สั งเกตอย่ างไร เมือ่ ยาเสื่ อมคุณภาพ
โดยทัว่ ไป ยาทุกชนิดจะมีอายุใช้ได้ระยะหนึ่ ง แล้วจะ หมดอายุ ซึ่ งหมายถึง หมดประสิ ทธิ ภาพในการรักษา ไม่ควร นามาใช้อีก ยาใดหมดอายุ หรื อไม่สามารถดูได้จากฉลากยา ซึ่ งบ่งบอกวันหมดอายุ หรื อวันผลิต สาหรับยาเม็ดไม่ควรใช้ ยานั้นหลังจากผลิตแล้ว 5 ปี และสาหรับยาน้ าไม่ควรใช้ หลังจากผลิตแล้ว 3 ปี แม้วา่ จะยังไม่พบว่ายานั้นเปลี่ยนสภาพ ไปจากปกติเมื่อมองดูดว้ ยตาเปล่าก็ตาม แต่หากเมื่อใด การเก็บรักษายาอยูใ่ นสภาพไม่เหมาะสม เช่น ทิ้งไว้ในภาชนะบรรจุที่ปิดไม่สนิท และไม่มสี ารกันชื้น เก็บในที่ร้อน ถูกแสงแดด อยูใ่ นที่ความชื้นเข้าไปได้ยากนั้น ก็ จะมีการเสื่ อมสภาพก่อนอายุจริ ง
ลักษณะการเสื่ อมสภาพของยา อาจสั งเกตได้ ดังนี้ ยาเม็ด เม็ดยาจะแตกร่ วนสี ซีด หรื อเปลี่ยนสี ถ้าเป็ นยาเม็ดเคลือบน้ าตาล เช่น วิตามินรวมจะเยิม้ เหนียว เป็ นรอยด่าง หรื อแตกกร่ อน ยาบางชนิดเมื่อเสี ยจะมีกลิ่น หรื อลักษณะเปลี่ยนไป เช่น แอสไพริ นจะมีกลิ่นเปรี้ ยวของกรด น้ าส้ม และตกผลึกเป็ นรู ปเข็มเล็กๆ ซึ่ งการเสื่ อมสภาพจะเร็ ว แม้วา่ จะเก็บไว้อย่างดี จึงไม่ควรเก็บแอสไพริ นนาน เกินไป หรื อเลี่ยงไปใช้รูปแบบที่เป็ นเม็ดเคลือบฟิ ล์มจะช่วยให้เก็บได้นานขึ้น ยาแคปซูล แคปซูลจะบวมพองออก หรื อจับกัน ผงยาในแคปซูลเปลี่ยนสี เช่น ยาเตตราซัยคลินที่เสี ยแล้ว ผงยาจะ เปลี่ยนจากสี เหลืองเป็ นสี น้ าตาลซึ่ งเป็ นอันตรายต่อไตมาก
ยาน้ าแขวนตะกอน เช่นยาลดกรด ตะกอนจะจับเป็ นก้อนแข็ง แม้เขย่าแรงๆ ก็ไม่กระจายตัว หรื อสี กลิ่น รสเปลี่ยนไปจากเดิม ยาน้ าเชื่อม ยาจะขุ่นมีตะกอน สี เปลี่ยน มีกลิ่นบูดเปรี้ ยว หรื อรสเปรี้ ยว ยาขี้ผ้ งึ มีการแยกตัว แข็งเกินไปจนบีบไม่ออก หรื อ สี ของยาเปลี่ยนไปจุดด่างดาเกิดขึ้น
ยาฉี ดชนิดผง ผงยาเกาะตัวกัน ต้องใช้เวลานานในการละลาย สี ยาเปลี่ยนไป หรื อเวลาดูดยาเข้าหลอดฉี ดยาแล้วทา ให้เข็มอุดตัน นอกจากนี้ ยาบางชนิดจาเป็ นต้องเก็บรักษาอยูใ่ นอุณหภูมิต่า เพื่อป้ องกันการเสื่ อมสภาพของยาก่อน กาหนด เช่นยาหยอดตาบางชนิ ดควรเก็บไว้ในตูเ้ ย็นช่องธรรมดา ส่ วนยาหลอดตาหลังเปิ ดใช้แล้ว ไม่ควรเก็บนาน เกิน 1 เดือน "ก่อนใช้ยาไม่ควรลืมสังเกตสภาพของยานั้นด้วย เพื่อ ความปลอดภัยของตัวท่านเอง" จากหนังสือ... รวมเล่มบทความสุ ขภาพดีมีสุขเล่ม 16 : โครงการเผยแพร่ วชิ าการทางวิทยุกระจายเสียง มหาวิทยาลัยบรรพา