Psikanalitik Kuramlar by Nobel Tip Kitabevi Ltd

PSİKANALİTİK KURAMLAR

Yazar

Yrd. Doç. Dr. İrem Anlı Haliç Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü

NOBEL TIP KİTABEVLERİ

PSİKANALİTİK KURAMLAR Yazar: Prof. Dr. Kemal Ödev

Yazar: Yrd. Doç. Dr. İrem Anlı ISBN: 978-975-420-732-3

Bu kitabın, 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince yazarın yazılı izni olmadan kitabın bir bölümünden alıntı yapılamaz,; fotokopi yöntemiyle çoğaltılamaz; resim, şekil, şema, grafik, vb.’ler kopya edilemez. Her hakkı Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti’ne aittir.

Düzenleme:

Nobel Tıp Kitabevleri - Hakkı Çakır

Kapak:

Hakkı Çakır

Baskı /Cilt:

Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL

NOBEL TIP K‹TABEVLER‹ LTD. fiT‹. ÇAPA Millet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17 CERRAHPAfiA Cerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58 KADIKÖY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08 SAMSUN Ulugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03 ELAZI⁄ Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/B Tel: (0424) 233 43 43 ANTALYA Meltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar› Falez Sit. Toros Apt. No:183/2 Tel: 0 (242) 238 15 55 BURSA Alt›parmak Cad. Burç Pasaj›, Bursa Tel: (0224) 224 60 21

Ankara MN MED‹KAL & NOBEL TIP K‹TABEV‹ Halk Sok. No: 5 S›hhiye-Ankara Tel: (0312) 431 16 33 ‹zmir / Bornova ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ 168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96 ‹zmir / Konak ‹ZM‹R GÜVEN K‹TABEV‹ SSK ‹ﬂ Han› P/36 Konak-‹zmir Tel: (0232) 425 27 58 Adana ADANA NOBEL K‹TABEV‹ Adnan Kahveci Bulvar› 31/C Adana Tel: (0322) 233 00 29

Babam için, babam sayesinde……..

Anna Barton için……..

ÖNSÖZ

Freud, psikanalizi 1922 yılında şu şekilde tanımlamıştır; “Psikanaliz: 1) Başka türlü neredeyse ulaşılamayan ruhsal süreçleri bir soruşturma yöntemidir; 2) Bu soruşturmaya dayanan nevrotik rahatsızlıkları ele alma yöntemlerinden biridir; 3) Bu yolla elde edilmiş ve giderek yeni bir bilimsel dal bünyesinde kaynaşan bir dizi psikolojik kavramdır.” Psikanalizin ilk yılları incelendiğinde, bu ilk kuramın her şeyden önce bilinçdışının, yani id’in bir psikolojisi olduğu görülür. Sigmund Freud ve izleyicileri ile temsil olunan Dürtü-Savunma Ekolünde odak, dürtüler ve bunlara karşı koymaya çalışan savunmaların yarattığı çatışma üzerinedir. Freud’dan günümüze kadar, psikanalize yeni kavramlar eklenmiştir. Günümüzdeki Psikanaliz ekollerini genel olarak dört başlık altında toplayabiliriz: Dürtü-Savunma Ekolü, Ben (Ego) Psikolojisi, Nesne İlişkileri Ekolü ve Kendilik Psikolojisi. Anna Freud’un temsilciliğini yaptığı Ego Psikolojisinde, egonun gerçekliğe uyumu konusu ön plandadır. Freud’a göre, burada analitik tedavinin amacı ego ve egonun bozukluklarıdır. İdin ve çalışma biçiminin araştırılması yalnızca amaca giden bir araçtır. Amaç egonun bozukluklarının giderilmesi ve egonun uyumluluğunun yeniden sağlanmasıdır. Kuram egoda tamamen iyi huylu, çatışmasız ve travmatik olmayan bir nötralizasyon alanının varlığını kabul eder. Dolayısıyla hastanın kuvvetli yönleri (adaptasyon, ego gücü ve gelişmiş savunmaları) ile zayıf yönleri (patolojik savunmalar ve içgö-

VIII

PSİKANALİTİK KURAMLAR

rüyü engelleyen karakter formasyonu) birlikte ele alınır. Egonun adaptasyon kapasitesine ve savunmalarına özel bir önem verilir. Ego psikolojisi, iç dünyanın içgüdü, dürtü, duygulanım ve fantezileri ile dış dünyanın gerçekliğinin oluşturduğu çatışma ve çelişkileri birlikte dikkate alır. Nesne İlişkileri Ekolü dış dünyadaki “gerçek ötekiler”in varlığını kabul eder ve insanın çevresi ile girdiği ilişkiye önem verir. Bu kuramda da kişiliğin enerji kaynağı olarak yine dürtüler vardır, ancak dürtüler ile eşit düzeyde hatta bazen daha önemli olarak çocuğun doğumdan itibaren sergilediği ilişki arayışı ön plana çıkarılmıştır. Ayrıca, Freud’un yeterince incelemediği bir kavram olan “saldırganlık” da önem kazanmıştır. Nesne İlişkileri yaklaşımının temelini kuran teorisyen Melanie Klein olmuştur. Nesne İlişkileri kuramı çok geniş bir spektrumdur, bu spektrum genişliği değişik çalışma alanlarında uzmanlaşmayı getirmiştir. Kuramın günümüzdeki en önemli temsilcilerinden biri Otto Kernberg’dür. Heinz Kohut’un temsilciliğini yaptığı Kendilik Psikolojisinde psişik aygıtın yapısındaki klasik üçlemenin (id, ego, süperego) yerini “kendilik” (self) almıştır. Kendiliğin gelişimi nesneye yapılan yatırım ile karakterize olan bir hat, kendilik nesnesini referans noktası alarak, kendi gelişimi için kullandığı temel olarak iki hat (büyüklenmeci ve yüceleştirmeci) boyunca meydana gelir. Patolojinin kökeni kendiliğin bu gelişimi başaramayıp veya hatlardan birine ya da ikisine takılı kalması ve parçalı ve dağınık bir biçimde gelişmesi olarak görülür. Bu kitapta belli başlı psikanalitik kuramlar ele alınmıştır.

İrem Anlı

İÇİNDEKİLER

Psikanaliz / Psikanalitik Kuramlar nasıl çalışır? ..................................1

Klasik Psikanaliz – Sigmund Freud ......................................................7

Ego Psikolojisi – Anna Freud .............................................................23

Nesne İlişkileri Kuramı .....................................................................37

Fairbairn ...........................................................................................53

Harry Guntrip ..................................................................................57

Donald Woods Winnicott .................................................................59

Edith Jacobson ..................................................................................69

Margaret Mahler ..............................................................................71 Uzm. Psk. Zümrüt Gedik

10 Otto Kernberg....................................................................................85 11 Heinz Kohut.....................................................................................115 KAYNAKÇA .............................................................................................137

BÖLÜM

Psikanaliz / Psikanalitik Kuramlar nasıl çalışır?

Psikanaliz, uyum ve uyum bozukluğu paternlerinin devamlılığı ve değişiminin temelini oluşturan psikolojik süreçleri anlamamıza yardım eder. Bireylerin büyük bölümü bir kriz durumuna adapte olmakta ve durumla başa çıkmakta son derece zorlanırken, bazı kişiler kriz durumundan nasıl olur da daha güçlü ve zengin bir deneyimle çıkar? Psikanalitik kuramlar, gelişimi kişilerin deneyimlerine anlam verdikleri ve bu verilen anlamın sonucu değiştirebildiği aktif ve dinamik bir süreç olarak ele alır. Kişilerin biyolojik yapısı bir taraftan bu deneyimleri şekillendirirken, diğer taraftan bu deneyimlerle şekillenir. Psikopatolojiye gelişimsel yaklaşım psikanalizin geleneksel çatısını oluşturur. Amacı, çocukluğun ve yetişkinliğin gelişimsel evrelerini ve farklı bozuklukların hasarlarını ve bunları etkileyen faktörleri anlamaktır. Psikanaliz bir disiplin olarak psikanalitik kuramların çok ötesine uzanır. Gelişimsel açıdan zihnin psikanalitik olarak anlaşılması, bilişsel davranışçı tekniklerle, farmakoterapi ile ve klasik psikanalizle yakından ilişkilidir. 1

PSİKANALİTİK KURAMLAR

Psikanalizin temel varsayımları 1. Psişik Determinizm Patolojinin bilişsel, duygusal ve davranışsal yönlerinin psikolojik temelleri olduğunu savunmaktır. Psikanalistler, zihinsel bozuklukların psikolojik nedensellik boyutunda çalışılabileceğini var sayar. Yani, geçmiş deneyimlerin temsilleri, bunların yorumu ve anlamlandırılması, bilinçli ya da bilinçdışı oluşu kişinin dış dünyaya karşı olan tepkilerini ve adaptasyon kapasitesini belirler. Genetik olan, yapısal olan ya da toplum tarafından oluşturan bütün psikiyatrik problemler psikanalize göre, çocukluk çağı inanışlarının, düşüncelerinin ve duygularının anlamlı birer sonucudur ve dolayısıyla psikoterapi ile ulaşılabilir durumdadırlar. Hastanın serbest çağrışımla anlattığı her şeyin bir önemi vardır; h,ç bir anlatılan tesadüfi değildir. 2. Haz – hazsızlık İlkesi Davranış zihinsel acıyı azaltmaya ve hazzı ve içsel güvelik duyumunu arttırmaya yöneliktir. 3. Biyolojik Doğa Organizmanın biyolojik doğası psikolojik uyumunu yönetir. 4. Dinamik Bilinçdışı Zihinsel güçlerin ifade bulmak için yarıştığı yerdir; hangi fikirlerin ya da duyguların bilince çıkacağının belirlenmesine yardım eder.

BÖLÜM 1 Psikanaliz/Psikanalitik Kuramlar Nasıl Çalışır?

5. Genetik Gelişim Bütün davranışlar en erken çocukluk olaylarının gelişimi ve hasarları ile anlaşılabilir. 6. Çatışma Çelişki ve uygunsuzluktur; birbirine aykırı olan şeylerin bir arada bulunmasıdır. Çatışma, uygunsuz arzunun ona karşı gelenle girdiği çelişki sonucunda oluşur. Çatışmanın bilinçdışında tutulması ondan tamamen kurtulmayı sağlamaz; çatışma bilinçte kaygı ile ifade bulur. Hazsızlığa ya da güvensizlik duyumuna neden olur. Psişe içi çatışma kaçınılmazdır; fakat bazı olumsuz çocukluk çevreleri bunaltıcı yoğunlukta bir çatışmaya neden olabilir. Bu tür bir çevreden çocuklar, daha ileriki yaşlarda normal seviyede bile olsa çatışma ile baş edemeyebilirler. Travma (bir ebeveynin ölümü) ya da uzun süreli ve kronik olarak çocuğun ihmal edilmesi, çocuğun çatışma ile baş edebilme kapasitesini düşürür. 7. Savunma Mekanizmaları Çocuk dünyaya, bilinç tarafından kabul edilemeyen bilinçdışı arzuların değiştirilmesine yönelik olan ve hazsızlığı ortadan kaldırmaya yönelik olan savunma mekanizmaları hiyerarşisi ile gelmiştir. Bu hiyerarşi bireyin patoloji seviyesini belirler; erken dönem savunmalarına takılıp kalma daha ciddi bozuklukların varlığına işaret eder. 8. Yorum Psikanaliz, tedavide hastanın iletişiminde niyet etiğinden daha fazla anlam olduğunu var sayar. Analist bağlantılar kurarak, hastaya