Mestesugurile armenilor din Transilvania by Nor Ghiank

Meșteșugurile armenilor din Transilvania – catalog expoziție –

Tehnoredactor: Laurențiu Alexandru Popescu

Catalog apărut cu sprijinul financiar al UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA Inițiatorul expoziției Meșteșugurile armenilor din Transilvania Mircea Tivadar

Expoziție organizată în cadrul Muzeului Etnografic al Transilvaniei din Cluj, septembrie 2013

Meșteșugurile armenilor din Transilvania – catalog expoziție –

București Editura Ararat, 2013

Mestesugurile armenilor din Transilvania 1 august 1700 este o dată importantă în istoria comunității armene din Gherla. În această zi, episcopul Oxendius Verzerescul (1655-1715) a inaugurat Societatea Tăbăcarilor din Gherla/Armenopolis, societate care o avea ca protectoare pe Fecioara Maria. Episcopul Verzerescul a fost, de altfel, cel care a redactat Statutul breslei tăbăcarilor din Gherla, intitulat „Carte cu sfera de activitate şi regulile de bază ale Societăţii Tăbăcarilor, redactată de domnul prelat superior dr. Verzar Oxendius, episcop de Alada şi vicar apostolic al armenilor care s-au aşezat în Transilvania. 1 august 1700“ Statutul breslei tăbăcarilor din Gherla are o importanță istorică cu totul specială, fiind primul document emis după ridicarea Gherlei/Armenopolis la statutul de oraș. Împreună cu alte acte privind breasla tăbăcarilor din Gherla, acest statut este păstrat în colecția de documente a Muzeului Armenesc, aflată astăzi la Arhivele Naționale ale României, Filiala Cluj, Fondul Orașul Gherla. Statutul Societății Tăbăcarilor poate fi, astfel, considerat un adevărat certificat de naștere al orașului1. O breaslă a tăbăcarilor pare să fi existat, însă, la Gherla cu câteva decenii înaintea înființării Societății susținute de episcopul Verzerescul. Asta, dacă este să dăm crezare inscripției păstrate pe interiorul capacului unei lăzi de breaslă păstrată astăzi la Muzeul Municipal din Gherla: Pixis ars alborum pelli(p)ariorum fraternitas Oppidum Arx Nova ad Samusium, Anno Domini 1662 („Lada breslei tăbăcarilor din târgul Cetatea Nouă de pe Someș/Gherla, A. D. 1662”). Nu putem ști dacă această breaslă a tăbăcarilor gherleni era constituită din localnici, sau dacă ea includea, deja, și tăbăcari armeni, sosiți în Transilvania înainte de marele val din anul 1672. Armenii erau prezenți în Transilvania de secole, iar activitatea economică desfășurată de aceștia în secolul al XVII-lea este bine reflectată de izvoarele documentare. Indiferent 1

C. Albinetz, Identități în dialog: Armenia și armenii din Transilvania, București, Ed. Ararat, 2012, p. 99.

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

cum vor fi stat lucrurile, menționata ladă a breslei tăbăcarilor pare să ne arate că acest meșteșug era, la Gherla, unul cu o anumită tradiție, pe care armenii au cultivat-o și au ridicat-o la un nivel artistic de excepție. Inițiatorul și unul dintre marii sprijinitori ai Societății Tăbăcarilor a fost, așadar, însuși conducătorul comunității armene, episcopul Oxendius Verzerescul, fondatorul episcopiei armeano-catolice din Gherla și unul dintre întemeietorii acestui oraș. Același episcop Verzerescul este considerat, de asemenea, întemeietorul atelierului gherlean de confecționare a cordovanului. Breasla tăbăcarilor armeni din Gherla a primit, câțiva ani mai târziu, împreună cu breasla similară de la Gheorghieni, un privilegiu din partea împăratului Leopold I. A fost un sprijin important, care a făcut posibilă dezvoltarea tăbăcăritului și a meșteșugurilor legate de prelucrarea pieilor, în care armenii își dobândiseră o binemeritată tradiție. Conscripția realizată de autoritățile imperiale în anul 1721 a înregistrat, la Gherla, un număr de 111 familii armene. Dintre acestea, 72 se ocupau cu comerțul, iar 31 cu diferite meșteșuguri. Dintre meșteșugarii armeni, 19 erau tăbăcari, 4 cizmari, 3 cojocari, 2 legători de coșuri, 1 țesător, 2 măcelari. Tăbăcăria, cizmăria și cojocăritul apar, astfel, din capul locului, ca fiind cele mai importante ramuri meșteșugărești practicate de armenii din Gherla. Cunoscuți mai cu seamă în calitate de comercianți, armenii s-au dovedit a fi, de-a lungul istoriei, și meșteșugari respectați și apreciați. În Armenia natală și în alte localități din Orient, armenii practicau meserii cum ar fi cele de fierar, dulgher, croitor, orfevrier și altele, care le-au adus faimă și prosperitate. Cunoscuți pentru înclinația către cultură, aplecarea spre științe și arte, armenii și-au folosit aceste însușiri și în domeniul producției, ridicând meșteșugurile pe care le-au practicat până la nivelul unor adevărate arte. Practicarea meșteșugurilor nu era, firește, străină nici de spiritul comercial cu care armenii au fost înzestrați. În calitate de negustori de succes, armenii erau buni cunoscători ai produselor orientale căutate pe piețele Europei Centrale: covoare, produse de marochinărie din piele fină de saftian și cordovan, mirodenii, mosc, icre, morun, vin, cai, arme, argintărie, bijuterii. Buni cunoscători ai piețelor, armenii aveau, firește, înzestrarea necesară pentru a-și transpune ingeniozitatea și spiritul mercantil și în domeniul meșteșugurilor, dezvoltând întreprinderi de un real succes. Covoarele orientale s-au numărat, fără îndoială, printre articolele importante comercializate de negustorii armeni din Țările Române. Arta covoarelor armenești are, o îndelungată tradiție, chiar dacă, datorită naturii fragile a materialelor, au supraviețuit puține exemplare din perioadele mai vechi. În Evul Mediu, covoarele produse în Armenia erau cunoscute în cea mai pare parte a continentului

Catalog expozitie ¸

eurasiatic, din vestul și centrul Europei până în China. Țesutul covoarelor este unul dintre meșteșugurile tradiționale armenești ridicate la nivel de artă, el fiind practicat de femei, dar și de bărbați, mențiunile documentare și cele mai vechi exemplare cunoscute datând din secolul al XIII-lea. În perioada genocidului armean (1894-1923) mulți dintre producătorii de covoare armeni au fost obligați să ia calea exilului. Astfel, meșteșugul confecționării covoarelor armenești s-a răspândit în diferite centre din afara Armeniei propriu-zise. Unul dintre aceste centre a fost Gherla, oraș în care meșteșugul țesutului covoarelor a fost introdus după anul 1925. Promotorii săi au fost armenii refugiați din Imperiul Otoman/Turcia. Cele mai cunoscute familii care au practicat arta țesutului covoarelor au fost Salgian, Kozanlian și Martaian. Meșteșugurile practicate, de-a lungul istoriei, de armenii din România s-au caracterizat prin frumusețea și rafinamentul produselor realizate și prin remarcabila împletire a ingeniozității creatoare cu spiritul artistic. Prin prezentarea istoriei și tradiției acestor meșteșuguri, Muzeul Etnografic al Transilvaniei își dorește să promoveze o serie de valori definitorii ale unei comunități care are toate motivele pentru a fi mândră de trecutul și de realizările ei. Dr. Tudor Sălăgean

Թրանսիլվանիո հայերու արհեստները 1700 օգոստոս 1-ը Կեռլայի հայ համայնքի պատմության մեջ կարևոր տարեթիվ մըն է: Այդ օրը Օքսենտիուս եպիսկոպոս Վերզերեսքուն (1655-1715) հանդիսավոր բացումը ըրավ Կեռլայի (Արմենոփոլիս) Դաբաղագործներու (կաշվեգործներ) Ընկերության՝ ընկերություն մը, որու պահապանն է Սուրբ Կույս Մարիամ Աստվածածինը: Վերզերեսքու եպիսկոպոսը եղավ այլ խոսքով դաբաղական (կաշվեգործական) համքարության Կանոնադրությունը խմբագրողը վերնագրված՝ «Գիրք մը հիմնված Դաբաղագործական Ընկերության գործունեության և օրենքներու վերաբերյալ, խմբագրված բարձրաստիճան հոգևորական տոքթոր Վերզար Օքսենտիուս ըլլալով Ալատաի եպիսկոպոս և հայերու առաքելական փոխանորդ, հայերու բնակավայրը՝ Թրանսիլվանիա: 1 օգոստոս 1700»: Կեռլայի դաբաղագործներու համքարության Կանոնադրությունը բոլորովին մասնավոր պատմական կարևորություն մը ունի, ըլլալով առաջին արձակված փաստաթուղթը, երբ Կեռլա (Արմենոփոլիս) բարձրացավ և ստացավ քաղաքի կարգավիճակ: Այլ փաստաթուղթերու, արձանագրություններու հետ միասին, որ կվերաբերի Կեռլայի դաբաղագործներու համքարությանը, այս կարգավիճակը պահպանված է Հայկական թանգարանի փաստաթուղթերու հավաքածոյի մեջ, որ այսօր կգտնվի Ռումանիո Ազգային Արխիվներու, Քլուժի մասնաճյուղի, Կեռլա քաղաքի ֆոնտին մեջ: Այսպիսով, Դաբաղագործներու Ընկերության Կանոնադրությունը կրնա քաղաքի ծննդյան ամենեն իրական, ամենեն ճշմարիտ վկայականը համարվիլ1: C. Albinetz, Ինքնություններու երկխոսություն: Հայաստանը և հայերը Թրանսիլվանիո մեջ, Պուքրեշ «Արարատ» հրատարկչ., 2012, էջ 99:

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Դաբաղագործներու համքարությունը կկարծվի, թե Կեռլայի մեջ գոյություն ունեցած է դեռևս Վերզերեսքու եպիսկոպոսին Ընկերության ստեղծումեն քանի մը տասնամյակներ առաջ: Եվ այս ալ, եթե վստահենք գրությանը, որ պահպանված է այս համքարության հետ կապված արկղի մը կափարիչին ներսը, որ այսօր կգտնվի Կեռլա քաղաքի թանգարանին մեջ (դաբաղագործներու համքարության արկղ Սոմեշի Նոր Բերդի տոնավաճառեն՝ Կեռլա Ա. Դ. 1662): Չենք կրնար գիտնալ, թե Կեռլայի դաբաղագործները միայն տեղացիներն էին, թե անոնց մեջ ներգրավված էին արդեն դաբաղագործ հայեր, որ եկած էին Թրանսիլվանիայեն տակավին 1672-ի մեծ ալիքեն առաջ: Հայերու ներկայությունը Թրանսիլվանիո մեջ դարերու պատմություն ունի, բայց XVII դարու տնտեսական գործունեությունը շատ լավ արտացոլված է փաստաթուղթային աղբյուրներու մեջ: Անկախ ոևէ այլ զարգացումե, հիշատակված արկղը կապված դաբաղագործներու համքարության հետ մեզ կարծես թե ցույց կուտա, որ այս արհեստը Կեռլայի մեջ, որոշ ավանդույթներեն մեկը եղած է, որ հայերը մշակած ու բարձրացուցած են բացառիկ արտիստական մակարդակի մը: Նախաձեռնողը, ինչպես նաև Դաբաղագործներու Ընկերության մեծ աջակցողներեն մեկը, այսպիսով եղած է նույն ինքը հայ համայնքի առաջնորդը՝ Օքսենտիուս եպիսկոպոս Վերզերեսքու, միևնույն ատեն ըլլալով քաղաքին հիմնադիրներեն մեկը: Վերզերեսքու եպիսկոպոսը կհամարվի նույնպես լավագույն որակի կաշիի պատրաստման Կեռլայի արհեստանոցի հիմնադիրը: Կեռլայի հայ դաբաղագործներու համքարությունը քանի մը տարի ուշ Կեորկենի նույնատիպ համքարության հետ միասին Լեոփոլտ I կայսրին կողմե առանձնաշնորհում ստացավ: Այդ կարևոր օժանդակություն մըն էր, որ կարելի դարձուց դաբաղած կաշիի և կաշիի հետ կապված այլ արհեստներու զարգացումը, արժանիորեն ձեռք բերված ավանդույթ մը ըլլալով հայերու համար: 1721 թ. կայսերական հեղինակություններու կողմե Կեռլայի մեջ կատարված մարդահամարով արձանագրված է թիվով 111 հայ ընտանիք: Անոնց մեջ 72 տեղ կզբաղեցներ առևտուրը, 31 տեղ տարբեր արհեստներ: Հայ արհեստավորներու մեջ կային 19 դաբաղագործներ, 4 կոշկակարներ, 3 մուշտակագործներ, 2 կողովագործ, 1 գործագործ, 2 մսագործ: Դաբաղագործությունը, կոշկակարությունը և մուշտակագործությունը ամենեն կարևոր և ամենեն տարածված արհեստագործական ճյուղերն էին Կեռլայի հայերուն մեջ:

Catalog expozitie ¸

Ճանչցված ըլլալով հատկապես առևտրականի հատկությամբ, երկար պատմության ընթացքին հայերը ապացուցեցին, որ նաև հարգված և գնահատված արհեստավորներ են: Ծննդավայր Հայաստանի և Արևելքի այլ բնակավայրերու հայերը զբաղված էին երկաթագործի, ատաղծագործի, դերձակի, ոսկերիչի և այլ արհեստներով, որ անոնց մեծ հռչակ բերած էր և բարգավաճում: Ճանչցված նաև իրենց ունեցած հակումով դեպի մշակույթը, գիտությունը և արվեստը հայերը գործածած են այս որակները նաև արտադրության մեջ՝ բարձրացնելով արհեստագործությունը մինչև արվեստի մակարդակի: Արհեստով զբաղումը, բնական է նաև վաճառականությունը, որով օժտված էին հայերը օտար չէր անոնց համար: Հաջողակ վաճառականներ ըլլալով, հայերը հայտնի էին նաև իբրև արևելյան ապրանքներու լավ ճանչցողներ, որ այնքան կփնտրվեր Կեդրոնական Եվրոպայի շուկաներու մեջ՝ գորգեր, նուրբ կաշիե պատրաստված ապրանքներ, համեմունքներ, խավիար, գինի, ձի, զենք, արծաթեղեն, զարդեղեն: Լավ ճանչնալով շուկան հայերը բնականաբար օժտված էին անհրաժեշտ հնարամտությամբ և շահախնդրությամբ նաև արհեստագործության ոլորտին մեջ՝ մեծ հաջողությամբ զարգացնելով ձեռնարկությունները: Արևելյան գորգերը անկասկած կհաշվվեին առևտրական կարևոր ապրանքներու կարգին, որ կվաճառվեին Ռումեն երկրի մեջ: Հայկական գորգերու արվեստը շատ երկար ավանդույթ ունի, հակառակ որ շատ հինեն գործվածքը բնականեն շատ նուրբ ըլլալով քիչ օրինակներ հասած են մեզ: Միջնադարի Հայաստանին մեջ պատրաստված գորգերը ավելի շատ հայտնի եղած են եվրասիական ավելի մեծ մասին մեջ, Արևմուտյան և Կեդրոնական Եվրոպայեն մինչև Չինաստան: Գորգագործությունը հայկական այն ավանդական արհեստներեն մեկն է, որ բարձրացած է արվեստի աստիճանի, որով ավելի շատ կզբաղվեին կիները, բայց և տղամարդիկ ինչպես կհիշատակվի և փաստաթուղթերու մեջ՝ ամենեն հին գորգերու օրինակները ճանչցված ըլլալով դեռևս XIII դարեն: Հայոց ցեղասպանության շրջանին (1894-1923) հայ գորգագործներու մեծ մասը ստիպողաբար բռնեցին աքսորի ճամբան: Այսպիսով, հայկական գորգագործությունը տարածվեցավ Հայաստանեն դուրս, տարբեր այլ կեդրոններու մեջ: Այսպիսի կեդրոններեն մեկը եղած է Կեռլան՝ քաղաք մը, ուր գորգագործությունը սկսած է 1925-են հետո: Առաջինները (ռահվիրանները) եղած են Օսմանյան Թուրքիայեն փախած հայերը: Ամենեն

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

ճանչցված գորգագործությամբ զբաղվող ընտանիքները եղած են՝ Սալճյանները, Կոզանլյանները և Մարթայանները: Պատմության ընթացքին, Ռումանիո հայերը, որ կզբաղվեին արհեստներով կբնութագրվին իրենց պատրաստած ապրանքներու գեղեցկությամբ և նրբաճաշակությամբ՝ միահյուսված պատրաստողի հնարամտությամբ և հոգևոր արտիստականությամբ: Թրանսիլվանիո Ազգագրական Թանգարանը այս ավանդական արհեստներու պատմության ներկայացման միջոցով, կուզե առաջ քաշել մեկ համայնքի բնորոշ արժեքներու շարք մը, որ բոլոր փաստարկները ունի հպարտ ըլլալու իր անցյալով և իրագործումներով:

Տոքթ. Թուտոր Սըլըճեան

Az erdélyi örménz kézmüvesség 1700. augusztus 1. fontos dátum a szamosújvári örmény közösség életében. Ugyanis ezen a napon avatta fel Oxendius Verzerescul püspök (1655-1715) az Armenopolisi/Szamosújvári Tímárok Társaságát, amelynek védőszentjéül Szűz Máriát választották. Egyébként maga Verzerescul püspök volt az, aki sajátkezűleg az alábbi címmel foglalta írásba a szamosjvári cserzővargák céhének a működési szabályzatát : „ Könyvecske a Tímárok Társaságának működéséről és alap szabályairól, melyet összeállított őméltósága dr. Verzar Oxendius Aladiai püspök és az Erdély országban megtelepedett örmények vikáriusa. 1700. augusztus 1.“ A szamosújvári cserző vargák működési szabályzata különleges történelmi jelentőséggel bír, ugyanis ez az első írásos dokumentum, amely a település városi rangra emelése után lett kibocsájtva. Az alapító okiratot és működési szabályzatot sok más céhtörténeti jelentőségű okirattal együtt az Örmény Múzeum oklevéltárának részeként a Román Országos Levéltár kolozsvári kirendeltségén a Szamosújvár Gyűjteményben őrzik. A tímárok társaságának statutuma ennél az oknál fogva a város alapító okleveleként is értékelhető.1 Úgy tűnik azonban, hogy már néhány évtizeddel a Verzerescul püspök által támogatott társaság megalapítása előtt létezett egy cserzővargákat tömörítő céh Szamosújváron. Legalábbis, ha hihetünk a szamosújvári Városi Múzeumban őrzött céhláda tetejének a belső részén található felirat által tartalmazott adatoknak: „Pixis ars alborum pelli(p)ariorum fraternitas Oppidum Arx Nova ad Samusium, Anno Domini 1662” („ A Szamos menti Új Vár vásáros hely cserző varga céhének ládája, Anno domini 1662“). Nem derül viszont ki az idézett feliratból, hogy az említett tímárcéh tagjai csak helybéli mesteremberek voltak vagy esetleg már olyan erdélyi örmény vargák is bejegyezték ide nevüket, akik még a nagy 1672-es betelepedési hullám előtt érkeztek ide. Örmények azonban már évszazadokkal előtte éltek itt 1

C. Albinetz, Identități în dialog: Armenia și armenii din Transilvania, București, Ed. Ararat, 2012, 99. o.

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Erdélyben, és az általuk lebonyolított kereskedelmi kapcsolatokról számos írásos emlék maradt ránk. Az említett céhláda bejegyzése alapján azonban mindenképpen bizton állíthatjuk, hogy a tímármesterség abban az időpontban már egy hagyománnyal rendelkező iparoságazat volt, amelyet az örmények is űztek, és kimagasló művészeti szintre emeltek. A tímárcéh egyik létrehozója és nagy támogatója tehát maga az örmény közösség vezetője, Oxendius Verzerescul püspök volt, akit városalapítóként és a szamosújvári örmény-katolikus püspökség alapítójaként tart számon elsősorban a történelem. Ugyancsak a püspök nevéhez fűződik a szamosújvári kordován műhely létrehozása is. A szamosújvári és a gyergyószentmiklósi örmény tímárok céhei néhány évvel később jelentős kiváltságot kaptak I. Lipót német-római császártól. A kiváltság hathatós támogatást jelentett annak érdekében, hogy az örmény iparosmesterek körében nagy hagyománnyal rendelkező bőrfeldolgozó iparoságazatok tovább fejlődhessenek. A császári hatóságok által elvégzett 1721-es népszámlálási adatok 111 szamosújvári örmény családról számolnak be. Ezek közül 72 kereskedelemmel és 31 különböző kézműves mesterségekkel foglalkozott. Az örmény iparosok közül 19 tímár, 4 csizmadia, 3 szűcs, 2 kosárfonó, 1 takács és 2 mészáros volt. A számadatok alapján bizton állíthatjuk, hogy a bőrfeldolgozással foglalkozó iparoságak - bőrcserzés, csizmakészítés, bundavarrás – voltak a legfontosabb kézműves mesterségek a szamosújvári örmények körében. Bár elsősorban kersekedőkként voltak ismertek, a történelem folyamán az örmény iparosok szakmai tudása is kivívta a közösségek elismerését és nagyrabecsülését. Az örmény őshazában és más közelkeleti településken az örmények olyan mesterségek gyakorlásával is, mint az ötvös-, asztalos-, kovács-, vagy szabómesterség, hírnévre és vagyonra tettek szert. A kultúra, tudomány és művészet iránti hajlandóságukat a kézművesség területén is kamatoztatták, valóságos művészi szintre emelve az általuk űzött mesterségeket. Az iparosmesterségek gyakorlata természetesen nem volt mentes attól a jól ismert kereskedelmi szellemtől sem, amely az örmények sajátja. Sikeres kereskedőkként az örmények jól ismerték azokat a közelkeleti termékeket, amelyek keresett portékák voltak a középeurópai vásároshelyek piacain: szőnyegek, a legfinomabb szattyán- és kordovánbőrből készült termékek, fűszerek, pézsma, tokhal, bor, lovak és fegyverek, ötvösmunkák, ékszerek. A piacok kínálatának és keresletének kitűnő ismerete mellett az örményeknek megvolt a megfelelő felkészültségük, mesterségbeli tudásuk és találékonyságuk ahhoz, hogy kézműves műhelyeik sikeres üzletté váljanak.

Catalog expozitie ¸

A keleti szőnyegek kétségtelenül az egyik legfontosabb eladásra kínált cikkük volt a Román Fejedelmségek örmény kereskedőinek. Az örmény szőnyegszövés művészetének nagy hagyománya van, és ezt bizton állíthajuk, még akkor is ha a finom, nem időtálló alapanyagok miatt a korai időszakokból alig néhány szőnyeg maradt fent. A középkorban az Örményországi szőnyegek ismertek voltak az egész eurázsiai kontinensen: Nyugat-és Közép-Európában éppúgy, mint Kínában. A szőnyegszövés az egyike a magas művészeti szinten gyakorolt hagyományos örmény mesterségeknek, amelyet a nők és a férfiak is egyaránt űztek, erre vonatkozó írásos dokumentumok és régi szőnyegek még a XIII századból maradtak ránk. Az örmény népirtás (1894-1923) miatt számos szőnyegkészítő örmény iparos kénytelen volt száműzetésbe vonulni. Ezáltal a szőnyegszövés művészetének számtalan központja fejlődött ki Örményországon kívül is. Az egyik ilyen központ maga Szamosújvár volt, ahol a szőnyegszövést 1925 után vezették be a többi iparág közé. A kezdeményezők a Törökországból menekült örmények voltak. A legismertebb szőnyegszövéssel foglalkozó családok Salgian, Kazanlian és Martaian voltak. A romániai örmények által gyakorolt mesterségek egész történetét a termékek szépsége és míves megmunkáltsága, a figyelemre méltó találékonyság és a kreatív művészi szellem összefonódása jellemezte. Ezen kézművességek történelmének és a hagyományainak a bemutatásával, a Néprajzi Múzeum célja az, hogy népszerűsítse annak az erdélyi örmény közösségnek a meghatározó értékeit, amelynek minden oka megvan arra, hogy büszke legyen múltjára, és az elért eredményekre. Dr. Tudor Sălăgean

Craftsmen skills of the Armenians from Transylvania 1 August 1700 is an important date regarding the history of the Armenian community from Gherla. On this special day, bishop Oxendius Verzerescul (1655-1715) opened the Leather Dresser Society from Gherla/Armenopolis, whose protective saint was Virgin Mary. Bishop Verzerescul was, as a fact, the personality who wrote the Regulations of the Leather Dresser Corporation from Gherla, bearing the title “Book about the activity domain and the basic regulations of the Leather Dresser Society, written by the superior prelate Sir Verzar Oxendius, bishop of Alada and apostolic locum tenens of the Armenians settled in Transylvania. 1 August 1700. The Regulation of the Leather Dresser Corporation from Gherla has a special historic importance, being the first document written after Gherla/Armenopolis was promoted to the rank of city. Along with other documents regarding the Leather Dresser Corporation from Gherla, this Regulation act is kept in the document collection of the Armenian Museum, which nowadays can be found at the National Romanian Archives, Cluj Branch, Gherla City content.1 A Leather Dresser Corporation seems to have existed in Gherla some decades before the setting up of the Society sustained by bishop Verzerescul. This, if we are inclined to take into consideration the inscription kept inside the cover lid of a leather dresser chest, which is kept nowadays at the Municipal Museum from Gherla: Pixcis ars alborum pelli(p)ariorum fraternitas Oppidum Arx Nova ad Samusium, Anno Domini 1662 (“The chest of the Leather Dresser Corporation from Someș/ Gherla New Stronghold market town, A.D. 1662”). C. Albinetz, Dialogue between identities: Armenia and the Armenians from Transylvania, Bucharest, Ararat Printing House, 2012, p. 99. 1

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

We don’t know whether this leather dresser corporation from Gherla was organized of native people or whether it already included Armenian leather dressers who arrived in Transylvania before the huge exodus of 1672. The Armenians were settled in Transylvania since many centuries and their economic activity during the XVII th century is well reflected in the document sources of that period. No matter how things were at that time, the mentioned chest of the Leather Dresser Corporation seems to show that in Gherla this activity was one with a certain tradition, which the Armenians cultivated further, raising it to an exquisite artistic level. The founder and one of the greatest supporters of the Leather Dresser Society was the leader of the Armenian community, in person, bishop Oxendius Verzerescul, founder of the Armenian Catholic diocese from Gherla and one of the founders of this town. The same bishop Verzerescul is also considered to be the founder of the workroom from Gherla where Morocco leather was made. Some years later, the Leather Dresser Corporation from Gherla together with the Armenian Corporation from Gheorghieni gained a privilege on behalf of king Leopold I. It was an important support, which gave the possibility to develop the leather dresser activity and also all the other activities connected to the leather processing, in which the Armenians gained a well-deserved tradition. The census made by the imperial authorities in 1721 in Gherla recorded a number of 111 armenian families, out of which 72 families had trade activities and the other 31 families developed other activities. Among the Armenian craftsmen, 19 were leather dressers, 4 shoemakers, 3 furriers, 2 basket makers, 1 weaver, 2 butchers. Tanner’s trade, boot making and furrier’s establishment appear, right from the start, as the most important activity branches in which the Armenians form Gherla were very skilled. Along the history periods, being better known as trade makers, the Armenians proved themselves to be also respected and appreciated craftsmen. In Armenia, their homeland, and in other oriental cities, the Armenians practiced other activities too, such as blacksmith, carpenter, tailor, gold jeweler and many other activities which brought them fame and prosperity. Known for their incline towards culture, science and arts, the Armenians used these skills also in the production domain, raising all their activities to the real levels of true arts.

Catalog expozitie 存

Of course, all these craftsmen activities gained a lot from the commercial spirit with which the Armenians were gifted. As success tradesmen, the Armenians knew very well which oriental products were needed in the Central European markets: carpets, products made of delicate Morocco leather and saffian, spices, moschus, caviar, sturgeon, wine, horses, arms, silver ware, jewels. Knowing very well the market places, of course the Armenians were gifted to use their ingenuity and their mercantile spirit in the craftsmen domain, developing enterprises of real success. Undoubtedly, the oriental carpets were among the most important products sold by the Armenian craftsmen from Wallachia. The art of weaving Armenian carpets has a very long tradition, even though because of the fragile nature of the materials, few carpets dating from ancient periods survived until nowadays. During Middle Ages, the carpets woven in Armenia were well-known across a vast territory of Euro-Asiatic continent, along the western and Central Europe, even in China. Carpet weaving represents one of the traditional Armenian skills raised up to the art level, being practiced by women, but also by men, the documents bearing references in this regard and the most ancient carpets dating back to the XIII th century. During the Armenian genocide (1894-1923) many Armenian carpet producers were forced to go to exile. In this way, then art of carpet weaving spread in different centers out of Armenia. One of these centers was Gherla, a city where carpet weaving was introduced after 1925. The promoters of this craftsmen skill were the refugee Armenians of the Ottoman Empire/ Turkey. The most well-known families who practiced the art of carpet weaving were Salgian, Kazanlian and Martaian. Along history periods, the craftsmen skills practiced by the Armenians from Romania were characterized by the beauty and subtlety of the products made and by the remarkable entwining between the creative ingenuity and the artistic spirit. Presenting the history and traditions of these craftsmen skills, the Ethnographic Museum of Transylvania wants to promote a series of defined values belonging to a community which has all the motifs to be proud of its past and its realizations.

Ph. D. Tudor Salagean

Catalog expozitie 存

BUCHARA Dimensiuni: 0,63 X 0,48 cm 54000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

ARMENESC CAUCAZIAN Dimensiuni: 1,18 X 0,76 cm 108900 noduri/mp. Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

CAUCAZ Dimensiuni: 0,87 X 0,87 cm 108900 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

ARMENESC- LADIK Dimensiuni: 0,94 X 0,63 cm 210000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

BUCHARA Dimensiuni: 0,30 X 0,27 cm 220000 noduri/ mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

BUCHARA Dimensiuni: 0,30 X 0,27 cm 160000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

BUCHARA Dimensiuni: 0,31 X 0,30 cm 160000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

TABRIZ dimensiuni: 0,43 X 0,37 cm 108900 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

TABRIZ Dimensiuni: 0,43 X 0,37 cm 108900 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

FEREHAN Dimensiuni: 1,30 X 0,68 cm 40000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

CAUCAZ- DERBED Dimensiuni: 1,01 X 0,78 cm 72000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

CAUCAZ- DERBED Dimensiuni: 1,92 X 0,86 cm 108900 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

YOMUD- BUCHARA Dimensiuni: 1,30 X 0,82 cm 144000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

ARMENESC CAUCAZIAN Dimensiuni: 1,72 X 0,89 cm 108900 noduri/ mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

BUCHARA Dimensiuni: 0,88 X 0,66 cm 245000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

BUCHARA Dimensiuni: 0,94 X 0,60 cm 220000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

SHIRAZ Dimensiuni: 0,30 X 0,30 cm 40000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

YOMUD-BUCHARA Dimensiuni: 2,72 X 1,93 cm 245000 noduri/ mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

BUCHARA Dimensiuni: 0,61 X 0,32 cm 62000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

BUCHARA Dimensiuni: 1,23 X 0,76 cm 62000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Catalog expozitie 存

BUCHARA Dimensiuni: 0,62 X 0,89 cm 220000 noduri/mp Col. Tivadar Mircea

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

ISPAHAN Dimensiuni: 300 X 200 cm 160000 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Catalog expozitie 存

LADIK Dimensiuni: 240 X 140 cm 136000 noduri/mp Col. Bedros Krusianv

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

LADIK Dimensiuni: 0,74 X 1,45 cm 136000 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Catalog expozitie 存

TABRIZ Dimensiuni: 1,28 X 1,25 cm 108900 noduri/mp Col Bedros Krusian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

ARMENESC Dimensiuni: 2,00 X 1,20 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Catalog expozitie 存

KIRMAN Dimensiuni: 1,45 X 0,74 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

FEREHAN Dimensiuni: 3,70 X 0,73 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusianv

Catalog expozitie 存

SHIRVAN Dimensiuni: 0,69 X 0,43 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusianv

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

TABRIZ Dimensiuni: 0,56 X 0,45 cm108900 noduri/mp Col. Bedros Krucian

Catalog expozitie 存

ANATOLIA-TURCIA Dimensiuni: 1,55 X 1,05 cm 70000 noduri/mp Col Bedros Krusian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

TABLOU-ARMENIA Dimensiuni: 1,55 X 1,25 cm 80000 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Catalog expozitie 存

TABRIZ Dimensiuni: 0,54 X 0,43 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

AFGAN Dimensiuni: 0,35 X 0,35 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Catalog expozitie 存

GUARDEZ Dimensiuni: 1,91 X 1,22 cm 108900 noduri/mp Col. Bedros Krusian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

KIRMAN Dimensiuni: 1,60 X 1,02 cm. 108900 noduri/mp Col. ASOCIATIA MUZEULUI ARMEAN, donatia Martaian

Catalog expozitie ¸

GUARDEZ Dimensiuni: 1,53 X 0,91 cm 108900 noduri/mp Col. Martaian – Gherla

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

SHIRVAN Dimensiuni: 5,20 X 2,25 cm 108900 noduri/mp PAROHIA ARMEANO CATOLICA GHERLA

Statutul breslei tăbăcarilor din Orașul Gherla

Catalog expozitie ¸

Hartă Gherla

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Stema Orașilui Gherla Sec. XVIII

Sigla Orașilui Gherla Sec. XVIII

Sigiliul Orașilui Gherla Sec. XIX

Catalog expozitie ﾂｸ

Pagini din statutul Tﾄッﾄツarilor din Gherla

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Lada breslei fraternității tăbăcarilor din targul Arx Nova pe Someș AD 1662

Catalog expozitie ¸

Răspândirea covoarelor armenești în lume

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Atelier cizmărie

Masă cizmărie

Tehnica de lucru a covoarelor

Catalog expozitie ﾂｸ

Rﾄホboi vertical

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Unelte

Catalog expozitie 存

Unelte

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Desenarea modelului de covor

Catalog expozitie 存

Tipuri de medalioane

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Tipuri de medalioane

Catalog expozitie 存

Tipuri de noduri

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Tipuri de noduri

Familii de covorari

Catalog expozitie 存

Atelierul de covoare al lui Martaian Harutiun

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Atelierul de covoare al lui Martaian Harutiun

Martaian Harutiun

Catalog expozitie 存

Martaian Bedros

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Livret de exercitarea profesiei pe cont propriu

Catalog expozitie 存

Livret de exercitarea profesiei pe cont propriu

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Certificat de identitate

Catalog expozitie 存

Familia Martaian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Kozanlian Armenag

Catalog expozitie 存

Kozanlian

Mestesugurile armenilor din Transilvania 存存

Atelierul de covoare al lui Salgian Gaspar

Catalog expozitie 存

Atelierul de covoare al lui Salgian Gaspar

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Ana Steib la pregătirea expoziției

Catalog expozitie ¸

Bedros Krusian și Mircea Tivadar la pregătirea expoziției

Mestesugurile armenilor din Transilvania ¸ ¸

Bedros Krusian și Mircea Tivadar la pregătirea expoziției