? Y U M A N I Y H A O Y } M I Y U TO A N E R G L E Z V O A N A M S A C I R
DARI 60 TIV 1 (1961ƒ H Y U N VA R 2(1(
Syurp |nyunxi dyn; Qynstan]aoi me`
199(
<MPACRAGAN
tvagani Hyunvar amsin# Byuqre.i me` versdin ghimnver ?yumaniy Haoy] Miyutoyun;* aveli qan 6(( dari hnyutoyun yune]yk mer hamaonqi m.agyutaoin ja/ancyutoyun;# egyk seryunxneryun wy,an]elyu nbadag yune]yk a.,arhig gazmagerbyutoyun m;$ Na, & a/a` wyr'e]inq 0an[nal irar# yryvhed& gymyunisdagan var[agarci jamanaga.r`an; mezi irarme he/a]yu]$ Te& egeke]i gyucaoinq & ghanxibeinq irar & ggazmagerbvein m.agyutaoin mi`y]a/yumner# ag;nhaod =r# te hamaonqi ycin crete liyvin ,yuna]a\ =r$ Ev aha* ha`yke]anq veragancnel an]oalin eka\;$ {em bnxer# te gymyunisdagan var[agarci @ryq [yune]anq na& 'e/qperyumner* erc yu bari hamyuot# haogagan xbry]# sagaon hedy hamaonqaoin goanqi aox darrer; gyrsve]an$ Veraxa/nalyv 199(-in deki yune]a\in# harg = ngadel aon adenva mer pylyrin bada\ ,anxava/yutoyun;* hnaravyrin [aw .ad pan ;nelyu ]angyutoyun;$ Ev aosbes sahe]av 2( dari$ {em yuzer aosdek 'e/qperyumneryu & 'a,ykyumneryu masin zegyuo] m; ;nel$ Sagaon gyuzem .e.del aon# te# i he0yugs adyr# yr aolazcineryu a[qeryun mer hamaonq; hekinagyutoyun 'e/q perav & harcanq gvaoele# sagaon mer hamaonqen ners ;neliqner xe/ .ad gan$ Na,* @re]@r gqi[nanq & aos er&yuot; bedq = in[-yr '&yv hagag./el$ Aos temaoyv qnnargyum; @cdagar grna ;llal* yry.elyu he/an;garaoin mer yukkyutoyunner; & hedabnxeliq nbadagner;$ Jamanagagi] a.,arhi iraganyutoan e/yuze/; mez nyr mardahraverneryu a/a` ggancne]ne$ In[bes Swoyu/qi .ad cakyutneryun me`# mer hamaonqen ners al ga in[-yr ancyr\yutoyun & andarperyutoyun$ {em yuzer arxara]yum wndrel mer tyulyutoan hamar$ Aos@r# 2( dari an]# egav bah; nyr desangoyune m; xidelyu mer xer; ?yumaniy & haogagan Swoyu/qin me`$
2
1/2010
PYVANXAGYUTOYUN Cyoneryu nergaoa]yum ŠNyttara‹ tadrynin m=` =` 4 Mer .yur`i haoer; =` 6 ŠNigylao Hyvhannisoani „The Armenian Genocid“ cirq;* 1( =` 7 lezyuneryv‹ BYGDAN W^ HA>DEYU PAZMAGYKMANI IR VASDAGIN ME~ =` 8
Supliment limba rom`n[
Comemorare LEON KALUSTIAN la p. 9 Focşani şi Bucureşti Turcia: Primul jurnal de ştiri în limba p. 10 armeană ARMENIA ÎN REGRES ECONOMIC? p. 11
In memoriam Mardiros Martin p. 12 Kanayan 1938 - 2009 Un nou roman p. 13 de Constantin Eretescu
manga-badanegan =` 15 Haoasdan-Tyurqia ANGEK|YUTOAN MASIN =` 16 Սև հունվար». Հայ փորձագետները «Ս կարծում են, որ Բաքվում ջարդերը պետք է «ց ցեղասպանություն» ճանաչվեն =` 22
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacþie MADLEN TER-GHUKASIAN – redactor VARTAN MARTAIAN – redactor MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografã-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźULESCU MIHAI TIPARUL: S.C. ARARAT srl.
I.S.S.N. 1221-9169
Transilvanahao ngari[ner; haogagan gexryni me` Hyuncariy Hao Inqnavaryutoyun; & Haogagan M.agyutaoin Gexryn;# Xegdemper 9-in pylyr; hravira\ =in Samy.yuovari hao arvesdacedneryu* Azadyuhi Varxyuqa- <yrenoani & +rmyne Martaoani ngarneryu ]yu]ahanxesi pa]man;$ N.enq sagaon# yr aos ergyu dakanxavyr arvesdacedyuhiner; a/a`in ancam [=# yr miasin gmasnag]ein ]yu]ahanxesi pa]man$ Xe/&s ereq dari a/a`# azcyutoamp hao ergyu arvesdacedyuhiner; hamadek yujeryv ?yumaniy >ece.var qakaqin me` ao]elyuneryun nergaoa]a\ =in iren] yuryuon# oyuradib sdek\acyr\yutoyunneryv$ Azadyuhiin me` dagavin mangyutene ngadva\ =r arvesdacedi ycin# qani yr gsirer ngarel badgerner & asdi0anapar darineryu hed# ir me` zarca]a\ = ser; arvesdi hanxeb$ Azadyuhiin gdavneryu a/a`in ]yu]ahanxesi pa]yum; deki yune]a\ = 1975t^in# ?yumaniy Qlyuj qakaqi Arvesdi tancaranin me`$ Aonyuhed& ha`yrxa\ en
mna]a\ 38 ]yu]ahanxesner; a.,arhi darper \aorer;$ :llalyv ?yumaniy & Hyuncariy Arvesdacedneryu Miyutoan anxam# Azadyuhin aos@r haoyutoan; nergaoa]a\ = ir 27 a.,adanqneryv# yryn] me` andaragyuos gngadver haogagan cyunava/yutoyunn yu ycin$ In[bes n.e]inq# m.agyutaoin gexryni me` pa]ve]av na& +rmyne Martaoani manrangarneryu & srpabadgerneryu havaqa\yuneryu ]yu]ahanxes;$ +rmynen serva\ ;llalyv Samy.yuovari hao ;ndaniqe#ja/anca\ = haogagan ycin & m.agyuot;$ Anyr pylyr cyr\er; g,ysin* ir haoazci arvesdi cerin ;llalyu masin$ Azcyu-
toamp hao aos dakanxavyr arvesdaced; arxen 15 darinere i ver gngare$ An gngare y[ te gdavi# aol abagii vra$ +rmynei sgzpnagan ngarner; me\amasamp yukkawa/ temadigaoyv srpabadgerner =in# isg jamanagi ;nta]qin sgsav zpakil & manranagar[yutoamp$ +rmyne Martaoani a.,adanqner; gareli = desnel ardasahmani darper vaoreryu me`#yryvhed& pazmi]s masnag]a\ = havaqagan ]yu]ahanxesneryu & ir dakanxyv hia]yu]a\ = .r`abad; $ Caoane Kyr,mazoan ŠArmenia‹-Hyuncaria wy,axrva\ ar&elahaoerene
Giragi# Hyunvar 31-in Miqaoel & Capriel Hre.dagabeda] maor da0arin me` hi.adagi sp^ Badarac madyu]ve]av & aba hycehancisdi ba.dyn gadarve]av me\ lracryk & hrabaragacir L&yn Calyusdoani mahvan 2(-amoagi gabag]yutoamp$ Lracragan me\ wyr' yune]yk L&yn Calyusdoani yk` cyr\yuneyutoyun; arjer# yr lracragan faqyultedi yusanykyutoan hamar yusyumnasirman a/arga xa/nar$ Egeke]vy me` sp^ badarac; madyu]ve]av |^cyuon Varxabed# dyqtyr Zareh Barynoani 'e/amp# yr eka\ = me\ lracrykin myd & lav paregam;$ Badaracen edq ŠDyudoan‹ craxaranin me` L&yn Calyusdoanin hi.adagin nvirva\ hanxibyum m; gaoa-
]av# yr me\ yura,yutoyun bad0a/e] te pazyum hraviroalneryun & te lracrykin qry`; ty/an* Iyn Qydreanyuin & hao egeke]vy havada]oalneryun$ <ysq a/nelyv wryf^ Valeriyu ?;mweanyu badme] lracrykin ,/yvahyuoz goanqi masin$ Pareba.dyutoamp & garydyv hi.e]in L&yn Calyusdoan; & lracryk yu hrabaragacir Varxan A/aqeloan# lracrykner Niqylae Arseni & Wayul L;z;resgyu$ Niqylae Arsenin garxa] na& I^D^ S;rbyui andib namag;# ;llalyv gadaroal cra,ysagan m;# yr .yudyv bidi dbacrvi Adrian W;yunesqyui ŠFlac[ra‹ hanxesin me`$ L&yn Calyusdoanin nvirva\ ]eregyuot; avardve]av wyqrig hoyurasiryutoamp m;# erp pylyr hraviroalner; iren] hi.ykyutoyunner; nyryce]in
gabva\ me\ lracrykin hed# L&yn Calyusdoan ;llalyv gadaroal & /yumanagan mamyuli 0.marid varbed m;* ir xjvar er&agaoeli 0acadaciryv# an'navyryutoyun m;# yr erpeq [=r ;nxyuner wy,zi`yum;$ ‚+^A^ƒ
}eregyuot nvirva\ L&yn Calyusdoanin
1/2010
3
Cyoneryu nergaoa]yum ŠNyttara‹ tadrynin m=`
M=g eregyoi hamar Byuqr=.i ŠNyttara‹ tadryn; hiur;ngala\ =r dekuyon hao hamaonqi anxamner;* Syurp |nnxean d@ni a/ityv$ Aos g;senq# yryvhedeu 2((9t^ Xegdemper 28-i jam; 18^((-in# varacyor; par™ra]au hao eridasarxneryu bari nergaoa]yumyv m; eu aba anyn] ;ngerner; hanx=s egan# ;llalyv ŠMigyuel de Seruandes‹ erglezyu ergryrxagan yusyumnaran=n# naeu marmnamarzaoin baryv m;* ŠQarnaual‹ agyump=n$ Cret= ergyu jam nerganer; eregyn varykner Bella Mardigeani eu Vah= Hyvagimeani hed ampyk` a.,arhin m=` wnd/e]in ere,aner;# yr aos dari gyuz=in irenq Gakanx babaoin ertal eu y[ t= sbasel anyr calyun$ Aos 0ampyrxyutean ;nta]qin anynq darper ergirneryu m=` cdan dyueal ergiri oadgan.agan barer^ vals-Fransaoi m=`# samba* Qyuba# 0aov* AMN# wasy dybl=* Isbania# sirdaqi* Hyunasdan$ Ver`ab=s ere,aner; cdan Haoasdan le/a.,arhin m=`$ Haogagan barer; sgsan hanra\anyt ŠPerx‹ baryv# yr hia]yu] hanxisades; y[ miaon ir ceke]gyuteamp# nyonb=s eu eridasarxneryu Šperx;‹ .inelyu iren] 0arbigyuteamp$ >aryunagyutean bare]in ŠSarxarabad‹ bar;* eraj;.dyutiun Ara Ceuyrceani# aba ŠAzcacragan‹ bar# Š~yutag‹ eu amen=n nyr bar; ŠHzyr Haoasdan‹ yryv
4
1/2010
al auardyue]au nergaoa]yum;$ Bareryu aranq; elyuot yune]an ergyu erci[ner* Q;t;lina Qyne eu GeeOh# anynq gadare]in Syurp |nnxean avedisner eu wyw ercer# nyonb=s gadaryue]au street dance$ Nergaoa]man ;nta]qin lsyue]au haogagan eraj.dyutiun eu ak`igner; haogagan darazner hacyua\ nyr yujyv .aryunage]in barel rap eu soul /itmyv$ Aos 0anabarhyrxyutean ;nta]qin hanxisadesner; hia]a\ =in y[ miaon bareryu# aoleu hacyusdneryu zanazanyuteamp$ Amen m=g nergaoa]yum; ir hacyusdner; yuner* oadgan.agan ergrin eu barin$ Eu aosb=s# aos ce-
ke]ig nergaoa]yum; naeu cyoneryu hamerc m;n =r$ Aos na,aci\i edeu# yr oadyug ir xry.m; g; ™c= /yumanahaoeryu m.agyutaoin geanqi m=`# gancna\ = mer sireli baryusyuo] Bella Mardigean$ Bella Mardigean mez \an@ta]yu] nyonb=s marmnamarzagan bareryu baryusyuo] digin Qlara Jab;qbaeuaoi hed eu an al zpakyue]au aox bareryu yusyu]mamp# yuremn eu an al gareuyr xer yune]au hamerci gazmagerbman;$ Xe/ auelin# digin Bella Mardigean sdek\a\ = nyonb=s hacyusdneryu na,aci\; eu aos nbadagyv vazvze] darper deker varbed xer™ag eu varbed gy.gagar cdnelyu# yrb=szi amen anhraje.d; .inyui par™r# sbasyua\ magarxagyv$ Digin Bella Mardigean gazmagerbe] nergaoa]yum; eu wyqrig @cnyuteamp al badrasde] eu pemaxryutiun;$ Oadyug .nyrhagalyutiunner marmnamarzaoin bareryu zyuoceryun# baryusyuo] digin Qlara Jab;qbaeuaoin$ Ir masin .ad hbardyuteamp lse]inq# yr digin Jab;qbaeuan Yuqrainaoi marmnamarzaoin bareryu /egyrxagir =$
nergaoa]yum; deki yune]au 2((2t^-in# erp d@ne]inq Byuqr=.i Hao xbry]i sdek\man das; darin# erp hao lezyui yusyu]i[n eu dn@renn =r Yulnia Bl;naryu-Maganean$ Nyon dari ama/; masnag]e]anq Sigi.yaraoi azcacragan wa/adynin eu yuri. darper hrau=rner ;nxyune]inq$ M@dauyrab=s ergyu dari aos ,yumpi cyr\yuneyutiun; xaxre]au eu .aryunagyue]au 2((6-in# erp hin ,yumpin mia]an nyr anxamner$ Barabelyu jameryu arxiunq; ekau nergaoa]yum m;# yr nyonb=s ŠNyttara‹ tadrynin m=` deki yune]au eu nyon Syurp |nnxean d@ni a/ityv$ Nmanab=s ,yump; Sigi.yaraoi azcacragan wa/adynin masnag]e]au$ Yuri. xaxar= m; edq# grgin ir cyr\yuneyutiun; versgsau 2((9t^ am/an* grgin Nmanab=s .nyrhagalyutiunner ŠQarnaual‹ agyumpi baraoin ,yumpin# yr siryv ;nxyune]in mer hrau=r;$ >nyrhagalyutoyunner digin Myuza <a[adyureanin# yr in[b=s amen dari g†@cn= Gakanx babaoin ;ndrelyu am=n=n ceke]ig nyu=rner; hao bzdig eu me\ dariqi ere,aneryu hamar$ Jamanagyv ed xa/nanq# Byuqr=.i haogagan ,yumpi wyqr badmyutean;# erp digin Bella Mardigean 2((1t^-in sgsau ™eu dal yu kegavarel das ak`igner= eu ereq man[er= gazmyua\ a/a`in ,yump;$ Es# yrb=s a/a`in ,yumpi anxam# ;sem# yr mer a/a`in
Sigi.yara megnelyu hamar$ Sebdemperin# ,yump; hamalryue]au nyr anxamneryv$ Nergaois gan 14 ak`igner eu 1( man[er$ 2((9t^ Hygdemperin ,yump; megne]au Qynstan]a* masnag]elyu ?HM na,acah Varyujan Ysganeani cirqi .nyrhanx=sin$ Mer bari ,yumpi cyr\yuneyutean mi`y]yv# g; wyr™enq veragenxana]nel /yumanahaoeryu haoyutiun;# oi.e]nenq anyn] haogagan avanxyuotner;# pao] nyonb=s a.,arhin ]yo] danq mer haogagan ceke]ig m.agyutaoin ja/ancyutiun;$ Ver`avyryutean# ampyk` ,yumpi anyun= .nyrhagalyutiunner ?yumaniy Haoy] Miyutean# yr m.dab=s g†@janxag= eu g†a`ag]= mer ,yumpi oa`ykyutiunneryun$ Oasmig Xanielean
1/2010
5
Mer .yur`i haoer; Anyn]# yr [enq denser# pao] yrynq ampyk`yutoamp gnbasden tadryni m; iragana]man# m.dabes zyucyrxa\ em im midqis me` sa/]apegyri ‚aosbergiƒ m; [er&a]yk gykmin hed$ Aosbergi m; hmaoi[ sa/yuo];# pnav [=r grnar ar&i lyuosi waol; hakyrxel mez# ete an [henver irme aveli me\ zancva\i m;# yryun erpeq [=r xiba\ .iga]a\ asdki m; 0a/acaot;$ Ev Pontul Euxin tadryni me` al# cyoyutoyun yunein & aojm al gan aonbisi marxig# yr anhaod mnalyu iren] hamesdyutoamp# iren] isg yuseryu vra ggren 0i.x sa/]aleran [desnvyk gykm;# yrn al nergaoa]yumneryu iragan waoln =$ Anyn]me ergyuq; N.an Circyroann = ‚Girgƒ & Dicran ‚Dicƒ Asaroan ;llalyv ergyuqn al Qynstan]aoi Dignigaoin tadryni hn[oyunaoin teqnigner ‚nergaois Qynstan]aoi Mangagan & Eridasarxagan tadrynƒ$ Circyr & Meline Circyroanneryu yrxin* N.an Circyroan \na\ = 1943t^ Nyoemper 1(-in# Wlye.t-Leyrden$ 1982-en an ir ;ndaniqin hed gabri Noyu-Oyrq$ Gin;* Syultana & yrxin* +xvarx; & an al Morgan Stanley bangi cyr\axir dn@renn =# na& Noyu-Oyrqi hamalsarani xasa,ys$ 2((8-in# +xvarx; masnag]a\ = Noyu-Oyrq City-i Maratynin# yrn al a.,arhi me` ir desagyv amenen me\ mr]avazqn = & hasa\ = min[& ver`naged ‚finişƒ$ Yuni ergyu ak`igner$ Veraxa/nalyv N.anin# an 1962-1982 Qynstan]aoi Dignigaoin tadryni me` eka\ = hn[oyunaoin teqnig$ Girg; ha-
6
1/2010
0a, gyu cao Qynstan]a* garydnalyv ir qyuorer;# +yujenia Mantar;yu# gensaty.agi an]a\ harcarjan xasdiarag[yuhi ‚amyusin; Dyryu Mantar;yu# inq &s ;llalyv adenin Qynstan]aoi xramadigagan nergaoa]yumneryu gazmagerbi[ƒ & ir ir cyr\;ngerner;$ Dicran Asaroan \na\ = Qynstan]a 1959t^ Xegdemper 16-in$ An W;yuna & _sgian ‚Araƒ Saroani yrxin =$ Dicran ja/anca\ = ir hyr eraj.dyutoan hanxeb yune]a\ dakanxn yu ser;# yr ergar dariner eka\ = ŠB;r;le]yul‹ hamyuotin cyr\iqavyrykneren$ An .ad hbard = ir ;ndaniqyv* ir Qarmen gny`myv & ir ergyu xyusdreryv$ Anyn]me Sirynan Ovidius hamalsarani# mangavarjahycepanagan faqyultedi .r`anavard =# isg Miryunan ŠIyn Minqyu‹ 0ardarabedyutoan & qakaqa.inyutoan hamalsarani yusanykyuhi$ 1982-en Qynstan]aoi Mangagan & Eridasarxagan tadryni hn[oyunavyryk =$ Jamanagin Girg & aos@r al Dic; ;llalyv ir cyr\in hmyud cidag & varbed ga,arxi[ m;* gkegavare aon amen;# in[ yr gn.anage hn[oyun Qynstan]aoi .arjyun tadryni nergaoa]yumneryu me`$ Anynq pa]a/ig teqnigner en# yr gabahyven gadaroal hn[oyunyutoyun y[ miaon pemi vra ;nta]ig nergaoa]yumneryu aden# aol& hoyura,akeryu# nyuonisg pa] erginqi dag$ Pazmarjeq ardisdner# ergyuqn al adenvan m; hamar ™ce]in hn[oyunaoin iren] cyr\adek; & an]an pemi
lyuoseryun dag$ N.an Circyroan pemaxri[ Silviyu Wyurqaretei gykme ir ardahaodi[ ardaqini hamar ;ndr;ve]av +yurywidi „Hecuba“ andig tadryni nergaoa]man me` wy,arinyk xeryv m;$ Isg Aleqsandr Fredryoi ŠVrija/yutoyun‹ gadagercyutoan me`# nergaoa]man pemaxri[ Lyu[ian Oanqyu# yr g,akar cl,avyr xer;# @cdvelyv ir & Girgin mi`& eka\ nmanyutenen# sdek\e] .ad dbavyri[ bah m;$ Aosbisyv# ,aki me` nercravelyv Girg; & ,akalyv inq &s# hanxisades; ab.a\ =r mda\elyv# yr nyuon cyr\yk an™; miajamanag ergyu darper dek gcdnvi$ Dicran Asaroan eka\ = .ad hedaqrqra.arj cyr\yk an™ m;# ŠErgyu manraxramyv qsag;‹ nergaoa]man me`$ Dicran; .ad dakanxavyr & ner.n[va\ ercahan m;n = na& tadryni eraj.dyutoan hamar$ An hyrina\ = Qynstan]aoi Dignigaoin tadryni nergaoa]yumneryu eraj.dyutoyun;$ ŠBak sird‹ & Š|era]a\ anda/i cakdniq;‹ ‚Wlye.ti Dignigaoin tadrynƒ nergaoa]yumneryu hamar# ergyuqi pemaxri[n al Qristian Wewiny# arjana]a\ = mr]anagi Fyq.an 1984t^# Mangagan & Eridasarxagan tadryni wa/adyni pemi eraj.dyutoan hamar$ N.an Circyroan & Dicran Asaroan ;llalyv ergyu haoaserner# .ad lav g,ysin iren] na,noa] lezvyv & iren] hycineryu & ;ndaniqneryu me` gbahen haogagan avanxyuotner; & syvyryuotner;$ Anahid Xavitoan
ŠNigylao Hyvhannisoani „The Armenian Genocid“ cirq;* 1( lezyuneryv‹
Hyunvar 27-i ŠAzc‹ @raterti Melanoa Paxaloani ŠNigylao Hyvhannisoani „The Armenian Genocid“ cirq;* 1( lezyuneryv‹ hyxva\en gdekegananq# yr veryn.oal cirq; HH CAA tktagi] anxam# ar&elaced Nigylao Hyvhannisoani gar&yracyuon nerxryumn = Haoy] ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[man cyr\;nta]neryu & manavanx nergaois hao-tyurqagan haraperyutoyunneryu zarca]yumneryu hamadeqsdin me`$ Cirq; lyuos ;n\aova\ = miajamanag 1( lezyuneryv* ancleren# franseren# barsgeren# tyurqeren# 0abyneren# araperen# cermaneren# hyuncareren# /yuseren# haoeren$ Cirqi dbacryutoyun; iragana]yu]a\ = ŠZancag-97‹ hradarag[yutoyun;* dn@ren Sygrad Mgrd[oani anmi`agan a`ag]yutoamp$ >nyrhanxes; deki yune]a\ = Teqeoan m.agyutaoin miyutoan xahli0in me`# yur pa]man ,ysq ;sa\ = Armenagan-?ag hanrabedagan var[yutoan xivani anxam Caoane Myuraxoan$ Cirq; hancamanyren nergaoa]va\ = gyusag]yutoan hanrabedagan var[yutoan anxam# badmagan cidyutoyunneryu tegna\yu Syuren Sarc;soani gykme$ An anxraxar™a\ = ]ekasbanyutoan bad0a/neryu & pnyuoti pa]ahaodyumneryun# ]ekasbanyutoyunneryu yusyumnasiryutoyunneryu hamar gar&yr ngadvyk hancamanqin* na,axroalneryun ‚aos ba-
racaoin gaosryutoan me` sgsva\ p/ni tyurqa]man & @smanoan azci ™&avyrman# yrin g,y[;nxyder hao;^^^ƒ$ Pana,ys; anxraxar™a\ = nyuonbes arapagan badmacidyutoan me` Haoy] ]ekasbanyutoyun; gar&yrelyu bad0a/neryun* in[bes a.,arhacragan dara\q# arapagan hzyr bedyutoan gyr\anyum# yur cyoyutoyun yunein sdvar qanagyutoamp hao hamaonqner$ Gn.vi hekinagin hamagar\iq ;llal; arap aon badmi[neryun hed# ;sd yryu ]ekasbanyutoan badjeliyutoyun; mi`azcaoin iravyunqi desagede vakemyutoyun [yuni & Haoy] ]ekasbanyutoan anbadjelyutoyun; bad0a/ xar™a\ = XX xaryun deki yune]a\ garc m; ]ekasbanyutoyunneryu & yrn al sgizp xrav cidyutoan me` nyr ]ekasbanyutoan 0oyuki zarca]man;$ Haoy] ]ekasbanyutoyun; xyurs elav Šmy/a]yutoan .r`anen‹ & sgsva\ = armeny]ix; 0an[nalyu xara.r`an;# yryu ar™acanqner; gan nyuonisg Tyurqiy me` & aox har]in me` me\ = arapagan badmacidyutoan xer;$ Cidnagan# wryfesyr Hyvhannisoani vasdagi arjeqavyr cnahadyumyv elyuot yune]a\ = badmagan cidyutoyunneryu dyqtyr# ar&elacidyutoan instidyudi dn@ren ?yupen
ŠSasna \/er‹
ŠAzc‹ 27^(1^2(1( tivin me` zedekva\# ?yuzan Bykysoanin sdyracryutoamp hyxva\; gbadme ver`ers hanxisadesi xadin han™nva\ ŠSasna \/er‹ liametraj myuldfilm;# yr; arvesdi vasdagavyr cyr\i[# giny/ejisyr Arman Manaroani erazanqi & ver`in yut darineryu sdek\acyr\yutoan arxoyunqn =$ In[bes gn.e digin Bykysoan# aos [awazan] parx yu badas,anadyu cyr\in Manaroan ™e/namyu, eka\ = dagavin 2((1t^-in* yunenalyv bedagan a`ag]yutoyun# sagaon avardin has]nelyu hamar agngalelyv badgeraoin yu ™aonaoin waolyun yrag# anhraje.d eka\ en lra]yu]i[ mi`y]ner & aos baracaoin al @cnyutoyun ™e/q megna\ = ŠCranx Qenxi‹ ;ngeryutoyun; & .nyrhiv ver`inis a`ag]yutoan# film; avardyun desqi has]nelyv# ŠMysgva‹ ginytadryhnin me` nergaoa]va\ = hanryutoan$ Filmi ]yu]axryutene a/a` Arman Manaroani sdek\acyr\agan goanqin anxraxar™a\ = ginyqnna-
Safrasdoan; a.,adyutoyun; ngadelyv yrbes cidagan sgzpyunqaoin myde]mamp yusyumnasiryutoyun m;# yur wasdargva\ en ]ekasbanyutoan na,abadrasdman hancamanqner; & bedaganyren blanavyrva\ ;llal;$ Panasiragan cidyutoyunneryu dyqtyr# wryf^ Aelida Xylyu,anoan# cirq; hamarelyv iravagan wasdatyukt m;# a/a`arga\ = aon krgel a.,arhi me\ ergirneryu na,acahneryun & cidyutoyunneryu agaxemianeryun$ >nyrhanxes; avardva\ = hekinagin \avalyun elyuotyv# yrn al yungnxrva\ =# yrbes arjeqavyr xasa,ysyutoyun* yusyumnasirvyk noyuti veraperoal pazyum gar&yr wasderyv yu irykyutoyunneryu dekegyutoyunneryv$ :llalyv ]ekasbanyutoyunneryu mi`azcaoin asy]ia]iaoi anxamneren meg;# an gar&yr gngade Flyrixaoi me` gaoa]a\ mi`azcaoin gyncres;# yr gra\ = Š9( dari haogagan ]ekasbanyutenen & 6( dari Hylyqysten hedy‹ ,yracir;# yur xrva\ =in haoeryu ergyu himnagan bahan`ner;^ aon =* 1915-i xebqer; ]ekasbanyutoyun en & ergryrx# yr aox a/a`in ]ekasbanyutoyunn =^^^$ A.,adyutoyun;# himnva\ = hekinagi [yrs menacryutoyunneryu himan vra# a/a`in; hrabaragva\ = anclerenyv$
xad Syuren Hasmigoan;$ Na,abes Arman Manaroan; nergaoa]nelyv ipr& iragan arvesdaced & ginypemaxri[ baryn Hasmigoan avel]yu]a\ =# te Š^^^ Ver`in das; darinerin na iren nvire] anima]iyn ginyoin & ™e/narge] mi film# yrin y[ yq ™e/q [=r megnel$ Ervanx Qy[ari ŠSasyun]i Xavit‹ ar™ani] pa]i mer =bysin nvirva\ y[in[ [i sdek\vel Haoasdanyum & sa a/a`in filmn =# yri pemaxri[; xar™av Arman Manaroan;‹$ Aba ,ysq a/nelyv pemaxri[ Arman Manaroan masnavyrapar ;sa\ =^ Š^^^ Gareli = .ad pan asel# pao] erp han™n es a/nyum cyr\;# yuremn bedq = danes pylyr xjvaryutoyunner;$ Hamyzva\ em# yr pylyr; gngaden# te in[ bryfesiynalizmyv = arva\ ngar[agan a.,adanq;$ Mer hnaravyryutoyunneri sahmanneryum amen in[ arel enq lav film sdek\elyu hamar & garyk enq mr]el ardasahmanoan lavacyuon liamedraj myuldfilmeri hed‹$ Filmi ngari[n = Varxan Zaqaroan;# ercahan Haog Manaroan# bryxoyuser;* Haoasdani azcaoin ginygexryni dn@ren C&yrc C&yrcoan;$ Film; hn[oyunavyra\ en <yren Aprahamoan;# Sys Sarcsoan;# Niqylao |adyuroan; & yuri.ner$
1/2010
7
Xebqer yu xemqer^
BYGDAN W^ HA>DEYU PAZMAGYKMANI IR VASDAGIN ME~
H^)^ Siryuni
?yumen jykyvyurx; nyr a/it m; yuni ycegy[elyu ancam m; &s meg; ir mdqi didanneren & /ahviraneren$ Bygdan Wetri[eoqyu Ha.deyu# yryu \nnxoan 13(-amoag; glrana aos @reryun# meg =r arxar& aon me\ xemqeren# yrynq na,yrx xar; b0ne]in & yryn] vasdag; anek\ mna] jamanagin hed yu xima]av mer @reryun al$ |yva\aval hmdyutoamp @jdva\ aos me\ cidnagan;* mi&nyuon aden panasdek\ =r# nyraveberyu hekinag & taderacir# masnaced badmyutoan crete pylyr 0oyukeryun# panaser & lezvapan# in[bes qrynigacir & qnnaxad# erci\acir yu hecnapan & ver`abes hamalsaranagan xasa,ys & agaxemigys# meg ,ysqyv isgagan er&yuot m;$ |na\ 1838 wedrvar 26-in# Hytini Qristine.t coyuk;# myldyvagan \acyumyv vakemi cerxasdani m; \y]en# Ha.deyu avarda\ =r <arqyvi /yusagan Hamalsaran;$ Pao] a/avelabes inqn@cnyutoamp =r yr dira]av me\ hmdyutoan & hampavi# gar0 jamanagen anxam xa/nalyv Wetrygradi /yus Agaxemiaoin$ Sagaon tykyu] /yusagan 0oyuk; & an]av ?yumania# ampyk` ges xar ir pazmagykmani dakanxin & mdavyr ba.arin gniq; xnelyu hamar /yumen craganyutoan vra$ Ir a/a`in gaoan; Oa.; ekav# yur mna] ampyk` 5 dari# 1858-1863# na, xadavyr ba.dyn varelyv# hedy badmyutoan & a.,arhacryutoan yusyu]i[ garcvelyv dekvyuon liseneryun me`$ Byuqre. hasdadvele qi[ edq# 1867-in# ereswy,an ;ndrve]av Belgraden$ Aveli hedy# 1874-in# hamemadagan panasiryutoan xasa,ys garcve]av Byuqre.i Craganyutoan faqoyultein me`# yr nyr pa]va\ =r$ 1876-in ganvanver ;nxhanyur dn@ren Bedagan arhivneryu# ba.dyn# zyr bidi varer ampyk` qa/yrx xar# min[& 19((# yukkagi sdek\i[n yu gazmagerbi[; hanxisanalyv aox hasdadyutoan$
8
1/2010
1877-in ?yumaniy Agaxemian# ir x;/ner; gpanar arxen anyr$ Ha.deyu 1882-1885 Craganyutoan faqoyultein deqanyutoan ba.dyn; &s vare] ereq dari$ 19((-in hancsdoan gy[va\* an ir a[qer; wage] 19(7-in$ Bygdan W^ Ha.deyui ;nxcrga\ pylyr marzeren badmyutoyunn ekav na,asira\ 0oyuk;$ Ir himnagan mdahycyutoyunn ekav aba]yu]anel /yumen darrin .aryunagagan cyoyutoyun; aos aweryun vra* ipr& seryunxn yu .a/avik; xageryun$ Anhamar yusyumnasiryutoyunner sw/e] ir barperagan hradaragyutoan] me`# yrynq me\ masamp badmagan hanxesneryu pnyuot yunein# & aox* sgsoal ir hrabaragacryutoan a/a`in darineren$ Zyud badmyutoan gykqin# panasiragan pazmativ marzer &s ;ndani ekan me\ cidnaganin$ Aosbes# ir lyur` hedaqrqryutoan a/arga ;rav /yumen fylqlyr;# pazmativ yusyumnasiryutoyunner nvire]# in[bes /yumen lezvi* nyuonbes hamemadagan lezvapanyutoan & zpake]av na& yuri. jykyvyurxneryv# in[bes* cyteryv# alpana]ineryv# hreaneryv$ Xjpa,dapar [gr]av lrman has]nel ir \racra\ me\ hamaonacidaran;* Etymologicum Magnum Romaniae# yryun 'e/narger =r 1887-in & yryun a/a`in [yrs hadyrner; miaon gr]av hrabarag hanel dasnmeg darva ;nta]qin# 1887-1898# haziv qani m; da/ hasa\ aopyupenen# te& aoxqann al gnergaoana ipr& vit,ari erg$ Cidagan pylyr aos mdahycyutoyunner; sdveri me` ['ce]in# sagaon# arvesdaced;# yr nyuonbes g.n[er han'in Ha.deyui$ Pa]i panasdek\yutoan] jykyva\yue m; ‚1873ƒ# an hekinage] hinc tadera,aker# yryn]me Š?;zvan & Vidra‹ gy[va\ =r hanxisanalyu /yumen taderagan craganyutoan clyu,cyr\y]neren & min[& aos@r al nerga = /yumen tadera,yumperyu ,aka]angeryun me`$ Badmagan ir hedazydyutoyunner; Ha.deyun myde]yu]in na& hao jykyvrxin$ Ir b;rb;dyumneryun ;nta]qin an hasdader =r wy,axar' gab; hao & /yumen
jykyvyurxneryun Œ asbn`aganyutoyun; na,# zyr hao qaravanner; cder =in /yumen hykin vra & era,dacidyutoan bardq; hedy# zyr hadyu]er =in anynq liyvin hoyur;ngal aos ergrin$ Ha.deyu a/a`inn ekav yr hasdade]# ir znna\ vaveratkteryun himan vra# hao darrin cyoyutoyun; Myldyvaoi me` JX xaryu geseren a/a`# yuremn na,qan gazmyutoyun; Myldyvagan i.,anabedyutoan$ Inqn ekav xar'oal yr ,yse]av Myldyvaoi aon oyt; vaoreryun masin# yur zedekver =in hao qaravanner; & iren] a/&dyuryv qakaqneryu vera\er barz dynava0a/ner;$ Wasder dvav /yumen i.,anneryu wyr'eryun masin* hao nyr qaravanner &s gan[elyu xyursen# yrbeszi zarg dan ergrin dndesagan goanqin$ Ev ver`abes inqn =r yr 1415-in hao ebisgybysi m; nergaoyutoyun; hasdade] Zamqaoi haoy] vanqin me`# erp xe/ haodnaperva\ [=r Aleqsanxr Pari i.,ani 14(1 hryvardag; i masin hao temi m; hasdadman* Syu[avan yunenalyv ipr& gexryn$ Etymologicum Magnum Romaniaei me` laon dek gyuda haoyutoan hed gabva\ noyuteryu* armean, ar¡ibur, Arge¿ pa/eryun xima]$ Haoyutoan masin ,yselyu a/it yune]av na& i.,an Oyn Ahargyuin nvira\ ir menacryutoan me`# hi.elyv yr ete badmyutoyun; Šhao‹ didkys; &s dva\ = nyuon aox Oyn i.,anin# anyr hamar =r yr anyr maor; eka\ =r haoyuhi m;# hampavavyr Serpegan$ Qyurtea de Ar0e.i ga/yu]man masin# Ha.deyu ghavasde# te haogagan qanxagacyr\yutoan arvesd; sdyuoc azxe]yutoyun m; yune]a\ = aos hyu.ar'anin vra$ I zyryu gmnan# nyuonbes# Ha.deyui haodnyutoyunner; hao darri m; cyoyutoan aos .r`anneryun na& Transilvaniy me`# in[bes = baracan hao ebisgybysi m; nergaoyutoan; i T;lma[ 1345-in$ Ha.deyu 0ampa pa]av# aonyuamenoaniv# /yumen aon cidnaganneryun# yrynq bidi zpakein hao an]oalyv aos hykin vra# sgsoal Qsenywylen# Oyrgaoen & Bal.en min[& Wanaitesqyu & B;n;]eanyu$
IANUARIE 2010
Comemorare LEON KALUSTIAN la Focşani şi Bucureşti
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
În acest an la 24 ianuarie s-au îmbinat două evenimente importante pentru comunitatea din Focşani şi nu numai. Unirea Principatelor Române din 1859 sub Alexandru Ioan Cuza şi comemorarea ziaristului şi publicistului vrîncean Leon Kalustian. Cu această ocazie Biblioteca Judeţeană „Duiliu Zamfirescu“ Vrancea a pregătit pentru cititorii săi două expoziţii: La Sala de lectură, expoziţia „24 Ianuarie 1859“ – moment istoric memorabil pentru oraşul nostru – desfiinţarea hotarului de la Focşani dintre munteni şi moldoveni. Au fost expuse cele mai importante cărţi vechi şi actuale precum şi materiale documentare pe tema Unirii. Dintre cele 9 cărţi vechi merită să fie menţionate „Mesagii şi proclamaţii ale lui Cuza-Vodă“ apărută la Editura Neamul Românesc în anul 1910 şi scrierea dedicată naţiunii române de M. Savel intitulată „Domnia marelui domnitor român Alexandru Ioan Cuza şi epoca glorioasă a românilor“ editată în anul 1904. În Holul sediului central, cititorii au putut viziona expoziţia „Leon Kalustian“ – pe 24 ianuarie 2010 se împlinesc 20 de ani de la moartea sa. Au fost prezentate documente originale din Fondul documentar Leon Kalustian: fotografii de familie, acte, scrisori, diplome aparţinînd acestuia. Fondul documentar Leon Kalustian a fost donat Bibliotecii Judeţene „Duiliu Zamfirescu“ Vrancea de domnul Ioan Codreanu, nepotul de soră şi legatarul testamentar al marelui ziarist vrîncean. „Sperăm că publicul interesat va descoperi şi redescoperi în expoziţiile pe care Biblioteca Judeţeană «Duiliu Zamfirescu» Vrancea le-a pregătit, mesajul pe care noi toţi l-am gîndit şi simţit în aceste momente: necesitatea tezaurizării şi promovării permanente a valorilor culturale vrîncene, a spus Teodora Fîntînaru directoarea bibliotecii. Expoziţiile a putut fi vizionată pînă pe 29 ianuarie 2010“. Vranceamedia.ro
Duminic[ 31 ianuarie la Catedrala Armean[ „Sf. Mihail =i Gavriil“ din Bucure=ti a avut loc o slujb[ de comemorare =i un parastas prilejuit de trecerea a dou[ decenii de c]nd marele gazetar =i publicist Levon Kalustian nu se mai afl[ printre noi. Cariera =i realiz[rile acestui prea ]ncercat ziarist ar merita s[ figureze ca materie de studiu la Facultatea de Jurnalism. Slujba de la biseric[ a fost oficiat[ de P.C. Arhimandrit dr. Zareh Baronian, un prieten =i apropiat al marelui jurnalist. Dup[ slujb[, la biblioteca „Dudian“ a avut loc o ]nt]lnire comemorativ[, care s-a bucurat de prezen\a mai multor invita\i, a nepotului de sor[ Ioan Codreanu =i a enoria=ilor Bisericii Armene din Bucure=ti. Au luat cuv]ntul, vorbind despre tumultoasa via\[ a lui Kalustian, amintindu-=i despre el cu pio=enie =i nostalgie prof. Valeriu R`peanu, ziaristul =i publicistul Vartan Arachelian, ziari=tii Nicolae Arsenie =i Paul L[z[rescu. De altfel Nicolae Arsenie a citit o scrisoare inedit[ a lui I.D.S]rbu, o adev[rat[ recenzie a c[r\ii lui Kalustian Conspira\ii sub cer deschis care va fi publicat[ ]n revista Flac[ra lui Adrian P[unescu. Comemorarea s-a ]ncheiat =i cu o mic[ trata\ie la care au participat to\i cei prezen\i, invita\ii dep[n]nd amintiri despre cel care a fost Levon Kalustian, un profesionist des[v]r=it, un adev[rat maestru al presei rom`ne=ti cu un destin greu de imaginat, cel care nu a acceptat nici un fel de compromis (]n compara\ie cu al\ii!). (E.A.)
1/2010
9
Turcia: Primul jurnal de ştiri în limba armeană
Armenia: Primul lung metraj de animaţie din istoria cinematografiei armene
La 28 decembrie 2009 televiziunea SU TV a programat primul jurnal în limba armeană de pe teritoriul Turciei. Programul, prezentat de Melisa Boz este de 30 minute între orele 20 şi 20,30. Deşi nu este decît un program de ştiri locale în generic apare fotografia unei batrîne care ţine o pancartă ce se referă la asasinarea lui Hrant Dink şi pe care se poate citi 1.500.000+1. Din primele zile ale difuzării acestui program de ştiri redacţia a primit numeroase scrisori ostile din partea ultranaţionaliştilor turci. Prezentatoarea Melisa Boz este originară dintr-o familie armenească din Sivas, a studiat la Erevan şi militează pentru apropierea dintre turci şi armeni.
Luni 25 ianuarie la cinematograful Moscova din Erevan a avut loc premiera filmului de animaţie Sasno dzrer / Fiii din Sasun de Arman Manarian. Realizarea acestui film a durat 10 ani, din motive financiare în special, şi a costat 350 milioane de drami. Vocile personajelor sînt asigurate de actori din Armenia iar muzica este semnată de Haig Manarian. Fiii din Sasun este o adaptare a epopeei David din Sasun iar directorul Centrului Naţional al Cinematografiei din Armenia, Kevork Kevorkian, a declarat că doreşte să prezinte acest film la Festivalul de la Cannes. În scurt timp alte două filme de animaţie vor fi produse. Este vorba de filmele Anahid şi Ara cel frumos.
Despre „Cartea şoaptelor“ în Nouvelles d’Armenie
Prestigiosul site armenesc de ştiri www.armenews.com (al revistei Nouvelles d’Armenie) a publicat un comunicat de presă despre romanul „Cartea şoaptelor“ de Varujan Vosganian preluînd informaţia dintr-un site cultural suedez www.svd.se semnat de Jeana Jarsbon. Redăm în continuare conţinutul comunicatului, tradus din versiunea franceză:
Primul roman al fostului ministru, cartea anului în România
Ştirile din aceasta pagină au fost preluate de pe siteul: www.armenews.com
10
1/2010
Putem fi, în acelaşi timp, angajaţi în politică şi în economie la cel mai înalt nivel şi să reuşim ca romancier? Răspunsul poate fi dat de Varujan Vosganian, 51 de ani, om politic şi profesor în economie, fost ministru al economiei şi finanţelor din României între anii 2006-2008 care şi-a făcut debutul anul trecut cu un prim roman apreciat de critică şi intitulat Cartea şoaptelor. Opera literară a lui Vosganian a fost declarată ca fiind Cartea anului 2009 în România. În roman se întrepătrund relatări despre familia armeană a scriitorului în România comunistă a anilor 50 cu date istorice despre genocidul armean din 1915. Vosganian care a publicat de-a lungul anilor numeroase articole şi eseuri despre politică, economie şi literatură are, deja, trei volume / culegeri de poezie precum şi un prim volum de proze.
ARMENIA ÎN REGRES ECONOMIC? Eduard ANTONIAN
Tigran Sargsyan, primul ministru al Armeniei
Anul 2009 a ]nsemnat pentru ]ntreaga lume un an de criz[ marcat de ]nceputul unui colaps ce pare c[ nu va avea sf]r=it. Desigur nu se poate compara cu marea criz[ mondial[ din anii '30, de=i lipsurile ]ncep s[-=i arate col\ii mai ]n toate domeniile economiei. Este absent ]nc[ marele crah =i sinuciderile falimentarilor ]n lan\ (Doamne fere=te!). Nici Armenia nu a avut un an u=or din acest punct de vedere, a=a cum o demonstreaz[ statisticile, dar se pare c[ mica republic[ caucazian[, dac[ nu va face fa\[ cu brio crizei, cel pu\in va supravie\ui cu siguran\[. Bilan\ul de sf]r=it de an al guvernului Republicii Armenia condus de premierul Tigran Sargsyan se dore=te a fi unul optimist. Anali=tii nu s]nt ]ns[ de acord. }ntr-o conferin\[ ministrul de finan\e Tigran Davtyan a declarat c[ ]n ultimile 11 luni economia Armeniei a ]nceput s[=i revin[ din colaps, iar rata infla\iei ]n 2009 s-a situat la 5-5,5% ]n limitele stabilite de buget ]n acela=i an. Pe de alt[ parte un alt fapt ]mbucur[tor, sau nu a reprezentat o cre=tere a salariilor medii ]n 2009 cu 11% iar pentru bugetari cu 16%. Situa\ia totu=i e complicat[, fostul ministru de finan\e al Armeniei Levon Barkudaryan declar]nd ]ntr-un interviu c[ abia ]n 2012 economia Armenia va atinge nivelul pe care l-a avut ]n 2008.
Pe de alt[ parte, ca orice economie ]n mi=care =i cea armean[ a avut nevoie de carburan\i. Recordul ]n 2009 l-a de\inut compania armean[ „Flesh“ care din 131,5 mii tone de petrol (care au fost importate =i v]ndute ]n Armenia de c[tre 5 companii) a v]ndut ]n \ar[ 42,24% tone benzin[ =i 51,4% tone motorin[. Probabil reprezentan\ii acestei companii „Flesh“ s]nt mogulii armeni din domeniu. La 25 decembrie guvernul armean a solicitat Rusiei un credit suplimentar de 100 milioane USD ce va fi folosit in sectorul =lefuirii =i prelucr[rii diamantelor brute. Primul ministru armean a negociat ]n acest sens =i cu compania rus[ „Alrosa“. Rezultatele pozitive ale negocierii vor duce ]n cur]nd la dezvoltarea necesar[ acestui domeniu la care armenii se pricep, dup[ cum =tim, at]t de bine. Cea mai mare parte a acestui credit va merge c[tre sectorul privat. Interesant ar fi de aflat care dintre „b[ie\ii de=tep\i“ din Armenia vor c]=tiga licita\iile. }n aceea=i conferin\[ primul ministru armean Tigran Sargsyan a avut un discurs debord]nd de optimism ]n care a declarat c[ Armenia este gata s[ fac[ fa\[ celui de al doilea val al crizei ]n 2010. Potrivit domniei sale criza este un fenomen imprevizibil c[reia nu-i po\i anticipa momentele de cre=tere sau descre=tere. Dar Armenia a ie=it din 2009 cu un surplus bugetar de 80 miliarde drami, iar mai mult de at]t \ara mai de\ine un fond de stabilitate de 54 miliarde drami. Dac[ va fi nevoie, conform declara\iilor primului ministru, \ara se va ]mprumuta de ]nca 100 milioane USD de la Uniunea European[, fapt care va restabili ]ndeajuns macroeconomia. Armenia se mai bazeaz[ ]nc[ =i pe dona\ii onorifice din Diaspora, dac[ ar fi s[-i d[m
crezare primului ministru Sargsyan. Tot domnia sa a subliniat faptul c[ Republica Armenia s-a num[rat printre pu\inele t[ri care nu s-a ]mprumutat ]n timpul crizei de la vreo banc[ comercial[ sau de la vreo institu\ie interna\ional[ de acest gen pentru redresarea economiei na\ionale. Acest fapt a demonstrat ca popula\ia poate avea ]ncredere ]n sistemul bancar armean. Primul ministru a recunoscut totu=i c[ anul 2009 a fost un an dificil, dar Armenia s-a dovedit capabil[ s[-l dep[=easc[ cu pierderi infime. Conform prim ministrului Sargsyan criza global[ nu a ocolit Armenia, dar a oferit o lec\ie ramurilor insuficient dezvoltate ale economiei armene=ti. Criza a avut =i ]nv[\[minte bune. Astfel au creat o oportunitate pentru dezvoltarea concuren\ei =i creearea condi\iilor egale ]ntr-o competi\ie just[ pia\a intern[ =i extern[. Totodat[ criza a dus la o dezvoltare a reformelor, ce-i drept ]nceat[ =i la o consolidare a institu\iilor de stat. Nu =tim dac[ primul ministru Tigran Sargsyan reflect[ ]n discursurile sale ]ntradev[r realitatea, sau poate numai c[ este plin de inten\ii bune (la fel ca =i Boc al nostru), dar realit[\ile micro =i macroeconomice numai speciali=tii le pot evalua. Pentru cei interesa\i ]n domeniu, ace=tia pot consulta statistici oficiale despre situa\ia economic[ a Republicii Armenia din anul trecut la adresa Serviciului Na\ional de Statistic[ al Republicii Armenia: www.armstat.am. Nu ne mai r[m]ne de sperat dec]t c[ Tigran Sargsyan sau Tigran Davtyan vor fi demni urma=i ai unui Berna\kii Mihail Vladimirovici sau Sarkis Araratian =i vor reu=i s[ scoat[ \ara din criz[. R[m]ne de v[zut =i de sperat!
1/2010
11
Aznavour ajută Haiti Agen\ia France Presse ne informeaz[ c[ mai multe vedete din Fran\a s-au al[turat ini\iativei venite din partea reputa\ilor c]nt[re\i Charles Aznavour =i Youssou N'Dour, de a ]nregistra un videoclip cu scopul str]ngerii de fonduri pentru victimele din Haiti. „Un gest pentru draga Haiti“ va fi difuzat pe mai multe posturi TV din Fran\a, ]ndemn]nd telespectatorii s[ fac[ dona\ii. Melodia a fost compus[ de c]nt[re\ul de muzic[ hip hop Neg'Marrons, iar fiecare din cele 40 de vedete participante ]n proiect au contribuit cu c]te un vers, a spus purt[torul de cuv]nt al postului muzical Trace TV. Printre numele mari care s-au al[turat in\iativei lui Charles Aznavour, un francez de origine armean[ =i a lui N'Dour, senegalez de origine, s-au num[rat textierul Grand Corps Malade,
In memoriam
rapperii Passi =i Stomy Bugsy. Anthony Kavanagh, n[scut ]n Haiti, actor de standup comedy, care ]n prezent locuie=te ]n Canada, l-a rugat pe Charles Aznavour s[ organizeze un teledon pentru str]ngere de fonduri pentru Haiti, unde mii de oameni s]nt speria\i de moarte dup[ cutremurul ce a avut loc. „Trebuie s[ facem ceva. Trebuie s[ trimitem bani. Nu a mai r[mas nimic acolo, dec]t dezastrul =i mizeria“, a spus Kavanagh. Rapperul Kery James, ai c[rui p[rin\i sunt de origine haitieni, va organiza un concert de caritate, iar scenaristul francez Robert Hossein a spus c[ va dona toate fondurile str]nse ]n urma unui spectacol pentru ajutorarea sinistra\ilor. Charles Anavour a mai avut o asemenea ini\iativ[ dup[ cutremurul din 7 decembrie 1988 din Armenia. Atunci, ]n
Mardiros Martin Kanayan 1938 - 2009
S-a stins de cur]nd din via\[ ultimul fiu al eroului na\ional armean Dro Kanayan. Pe numele s[u Mardiros Martin Kanayan, s-a n[scut la 1 mai 1938 la Bucure=ti. Tat[l s[u, eroul de la Sardarabat =i unul dintre artizanii independen\ei =i creerii Primei Republici Armene, a avut o sl[biciune special[ pentru fiul s[u Mardiros. Dup[ cum se =tie familia Kanayan nu a avut o via\[ u=oar[, iar spectrul pribegiei nu i-a ocolit nicicum. Mardiros Kanayan a tr[it ]mpreun[ cu familia sa ]n Rom`nia, Germania, Italia =i Liban, iar apoi a emigrat in Statele Unite ]n anul 1951. Mardiros Kanayan a absolvit Universitatea Northeastern din Boston, iar apoi s-a ]nrolat ]n armata SUA. P]n[ la pensionare ]n 1997 a fost angajatul companiei petroliere „Shell Oil“. Nereneg]ndu-=i niciodat[ patria, valorile armene=ti pentru care tat[l s[u, Generalul Dro, a luptat toat[ via\a, Mardiros Kanayan s-a implicat activ ]n mai multe activit[\i culturale =i sociale din
12
1/2010
colaborare cu mai mul\i arti=ti din Fran\a a lansat melodia „Pour Toi Armenie“ pentru str]ngerea de fonduri destinate sinistra\ilor. Iar ]n urm[torii ani a continuat s[ adune fonduri pentru Armenia prin intermediul funda\iei sale „Aznavour pentru Armenia“.
Republica Armenia. Toat[ via\a Marty, a=a cum ]i spuneau prietenii, =i-a dorit ca r[m[=i\ele p[m]nte=ti ale tat[lui s[u, Generalul Dro, s[ fie re]nhumate ]n p[m]ntul pe care l-au iubit at]t de mult, Armenia. A reu=it acest lucru ]n 1998, c]nd ]n calitate de invitat oficial al Guvernului Armean la a 80 aniversare a Primei Republici Armene, s-a re]ntors ]n patrie, unde tat[l s[u a fost re]nhumat cu onoruri militare a=a cum merita un adev[rat erou. Apoi a mai c[l[torit de multe ori ]n Armenia, contribuind la diferite proiecte =i ac\iuni desf[=urate de c[tre organiza\iile nonguvernamentale armene=ti. C[s[torit din 1967 cu Alice Daghlian, Mardiros Kanayan are doi b[ie\i Dro =i Philip Kanayan. Funerariile sale au avut loc pe 31 decembrie la Cimitirul Veteranilor din Huston, Texas. Dumnezeu s[-l odihneasc[ ]n pace! Eduard ANTONIAN
Către Organizaţia Raffi
Consiliul Parohial Bucureşti, aduce mulţumiri Organizaţiei Raffi, care, ca în fiecare an ne-a sprijinit şi anul acesta cu suma de 2500 USD destinaţi persoanelor cu nevoi speciale din parohia noastră. Suma a fost împărţită în mod egal celor 22 de enoriaşi, pe care parohia noastră din Bucureşti îi ajută lunar. Hristos Mântuitorul să binecuvânteze Organizaţia Raffi şi să reverse în sufletele lor Pacea Sa, sănătate şi împliniri în Noul An. Consiliul Parohial
Cristina MANUK
Un nou roman de Constantin Eretescu Constantin Eretescu nu mai are, desigur, nevoie de nicio prezentare. Am avut de altfel ocazia şi plăcerea de a scrie, în paginile Araratului, despre cîteva volume recente - memorialistice sau folcloristice – ale acestui cunoscut şi apreciat universitar româno-american de origine armeană (s-a născut dincolo de Prut şi se numea, la naştere, Eretpohian). Eretescu este însă şi un autor de ficţiune, deloc de ignorat; cel mai recent volum al său de acest fel se intitulează Dragă Maria. Roman epistolar şi a apărut anul trecut la Editura Criterion Publishing (editor: Gabriel Stănescu). Din păcate, coperta kitsch nu avantajează conţinutul cărţii. Dimpotrivă, aş putea spune... În schimb, recomandarea de pe coperta a patra a profesorului şi istoricului literar Mircea Anghelescu, bun cunoscător al literaturii exilului autohton, are meritul de a compensa acest viciu de perspectivă. Elaborat, aflăm la final, pe parcursul unui deceniu (aprilie 1999-aprilie 2009, Providence), Dragă Maria... este, în primul rînd, un roman al exilului, fără a avea un caracter social-istoric marcat. În literatura română recentă, epistolarul exotic a mai fost „accesat“ de prozatorii-universitari (mă gîndesc, de pildă, la Se înnoptează, se lasă ceaţa de Mihai Zamfir, calat pe modelul „scrisorilor portugheze“ ale fostei călugăriţe Mariana Alcoforado). În cazul de faţă, avem de-a face cu o perspectivă simţitor diferită. Sigur, şi titlul şi adresările romanţioase ale unor scrisori, şi simbolistica personajelor (cuplul „la distanţă“ Anghel Spiridon-Maria, unde primul trimite la ipostaza de înger căzut iar a doua – la cea de himeră, fără a uita sugestiile mariologice) par să sugereze o idee de melodramă, ceea ce mă face să cred că autorul a gîndit o anume strategie comercială pentru a face să „treacă” mai uşor către cititor un roman internaţional crud, dramatic, tensionat. Parcurgînd cele 160 de pagini ale sale, rămîi cu o senzaţie
de bulversare – în sens pozitiv însă. E vorba, în fond, de o carte a exilului şi a naufragiului existenţial. Ajuns în „lumea nouă“ (America), pe care o descoperă pas cu pas, după o fugă clandestină peste Dunăre împreună cu prietenul Gherasim, Anghel păstrează legătura cu iubita de departe printr-un epistolar ce se transformă, pe nesimţite, în jurnal de emigrant (azilant). Intră în contact cu rigorile noii existenţe, ia contact cu oameni de pe toate continentele ajunşi în acest melting pot rasial (e plin de asiatici şi de latino-americani în roman...) iar jurnalul începe să semene, de la un punct încolo, cu o explorare de medii sociale, etnice ş.a.m.d. S-ar zice că autorul îşi valorifică aici, pe lîngă experienţa interioară de exilat, şi pe aceea de etnolog şi antropolog urban, într-o naraţiune, altminteri, mustind de concreteţe, în care cruzimea şi tandreţea se împletesc strîns. Aproape toate epistolele îl au ca autor pe Anghel. Nu toate, însă. De cîteva ori intervine de departe (din România, desigur...) şi Maria, cu nişte contrapuncturi binevenite în istoria acestei iubiri fără speranţă („Găseşte-ţi şi tu o iubită, dragule, şi ajunge-i din urmă pe cei hotărîţi. Însoară-te, fă copii şi uită-i pe cei de dincolo de zare. Noi am rămas pe loc, găini de curte, fără aripi. Am citit pe undeva că păsările migratoare au penajul mai colorat decît cele care nu călătoresc. O fi adevărat?“). Către final intră în scenă o anume „Lucia, care poate fi“, concurentă sentimentală a Mariei; există, printre alte femei (îndeosebi prostituate multirasiale), şi o iubită jamaicană a lui Anghel, Pilar, care sfîrşeşte prost. Scriitura protagoniştilor e dinamică, nervoasă, în priză directă, plină de observaţii comportamentale acute. Constantin Eretescu reuşeşte foarte bine să prindă în pagină, prin intermediul eroului său de hîrtie, colcăiala multicoloră a lumii americane subway din marile oraşe, dar şi, prin vocea Mariei ecourile lumii româneşti ire-
mediabil îndepărtate. Tonul general este un amestec de sentimentalitate sobră şi de autoironie amară: „Umblu prin lumea mea nouă cu sentimentul că-mi aparţine. Nu mă satur de ea. Trebuie să-ţi mărturisesc că nu e întocmai aşa cum o vedeam în nesfîrşitele mele ceasuri de visare. (...) Important e că umblu liber prin oraşul ăsta puternic, cu ziduri pînă la cer. Am chiar o odaie a mea într-un adăpost temporar pentru emigranţii fără locuinţă. Ce poate fi mai bine? Iar cîteodată binele are o faţetă neaşteptată. Ieri, la amiază, mă întorceam acasă. Pe jos, că, de, un dolar şi jumătate metroul, nu-i de unde şi ce zici, trei flăcăi negricioşi veneau zîmbitori spre mine, îi salut şi ei mă înconjoară frumos, cel din faţă de vreo treizeci de ani, bărbat voinic, bărbuţă scurtă, îmi propteşte un cosor în dreptul burţii. Nu scoate niciunul dintre ei o vorbă. Presupun că voiau să mă uşureze de portofel, aşa că-mi întorc pe dos buzunarele şi izbucnesc în rîs. Rîd şi ei. I-am descurajat, pot să-ţi spun asta. M-au lăsat în pace. Înainte să plece, cel cu bărbuţă mi-a îndoit un genunchi în boaşe. Putea să fie mai rău, să ştii că se putea. Nu toate victoriile se încheie cu paradă. Uneori, după biruinţă, te întorci şontorog acasă. Mi-e dor de tine, Maria. Îmi închipui că păşeşti alături de mine, că te ţin de mînă, că te strîng uneori şi că-ţi arăt una şi alta. Te alegi cu vînătăi de atîta strînsură, fiindcă sunt nesfîrşit de multe cele care merită văzute“. Un roman dens şi acut, care nu trebuie ratat.
1/2010
13
Din comorile fostului Muzeu Armean din Gherla Cap de cîrje episcopală – Gherla
Fostul propietar: parohia armeano-catolică din Gherla A fost confiscată în anul 1954 şi se află la „Muzeul de Istorie“ al municipiului Gherla. După toate probabilităţile, ea a fost folosită de primii episcopi armeni din Transilvania, Minas şi Oxendius Verzerescul. Dimensiuni :
Lungime – 28,5 cm. Lăţime - 16,5 cm. Bază - 3,5 cm. Cap - 4,5 cm. Coroană - 3 cm. Greutatea totală 750 gr.
Datare : a doua jumătate sec. XVII – atelier de orfevrărie din Armenia Tehnica : ciocănire, cizelare şi ambutisare. Stare de conservare : relativă şi necesită restaurare. În Europa sînt puţine exemplare cu aşa o vechime şi formă. Mircea TIVADAR
14
1/2010
manga-badanegan Haryusd marx m; akqadi dkaoin \a/ao g; ver]n= m=g dari jamanagyv$(r m; \a/an diry`; g; har]n=^ - Aka# darin yr lranao in\i i%n[ bidi das$ - Gyu dam in[ yr ,ik0s ;s=#g; badas,an= haryusd;$ Darin g; lranao# \a/an baomani hama'aon gar'agvi# dern al g; han= qsan manrax;ram gyu dao yrbes var'q$ -Aka 0an#- g;s= \a/an#aos qsan manryuqyv es i%n[ eresyv ertam ;ndaniqis qyv# i%n[ ;sem gny`s & ere,aneris$ -Xyun cides# in[b=s yuzes cnao#- andarper g; badas,an= haryusd;$ |a/an cl,igyr g; he/anao$ Aox ergirin m=` me\ zanc m; g’ ;llao hrabaragin siyun=n ga,yua\$ )i.x# erp m=g; g; me/-
n=r* gertaoin & zanc; gyu daoin# marxig g; jykyuv=in# har]yuwyr' g’;n=in# g; cidnaoin yv = me/nyk;$ Aos dkan g’ertao hrabarag# g; qa.= zanc;# gyu dao# ha gyu dao$ Marxig g; hauaqyuin# g; har]nen^ -Y%v me/a\ =$ -Aosin[ haryusd;#- g’;s= \a/an$ Qi[ m; edq# g; desnen* ha-
Aua na gn y u yuk d ;
(r m; qarauani m=` auanagn yu yukd; ,@sq g; panan$ Auanag; yukdin g’;s=# -Yukd ekpaor# egyur wa,inq aos qarauani m=`=n$ Yukd; g; hama'aoni# auanagin hed g; wa,in# g’ertan 'yri m; m=` g’abrin$ Qarauanad=r; g; wnd/= auanagn yu yukd;# [i cdnar$ Auanagn yu yukd; aox 'yrin m=` gyud=n# g; ,men# g; ciranan$ (r m; auanag; g’;s=^- yukd ekpaor# qefs lau =# b=dq = ,ak gan[em$
Yukd; g’;s=^- auanag ekpaor# cyr\ [yunis# syus ge]ir# gyu can mez g; p/nen# g; danin m=g pe/i dek ergyu pe/ g; par'en$ Auanag; g’;s=^-Y[# y[ es b=dq = ,ak gan[em$ Auanag; yr z//y]; gsgsi* 'yrin clyu,; yuri. qarauan m; i`a\ g’;llao#qarauanad=r; g;s=^-Lse]=q aos i%n[ anasyunneryu 'aon =^^^ Asynq [yuanner; ga/nen# gi`nan 'yr;# g; desnen auanagn yu yukd; lau cer]a\#
ryusd marxn al gyu cao x=bi hrabarag$ Zarma]a\ g’;sen^ Des=q# aon haryusd marx; yk`-a/yk` gyu cao* y%v g’;s=r t= me/a\ =$ -Inq; [= me/a\# ,ik0; me/a\ =#- g; pa]adr= \a/an yu g; badm= ekelyutiun;$ Jykyuva\ marxig g; na,aden haryusd;# an al g; han= \a/aoin lriu var'q; gyu dao yu g; 0anabarh=$ a/yq-wa/yq nsda\ en$ G; ver]nen# g; peren m=g pe/i wy,aren ergyu pe/ g; par'en# gionan 0ampao$ Gertan# gertan g; badahin varar cedi m;$ g; desnen# yr auanag; [i grnar ced; an]nil# g; ver]nen# g; xnen yukdi vrao$ Yukd; g’ertao `yurin m=`dek; g; genao & g’;s=^- auanag ekpaor# in[b=s yr qyu ,ak gan[elx ega\ =r# hima al im bar cals ega\ =# bidi bar cam$ Auanag; g;s=^ -Ykd ekpaor# Asdyu\yo siryun# bar [i cas# gionam g; ,ekxyuim$ Yukd; [i lser# gsgsi bar cal# auanag; g; ned= `yur;# g; ,ekx=# g;s=^- Cnao# xyun im cl,yus .ad badij g; peres$
1/2010
15
Haoasdan-Tyurqia
ANGEK|YUTOAN MASIN
Hao-tyurqagan zyuoc ar'anacryutoyunneryu ‚xivanacidagan haraperyutoyuynneryu hasdadman & erggykm haraperyutoyunneryu zarca]man masinƒ 0agadacir; aonqan anyry. =# yrqan yr me\ =r adyn] a/a`a]a\ ,myryumner;$ Ergarad& cakdni panag]yutoyunneryu arxoyunq hanxisa]yk & aos@r vavera]man sbasyk ar'anacryutoyunneryu \nyunx; bidi ;lla .ad aveli xjvar# qan gareli =r badgera]nel qani m; amis a/a`$ Ete erp&= bidi \nvin™ Badgeravyr = aon# yr ergyu wasdatyukter; entargve]an hanraoin qnnargman* ,yrhrxaranagan vavera]man nbadagyv$ Ad gaba]yu]e haotyurqagan a/0agadman ,yryutoyun; & hed&apar ergyu ga/avaryutoyunneryu ergoyuk;* iren] vra ver]nelyu haraperyutoyunneryu Šnyrmala]man‹ yk` badas,anadvyutoyun;$ E‰v Er&ani &‰ Angaraoi me` i.,anyutoan clyu, gancna\ marxig na,;ndre]in ver`nagan yry.yum; tyknel Šjykyvyurxi ;ndroalneryun‹* badcamavyrneryun# yrbes qakaqagan vahan azcaoin .aher; xava0anelyu hnaravyr mekaxranqneryu a/`&$ Larva\yutoyun; by/tga] nyuonisg Hygdemper 1(-in# }oyuri,i me` deki yune]a\ sdyracrman ararykyutenen anmi`abes a/a`#
16
1/2010
erp ir tyurq ba.dynag]i ardasaneliq 0a/i yry. manramasnyutoyunneryu hanxeb# Haoasdani ardaqin cyr\y] na,arar +xvarx Nalpanxoani xjcyhyutoan hed&anqyv# qi[ gmnar sdyracryum; [ekoal haodararver$ }oyuri,i sdyracryum; yrqan Šbadmagan‹ ghamarver aon aden# aonqan zryoi havasar grna xa/nal aos@r# erp barz =# yr ar'anacryutoyunneryu Šwy,zi`yumaoin‹ teqst; pavarar [awyv y[ meg gykm gcyha]ne$ Hao-tyurqagan t.namyutoyun; yuni aos@r ergyu pakga]yu]i[^ ;nxhanyur badmyutoyun; & Le/naoin Karapaki hagamardyutoyun;$ :nxhanyur badmyutoyun; gn.anage ]ekasbanyutoan & sahmanneryu har]$ }ekasbanyutoyun^ aosinqn meg gykme* haogagan bahan`adiryutoyun; & mi`azcaoin 0ana[yum 'e/q perelyu haoyutoan `anqer;# isg moyus gykme* tyurqagan bedyutoan gira/a\ gadaroal j,dman qakaqaganyutoyun;$ Sahmanneryu har]^ aosinqn haogagan bnxyumner; AMN na,acah Vyuxry Vilsyni
iravarar v0/i & S&ri xa.nacri gira/man vra$ Isg Le/naoin Karapaki har]^ aosinqn Ad;rbe0anin ]yu]apera\ Tyurqiy anverabah ne]yug;* hanyun tyurqadrbe0anagan ;nxhanyur inqnyutoan & Šmeg azc# ergyu bedyutoyun‹ sgzpyunqin$ Angaran =r Er&ani hed xivanacidagan haraperyutoyunneryu hasdadman merjyk; & nyuon Angaran =r hao-tyurqagan sahman; wagyk;$ <yrhrxaoin Miyutoan wlyuzyumen edq Haoasdani hed haraperyutoyunneryu parelavman ‚Šnyrmala]man‹ƒ hamar Tyurqiy a/a` qa.a\ na,abaomannern =in Er&ani gykme Šgar\e]oal ]ekasbanyutoan‹ har]i takyum;# nergaois sahmani 0ana[yum; & Le/naoin Karapaki lqyum; Adrbe0ani qmaha0yuoqin$ Moyus gykme# Er&an; mi.d bnxa\ =# te badrasd = Angaraoi hed hasdadel xivanacidagan yu dndesagan haraperyutoyunner* a/an] y&= na,abaomanneryu$ Ev aosbes# erp ergyu gykmeryu xirqyry.yumner; qara]a\ gtvaoin# cakdni panag]yutoyunneryu
arxoyunqin m.agve]an ergyu xivanacidagan wasdatyukter# yryn] teqster; ghagasen hadgabes tyurqagan ba.dynagan h/edyryutoan;$ Aosinqn# adynq [en hi.adager Angaraoi a/a` qa.a\ y&= na,abaoman^ [en ,ysir ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[yumen hrajarvelyu masin# aol g,ysin miaon Šbadmagan hartyutoan‹ han'najykyvi m; masin# g,ysin sahmani 0ana[man masin# sagaon [en hi.adager Garsi baomanacir;# yukkagiyren [en ,ysir na& karapakoan hagamardyutoan garcavyrman# aol miaon bedyutoyunneryu dara\qaoin ampyk`aganyutoan harcman masin* a/an] y&= hkyum ;nelyu Adrbe0anin$ Dvoal baomanneryun me`# dramac\yren haga/ag megnapanyutoyunner; hn[e]in arxen ar'anacryutoyunneryu sdyracrman @r;# erp haoyutoan; yukka\ ir yuker'in me` na,acah Serj Sarcsoan; merje] tyurqagan aon myde]yumner;# ;sd yryn] na,adesva\ han'najykyv; bedq = qnne ]ekasbanyutoyun ;llalyu-[;llalyu har];# isg sahmani masin ipr te hkyum
?E0EW TAOIW +RDYKAN^ ŠErp Haoasdani & Adrbe0ani mi`& a/ga ,nxir; lyu\va\ ;lla & Karapaki cravyum; ver` cda\ ;lla# aba hao-tyurqagan har]n al lyu\yum bidi cdne$ Ete Haoasdan yuni pari nbadagner# aba tyk aba]yu]e aox* sgselyv veraxar'nel Karapaki .yur`; cdnvyk dara\qner;$‹
ŠMenq ar'anacryutoyunner; erpeq wy,an]e]inq mer Sahmanaxragan xadaranin* qnnargvelyu hamar$ Menq adynq yukkagi wy,an]e]inq ,yrhrxaran* a/an] wywy,yutoyunneryu$ Ad mer angek\yutoan aba]yuo]n =$ Sagaon Haoasdan wyr'e] wywy,el ‚ar'anacryutoyunneryuƒ teqst;$‹
ga Garsi baomanacrin$ Hao-tyurqagan Šnyrmala]man‹ arda/y] pnyuot; gyuca hadgabes Angaraoi ba.dynagan h/edyryutoan & ergyu wasdatyukteryu teqsteryu mi`& a/ga anhamadekeliyutenen$ Tyurqia y[ meg bah hrajara\ = ir haodni na,abaomanneren# pao] & aonbes sdyracra\ = ar'anacryutoyunner;$ In[bes aveli yu. ngadeli xar'av# tyurqagan xivanacidyutoyun; gwyr'e .ekel adyn] ycin* hrabaragelyv p;/nazpysig megnapanyutoyunner$
+XVARX NALPANXOAN^ ŠTyurqeri bnxyumner;# te Haoassani Sahmanaxragan xadarani yry.yum; baryunagyum = na,abaomanner gam hagasyum = aos ar'anacryutoyunnerin & gam aos ar'anacryutoyunneri me` in[-yr wywy,yutoyunner en md]vel haogagan gykmi]# yu Haoasdan; hedamyud [= ar'anacryutoyunneri da/in & ycyun# anhetetyutoyun en# [en hamabadas,anyum iraganyutoan;$‹
ŠMenq hyusyv enq# yr arhesdagan hyrinva\ badrvagner; tyurqer; [en wyr'i perel yrbes aos ar'anacryutoyunner; [vavera]nelyu in[-yr bad0a/$‹
ŠAon bnxyumner;# yrynq arvyum en tyurqagan gykmi]# [em gar\yum# yr xran] yr&= meg; garyk = havadal Tyurqiaoi] xyurs# ancam Tyurqiaoyum [em gar\yum# yr pylyrn en havadyum aox bnxyumnerin$‹ ŠEte Tyurqian badrasd [lini hao-tyurqagan ar'anacryutoyunneri vavera]man;# ete .aryunagi panag]yutoyunner varel na,abaomanner xnelyv# .akgabel haraperyutoyunneri parelavman cyr\;nta]n aol har]eri hed# .aryunagi ,y[;nxydel cyr\;nta]in# aba [i pa]a/vyum panag]yutoyunneri 'a,ykman hnaravyryutoyun;$‹
Ar'anacryutoyunneryu vavera]man 0anabarh; ergar = yu ,yrxyupyrx$ Arxen Hygdemperin Angara ar'anacryutoyunner; wy,an]e] ,yrhrxaran# yur vavera]man cyr\;nta]; ,]anve]av$ Ir hertin# Er&an; hsdag bnxe]# te Hanrabedagan gyusag]yutoan ,yrhrxaranagan me\amasnyutoyun; bidi vavera]ne ar'anacryutoyunner;# sagaon adynq bidi wy,an]vin Azcaoin Jykyv# miaon tyurqagan vavera]yumen edq$ Ba.dynagan Er&an; garxara]ne ir aos ge]va\q; aon bad0a/apanyumyv# te Angaraoi hertn = aba]yu]elyu ir pari gamq;# qani yr Tyurqian = Haoasdani hed xivanacidagan haraperyutoyunneryu hasdadman merjyk;# Tyurqian = sahman; wagyk; & nyuon Tyurqian = Šnyrmala]man‹ hamar na,abaomanner a/a` qa.yk;$ Min[ tyurqagan vavera]yum;# azcaoin .aher; xava0anelyu mekaxranqneryun a/`& gancna\ Haoasdani na,acah Sarcsoan; ar'anacryutoyunner; wy,an]e] Sahmanaxragan xadaran* yry.elyu hamar haogagan desangoyunen ergyu wasdatyukteryu sahmanaxragan ;llal; te [;llal;$ Sbaselyv vavera]yum;# Angaraoi i.,anyutoyunner; gwyr'en 0n.yumner cyr\axrel Haoasdani vra* hadgabes karapakoan
1/2010
17
FILIW GYRDYN^ ŠHamyzva\ enq# yr Tyurqia & Haoasdan lyur` g;nxyunin ar'anacryutoyunneryu hanxeb sdan'na\ iren] bardavyryutoyunner; & ergyu ergirneren gbahan`enq ‚ar'anacryutoyunneryuƒ arac vavera]yum$‹
ŠMer xirqyry.yum; mna] nyuon;$ Menq gsadarenq Gyvgasi me` ,akakyutoan; & gaoyunyutoan; nbasdyk ‚hao-tyurqaganƒ nyrmala]man cyr\;nta];$ Anhraje.d =# yr gykmer; gexrynanan a/a` ertalyu gensagan n.anagyutoan vra$‹ har]yv$ Deki dalyv hao-tyurqagan Šmer'e]man;‹ ;nxximaxryk Adrbe0ani hama/ h/edyryutoan;# Tyurqia gy.da]yu] ir xirqyry.yum;* Haoasdani hed haraperyutoyunner; karapakoan har]i lyu\man; .akgabelyu a/n[yutoamp$ Xegdemperin Tyurqiy var[abed ?e0ew +rdykan ad har]i vra bnxe] Va.ingtyni me`# sagaon amerigoan badas,an; ekav pa]asagan$ Hedy tyurq var[abed; ;mp/nyum wndre] Mysgvaoi me` ‚12-13 Hyunvarƒ# yur hanxibyum yune]av ?yusasdani var[abed Vladimir Wyutini hed$ ŠMe\ lavadesyutoamp g;nxyuninq hao-tyurqagan haraperyutoyunneryu parelavman; yukkva\ tyurqagan a/a`argyutoyunner;‹# haodarare] Vladimir Wyutin;# ;sd yri Šaox har]eren oyuraqan[oyur; ‚hao-tyurqagan haraperyutoyunner; & Le/naoin Karapaki har];ƒ xjvar lyu\eli = a/an'in ver];va\# isg ete miasin qnnargvin# aba lyu\yum cdnelyu adyn] he/angarner; inqnaperapar ghe/anan‹$ Yusdi Mysgvaoi badas,ann al pa]asagan =r$ Wyutini hn[e]yu]a\ myde]yum; amrabnxe] na& ?yusasdani ardcyr\na,arar Sergeo Lavryv;# yr; Er&an gadara\ ir ao]i a/ityv ‚13-14 Hyunvar# 0i.d aon aden# erp +rdykan Mysgva gcdnver Œ in[; barz zyucaxibyutoyun =r* ;sd Lavryviƒ .ad aveli gdryug ardahaove]av^ ŠMenq y&= gab [enq desnar hao-tyurqagan haraperyutoyunneryu pnaganyna]man
18
1/2010
& Le/naoin Karapaki har]i lyu\man mi`&$ Arhesdaganyren aos ergyu har]er; wy,gabag]el; 0i.d [=$ Ergyu cyr\;nta]nern al a`ag]yutoan gariq yunin# isg arhesdagan baomanner a/a` qa.el; 0i.d [=‹$ Va.ingtyni & Mysgvaoi me` tyurq var[abed; lse] nyuon aon sgzpyunq;# zyr ameriga]i# /yus & evryba]i xivanacedner; an;nxhad grgne]in# aon =* haotyurqagan Šnyrmala]yum;‹ & karapakoan hagamardyutoan ,akakyutoan panag]yutoyunner; ergyu a/an'in* [wy,gabag]vyk cyr\;nta]ner en$ Crete agnhaod =# yr Tyurqia deki dvav Adrbe0ani 0n.yumneryun a/`& & aos@r ar'anacryutoyunner; g@cdacyr\e karapakoan har]yv Haoasdanen zi`yumner gyrzelyu nbadagyv$ Ver`in ergyu amsva ;nta]qin hn[a\ tyurq ba.dynoaneryu h/edyryutoyun; darper megnapanyutoyunneryu hamar qi[ dek g'ce$ A/an] Adrbe0ani 0n.yumneryun havanapar tyurq azcaonamylneryu xirqn al aoxqan yujek [=r ;llar$ E‰v Baqvi me`# &‰ tyurq azcaonamylagan .r`anagneren ners Haoasdani hed haraperyutoyun-
neryu Šnyrmala]yum;‹ gxidvi yrbes Šazeri ekpaorneryu‹ .aheryun xem xava0anyutoyun$ Isg azeriner;# pa]i tyurqeryu ekpaorner; ;llalen# yunin na& qaroyuki & pnagan cazi vit,ari ba.arner$ Miaon meg ancam [=# yr haotyurqagan Šmer'e]yumen‹ parga]a\ Asdrbe0ani na,acah Ilham Ali&; sba/na] badjami`y]ner gira/el Šxava0an‹ Tyurqiy xem$ Grelyv aveli .ad h/edyragan# qan ha.vargva\ pnyuot# Ali&i sba/naliqner; Baqvi hamar ]angali arxoyunq dvin^ aos@r Angara gdryug* [qykargva\ gerbyv gbnxe karapakoan har]i lyu\man na,abaomani vra* i he0yugs Zvi]eriy mi`nyrxyutoamp Haoasdani hed vara\ panag]yutoyunneryu yciin & gnqa\ ar'anacryutoyunneryu da/in$ Hyunvar 12-in# Haoasdani Sahmanaxragan xadaran; gaoa]yu] ir v0i/;^ ar'anacryutoyunneryun me` amracrva\ bardavyryutoyunner; ghamabadas,anen Haoasdani Hanrabedyutoan sahmanaxryutoan;’$ Yryvhed&# ;sd nyuon adoani# aox bardavyryutoyunner; miaon Šwy,axar'‹ en & Šyunin pa]a/abes erggykmani mi`bedagan pnyuot‹$ Sahmanaxragan xadaran; g;nxc\e na&# te Šmi`azcaoin baomanacrer; Haoasdani Hanrabedyutoan hamar iravapanagan yuj garyk en yunenal miaon™ ngadi yunenalyv mi`azcaoin iravyunqi desangoyuni] xran] vaveraganyutoyun;‹$ Aol ,ysqyv# Haoasdani Sahmanaxragan xadaran; na,acah Serj Sarcsoanin gyuda aon# in[ an
AHMEX DAVYUTYKLYU^ ŠAnyn] ‚ameriga]ineryuƒ hamar gar&yr = cyr\;nta]; .aryunagel;# pao] menq gbnxenq adyr a/yk` .aryunagyutoan vra$‹
ŠEte hamyzva\ [;llanq# te hao-tyurqagan haraperyutoyunneryu garcavyrman cyr\;nta]; 0i.d yukkyutoamp g;ntana# aba aon .aryunagel; angareli bidi ;lla$‹
gariq yuner^ pa] 0anabarh xebi ar'anacryutoyunneryu vavera]yum;# aon ;nxc\yumyv# te ar'anacryutoyunner; [en veraperer y‰[ Le/naoin Karapaki har]in# y‰[ al hao-tyurqagan sahmanac\i ver`nagan darperagin$ Avelin# xadaran; g]re ]ekasbanyutoan har]i .yur` .ahargyumner;# .e.delyv# te ar'anacryutoyunner; Š[en garyk megnapanvel yu gira/vel aonbes# yr’; ghagasi HH sahmanaxryutoan na,apani xryuotnerin & Haoasdani anga,yutoan masin h/[agacri 11-rx gedi bahan`nerin‹$ Aosinqn ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[man; yukkva\ ar.aven hrajarvelyu masin ,ysq [i grnar ;llal$ Sahmanaxragan xadarani v0i/; barz =^ ar'anacryutoyunner; Šsahmanaxragan‹ en# grnan wy,an]vil ,yrhrxaran* vavera]man hamar# sagaon [en grnar [ara.ahvil tyurqagan i.,anyutoyunneryu gykme* Le/naoin Karapaki gam ]ekasbanyutoan har]eryv$ Sagaon Tyurqiy ardaqin cyr\eryu na,araryutoan hamar# Haoasdani Sahmanaxragan xadarani v0i/; ipr te gbaryunage Šna,abaomanner & sahmanawagyumner# yrynq g,ataren ar'anacryutoyunneryu da/; & ycin‹$
Aon hancamanq;# yr Sahmanaxragan xadarani v0/i hanxeb Angaraoi xjcyhyutoyun; ardahaodve]av v0/i gaoa]yumen ve] @r edq hrabaragva\ hakyrxacryutoan m; me`# Er&ani verlyu\apanner; mian.anagyren megnapane]in yrbes ar'anacryutoyunneryu vavera]man cyr\;nta]; amen cinyv dabalelyu tyurqagan xivanacidyutoan gykme agnhaod wyr'i aba]yuo] m;$ Angaraoi hakyrxacryutoan hrabaragyumen edq# hao & tyurq ardcyr\na,ararner +xvarx Nalpanxoan; & Ahmex Davyutyklyun larva\ he/a,ysazryuo] m; yune]a\ en# yryu ;nta]qin Davyutyklyun Nalpanxoanen pa]adryutoyunner bahan`e]# isg hao xivanaced; hagaxar'e]* ,yselyv Šarhesdagan badrvagneryu‹ masin$ Tyurqagan ver`in aos meqenaoyutoyun; xivanacidagan laona\aval cryhi m; gvera\vi# qani yr Angaran `anq [i ,naoer ar'anacryutoyunneryu hyvanavyrner;* hadgabes ameriga]iner; hamyzelyu# te Haoasdan ipr te ,a,da\ = ir bardavyryutoyunner;$ Bedagan qardyukar digin Hillari Qlintyn; xar'av Ahmex Davyutyklyui hama/ hamyz[agan `anqeryu cl,avyr tira,;# sagaon abarxoyun^ ŠSahmanaxragan xadarani
yry.yum; ghamarenq xragan qaol m; Tyurqiy & Haoasdani mi`& pnaganyna]man ar'anacryutoyunneryu vavera]man cyr\;nta]in me`‹# haodarare] wy,bedqardyukar Filib Gyrdyn;# yryu gar\iqyv Šaos v0i/; tyuol gyuda# ar'anacryutoyunner; wy,an]el ,yrhrxaran vavera]man hamar aonbes# in[bes sdyracr;va\ en# & y&= sahmanawagyum a/a` [i qa.er‹$ Sagaon Angara [i mekma]ner ir xivanacidagan cryh; & Er&anen gbahan`e cravyr iravapanagan era.,iqner* haga/ag baracaoin sba/nalyv ar'anacryutoyunner; [vavera]nel$ Ardcyr\na,arar Davyutyklyun gna,azcyu.a]ne na&# te amerigoan Cyngresen ners haoy] ]ekasbanyutoan 0ana[man pana'&i m; hnaravyr qnnargyum; bidi dabale haotyurqagan Šmer'e]yum;‹$ Sagaon aol&s [enq grnar ,ysil Šmer'e]man‹ masin$ :nxhaga/ag;# aos@r ar'anacryutoyunneryu bad0a/yv p/ngva\ isgagan xivanacidagan baderazmi m; vganern enq$ _cdvelyv Lyndyni me` deki yune]a\ Afkan;sdanin nvirva\ hamajykyvi ‚28 Hyunvarƒ sdek\a\ a/iten# hao & tyurq ardaqin cyr\y] na,ararner; gar0 hanxibyum m; yune]an# yrme edq# mamly asyulisi m; ;nta]qin# Ahmex Davyutyklyun i mi`i aoly] ;sav# te Š.ad angek\ hanxibyum m; yune]a baryn Nalpanxoanin hed‹$ In[en ghasgnanq# te hanxibyum; y[ Šparegamagan‹# y[ Šga/yu]ykagan‹# y[ al Š@cdagar‹ eka\ =# aol Šangek\‹$ Aha te in[ g;se tyurq ardcyr\na,arar;^ hao-tyurqagan Šnyrmala]man‹ cyr\;nta]; t&agy,e] nyr wyul m;* Š[awavyr angek\yutoan‹ wyul;$
VARXAN MARTAOAN
1/2010
19
ÐÐ ê¸ áñáßáõÙÁ í»ñçÝ³Ï³Ý »õ áõÅÇ Ù»ç Ùï³Í ¹³ï³í×Çé ¿ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÝ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, »Ã» áã гÛ-Ãáõñù³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç Ý»ñ³éí³Í ѳñó»ñÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÇ Çñ³í³Ï³Ý ÁÙµéÝáõÙÁ` ÐÐ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý »õ ûñ»ÝùÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ, ÑÇÙ³Ý íñ³: ²Û¹ Ù³ëÇÝ Ñ³Ûï³ñ³ñ»É ¿ §Øá¹áõë íÇí»Ý¹Ç¦ Ï»ÝïñáÝÇ Õ»Ï³í³ñ ²ð² ä²äÚ²ÜÁ: §ºë ѳٳӳÛÝ »Ù ²ØÜ-Ç å»ïù³ñïáõÕ³ñÇ ï»Õ³Ï³É üÇÉÇå ¶áñ¹áÝÇ Ñ»ï` ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ ãÇ ËáãÁݹáïáõÙ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³í»ñ³óÙ³ÝÁ: ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ áñáᯐ ¿, áñ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýå³ï³ÏÝ áõ ³é³ñϳÝ, ³ÛÝ ¿ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ëï³ïáõÙÝ áõ ë³ÑÙ³ÝÇ µ³óáõÙÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ¹ñ³Ýóáí ëï³ÝÓÝíáÕ å³ñï³íá-
ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ã»Ý ѳϳëáõÙ ÐÐ ë³ÑÙ³¹ñáõÃÛ³ÝÁ »õ ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ: ä³ñ½³å»ë ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ Ñëï³Ï»óÝáõÙ ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÇ ¹ÇñùáñáßáõÙÝ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç Ý»ñ³éí³Í ³ÛÉ Ñ³ñó»ñÇ Ýϳïٳٵ »õ ³Û¹ ѳñó»ñÇ Ýϳïٳٵ ѳÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÇ ÁÙµéÝáõÙÝ»ñÇÝ ï³ÉÇë ¿ Çñ³í³Ï³Ý Ó»õ³Ï»ñåáõÙÝ»ñ¦,-³ë»É ¿ ²ñ³ ä³åÛ³ÝÁ: Àëï Ýñ³, å³ñáÝ ¶áñ¹áÝÇÝ å»ïù ¿ ÑÇß»óÝ»É ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³Ý·³Ù³Ýù: ²é³çÇÝ. ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ í»ñçÝ³Ï³Ý »õ áõÅÇ Ù»ç Ùï³Í ¹³ï³í×Çé ¿: ºñÏñáñ¹. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ, ÇÝãå»ë ³Ù»ñÇϳóÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ²ØÜ-Ç ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÁ, ³Ýë³Ï³ñÏ áõ å³ñï³¹Çñ ÷³ëï³ÃáõÕà ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý µáÉáñ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ
Վ Ա Ր Դ Ա Ն ՕՍԿԱՆՅԱՆ. Խնդրի առնչությամբ ես նույն կարծիքին եմ, ինչ գործընթացի սկզբնական շրջանում էի։ Սա երկուստեք սխալ հաշվարկների վրա
կառուցված փաստաթուղթ էր։ Հայկական կողմի սխալ հաշվարկը հիմնված էր այն համոզման վրա, որ. թուրքական սահմանի բացումը կենաց և 1. հայ-թ մահու խնդիր է Հայաստանի ներքաղաքական կայունության և տնտեսական զարգացման համար, 2. Թուրքիան հեշտությամբ կգնա Ադրբեջանի շահերի դեմ, Կարսի պայմանա3. եթե փաստաթղթում չկա «Կ գիր., «Ց Ցեղասպանություն» և «Լ Լեռնային Ղարաբաղ» բառերը, այս հարցերին առնչվող ձևակերպումները կարելի է ներկայացնել հայ ժողովրդին որպես անվնաս ձևակերպումներ ` օգտագործելով պետական պրոպագանդան։ Թուրքական կողմի սխալ հաշվարկը հիմնված էր այն համոզման վրա, որ. թուրքական սահմանի բացումը Հայաստանին 1. հայ-թ այնքան է անհրաժեշտ, որ դիվանագիտական ճար-
20
1/2010
ѳٳñ` Ý»ñ³éÛ³É ÐРݳ˳·³ÑÇ »õ ³ñï·áñÍݳ˳ñ³ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ²Ä å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ: ºññáñ¹. ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ áñáßáõÙÝ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ÷³ëï³ÃáõÕà ¿, áñï»Õ Çñ³í³Ï³Ý ¹ÇñùáñáßáõÙÝ áõÝÇ ÝáõÛÝù³Ý Çñ³í³Ï³Ý áõÅ, áñù³Ý »½ñ³÷³ÏÇã Ù³ëÁ: (PanARMENIAN.Net)
պըկություններով ստացած թրքանպաստ ձևակերպումները հնարավոր է նաև գործնական կիրառության մեջ դնել, 2. ցեղասպանության և պահանջատիրության հարցերը զուտ սփյուռքյան խնդիրներ են և առանձնակի հետաքրքրություն չեն ներկայացնում հայաստանաբնակների համար, 3. ԼՂ հարցի լուծումը մոտալուտ է, և ս տորագրած լինելով հայ-թ թուրքական արձանագրությունները, և վավերացման գործընթացը կապելով Լեռնային Ղարաբաղի հետ, դա կարելի է լրացուցիչ խթան դարձնել հայկական կողմի հ ամար հարցի կարգավորումը արագացնելու, կամ առնվազն որոշ տարածքներ վերադարձնելու համար։ Հաշվի առնելով Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների բարելավման կարևորությունը, խնդրին նոր մոտեցում ու վերանայում է անհրաժեշտ։ Հարաբերություների բարելավման գործընթացը չի կարող հաջողությամբ պսակվել, ե թե կառուցված լինի Հայաստանի և Թուրքիայի իշխանությունների կարճաժամկետ քաղաքական շահերի կամ պատմական և քաղաքական բարդությունների անտեսման հիման վրա։ Այն պետք է փորձել կառուցել բոլոր խնդիրների և մարտահրավերների անկեղծ գիտակցմամբ, ե թե նպատակն իրոք իրական և կայուն բարելավման հասնելն է։ (Tert.am)
H
yunvar 19-in# haoazci lracryk* Agys .apataterti himnaxir Hranx Dinqi sbanyutoan 3-rx amoagi a/tiv# Sdampyuli me` hazaravyr marxig havaqve]an ycegy[elyu aox d,yur iraxar'yutoyun; & arxaryutoyun bahan`elyu$ Amsaterti ,mpacradan .enqi a/`&# ]yu]ararner; &s meg ancam ]yu]axre]in ereq lezyuneryv* tyurqeren# haoeren & qrxeren crva\ ŠArxaryutoan hamar# Hranxi hamar‹ haodni garca,ysyv basda/ner; & vangarge]in ŠMarxasban; g0an[nanq# arxaryutoyun gbahan`enq‹$ Isg Agysi badyuhanen 0a/a,ysneren meg; bnxe] ]yu]ararneryu v0/agamyutoan vra# haodararelyv# te ŠAonqan jamanag# qani xe/ aos cyr\; lyusapanva’\ [=# menq hys bidi ;llanq# deki bidi [danq‹$ 1/2010
21
Սև հունվար». Հայ փորձագետները «Ս կարծում են, որ Բաքվում ջարդերը պետք է ցեղասպանություն» ճանաչվեն «ց
Հունվարին հայ հանրությունը հարգում է 1990 թ. Բաքվում կազմակերպված հայերի ջարդերի ժամանակ զոհերի հիշատակը: Այս իրադարձությունները ղարաբաղյան հակամարտության պատմության մեջ ամենադաժանը և արյունալին էին: 6 օրվա ընթացքում` հունվարի 13-19-ը, Ադրբեջանի մայրաքաղաքը վերածվեց սպանդանոցի: Տարբեր գնահատականներով` ադրբեջանցիները 120-300 հայ սպանեցին, տասնյակ հազարավորներ բռնության ենթարկվեցին և արտաքսվեցին իրենց պատմական բնակության վայրից (մինչև 1988 թ. Ադրբեջանում ապրում էր 470-480 հազար հայ, այդ թվում` 260-270-ը Բաքվում: 1990 թ. հունվարին մայրաքաղաքում մնացած վերջին 25-30 հազար բաքվեցի հայերն արտաքսվեցին): Սակայն, Բաքվի ջարդերը Հայաստանում չստացան ո՛չ իրավական, ո՛չ քաղաքական գնահատական: Այսօր` 19 տարի անց, «Ադրբեջանահայության համաժողով» ՀԿ նախաձեռնությամբ ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցությունը հայտարարություն է պատրաստում` «1988-1992 թթ.ընթացքում Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից Ադրբեջանական ԽՍՀ բազմաթիվ բնակավայրերում և ԼՂԻՄ-ում (հետագայում ԼՂՀ) տեղի հայ բնակչության նկատ-
22
1/2010
մամբ իրականացրած գործողությունները ցեղասպանություն համարելու մասին»: Համաժողովի նախագահ Գրիգորի Այվազյանն ասում է, որ իրենք նախաձեռնությամբ դիմել են ոչ միայն ՀՀ ԱԺ-ին, այլև տարբեր ՀԿների, ինչպես նաև երկրի արտգործնախարարություն, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին, ԵԱՀԿ ներկայացուցչություն և Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների դեսպանատներ և մի շարք այլ կառույցներ: «ԵԱՀԿ-ին ուղղված դիմումում մենք նշել ենք, որ բանակցային գործընթացում իրավաչափ չէ նախկին բնակության վայրեր վերադառնալու մասին հարցադրումը վերաբերել միայն ադրբեջանցիներին: Վերադարձը կարող է լինել միայն երկկողմ կամ ընդհանրապես չլինել: Ֆրանսիայի դեսպանատնից (Ֆրանսիան Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներից մեկն է) մեզ արդեն պատասխանել են, որ հայ փախստականների հարցը առանցքային խնդիրներից է բանակցային գործընթացում, և հակամարտության տարածաշրջանում երկարատև խաղաղության հաստատման երաշխիքը բոլոր կողմերի շահերը հաշվի առնելն է: Բացի այդ, դրական արձագանքներ կան արդեն նաև մի քանի պատգամավորներից և Հայաստանի արտգործնախարա-
րությունից»,- «ԱրմենիաՆաուին» ասաց Այվազյանը: «Ժառանգություն» խմբակցության հայտարարության մեջ ներկայացված է այն հիմնավորումը, թե ինչու Հայաստանը պետք է այդ իրադարձությունները ճանաչի որպես ցեղասպանություն: Տեքստին կից ներկայացվում է նաև համապատասխան փաստաթղթերի փաթեթ: «Ակնհայտ է, որ խոսվում է ոչ թե պատահական գործողությունների կամ զանգվածային անկարգությունների, այլ Ադրբեջանի նպատակաուղղված և երկարատև քաղաքականության մասին: Շատ կարևոր է ընդգծել, որ ջարդերից հետո առաջացած իրավական և քաղաքական իրողություններն ամբողջությամբ բացառում են հայերի վերադարձը Բաքու: Այսինքն` մենք գործ ունենք մարդկանց` իրենց պատմական բնակության վայրը վերադառնալու իրավունքից զրկելու հետ»,- ասում է «Ժառանգություն» խմբակցության ղեկավար Լարիսա Ալավերդյանը: «Ադրբեջանից հայերի համաժողով» կազմակերպության խնդրանքով Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը տեղեկանք է կազմել, որում հիմնավորվում է Ադրբեջանի հայերի նկատմամբ իրականացված գործողությունների համապատասխանությունը ՄԱԿ-ի 1948
թ. ցեղասպանության հանցագործությունը կանխելու և դրա համար պատժի մասին կոնվենցիային: «Իմ կարծիքով` մենք ուշացել ենք ոչ միայն նման հայտարարության, այլև ընդհանուր առմամբ Բաքվում հայերի ջարդերին առնչվող նյութեր հավաքելու և փաթեթ կազմելու առումով,«ԱրմենիաՆաուին» ասաց Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Հայկ Դեմոյանը: - Մեր տեղեկանքը ցույց է տալիս, թե ինչ պարամետրերով է 1988-1992 թթ. Ադրբեջանում հայերի նկատմամբ իրականացրած իրադարձությունները համապատասխանում ՄԱԿ-ի ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի դրույթներին»: Բազմաթիվ փորձագետների և դիտորդների կարծիքով` Ադրբեջանում հսկայական շարժական և անշարժ գույք թողած հայ փախստականներին փոխհատուցելու խնդիրը այդպես էլ ադեկվատ արձագանք չգտավ բանակցային գործընթացում: «Կարծում եմ` այս ուղղությամբ առաջին քայլը պետք է անի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը, որն անկախության հռչակումից հետո պետք է ստանձներ Ադրբեջանից տեղահանված հայերի ճակատագրի համար պետաիրավական պատասխանատվությունը»,- ասում է «Քաղաքական հետազոտությունների ակադեմիա» ՀԿ ղեկավար Ալեքսանդր Մանասյանը, որը նույնպես կարծում է, թե հայտարարությունը պետք է ընդունվի: Բաքվում հայերի ջարդերը տեղի են ունեցել խորհրդային տարիներին, ոչ միայն Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունների և իրավապահ մարմինների, այլև Մոսկվայի կենտրոնի թողտվությամբ: Զորքերն իրադարձություններին միջամտեցին միայն հունվարի 19-ին, երբ քաղաքում այլևս հայ չէր մնացել: Միաժամանակ քաղաքն ստիպված լքեցին նաև հազարավոր ռուս և հրեա ընտանիքներ: «Հայտարարության ընդունումը հնարավորություն կտա վերջապես շրջել Հայաստանի նորագույն պատմության ողբերգական այս էջը,ընդգծում է Լարիսա Ալավերդյանը: - Հայաստան պետության կողմից պաշտոնական գնահատականի բացակայությունը նշանակում է, որ չի
բացառվում նման հանցագործության կրկնությունը, ինչը վկայում են Ադրբեջանի առաջնորդի այսօրվա ռազմատենչ ելույթները»: «Ժառանգություն» խմբակցության պատրաստած հայտարարությունը գտնվում է ԱԺ իրավաբանականվարչությանդիտարկման փուլում:
Մարինա Գրիգորյան (armenianow.com)
1/2010
23