?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR
DARI 68 TIV 01 -02 (2(40 - 2(41 ƒ Հունվար - Փետրվար 2017
PYVANXAGYUTOYUN Հարցազրույց գիտաշխատող ԼԱՍԼՈ ՊՈՐՊԵՅԻ հետ ........................... =` 4 Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանը Ֆոկշան քաղաքում մասնակցել է Միավորման օրվա տոնական հանդիսություններին ..... =` 6 Փարիզ Հայաստանի Հանրապետության նախագահի հանդիպումը Եվրոպայի հայ համայնքներու ղեկավարներուն հետ ............................ =` 8 «Պրն. Փաուլ Գերասիմի համար հրաշք մը կներկայացներ հորս աշխատելու փափագը և կարողությունը» ........................................ =` 10 ՔԱՌՈՐԴԸ ԵՎ ԱՄԲՈՂՋԸ .......................................................................... =` 14 Բուխարեստում տեղի է ունեցել Հրանտ Դինքի հիշատակին նվիրված միջոցառում .............................. =` 16 ՍՈՆԿՈԹ ՔՐԻՇԹՈՖԻ ՄԱՀՎԱՆ 110 ԱՄՅԱԿԸ ..................................... =` 18
Supliment limba rom`n[
Viața fără memorie nu este viață ............................................................................. p. 20 Mărturii din antichitatea timpurie/ ȘENGAVIT (Շէնգավիթ) ............................................................................... p. 23 ԵՐԵՔ ՀԱՐՈՒՍՏ ............................................................................................ =` Ռումինիայի Հայոց թեմում տեղի ունեցան Սումգայիթյան ցեղասպանության զոհերին նվիրված հիշատակի միջոցառումներ ........................................................................ =` Ռումինիայի հայոց թեմը մասնակցեց Էկումենիկ աղոթքի շաբաթին ..................................................................... =` Կյանքեն հեռացավ Անդրանիկ Շալճյանը ................................................ =`
25 26 27 29
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com
TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATĂ: LAURENțIU ALExANDRU POPESCU
TIPARUL: S.C. ARARAT srl.I.S.S.N. 1221-9169
Չեմ գիտեր, թե քանի մարդ իմացած էր Հրանտ Տինքի մասին մինչ անոր սպանությունը: Չեմ գիտեր, թե քանի մարդ դեռ կհիշե անոր մասին՝ Սթամպուլի Օսմանպեյի մեջ տեղի ունեցած սպանութենեն 10 տարի անց: Սթամպուլ՝ այն է աշխարհասփյուռ հայոց հիշողության մեջ պահվող նախկին Պոլիսը, նախկին Կոստանդնուպոլիսը՝ Բյուզանդիո և Օսմանյան կայսրության մեծ մայրաքաղաքը մինչ Թուրքիո հանրապետության ստեղծումը 20-րդ դարու սկիզբը: Սթամպուլի գրավման թուրքական պաշտոնական պատմագրության տարածած տարբերակը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ պատմական ճշմարտության չարաշահում: Սըր Սթիվեն Ռանսիմանի հայտնի «Կոստանդնուպոլսի անկումը» գիրքը ամեն բան կըսե Եվրոպայի պատմության լուրջ և կարևոր այդ պահի մասին: Բայց պիտի չխորանանք այս թեմային մեջ: Մարդու իրավունքներու պաշտպան և հայ-թուրքական պատմական հաշտության ջատագով, երկլեզվյան «Ակոս» թերթի գլխավոր խմբագիր թուրքահայ լրագրող Հրանտ Տինքը կսպաննըվի թուրք երիտասարդի մը կողմե՝ փողոցի մեջտեղը, օրը ցերեկով, ոստիկաններու աչքին տակ: 2007 թվի Հունվար ամիսն էր: Այդ քաղաքական սպանությունը ցույցի կհանե ոչ միայն դեռևս Սթամպուլի մեջ վախով ապրող սակավաթիվ հայերը, այլ նաև հարյուր հազարավոր թուրքեր, երիտասարդներ ու մեծահասակներ, կանայք ու երեխաներ, որոնք կբողոքեին այդ ոճրագործության դեմ: «Մենք բոլորս Հրանտ ենք, Մենք բոլորս հայ ենք» բառերը հավաքական հուզմունքի այդ պահի կարգախոսներեն մեկն են միայն: Հրանտ Տինքը իր համոզմունքները կտրուկ և բարձրաձայն արտահայտող և համառորեն գործող անվեհեր լրագրող մըն էր, որ անսասան էր թուրք ազգայնամոլներու հնչեցուցած սպառնալիքներու առջև և չէր ընկճվեր իշխանություններու հալածանքներու և կամայական դատաքըննություններու առջև: Ուժի մեջ էր և այսօր ալ ուժի մեջ է տխրահռչակ Հոդված թիվ 61-ը, որը կքրեականացնե և խստորեն կպատժե Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը՝ իբրև թուրքական արժանապատ-
ՀՐԱՆՏ ՏԻՆՔԻ ՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 10 ԱՄՅԱԿԸ վությանը հասցուցած վնաս: Ի հեճուկս ատոր, ոչ միայն Հրանտ Տինք, այլ նաև Թուրքիո քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ ներկայացուցիչներ՝ հեղինակավոր մտավորականներ, համալսարականներ, գրողներ, լրագրողներ, հասարակ քաղաքացիներ ու ժողովրդավարության պաշտպաններ տարբեր եղանակներով միացան Հրանտ Տինքի արտահայտած գաղափարներուն և բարի մտադրություններուն, որոնց նպատակն
էր Թուրքիո և համայն աշխարհի մեջ ժողովրդավարության ամրապնդումը: Չենք ուզեր մեկնաբանել վերջին տարվա Թուրքիո մեջ տեղի ունեցած անցուդարձը: Բայց մեր հարգանքի տուրքը կմատուցենք հալածանքներու և սպառնալիքներու տարափին առջև չընկճված և հայթուրքական հաշտության համար պայքարած Հրանտ Տինքին: Հրանտ Տինքի պատգամը մնաց, թեպետ ան ոչ ևս է: Չեմ գիտեր, թե քանի մարդ դեռ գի-
տեն այսօր անոր մասին, բայց լավ կըլլար հիշեինք, որ ան կար: Մենք կարիք ունինք նման մարդոց: Կարիք ունինք նաև անոնց հիշատակի: Ոչ միայն հայերը կարիք ունին նման գիտակցության, այլ նաև լուրջ մարտահըրավերներու առջև կանգնած համայն մարդկությունը: Հրանտ Տինք (1954-2007թթ.)՝ լրագրող, գրող, հրատարակիչ. և այսքանեն շատ ավելին:
Պետրոս Խորասանճյան
01-02/2017
3
Հարցազրույց գիտաշխատող ԼԱՍԼՈ ՊՈՐՊԵՅԻ հետ
րար Կոստանդին Երզնկացին» թեմայով թեզը. խոսքը հայ միջնադարյան քնարերգության ամենեն կարկառուն դեմքերեն մեկու մասին է:
Ինչպե՞ս հայտնվեցաք Մատենադարան:
2011 թվականի աշունը՝ Երևանի մեջ, «Պատմություն և քաղաքակրթություն» (Istorie şi civilizaţie) հանդեսին համար կազմած էին ընդարձակ հոդված մը՝ նվիրված աշխարհի գանձերու շարքին դասվող Մեսրոպ մաշտոցի անվան Մատենադարանին: Այն ատեն լույս կընծայեի բանասիրական գիտություններու տոքթոր Հրաչյա Թամրազյանի հետ վարած հարցազրույց մը: Այդ առիթով, այցելելով Մատենադարանի նոր ու արդիական մասնաշենքը, բարեհիշատակ տոքթոր Թամրազյան ինձ ծանոթացուց հայազգի երիտասարդ գիտաշխատող ԼԱՍԼՈ ՊՈՐՊԵՅԻ հետ: Ան ծնած է Թըրկու Մուրեշ քաղաքը, իսկ ընտանիքը հաստատված է Կեռլա՝ 18-րդ դարու սկիզբը հիմնադրված Հայաքաղաք Արմենոպոլիսը. մայրը կեռլաբնակ Տայպուքաթ հայ հին գերդաստանի սերունդ է:
4
01-02/2017
Առաջին տարվընե իսկ տեղավորվեցա այստեղ՝ «Արխիվի» բաժանմունքը, ուր ներկայիս ալ կաշխատիմ որպես գիտաշխատող: Ամենեն հետաքրքիրն այն է, որ 2012-ին Մատենադարանը Լոս Անճելեսեն ստացած է շուրջ 30 տուփերեն կազմված պատմաբան Սուրեն Գոլանճյանի (1923-2006թթ.) արխիվը. ան կդիտվի որպես Ռումեն ակադեմիո հետմահու անՀայաստանի մայրաքաղաքը դամ՝ գիտնական Հ.Ճ. Սիրուվերջերս կատարած իմ մեկ նիի (1890-1973թթ.) գործի շաայցի առիթով ուզեցի ավելի րունակողը: լավ ճանչնալ գիտաշխատող Ես շատ լավ ճանչցա պատԼասլո Պորպեյին: Բնականաբար, մական գիտություններու տոքհարցուցի, թե ի՞նչ է իրեն դրդած թոր Սուրեն Գոլանճյանը: Ան Երևան երթալու: հաճախած է Պուքրեշի «ՄիսաքՄիշտ ալ երազած եմ տես- յան-Քեսիմյան» դպրոցի տարնել Մասիսը և իմ մայրական րական դասարանները, իսկ նախնիներու լեզուն սորվիլ: 1948 թվին հաստատված է ՀաԹրանսիլվանիո մեջ փորձած յաստան, բայց պարբերաբար էի սորվիլ օգտվելով հունգա- կուգար Ռումանիա: Կրնամ ըսել, րալեզու ինչ-որ դասագիրքեն, թե Ռումեն ռադիոյի հետ կապսակայն չէի հաջողած: Այնպես, ված իմ ամենեն գեղեցիկ հուոր 2009 թվականի Սեպտեմ- շը այն է, որ 1974-ին թողարկած բեր 15-ին ժամանած եմ Երևան: եմ իմ առաջին ռադիո հարցազըՆախնական մտադրությունս րույցը Սուրենին հետ, և հարէր մնալ մեկ տարով, սակայն ցազրույցի թեման էր Մատեհետո մտափոխվեցա և ըն- նադարանը: Ըլալլով ռումանեդունվեցա Մանկավարժական րեն լավ գիտցող, ան հաճախ ինստիտուտ, որտեղ ուսումս կուղեկցեր Ռումանիայեն եկած շարունակեցի հինգ տարի: հյուրերը՝ հատկապես ռումեն Այժմ մաստերատի երկրորդ մտավորականները: Հետաքըրտարին եմ, իսկ 2017-ի սկիզբը քիր կըլլար «Գրական Ռումապիտի պաշտպանեմ «Նորա- նիա» („România literară”) շա-
բաթաթերթի ընթերցողներուն համար ներկայացնեիք իր ամբողջ կյանքը հայ-ռումանական հարաբերություններուն նվիրած, այս կարկառուն գիտնականի կենսագրական քանի մը տվյալներ:
Ան ծնած է Կոստանդնուպոլիս՝ նախ Գոնսթանցա և հետո Պուքրեշ հաստատված հայ մտավորականի մը ընտանիքին մեջ: Դեռևս երիտասարդ հասակին Սուրեն Գոլանճյան աշխատակցած է Հ. Ճ. Սիրունիի և իր նախկին ուսուցիչ Լևոն Պալճյանին հետ՝ հետագային Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Ա :
Անոր հետ կապվեցավ հետո ամուր բարեկամությամբ և անոր նվիրեց գեղեցիկ մենագրություն մը, զոր պատիվն ունեցա թարգմանել ռումաներեն լեզվով 1998 թվին:
Ինչպես գիտեք, 1948-ին հաստատվեցավ Հայաստան, ուր պատմություն ուսումնասիրած է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան Մանկավարժական ինսթիտուտը: Անկե ետք երկար ժամանակ աշխատած է Մատենադարանեն ու Հայաստանի Գիտություններու Ազգային Ակադեմիո Պատմության ինսթիտուտեն ներս՝ սփյուռքահայության բաժանմումքը: Գիտնալով հայ-ռումեն փոխհարաբերություններու հանդեպ անոր ունեցած հատուկ հետաքրքրության մասին, այն ատենվա Ակադեմիո նախագահ՝ հայտնի գիտնական Վիկտոր Համբարձումյանը հրավիրեց անոր մասնակցիլ «Հայ ժողովրդի պատմություն»-ը և «Հայկական հանրագիտարան»-ը կազմելու աշխատանքներուն:
Զույգ հոյակապ աշխատություններու մեջ զետեղված հարյուրավոր հոդվածներեն զատ, Սուրեն Գոլանճյան հեղինակած է նաև ավելի քան 300 այլ հոդվածներ և ուսումնասիրություններ, որոնք տպագրված են գրեթե տասը լեզուներով Հայաստանի, Ռումանիո, ինչպես նաև արտասահմանի մեջ: Մինչև 1989-ը, երբ հաստատվեցավ Լոս Անճելես (ուր գաղթած էր արդեն իր ընտանիքը), ան եղած է Ռումանիո արևելագետներու ընկերակցության պատվավոր թղթակից անդամ և Հայաստան-Ռումանիա բարեկամության ընկերակցության փոխնախագահ: Սուրեն Գոլանճյանի գործունեությունը նվիրված էր հայ համայնքի պատմությանը՝ Մոլտովայի և Թրանսիլվանիո դպրոցներուն, եկեղեցիներուն և վանքերուն, Կարապետ Իպրըիլեանուի, Նիքոլաե Յորկայի, փրոֆեսոր Վլատ Պընըցեանուի, հայտնի արևելագետ և հայագետ Հ. Ճ. Սիրունիի և այլ դեմքերուն: Ռումանահայ համայնքի հեղինակությունը բարձրացնելու գործին իր բերած ավանդին համար, 2001 թվին ան կարժանանա Ռումանիո Հայոց Միության մրցանակին:
մասը մեքենագիր, քանի որ անոր ձեռագրերը դժվար վերծանելի են: Կուզեի հիշեցնել, որ Սուրեն Գոլանճյան Երևանի մեջ լույս տեսած իր վերջին հատորը նվիրած էր Սուչավայի հայոց մանրակրկիտ պատմությանը: Աշխատության վերնագիրն է «Ռումինահայության Անին. Սուչավայի հայ գաղութը», հեղինակը շեշտելով այն, որ Սուչավայի հայերը ոչ միայն պահպանեցին Հայաստանի հին մայրաքաղաքեն իրենց գաղթելու հիշողությունը, այլև եկեղեցիներ ու վանքեր կառուցելու ոգին, ըլլալով մինչև այսօր հարատևող հավատքի օջախներ:
Պարոն Պորպեյ, ուստի Ձեզ կսպասե քրտնաջան աշխատանք մը՝ Ռումանիային այնքան սերտորեն կապված այս պատմաբանի արխիվը ուսումնասիրելու գործին մեջ: Ինչպե՞ս կզգաք հիմա, երբ հավասարապես Ռումանիո և Հայաստանի քաղաքացի եք:
Հիմա, որ ծանոթացա իմ նախնիներու լեզվին, վերագտած եմ իմ հայկականությունը՝ ունենալով իմ ազգային ինքնության գիտակցությունը:
Այսօրվա դրությամբ ո՞ր փուՀամոզված եմ, որ Սուրեն լի մեջ կգտնվիք՝ անոր արխիվը ուսումնասիրելու տեսանկյու- Գոլանճյանի արխիվի կրքոտ ուսումնասիրողը պիտի ըլլաք՝ նեն: դառնալով հայ-ռումանական Առ այսօր ուսումնասիրած հարաբերություններու ուսումեմ արխիվի սոսկ 10 տոկոսը, նասիրության արժանի շարունաստուգելով ռումաներեն, հայե- կողը: Հաջողությու´ն Ձեզ:
րեն, հունգարերեն և այլ լեզուներով շուրջ 1.500 նյութեր: Կան նաև ուրիշներու աշխատություններ, նամակագրություններ, կտրատումներ մամուլեն և այլն և այլն: Կան նաև անտիպ նյութեր, բարեբախտաբար մեծ
Հարցազրույցը վարեց ՄԱՏԼԵՆ ԳԱՐԱԳԱՇՅԱՆ «Գրական Ռումանիա» („România literară”)
01-02/2017
5
Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանը Ֆոկշան քաղաքում մասնակցել է Միավորման օրվա տոնական հանդիսություններին
Հունվարի 24-ին Ռումինիայում Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանը Ֆոկշան քաղաքում մասնակցեց Միավորման օրվա 158-ամյակին նվիրված տոնական հանդիսություն-
6
01-02/2017
ներին։ Այս մասին հայտնում է ԱԳՆ լրատվական ծառայությունը: Ֆոկշանի քաղաքապետ Քրիստի Միսաիլյայի հետ տեղի ունեցած առանձնազրույցի ընթաց-
քում քննարկվեցին Հայաստանի Բերդ համայնքի հետ համագործակցության խորացման, մասնավորապես՝ եղբայրացման պայմանագրի ամբողջացման և հումանիտար ու մշակութային բնագավառներում տարբեր ծրագրերի խթանման հետ կապված հարցեր: Այնուհետև, Հայաստանի դեսպանը Ֆոկշանի քաղաքապետի հետ մասնակցեց համատեղ մամուլի ասուլիսին, որին ներկա էին նաև Ֆոկշանի հետ եղբայրացած քաղաքների պատվիրակություններ՝ Հոլանդիայից, Սերբիայից, Լիտվայից և Մոլդովայից: Ընդգծելով իշխանապետությունների միավորման առանց-
քային դերը ռումին ժողովրդի պատմության մեջ՝ դեսպան Գասպարյանն առանձնահատուկ հպարտությամբ նշեց, որ եղբայրական ռումին ժողովըրդի հետ միասին, հայ ժողովըրդի զավակները նույնպես իրենց ներդրումն են ունեցել այդ փառավոր պատմության կերտման գործում, որի հիմքի վրա այսօր Հայաստանի և Ռումինիայի տասնյակ քաղաքների և մարզերի միջև ստեղծվել է համագործակցության լայն դաշտ: Հայաստանի դեսպանն օտարերկրյա պատվիրակությունների հետ այցելեց Ֆոկշանի քաղաքային թատրոն և Միավորման թանգարան, իսկ այնուհետև, Միավորման հրապարակում մասնակցեց տոնական թատերականացված հանդիսություններին և զորահանդեսին, որին ներկա էին Ռումինիայի կառավարության անդամներ,
դեսպաններ, տեղական իշխանությունների ղեկավարներ, բարձրաստիճան զինվորականներ, հոգևորականներ: Տեղեկանք. 1859թ. հունվարի 24-ին Մոլդովայի և Մունտենիայի իշխանապետություն-
ների միավորմամբ, որը հայտնի է որպես Փոքր միավորում, սկիզբ դրվեց ժամանակակից ռումինական պետության հիմնադրմանը:
Աղբյուր` Փաստինֆո
01-02/2017
7
Փարիզ
Հայաստանի Հանրապետության նախագահի հանդիպումը Եվրոպայի հայ համայնքներու ղեկավարներուն հետ
Սույն թվի Մարտ 7-ի իրիկունը, Եվրոպայի 25 երկիրներեն եկած ավելի քան 200 հրավիրյալ մասնակցեցան Փարիզի Cercle de l’Union Interallié-ի սրահին մեջ հանդիսավոր ընթրիքի մը՝ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի և եվրոպահայ համայնքներու ղեկավարներու հանդիպման առթիվ: Ընթրիքի շրջանակեն ներս կազմակերպիչներու կողմե (այն է՝ Ֆրանսայի մեջ ՀՀ դեսպանություն) հրավիրվեցան ելույթ ունենալու հայ համայնքներու երեք ներկայացուցիչ, որոնցմե մեկը եղավ Ռումանիո Հայոց Միության նախագահ՝ Ռումանիո խորհդարանի պատգամավոր Վարուժան Ոսկանյանը: Խոսք առնելով, Վարուժան Ոսկանյան իր գոհունակությունը հայտնեց Եվրոպայի ամենեն հին համայնքներեն մեկի ղեկավարը ըլլաու կապակցությամբ, համայնք մը, որ արդեն հազարամյա հնություն ունի: Ռումանիո Հայոց Միության 8
01-02/2017
ներկայացուցիչը խոսեցավ Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը ուղղված ջանքերը շարունակելու անհրաժեշտության մասին, ինչպես նաև թվարկեց ապագայի քանի մը առաջնահերթություններ: «Պետք է դադրինք Հայաստանը դիտել լոկ որպես բարեգործական արարքներու հասցեատեր: Հայաստանը կարիք ունի ոչ թե մեր կարեկցանքին, այլ մեր համագոր-
ծակցության: Ատոր համար, Հայաստան-Սփյուռք համաժողովի հետ մեկտեղ անհրաժեշտ կըլլար կազմակերպել համայն աշխարհի հայկական առևտրական պալատներու նպատակաուղղված ցանց մը», ըսավ Վարուժան Ոսկանյանը: Հանդիսավոր ընթրիքին մասնակցեցան Հայաստանի Հանրապետության կողմե նախագահ Սերժ Սարգսյանը, արտգործնախարար Էդուարդ Նալբանդյանը, Սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը, տնտեսության նախարար Սուրեն Կարայանը, ինչպես նաև Երևանի քաղաքապետ Տարոն Մարգարյանը: Հայաստանյան պաշտոնյաներու քովը պաշտոնական սեղանին շուրջը նստեցան Վարուժան Ոսկանյանը՝ ռումանահայ համայնքին կողմե և ֆրանսահայ քաղաքական գործիչ և նախկին նախարար Փաթրիք
Տեվեճյանը՝ հյուրընկալող ֆրանսահայ համայնքին կողմե: Ռումանահայ համայնքի կողմե ներկա գտնվեցան նաև Հայոց թեմի Առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանը, Անուշ Քըրմըզյանը, պատգամավոր Լուչիան Սիմիոնը և Արամ Գրիգորյանը: Իր ողջույնի խոսքին մեջ, Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյան ի միջի այլոց ըսավ. «Այսօր Հայաստան-սփյուռք հարաբերություններում կարիք կա կենտրոնանալու ազգը միավորող գաղափարների ու սկըզբունքների վրա՝ հաղորդելով համագործակցությանը նոր որակ ու բովանդակություն: Մեր նպատակը մեկն է՝ կառուցել արդյունավետ և բարեկեցիկ Հայաստան։ Միայն այդպիսի Հայաստանն է ունակ պաշտպանելու ինքն իրեն և զորավիգ կանգնելու սփյուռքի իր քույրերին ու եղբայրներին: Մենք որևէ ձևով չենք թերագընահատում մինչև օրս կատարված հսկայածավալ աշխատանքը և կյանքի կոչված բազմաբընույթ ծրագրերը: Ավելին, մեր երախտագիտության անկեղծ խոսքն ենք հայտնում դրանք իրականություն դարձրած մեր քույրերին և եղբայրներին: (...) Դուք՝ սփյուռքի մեր հայրենակիցներդ, հային ճանաչելի եք դարձրել ամբողջ աշխարհում: Այժմ եկել է Հայաստանը լայնորեն ճանաչելի դարձնելու ժամանակը: Անհրաժեշտ է աշխատել Հայաստան երկրի և պետության համար ավելի բարձր հեղինակություն և համբավ վաստակելու ուղղությամբ: Եթե ուրիշներն ունեն նավթ, գազ, ծով, ապա մեր «ծովը», մեր «ելքը դեպի արտաքին աշխարհ» դուք եք, սիրելի՛ հայրենակից-
ներ։ Այս հսկայական ներուժի ճիշտ ուղղորդման պարագայում կարող ենք ցանկալի հաջողությունների հասնել։ Հզորացնե՛նք մեր բոլորի հայրենիքը։ Սփյուռքը համաշխարհային տնտեսության մեջ Հայաստանի ինտեգրման հուսալի և ամենաարդյունավետ կամուրջ է: (...) Սփյուռքի գործարարները, ներգրավելով իրենց կապերը, կարող են նպաստել Հայաստանում օտարերկրյա ներդրումային ծրագրերի իրագործմանը: Սակայն դրանից ոչ պակաս կարևոր է գործարար մշակույթի ձևավորման գործում ժամանակակից հմտությունների կիրառումը: Դա առաջին հերթին կարող են անել հենց եվրոպական զարգացածմիջավայրումաշխատող հայ գործարարները՝ բերելով իրենց հետ աշխատանքի կազմակերպման ամենաառաջադեմ մշակույթը: Սփյուռքի ներդրումներն այսուհետ պետք է թիրախավորված և նպատակային բնույթ կրեն՝ միտված լինելով Հայաստանի արդյունաբերության զարգացմանը և երկրի տնտեսության մյուս ճյուղերի խթանմանը: Հա-
յաստանումգիտելիքահենտնտեսության ենթակառուցվածքների զարգացումը տնտեսության կայացմանկարևորագույննախապայմաններից մեկն է։ Այս առումով սփյուռքը պետք է լինի գիտելիքի և հմտությունների կարևորագույն աղբյուրը Հայաստանը տարածաշրջանում գործարար և ներդրումային միջավայրի լավագույն վայրը դարձնելու համար։ (...) Պատմության ընթացքում հայ ժողովուրդը զարմանալիորեն միաբանվել է օրհասական իրավիճակներում։ Ի՞նչն է խանգարում մեզ դա անել խաղաղ պայմաններում, և ի՞նչն է խանգարում մեզ առաջ տանել մեր երկիրը՝ շենացնելու ու զորացնելու այն։ Ես այդ ճանապարհին անհաղթահարելի խոչընդոտներ չեմ տեսնում: Համոզված եմ, որ այսօր մենք ունենք բոլոր նախադրյալներն ու նախապայմանները՝ նոր թափ հաղորդելու մեր գործակցությանը։ Սա է մեր տեսլականը, սա է մեր պատկերացումը, սա է մերվաղվահաջողությանանժըխտելի գրավականը։ (...) 01-02/2017
9
«Պրն. Փաուլ Գերասիմի համար հրաշք մը կներկայացներ հորս աշխատելու փափագը և կարողությունը»
բազմիցս երիտասարդ ուսանողներուս հետ իրականացված իմ հետազոտություններս ճանաչելի դարձնել՝ հրատարակելով երկրի և արտասահմանյան մասնագիտական հանդեսներու մեջ։ Լույս ընծայած եմ գիրք մըն ալ՝ ըլլալով միակ հեղինակը և մասնագիտական շատ գիրքերու ալ համահեղինակ եղած եմ։ Երիտասարդ ուսանողներս և ստաժյոր բժիշները եղած են տարբեր ազգություններու պատկանող անձեր՝ ֆրանսացիներ, հույներ, թուրքեր, արաբներ, հրեաներ։ Հայ ծագումով գործընՋիլտա Մոլոկիանուն Պուք- ման հետ կապված իր ծրագկեր մը ունիմ՝ բժիշկ Գ. Մուրրեշի Բժշկական Վերականգն- րերու վերաբերյալ։ կուլեց։ ման, Ֆիզիկական Բժշկության Շատ երկար ժամանակ ձեզ և Ջերմուկակլիմայագիտական Ձեր աղջիկը իր կարգին ևս Ազգային Ինսթիտուտի գլխա- նվիրած եք երիտասարդ բժիշկբժիշկ է, ունիք և թոռնուհի մը, վոր բժիշկն է, ըլլալով միև- ներու ձևավորման գործին։ Աանոնք հայկական արժեքնենույն ատեն համալս. տոքթոր նոնց մեջ հայեր կա՞ն։ րուն մո՞տ են։ փրոֆ. Գարոլ Տավիլայի անվան 1998-են կաշխատիմ համալհամալսարանեն ներս, ուր և Այո, աղջիկսհոգեբույժ՝բժշկուկդասավանդե Վերականգնո- սարանական ուսուցման մեջ ղական Բժշկություն առար- խումբ մը խանդավառ երիտա- թյան տոքթոր է միայն իր 31 կան։ Երեսուն տարիեավելիան սարդներու հետ՝ ղեկավարու- տարեկան հասակին։ Ան կիսով կանտեսե այն փաստը, որ շատ թյամբ տոքթոր տկն. փրոֆ. Ադ- միայն հայ է, փափագեցավ բժիշկներ կլքեն Ռումանիան՝ րիանա Սարահ Նիքայի։ Ինձ եկեղեցական պաշտոնական աշխատելու համար եվրոպա- ամբողջովին նվիրած եմ ոչ միայն պսակադրությունը կատարել կան այլ երկիրներու, կամ երիտասարդ բժիշկներու ձևա- Պուքրեշի Հայոց Եկեղեցվո մեջ ԱՄՆ-ի մեջ և իր հիվանդները վորմանը, բայց նաև ֆիզիոթե- և իր աղջնակն ալ հայկական կշարունակե բժշկել քնքշորեն րապևտներուս՝ ըլլալով վերա- ծեսով կնքեց։ Դժբախտաբար, կանգնողականբժշկությանխում- ժամանակի պակասը մեզ խանև հարգանքով։ Առավել, 2014թ.-ին իր հոր՝ բի զորեղ անդամներ։ Բժշկա- գարեց, որպեսզի ավելի հաճախ ծագումով հայ, Երվանդ Նիկո- կանհետազոտականգործունեու- այցելենք եկեղեցի և ակումբ, ղոսյանի մահեն հետո ան կազ- թյան հարուստ փորձ ունիմ, բայց հայ համայնքը ավելի շատ մակերպեց հինգ ցուցահանդես- մասնակցած ու ղեկավարած եմ Ararat խմբագրության միջոներ երկրի տարբեր քաղաք- քանի մը բազմակեդրոն, միջազ- ցով կճանչնանք և մանավանդ ներու մեջ։ 2017թ.-ի սկիզբին քանի գային նախագիծեր և ուսում- Միհայ Ստեփան Գազազյանի մը հարցերով դիմեցի զինքը նասիրություններ։ Ունիմ նաև և շատ գնահատելի պրն. Պետբժշկական կարիերայի, ինչպես հրապարակախոսականնշանա- րոս Խորասանճյանի: Անոնց նաև ճանչցված նկարչի մեծար- կալի գործունեություն, կփորձեմ աջակցությամբ ալ կրցա կազ10
01-02/2017
մակերպել երկու ցուցահանդեսային ձեռնարկներ նվիրված հորս՝ Երվանդ Նիկողոսյանին։ Անոնք հնարավոր դարձուցին հրատարակելու հետմահու իր աշխատանքներու առաջին ցուցակը, ուր ներկայացված էին 2014թ. նոյեմբերին Պուքրեշ Պոկտան Միհայ Ռատու պատկերասրահին մեջ ցուցադրված գործերը։ Վարպետ ճազմեն Հարրի Դավիթյանը իր մենահամերգը ունեցավ հորս հիշատակին նվիրված այս ցուցահանդեսին առիթով։ Ուրեմն, կաշխատիք երկու կլինիկաներու մեջ և ներկա կըլլաք շատ մը գիտական ձեռնարկներու, կարողություն ունիք կազմակերպել նաև Երվանդ Նիկողոսյան նկարչին գործերու շատ մը ցուցահանդեսներ։ Որքա՞ն դժվար էր գտնել ցուցահանդեսիհամարանհրաժեշտտարածք։ Ունեցա՞ք նաև Ռումանիո Հայոց Միության աջակցությունը։ Իրապես, հորս մահեն ետք հինգ ցուցահանդեսներ կազմակերպեցի, որոնցմե մեկը Պուքրեշ, մյուսները Պըրլատ, Սինայա, Թիմիշոարա և անցյալ տարի Ռըմնիքու Վըլչեա։ Ամեն տեղ կատարյալ կազմակերպվածության հանդիպեցա, մշակույթի բացսիրտ մարդոց, որ կճանչնան և կգնահատեն հորս ստեղծագործությունները ու ուզեցան արթուն պահել իր հիշատակը։ Այս տեղերեն յուրաքանչյուրի մեջ նվիրատվություններ ըրի իր աշխատանքներեն, որ պիտի դառնան կազմակերպող թանգարաններու կամ պատկերասրահներու սեփականությունը։ Ցուցահանդեսները ընդարձակ կերպով լուսաբանված էին ԶԼՄ-ներու կողմե և մեծ հետաքրքրություն առաջացուցին հանրության մեջ։ Ինչպես արդեն ըսի ինձ մեծ չափով
9-10/2016
11
Հրանտ Ավագյան։Մտադի՞ր եք հետևել անոր օրինակին։
աջակցեց Ռումանիո Հայոց Միությունը և հայ ծագումով բազում անձնավորություններու մասնակցությունը և անոնց մեջ հնչեղ անուններ՝ Վարուժան Ոսկանյան, Վարդան Առաքելյան, Հարրի Դավիթյան, Պետրոս Խորասանճյան, Մատլեն Գարագաշյան նաև Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան պրն. Համլետ Գասպարյան, Ձերդ գերազանցությունը ելույթ ունեցավ Պուքրեշի ցուցահանդեսի բացման առթիվ։ Ինչպես նկատեցիք շատ դժվար էր ինծի համար՝ նկատի առնելով մասնագիտական զբաղվածությունս, ներքաշվիլ այսպիսի գործի մը 12
01-02/2017
Գիտեմ և ինձ պատիվ կբերե տկն. Գարագաշյանին վարմունքը։ Անշուշտ կփափագիմ հետևել անոր օրինակին և կուզեմ փորձել խնդրագիր մը ընել Հայաստանի մեջ ևս ցուցահանդես բանալու համար։ Երբեք չեմ տեսած իմ նախնիներուս ծննդավայրը։ Հայրս շատ լավ ընդունված էր Հայաստանի մեջ, միակ իր այցը ըլլալով Երևան 80-ականներուն` խումբ մը այլ արվեստագետներու հետ։ Միշտ խանդավառ կերպով կպատմեր իր տեսածներու ու հայերու հյուրասիրության մասին։ Կարելի է արդեն գիտեք, որ հայրս շատ գրած էր այդ մասին, ունեցած է շատ ծանր պատանեկություն, քանի որ իր ամբողջ ընտանիքով բռնագաղթի ենթարկվեցավ ԽՍՀՄ-ի մեջ՝ Ղազախստան 1941-1948թըվականները։ Եւ այս բոլորը այն մեղքի համար, որ ռումեն քաղաքացի եղած էր։ Մեծ հայրս՝ Օվաննես Նիկողոսյան ինժեներ-մեխանիկ, ուսում առած էր Մյունխենի մեջ և հետո հասմեջ, բան մը՝ ինչը ինծի համար տատված Օտեսա, որպես վիշատ հաճելի էր, բնավ ինձ րավոր փախստական Առաջին չհոգնեցուց։ Հուսով եմ,որ պի- Համաշխարհային պատերազմի տի հաջողիմ շարունակել ցու- ժամանակ և հոն ալ ճանչցած ցահանդեսներու կազմակերպու- է մեծ մորս, ան ալ փախստամը թե՛ երկրի և թե՛ արտասահ- կան Կալացեն։ Հոն հիմնած է մանի մեջ։ ընտանիք և հոն ալ ծնած են իր չորս երեխաները անոնց մեջ և 2016թ.-ի հոկտեմբերին լրագ- հայրս։ Դժբախտաբար, անոնք րող Մատլեն Գարագաշյանը ըլլալով հայազգի քաղաքացի«Պատուհան» խորագրով կտավը ներ ռուսական հեղափոխուստորագրությամբ Երվանդ Նի- թենեն ետք չկրցան վերադառկողոսյանի՝ նվիրատվություն նալ Ռումանիա, քանի որ այդ ըրած է Հայաստանի Ազգային ժամանակամիջոցին անոնք Պատկերասրահին, ուր ցու- կգտնվեին Ուքրաինա։ Հայրենացադրված են Ռումանիո այլ սերներ ըլլալով, չհրաժարեցան արվեստագետներու գործեր ևս, ռումեն քաղաքացիութենեն և ինչպես Չիկ Տամատյան և մշտապես հույս ունեին, որ
կվերադառնան տուն՝ Ռումանիա ուր բոլոր անոնց հարազատներն էին, տունը և այլ շինություններ։ Ցավոք սիրտի, 1941թ-ի սանձազերծված ռումանո-սովետական ռազմական գործողություններուն հաջորդեց անոնց աքսորումը։ Հայրս շատ նկարեց համակեդրոնացման ճամբարին մեջ իր եղբորը՝ Լեոնարդին հետ միասին։ Ընտանիքը պահեցին նկարելով, որովհետև ռուսերը ըլլալով արվեստի երկրպագուներ անոնց համար կստեղծեին որոշ դյուրություններ, որպեսզի կրնան գոյատևել ամենադըժվար պայմաններու մեջ։ Ահավասիկ ինչու հայրս, 1989թ-ի հեղափոխութենեն հետո իր բարեկամ մեծ նկարիչ Փաուլ Գերասիմի հորդորով սկսավ կտավին հանձնել ճամբարներու շրջանի իր հիշողությունները։ Նույնիսկ համայնավարության եռուն շրջանին հայրս նկարչության միջոցով կարտահայտվեր ազատորեն։ «Պատուհաններ»-ու շարքը, որ զինքը կհալածեր շատ երկար ժամանակ ներշնչված թերևս գուլակի մեջ բանտարկության շրջա-
նին։ Դժբախտաբար, իր կյանքի վերջավորության գլաուկոման խլեց իր ամենեն թանկագին բանը՝ տեսողությունը։ Փորձեցին ամենատարբեր բուժումներ, միջամտություններևչկրցան հաջողիլ։ Հակառակ այս բոլորին ան շարունակեց։ Նկարչությունը իր կյանքն էր։ Արվեստանոցը հյուրընկալեցին երկու երիտասարդներ, որ իրեն օգնեին նկարելու ատեն՝ պրն. Քրիսթիան Տիցցու և պրն. Մարիան Տոպրե։ Իր համար ներկապնակը կկարգավորեին որոշ դասավորությամբ, որ ան հիշեր և աշխատեր։ Կնկարեր կրքոտ և նյարդայնացած, որ չէր կրնար տեսնել իր ստեղծած գործը։ Կյանքի վերջին երեք տարիները կնկարեր տունը` պզտիկ սենյակի մը մեջ, վերածված արվեստանոցի։ Կփորձեի զինքը օգնել, երբ ժամանակ կունենայի և որքան կրնայի։ Պրն. Գերասիմի համար հրաշք մըն էր հորս ունեցած աշխատելու փափագը և կարողությունը մինչ իր կյանքի վերջին պահը, վերջին տարիները բոլորովին կույր։
Հայրս ազատ մտածողության տեր մարդ էր, բայց հալածված բանտի մեջ անցուցած մանկության և պատանեկության հիշողություններով ։
Մտադի՞ր եք կազմակերպել ծավալուն ցուցահանդես մը Հայաստանի մեջ, եթե օգնություն ընդունիք ռումեն պետության կողմե։
Արտակարգ բան կըլլար, եթե կրնայի մասնակցիլ Հայաստանի մեջ ցուցահանդեսի մը կազմակերպմանը։ Ծախսերը սակայն շատ մեծ են անձամբ ինծի համար։ Եթե հայ համայնքը, կամ նույնիսկ ռումեն պետությունը կրնար մասնակցությունը բերել շատ գեղեցիկ բան մը կըլլար։ Նույնիսկ չեմ համարձակիր հուսալ։ Քանի մը աշխատանքներ նվիրատվություն կընեի, քանի որ հորս նման մեծարժեք գեղարվեստագետ մը պետք է, որ մնա աշխարհի արվեստի պատմության մեջ։
Անտրեա Պարպու
9-10/2016
13
ՔԱՌՈՐԴԸ ԵՎ ԱՄԲՈՂՋԸ «Ոչ ան, որու ծնողները հայ են հայ է, այլ ան, որուն երեխաները հայերեն կխոսին» Նախքան մտնալը մեր նյութին մեջ, ես պիտի հիշեմ հին պատմություն մը 60-70թթ. տարիներեն, երբ թերթ մը կհաղորդեր, թե Իսրայելի մեջ կայացավ հրեա 70 միլիարդատերերու համաշխարհային համագումարը, ուր եւ որոշվեցավ դադրեցնել ֆինանսական օգնությունը Իսրայելի կառավարությանը, քանի որ փողը կգոլորշիանար բյուրոկրատիայի բարդ ուղիներով։ Փոխարենը որոշեցին անմիջականորեն ներդնել՝ ի նպաստ, Իսրայելի արդյունաբերության, կրթության եւ գիտության։ Արդյունքները անմիջապես տեսնվեցան։ Անշուշտ, մենք չունինք այդքան շատ միլիարդատեր,բայց մենք փոխարենը ունինք արժեքավոր, գնահատված մասնագետներ բոլոր երկրներու մեջ տարբեր ոլորտներե ներս, մասնագետներ, որ հարուստ փորձ ունին առեւտրի, տնտեսական, թեքնիք եւ այլ բնագավառներու մեջ եւ անոնք ալ կրնան կեդրոնացած ուժերով Հայաստանի համապատասխան կարիքներու լուծմանը օժանդակել։ Մենք շատ լավ գիտենք, որ մեր խռով անցյալի հետեւանքով, լեցուն տարփանքներով՝ զավթիչներեն ու պատերազմներեն հարվածներ կրելով, ունեցանք արտագաղթի քանի մը ալիքներ եւ առաջացավ Սփյուռքը։ Այսօր բազմաթիվ հայեր կապրին սփյուռքի մեջ։ Բովանդակ աշխարհի 10-12 մլն. հայերեն մոտ մեկ քառորդը միայն 14
01-02/2017
կբնակին Հայրենիքի մեջ։ Այս մեծ անարդարություն մըն է եւ ոչ մեկը կաճապարե շտկել (1920թ. ԱՄՆ-ի նախագահը փորձ մը ըրավ, բայց այդ պահը մենք չկրցանք գործածել) եւ ատով իսկ դարձանք աքսորված ժողովուրդ եւ մեր տարածքներու մեծ մասը մնացին օտարներու տիրապետության տակ։ Եւ ահավասիկ 1991թ.-ին, Երկիրը ձեռք բերավ միջազգայնորեն ճանչցված քաղաքական անկախությունը։ Հայաստանի տնտեսությունը նախկին ԽՍՀՄ կեդրոնացված համակարգին մաս կկազմեր միայն։ Այս համակարգին անհետացումեն ետք ալ Հայաստանի տնտեսությունը դարձավ ոչ ֆունկցիոնալ, ասոր գումարվեցավ նաեւ տնտեսական շրջափակումը՝ նախահարձակ դրացիներու կողմե, որն ալ բավական վնաս բերավ մեր Երկրին։ Երեւանը չունի դիվանագիտական հարաբերություններ ո՛չ Թուրքիո եւ ո՛չ ալ Ատրպեճանին հետ։ Գոց սահմանները եւ աղքատ ենթակառուցվածքները կքայքայեն տնտեսությունը, այս առումով նույնիսկ բարենպաստ ջանքերը Իրանին հետ,(որ նորմալ հարաբերություններու մեջ է Հայաստանին հետ), շատ դանդաղ կընթանան։ Շրջափակումին վերացումը դարձավ հրատապ։ Տնտեսական լճացումը ոչնչացուց աշխատատեղեր եւ որն ալ հանգեցուց արտագաղթի՝ աշխատանք փնտրելու նպատակով,
սկզբնական շրջանին նախկին խորհրդային տարածքեն ներս, իսկ ներկայիս ավելի հեռավոր ուղղություններով։ Վերջին արտագաղթածներեն քիչերը կվերադառնան, մեծամասնությունը կբնակին այլ երկիրներու մեջ։ Այսպիսով՝ տնտեսական եւ քաղաքական պատճառները ժողովրդագրությունը կքայքայեն։ Ներկայիս մենք՝ սփյուռքահայերս, ազգի մեծամասնությունն ենք։ Այս պահուն, եթե կազմակերպվին միջազգային ընտրություններ Հայաստանի Խորհըրդարանին համար, ապա պատգամավորներու երեք քառորդը նաեւ այլ երկրի քաղաքացիներ պիտի ըլլան... Բայց անոնք պիտի քվեարկեն այն հրատապ խնդիրները զոր կբարձրացնեն մեկ քառորդին պատգամավորները, որոնք սակայն սերտորեն կապված են առկա խնդիրներուն եւ գիտակ են ատոնց մանրամասնորեն։ Ըստ էության, խնդիրը այն է, որ հարկ է կառուցել երկիր մը, որն ալ մեր թոռներուն համար ըլլա հուսալի, կայուն, բաղձալի Հայրենիք մը։ Երբ Նախագահ Վ. Վիլսոնը ներկայացուց 1920թ. Անկախ Հայաստանին քարտեզը ներառյալ 7 վիլայեթները եւ ելքը դեպի Սեւ ծով,ան մեկնաբանեց իբրեւ լուծում այս տարածությունը մատնանշելով, որպես անհրաժեշտություն հայ ժողովրդին համար՝ վերականգնելու ժողովրդագրական կշիռը։ Հետեւաբար ան դեպի ա-
պագան կնայեր։ Մենք ալ մեր կարգին պարտավոր չե՞նք նայելու դեպի ապագան։ Այնպես որ ես կրկին կհարցնեմ.՝ ի՞նչ տեսակ պիտի ըլլա մեր թոռներուն Հայրենիքը։ Քանի որ մենք մեծամասնություն կկազմենք, արդյո՞ք պատասխանատվություն մը չունինք մե՛նք եւս, բազմաթիվ ձեւերով ապահովելու մեր ՀԱՅ ՏՈՒՆԻՆ ամրապնդումը, մեր լուման բերելու անոր ալ ավելի զորացման համար։ Երկիրը, ուր կապրի մեր ժողովուրդի մեկ քառորդը արդյո՞ք հարազատ չէ այն երեք քառորդին,ովքեր կապրին 60-70 օտար երկիրներու մեջ։ Հայաստանի Վարչապետ Կարեն Կարապետյանը դիմում մը ուղղեց սփյուռքին, որպեսզի ան եւս որոշ չափով լծվի Հայաստանի առջեւ ծառացած խնդիրները լուծելու աշխատանքին։ Ան մանրամասներ չի ներկայացներ, սակայն ատոնք ինքնին կհասկցվին՝ ոեւէ ներգրավվածություն, օգտակար պիտի ըլլա։ Սակայն առանց կազմակերպվածության, մտադրությունները կրնան մնալ միայն իբրեւ գեղեցիկ երազանքներ թուղթին վրա։ Անշուշտ, դուք կրնաք երեւակայել անմիջական գործողության տարբեր ձեւեր. Ոչ ոք կրնա տեղվույն վրա հարմար եւ արդյունավետ լուծում գտնել։ Ոչինչեն առավել նախընտրելի է, մեր առաջարկած գաղափարը, եթե ոեւէ մեկուն հետաքրքրե, ընտրե անկե հնարավորը օգտակարը եւ արդյունավետը։ Որպես օրինակ կրնանք հուշել, ստեղծել մասնագետներու խումբերուն կից Օժանդակ Աջակցության Խորհուրդ մը (ՕԱԽ) եւ անոնք ալ զբաղվին տարբեր անհրաժեշտ ուղղություն-
ներով, կամ զարգացնեն նախագիծեր եւ ծրագրեր տարբեր ուղղություններով։ Ատոնք կրնան զբաղվիլ շուկայական ուսումնասիրություններով, հումքի ներմուծման եւ վաճառման խնդիրներով, սարքավորումներու եւ թեքնոլոգիաներու զարգացման ծրագիրներով։ Այժմ հույժ կարեւոր է նաեւ Սփյուռքի Հայ Տնտեսական Ընկերություններու համագործակցությունը։ ՕԱԽ-ը կրնա կատարել ուսումնասիրություններ, բացահայտել հեռանկարները եւ միտումները տեղական, մարզային եւ այլ շուկաներու մեջ։ Ունենալ Թեքնիկ նախագըծման ծառայություններ (թեստավորման) վիրտուալ փորձարկման հիման վրա. Ինժեներա-թեքնիկական ծառայություններ եւ զարգացման ծրագրային գործիքներ. Վերապատրաստման ծառայություններ՝ կրթական (կազմակերպության կամ առաքման վայրը)։ Կազմակեր-
պել թեմատիկ հիմնախնդիրներուն վերաբերող համաժողովներ, ուր կներառնվին տնտեսական նպատակային միջազգային ընկերություններ եւ այլն։ Այս գործողությունները կրնան ընթանալ կամավոր հիմունքներով, կամ մասնակիորեն վճարվիլ տեղական կազմակերպություններու կողմե։ Համոզված եմ, որ մեր ընթերցողներու շարքերուն մեջ ալ կրնան գտնվիլ մարդիկ, որ ընդունակ ըլլան ավելի հետաքրքիր եւ պատշաճ առաջարկ ներկայացնել, քանի որ ի վերջո խնդիրը այն է, թե ի՞նչ երկիր պետք է աժանանանք ունենալ մոտակա կամ նույնիսկ հեռավոր ապագային, ուր պիտի ապրին մեր թոռները։
Արփիար Սահակյան
01-02/2017
15
Բուխարեստում տեղի է ունեցել Հրանտ Դինքի հիշատակին նվիրված միջոցառում
Ռումինիայի մայրաքաղաք Բուխարեստում տեղի է ունեցել Հրանտ Դինքի հիշատակին նվիրված միջոցառում, որին ներկա է գտնվել նաև Ռումինիայում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Համլետ Գասպարյանը: Այս տարի լրացավ հայկական Ակոս թերթի խմբագիր, Թուրքիայի երևելի մտավորականերից մեկի՝ Հրանտ Դինքի հրեշավոր սպանության 10րդ տարելիցը: Նա հայտնի էր իր անվախ ելույթներով, քաղաքական ամենախճճված խնդիրները մեկնաբանող համարձակ հոդվածներով ու հայրենասիրությամբ։ Այս օրերին ու շաբաթներին աշխարհի մի շարք երկրներում ու հայաշատ քաղաքներում տեղի ունեցան և դեռ շարունակվում են տեղի ունենալ հիշատակի միջոցառումներ ու բողոքի ակցիաներ, 16
9-10/2016
քանզի անցոնղ տասը տարիների ընթացքում Հրանտ Դինքի սպանությունը այդպես էլ չի բացահայտվել: Այս իրադարձություններին անմասն չէր նաև ռումինահայ համայնքը: Ռումինիայի Հայոց Թեմի առաջնորդ գերշ. Տ. Տաթև եպս. Հակոբյանի և Ռումինահայոց միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանի նախաձեռնությամբ փետրվարի 5ին Բուխարեստում տեղի ունեցավ հիշատակի միջոցառում: Օրը սկսվեց Ս. Պատարագի մատուցմամբ: Առաջնորդանիստ Ս. Հրեշտակապետաց Մայր Եկեղեցում, հանդիսապետությամբ Թեմակալ առաջնորդի, Ս. Պատարագ մատուցեց Կոնստանցայի և տարածաշրջանի հոգևոր հովիվ արժ. Տ. Օշական քհն. Խաչատրյանը: Ներկա էին նաև Ռումինիայում ՀՀ արտակարգ
և լիազոր դեսպան Համլետ Գասպարյանը, հյուպատոս Աշոտ Գրիգորյանը, Ռումինիայի Հայոց Միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը, Ազգային փոքրամասնությունների ղեկավար Վարուժան Փամբուկչյանը, թեմական ու ծխական խորհուրդների անդամներ և ուրիշներ: Սրբազան Հայրն իր քարոզում մեկ անգամ ևս ընդգծեց Հրանտ Դինք մտավորականի, լրագրողի և մարդու մեծությունն ու կատարած հսկայածավալ աշխատանքի կարևորությունը: Սրբազանը մասնավորապես նշեց. ,, ժամանակը ի զորու չէր ամոքելու կամ մոռացության մատնելու այն խորը վերքը, որը պատճառվել էր Հրանտ Դինքի ընտանիքի անդամներին, ընկերներին ու ամբողջ աշխարհասփյուռ հայությանը: Այս օրերին ու անցնող շաբաթների ընթացքում աշխարհի մի
շարք երկրներում ու հայաշատ քաղաքներում տեղի ունեցան և դեռ շարունակվում են տեղի ունենալ հիշատակի միջոցառումներ ու բողոքի ակցիաներ, քանզի անցնող տասը տարիների ընթացքում Հրանտ Դինքի սպանությունը այդպես էլ չի բացահայտվել: Ցավալի է, բայց միևնույն ժամանակ իրողություն է, որ մեկ տասնամյակ անց դատավարությունն այդպես էլ ի հայտ չի բերել սպանության իրական կազմակերպիչներին՝ անպատժելիության մթնոլորտ ստեղծելով Թուրքիայում լրագրողների և առհասարակ մտավորականների նկատմամբ այլ բռնությունների և սպանությունների, ինչպես նաև խոչընդոտ հանդիսանալով դրանց բացահայտման համար: Այսօր Հրանտ Դինք անունը ոչ միայն չի մոռացվել, այլ շարունակում է ուժ տալ իր գաղափարակիցներին ու հետևորդներին,,: Հավարտ Ս. Պատարագի կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն Հրանտ Դինքի հոգու հանգստության համար, որից հետո ծաղկեպսակներ զետեղվեցին եկեղեցու պարտեզում կանգնեցված Հայոց Ցեղասպանության նահատակներին նվիրված խաչքարի առջև: Հոգեհանգստյան արարողությունից հետո ներկաները հավաքվեցին Դուդյան մշակութային տանը, ուր տեղի ունեցավ միջոցառում՝ նվիրված Հրանտ Դինքի հիշատակին: Ներկա էին Ռումինիայի Հայոց Թեմի առաջնորդ գերշ. Տ. Տաթև եպս. Հակոբյանը, Ռումինիայում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Համլետ Գասպարյանը, հյուպատոս Աշոտ Գրիգորյանը, Ռումինիայի Հայոց Միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը, Ազգային փոքրամասնությունների ղեկավար Վարու-
ժան Փամբուկչյանը, գրող, քաղաքական մեկնաբան Պետրոս Խորասանջյանը, պատմաբան Սորին Անտոքին, Գաբրիել Արդրեեսկուն, հայ համայնքի ներկայացուցիչներ: Միջոցառումը սկսվեց Սրբազան Հոր օրհնությամբ ու բացման խոսքով: Սրբազանը մասնավորապես նշեց. ,,Հրանտ Դինքի սպանությունը բացահայտ ոտնձգություն էր ընդդեմ ազատ խոսքի, ժողովրդավարության ու այն գաղափարների, որի կրողն էր մեծ մտավորականը: Իբրև ճշմարտության առաջամարտիկ, անտեսելով բոլոր տեսակի սպառնալիքներն ու ոտնձգությունները, Հրանտ Դինքը բոլոր ամբիոններից պահանջում էր ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը, չհերքել պատմական իրողությունը և մերժողական դիրքորոշմամբ հանցակից չդառնալ երիտթուրքական ու օսմանյան իշանություններին: Լինելով հայ, Հրանտ Դինքը չէր պայքարում միայն հայ ժողովրդի պահանջատիրության համար, այլ ընդհանրապես պայքարում էր ամեն տեսակ անարդարության ու ապօրինությունների դեմ, մարդու իրավունքների ոտնահարման ու զանազան բռնությունների դեմ: Սակայն, ինչպես շուրջ 100 տարիներ առաջ, այնպես էլ այսօր, ժամանակակից Թուրքիայի իշխանություններն ընտրեցին խնդրի լուծման այլ ճանապարհ՝ սպանության, ոճրագործության և առաջավոր գաղափարներ կրող վառ անհատականությանը լռեցնելու հանցավոր ու անմարդկային ճանապարհը: Սակայն այս քաղաքական ու գաղափարական սպանությունը, ի հեճուկս Թուրքիո իշխանությունների, լիովին հակառակ ազդեցություն ու էֆեկտ ունեցավ: Հրանտ Դինքը հարյուր հազարավոր գաղափարակիցներ ունեցավ ինչպես Թուր-
քիայում, այնպես էլ աշխարհի զանազան անկյուններում, այդ թվում նաև բազում թուրք գաղափարակիցներ, որոնք պայքարում են ավելի դեմոկրատ ու քաղաքակիրթ երկիր ունենալու երազի համար”: Այնուհետև ելույթներ ունեցան դեսպան Համլետ Գասպարյանը, Սորին Անտոքին, Վարուժան Ոսկանյանը և Պետրոս Խորասանջյանը: Վարուժան Ոսկանյանը մասնավորապես շեշտեց այն հանգամանքը, որ Թուրքիան երբևէ չի կարող դառնալ դեմոկրատ երկիր, քանի դեռ չի ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը, երբևէ չի կարող դառնալ Եվրոմիության անդամ, քանի դեռ չի ճանաչել Հայոց Ցեղասպանությունը: Մեկ անգամ ևս փաստվեց այն հանգամանքը, որ քանի դեռ ոճրագործները չեն պատժվել, բռնություններն ու ապօրինություները շարունակելու են խաթարել մարդկության խաղաղ ընթացքը: Միևնույն ժամանակ հույս և վստահություն հայտնըվեց, որ ի վերջո արդարությունը հաղթանակելու է, ինչպես վաղուց արդեն հաղթանակել է մեծ լրագրողի ու մտավորականի գաղափարախոսությունը: Միջոցառումն ավարտվեց Առաջնորդի աղոթքով՝ հայցելով հանգստություն ու խաղաղություն Հրանտ Դինքի անմահ հոգու համար, հայցելով նաև Բարձրյալի օգնականությունն ու պահպանությունը Հրանտ Դինքի ընտանիքի, հարազատների ու գաղափարակիցների անվտանգության ու խաղաղ ընթացքի համար:
01-02/2017
ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ 17
ՍՈՆԿՈԹ ՔՐԻՇԹՈՖԻ ՄԱՀՎԱՆ 110 ԱՄՅԱԿԸ
Հունվար 24-ին լրացավ թրանսիլվանահայոց մեծ գիտնական Սոնկոթ Քրիշթոֆի մահվան 110 ամյակը: Ան ծնած էր 21 Մարտ 1843 թվին՝ Մուրեշ մարզի Պոկաթա գյուղը, Լվովեն Մոլտովա և հոնկե Թրանսիլվանիա գաղթած ընտանիքի մը մեջ: Մոր անունն էր Հրիփսիմե իսկ հորը՝ Հովհաննես Ասֆատուրյան: Ըստ որոշ աղբյուրներու անոնք ստիպված եղած էին հունգարանալ, ինչի հետևանքով փաստաթուղթերուն մեջ Խաչիկ Ասֆատուրյանը դարձավ Սոնկոթ Քրիշթոֆ: Կհաճախե Հայաքաղաք Կեռլայի դպրոցը (ուր աշակերտած է նշանավոր ուսուցիչ Կապրուշ Զաքարիաշին) և Ալպա Յուլիայի լիցեյը: Քսան տարեկան հասակին կդառնա տնօրենը Կեռլայի հայկական դպրոցի՝ ուր կդասավան18
01-02/2017
դե ավելի քան 4 տասնամյակ: Միաժամանակ կնվիրվի հայ մշակույթին: 1887-ին կհիմնե հունգարացած հայերու «Արմենիա» պարբերականը, որ լույս կտեսնե մինչև հիմնադիրի վախճանը: Ամսագիրը իր էջերուն մեջ ներառած է հայագիտական արժեքավոր հոդվածներ և ուսումնասիրություններ՝ շոշափելով հայկական ճարտարապետության, ազգագիտության կամ ժողովրդական բանահյուսության թեմաներ: Որպես թղթակից կաշխատակցի «Բանասեր», «Մշակ» և «Արևելք» հայկական պարբերականներուն: Լույս կընծայե թրանսիլվանահայերուն համար առանցքային կարևորություն ներկայացնող գիրքեր, ինչպես են «Հունգարիո հայ գերդաստաններու ծագումնաբանությունը», «Հունգա-
րիո հայոց ազգագրությունը» կամ ալ Մովսես Խորենացիի «Հայոց պատմության» հունգարերեն թարգմանությունը: Իրականին թրանսիլվանահայոց հանրագիտարան մը հանդիսացող իր ամենեն կարևոր աշխատությունը՝ «Արմենոպոլիս-Կեռլա քաղաքի մենագրությունը» լույս կտեսնե քանի մը հատորներով: Հայոց վերածնունդի մասին երազող Սոնկոթ Քրիշթոֆը կընտրվի պատգամավոր, ինչպես նաև Սուրբ Ստեփան ընկերակցության և Թրանսիլվանիո ազգագրական ընկերակցության պատվավոր անդամ: Իր կյանքի երազանքն էր Կեռլայի հայկական թանգարանի ստեղծումը, ինչը մասամբ իրականություն դարձավ 1907 թվին՝ առաջին սփյուռքահայ թանգարանի հինադրման տարին: Անձնական համեստ կյանք վարած Սոնկոթ Քրիշթոֆը «Արմենիա» ամսագրի մեջ հրապարակած իր խմբագրականներեն մեկուն մեջ կգրե, թե «մեր պարտքն է զոհաբերել մեր կարողությունը, ուժը, ունեցվածքը և առողջությունը հանուն մեր ազգի»: Կվախճանվի 24 Հունվար 1907 թվին, Կեռլայի մեջ, ուր ալ մեծ պատիվներով կթաղվի Մայր տաճարի գետնադամբարանի մեջ: Իր գերեզմանագիրը պերճախոս է. «Հոս կհանգչի Սոնկոթ Քրիշթոֆը, Հայկական վարժարանի ուսուցիչ, «Արմենիա» ամսագրի խմբագիր, Հայկական թանգարանի առաջին տնօրեն, ով որ իր ամբողջ կյանքը նվիրած է հայապահպանման վեհ նպատակին... Defunctus Adhoc Loquitur (Մեռածն ալ կխոսի)»:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՆՏՈՆՅԱՆ
2017
IAN-FEB
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
Pe 19 ianuarie 1942 s-a născut actrița de origine armeană Daniela Anencov
Îi spunem La mulți ani actriței Daniela Anencov, născută la 19 ianuarie 1942. A rămas în memoria românilor pentru personaje de legendă: păpușa AȘCHIUȚĂ și – în anii 90 – pentru clovnul HAPCIU. Daniela Anencov a fost crainică a TVR între anii 1960 și 2000 și s-a dedicat atât scenei – teatrului pentru copii – cât și emisiunilor pentru cei mici . În 1958, la un an de la înființarea Televiziunii Publice, în echipă era cooptată și eleva de liceu Daniela Anencov, care, în scurtă vreme, devenea celebră alături de păpușa Aschiuță. Cu Așchiuță și Daniela au crescut generații întregi de copii. Puțini știu că îndrăgita actriță este de origine armeană tatăl ei, Iacob Anencov, fiind medic și artist plastic. Era născut la Hâncesti, aproape de Chișinău, o mică localitate cu populație armeană, unde se afla și renumita moșie a lui Manuc-Bei. După 1990 ea a fost invitată la o serbare a copiilor armeni de la Biblioteca Dudian din București unde a venit cu… Așchiuță. Iată o fotografie document de la acel moment.
Pe 9 ianuarie 1924 s-a născut Serghei Paradjanov
Serghei Paradjanov (în armeană Սարգիս Հովսեփի Փարաջանյան, Sargis Hovsepi Parajanyan) s-a născut pe 9 ianuarie 1924 la Tbilisi (Georgia) și a murit pe 20 iulie 1990 la Erevan După cum scria criticul de film Elena Dulgheru „Numele marelui regizor armean dizident, născut la Tbilisi în 1924 şi impus pe plan internaţional cu UMBRELE STRĂMOŞILOR UITAŢI (1964) şi, peste patru ani, cu Sayat Nova (Culoarea rodiei) este rostit destul de rar, chiar şi în cinemateci. Şi pe nedrept. Aportul său novator la limbajul cinematografului, ca şi elevaţia spirituală a mesajelor filmelor sale îi conferă un loc cu totul privilegiat (dar şi anevoie de desluşit) în „panteonul” artelor ecranului. Sedusă de dizidenţa sa antisovietică şi de stridenţele biografice, critica occidentală (la fel ca şi cea sovietică) nu a sesizat polifonia mesajului religios al operei sale, strecurat discret şi codificat sub apanajul avangardist cu iz exotic, extrem de original şi de contrariant al acesteia. Astăzi, lucrurile pot fi văzute şi înţelese la adevărata lor valoare. Cu toate că, la lansare, nu a obţinut nici un premiu, poemul cinematografic Sayat Nova (Culoarea rodiei) este capodopera indiscutabilă a lui Paradjanov. Toate filmele sale ulterioare se hrănesc din acesta dar, chiar dacă vor dezvolta unele teme lăsate aici în subsidiar, nu îl vor egala niciodată. http://www.parajanov.com/ http://parajanovmuseum.am/
9-10/2016
19
Viața fără memorie nu este viață
La Biserica armenească Sfânta Cruce de la Suceava a avut loc o slujbă de pomenire a sufletelor nevinovate, ucise în anul 1915. La slujbă a participat și corul Ciprian Porumbescu. Vocile melodioase ale celor care au adus un omagiu victimelor genocidului au răsunat în inimile celor prezenți cu putere, intensificând momentul. Afirm prin aceste cuvinte să nu uităm și doresc să stârnesc în noi înșine sentimentul de compasiune și respect față de miile de oameni uciși în acea cruntă catastrofă, trăind cu dorința de pace eternă, precum și pentru conștientizarea și asumarea de către poporul român a existenței acestui holocaust. Ca urmare a lecturilor mele în legătură cu o tematică istorică pusă în discuție încă din anul 1948 până astăzi, am ajuns să constat că problema Genocidului Armean este o reflecție a evenimentelor petrecute în Primul Război Mondial. Perspectiva mea de român este una subiectivă în ceea ce privește masacrul la care a fost supus poporul armean. Dacă ar fi să mă ra20
01-02/2017
portez la mentalitatea membrilor politici care au făcut parte din Imperiul Otoman, Turcia de astăzi, am constatat că aceștia au avut scopuri clare atât din punct de vedere politic, cât și social, economic, cultural, în dorința de a elimina un neam, considerat inferior așa cum erau considerați spre exemplu în România, evreii și romii. Făcând o paralelă între cele două episoade care ne-au marcat istoria la nivelul întregii lumi și anume genocidul armenilor de la 1915 și holocaustul evreilor, este de menționat faptul că omul, indiferent de rasă și neamul din care se trage, poate naște în forul său interior o ură mai mult sau mai puțin explicabilă care, prin intermediul politicii, crește și capătă forțe nebănuite și poate influența declanșarea unui conflict real care anihilează mentalitățile oamenilor. Astfel, conflictul se extinde și prin puterea convingerii și a manipulării se vor naște noi mentalități, noi valori, dar care au la bază, în cazul de față, rasismul și xenofobia.
Armenii care au reușit să se refugieze au ajuns și în România, aceasta fiind una dintre primele țări care au acceptat să le ofere ajutor. Acest fapt este apreciat în concordanța timpurilor de acum, mai ales de reprezentații armenilor de azi, din țara noastră, care nu uită ceea ce au făcut românii pentru acest neam. Dezamăgitor este faptul că România, în tot acest timp, nu și-a asumat recunoașterea acestui genocid, însă nici nu a negat existența lui. Se spune despre suferință că ar fi călăuza care ne însoțește în urcușul care transformă animalul în om. Totuși, mă întreb dacă suferințele și torturile prin care au trecut acești oameni au avut același scop, însă mă înșel, și tind să cred că s-a întâmplat tocmai opusul. Suferința este cea care înnobilează, dar nu pe cei care o provoacă, ci pe cei care o suportă, asupra celor care năvălesc necazurile. Prin intermediul sucursalei sucevene a Uniunii Armenilor din România am avut posibilitatea să întâlnesc niște oameni minunați, care mi-au deschis noi oportunități de a învăța și a cunoaște mai multe despre istoria noastră, și totodată despre acest masacru îngrozitor asupra unei întregi populații. Este timpul ca noi, tânăra generație să conștientizăm că trecutul, împreună cu prezentul, alcătuiesc un plan al viitorului, iar fără trecut, trăim un prezent căruia îi lipsește memoria trecutului; memoria noastră e coerența noastră, rațiunea noastră, sentimentul nostru, chiar și acțiunea noastră. Avem datoria să recunoaștem Holocaustul armenilor. A omorî un armean, cum mai târziu a omorî un evreu sau un bos-
niac, un individ aparținând unei colectivități stigmatizate drept în plus față de satisfacerea tuturor cerințelor, e ca și cum ai scăpa de o insectă pernicioasă. Un secol de durere, memorii rămase tatuate în mințile și inimile noastre răscolite și chinuite poartă amintirea celor chinuiți. Comemorarea și conștientizarea acestei drame profunde prin care a trecut poporul armean reprezintă astăzi demersuri obligatorii pentru ca lumea noastră să deprindă lecția trecutului. Totodată, recunoașterea unei tragedii istorice de proporțiile celei petrecute acum peste 100 de ani reprezintă un semnal important și necesar pentru a smulge din rădăcini intoleranța, ura, rasismul și xenofobia. În amintirea armenilor uciși cu sânge rece în Primul Război Mondial, la Suceava au fost plantați brazi argintii, la Mănăstirea Hagigadar. Pomul este un simbol al nemuririi și al vindecării sufletului. Prin crengile sale, el se întinde spre Soare pentru a se hrăni cu energie. În frunze este adunată toată această hrană care este prețuită prin transformarea sa în muguri, mai apoi în floare, care în cele din urmă va da mâncare dătătoare de viață – fructul. De fiecare dată când acești pomi fac
muguri de floare, pot simți o legătură inexplicabilă prin care realizez că sufletele celor pierduți se află în aceștia. Rădăcina este cea care sapă adânc în sufletul Pământului. Aici, pomii au prins rădăcini în solul sacru în care, acum mai bine de 100 de ani, s-a scurs ca dintr-un afluent, sângele atâtor oameni uciși fără milă. Prin plantarea acestor pomi, ne dezvăluim o conștientizare a Sinelui și a celorlalți, și în primul rând ne arătăm compasiunea și respectul față de acest neam încercat de soartă. Au fost ca niște furtuni în deșert; umbre mișcătoare printre oamenii vremii, considerați a fi nimicuri. Își doreau un singur lucru: să trăiască. Tot ceea ce s-a înfăptuit a-
tunci, are ecou și pe lumea cealaltă, cum are și astăzi printre noi. Genocidul este un foc nestins, simțit în gând, în suflet, în trup ca o văpaie care te răscolește. Durerea unei mame când și-a pierdut copilul sau un copil rămas fără părinți, un oarecare om care și-a pierdut sau și-a văzut frații, tatăl, bunicii uciși este aceeași, indiferent de timpul în care trăim. Mulți spun că viața este ce vrei tu să fie, că tu o conduci, dar nu este adevărat, ea te conduce pe tine pentru că tu iei multe decizii greșite sau corecte, dar totuși lucrurile nu sunt cum vrei tu. În acest caz, acestui popor ocrotit de Dumnezeu, destinul le-a fost ales de către societate, o întâmplare din care, noi, mușuroaie de furnici în lumea asta mare, nu trebuie să lăsăm să se mai repete o asemenea catastrofă; este inuman. Trebuie să profităm de viața pe care o avem, pentru că este unică și extraordinară, așa cum este ea. Ne oferă atâtea bucurii cât și tristeți peste care trebuie să trecem, fără să putem alege. Noi oamenii suntem ca o stea care se naşte şi va arde, fiind cu atât mai luminoasă cu cât am acumulat mai multă lumină, avem o durată de lumină care o dăm in fiecare clipă. Groaza cea mai mare
01-02/2017
21
o avem prin frica de sigurătate, de moarte şi lipsa de iubire. Viața în general ține de suflet, dragoste, iubire, împlinire. Un suflet se naște cu un scop, acel scop este înțelegerea dragostei, împlinirea viselor și urmarea
22
9-10/2016
destinului. Lupta însă cu obstaco- viață înainte și suntem de abia la lele vieții pentru a ajunge la reuși- început de drum. tă… este sensul vieții. Viața, în general, are un sens pe care eu încerc să-l Verenca Denisa-Maria găsesc și să-l urmez și nu doar eu, elevă la Liceul Național ci și prietenii mei și colegii mei, în general noi toți cei care avem o Ștefan cel Mare Suceava
Mărturii din antichitatea timpurie/ ȘENGAVIT (Շէնգավիթ)
Locația face parte acum din cuprinsul urban al Erevanului. Primele săpături arheologice au fost efectuate încă din 1936-1938, de E. Bayburtian, apoi au continuat în anii 1958-1083 sub conducerea lui S. Sardarian, iar în prezent, cu începere din anul 2012 ele se desfășoară de o echipă condusă de H. Simonian. Situl arheologic ocupă o suprafață de 6 ha. Aici au trăit 3-5 mii de locuitori iar locația era de tip urban. Oamenii s-au așezat aici din a doua jumătate a mileniului IV î.H. și au stat acolo până în secolele XVIII-XVI î.H. Poziția Șengavitului era foarte prielnică. Sursa de apă potabilă și de pescuit era râul Hrazdan. Râul fusese zăgăzuit și ei și-au creeat lacuri de acumulare în scop piscicol. Arheologii au descoperit depozite pentru grâu, care aveau fiecare o capacitate de 4 tone. Cu aceste rezerve puteau să se hrănească 1.000 de oamnei un an întreg. La adâncimea de 3,25 m savanții au ajuns la nivelul vechiului teren. Au fost descoperite 6 nivele de construire și nu 3-4 cifră avansată de cercetările anterioare. Aceas-
ta denotă intensitatea locuirii în acest areal. Anul acesta, în partea de nord s-a descoperit un zid de piatră. Oamenii construiseră acest zid spre a apăra bogățiile pe care le dețineau, spune Simonian. Zidul era perfect, pentru timpul său, era prevăzut cu turnuri, un tunel secret ce ducea spre râul Hrazdan, un fapt singular, caracteristic pentru epocile mult mai târzii, a subliniat șeful expediției. Tot anul acesta au mai fost descoperite 2 complexe religioase-temple, distanțate la 40 m unul de celălalt. Până a se desoperi aceste construcții nu a fost semnalate edificii de tip templu la Șengavit. Unul din acestea și-a păstrat aspectul exterior destul de bine. Specialiștii l-au numit „Templul focului”. Camera, pe jumătate sub nivelul solului, era accesată de trei trepte, intrarea are o lățime de 90 cm. În față este un altar și un jertfelnic construit din lut. Probabil pe altar era așezat zeul cioplit din lemn. Urma acestei statui de lemn se deduce din adâncitura paralelipipedică de pe altarul în forma de semicerc. La dreapta intrării un vas ridicat din
cărămizi nearse era destinat păstrării cenușei „sfinte” rezultată din jertfe și care nu putea fi aruncată. Asta permitea întreținerea focului. Rezultă că aici era practicată o religie complexă. Au fost descoperite zeci de vetre de cult și până acum suntem martorii unui cult elaborat. Probabil focul era o imitație a soarelui dătător de viață. În alt loc s-a păstrat doar partea de jos a jertfelnicului. În față e o platformă pe care se pare că era vatra circulară. La timpul său a fost scoasă, dar se pot vedea gropile circulare pentru jertfe iar în fața lor platforma. Fundația a fost ridicată din pietre uriașe de bazalt pe care s-au ridicat pereții din cărămidă nearsă. Aceasta era tehica de construire caracteristic Șengavitului. Simonian nu exclude ca Sengavitul să fi fost un oraș de cult, unde ardea mereu un foc, erau aduse jertfe. În decursul săpăturilor din acest an s-a găsit o construcție cu fundație circulară a cărei pereți se îngustau în sus (ca un cort). Au procedat așa ca să fie mai ușor ca să le acopere cu grinzi. Motivele decorative ale pereților sunt uimitoare. Acstea sunt linii în zigzag și au fost colorate. S-au găsit urme de tencuială neagră și roșie. Pereții
9-10/2016
23
construcției au peste 2 metrii înălțime, o înălțime nemaiîntâlnită la construcțiile din lut. Acestea însă nu au fundații de piatră. Aici s-au mai gășit numeroase arme, ceea ce dovedește că viața nu era liniștită, au fost operații militare continue, iar ei au fost nevoiți să se apere. Situl arheologic a fost deteriorat notabil în 1950, în timpul construirii spitalului și a policlinicii. Acestea au fost ridicate în inima sitului și din cele 6 ha au mai rămas doar 2,5 ha. Simonian consideră că este vorba de o cultură indoeuropeană și opinia că aici au locuit hurriți sau semiți este falsă. Cerecetările arheologice necesită fonduri. Timp de 5 ani fondurile au fost asigurate de Ministerul Educației și Științei, care acum au fost epuizate. Simonian se va adresa Guvernului pentru asigurarea cercetărilor în continuare. Șengavitul este o așezare din neolitic (epoca bronzului) situată la S-V de Erevan. Cele mai vechi nivele de locuire ale așezării se raportează la neoliticul târziu.
24
după PanArm. Traducere de A. S. Foto: http://muse.widener.edu 01-02/2017
manga-badanegan
ԵՐԵՔ ՀԱՐՈՒՍՏ
Երեք մարդ կը վիճէին եւ չէին կրնար համոզվիլ միտքի մը շուրջ, կ’երթան Խիկար իմաստունին մօտ։ — Մենք,– կ’ըսէ առաջինը,–եկած ենք քեզ մօտ գիտնալու՝ մեզմէ ո՞ր մէկն է հարուստ։ — Դուն ըսէ,– կը դիմէ Խիկար իմաստունը առաջինին։ — Ես ոսկիի ու արծաթի, մալ ու ոչխարի, արտ ու արոտի տէր եմ, իմ հարստութեանս չափ չիկայ։ — Դուն ըսէ տեսնենք,– կը հարցընէ երկրորդին։ — Ես Ֆլան թագաւորին զօրապետն եմ, իմ թագաւորես երեք անգամ աւելի հարուստ եմ։ — Դուն ալ ըսէ, տեսնենք,– կը դիմէ երրորդին։ — Ես,– կ’ըսէ վերջինը,– ոչ ոս- մարդ եմ, իմ ունեցած – չունեցածս կի ու արծաթ, ոչ մալ ու ոչխար, գլխուս մէջ է։ — Ձեր երկուքէն աւելի հաոչ արտ ու արոտ, ոչ մէկ ունեցուածք ալ չունիմ, ես գիտուն րուստը ատ գիտունն է, անոր
Երկու եղբայր կ’ըլլան։ Շատ տաք օր մը՝ հնձելու կ’երթան։ Կէսօրին կը նստին կանանչ ծառի մը տակ, որ թանապուր ուտեն։ Մեծ դգալները կը հանեն եւ
ճաշամանին վրայ կը հարձակին, որ ուտեն։ Պզտիկ եղբայրը խորամանկ կ’ըլլայ, կ’ուզէ հնար մը գտնէ, որ շատ ուտէ։ Դգալը վար կը
հարստութիւնը ոչ կրնաք զաւթել, ոչ ալ կրնաք տեսնել,- կ’ըսէ Խիկար իմաստունը եւ անոնց վէճը կը լուծէ։
դնէ եւ մեծ եղբօրը կ’ըսէ,-Պետի ըսէ տեսնեմ, մեր հայրը ինչպէ՞ս մեռաւ։ Պետին դգալը մէկ կողմ կը դնէ, կը նստի երկար ու բարակ պատմութիւն կ’ընէ, թէ՝ ասանկ-ասանկ... Մինչեւ կը պատմէ, կը լմնցընէ, կը նայի կը տեսնէ ամանը պարապ։ Բան մըն ալ չի ըսեր, կ’երթայ իր հունձը շարունակելու։ Յաջորդ օրը կէսօրին հազիւ հունձէն վերադարձած՝ նոյն ծառին տակ թանապուր ուտելու ատեն պզտիկ եղբայրը կ’ուզէ կրկին խաբել մեծ եղբորը, կ’ըսէ. — Պետի, սիրելիս ես այն օրը լաւ չհասկցայ, հայրիկը ինչպէ՞ս մեռաւ։ — Փո՜ւհ ըրած է, փո՜ւհ, շունչը փչած ու մեռած է,–կ’ըսէ մեծ եղբայրը եւ դգալը առած կը մօտենայ ամանին։ 9-10/2016
25
Ռումինիայի Հայոց թեմում տեղի ունեցան Սումգայիթյան ցեղասպանության զոհերին նվիրված հիշատակի միջոցառումներ
Այս տարի լրացավ Սումգայիթյան ջարդերի 29-րդ տարելիցը: 1988 թվականի փետրվարի 26-ից 29-ը ադրբեջանական իշխանությունների աջակցությամբ Խորհրդային Ադրբեջանի Սումգայիթ քաղաքում տեղի ունեցավ հայերի զանգվածային ջարդ, որն իր դաժանությամբ ցնցեց համաշխարհային հանրությանը: Սումգայիթում հայերի զանգվածային ջարդերի նպատակն էր վախեցնել Լեռնային Ղարաբաղի հայերին, ստիպել նրանց հրաժարվել ազգային-ազատագրական պայքարից: Սումգայիթում հայերի կոտորածը կազմակերպված էր ամենայն մանրամասնությամբ: Տարբեր ազգությունների կողքին այնտեղ ապրում էին նաև շուրջ 18000 հայեր, որոնց համար 1988 թվականի փետրվարյան օրերը դարձան ճակատագրական. նույն ծրագրըված ցեղասպանությունը, նույն դահիճների ձեռքով: Պատմությունը կրկնվում էր: Այս առիթով փետրվարի 26-ին Բուխարեստում և Ռումինիայի Հայոց թեմի մյուս հայաշատ քաղաքներում, հավարտ կիրակնօրյա Ս. Պատարագի, տեղի ունեցան հոգեհանգստյան արարողություններ: Բուխարեստի առաջնորդանիստ Սրբոց Հրեշտա26
01-02/2017
կապետացՄայր Եկեղեցում, հանդիսապետությամբ Թեմակալ առաջնորդ գերշ. Տ. Տաթև եպս. Հակոբյանի, մատուցվեց Ս. Պատարագ, որին ներկա էին նաև Ռումինահայոց միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը, Ռումինիայում ՀՀ հյուպատոս Աշոտ Գրիգորյանը, թեմական ու ծխական խորհուրդների անդամներ, հավատացյալներ: Սրբազան Հայրն իր քարոզում մեկ անգամ ևս հիշեցրեց ներկա հավատավոր բազմությանը Սումգայիթյան դաժան ու անմարդկային իրադարձությունների մասին՝ մասնավորապես նշելով. «Այս ամենից 29 տարի է անցել, բայց ջարդերը չեն արժանացել համարժեք քաղաքական և իրավաբանական գնահատականի և այդպես էլ չեն բացահայտվել հանցագործությունների արմատները: Այն, ինչ հայ ազգաբնակչության հետ Սումգայիթում կատարվել է 1988թ. և դրանից հետո, ցեղասպանություն է: Կատարվել է մի ոճրագործություն, որը նպատակաուղղված էր Ադրբեջանում բնակվող ազգությամբ հայ քաղաքացիների բնաջնջմանը: Սումգայիթի նախճիրը դարձավ հայերի՝ Հայաստանի հետ միանալու
ցանկության պատասխանը, որի հիմնական նպատակն էր խանգարել հիմնախնդրի հնարավոր լուծմանը, Լեռնային Ղարաբաղի հայերին վախեցնել նոր արյունահեղութուններով և ստիպել նրանց, որպեսզի հրաժարվեն ազատագրական շարժումից: Այսօր մենք գլուխ ենք խոնարհում Սումգայիթյան անմեղ զոհերի հիշատակի առջև և համոզմունք հայտնում, որ մեր ժողովրդի հանդեպ կատարված հանցագործությունները և ոճրագործությունները կարժանանան համապատասխան գնահատականի և կդատապարտվեն ողջ մարդկության կողմից: Անպատժելիությունն ու միջազգային դատապարտման բացակայությունը ժամանակակից պայմաններում բերում են նոր ջարդերի և բռնությունների, որի ականատեսներն ենք այսօր»: Հավարտ Ս. պատարագի կատարվեց Հոգեհանգստյան պաշտոն բոլոր նահատակների հոգիների հանգստության համար, որից հետո ծաղկեպսակներ զետեղվեցին եկեղեցու պարտեզում կանգնեցված Հայոց ցեղասպանության նահատակներին նվիրված խաչքարի առջև: Հոգեհանգստյան կարգեր ու միջոցառումներ տեղի ունեցան նաև Կոնստանցայում, Սուչավայում, Ֆոկշանում և մյուս քաղաքներում: Աղոթում ենք բոլոր նահատակների հոգիների հանգստության ու խաղաղության համար՝ հայցելով Բարձրյալն Աստծո ողորմածությունը:
Յիշատակն արդարոց օրհնութեամբ եղիցի. ամեն:
Ռումինիայի հայոց թեմը մասնակցեց Էկումենիկ աղոթքի շաբաթին
2017 թ. հունվարի 18-25-ը Ռումինիայի մայրաքաղաք Բուխարեստում տեղի ունեցավ ամենամյա էկումենիկ աղոթք՝ «Աղոթքի շաբաթ քրիստոնյաների միասնության համար» վերտառությամբ: Որպես կարգախոս և նշանաբան այս տարի ընտրված էր Պողոս առաքյալի Կորնթացիներին ուղղված երկրորդ նամակի 5-րդ գլխի 18-րդ համարը. «Աստված Ինքը Քրիստոսի միջոցով աշխարհը հաշտեցրեց Իր հետ՝ անհիշաչար գտնվելով մարդկանց մեղքերի հանդեպ» (Բ Կորնթ. 5. 18): Էկումենիկ աղոթքին մասնակցում էին Ռումինիայի Հայոց Թեմը՝ ներկայացնելով Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին, Ռումին Ուղղափառ եկեղեցին, Գերմանիայի Լութերական Ավետարանական եկեղեցին, Անգլիկան եկեղեցին, Կալվին Բողոքական եկեղեցին, Հունգարական Լութերական եկեղեցին, Հունա-Կաթո-
լիկ եկեղեցին և Հռոմեական Կաթոլիկ եկեղեցին: Էկումենիկ աղոթքի շաբաթը բաժանված էր հետևյալ ընթացակարգով՝ Հունվարի 18 – միասնական աղոթք Գերմանական Լութերական Ավետարանական եկեղեցում, ուր խոսքի և քարոզելու իրավունքը վերապահված էր Հռոմեական Կաթոլիկ եկեղեցուն: Հունվարի 19 – միասնական աղոթք Սուրբ Սիլվեստրուի Ռումին Ուղղափառ եկեղեցում, ուր խոսքի և պատգամ փոխանցելու իրավունքը վերապահված էր Կալվինա Բողոքական եկեղեցուն: Հունվարի 20 – միասնական աղոթք Անգլիկան եկեղեցում, ուր խոսքով հանդես գալու իրավունքը վերապահված էր Հունգարական Լութերական եկեղեցուն: Հունվարի 21 – միասնական աղոթք Կալվին Բողոքական եկեղեցում, ուր քարոզելու ու խոսքով հանդես գալու իրավունքը
վերապահված էր Հայ Եկեղեցուն՝ ի դեմս Ռումինիայի Հայոց Թեմի: Թեմակալ առաջնորդ, գերշ. Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանի պատգամը ներկայացրեց Տ. Գրիգոր քահանա Հոլկան: Խոսելով աշխարհում ընթացող պատերազմների, բռնությունների ու ահաբեկչությունների մասին, Սրբազան Հայրն իր խոսքում մասնավորապես նշում էր. «Աշխարհի տարբեր կողմերում տարբեր ազգերի, կրոնների ու դավանանքների պատկանող մանուկներ ու պատանիներ, կանայք ու տարեցներ բռնության զոհ են դառնում կամ բռնում գաղթականության ուղին՝ ահռելի դժվարություններ հաղթահարելով կյանքի ապահովություն գտնելու համար: Որքա՜ն սրբավայրեր պղծվեցին և արժեքավոր կոթողներ կործանվեցին վերջին տարիներին Սիրիայում, Իրաքում, Արևելքի և Աֆիկայի երկրներում, որքա՜ն խաչքարեր ոչնչացվեցին Ադրբե01-02/2017
27
ջանում: Ճիշտ մեկ դար առաջ այս նույն ճանապարհն էր անցում հայ ժողովուրդը՝ հայտնըվելով ծանրագույն իրավիճակի առջև, երբ Ցեղասպանության հետևանքով կորցրել էր հայրենիքի մեծագույն մասը և, ունենալով մեկ ու կես միլիոն անմեղ նահատակներ, պայքարում էր իր գոյության իրավունքի համար»: Այնուհետև խոսելով Աստծո և մարդու հաշտեցման մասին՝ Սրբազան Հայրը մասնավորապես նշում էր. «Հաշտությունը մարդու կողմից վերադարձն է առ Աստված ո՛չ թե պատժի վախից մղված, այլ սեփական Հոր սիրուն դավաճանած լինելու գիտակցությամբ (Ղուկ. 15. 17-24)։ Հաշտություն, որ Քրիստոս պարգևում է մեզ խաչի վրա զոհաբերած Իր կյանքով: Պողոս Առաքյալն իր աստվածաբանության մեջ հաշտությունը ներկայացնում է որպես Աստծո ծրագիրը՝ Իր Միածին Որդու արյամբ ետ կանչելու և կրկին Իրեն մոտեցնելու Իր ցիրուցան եղած բոլոր զավակներին, և օտարացածներին, թշնամացածներին ու չարության գործերին նվիրվածներին Իր առաջ վերստին դարձնել սուրբ, անարատ, անբիծ (Կողս. 1.19-21)։ ՔրիստոնեականՀայտնության այս հիմնական գաղափարը Առաքյալի կողմից բացատրըվում է ամենայն մանրամասնությամբ. «Երբ մենք տակավին թշնամիներ էինք, Աստծո հետ հաշտվեցինք Իր Որդու մահվան միջոցով» (Հռոմ. 5.10)։ Առաքյալն ապա ընդգծում է, որ հաշտության նախաձեռնությունը միշտ Աստծունն է, Նա՛ մեզ հաշտեցրեց Իր հետ Քրիստոսի միջոցով. «Աստված Ինքը Քրիստոսի միջոցով աշխարհը հաշտեցրեց Իր հետ՝ անհիշաչար գտնվելով մարդկանց մեղքերի հանդեպ և պաշտոն տվեց մեզ, որ այդ հաշտությունը պատգամենք բոլոր մարդկանց» (Բ Կորնթ. 5. 18-20)։ Միև28
01-02/2017
նույն գաղափարն է արտահայտվում նաև Եփեսացիներին ուղղված նամակում (Եփես 2. 14-18)։ Այսպիսով, քրիստոնյայի համար հաշտությունն արդեն կատարված դեպք է, իրականություն, որի շնորհիվ մարդը կարող է իսկապես ուղղվել դեպի Աստված, դեպի Աստծո խաղաղությունը՝ հաշտ ու ներդաշնակ լինելով իր Արարչի, բնության ու ինքն իր հետ։ Ուրեմն, ներկայիս աններդաշնակ ընթացքն ու ոչ խաղարար կոչերը, ահաբեկչություններն ու պատերազմները միմիայն մարդկային ձեռքի ու Աստծուց հեռացած, չարի կապանքներում գտնըվող մտքի արդյունք են, մինչդեռ վերադարձի, հաշտության ու փրկության ճանապարհը վաղուց արդեն մատնանշված է մեր Տիրոջ՝ Հիսուս Քրիստոսի փրկարար զոհաբերությամբ ու հրաշափառ հարությամբ»: Հունվարի 22 – Աղոթք և Սրբազան Պատարագ բոլոր վերոնշյալ եկեղեցիներում: Հունվարի 23 – միասնական աղոթք Հայ Առաքելական առաջնորդանիստ Սրբոց Հրեշտակապետաց տաճարում, ուր խոսքով հանդես գալու իրավունքը վերապահված էր Ռումին Ուղղափառ եկեղեցուն: Էկումենիկ աղոթքին ներկա էին ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան տիար Համլետ Գասպարյանը, Ռումինիայի Հայոց Միության փոխնախագահ, ազգային փոքրամասնությունների ղեկավար Վարուժան Փամբուկչյանը, Հռոմեկան Կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս Կոռնել Դամիանը, Հունա-Կաթոլիկ եկեղեցու եպիսկոպոս Մախայ Ֆրացիլը, Լութերական Ավետարանական եկեղեցու փոխառաջնորդ, եպիսկոպոս Դանիել Զիկելլին, Կալվին Բողոքական եկեղեցու ներկայացուցիչ Զսոլդ Բելան, Վատիկանի ներկայացուցիչը Բուխարեստում, տարբեր եկեղեցիների
ներկայացուցիչ քահանաներ ու հոգևորականներ: Ռումին Ուղղափառ եկեղեցու ներկայացուցիչ, Ժուստինիան Պատրիարքի անունը կրող Աստվածաբանական ֆակուլտետի դեկան, արժ. Շտեֆան քահանա Բուքիուն հանդես եկավ զեկույցով, որից հետո ընթերցեց Ռումին Ուղղափառ եկեղեցու առաջնորդ Դանիել Պատրիարքի պատգամը՝ ուղղված էկումենիկ աղոթքի շաբաթվան մասնակից բոլոր եկեղեցիների ներկայացուցիչներին: Հունվարի 24 – միասնական աղոթք Հունա-Կաթոլիկ եկեղեցում, ուր խոսքով հանդես գալու իրավունքը վերապահված էր Գերմանական Լութերական Ավետարանական եկեղեցուն: Հունվարի 25 – միասնական աղոթք Ս. Հովսեփ Հռոմեական Կաթոլիկ եկեղեցում, ուր խոսքով հանդես գալու իրավունքը վերապահված էր Հունա-Կաթոլիկ եկեղեցուն: Բոլոր եկեղեցիների առաջնորդներն ու ներկայացուցիչներն իրենք խոսքում հատկապես շեշտադրում էին միասնության, քրիստոնեական եղբայրասիրության, Քրիստոսով հաշտեցման ու խաղաղության գաղափարները՝ ելնելով աշխարհաքաղաքական տիրող իրավիճակից: Էկումենիկ աղոթքի շաբաթն ավարտվեց նորից հանդիպելու վստահությամբ և այն մաղթանքով, որ Ողորմած և Ամենակարող Աստված մաքրի աշխարհը ամեն տեսակ չարությունից ու ողբերգություններից՝ պարգևելով սեր, խաղաղություն ու ներդաշնակություն:
Ռումինիայի Հայոց Թեմի մամլո դիվան
Կյանքեն հեռացավ Անդրանիկ Շալճյանը
ՌՀՄ-ը խոր վշտով կհայտնե, թե հունվար 23-ին իր մահկանացուն կնքած է դեռևս 1990-են ՌՀՄ տնօրինության հանձնախումբի անդամ Անդրանիկ Շալճյանը։ Անդրանիկ Շալճյանը տարիներ շարունակ եղած է Պուքրեշի Ուսումնասիրություններու և Նախագիծերու Էներգետիկ Ինսթիտուտի (ՈՒՆԷԻ) ղեկավար ինժեների օգնականը։ 1956-ին ան ավարտած է Պուքրեշի Փոլիթեքնիկ Ինսթիտուտի Էնեգետիկայի ֆաքուլթեի Ջերմաէներգետիկայի բաժինը։ Ավարտելեն ետք 1956թ. օգոստոսին ընդունված է ( ՈՒՆԷԻ)-ի ջերմամեքանիկայի բաժինը, ուր և աշխատած է մինչև 2013թ.-ը՝ 57տարի։ Իր գործունեությունը սկսած է Ջերմամեքանիկայի բաժինը իբրև ինժեներ նախագծող, աստիճանաբար բարձրանալով մինչև առաջին կարգի ինժեներ նախագծողի պաշտոնին։ Մասնագիտական ունակությունները թուլատրեցին վարելու
իր աշխատակազմի ղեկավարի պաշտոնը, այնուհետև ղեկավար ինժեներ ըլլալով նույն բաժնին մեջ։ Իր ունակություններու շնորհիվ, ան կրցավ ղեկավարել և համակարգել 300 հոգինոց անձնակազմին նախագըծային գործունեությունը։ Եղած է Թեքնիկո-Տնտեսական Հանձնախումբի անդամ, Հանձնախումբ մը, ուր կխրախուսվեին ՈՒՆԷԻ-ի կողմե ներմուծված բոլոր նախագծային աշխատանքները՝ երկրի և արտասահմանի ջերմակայաններու համար, կայաններ, որ էլեկտրական էնեգիա կարտադրեն և կամ էլեկտրական ջերմային էներգիան կմիացնեն քաղաքային և արդյունաբերական ջեռուցման համար։ ՈՒՆԷԻ աշխատակիցներու հետ համատեղ մշակած և ավելի զարգացուցած է Ռումանիո Էներգետիկ Համակարգը։ Համակարգած է նախագծերի մեծ մասի մշակումը,երկրի ջերմակայաններու համար նշենք Ֆընթընելի, Տոյչեշթի, Պուքրեշի հարավը, Պուքրեշին արևմտյան
մասը, Կրուզըվեշթը, Պուքրեշի Titan-ը, Պուքրեշի Progresu, Քրայովա Իշելնիցա, Տուրչեն, Պրըիլա, Սուչավա, Կալաց, Լուտուշ. Palas Գոնսթանցա, Փարոշեն, Տեվա, Ճուրճիու 20 և 30մվատ հզորության էներգետիկ խումբերու հետ։ Մեծ գործունեություն ծավալած է նմանապես Ռումանիայեն դուրս տեղակայված կայաններու հետ կապված, ինչպես Եգիպտոսի Ալեքսանտրիա քաղաքին մոտերքը եղած EL-MEX Ջերմակայանը, ուր և եղած է ինչպես նախագիծին ղեկավարը, այնպես ալ ռումեն մասնագետներու խումբին համակարգողը, որ թեքնիկ մասնագիտական օժանդակություն բերին մոտավորապես 4 տարի Pucheng Չինաստանի Ջերմակայանին՝ նախագծված ՈՒՆԷԻ կողմե օժտված Ռումանիա շինված հանդերձանքով և նյութերով, կայանը օժտված 330մվատ հզորության երկու խումբերով, Հնդկաստանի Singareni, Սիրիո Banias Ջերմակայանին զտման գործարանին առնչվող։ Պրն. Շալճյանին նախագծման գործունեության հետ կապված մասնավոր գլուխ մըն է, իր նախագըծած Չերնավոտայի Աթոմային կեդրոնի դասական մասը, Ռումանիո միակ Աթոմային կայանը, որ կգործե բնական ուրանով միջնորդությամբ ծանր ջուրի և այս նախագիծը կնկատվի շատ վստահելի և հաջողված նախագիծ մը։ 700մվատ հզորության թուրպինները, որով օժտված է կայանը՝ իրագործված են Ռումանիո մեջ։ Պետք է նշենք, որ այս թուրպիններու համար, Պրն. Շալճյանը իր չորս գործընկերներուն հետ գյուտ 01-02/2017
29
մը իրականացուցին՝ արձանագրված Ռումանիա,ԱՄՆ և Գանատա, գյուտ մը, որ կկայանա թուրպիններու փոփոխման մեջ, որպեսզի գոլորշի մատակարարվի Չերնավոտա քաղաքի ջեռուցման համակարգին համար։ Էներգետիկայի բնագավառին մեջ գործակցած է Siemens, Electricite de France, Ansaldo-Italia,TEP-Moscova, TEPSCO din Japonia, Vatech din Austria, Amoco և USA Bechtel-ի ու այլ ֆիրմաներու հետ։ Ինժեներ Պրն. Շալճյանը մասնակցած է տարբեր երկիրներու հետ հանդիպումներուն ինչպես Ռուսաստան, Հունգարիա, Չեխիայի հանրապետություն, Գերմանիա, Շվետիա, Ֆրանսա, Ճափոն, ուր ջերմաէլեկտրակայաններու նախագծային աշխատանքներու համար թեքնիկ տեղեկություններ փոխանակած են երկուստեք։ Ան մաս կազմելով մասնագետներու անձնակազմին մշակած է 1951-1992 թթ. Ռումանիո էլեկտրավորումը, որու վրա աշխատեցավ 10 տարի։
30
01-02/2017
Իր ամբողջ գործունեության համար Ռումանիո էներգետիկ բնագավառեն ներս արժանացած է տարբեր շքանշաններու և պարգևներու, ամենենկարևորը ըլլալով «Արժանիքներու համար» Ազգային պարգև Ասպետի աստիճանի՝ պարգևը ընդունած է 2004-ին ձեռամբ Ռումանիո նախագահ Իոն Իլիեսկուի, որպես գնահատանք ռումանական էներգետիկայի ոլոր-
տին մեջ ձեռք բերված գիտական արդյունքներու համար, իր ունեցած արտակարգ դերին Ազգային էներգետիկ համակագին մեջ, մանավանդ նախագիծերու որակական և տևական զարգացման ուղղությամբ։ «Ararat»-ին տված հարցազըրույցին մեջ Անդրանիկ Շալճյանը կխոսի իր ընտանիքի մասին, որ կապրեր Կեռլայի մեջ. «Հայրս՝ Գասպար Շալճյանը իր
Ավետիս աներորդուն հետ 1921-ին բացավ գորգի ֆապրիքա մը, որը գործեց մինչև 1939-ը։ Շատ հեղինակավոր, անվանի մարդիկ գորգեր կգնեին մեզմե, զորօրինակ Միթրոփոլիտ Հոսսու։ Մեր ֆապրիքային մեջ գործված է Թագավորական զինանշան գորգը, որ ներկայիս
Ռումանիո Արվեստի Ազգային Թանգարանին մեջ կգտնվի։ Այնուհետև հյուսարանը փոխադրըվեցավ Պուքրեշ՝ Calea Victoriei 110»։ Անդրանիկ Շալճյանը ամուսնացած էր և ուներ երկու արտակարգ երեխաներ՝ ամուսնացած աղջիկ մը իր ընտանիքով
հաստատված Գանատա և տղա մը ամուսնացած ԱՄՆ-ի մեջ։ Երկու զավակներն ալ ստացած են ընտանեկան օրինակելի դաստիարակություն և ապա կրթությունը շարունակած են ռումանական դպրոցեն ներս։ Պրն. Շալճյանը արտակարգ հարգված անձնավորություն մըն էր հայ համայնքին մեջ, ըլլալով ՌՀՄ-ի տնօրինության հանձնախումբի անդամ և Ռումանիո Հայ Եկեղեցվո Արքեպիսկոպոսության Թեմական Խորհուրդի անդամ։ 2014-ին Անդրանիկ Շալճյանը պարգևատրվեցավ ՌՀՄ-ի Մրցանակով և 2015-ին արժանացավ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Գարեգին Բ. Վեհափառի բարեմաղթանքներու Կոնդակին։
Աստված հոգին լուսավորե։ ,,Նոր Կյանք,,
01-02/2017
31