinden farklıdır. Kişiliğin oluşumunda bireyin içinden geldiği kültür, çevre, aile, toplum, gelenekler, ekonomik durum ve genetiğin önemi vardır. Nolte’nin dediği gibi: “Eğer bir çocuk kin ortamında büyümüşse, kavga etmeyi öğrenir. Eğer bir çocuk desteklenip yüreklendirilmişse, kendine güven duymayı öğrenir. Eğer bir çocuk hoşgörüyle yetiştirilmişse, sabırlı olmayı öğrenir.” Kişilikle ilgili pek çok sınıflama ve tanımlama yapılmıştır. Her kişilik tipi belirli, farklı ve doğal görünüş tarzına ve tavırlara sahiptir. Her kişilik tipinin kendine göre çok değerli, çok güçlü ve zayıf yanları vardır. Örnek olarak bir kişilik sınıflaması: 1. Popüler Optimist Kişilik: Dışa dönük, iyimser, şaşırtıcı, gürültücü, abartılı el kol hareketleri ile konuları anlatan ve dağınık kişilerdir. 2. Mükemmeliyetçi Melankolik Kişilik: Ayrıntılara önem veren, yaratıcı, klasik giyimli, kusursuz duruş gösteren ve düzenli kişilerdir. 3. Güçlü Kolerik Kişilik: Sorumluluk almayı seven, doğuştan lider, kararlı ve hızlı çalışan, gösterişten uzak ve vurgulayıcı davranışlar gösteren kişilerdir.

Seda Bayraktar

4. Barışçıl Soğukkanlı Kişilik: Kavgadan uzak, cana yakın, dengeli, barış sever, sakin, her ortamda mutlu ve gerektiği zaman konuşan kişilerdir. Bir insanda kişilik, kendisi ve başkaları tarafından görülen, anlaşılan, kabul edilen davranışların toplam ifadesidir. Kişilik özellikleri toplumdan topluma, kültürden kültüre değişiklik gösterir. Düşüncelerini zaman içinde değiştirebilen bir kişi, kimileri için kendini yenileyen kişi olarak görüldüğü halde, bazıları tarafından dönek kişi olarak adlandırılabilir. Kişilik; geliştirilebilir, yönlendirilebilir ve etkilenebilir bir özelliktir. İnsanların çoğu, ne olduğunu bilmese de en çok sahip olmak istedikleri şey kişiliktir. Halk arasında bazı kişiler için “kişilikli adam” ve bazıları için de “kişiliksiz adam” kavramları kullanılır. Bunların kriterlerinin neler olduğu tam olarak açıklanamaz. Kişi arkadaşından bellidir kişiyi (herkesi) nasıl bilirsin, kendin gibi, ifadeleri içeren atasözlerimiz vardır. Tıbbın babası olarak bilinen Hipokrat, hastalarını gözlemeye başladığında iki ayrı insan birbirine hiç benzemezken, çoğu insanın da benzer özelliklere sahip olduğunu görmüştür. Kişilik bozukluğu; kişinin kendisi ve çevresi ile ilgili algılamalarında, düşüncelerinde, ilişkilerinde uyum bozukluğu, sıkıntı, dert, tehlike oluşmasına neden olabilecek bir takım değişmez ve esnemez özelliklerin bir yaşam boyu sürmesidir. Kişilik bozukluğu tanımında iki faktör önemlidir. 1-Davranış uyumsuzluğu geçici olmaktan çok sürekli, değişmez ve kalıcıdır. 2-Kişi bu davranışına dönük olarak normal, doğal ve kendisinin bir parçası şeklinde rahatlama ve kabullenme içindedir. Aşağıdaki fıkra kişiliğin anlamını çok güzel bir şekilde ifade etmektedir. BİR (1) VE SIFIR (0) kişiliği kısa ve öz olarak anlatmaktadır: Sınıf, öğrencilerin yaramazlıkları ile sallanırken, sert görünümlü hoca kapıda beliriyor, sınıfa bir bakış atıp kürsüye geçiyor. Tebeşirle

PSİKOLOJİK TRAVMA

tahtaya bir (1) rakamı çiziyor, “bakın!”diyor. “Bu kişiliktir. Hayatta sahip olabileceğiniz en değerli şey…” Sonra birin (1) yanına bir sıfır (0) koyuyor: “Bu, başarıdır. Başarılı bir kişilik biri (1) on (10) yapar…Bir sıfır daha… Bu, tecrübedir, on (10) iken yüz (100) olursunuz.” Böyle sürüp gidiyor: Yetenek…Sevgi…Disiplin… Eklenen her yeni sıfırın (0), kişiliği 10 kat zenginleştirdiğini anlatıyor hoca… Sonra eline silgiyi alıp en baştaki biri (1) siliyor. Geriye bir sürü sıfır kalıyor ve hoca yorumu patlatıyor: Kişiliğiniz yoksa, öbürleri hiçtir.”