?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR
DARI 65 TIV 1 -2 (2(1( -2(11ƒ Հունվար – Փետրվար 2 014
Մանուկ պեյի Հընչեշթի նստավայրը պիտի վերանորոգվի ազգային և եվրոպական ֆոնտերով
< M P A C R A G A N
ՆԱԽԱԳԻԾԵՐ՝ 2014 ԹՎԱԿԱՆԻՆ ՀԱՄԱՐ
Սովորություն դարձած է, որ ամեն տարեըսկիզբին ուրվագծենք այն գլխավոր նախագիծերը, զոր կուզեինք իրականացնել տարվա ընթացքին: 2014 թվականը յուրահատուկ նշանակության տարի է: Մեկ կողմե պիտի շարունակենք մեր սովորական գործունեությունը՝ թերթերու տպագրում, համացանցի կայքէջի թարմացում, նոր գիրքերու լույս ընծայում, մշակութային միջոցառումներու կազմակերպում, Հայաստանի Հանրապետության դեսպանության աջակցությամբ՝ գիտաժողովներու կազմակերպում, Հայաստանեն և Սփյուռքեն մասնագետներու և հասարակական գործիչներու հրավիրում: Սակայն, ինչպես ըսած ենք արդեն, սույն տարին յուրահատուկ նշանակության տարի է: 2014-ը Հայոց Ցեղասպանության, ոճրագործության 100 ամյակը հանդիսացող 2015 թվի նախապատրաստական տարի կհանդիսանա: Այդ առումով կկարծենք, թե անհրաժեշտ է, որ համայնքի ներգրավումը չսահմանափակվի միայն Ռումանիո Հայոց Միության կամ Առաջնորդարանի աշխատակիցներով: Այժմ կանգնած ենք վճռորոշ պահի մը առջև, երբ պետք է ապացուցենք մեր հայկականության իրական ամրությունը (կամ թուլությունը): Ապրիլ 24-ին քանի մը դրոշներ և պաստառներ ճոճելով միայն չպիտի լուծենք Հայոց Ցեղասպանության ճանաչման և փոխհատուցման հարցը: Անհրաժեշտ է նաև գիտնալ մեր պատմությունը և խորապես ըմբռնել ու գիտակցել Մեծ Եղեռնի ողբերգական հետևանքները՝ մեր ազգի այսօրվա իրավիճակը և ապագա զարգացման տեսանկյունեն: Դըժբախտաբար անզեն աչքով կերևա, թե մեր հայրենակիցներեն շատերը բավարար չափով իրազեկ չեն Ցեղասպանության և անոր հետևանքներու մասին: Սակայն մոտ 20 տարի առաջ «Ararat» թերթի էջերուն մեջ գրող և հրապարակախոս Պետրոս Խորասանճյանի կազմած «Թղթածրար 2015» հոդվածաշարը արժեքավոր սկիզբ մըն էր: Իսկ 500 էջեն կազմված «Շշուկներու մատյանի» մասին հրապարակվեցան երեք անգամ ավելի շատ էջ ընդգրկող գրախոսականներ և մեկնաբանություններ: «Ռումանիո մեջ Հայոց Ցեաղասպանության մասին երբեք այնքան շատ չէ գրված, ինչպես այսօր»,- կըսե վեպի հեղինակ Վարուժան Ոսկանյանը: Թեև գիրքին մեջ առկա չէ ազգային պահանջատիրությունը: «Թղթածրար 2015» և «Շշուկներու մատյանը» կրնան հանդիսանալ այն երկու հիմնասյուները, որոնց վրա պետք է զարգացնենք և առաջ տանինք 2015-ի Ցեղասպանության 100 ամյակին վերաբերյալ ծրագրերը և միջոցառումները: Ատ միայն մեկ առաջարկություն է՝ կսպասենք նաև այլ գաղափարներ և առաջարկություններ, որոնք հույս ունինք, թե միայն թուղթին վրա պիտի չմնան:
2
1-2/2014
PYVANXAGYUTOYUN Հանդիպում Զվիցերիո դեսպանին հետ ......................... =` 5 Տեարընդառաջի տոնակատարությունը Պուքրեշի հայոց մայր տաճարին մեջ ................................ =` 7 Տեարընդառաջի տոնակատարությունը Պուքրեշի հայոց մայր տաճարին մեջ ............................................................... =` 8
Պրըիլայի «Սուրբ Մարիամ» եկեղեցվո անվանակոչության օրը ................................... =` 9
<<Շշուկների մատյանը>> շրջագայեց Բուլղարիա. գրքի բուլղարերեն տարբերակի շնորհանդեսները Սոֆիայում, Պլովդիվում, Վառնայում և Ռուսեում ....... =` 10 Մանուկ պեյի Հընչեշթի նստավայրը պիտի վերանորոգվի ազգային և եվրոպական ֆոնտերով ............ =` 12 Ցուցահանդեսի բացում «Պտույտ Հայաստանի մեջ» Կապտեպո Յանոշ ................... =` 15 ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆ. «Ռումանացիներուն համար մշակույթը պահվտած դարմանն է» ................. =` 17 Վարուժան Ոսկանյանը կրկին ներկայացվեց Գրականության Նոբելյան մրցանակի .................................. =` 20
Supliment limba rom`n[
Armenii din Ucraina nu vor să se implice în conflictul intern .................................................. p. 22 Angela Merkel către Recep Erdogan : „Turcia trebuie să se împace cu propria istorie.“ ................ p. 23 Ştefan Agopian: „N-aveam de ales: ori scriitor, ori nimeni“ ........................................................... p. 24
Armeni în România. Poveștile oamenilor de lîngă noi ................................... p.26
արջը ............................................................................... =` 27 Դերասան ՎԱԼԵՆԹԻՆ ՈՒՐԻԹԵՍՔՈՒՆ նամակ կգրե մեր խմբագրությանը .................................. =` 30 سñ¹áõ §²ëïí³Í³óٳݦ áõÕÇÝ Áëï êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ (4) ........................... =` 32
Conacul lui Manuc Bey de la Hîncești Foto coperta 1&4: Andreea Tănase
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com
TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATĂ: HĂțULESCU MIHAI
TIPARUL: S.C. ARARAT srl.I.S.S.N. 1221-9169
Հայկական Մշակույթի կեդրոն, Ռումանիո հայ ձեռագրերու վերաբերյալ դասախոսություն
փետրվար 14-ին, Պուքրեշի Հայկական Մշակույթի կեդրոնին մեջ տեղի ունեցավ այս տարվա առաջին երեկույթ – հանդիպումը՝ հրավիրյալը ըլլալով Լուսինե Սարգսյան: Լուսինե Սարգսյանը մասնագիտությամբ արվեստաբան է և կդասախոսե Երևանի Պետական համալսարանի Արվեստաբանության բաժնին մեջ: Ան կզբաղվի միջնադարյան հայ կերպարվեստի ուսումնասիրությամբ: Միևնույն ժամանակ կհամագործակցի Մաշտոցյան Մատենադարանին հետ և կու-
սումնասիրե այնտեղ պահվող հայկական պատկերազարդ ձեռագրերը: Մասնագիտական հետաքըրքրություններու շրջանակը կընդգրկե ոչ միայն Հայաստանի, այլև հայ համայնքներու արվեստի պատմության ուսումնասիրությունը, որ նույնպես հայ արվեստի մաս կկազմե: Այդ նպատակով ան ուսումնասիրած է աշխարհի տարբեր թանգարաններու մեջ պահվող միջնադարյան հայ արվեստի գործեր, ինչպես օրինակ՝ փարիզի Ազգային Գրադարա-
նի և Հայկական թանգարանի, Պեռլինի Ազգային Գրադարանի, Վենետիկի Մխիթարյան Միաբանության, Բրիտանական գրադարանի հայ ձեռագրական հավաքածուներու առանձին նմուշներ: Շնորհիվ «Նոր Եվրոպա Քոլեճ» Առաջնակարգ Հետազոտական Ինստիտուտի տրամադրած դրամաշնորհի, ան կարելիություն ստացավ հինգ ամիս զբաղվելու Ռումանիո հայկական մշակութային ժառանգության, մասնավորաբար հայկական ձեռագրերու ուսումնասիրությամբ: Այդ նպատակով հետազոտական աշխատանքներ կատարած է Պուքրեշի մեջ (Հայ եպիսկոպոսության գրադարանը), Ռումանիո Ակադեմիայի գրադարան և Թրանսիլվանիա (Քլուժ, Կեռլա, Տումպրըվեն): Իր հետազոտական նյութերու հիման վրա, Լուսինե Սարգսյան հայերեն լեզվով հմուտ մասնագետի իր իմացությամբ, մեծ հաջողությամբ ներկայացուց Ռումանիո մեջ կատարած իր աշխատանքները՝ ներկա մեծաթիվ ունկնդիրներուն: Դասախոսությունը ընթացավ պատկերներու ուղեկցությամբ: Թարգմանությունը նույնպես պատշաճ կարգով հաջողությամբ ապահովեց ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյան: 1-2/2014
3
Գիտական երեկույթի վարողն էր Պետրոս Խորասանճյան, ան դասախոսության սկիզբին Լուսինե Սարգսյանը ներկայացնելե հետո, հիշատակեց նաև Սիլվիա Աճեմյանի կողմե դեռևս 25 տարի առաջ ձեռնարկած հետազոտությունները, որու արդյունքին ան կազմեց գեղեցիկ ալպոմ մը Կիլիկյան ձեռագրերու մասին, որ կգտնըվին Քլուժի Արխիվներու մեջ: Վերջավորության, Լուսինեն իր մասնավոր շնորհակալությունները հայտնեց Նոր Եվրոպա Քոլեճի հիմնարկության աշխատակիցներուն, նույն հիմնարկության ղեկավար պարոն Անտրեյ Պլեշուին և տիկին Անքա Օրովեանուին և անոնք ալ երաշխավորեցին մանրակըրկիտ կերպով, խորությամբ ուսումնասիրելու հիմնարկության արխիվները և մանրամասնությամբ դիտարկելու հրատարակված փաստաթուղթերը: Ան շնորհակալություն հայտնեց նաև հայ Արքեպիսկոպո4
1-2/2014
սությանը և Ռումանիո Հայոց Միությանը: Դասախոսությանը ներկա էին Ռումանիո մեջ Հայաստանի արտակարգ լիազոր դեսպան Համլետ Գասպարյան, հյուպատոս Արսեն Միքայելյան: Լուսինե Սարգսյանին իրագործած հետազոտությունները կարելի է նկատել իբրև Ռու-
մանիո հայկական ձեռագրերու նոր գլուխ մը՝ սկսյալ պատմաբան, հայագետ Հ. Ճ. Սիրունիեն, որ շարունակեցին պատմաբաններ Սուրեն Գոլանճյանը և Սիլվիա Աճեմյանը: Լուսինե Սարգսյանի աշխատանքներու մասին կարդալ էջ 28
Պուքրեշ
Հանդիպում Զվիցերիո դեսպանին հետ
Հունվար 30-ին, Ռումանիո թեմի առաջնորդարանին մեջ, տեղի ունեցավ հանդիպում Ռումանիո մեջ Զվիցերիո դեսպան՝ Նորին գերազանցություն Ժան Ուպեր-Լեպեթի հետ: Հանդիպման ընթացքին դեսպանին հանձնվեցավ նամակ՝ Առաջնորդարանի և Ռումանիո Գրողներու Միության կողմե, որով ռումանահայ համայնքը իր հարգանքը կհայտնե և կսատարե 2007 թվին կայացած՝ Հայոց Ցեղասպանությունը հրապարակավ ժխտելու համար թուրք ազգայնամոլ գործիչ Տողու փերինչեքին դատապարտելու զվիցերական դատարանի վճիռը: Սակայն, ինչպես հայտնի է, անցյալ տարվա Դեկտեմբեր 17-ին Մարդու Իրավունքներու Եվրոպական Դատարանը վըճռեց, թե իբր Տողու փերինչեքի
գործով Զվիցերիա խախտեց խոսքի ազատության սկզբունքը: Հանդիպմանը մասնակցեցան Ռումանիո Հայոց Թեմի Առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանը, Ռումանիո Հայոց Միության նախագահ՝ սենատոր Վարուժան Ոսկանյանը, ՌՀՄ փոխնախագահ և Ռումանիո խորհրդարանեն ներս ռումանահայ համայնքի ներկայացուցիչ՝ երեսփոխան Վարուժան փամպուքչյանը, Եզրաս ավագ քահանա Պոկտանը, Հեթում քահանա Թարվերդյանը, պարոն փաուլ Ակոբյանը(Հայ Դատի Ռումանիո մասնաճյուղ) և Թեմական խորհուրդի անդամ Լիվիու Իոնեսքուն:
1-2/2014
5
Կիրակի, մարտ 2-ին Պուքրեշի հայոց մայր տաճարին մեջ հոգեհանգստյան սուրբ պատարագ մատուցվեցավ և հատուկ արարողություն տեղի ունեցավ ի հիշատակ ՍՈՒՄԿԱՅԻԹի հայազգի զոհերու հիշատակին, որ նահատակվեցան 1988-ին ատրպեճանցիներու կողմե Սումկայիթ քաղաքի հայազգի բնակիչներու հանդեպ իրագործված ջարդերու հետևանքով: Ոգեկոչվեցավ և Պուտապեշթի մեջ ազերի մարդասպան Սախարովի կողմե գազանաբար սպաննված հետմահու լեյտենանտի կոչման արժանացած հայազգի ԳՈՒՐԳԵՆ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆին հիշատակը: Արարողությանը ներկա էին Ռումանիո մեջ Հայաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան Համլետ Գասպարյան, հյուրաբար Պուքրեշ գտնվող Հայաստանի Հանրապետության Հանրային Խորհուրդի նախագահ Վազգեն Մանուկյան, հյուպատոս Արսեն Միքայելյան, ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյան, փոխնախագահ Վարուժան փամպուքչյան և հա6
1-2/2014
վատացյալներու հոծ բազմություն մը: Արարողության ավարտին եկեղեցվո բակին մեջ 1915թ.-ի ցեղասպանության նահատակ-
ներու հիշատակին կանգնեցված խաչքարին առջև ծաղկեպսակներ դրվեցան ՌՀՄ-ի, հայ եպիսկոպոսության և Հայաստանի դեսպանության կողմե:
ցուց Վիկտորյա Պետրոսյան, մեծ հաջողությամբ ելույթ ունեցավ և Քոնսթանցայի եկեղեցվո երգչախումբը: Այնուհետև հայկական համեղ ուտեստեղեններու հյուրասիրություն տեղի ունեցավ ներկաներու համար: Տոնակատարության ներկա գտնվեցան Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյան, Հայաստանեն հյուր գերաշնորհ Տ. Արտակ արքեպիսկոպոս Տիգրանյան, քահանաներ Տ. Եզրաս Պոկտան, Տ. Հեթում Թարվերդյան, Տ. Օշական Խաչատրյան, միանձնուհիներ Գայանե և Նելլի, որ եկած են Ռումանիա վերըսփետրվար 13-ին, Տեարընդա- ցավ տոնական «կրակվառություն» կըսելու վանական գործունեուռաջ տոնի առթիվ եկեղեցվո արարողությունը: Տեղվույն «Վար- թյունը` Սուչավայի Հաճկամեջ մատուցվեցավ տոնական դավառ» պարի համույթը կրա- տար վանքին մեջ: Տոնին իպատարագ, եկեղեցիեն բերված կին շուրջը շուրջպար բռնեց, րենց մասնակցությունը բերին ճրագով բակին մեջ վառեցին ապա ՌՀՄ ակումբին մեջ իր ՌՀՄ նախագահ Վարուժան խարույկը և հայկական ավան- հրաշալի երգեցողությամբ ներ- Ոսկանյան, Հայաստանի հյուդույթի համաձայն տեղի ունե- կաներուն ինչպես միշտ հիա- պատոս Արսեն Միքայելյան:
Տեարընդառաջի տոնակատարությունը Պուքրեշի հայոց մայր տաճարին մեջ
փետրվարի 27-ին, Ռումինիայի Հայոց Թեմի Առաջնորդանիստ Ս .Հրեշտակապետաց մայր եկեղեցում Ս. Վարդանանց տոնի առթիվ Ս. Պատարագ մատուցեց Տ.Հեթում քհն. Թարվերդյանը: Ս. Պատարագի ավարտին Ռումինիայի Հայոց Թեմի առաջնորդ՝ Տ. Տաթեւ եպս. Հակոբյանի հանդիսապետությամբ կատարվեց Հայրապետական մաղթանք: Տաթեւ Սրբազանը իր քարոզի խոսքում նշեց, որ 451 թվականի մայիսին, Ավարայրի ճակատամարտում, հայրենիքի, հայ եկեղեցու եւ քրիստոնեական հավատի պահպանման համար նահատակված Վարդանանց զորավարներն ու 1036 մարտիրոսները Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու մեծագույն սրբերից են: Իրենց նահատակությամբ նրանք հաստատեցին հայ ժո-
ղովրդի ապրելու կամքը եւ լինելիության իրավունքը: Հայաստանում քրիստոնեություն ընդունելուց ի վեր Հայ եկեղեցին սերտորեն կապված է եղել հայրենիքի պաշտպանության գործին: Դրա վառ օրինակը Վարդանանց պատերազմն է: Պարսից զորքերի դեմ մղված պատերազմում, հայ մարտիկների կողքին էր Հայոց եկե-
ղեցին` Հովսեփ կաթողիկոսի եւ Ղևոնդ Երեցի առաջնորդությամբ: Մարտից առաջ հայ հոգեվորականները ոչ միայն քաջալերում էին զորքին մակաբայեցիների օրինակով, այլև մկրտության և Սբ. Պատարագի խորհըրդով առավել ամրապնդում էին նվիրյալների հավատն ու ոգին:
1-2/2014
7
Տեարընդառաջի տոնակատարությունը Քոնսթանցայի մեջ
նիկներ սիրո մասին արձանագրութենով մը՝ քաղված Աստվածաշունչեն, հայերեն և ռումաներեն լեզուներով: Այնուհետև, վառվող մոմերը Կիրակի, փետրվար 16-ը լով երիցկին Արմինե Խա- ձեռքերնին բոլորը ուղղվեցան Քոնսթանցայի հայ համայնքին չատրյանի և տիկին Մարիլու դեպի տաշեղներու կույտը, որ կողմե մեծ պատրաստված էր կրակի հահամար արտակարգ տոնական Կարկըլյանի օր մըն էր, տեղական համայնքի բծախնդրությամբ պատրաստ- մար և խորանի մոմերեն առոգեղեն ուրախության առիթ ված խորհրդանշանները՝ գու- նըված ճրագովը` քահանայի ամը, Տեարընդառաջին տոնա- նավոր ծաղիկներ ձեռքով ասեղ- ռաջնորդությամբ, «Քրիստոսանագործված պզտիկ հրեշտակ փառաց» երգելով վառեցին կատարությունը: Պուքրեշեն հազիվ ժամա- մը մեջտեղը, սրտաձև արձա- կրակը: նած Տ. Օշական քահանա Խաչատրյան՝ Քոնսթանցայի հոգևոր հովիվը, տեղվույն հոգևոր երգչախումբը և Քոնսթանցայի ամբողջ հայ համայնքը հուզիչ պատարագի և մեծ ուրախության մը ներկա գտնվեցան: Ներկա էր նաև երիտասարդ սարկավագ Արթուր Պորանյան, որ մեծ ներշնչումով քան երբևէ, կատարեց իր պարտականությունը: Պատարագի ավարտին, տեր հայրը քարոզեց և մասնավոր այս օրվան շատ բնութագրական աղոթքներ ըսավ տոնին առթիվ և բարեօրհնություններ բերավ ժողղված հայ երիտասարդության, անոնց հանձնե8
1-2/2014
Պրըիլայի «Սուրբ Մարիամ» եկեղեցվո անվանակոչության օրը Կիրակի, փետրվար 23-ին, հայ հավատացյալները մասնակցեցան Պրըիլայի «Սուրբ Մարիամ» եկեղեցվո անվանակոչության տոնակատարության: Պատարագը մատուցվեցավ ձեռամբ գերաշնորհ Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանի՝ մասնակցությամբ Տ. Ազատ քահանա Մանտալյանի և սարկավագ Հայկ Ազարյանի: Պատարագին երգեցողությամբ իրենց մասնակցությունը բերին և Հայաստանեն ժամանած միանձնուհիներ Գայանեն և Նելլին, որ եկած են Ռումանիա Հաճկատար վանքին վանական գործունեությունը վերսկսելու նպատակով: Պատարագեն ետք, տեղի ունեցավ քրիստոնեական ճաշկերույթ-հյուրասիրություն, որուն մասնակցեցան Պրըիլայի համայնքի անդամները, ինչպես նաև Պուքրեշեն հավատացյալներ և խումբ մը Հայաստանեն ուսանողներ, որ այժմ իրենց ուսումը կշարունակեն Ռումանիա:
1-2/2014
9
<<Շշուկների մատյանը>> շրջագայեց Բուլղարիա. գրքի բուլղարերեն տարբերակի շնորհանդեսները Սոֆիայում, Պլովդիվում, Վառնայում և Ռուսեում Դեկտեմբերի 6-8-ը Հայ բարեգործական ընդհանուր միության (ՀԲԸՄ) Պլովդիվի մասնաճյուղի նախագահ Ռուբեն Չավուշյանի հրավերով Ռումինիայի հայոց միության նախագահ, <<Շշուկների մատյան>> գրքի հեղինակ Վարուժան Ոսկանյանը գտնվում էր Բուլղարիայում, որտեղ չորս քաղաքներում տեղի ունեցան գրքի բուլղարերեն տարբերակի շնորհանդեսները, որոնց հաջորդեցին տեղի հայկական համայնքների հետ հանդիպումները: Բոլոր շնորհանդեսների ընթացքում Վ. Ոսկանյանին մշտապես ուղեկցում էին Ռումինիայում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Համլետ Գասպարյանը և գրքի բուլղարերեն 10
1-2/2014
տարբերակի թարգմանչուհի Վանինա Բոժիկովան: Բոլոր հանդիպումներին մասնակցում էին նաև տեղի հայ եկեղեցիների հոգևորականները: Առաջին շնորհանդեսը տեղի ունեցավ Սոֆիայի Գիտությունների ակադեմիայի դահլիճում, որը կազմակերպել էր ՀԲԸՄ Սոֆիայի մասնաճյուղը նախագահ Սոնյա ԱվագյանՊետրոսյանի գլխավորությամբ: Պրն. Հ. Գասպարյանն իր խոսքում հիշեց գրքի հայերեն տարբերակի թարգմանության խմբագրման գործընթացը, երբ Վ. Ոսկանյանի հետ օրեր շարունակ մանրամասն աշխատում էին դրա վրա: Իսկ հեղինակն էլ ավելացրեց, որ գրքի հայերեն տարբերակի վրա շատ
մարդիկ են աշխատել՝ իր գլխավորությամբ, այդ պատճառով էլ կարելի է համարել, որ գիրքն ունի երկու բնօրինակ՝ ռումիներեն և հայերեն: Ինչպես Սոֆիայում, այնպես էլ մյուս քաղաքներում հրաշալի անցան հանդիպումները հայկական համայնքների անդամների հետ: Վ. Ոսկանյանը ներկայացրեց Ռումինիայի հայկական համայնքի անցյալն ու ներկան, նրա դերն ու նշանակությունը Ռումինիայի տարբեր ոլորտներում և այն մարտահրավերները, որոնց առջև կանգնած է հայկական համայնքը: Սոֆիայի հայ համայնքի անդամները ներկայացրեցին Բուլղարիայի հայերի պատմությունը, որը բավականին շատ
նմանություններ ունի Ռումինիայի հայ համայնքի հետ՝ իր հին պատմությամբ և այսօր իր առջև ծառացած խնդիրներով: Հանդիպման ավարտին երգահան Հայկաշոտ Աղասյանը ներկայացրեց մի քանի հրաշալի կատարումներ տարբեր թեմաներով: Մինչև Պլովդիվ ուղևորվելը այցելեցինք նաև դեռևս կառուցման փուլում գտնվող հայկական եկեղեցի: Պլովդիվում գրքի շնորհանդեսը տեղի ունեցավ Հայ մշակույթի տան սրահում: Հանդիպմանը ներկա էր նաև Բուլղարիայում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Արսեն Սղոյանը, որն իր խոսքում նշեց, որ մեծ ուրախությամբ ընդունեց գրքի՝ բուլղարերեն թարգմանվելու լուրը, ինչը մեծ քայլ է հենց բուլղար ժողովրդի մեջ հայ ժողովրդի ձայնն ավելի լսելի դարձնելու հարցում: Վ. Ոսկանյանը նույնպես անդրադարձավ գրականության ուժին՝ նշելով, որ այն երբեմն կարող է ունենալ ավելի մեծ ազդեցություն, քան քաղաքականությունը: Նա նաև կարևորեց նմանատիպ գրքերի թարգմանությունները տարբեր լեզուներով՝ ընդգծելով, որ գիրքն արդեն թարգմանվել է 10-ից ավելի լեզուներով և դեռ թարգմանվում է ևս մի քանիսով: Վերջում նա պատասխանեց դահլիճից հնչող տարբեր հարցերին, որոնք վերաբերում էին և՛ գրքին, և՛ Ռումինիայի հայկական համայնքին: Վառնայում հանդիպումները տեղի ունեցան տեղի հայկական եկեղեցում: Տեղի հայկական համայնքի անդամները հատվածներ կարդացին գրքից, իսկ հեղինակը պատմեց գրքի շապիկի վրա տեղ գտած նկարի պատմությունը, որտեղ հե-
տևում Սիլիստրա քաղաքն է, իսկ նավակում գտնվողներն իր ընտանիքի անդամներն են՝ մեծ հայրը, մեծ մայրը և այլ բարեկամներ: Եվ ինչն է հետաքրքիր, նշում է Վ. Ոսկանյանը, որ չնայած նկարում չի երևում, բայց այնտեղ իր մեծ մայրը հղի է. մի քանի ամիս անց լույս աշխարհ էր գալու հեղինակի հայրը: Գրքի ամենահետաքրքիր մասերից մեկն էլ Յուսուֆի մասին պատմությունն է, որը հեղինակի խոսքերով՝ իսկապես հուզիչ և միաժամանակ ցնցող է, երբ վերջում ես հասկանում, թե ում մասին է խոսքը ... Վերջին հանգրվանը Ռուսեն էր, որտեղ Պատմության թանգարանի սրահում տեղի ունեցած հանդիպումները նույնպես հրաշալի մթնոլորտում անցան: ՀԲԸՄ Ռուսեի մասնաճյուղի նախագահ Պողոս Կարժարյանը խոսեց գրքից ստացած իր տպավորությունների մասին, իսկ հեղինակը ներկայացրեց այն տարբերակները, որոնք գոյություն ունեն ցանկացած ժողովրդի պատմական անցյալի որևէ դեպքի հետ կապված: Դրանք ըստ հեղինակի, երեքն են՝ մոռանալ, ներել, վրեժ լուծել: Առաջինն
ամենահեշտն է, բայց միևնույն ժամանակ ամենաանբարոյական քայլը տվյալ ժողովրդի կողմից: Ներել կարող ես միայն այն դեպքում, երբ վստահ լինես, որ դա երբեք չի կրկնվի: Իսկ վրեժ լուծել՝ նշանակում է նորանոր պատերազմներ, զոհեր, արցունքներ... Վ. Ոսկանյանն այսպես է ամփոփում. <<Ես ներկայացրել եմ իմ պատմությունը, բայց սա բոլորիս պատմությունն է: Յուրաքանչյուրս մեր մեջ կրում ենք այս պատմությունը: <<Շշուկների մատյանը>> չի ավարտվում. նրա վերջնական ամփոփումը հանձնված է ընթերցողի խղճին: Հենց նա պիտի որոշի, թե ինչպիսի ավարտ է պատկերացնում մի հարցի համար, որի կրողները մենք ենք՝ մի ամբողջ ժողովուրդ>>: Բոլոր շնորհանդեսների ժամանակ կից վաճառվում էր գիրքը, և ուրախությամբ պետք է նշել, որ այն մեծ հետաքրքրություն էր առաջացնում ոչ միայն հայերի, այլև հենց բուլղարացիների շրջանում: Հանդիպումների ավարտին հեղինակը մակագրեց բոլոր ցանկացողների գրքերը:
Արսեն Արզումանյան
1-2/2014
11
Մանուկ պեյի Հընչեշթի նստավայրը պիտի վերանորոգվի ազգային և եվրոպական ֆոնտերով Մանուկ պեյի դաստակերտայգի՝ Հընչեշթի պատմա-ճարտարապետական համալիրի վերանորոգումը պիտի իրականացվի ազգային և եվրոպական ֆոնտերով և պիտի պահանջե շուրջ 2 միլիոն եվրո: Գումարի ամենեն մեծ մասը՝ 1.82 միլիոն եվրոն պիտի տրամադրե Եվրոպական Միությունը «Անդրսահմանային զբոսաշրջության խթանումը Մանուկ պեյի դաստակերտի, Էլենա Իոան Քուզա դամբարանային համալիրի և Պլեսչունով դաստակերտի գովազդման միջոցով» նախագիծի շրջանակեն ներս Ռումանիա-ՈւկրաինաՄոլտովա համատեղ գործա12
1-2/2014
ռույթային ծրագրի միջոցով: Իսկ 23 միլիոն լեյ պիտի հատկացվին Կեդրոն Շրջանային Զարգացման Գործակալության կողմե: Ըստ ԻՆՖՈԹԱԿ գործակալությանը, անդրսահմանային նախագիծի ներկայացմանը նվիրված համաժողովի ընթացքին Հընչեշթ շրջանի նախագահ Կրիկորե Քոպզաքը նշեց, որ դաստակերտի վերանորոգումը հավակնոտ նախագիծ մըն է, որի իրականացման համար վերջին տարիներու ընթացքին Հընչեշթի շրջանային խորհուրդը հետևողական ջանքեր գործադրեց: «Անկասկած, եթե ներդրումներ չկատարվեին, ապա եկող
5-10 տարվա ընթացքին ազգային նշանակության այս ճարտարապետականհամալիրը անդառնալի կերպով կքայքայվեր: Մեր նպատակն է եկող սերունդներուն փոխանցել ոչ թե ավերակներ, այլև վերանորոգված համալիր մը, որով կարենան հպարտանալ», - հայտարարեց շրջանի նախագահը, ընդգծելով, որ այսօրվա ավերակները պիտի վերածվին ճարտարապետական հիասքանչ համալիրի մը: Կրիկորե Քոպզակը նշեց նաև, որ համալիրի վերանորոգումը կենթադրե ոչ միայն դաստակերտի վերանորոգումը, այլև անոր վերածումը կեդ-
րոնի մը, որտեղ պիտի կազմակերպվին համաժողովներ, կլոր սեղաններ, պաշտոնական հանդիպումներ, համերգներ,
տնտեսական և հասարակական բնույթի տարբեր միջոցառումներ: «Կցանկանք նստավայրը վերածել կենդանի կեդրոնի մը, որ գրավե աշակերտներու, ուսանողներու, ձեռներեցներու, զբոսաշրջիկներու ուշադրությունը և հետաքրքրությունը: Ավելին, մտադիր ենք ստեղծել շրջանային զբոսաշրջային երթուղի, որ ընդգրկե զբոսաշրջային օպիեքթներ, որոնցմե կարևորագույնը պիտի ըլլա Մանուկ պեյի նստավայրը», ԻՆՖԻԹԱԿ-ի թղթակցին ըսավ Հընչեշթ շրջանի նախագահը: Իր հերթին, Մոլտովայի Ազատական Ժողովրդավարական Կուսակցության նախագահ Վլատ Ֆիլաթը նշեց, որ «եկավ ժամանակը, որպեսզի
վերջ դնենք պատմական հուշարձաններու քայքայմանը և կյանքի կոչենք անոնց վերականգնմանը և արժևորմանը նպաստող նախագիծեր»: «Անդըրսահմանային այս նախագիծի միջոցով պետք է վերացնենք սահմանները: Նախագիծին մասնակիցներուն միջև համագործակցությունը պետք է ըլլա կարելվույն չափ արդյունավետ՝ սահմանված նպատակներուն հասնելու համար: Հիմա հարկ է գործադրենք անհրաժեշտ ջանքերը՝ այս կարևոր նախագիծը բարեհաջող ավարտին հասցնելու համար», ըսավ Վլատ Ֆիլաթը: Հնագիտական Ազգային Գործակալության տնօրեն Վլատ ‚.aryunagyutoyun =` 35ƒ
1-2/2014
13
Քլուժ.
ըլլալով առաջին կանոնավոր կերպով նախագծված քաղաքը աշխարհին մեջ: Հին կեդրոնի Պ ա պ ե շ - Պ ո լ ի ա յ փողոցները կառուցված են համալսարանը կրնա ըլ- ըստ ուղղանկյուն հատակալալ առաջին բարձրագույն ու- գիծի, իսկ Կեռլայի հայկական սումնական հաստատությու- եկեղեցին քաղաքի բնակիչնենը շրջանին մեջ, որ պիտի րու կողմե կհամարվի «քաղաունենա հայագիտության ինս- քին կեդրոնը» ինչպես և կըսե թիտուտ մը,- հայտարարած է հայ համայնքի ղեկավար Յանոս փրոֆեսոր Լուչիան Նըսթասը Էսթեկարը: Ան կավելցնե, թե Կեռլայի հայերը ինչպես լեԿովաք: Այն հայտնած է, որ գերա- գենտ կըսեն նաև, թե այս եկեզանց հաղորդակցություն գո- ղեցին ամենենբարձր հայյություն ունի Հայաստանի հա- կաթոլիկ հոգևոր կառույցն է մալսարաններուն հետ և ա- աշխարհին մեջ: նոնք ալ կհետաքրքրվին իրենց երկրի լեզվի, մշակույթի և պատմության ուսուցման զարգացման համար: Հետաքրքրությունը շատ մեծ է Քլուժի գոտիին համար, որքանով Կեռլա քաղաքը կհամարվի Ռումանիո հայերու ավանդական մայրաքաղաքը, որ ժամանակին կկոչվեր Արմենոպոլիս: Քաղաքը հիմնված է Մոլտովայեն Թրանսիլվանիա հաստատված հայ գաղթականներու կողմե: Կեռլան կառուցված է զերոյեն՝ իտալացի ճարտարապետի մը կողմե, որ կվճարվեր հայ համայնքի հարուստ առևտրականներու, պանկիրներու կողմե, 14
1-2/2014
Այս լուրը ավելի լիարժեք ըլլալու համար, ըսենք (ըստ pub. România liberă), որ այս երկուստեք համագործակցությունը ողջունեց նաև Երևանի պետական համալսարանի տոքթոր, փրոֆեսոր, Երևանի պետական համալսարանի շրջանակեն ներս Արվեստի պատմության և թեորիայի ՈՒՆԵՍԿՈ-ի ամպիոնի ղեկավար Լևոն Չուգասզյանը, որ Քլուժ և Կեռլա գտնվեցավ գիտական հետազոտական առաքելությամբ մը:
լուսանկարիչներու ցուցահանդեսին՝ այս բնագավառի գեղարվեստի անձնավորություններուն քով: Այս իմաստով ալ, արժանացավ արտակարգ գնահատանքի Պրաշով ծնած ծագումով հայ արվեստագետ լուսանըկարիչ Halász Gyula-ի կողմե, ան ըլլալով ճանչցված լուսանըկարիչ մը աշխարհին մեջ: «Լուսանկարչությամբ ես թափանցած եմ բոլոր ոլորտներու մեջ: Գեղարվեստական լուսանկարչությունը ինծի համար մանկութենեն եկած սեր մըն է, որ ինձ կուղեկցե ամբողջ կյանքիս ընրանք»,- կըսե արվեստագետ թացքին»,- կվկայե ան: Արվեստագետը գործածած է գեղարվեսԿապտեպո Յանոշ: Ծագումով հայ, Արտեալի Հա- տական լուսանկարչության թեքյերու Մշակույթի Միության ան- նիկբոլոր տարբերակները, անոր դամ է: Իր անհատական և հա- ներկապնակը բազմերանգ է: վաքական ցուցահանդեսները Յուրաքանչյուր իր լուսանկար սկսյալ 2000-են կազմակերպ- արվեստի ստեղծագործություն ված են սեփական հիմնադրա- մըն է: Այժմ կներկայացնե իր մով, ինչպես նաև հայ համայն- իրագործած լուսանկարները` քին օգնությամբ՝ ըլլալով ա- իրեն շատ երազած և այցելած Հայաստանեն, անոնք ըլլալով նոր ներկայացուցիչը: 2003-ին, Պուտափեշթի հուն- իր նախնյաց պատմության և գարացիներու Տունին մեջ՝ 1956-ի մշակույթի արտահայտությունհեղափոխության ոգեկոչման ները, աշխարհը դիտված իր առիթով, Հունգարացիներու Հա- անձնական ակնոցներով: մաշխարհային ԿազմակերպուԱզատուհի թյան հրավերով ան ուրախուՎարդուքա-Խորենյան թյամբ մասնակցեցավ խումբով
Ցուցահանդեսի բացում «Պտույտ Հայաստանին մեջ» Կապտեպո Յանոշ
Պուտափեշթեն բացառիկ լուսանկարիչ Կապտեպո Յանոշին կողջունեմ սիրով իր ցուցահանդեսի բացման առթիվ և կմաղթեմ՝ բարի եկաք: Բարի եկաք սիրելի բարեկամներ Pari egak sireli paregamner Szerettel köszöntök minden jelenlevót. Պուտափեշթի այսօրվա մեր հյուրը, որ մեզ կներկայացնե «Պտույտ Հայաստանին մեջ» լուսանկարչական ցուցահանդեսը ծնած է 1944թ. Քլուժի մեջ և մեծցած է Կոգըլնիչեանու թեյի բուրմունքով լի փողոցին վրա, բուրմունք մը, որ անոր կուղեկցե ամեն տեղ: Հոր կողմեն ան հայ-հունգար ազնվափայլ ընտանիքի ճյուղին կպատկանի, իսկ մորը կողմե կսերի yosika բարոններու ընտանիքեն: Ան կփափագի պահպանել իր նախնիներու մշակույթը այս իմաստով և այս ցուցահանդեսին մեջ: 2066-ին, ան երեսփոխան է Պուտափեշթի ինքնակառավարման 13-րդ բաժանմունքին՝ իբրև հայ ներկայացուցիչ, իսկ 2008-ին նույն բաժանմունքին նախագահն է: «Այդ մարտահրավեր է և միևնույնատեն առաջադ-
1-2/2014
15
Գիրքի շնորհանդես
«Հարյուր տերևներու խաղն ու այլ պատմվածքներ»
Հոկտեմբեր 26-ին, քաղաքական գործիչ և միաժամանակ գրող ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆ Յաշ քաղաքի «Գըրթուրեշթ» գրատան մեջ ընթերցողներուն ներկայացուց «Հարյուր տերևներու խաղն ու այլ պատմվածքներ» խորագիրը կրող իր վերջին հատորը: Հեղինակեն զատ միջոցառմանը, որ վարեց Տանիելա Զեգա-Պուզուրան, ներկա գտնվեցան նաև գրաքննադատներ Լումինիցա Գորնեանուն և Յոան Հոլպանը: «Սուրբ թեքսթերուն, Ապակյա ուլունքներով խաղ-ին», Տորիան Կրեյի դիմանկար-ին հղում ընող գիրք մըն է: Պատմըվածքներու կենսախնդությունը, մեղմ թովչանքը ևս գիրքը կարդալու դրդող հատկություններ են», ըսավ հանդիպումը վարող տիկին Տանիելա Զեգա-Պուզուրա: «Սկսա կարդալ նոր Հարյուր տերևներու խաղն ու այլ պատմվածքներ հատորը մըտքիս մեջ ունենալով Վարուժան Ոսկանյանի Շշուկներու մատյանը և բանաստեղծություններու հատորները: Սակայն զիս անակնկալի բերավ նախ և առաջ արծարծված թեմատիկան՝ խորապատկերին վրա նշմարվող թեմատիկան: Պարոն Ոսկանյանին այս գիրքը 1989-են ետք ռումեն հասարակության ռենթկենային պատկեր մըն է, որ պայծառամիտ ու քննադատական հայացք մը կնետե անցումային շրջանին գտնվող ռումանական հասարակության 16
1-2/2014
վրա», իր հերթին ըսավ գրաքըննադատ Լումինիցա Գորնեանու: Հետո, ավելի քան վաթսուն ներկաներու առջև Վարուժան Ոսկանյան ներկայացուց իր նորագույն ստեղծագործությունը՝ Հարյուր տերևներու խաղն ու այլ պատմվածքներ գիրքը: «Սույն գիրքի առաջացումը կուգա լատինական Ամերիկայի մամլո տեսութենե մը : Ես ալ ունիմ իմ պատասխանատվությունս: Հավանաբար իմ ունեցած այդ պատասխանատվությունը, ինչպես նաև ռումեն հասարակության կտրվածքները
տեսնելու առիթը զիս դրդեցին գրել այս գիրքը: Անոնք, ովքեր կարդացին այս գիրքը թող շարունակեն գրել մեր խաղերը: Ես հույս ունիմ, որ ամեն մեկը իր պարկին մեջ ունենա այնչափ տերևներ, որպեսզի այն ատեն, երբ ծառերու տերևները բավական չըլլան, տեղադրե իր ունեցած տերևները և կարենա հասնիլ իր ուզած տեղը», հայտարարեց Վարուժան Ոսկանյան: Մարիա Մանուելա
Գիրքի շնորհանդես
ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆ. «Ռումանացիներուն համար մշակույթը պահվտած դարմանն է» «Պարիսպները քանդվեցան՝ տերևներն ու գիրքը մնացին», ըսավ գրող Վարուժան Ոսկանյան՝ Ռումեն Գյուղացիի Ազգային Թանգարանի «Հորիա Պերնեա» անվան սրահին մեջ տեղի ունեցած Հարյուր տերևներու խաղն ու այլ պատմվածքներ իր հատորի շնորհանդեսի ատեն: Ըստ Ոսկանյանի՝ քաղաքականությունը իր ետևեն կթողու պարտվածներ, մինչ մշակույթը՝ հաղթողներ, իսկ ինքը կգրե հասարակ մարդոց մասին, ովքեր փաստորեն կրնան կրկնել մարդկության մեծ դյուցազնավեպեր: «Ատոր համար ես կկարծեմ, թե կարևորագույնը տառապանքին անուն տալն է, քանի որ միայն այն ատեն այն վեհություն կստանա», ըսավ գրողը: Վարուժան Ոսկանյանի խոսքերով, «ռումանացիներուն հա-
մար մշակույթը պահվտած դարմանն է, որ մենք պետք է գտնենք»: Գրողի համոզմամբ, «մենք` ռումանացիներս, չունինք ընդհանուր հիշողություն մը և մեր մեջ կկրենք չապաքինված ցավեր՝ նաև մեր ծնողներեն ժառանգած, ինչի պատ-
ճառով մեր մոտիկ ապագան պղտոր կերևա»: «Գոյություն ունին երեք տարբերակ. մոռնալը, ինչը մենախոսություն է՝ ամենեն դյուրին տարբերակը: Սակայն եթե մոռնաս ոևէ երաշխիք ունիս, թե տեղի ունեցածը պիտի չկրկնվի:
1-2/2014
17
Ռըզվան Վոնքու
Տան Քրիսթեա
18
Տանիել Քրիսթեա-Էնաքե
1-2/2014
Կա նաև վրեժ լուծելը, սակայն չես կրնար դարմանել քու արցունքներդ մյուսի արյունով: Իսկ ներելը ամենեն պատասխանատու տարբերակն է, քանի որ չես կրնար միայնակ ներել», հայտարարեցՎարուժան Ոսկանյան: Գրող Վարուժան Ոսկանյանը շեշտեց այն, որ իր գիրքին մեջ ինքը կմատնանշե «արյունագույն կեղևով պատված դեռևս չդարմանված վերքերը»: «Ո՞վ իրավունք ունի դատելու: Ո՞վ իրավունք ունի ներելու», իրեն հարց տվավ գրողը և ընդգծեց, թե «աշխարհին տիրապետելը ավելի նրբաճաշակ և կայուն է, քան այն ընկճելը», ինչպես կխոստովանե հատորին մեջ ընդգրկված իր պատմվածքներեն մեկուն մեջ: Միջոցառման կազմակերպիչ Ռըզվան Վոնքուն ըսավ, թե Վարուժան Ոսկանյան հասուն գրող մըն է՝ Շշուկներու մատյանի շնորհիվ անուն վաստակած որպես «ժամանակակից կարեվորագույն գրողներեն մեկը, որ մեծ հաջողության հասավ գրաքըննադատության առումով»: «Գրողը կվերադառնա դեպի կարճ արձակը՝ այս անգամ ունենալով Շշուկներու մատյանի բերած հարուստ փորձը», ընդգըծեց Ռըզվան Վոնքուն: Գրող Շթեֆան Ակոբյանը, որ խմբագրած է Վարուժան Ոսկանյանի վերջերս լույս տեսած գիրքը, շեշտեց, որ հատորին մեջ ընդգրկված վեց պատմվածքներեն երկուսը գրական բացառիկ՝ անշփոթելի ոճ ունեցող գործեր են: Իր հերթին, գրաքննադատ Կապրիել Տիմիսիանուն ըսավ, թե հատորին մեջ «առկա են պատմողական քանի մը հարթություններ, որոնց միջով ընթերցողը պետք է անցնի», մինչ
Շթեֆան Ակոբյան
բոլոր պատմվածքներուն մեջ առկա է «փոխաբերությունը այն արձանի՝ դեպի որը մարդը կնայի»: «Վարուժան Ոսկանյանի հեղինակած պատմվածքներու աշխարհը հերոսական է և միաժամանակ պարզ է ու հասարակ, պատմությունը ընթանալով քանի մը հարթություններու վրա՝ ստեղծելով աշխարհ մը զոր կկարծես, թե կճանչնաս, սակայն իրականին այն քեզ կբացահայտե ինքը հեղինակը», ըսավ Կապրիել Տիմիսիանուն: Լուչաֆըրուլ գրական հանդեսի տնօրեն՝ գրաքննադատ Տան Քրիսթեան առանձնացուց Վարուժան Ոսկանյանի «պատմիչի դերը», որ «երևակայականը կհյուսե իրականին և խորհրդավորին հետ», հեղինակը հանդիսանալով հանրագիտական ոճի տեր «տոսթոյևսկյան գրող մը, նվաստացածներու և հալածվածներու արձակագիր մը»: Գրաքննադատ Տանիել Քրիսթեա-Էնաքե շեշտեց, որ այսօրվա սակավաթիվ արձակագիրներ կդրսևորեն Վարուժան Ոսկանյանի մոտ նկատված «հան-
րագիտական բնույթը»: Ըստ Տա- րակչության լույս ընծայած Հարնիել Քրիսթեա-Էնաքեին, շնոր- յուր տերևներու խաղն ու այլ հիվ ընթերցողներու իր թիրա- պատմվածքներ հատորը ընթերխին, նոր լույս տեսած գիրքը հեշ- ցողին կծանոթացնե «ռումեն ժոտությամբ պիտի թարգմանվի, ղովուրդի Շշուկներու մատյանի ինչպես Շշուկներու մատյանն ալ: մը, հատորի վեց պատմվածքԻնչպես կհայտարարեր ինքը ները խոսելով մեր անհանգըսհեղինակը, «փոլիրոմ» հրատա- տություններու, որոնումներու
և անորոշություններու՝ դեռևս չապաքինված բազում վերքերու մասին»:
www.realitatea.net
1-2/2014
19
Վարուժան Ոսկանյանը կրկին ներկայացվեց Գրականության Նոբելյան մրցանակի Ռումինիայի Գրողների միության վարչությունը հունվարի 27-ին որոշել է 2014թ. Գրականության Նոբելյան մրցանակի համար առաջարկել Վարուժան Ոսկանյանի թեկնածությունը: Թեկնածուների մեջ են նաեւ ռումին երեք այլ գրողներ` արձակագիրներ Նիկոլաե Բրեբանը (Nicolae Breban) եւ Նորման Մանեան (Norman Manea), ինչպես նաեւ բանաստեղծ Միրչա Կարտարեսկուն (Mircea Cărtărescu): Ինչպես հաղորդում է «Արմենպրես»-ը` վկայակոչելով ոումինական MEDIAFAX լրատվական գործակալությունը, ՌԳՄ նախագահ Նիկոլաե Մանոլեսկուն (Nicolae Manolescu) հայտնել է, որ վերոհիչյալ չորս գրողներին Նոբելյան մրցանակի ներկայացնելու համար չափանիշ են ծառայել «նրանց գործերի գրական արժեքը եւ
20
1-2/2014
օտար լեզուներով թարգմանությունը»: Բազմաթիվ լեզուներով թարգմանված եւ միջազգային հռչակի արժանացած «Շշուկների մատյան» վեպի հեղինակ Վարուժան Ոսկանյանը անցյալ տարի նույնպես ներկայացվել էր Գրականության Նոբելյան մրցանակի միանգամից երեք երկըրների` Ռումինիայի, Հայաստանի եւ Իսրայելի կողմից: «Շշուկների մատյանը» հայ ժողովրդի տառապանքների հիմնը հանդիսացող բացառիկ երկ է». արգենտինական Լա Նասիոնի (La Nacion) կողմից նման կերպ բնութագրված ստեղծագործությունը Հայոց ցեղասպանության մասին է: Վեպը մինչեւ հիմա թարգմանվել է իսպաներեն, իտալերեն, եբրայերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, բուլղարերեն, շվեդերեն: Պատրաստվում են չեխերեն եւ հունգարերեն հրա-
տարակությունները: Ռումիներենով գրված «Շշուկների մատյանը» հայերեն հրատարակվել է 2012թ. Երեւանում եւ Բուխարեստում, որպես երկրորդ բնագիր: Վեպը Ռումինիայի լավագույն գրական ստեղծագործություն է ճանաչվել, ստացել Ռումինիայի ակադեմիայի գրական գլխավոր մրցանակը: Կոլումբիայում մտել է բեսթսելլերների լավագույն հնգյակում: Այն ներկայացվել է գրքի միջազգային մի շարք տոնավաճառներում, արժանացել եվրոպական գրական աշխարհի, մամուլի եւ ընթերցողների ուշադրությանը, որոնց գնահատմամբ` գիրքը ժամանակակից եվրոպական գրական երեւույթներից է:
28 ՀՈՒՆՎԱՐ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ
Moșul a ajuns și la copiii armenilor din București !
2014
IAN - FEB
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
După ce a oferit cadouri copiilor armeni ce locuiesc la Constanța, Botoșani, sau Cluj dar și în alte orașe, Moș Crăciun a ajuns, într-un final și la București. E adevărat cam tîrziu, abia pe 12 ianuarie, dar cu tolba plină semn că resursele moșului nu s-au epuizat pe drum! Uniunea Armenilor a fost și de această dată sponsor iar doamna Muza Haciaturian l-a ajutat pe Moș să aleagă cele mai potrivite cadouri pentru cei mici.
Tur virtual al Muzeului Krikor H. Zambaccian
Pentru cei interesați și care nu pot ajunge să vadă Muzeul Zambaccian vă propunem un tur virtual realizat de site-ul imagofactory.ro Poate așa veți fi tentați să vizitați unul dintre cele mai renumite muzee din București care adăpostește lucrări de artă românească și europeană, de un rafinament deosebit, ce au aparținut colecționarului Krikor H. Zambaccian. http://www.imagofactory.ro/muzee/mnar/ ZAMBA_ROM/ZAMBA_ROM.html
Erevan: Primul ministru s-a întîlnit cu noul ambasador al României
Marți 4 februarie, primul ministru armean, Tigran Sarksian, l-a primit pe ambasadorul extraordinar și plenipotențiar al României în Armenia, Sorin Vasile. Șeful guvernului l-a felicitat pe ambasadorul român pentru debutul misiunii sale diplomatice, urîndu-i succes în activitatea sa. Tigran Sarksian și-a exprimat speranța că, prin activitatea sa, noul ambasador va întări relațiile de prietenie dintre cele două popoare și va da un nou impuls cooperării româno-armene. Mulțumind pentru primire, ambasadorul Sorin Vasile l-a încredințat pe șeful guvernului armean că pe parcursul mandatului său va depune toate eforturile în vederea intensificării și întăririi legăturilor bilaterale. Interlocutorii au dezbătut perspectivele dezvoltării relațiilor economice între România și Armenia și, în acest scop, oportunitățile realizării de proiecte comune în diverse domenii. Pentru valorificarea adecvată a potențialului existent s-a pus accentul pe activitatea comisiei mixte interguvernamentale româno-armene, intensificarea legăturilor de afaceri, organizarea de forumuri de afaceri. A fost subliniat rolul important jucat de comunitatea armeană din România în strîngerea relațiilor bilaterale. http://armenpress.am
1-2/2014
21
Armenii din Ucraina nu vor să se implice în conflictul intern
Serghei Nigoyan născut la 500 km est de Kiev a fost prima persoană ucisă în urma protestelor din capitala Ucrainei. Foto Jacob Balzani Loov via Transterra Media
Ucraina a fost primul militant ucis în Euromaidan. Moartea sa a creat o provocare pentru liderii comunității armene din Ucraina care consideră că dincolo de revoluția în desfășurare ei doresc să fie percepuți ca fiind loiali și neutri. Într-o declarație lansată luna trecută, Uniunea Armenilor din Ucraina (UAU), principala organizație civică ce reprezintă diaspora armeană din țară, a evitat să fie de partea cuiva și a menționat, în schimb, că sprijină menținerea ordinii constituționale . Tacit, liderii grupului preferă ca armenii să rămînă în afara luptei dintre suporterii Euromaidan-ului și cei loiali președintelui demis Viktor Ianukovici. După moartea lui Nigoyan, Uniunea Armenilor din Ucraina a cerut „tuturor cetățenilor să nu fie influențati de provocări și să se abțină de la orice acțiune ilegală.“ Ulterior, după o adunare a tinerilor armeni, la începutul lunii februarie, Uniunea a precizat că „fiecare armean are dreptul de a-și
22
1-2/2014
exprima o poziție civică, dar să nu încalce constituția țării.“ Prudența afișată de conducerea armenilor este de înțeles, avînd în vedere că aproape jumătate din cei aproximativ 100.000 de armeni din
Ucraina de astăzi au sosit în țară după 1989. Unii, inclusiv părinții lui Serghei Nigoyan, au fugit în urma pogromurilor antiarmenești din Azerbaidjan iar alții în urma războiului din Karabagh de la sfîrșitul anilor 1980 și începutul anilor 1990. După ce au fost implicați în acele conflicte, armenii nu doresc să fie prinși într-altul. De-a lungul ultimelor două decenii, armenii au muncit din greu pentru a găsi un loc în societatea ucraineană. Acești imigranți, veniți relative recent, tind să se stabilească în zonele rusofone din estul Ucrainei și își cîștigă existența în principal în agricultură. Unii au prosperat după cum declară Președintele UAU, Vilen Krikor Shatvoryan (vezi foto) care este, de asemenea, membru al Parlamentului ucrainean. Shatvoryan este afiliat la Partidul Regiunilor, o forță politică care a sprijinit pe Ianukovici. http://eurasianet.org
„Toți ne reamintim de Sumgait“ scrie pe twitter James Warlick, co-președintele american al Grupului de la Minsk
Angela Merkel către Recep Erdogan : „Turcia trebuie să se împace cu propria istorie.“ Cancelarul german Angela Merkel a reacționat prompt la afirmația primministrului turc Recep Erdogan care cere Germaniei să nu încurajeze comemorarea a 100 de ani a genocidului armean pe teritoriul german. Angela Merkel i-a răspuns sec lui Erdogan că Turciei trebuie să „se confrunte cu propria istorie“, și, astfel, să recunoască implicit genocidul armean. Aflat în Germania, marți, într-o vizită oficială Erdogan a făcut apel la Partidul Creștin Democrat german să fie atent la organizarea comemorării a 100 de ani de la declanșarea genocidul armean. „Noi știm că sume importante vor fi alocate comemorării a 100 de ani de la evenimentele din 1915. Vă sfătuiesc să fiți mai prudenți în legătură cu acest aspect și să preveniți partidul dvs cu privire la bugetul pe care-l vor acorda“, a spus Erdogan doamnei Merkel. Cancelarul a răspuns imediat că Germania este o democrație și că guvernul său nu interveni în deciziile partidelor politice. ”Turcia trebuie să se împace cu pro-
pria istorie. Nu putem compara pe armenii care trăiesc în Armenia cu cei care sunt răspîndite în întreaga lume“, a declarat Angela Merkel. Cancelarul a cerut , de asemenea, prim-ministrului turc ” să deschidă frontiera cu Armenia întrucît armenii din Armenia trăiesc o situație dificilă . „În legătură cu chestiunea genocidului, Erdogan i-ar fi spus doamnei Merkel: „ne obligați să recunoaștem ceva ce nu am făcut“ menționînd că arhivele turcești sunt deschise pentru toată lumea. În legătură cu aderarea Turciei la spațiul european cancelarul Germaniei, Angela Merkel, i-a spus premierului turc Recep Tayyip Erdogan, că „Negocierile de aderare cu Turcia sunt un proces al cărui deznodămînt este deschis. Însă eu sunt sceptică în legătură cu un statut al Turciei de membru complet„. Aș prefera ca Europa să lege un parteneriat privilegiat cu Turcia. a explicat cancelarul german Angela Merkel. după armenews și agerpres
James Warlick, co-președinte din partea Statelor Unite în cadrul Grupului de la Minsk al OSCE caută să ajute Armenia și Azerbaidjanul pentru a găsi o formulă de pace în conflictul din Karabagh evocînd, pe contul său de twitter, pogromul antiarmenesc de la Sumgait de la sfîrșitul lunii februarie 1988. „Toți ne reamintim de Sumgait. Dar Armenia și Azerbaidjanul trebuie să mențină contactul, de la om la om, pentru a dezvolta un climat de toleranță și încredere“, a scris Warlick. Între 26-29 februarie 1988 mulțimea compusă din azeri i-au atacat și ucis pe armeni pe stradă și în casele lor în orașul Sumgait din Azerbaidjan. Bilanțul oficial a fost de 32 de morți iar cca. 14.000 de armeni au fost obligați să părăsească orașul. Conform serviciului național al emigrației din Armenia în perioada 1988-1992 cca. 360.000 de refugiați armeni din Azerbaidjan au ajuns în Armenia iar 140.000 s-au îndreptat către alte republici ale spațiului ex-sovietic. după armenews.com
1-2/2014
23
Ştefan Agopian: „N-aveam de ales: ori scriitor, ori nimeni“
Se spune despre Balzac că avea o memorie extraordinară. Toate amănuntele fuseseră văzute de el şi puse undeva, la păstrare. Eu nu mi-am propus să ţin minte totul, dar când am început să scriu mi-am reamintit. E adevărat, poate că lumina nu bătea exact din unghiul ăla, asta ţine deja de profesia mea, de scriitor, dar atmosfera în mare aia era.
Ştefan Agopian FOTO Marian Iliescu
Ştefan Agopian (66 de ani) a publicat la Editura Polirom „Scriitor în comunism“, un volum de amintiri despre sine şi despre lumea literară bucureşteană, în care ironia şi autoironia joacă un rol important. Mărturisesc de la bun început că sunt un fan al lui Ştefan Agopian şi că nu l-aş da la schimb nici pe un mănunchi de brebani, de buzuri şi chiar de marinipreda. Aşa că nu am putut decât să mă bucur când i-a apărut o nouă carte. În plus, e una de memorii. Agopian-omul e un tip destul de ciufut, care nu obişnuieşte să-i menajeze pe cei din jur. Nu e prea amabil nici cu sine, nici cu ceilalţi. Lucru care iarăşi mi-l face foarte simpatic. Puneţi laolaltă toate acestea – un mare scriitor, stăpânind excelent mijloacele meseriei sale, care vede lucrurile cu un ochi deloc complezent – şi vă veţi da seama cam cum e cartea. Lucru la care vă ajută, desigur, şi interviul alăturat.
24
1-2/2014
„Weekend Adevărul“: La începutul cărţii „Scriitor în comunism“, spui că te-au convins prietenii să-ţi scrii memoriile. De ce a trebuit să fii convins? Ştefan Agopian: Nu spun că dispreţuiesc proza autobiografică, pe care de altfel o practici şi tu, dar miam zis: „Ce scriitor e ăla care nu e în stare să inventeze?“. Aşa, să spun poveştile pe care le-am trăit mi se pare destul de plicticos. Dar m-au bătut la cap să scriu. Mergeam la cârciumă cu amicii mei şi mă puneau să povestesc. Normal, sunt mai bătrân, am trăit mai multe chestii. Şi mi-au zis: „Dacă tot ne-ai povestit, de ce nu le pui, dom’le, într-o carte?“.
Povesteşti lucruri de acum 50-60 de ani şi ai observaţii de amănunt pe care în mod sigur nu ai fi putut să le ţii minte. Cât e realitate şi cât e ficţiune în aceste amintiri?
Asta ziceam: ştii povestea în mare, dar lucrurile de detaliu le colorezi cu mintea de acum. Evident. În definitiv, nu există autobiografie, decât jurnal scris pe moment (de tipul după ce ne despărţim, îmi notez imediat). Dar şi atunci există o perturbaţie. Acum vreo 10 ani, Cristian Tudor Popescu spunea că proza trebuie scrisă în priză directă: „În secunda în care ai făcut ceva, atunci trebuie să şi scrii“. Şi eu i-am replicat: „Ia să te văd cum stai călare pe doamnă, îi produci nişte plăceri şi cu mâna ailaltă scrii. Ia să te văd, eşti în stare?“.
Pentru a se desprinde din cartier
Toată cartea ta e traversată de ideea „am vrut să fiu scriitor“. Ba, mai mult, ai şi o formulare expresivă, la un moment dat: „Îmi doream ca un câine în călduri căţeaua să devin scriitor“. Ajunsesem la un moment dat când nu aveam în faţă decât această perspectivă: să devin scriitor. Dacă o ratam, mă ratam pe mine. N-am putut să termin Facultatea de Chimie. Chimia fusese o pasiune extraordinară, încă din copilărie, când încă nu făceam chimie la şcoală. Eu mă apucasem să învăţ, să citesc, aveam şi laborator… La un moment dat, pasiunea pentru citit şi
apoi pentru scris au înlocuit pasiunea pentru chimie. Nu aveam o meserie, eram un nimeni. N-aveam de ales: ori scriitor, ori nimeni.
Adică voiai să devii cineva, să fii un nume? Când eram foarte tânăr, în cartierul pe care-l descriu şi-n carte, aflat în gura Oborului, mi-am propus câteva lucruri. Unele sunt chiar caraghioase, cum e să nu fiu chel, ca taică-meu. Asta nu mi-a reuşit, că uite că am început să chelesc. Mi-am mai propus să termin o facultate. Cei din jurul meu nici nu se gândeau la aşa ceva, la ei era mult dacă aveau cinci clase. Ideea era să fac ceva să mă scoată din mediul acela în care crescusem. Facultatea era o chestie. Ei, n-am reuşit aia. Scrisul ar fi fost o altă chestie. Deşi taică-meu a murit mâhnit, într-un fel. Apucase să vadă primele două cărţi publicate, dar mia zis: „O diplomă e mai tare decât cărţile ăstea“. Zic: „Te-nşeli!“. Zice: „Nu, ştiu eu mai bine“. Eh!… Tu scriai dinainte să devii propriu-zis scriitor. De ce scriai? Am început ca orice prost: m-am îndrăgostit şi scriam poezioare feticăi. Erau foarte proaste.
şi asta: a considerat că nu am cultură şi asta nu i-o fi trezit interesul asupra manuscrisului. Adică vine unu’ din cartier, nu ştie franceză, nu ştie germană, n-a învăţat limbi clasice, nu e boier, ca mine… Lasă că nici el nu era boier, slavă Domnului! Adevărul e că totdeauna a ocolit subiectul ăsta, iar când a fost întrebat direct a zis: „E-aşa de complicată povestea, încât prefer să n-o spun“. Neagu Djuvara, într-una din cărţile lui, spune că Paleologii provin dintr-un italian care şi-a luat numele de Paleologu. E adevărat, prin înrudiri succesive cu familii bune, au intrat într-o zonă mai înaltă a societăţii, dar la origini nu era vreun sânge nobil.
„Tot ce făcea maică-mea mi se părea îngrozitor“
În carte, rândurile în care-o descrii pe maică-ta sunt foarte dure. Se vede că o urăşti destul de aprig. Mai curând o uram, căci cu vremea s-au tocit sentimentele acestea. Ba chiar am avut multă grijă de ea în ultima perioadă a vieţii ei. Nu se mai spăla, nu mai putea să iasă să-şi facă
cumpărăturile… Îi duceam eu mâncare, dar nu am putut din păcate s-o conving să se spele. Am angajat chiar două vecine să facă asta, dar ea a zis „nu mă spăl nici moartă!“. Cum ai ajuns, totuşi, s-o urăşti? Păi simplu. Nimeni nu se naşte cu un cod etic, evident, dar când începi să-ţi dai seama că exişti pe lumea asta cam ştii ce e bine şi ce e rău. Tot ce făcea maicămea mi se părea îngrozitor.
De exemplu să furi de la cea mai bună prietenă şi apoi să iei şi bani pe ce-ai furat de la taică-meu. E vorba de povestea cu curcanul, pe care-o spun şi-n carte. Un curcan furat de la prietena ei, pe care apoi a obţinut bani de la taică-meu, zicând că l-a cumpărat. Plus că ştiam că se culcă cu alţi bărbaţi în afară de taică-meu, că nu se ferea de mine (probabil considera că sunt prea mic). Interviul complet pe http://adevarul.ro
Şi pe urmă, după ce s-a dus fetica? Eram un mare cititor. Şi sunt în continuare. Scriitor nu mai sunt, dar cititor sunt. Unul profesionist. Mi se părea extraordinar dacă aş putea să scriu şi eu o carte care să-mi placă. Mi se părea maximul de realizare al unui om.
Cel care ţi-a ţinut manuscrisul de debut pe tuşă vreo şapte din cei nouă ani şi nu ţi l-a publicat a fost Alexandru Paleologu – după cum povesteşti şi-n carte. De ce a făcut asta? Era leneş. Nu l-a citit. În şapte-opt ani cât a fost redactor la editură, nici nu ştiu dacă a publicat vreo cinci cărţi. Şi-ălea proaste ca dracu’. S-a uitat la mine ca la un rahat când i-am zis că nu ştiu franceză. Poate a contat
Ştefan Agopian FOTO Marian Iliescu
1-2/2014
25
Armeni în România. Poveștile oamenilor de lîngă noi Proiectul
Am început să mă documentez despre comunitatea armenilor din România fiind impresionată de mărturiile citite despre Genocidul Armean. În România, se păstrează încă tăcerea asupra anumitor realități istorice și ca urmare sunt slab sau deloc prezentate în mediile educaționale. În manualele de istorie pe care le-am studiat în școală, nu există nici o referire la Genocidul Armean, iar în cele de astăzi, evenimentul are o prezentare scurtă. Așadar, se poate spune că am fost inspirată în demersul meu jurnalistic de crimele de la începutul acestui secol, cunoscute sub denumirea de Genocidul Armenilor, din dorința de a le vorbi oamenilor despre lucrurile nevorbite, din dorința de a le spune poveștile oamenilor de lîngă noi, cei pe care îi privim și pe lîngă care trecem zilnic și din dorința de a ne cunoaște trecutul și istoria. După o documentare de cîteva luni, am înțeles că activitățile comunității armene din România sunt concentrate în jurul bisericii și astfel am decis să îi cunosc pe armeni în momentele lor
26
1-2/2014
de sărbătoare. Fiind o comunitate mică, cu puțini reprezentanți în multe orașe, manifestările religioase sunt pentru mulți armeni singura oportunitate de a trăi tradițiile. De aceea, multe dintre fotografiile prezente în această carte au tentă religioasă. În călătoria mea în România am cunoscut armeni descendenți din vechile familii care au sosit în țara noastră în primele valuri de emigrare, armeni care nu mai cunosc limba sau tradițiile, care au fost obligați de regimul comunist să își ascundă identitatea, dar care sunt acum avizi să redescopere armenismul din ei. Am cunoscut armeni care au luptat să își păstreze identitatea și care au citit și scris în limba armeană zilnic, pentru a nu o uita. Am cunoscut armeni care au plecat din România într-un anumit moment al vieții lor și care se reîntorc în fiecare an la sărbătorile mari pentru a se reuni cu comunitatea din țara natală. Am cunoscut armeni care s-au mutat în România în ultimii ani și care sunt fericiți să trăiască aici și sunt recunoscători pentru ospitalitatea românească. Am cunoscut armeni care visează la România și români care
visează la Armenia. M-am apropiat mult de comunitatea armeană, mi-am făcut prieteni apropiați și pot spune că armenii sunt parte din identitatea mea. Cartea este un proiect documentar care acoperă o secțiune din istoria comunității armenilor din România. Pe armeni i-am surprins în momentele de trăire în cadrul comunității, dar și în sînul familiei și pentru asta am ales prezentarea unei familii de armeni din București, implicată în activitățile comunității. Cu profund regret vreau să menționez trecerea în eternitate a unor armeni prezentați în carte și care completează ciclul viață-moarte, existent în orice poveste. Pentru a realiza proiectul “Armeni în România” am călătorit în 16 orașe din România, Republica Moldova, Bulgaria și Armenia. Proiectul documentar a durat trei ani, între 2007 și 2010, timp în care am strîns documentația necesară, ce consistă în mii de fotografii și zeci de ore de interviuri. Albumul foto Armeni în România. Poveștile oamenilor de lîngă noi va avea aproximativ 400 de pagini, cu 561 fotografii și 148 pagini de text, în format 32 x 24 cm și cuprinde 70 de interviuri. Vezi prezentarea pe
http://armeniansinromania.com
AUTHOR AND PHOTOGRAPHER: ANDREEA TANASE FORMAT: HARDCOVER PAGES: 400 ILLUSTRATIONS: 561 COLOR IMAGES TEXT: 148 PAGES EDITIONS: ENGLISH, ROMANIAN DIMENTIONS: 32 X 24 CM, 12.59 X 9.44 IN ESTIMATED PUBLICATION DATE: SUMMER 2014 RETAIL PRICE: €60 / $85 / 270 RON
manga-badanegan
արջը Ձմեռը կը մօտենար, բայց դեռ վառելիք չունէինք: Մայրս շարունակ կ’ըսէր. – Սերոբ, որդիս ձմեռը եկաւ ճար մը ըրէ... Աշնանային ցուրտ օր մը, դեռ լոյսը չբացուած, արթնցայ, կացինս առի ևւ գացի անտառ: Գացի, մտայ անտառ եւ հասայ չորցած ծառի մը, որ շատոնց նկատած էի: Կացինս առի եւ սկսայ այդ չորցած ծառը կտրել, քափ ու քրտինքի մէջ մտած: Յանկարծ այդ դժուար պահուն մէկը սուսփուս կը փաթթուի մեջքիս ու ինձ ետ կը քաշէ: Ինծի հետ փայտ կտրելու պիտի գային եւ գիւղի տղաքը: Կարծեցի, թէ ինձ փաթթուողը ընկերս է, կատակ կ’ընէ: Բայց ինչպէ՞ս եղաւ, որ ձայնը չլսեցի: Մեյ մ’ալ կը մտածեմ ինչո՞ւ մեջքս բռնած է եւ ձայն չի հանէր: Զարմանալի էր... Մէկէն աչքս վար նետեմ ի՞նչ տեսնամ... մեջքս փաթթուողը մարդու ձեռքեր չեն...: Արջի թաթեր... Այս անգամ մարմինս դող ինկաւ: «Ինչպէ՞ս, իմ մահս արջո՞վ պիտի գայ»,- կը մտածեմ ու ահէն չեմ գիտեր ի՞նչ ընեմ. շարժուիմ՝ աւելի վատ, չշարժուիմ, մինչեւ ե՞րբ: Արջին շունչը արդէն ուսս կը տաքցընէր: Լսած էի, որ արջը կենդանի մարդ չուտէր, կը թաղէ եւ յետոյ կ’ուտէ: Ուրեմն, կ’ըսեմ դեռ յոյս կայ: Մէկ ալ կը մտածեմ, շուտ մը չի ուտեր, բայց թէ յակառակուիմ, կրնայ կրծոտել,
կրնայ կոտրել... ու փայտացած մնացած եմ՝ կացինը ձեռքիս... Մեյ մ’ալ ետ նայիմ, տեսնեմ բերանը բաց ինձ կը նայի: Ահագին բերանը, որ տեսայ աւելի վախցայ: Ի՞նչ ընեմ կը մտածեմ, սուտ մեռածի տեղ դնեմ ինծի: Եւ կարծէս մէկը կ’ըսէ, ի՞նչ կսպասես, ինչ հնար ունիս գործածէ: Յանկարծ միտքս բան մը ինկաւ, կացինին կոթը կամաց ուսըս տարի եւ ուժով խոթեցի բերանը, առաջ կամաց, վախնալով, յետոյ մէկէն սղմեցի որչափ կրցայ: Արջը ղըլղըլացուց ու մեջքս մէկէն ձգեց, ես ինծի վար նետեցի: Մեյ մ’ալ, երբ ետ նայեցայ, տեսնեմ ետեվի թաթերուն վրայ կեցած, քիթ-բերանը վեր տնկած, կացինը բերանը, գազազած կը նայի ինծի, կ’ուզէ յարձակիլ, բայց չի կրնար գլուխը վար ընել, կացինին կոթը կոկորդը խրուած է, գլուխը կը տարուբերէ, որ կացինը բերնէն դուրս հանէ, բայց կացինը դուրս չ’ելլեր: Քանի մը վայրկեան ան ինծի կը նայի, ես անոր: Յետոյ փորձեց պոռալ եւ դէպի ինծի գալ: Վախէն անցայ ծառին ետեւը: Բայց այդ ալ զուր էր, արջը երեւի ոտքերով 2 քայլ փոխեց ու կրկին կեցաւ, գլուխը թափահարեց: Ինչպէս կ’երեւի կացինը շատ կը նեղէր: Այդ որ տեսայ սրտապնդուեցայ: փայտ մը առի ու մէկէն զարկի անոր գլուխին: Բայց ան կացինը բերանը, դունչը տնկած, եկաւ դէպի ինձ: Յետոյ կրկին ղըլղըլացուց եւ կեցաւ, գլուխը թափահարեց: Ես ծառի ետեւը կեցած, կը նայիմ իւ ինծի-ինծի կը խնդամ:
– Այ քեզի,- կ’ըսեմ,- կ’ուզէիր ինձ ուտե՞լ... հիմա կե՛ր... Մեյ մ’ալ մտածեցի, թէ լաւ, ես ազատեցայ, հապա կացի՞նս, ինչո՞վ պիտի փայտ կտրեմ: Առանց երկար մտածելու վազեցի տուն, տունէն հրացանս բերի ու արջը տեղնուտեղը սպաննեցի: Իսկ կացինը մեծ չարչարանքով արջի բերնէն հանեցի:
Ստ. Զորեան «Իմ մայր լեզու, իմ ուժն ես դու»
1-2/2014
27
Ռումինիայի հայկական մշակութային ժառանգությունը, ...
... ունենալով շուրջ հազարամյա պատմություն, հարուստ է և բազմազան: Դարեր շարունակ գալով և հաստատվելով ներկայիս ռումինական հողի վրա՝ հայերն իրենց ներդրումն են ունեցել երկրի զարգացման և շենացման գործում, բերելով իրենց ունեցվածքը, այդ թվում և ձեռագիր մատյանները՝ իբրև թանկարժեք գանձեր: Հայկական ձեռագրերն այսօր պահվում են Ռումինիայի տարբեր քաղաքներում գտնըվող գրադարաններում և արխիվներում: Մայրաքաղաք Բուխարեստում հայկական ձեռագրերը պահվում են երկու հավաքածուներում: Դրանցից մեկը Բուխարեստի Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցուն կից գտնվող Տուտյան մշակութային տան հավաքածուն է: Այսօր Ռումինիայի հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանի 28
1-2/2014
ջանքերով Հայոց թեմին հպատակ բոլոր եկեղեցիներից ձեռագրերը հավաքվում և բերվում են Տուտյան թանգարան: Այդ կերպ վերջին երկու տարիների ընթացքում Տուտյան թանգարանի ձեռագրական հավաքածուն համալրվել է՝ դառնալով շուրջ հարյուր: Այս հավաքածուում առանձնահատոււկ արժեք են ներկայացնում երկու նկարազարդ Ավետարաններ: Դրանցից հնագույնը 1351 թվականին Կաֆայում գրված Ավետարանն է, իսկ հաջորդը 1649 թվականին Սուչավայում գրված Ավետարանը: Բուխարեստի հայկական ձեռագրերի երկրորդ հավաքածուն Ռումինիայի Ակադեմիայի գրադարանի Արևելյան ձեռագրերի բաժնի հավաքածուն է: Այստեղ կան թվով տասնհինգ հայկական ձեռագրեր: Դրանք 18-20-րդ դդ. գրված մատյան-
ներ են՝ հիմնականում առևտրային գրքույկներ, առանձին անձանց հուշագրեր: Այս հավաքածուն գոյացել է Բուխարեստի Ազգային թանգարանում պահվող ձեռագրերի հավաքածուի և 1900-30-ական թվականներին առանձին անհատների՝ Marcu Pollack-ի և Ալբերտ Zwiebel-ի կողմից արված նվիրատվությունների շնորհիվ: Հայկական ձեռագրական ժառանգությունը Թրանսիլվանիայում նույնպես արժեքավոր է և մեզանում գրեթե անհայտ: Ներկայումս, Կլուժ-Նապոկայի Ազգային Արխիվում և Համալսարանի Կենտրոնական Գրադարանում պահվում են շուրջ 160 հայկական ձեռագրեր: Ազգային Արխիվի հայկական ձեռագրերի հավաքածուն մեծ մասամբ ձևավորվել է Գեռլայի Պատմության թանգարանից 1974 թ. բերված ձեռագրերի շնորհիվ, իսկ ‘’Lucian
Blaga’’ Համալսարանի Կենտրոնական Գրադարանի հավաքածուի բոլոր ձեռագրերը բերվել են Թրանսիլվանիայի Ազգային թանգարանի ձեռագրերի բաժնից: Վերջինս գնել է այդ ձեռագրերը 1911թ. Դումբրըվենի հայկական եկեղեցու գրադարանից: Ըստ Ազգային Արխիվի գրքամատյանի հայերեն ձեռագրերը թվով 164-ն են, և ևս երեք ձեռագրեր, որոնք չունեն գույքահամարներ: Սակայն հիշյալ գրքերից միայն 107-ն են ձեռագիր մատյաններ, իսկ մյուսները՝ տպագիր գրքեր են: Ձեռագրական հավաքածուն ընդգրկում է 14-20-րդ դարերում, ինչպես պատմական Հայաստանում, այնպես էլ նրանից դուրս ընդօրինակված ձեռագրեր՝ հոգևոր և աշխարհիկ բնույթի, որոնց մեջ ուշագրավ են Կիլիկիայում, Ղրիմում, Սուչավայում 14-17-րդ դարերում գրված նկարազարդ Ավետարանները: Կարևոր բացահայտում էր մեզ համար 19-րդ դարում Գեռլայում բնակվող Զաքարիա Կարպուշեան անհատը, ով զինանշանների՝ հերալդիկայի, վերաբերյալ երեք մեծահատոր գրքերի, լատինհայերեն լեզվի բառարանների, քերականական տետրակների, նաև խրատական բնույթի գրքերի հեղինակ է: ‘’Lucian Blaga’’ Համալսարանի Գրադարանում հայկական ձեռագրերը թվով 53-ն են: Հավաքածուն ներկայանում է Վենետիկի սբ. Ղազար հայկական կղզում Մխիթարյան հայրերի կողմից 18-20-րդ դդ. գրված աշխատություններով՝ լատին- հայերեն լեզվի բառարաններ, քե-
րականական գրքեր, քարոզչական, դավանաբանական բնույթի տարաբնույթ աշխատություններ: Այս հանգամանքը փաստում է Վենետիկի կաթոլիկ Մխիթարյան Հայրերի և Թրանսիլվանիայի կաթոլիկ հայերի միջև եղած համագործակցության մասին: Գեռլայի Սբ. Երրորդության եկեղեցում պահվում են թվով մոտ վեց տասնյակ ձեռագիր մատյաններ: Մեր ունեցած տեղեկություններով Դումբրըվենում 26 ձեռագրեր պետք է լինեին (աղբյուրը՝ catalogue of the Armenian Library in Elisabethopolis, A. Drost-Abgarjan, B. Kovacs, T. Marti, Leipzig-Eger, 2011), սակայն տեղում պարզեցինք, որ անցյալ տարի այդ ձեռագրերը, ինչպես նաև եկեղեցու ամբողջ գրավոր արխիվը տեղափոխվել է Գեռլա: Մինչ օրս մեր ունեցած տեղեկությունները Ռումինիայի հայկական ձեռագրերի վերաբերյալ անչափ կցկտուր են, եթե չասենք, որ հայագիտական միջավայրում գրեթե չունեինք տեղեկություն նրանց մեծ մասի գոյության մասին: Այդ պատճառով մեր առաջնահերթ խնդիրն է հայ մշակույթի այդ անգին գանձերը գիտությանը ճանաչելի դարձնելը: Ձեռագիր մատյանները հայ ժողովրդի պատմության և մշակույթի գոյության դարավոր վկաներն են, նրա ներկայի և ապագայի երաշխավորը: ԼՈՒՍԻՆԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
1-2/2014
29
Դերասան ՎԱԼԵՆԹԻՆ ՈՒՐԻԹԵՍՔՈՒՆ նամակ կգրե մեր խմբագրությանը
Հարգարժան պարոն Միհայ Ստեփան Գազազյան
Այն օրվընե, երբ „Ararat” ամսագիրը գրածս հոդվածը տպագրեց, ուր կգրեի թե ինչը մղեց ինձ ավելի շատ գիտնալ հայ ժողովուրդի, նաև այս ամսագրի աշխատակիցներու մասին, որ սկսած 1924-են „Ararat”-ի հիմնադիր Վարդան Մեսթուճյանի միջոցով և մինչև այսօր ալ ձեր ջանքերով վառ պահեցիք այս ժողովուրդի հիշողությունը: «ժողովուրդ մը, որ ծագեցավ այնքան շատոնցվընե, որքան և պատմությունն է և նույն պատմությունն ալ վրիպեց դեռևս անոր գոյության սկիզբը, իսկ լեկենտները այն մասամբ վերականգնեցին և մինչ օրս կդիմանաք և կդիմանաք հրաշքով մը ի հեճուկս ապերախտ և խորթ ճակատագրին՝ հալածված պատերազմներու մեջ, տրորված բարբարոսներու կողմե, հարստահարված այն ցեղերու կողմե, որ իրենց վերադաս կհամարեին, վտարված, քշված լայն աշ30
1-2/2014
խարհին մեջ, խտրականացված որոշ վայրերու մեջ, դիմացաք ու չկորսնցուցիք լեզուն և գոյատևեցիք՝ վերականգնելով տանջանքներեն, խեղանդամ դարձած ձեր հոգիները, քշվեցաք օտարներու մեջ՝ կառուցելով եկեղեցիներ, դպրոցներ, որբանոցներ, մշակույթի օջախներ և այլն...»: Արդարացի կերպով Ֆրանց Վերֆելը իր «Մուսա լեռան 40 օրը» գիրքին մեջ կհաստատեր՝ «Բոլոր հայերը խելացի են ոչ այնքան իրենց ուսումով և վկայագրերով, որքան հետաքրքրություններով և գիտակցական մակարդակով»: Պարոն Գազազյան, ամեն անգամ, որ կընդունիմ ամսագիրը կզարմանամ ձեր հաստատակամության, ճշտապահության նաև ձեր վարմունքին համար, որ այսքան տարի այն կընդունիմ կանոնավորապես, մշտապես անհանգիստ ըլլալով, որ չեմ կրնար ձևով մը փոխհատուցել և ահավասիկ որոշեցի գրել ձեզ այս նամակը, որպեսզի հայտնեմ իմ շնոր-
հակալություններս և Նոր տարվա 2014-ի առթիվ մաղթել առողջություն, ուժ և կորով, հույս...: Ես կհիանամ և հայերով, որ մեծ անձնավորություններ եղած են արվեստի, երաժշտության, նկարչության, գրականության ոլորտին մեջ և մանավանդ անոնց հմտության և տաղանդին համար` ֆինանսներու և առևտրի բնագավառեն ներս, անոնց փայլուն դրսևորման համար և բան մը չեմ հասկնար... Հիմա ձեզ կպատմեմ: 1959-1965 թթ.-ուն Մարտ 6 պողոտային վրա, երբ կիջնայիր դեպի Cişmigiu զբոսայգի, ձախ կողմի վրա գրեթե Timpuri Noi կինոթատրոնին դիմաց կար խանութ մը, ուր տանտերս սուրճ կգներ: Եվ միայն այդ խանութեն: Եվ այն ալ, որովհետև այնտեղի հայը անոր կուտար աստվածային սուրճ մը, ինչպես կըսեր տանտերս: Այն ատենները թուրքերը շատ չէին ցուցադրվիր իրենց շաուրմայով, բաջարեղենով, iskander-ներով և այլ հացամթերքներով...: Պրըիլայի մեջ, ուր ես փոխադրված էի 1963-ին աչքի կզարնեին հելվան և լոխումը: Երբ հայերը մեծ նավատերեր էին, այն ատեն ալ ինչ կվերաբերեր թուրքին Cuza Vodă փողոցի հայն էր դարձյալ, որ կհաղթեր թատրոնին քովը գըտնըվող սրճարանի թուրքին, ուր երկար շալվարներով ինչ-որ երիտասարդ աղջիկներ կշորորային կեդրոնի սրճարանը ուր կար և պիլիարտ:
Եթե նստինք ու մտածենք, որ հեղափոխութենեն հետո թուրքերը մեզ խենթեցուցին հացի փուռերով՝ բարակ ու փքված հացերով, երբ Տումիթրու փափազոկլու ատենին կգրեր հայ հացթուխ Բաբիկի մասին. «Չկար ուրիշ մը, որ ավելի գեղեցիկ ու համեղ հաց թխեր»: Ինքս ինծի միշտ հարց կուտամ, ինչպես է, որ թուրքերը այդքան զորեղ կերպով նույնիսկ գեղարվեստական գետնին վրա կտեսնենք` օրինակ Suleyman Magnificul սերիալին մեջ... հայերը իրենց տեղը կզիջեն, երբ ունին քամած մածուն, մգլած պանիր, թել պանիր, սիսեռ, թահին, հռչակավոր պաստուրմա՝ աշխարհին մեջ ամենեն համով երշիկը, գինիներ, նշանավոր կոնյակ և այլն ... „Ararat” ամսագիրը իր պարտականությունը լիիրավ կատարած է և կշարունակե կատարել, բայց ես կմտածեմ, թե հասարակ մարդու մը համար լավ չէր հնչեր խոսքի փոխա-
րեն՝ հայերու նոր բացված սրճարանը եղա՞ծ ես. – Ոչ: Գնա՛ և խմե՛ մարդավարի սուրճ մը: Ինչպես և ժամանակին Basarab կամուրջին քով Կարապելայանին խանութը: Սուրճը և անուշեղենը... Cămila-ի մեջ կհիշե՞ս սուրճը սիսեռով: Սերուցք ուներ վրան... Ի՜նչ կատարյալ համ ուներ... Ի՜նչ հոտ... Հայը տասը տեսակի սուրճ ուներ... Եղած ես Պանուլ Մանթային խանութը... բոված սիսեռ կուզե՞ս, զվիցերական շոքոլադ „Sucard” կամ հրաշք խմորեղենը ցելոֆանով պատված ... Ինչո՞ւ հիմա չկան ատենվա հայկական հրաշք խանութները: Ինձ որքան հաճույք պիտի պատճառեր, ըլլար պըզտիկ գինետուն-ճաշարան մը, ուր համեղ խաշ ու հարիսա և այլ համեղ ուտելիքներ մատուցվեր, ուր կրնայիր գտնել պաստուրմա: Եվ այս ամենեն օգտվելով հանդերձ կբերեի և
Գծանկարը՝ Չիք Տամատյանի
անսահման հարգանքս և հիացմունքս հայերու հանդեպ...: Հեռատեսիլով դիտեցի պարոն Ֆլորեսկուն (կարծես թե այդպես կկոչվի միավորումը, ուր ան սուրճ կվաճառե: Այո, այդպես էին ուսանողական տարիներուս հայերու խանութները՝ «Սուրճ և անուշեղեն»: Պարոն Գազազյան, անհրաժեշտություն զգացի գրելու, որպեսզի ձևով մը շնորհակալություն հայտնեմ, որ կընդունիմ „Ararat”-ը այսչափ ատեն: Բան մը չեմ ըրած արժանի ըլլալու ձեր „abonament”-ին: Համարձակեցա հայտնել ձեզ մտածումներս կապված այն ամենուն հետ, թե ինչ կրնան ընել հայերը՝ սիրելի ժողովուրդ մը ինծի համար, որպեսզի ցուցադրեն ինչ կրնան՝ ընդունելու համար մեր բոլորիս շնորհակալությունները: Կներեք, եթե չափը անցա: Շնորհավոր Նոր տարի, առողջություն, կորով և հույս:
1-2/2014
31
سñ¹áõ §²ëïí³Í³óٳݦ áõÕÇÝ Áëï êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ (4)
ܳñ»ÏÛ³Ý ¹åñáóÇ Ñ³çáñ¹ ³ÝÏÛáõݳù³ñÁ ÉÇÝ»Éáíª ²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óÇÝ* ÁݹѳÝñ³å»ë Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý »õ ¹åñáóÇ í³ñ¹³å»ï³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ϳÙáõñçÇ ¹»ñ ¿ ϳï³ñáõÙ Êáëñáí ²ÝÓ»õ³óáõ »õ ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ ÙÇç¨: ²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óÇÝ ½³ñ·³óÝáõÙ ¿ Êáëñáí ²ÝÓ»õ³óáõ ѳ۳óùÝ»ñÁ »õ ÷á˳ÝóáõÙ ¶ñÇ·áñÇÝ, áí »õ ³ñ¹»Ý ѳëÝáõÙ ¿ Çñ »õ Çñ áõëáõóÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ½³ñ·³óñ³Í Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý, í³ñ¹³å»ïáõÃÛ³Ý, Ý»ñùÇÝ Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ·³·³ÃݳϻïÇÝ »õ ³ñųݳÝáõÙ ³ëïí³Íï»ëáõÃÛ³Ý: §²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óÇÝ ³í»ÉÇ Ëáñ³óÝáõÙ áõ ½³ñ·³óÝáõÙ ¿ ³ñ»õ»É³-ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ÙÇëïÇϳÛÇ ¿³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ, ³í»ÉÇ ß»ßïáõÙ Ý»ñ-
32
1-2/2014
ùÇÝ Í»ëÇ, Ý»ñùÇÝ å³ßï³ÙáõÝùÇ ·³Õ³÷³ñÁ: ´³ñáÛ³Ï³Ý Ñ³Û³óùÝ»ñÁ Ýñ³ Ùáï ѳݹ»ë »Ý ·³ÉÇë ³é³í»É ѳٳϳñ·í³Íª Ëñ³ï³·ñùÇ ï»ëùáí: ܳ ³é³í»É ³Ýѳï³Ï³Ý, Ý»ñ³ÝÓÝ³Ï³Ý áõÕÇ ¿ ÝßáõÙ ÷ñϳ·áñÍáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑÇÝ, ѳÙÁݹѳÝáõñ, §Ñ³ë³ñ³Ï³ó¦ Í»ëÇ ÏáÕùÇÝ ³é³í»É Áݹ·ÍáõÙ §Ý»ñ³ÝÓݳϳݦ Í»ëÇ ¹»ñÝ áõ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹áõ ÷ñÏáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÙ¦25: Êáëñáí ²ÝÓ»õ³óáõ Ùáï ѳݹÇåáõÙ »Ýù ÙdzÛÝ ³ñÓ³Ï ·ñí³ÍùÝ»ñÇ, ³ÛÝÇÝ㠲ݳÝdz ܳñ»Ï³óÇÝ áõÝÇ Ý³»õ ã³÷³Íá ·áñÍ»ñ: ²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óáõ Ùáï ³ñ¹»Ý ã³÷³Íá ·ñí³ÍùÝ»ñáõÙ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý ܳñ»ÏÛ³Ý ¹ÁåñáóÇÝ µÝáñáß ³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñ: ܳñ»ÏÛ³Ý ¹åñáóÇÝ µÝáñáß ³å³ß˳ñáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï »õ ËáñÝ ³å³ß˳ñáõÃÛ³Ý ³åñáõÙ áõݻݳÉáõ ³ñï³Ñ³Ûïã³ÙÇçáó Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñóáõÝùÝ»ñÁ »õ ½ÕçáõÙÝ ²Ý³ÝdzÛÇ Ùáï ³í»ÉÇ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ËáñÁ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝ »Ý ëï³ÝáõÙ26: öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý, ³ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý, »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ÇïáõÝ ÉÇÝ»Éáíª ²Ý³ÝÇ³Ý Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ å³ñ½ »õ µ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ Ý»ñϳ۳óÝ»É Çñ ѳ۳óùÝ»ñÁ: §²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óÇÝ Ëáñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñ ¿ ѳݹ»ë µ»ñáõÙ §³ñï³ùÇݦ ·ÇïáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ áÉáñïÝ»ñáõÙ. Çñ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý-³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý »ñÏ»ñáõ٠ݳ ßáß³÷áõÙ ¿ ·áÛ³µ³Ý³Ï³Ý, Çٳ󳵳ݳϳÝ, ïñ³-
Ù³µ³Ý³Ï³Ý, ٳûٳïÇϳϳÝ, ³ëïÕ³·Çï³Ï³Ý, ï³ññ³µ³Ý³Ï³Ý, Ù³ñ¹³Ï³½Ù³Ï³Ý áõ µÅßϳ·Çï³Ï³Ý, ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ËݹÇñÝ»ñ¦27: §ºí Áëï í³ñáõóÝ Ù³ùñáõû³Ý ÏñûÝÇóÝ ·áí»ÉáÛ Ñá·Ç³½³ñ¹ ÷ÇÉÇëá÷³Ûáõû³Ùµ »õ ½µ³½áõÙë »Ñ³Ý Ç Ññ³Ñ³Ý·ë ÇÙ³ëïÇó ·Çïáõ³Ý... û½ùá µ³ÝǵáõÝ åáõ»ïÇÏáë ¹³ëï³ß³ñÅǹ í³ñÅë... »õ ½ÁÝóóë É»½áõǹª áñ ùݳñ ¿ Ñá·õáÛÝ...¦-, ³Ûëå»ë ¿ Ýϳñ³·ñáõÙ Çñ áõëáõóãÇÝ àõËï³Ý»ë å³ïÙÇãÁ28: ²Ñ³ »õ ѳïí³ÍÝ»ñ ²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óáõ §Ú³Õ³·ë ½ÕçÙ³Ý »õ ³ñï³ëáõ³ó¦ »õ §ê³Ïë µ³ó³Û³Ûïáõû³Ý Ãáõáó¦ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áõñ Ñ»ÕÇݳÏÁ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¿ Çñ Ùïù»ñÁ Ù³ñ¹áõ §³ëïí³Í³óٳݦ í»ñ³µ»ñÛ³É: §²ÛÉ »õ ·ñ»³É ¿, ûª§²Ù»Ý³ÛÝ ÇÝã åÇÕÍ ¿ á˳ϳɳóݪ åÇÕÍ »Ý ³Õ³õÃù Ýáñ³, åÇÕÍ »õ ³ÝåÇï³Ý »Ý ï³ñ³ÍáõÙÝ Ó»é³ó Ýáñ³, ½Ç áñ áËë Áݹ ÁÝÏ»ñÇÝ áõÝÇóÇ, ³ÝÑݳñ ¿ ³Õ³õÃÇó Ýáñ³ ³é ²ëïáõ³Í »É³Ý»É¦¦29:
§ì³ëÝ ³ÛëáñÇÏ ³ë¿ î¿ñÝ. §¼·áÛß É»ñáõù áÕáñÙáõû³Ý, å³Ñáó »õ ³Õ³õÃÇó Ó»ñáó¦ -, ù³Ý½Ç áñã³÷ í³ëÝ ³é³ùÇÝáõû³Ý ç³Ý³ë, ³ÛÝã³÷ »õ í³ëÝ ÁÝïñáõû³Ý å³ñï ¿ ç³Ý³É, áñ Ç Ñ³×áÛë ²ëïáõÍáÛ Ï³ñ»ë ³éݻɦ30: §ºõ ³ÛëáùÇÏ µ³Õϳó»³É ë³ÑÙ³ÝÇÝ µáÉáñ ÃÇõùª ۳ݷ»³Éù ù³-
éÇõù ï»ë³Ï³õù¹: ܳ»õ µáÉáñ ³ñ³ñ³Íù Ç ù³éÇó ÝÇõÃáó µ³Õϳó»³É ·á۳ݳÝ: ²ÛÉ »õ ù³éÇõù Ãáõ³õù ë³ÑÙ³ÝÇÝ ³é³ùÇÝáõÃÇõÝù, áñáí ϳï³ñÇ Ù³ñ¹Ý ²ëïáõÍáÛª »ñÇõù µÝ³Ï³Ý »õ ÙÇÝ ëï³ó³Ï³Ý: ¼Ç »é³Ù³ëÝ»³ µÝ³õáñÇ Ñá·ÇÝ, »õ ÙÇõëÝ »õë, ëï³ó³Ï³Ý, Û³ñ¹³ñ»³É Ç ëá볪 áñ ¿ ³ñ¹³ñáõÃÇõݪ µ³ó³Ï³ï³ñ»Ý ½Ù³ñ¹Ý Áëï ÝÙ³Ýáõû³Ý ²ëïáõÍáÛ¦31: §ºõ ½áõ³ñ×áõÃÇõÝ ³Ûë ٳϳµ»ñ»³É ûõ³ÏáË¿ ³ñ÷dzó»³É Ù»ñÓ ³é ѻ鳷áÛÝ »ÝóϳÛÝ, áñ ¿ ÝÙ³ÝÇÉ ²ëïáõÍáÛ¦32:
ܳñ»Ï³óÇÝ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ù»Õù»ñÁ ѳٳñáõÙ ¿ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇó Ù³ñÙÝÇ Ù»ç å³Ñå³Ýí³Í ѳÏáõÙÝ»ñ, áñáÝù Ù³ñ¹áõÝ ÙÇßï ¿É Ï³ñáÕ »Ý í³Ûñ Çç»óÝ»É Çñ µ³ñÓñ ¹ÇñùÇó: ê³Ï³ÛÝ êáõñµ Ðá·áõ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹áõ ³Ù»Ý³½áñ»Õ ÙÇçáóÝ ¿ª å³Ûù³ñ»Éáõ Ù»Õù»ñÇ ¹»Ù: Ðá·ÇÝ Çñ Ù»ç Ïñ»Éáí Ù³ñ¹ ϳñáÕ ¿ µ³ñáÛ³å»ë ½³ñ·³Ý³É: §Ü³ñ»Ï³óáõ سïÛ³ÝÇ ùݳñ³Ï³Ý Ñ»ñáëÝ ³Ýí»ñç áñáÝÙ³Ý Ù»ç ·ïÝíáÕ »õ ϳï³ñ»ÉáõÃÛ³Ý Ó·ïáÕ Ù³ñ¹Ý ¿, áñ å³Ûù³ñáõÙ ¿ á·áõ Ý»ñ¹³ßݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ´³Ý³ëï»ÕÍÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ ï»ëÝ»É Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó áõ ³ñ³ïÝ»ñÇó Ù³ùñí³Í »õ Çñ Ù³ùñáõÃÛ³Ùµ ³ëïí³Í³óáÕ Ù³ñ¹áõÝ, áñÝ ³Û¹ ׳ݳå³ñÑáí åÇïÇ Ùdzݳ áõ ÙdzÓáõÉíÇ §³é³õ»ÉáõÃÇõÝ ³Ýѳë³Ý»ÉǦ ³ëïí³Í³ÛÇÝ ¿áõÃÛ³ÝÁ¦33: ܳñ»Ï³óÇÝ Ó·ïáõÙ ¿ ³Ù»Ý Ï»ñå Ù³ñ¹áõ ·Çï³ÏóáõÃÛ³ÝÁ ѳëóÝ»É øñÇëïáëÇ ÷ñϳ·áñÍáõÃÛ³Ý í³ñ¹³å»ïáõÃÛáõÝÁ: àñáíÑ»ï»õ ³ß˳ñÑÇÏ ÏÛ³ÝùÇ Ë³µáõëÇÏ í³Û»ÉùÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ·³ÛóÏÕ»É Ù³ñ¹áõÝ, áí ÏÛ³ÝùÇ ³É»ÏáÍ ÍáíáõÙ Ï˻չíÇ, »Ã» Çñ»Ý ³é³çÝáñ¹ ãáõݻݳ øñÇëïáëÇÝ: ²Ù»Ý Ù³ñ¹, ÇÝã ã³÷áí ¿É ÉÇÝÇ Ù»ÕùÇ Ù»ç, ½³ñ·³óÝ»Éáí Çñ Ñá·ÇÝ Ï³ñáÕ ¿ ÙÇ³Ý³É ²ëïÍáõ Ñ»ï, ÇѳñÏ», ÙdzÛÝ øñÇëïáëÇ Ù»ç »õ øñÇëïáëÇ ÙÇçáóáí: سñ¹Ï³Ýó ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ß-
˳ñÑ ·³Éáíª øñÇëïáë ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ù³ñ¹áõÝ ïí»ó §²ëïí³Í¦ ¹³éݳÉáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÁ:
§ºõ ½áñ ³Ñ³õáñÝ ¿ ³ë»É, ϳñ·»Ù ³ëï³Ý³õñ, ÚÇß³ï³Ï »¹»³É Ù»Íǹ »ñ³Ëï»³óª ²ëïáõ³Í ÇëÏ ÉÇÝ»É ÁÝïñáõû³Ùµ ßÝáñÑÇÝ ºõ Áݹ ѳëïáÕǹ Ùdzݳɪ ï¿ñáõÝÇ Ù³ñÙÝáÛ¹ ׳߳Ïٳٵ ºõ Áݹ ÉáõëáÛ¹ ϻݳó ˳éÝáõû³Ùµ, ¼áñ ϳï³ñáõÙÝ »ñç³ÝÇÏ ËáëïÙ³Ý, Àëï ä³õÕáëÇ µ³ÝÇÝ, áã áõÝ¿ñ ²õñ¿Ýݦ ¥ Ì´, ·, ïáÕª 53-59¤:
ܳñ»Ï³óáõ Ñá·»õáñ ǹ»³ÉÁ Ù³ñ¹áõ ³ëïí³Í³óÙ³Ý ·³Õ³÷³ñÝ ¿, Ý»ñùÇÝ Ù³ñ¹áõ Ù³ùñ³·áñÍáõÃÛ³Ý ï»õ³Ï³Ý áõÕÇÝ, áñ ·»ñ³·áõÛÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ËáñÑñ¹³½·³Í ѳۻóáÕÇ Ñ³Ù³ñ, áñÇ Ï³ñ»õáñ³·áõÛÝ ûÕ³ÏÁ Ñá·»õáñ í»ñ³é³ùÙ³Ý ßÕóÛÇ Ù»ç Ý»ñùÇÝ ³ÕáÃùÝ ¿:ܳñ»ÏÛ³Ý ¸åñáóÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ ÷ñϳ·áñÍáõÃÛ³Ý, ϳï³ñ»ÉáõÃÛ³Ý, ³ëïí³Í³óÙ³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ϳåáõÙ ¿ÇÝ Ý»ñùÇÝ Ù³ñ¹áõ áõëÙáõÝùÇÝ.§ØÇ »ñϳù³ÝãÇõñáó ·áÛáõû³Ýó Ù»ñáó Çñ³õ³Ùµù Ïßï³ÙµáõÃÇõÝ, ½Ç ÙÇ° ÏÇë³Ù³ëÝ»³Û ³é Ù³ñ¹Ý Ý»ñùÇÝ »õ ³é ³ñï³ùÇݪ ã³ñÇ áõ ϳ٠µ³ñõáÛ ÷á˳ïñáõÃÇõÝÝ Ï³ñÍ»ëóǪ Û³ÝÙ³Ñ ½³õñáõÃÇõÝ ³ñù³Û³Ï³Ý áñ¹»·ñáõû³ÝÝ, ½Ç ÁÝïñ»Éáõû³Ùµ »ñÏñ³ÛÝáíë ³é³õ»ÉáõÃÇõÝ í»ñÝáõÙÝ Ã³·³õáñáõû³Ý Û³Ûïݳå¿ë ×ßÙ³ñï»ëóǦ ¥Ðº, ¾, ïáÕ 132¤: Àëï ܳñ»Ï³óáõª Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ µÝáõÃÛáõÝÝ ëϽµÇó »õ»Ã ³ëïí³Í³ÛÇÝ ¿, »õ ܳñ»Ï³óÇÝ Çñ ³é³ç ËݹÇñ ¿ ¹ÝáõÙ ÇÝùݳϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ÙÇçáóáí ѳëÝ»É Ù³ùñáõÃÛ³Ý, ³Ý³å³Ï³ÝáõÃÛ³Ý »õ ³Ý³ñ³ïáõÃÛ³Ý: Þ³ï ¹»åù»ñáõ٠ܳñ»Ï³óÇÝ Çñ»Ý ³ë»Éáí ÝϳïÇ áõÝÇ ÁݹѳÝáõñ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, »õ ëñµÇ ϳñÍÇùáí, ÁݹѳÝñ³å»ë Ù³ñ¹Á ÷áñÓáõÙ áõ Ó·ïáõÙ ¿ Ù»ñÓ»Ý³É Ï³ï³ñÛ³ÉÇÝ, áñ ¿ »õ ²ëïí³Í: ²Ù»Ý
Ù³ñ¹ Çñ Ù»ç ÏñáõÙ ¿ ³ëïí³Í³ÛÇÝÁ »õ µ³ñáÛ³Ï³Ý Ù³ùñ³·áñÍٳٵ ϳñáÕ ¿ ѳëÝ»É Ñݳñ³íáñ ³ëïí³Í³ÝÙ³ÝáõÃÛ³Ý: ܳñ»Ï³óÇÝ ß³ï ï»Õ»ñáõÙ ³Ýѳï ã¿, ³ÛÉ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÝ Çñ Ù»ç Ëï³óñ³Í ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: §Ø³ïÛ³ÝÇ Ù»ç å³ïÏ»ñí³Í ³åñáõÙÝ»ñÁª Ñá·»Ï³Ý ï»Ýã³ÝùÝ»ñÁ, ﳷݳåÝ»ñÝ áõ ï³é³å³ÝùÝ»ñÁ, ·ñ»Ã» ³Ù»Ýáõñ ¹ñë»õáñíáõÙ »Ý ½·³óáÕ ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý §»ë¦-Ç ÙÇçáóáí: §Ø»Ýù¦-Á ܳñ»Ï³óáõ »ñÏ»ñáõ٠ѳݹÇåáõÙ ¿ ß³ï ѳ½í³¹»å, ³ÛÝ ¿É ѳٳñÛ³ ÙÇßï §»ë¦-ÇÝ ½áõ·³¹Çñ¦34: øñÇëïáëÇ Ù³ñ¹»ÕáõÃÛ³Ý Ñ»é³ÝÁϳñÁ ³éϳ ¿ Ç ëϽµ³Ý», ÙÇ ûñ ϳ½Ù³íáñí³Í ¿³ÏÁª ³ÙµáÕçáíÇÝ Ïѳٳå³ï³ë˳ÝÇ ³Û¹ ëϽµÝ³ïÇåÇÝ: ²Û¹ ǹ»³ÉÝ ¿ ³Ù÷á÷í³Í Çñ³Ï³Ý »ë-Ç ÑÇÙùáõÙ, áñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¿³ÏÁ Ïáñóñ»É ¿ Çñ ·áñÍ³Í Ù»ÕùÇ å³ï׳éáí: ²Ûëå»ë, §ãß»ßï³¹ñ»Éáí ³ÝѳïÇ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ, ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁª ³ÝѳïÇ áÕç µ³ñáÛ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ ÑÇÙùÁ ëϽµÝ³Ï³Ý ³Û¹ ÝÙ³ÝáõÃÛ³ÝÁ ï»Ýã³Éáõ, §Ü³Ë³ïÇåÇݦ ÙdzݳÉáõ Ù»ç ¿ª µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý »õ ³é³ùÇÝáõÃÛ³Ý Ó·ïÙ³Ý Ù»ç¦35: §²ñ¹, »ë` ×ß·ñÇï å³ïÏ»ñ ³Ù»Ý³ÛÝ »ñÏñÇ, ¼ÇÙë ˳éÝ»³É Áݹ ÝáóÇÝ å³ñïÇë ºõ Ç Ýáó³ÛáóÝ ½³é Çë ¹³éÝáõÃÇõÝ ÏñÏÇÝ ³é³õ»É»³É, Üáù³õù ѻͻͻóÇó, ¿å¿ï »õ ã¿ ÇÝã åÇïáÛ ·³ñßáõû³Ý ·áõÝáÛ ¸³ñÓ»³É ï·»ÕáõÃÇõݦ ¥Ì,·, ïáÕ` 54-59¤:
²ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ·áñÍ³Í »õ ·áñÍí»ÉÇù Ù»Õù»ñÁ í»ñ³·ñáõÙ ¿ Çñ»Ý, ³ÛëÇÝùÝ` Ù³ñ¹áõÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ ³Ù»Ý³Ù»Õ³íáñ ³ñ³ñ³ÍÁ ³Ûë ³ß˳ñÑáõÙ. §ºí ù³Ý½Ç ³é ³Ù»Ý³ÛÝ Ñ³ë³ñ³ ÏïÝÏ»ó»³É Û»ñÏñÇ ³½· µ³Ý³Ï³Ý³ó`
1-2/2014
33
²Ûë å³ïáõ¿ñ Ýϳñ³·ñ³Ï³Ý Ýáñá· Ù³ï»ÝÇ áÕµáó Ýáõ³·Ç, àñ ½³Ù»Ý»óáõÝó áõÝÇ ½ÏñÇó å³ï³ÑÙ³Ýó, Ýß³õ³Ï»³É ÛÇõñáõÙ å³ïÏ»ñÇ, Ƶñ Ïóáñ¹ Ù»Í ·Çï³Ï³Ï³Ý ϳñ»³ó ѳٳÛÝÇó` ²é µáÉáñ ·áõÙ³ñë µ³½Ù³ÑáÉáí ïÇ»½»ñ³ÏáÛï ùñÇëïáÝ¿Çó, ²é ݳËÝÇ Å³ÙÝ Å³Ù³ÝáÕ³ó ºõ ³é »ñÏñáñ¹ Ïáã»ó»³É ã³÷áí ³ñµáõÝÝ, ²é áñ Ç Ï³ï³ñ³Í ³õáõñÝ ÁÝϳɻ³É ë³Ï³õ³Ó»éÝ Í»ñáõû³ÙµÝ, ²é å³ñï³õáñë »õ ³ñ¹³ñë, ²é ÇÝùݳ·áí µ³ñÓñ³Û³õÝÝ ºí ³é ë˳ɻ³É ³ÝÓݳ¹³ï ·ï»³ÉÝ, ²é µ³ñÇë »õ »Õ»éݳ·áñÍë…¦ ¥¶, µ, ïáÕ 47-58¤:
ØdzÛÝ ³ëïí³Í³ÛÇÝ å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇÝ Ñ»ï»õ»Éáí »õ ³Ý·³Ù ׷ݳϻóáõÃÛ³Ùµ ã»ë ϳñáÕ Ñ³ëÝ»É ÉÇáíÇÝ Ï³ï³ñ»ÉáõÃÛ³Ý »õ ÷ñÏáõÃÛáõÝ Ó»éù ã»ë µ»ñÇ, »Ã» Ù³ùáõñ »õ ϳï³ñÛ³É ã»ë Ý»ñùݳå»ë: ܳñ»Ï³óÇÝ øñÇëïáëÇ Ù³ñ¹»Õ³óÙ³Ý ³ëïí³Í³ÛÇÝ ËáñÑÁñ¹Ç Ñ»ï ¿ ϳåáõÙ Ù³ñ¹áõ Ù³ùñ³·áñÍáõÃÛ³Ý, ÷ñϳ·áñÍáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÁ. §…»ñÏñ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùáõÙ Ñá·áí ½³ñ·³Ý³Éáõ »õ ϳï³ñ»É³·áñÍí»Éáõ ѳٳñ, áñÇ Ù»ç ¿É Ý³ ï»ëÝáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ý ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ, Ù³ñ¹Á ϳñÇù ãÇ ½·áõÙ áã ÙÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ý: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù³ñ¹, Çñ ³éç»õ áñå»ë áõÕ»óáõÛó áõݻݳÉáí ǹ»³É³Ï³Ýϳï³ñÛ³É Ù³ñ¹áõª øñÇëïáëÇ Ï»ñå³ñÁ »õ ³é³çÝáñ¹í»Éáí Üñ³ å³ï·³ÙÝ»ñáí, Çñ ë»÷³Ï³Ý áõÅ»ñáí ϳñáÕ ¿ Ñá·áí ϳï³ñ»É³·áñÍí»É »õ ²ëïÍáõÝ ÝÙ³Ýí»Éáí Ùáï»Ý³É ³Ýë³ÑÙ³Ý Ï³ï³ñ»ÉáõÃÛ³ÝÁ: Àëï ³Û¹Ù ¿É, ܳñ»Ï³óáõ ϳñÍÇùáí Ù³ñ¹Á ëϽµáõÝùáñ»Ý ϳñáÕ ¿ ¹³éÝ³É Ï³ï³ñÛ³É Ù³ñ¹ª Ù³ñ¹-²ëïí³Í: ²ÛëåÇëáí, Ù³ñ¹Ý ²ëïí³Í ¹³éݳÉáõ ݳñ»ÏÛ³Ý ëϽµáõÝùÇ Ù»ç ¹ñí³Í ¿ áã û ³ÝѳïÇ Ù»Ïáõë³óÙ³Ý »õ ¿ùëï³½³ÛÇÝ ÙÇçáó-
34
1-2/2014
Ý»ñáí ²ëïÍáõ Ñ»ï ϳåÇ Ù»ç ÙïÝ»Éáõ ϳ٠û ³ß˳ñÑÝ áõ Ù³ñÙÇÝÁ ÅËï»Éáí, ѳݹ»ñÓÛ³ÉáõÙ Üñ³Ý ÙdzݳÉáõ ѳñóÁ, ³Ûɪ Ù³ñÙݳϳÝÇ Ù»ç Ñ᷻ϳÝÇ ½³ñ·³óÙ³Ý »õ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ËݹÇñÁ: ºí ¹³, Áëï ܳñ»Ï³óáõ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ¹»åÇ Çñ³Ï³Ý »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝÁ ï³ÝáÕ ÙÇ³Ï áõÕÇÝ ¿¦36: ܳñ»Ï³óáõ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ »õ ѳïϳå»ë سïÛ³ÝáõÙ ¿ ˳ñëËí³Í Ù³ñ¹áõ ³ëïí³Í³óÙ³Ý Ý³ñ»ÏÛ³Ý áõñáõÛÝ áõÕÇÝ: ºÃ» Áëï ÙÇëïÇóǽÙÇ ³ÛÉ ¹ñë»õáñáõÙÝ»ñÇ Ù³ñ¹-²ëïí³Í áõÕÇÝ ¹ñë»õáñíáõÙ ¿ áñå»ë ¿ùëï³½³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝ, ³å³ ܳñ»Ï³óáõ Ùáï ÙdzÛÝ Ñá·áõ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ÙÇçáóáí ϳñ»ÉÇ ¿ ѳëÝ»É ³ëïí³Í³óÙ³Ý, ݳ˳ïÇå áõݻݳÉáí øñÇëïáëÇÝ: §²Ù»Ý³Ï³ñáÕ ½³õñáõÃÇõÝ ³Ñ»Õ, µáÉáñÇó ²ëïáõ³Í, ³õñÑÝ»³É ï¿ñ øñÇëïáë, àñá±íù ë³ÑٳݻëóÇ Ïßéáõû³Ùµ ã³÷áõ` гëïáÕǹ Áݹ ÑáÕáÛë ѳõ³ë³ñáõÃÇõÝ Ïóáñ¹»³É: ø³Ý½Ç Ùݳë Û³ÛëáëÇÏ ³Ýµ³õ »õ ³Ýѻﳽ³õï»ÉÇ, ²Ù»Ý»õÇÝ µ³ñÇ, ³ÝÙ³ëÝ µ³ñÏáõû³Ý ˳õ³ñÇ, àõëïÇ ÛáÛÅ Ýáõ³½ »Ý ùáõÙ Ù»Íáõû³Ý ³ëï»Õ³ó¹ ÃÇõ, ¼áñë ·áÛ³óáõó»³É Ûáã¿Çó` Ûáñçáñçٳٵ ³Ýáõ³Ýó ÏÝù»ó»ñ, ºõ ϳ٠ÑÇõà »ñÏñÇ, Ç Û³õ¹ë ѻջ³É, ¼áñ Ç ã·áÛÇó ѳëﻳÉ` ï³ñ³ÍáõÙÝ Û³ï³ÏÇ Ï³éáõó»ñ,ø³Ý ÇÝÓ Ý³Ë³·ñ»³É ѳٳñ¹ ë³Ï³õáõû³Ý, àñáí ù»½ ÝÙ³ÝÇÉ í³ñ¹³å»ï»óÇñ¦ ¥ÆÂ, µ, ïáÕ 36-46¤:
ÐáõëÏ` Áëï êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ Ù³ñ¹áõ ÙÇïùÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ å»ïù ¿ ·áñÍÇ »õ Ýå³ëïÇ Ñá·áõ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ, Ó·ïÇ ÝÙ³Ýí»É ²ëïÍáõÝ, ³Ûë ¹»åùáõÙª øñÇëïáëÇÝ:
Տեր Հեթում քահանա Թարվերդյան
²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óÇ* î»°ë Ðñ³ãÛ³ ³Ùñ³½Û³Ý, ܳñ»ÏÛ³Ý ¹åñáóÁ, ºñ»õ³Ý, 1999, ¿ç 215-216: 26 î»°ë سï»Ý³·Çñù ѳÛáó, ²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óáõ §Ú³Õ³·ë ½ÕçÙ³Ý »õ ³ñï³ëáõ³ó¦, ¿ç 368-369: 27 î»°ë Ð. Ð. ³Ùñ³½Û³Ý, ²Ý³Ýdz ܳñ»Ï³óÇ, ºñ»õ³Ý, 1986, ¿ç 330: 28 î»°ë àõËï³Ý¿ë »åÇëÏáåáë, ä³ïÙáõÃÇõÝ Ñ³Ûáó, ì³Õ³ñß³å³ï, 1871, ¿ç 8: 29 î»ë سï»Ý³·Çñù ѳÛáó, ¿ç 369: 30 ²Ý¹, ¿ç 374: 31 ²Ý¹, ¿ç 444: 32 ²Ý¹: 33 î»°ë ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½Û³Ý, سñ¹áõ µ³ñáÛ³Ï³Ý Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý åñáµÉ»ÙÁ ܳñ»Ï³óáõ »õ ¸áëïá»õëÏáõ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, §¾çÙdzÍÇݦ, 2005, ´-¶, ¿ç 161: 34 î»°ë ì³ñ³· Ü»ñëÇëÛ³Ý, ܳñ»Ï³óáõ §Ø³ï»³ÝǦ ùݳñ³Ï³Ý Ñ»ñáëÁ, §¾çÙdzÍÇݦ, 2003, Ä´, ¿ç 54: 35 î»°ë ²ÝÝÇ Ø³Ñ» »õ ijÝ-äÇ»é سѻ, ¿ç 222-223: 36 î»°ë Ð. Î. ¸³íÃÛ³Ý, ¾. ì. È³É³Û³Ý §Ü³ñ»Ï³óáõ ³ß˳ñѳ۳óùÁ¦, ºñ»õ³Ý, 1986, ¿ç 49: 25
Մանուկ պեյի Հընչեշթի նստավայրը ... ‚.aryunagyutoyun 13 =`enƒ
Վորնիքի համաձայն, 2013 թվականի ամռանը Մանուկ պեյի նստավայրի տարածքին կատարվեցան նախապատրաստական հնագիտական աշխատանքներ՝ օրենքին համապատասխան: «Պեղումներու արդյունքին հնագետները հայտնաբերեցին Մանուկ պեյի տոհմանշանը, բազմաթիվ ճարտարապետական նմուշներ, ինչպես նաև 8×8մ չափսով ավազանի մը հետքերը: Այդ բոլոր հ ա յտնա գոր ծությունները թույլ պիտի տան վերականգնել դաստակերտի երբեմնի տեսքը», ըսավ գործակալության տնօրենը: Հուշարձաններու Զննման և Վերականգնման Գործակալության տնօրեն Իոն Շթեֆընիցը նշեց, թե. «Երկրի բոլոր
շրջաննեերուն մեջ պիտի իրականացվին նմանատիպ նախագիծեր, ապա Մոլտովայի դեմքը արմատապես կրնա փոխվիլ: Մեր երկրի տարածքին կան բազմաթիվ դաստակերտներ, որոնք ցավոք սրտի ավերակներու կվերածվին, իսկ իշխանությունները անհրաժեշտ ջանքերը չեն գործադրեր անոնց վերականգնման hամար: Միակ ելքը մասնավոր հանրային համագործակցություններու ստեղծումն է, ինչի շնորհիվ մեզ հնարավորություն պիտի ընձեռնվի արժևորել պատմական ու ճարտարապետականայդ գանձերը»,շեշտեց Իոն Շթեֆընիցըն: Ճարտարապետ Էուճեն Պըզկուն նշեց, որ Մանուկ պեյի նըստավայրի վերականգնողական աշխատանքներու նախագըծման ընթացքին, օգտագործվեցան Մոլտովայի և արտերկրի
արխիվներուն մեջ հայտնաբերված հին լուսանկարներ: Վերականգնողական աշխատանքները կենթադրեն Դաստակերտի, Պահակային աշտարակի,Որսորդական դղյակի, Մանուկ պեյի տան, Վարիչի տան և Ախոռի վերանորոգումը: Միաժամանակ պիտի կանաչապատվի համալիրի տարածքը: Նախագիծը միտված է դաստակերտի ներսը կահավորել հին կահույքով՝ երբեմնի մթնոլորտը և շքեղությունը վերականգնելու համար: Մանուկ պեյի համալիրի վերականգնողական աշխատանքները նախատեսված է ավարտել մինչև 2015 թվի Օգոստոս 31-ը: www.infotag.md
1-2/2014
35