Nor Ghiank

?yUmANIy hAOy} mIyUtOAN eRgLeZvOAN AmsAcIR

DARI 62 tIv 9-1( (1971-82ƒ sebDempeR-hygDempeR 2(11

<mpAcRAgANI Wy<AReN

(…) 20 տարի առաջ այս օրը անկախության հանրաքվեի բազմաթիվ մասնակիցներ իրենց քվեաթերթիկը քվեատուփի մեջ էին գցում երեխաների` իրենց զավակների ու թոռների ձեռքով: Այդ երեխաները, որ այսօր արդեն հասուն մարդիկ են, պետք է ժառանգեին երկիր ու ապրեին ազատ ու անկախ Հայաստանում: Մեր ժողովրդի ընտրությունը խորապես գիտակցված էր: Մենք նաև հասկանում էինք, որ նախկին Խորհըրդային Միության հանրապետություններից ոչ մեկը չուներ մեկնարկային այնպիսի անբարենպաստ պայմաններ, ինչպիսիք մերն էին: Երկրի մի մեծ հատված աղետի գոտի էր, և մենք էլ կանգնած էինք պատերազմի շեմին: Բայց մենք քվեաթերթիկները տվեցինք մեր երեխաների ձեռքը և ասացինք. «Այո՛»: Այո՛, մենք պատրաստ ենք ազգովի սխրանք գործելու: Եվ գործեցինք: (…) Այսօր Հայաստանը, իր բոլոր խնդիրներով հանդերձ, կայացած երկիր է: Վկա` այսօրվա զորահանդեսը: Իսկ ամենաթանկը, որ ունենք* անկախության սերունդն է: Սերունդ, որ ազատ երկրի քաղաքացի է և իրեն չի պատկերացնում այլ կարգավիճակում: Սերունդ, որ շատ բան ունի տալու իր երկրին ու ժողովրդին, բայց նաև ունի մտահոգություններ ու պահանջներ: Իսկ դրանք առաջադիմության ամենալուրջ ազդակներն են: Երկու տասնամյակում մեզ հաջողվեց հսկայական թռիչք արձանագրել, բայց շատ բան դեռ չենք հասցրել անել: Ե՛վ ձեռքբերումները, և՛ բացթողումները մերն են: Այս գիտակցությամբ և հասարակական համերաշխությամբ հաջորդ քսան տարիներին մենք ի զորու ենք կառուցել այնպիսի երկիր, որ մոտ է լինելու մեր իդեալներին: Ես հավատում եմ դրան, որովհետև ես հավատում եմ մեր հավաքական ուժին: (…) haoasdani na,acah serj sarcsoan 21 sebdemper 2(11 t^

PYVANXAGYUTOYUN Հայաստանի և Ռումանիո կառավարություններու միջև մշակույթի, կրթության և գիտության բնագավառներու մեջ համագործակցության վերաբերյալ ստորագրում Պուքրեշի մեջ

=` 6 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՄԱՄԼՈ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ ՄԱՄԼՈ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ =` 7 HAOASDANI VAR{ABED: AO}ELE} =` 8 ?YUMANIA ANgA<yUtOAN 2( AmOAg =` 9 hAOAsDANI ANgA<yUUtOAN 2( AmOAgIN NvIRvA”| ZyRAhANXes =` 16 ՌՈՒՄԻՆ քԱՂԱքԱՊԵՏԵՐԻ ԱՅցը ՀԱՅԱՍՏԱՆ

=` 18

Supliment limba rom`n[ Armenii din România – Interviu cu VARujAn VosgAnIAn, liderul comunităţii armene din România p. 22

=` 25 manga-badanegan =` 26 ԱՆԻԱԿԱՆ ՓԱՅԼԻ ՄՇՏԱՇՈՂ ՄԻ ՃԱՃԱՆՉԸ (II) èàôØÆÜ²Ð²Ú ºðÆî²ê²ð¸àôÂÚ²Ü ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ÐÆØܲÊܸÆðܺðÀ § ÀÝûñóí»É ¿ ê÷Ûáõéù -г۳ëï³Ý гٳÅáÕáíÇÝ 19 ê»åï»Ùµ»ñ 2011 Ã.¦ =` 36

Հարցազրույց՝ Ճորճե Էնեսքու երաժշտական մրցույթի 2-րդ տեղը գրաված ջութակահար Հայկ Գազազյանին հետ =` 38 cekarvesdi goanqyv abryk hao m; =` 42

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK» MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźUlEsCU MIHAI

2

9-10/2011

TIPARUl: s.C. ARARAT srl.

I.S.S.N. 1221-9169

Հարգելի պարոն պետքարտուղար, Հարգելի գործընկերներ, Տիկնայք եւ պարոնայք, Սիրելի բարեկամներ

Այսօր մենք նշում ենք Հայաստանի անկախության եւ Հայաստանի եւ Ռումինիայի միջեւ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 20-ամյակը: Ուստի թույլ տվեք սրտանց շնորհակալություն հայտնել ձեզ այս տոնական երեկոյին մասնակցելու համար: Իմ ջերմ շնորհակալությունն եմ հայտնում հատկապես հարգելի պետքարտուղարին, որն իր բարձր ներկայությամբ արժանացրել է մեզ պատվի: Առիթից օգտվելով կուզենայի ջերմ շնորհակալական խոսքեր ուղղել բոլոր նրանց` մեր գործընկերներին, ռումին քաղաքական եւ հասարակական գործիչներին, մշակույթի, կրթության ու գիտության բնագավառի մարդկանց եւ պարզ քաղաքացիներին, ովքեր Հայաստանի անկախու-

hh XesbAN bARyN hAmLeD cAsbAROANI eLyUOt: hAOAsDANI ANgA<yUtOAN _RvA A?tIv թյան 20-ամյակի կապակցությամբ մեզ են հղում գրավոր եւ բանավոր շնորհավորականներ: 20 տարի առաջ, 1991թ. դեկտեմբերի 11-ին, նախքան Խ. Միության լուծարումը, Ռումինիան առաջիններից մեկը ճանաչեց Հայաստանի Հանրապետությունը, մի քանի օր անց, դեկտեմբերի 17-ին արտգործնախարարների մակարդակով Բուխարեստում ստորագրվեց դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու վերաբերյալ Համաձայնագիր: Երկու երկրների միջեւ սկիզբ առան ինտենսիվ հարաբերություններ: 1994թ. ապրիլի 24-ին Բուխարեստում բացվեց Հայաստանի դես-

պանությունը, նույն տարվա սեպտեմբերին Հայաստանի նախագահը պաշտոնական այց կատարեց Ռումինիա, որի ընթացքում ստորագրվեց Պայմանագիր Հայաստանի Հանրապետության եւ Ռումինիայի միջեւ բարեկամության եւ համագործակցության մասին, ինչպես նաեւ մի շարք համաձայնագրեր: Հետագա փոխայցելությունների ժամանակ խորացած քաղաքական երկխոսությունն ընդգրկեց երկկողմ, ինչպես նաեւ տարածաշրջանային եւ եվրոպական հարցեր: Հարաբերությունների նման ընթացքը պատահական չէ, ռումին եւ հայ ժողովուրդների միջեւ

9-10/2011

3

գոյություն ունեն դարավոր սերտ կապեր. մենք մեկս մյուսին ընկալում ենք որպես յուրային, մոտ հոգեպես, պատմությամբ եւ մշակույթով: Առաջին հայերը ռումինական հողերի վրա հաստատվել էին դեռեւս հազար տարի առաջ եւ իրենց լուման ներդրել Ռումինիայի զարգացման մեջ: Այսօր էլ նրանք լիարժեքորեն ներգրավված են ռումինական կյանքի բոլոր ոլորտներում եւ վայելում եմ ռումին համաքաղաքացիների հարգանքն ու համակրանքը: Մեր երկկողմ համագործակցությունը հենվում է իրավապայմանագրային ամուր հիմքի վրա, մինչեւ այժմ կնքվել են չորս տասնյակից ավելի միջպետական պայմանագրեր եւ համաձայնագրեր: Գործում է Առեւտրատնտեսական եւ գիտատեխնիկական համագործակցության միջկառավարական խառը հանձնաժողովը, որի վերջին նիստը գումարվեց այս տարվա մարտին Բուխարեստում: Թեեւ տնտեսական կապերի բնագավառում տարբեր պատճառներով առայժմ լիովին չեն օգտագործվում առկա հնարավորությունները, անցյալ տարվա տվյալներով երկկողմ առեւտրաշրջանառության ծավալն աճել է գրեթե վեց անգամ: Սեպտեմբերի 8-ին ստորագրեցինք մշակույթի, կրթության եւ գիտության բնագավառում համագործակցության ծրագիր 2011-2015թթ. համար, որով նախատեսվում է միջոցառումների լայն ցանկ: Այդ ծրագրի առանցքային կետերից է բուհական եւ հետբուհական կրթաթոշակների տրամադրումը հայ ուսանողներին, ինչպես նաեւ ռումիներենի եւ հայերենի փոխադարձ ուսուցումը Հայաստանի եւ Ռումինիայի բուհերում: Ծրագրով նախատեսվում են նաեւ մեր համատեղ մշակութային ժառանգության պահպանման, վերարժեքավորման եւ նոր սերունդներին ի ցույց դրման

4

9-10/2011

հանձնառություններ եւ կոնկրետ միջոցառումներ, որոնք հատկապես կարեւորություն են ստանում մշակութային բազմազամության եւ քաղաքակրթությունների երկխոսության արդի համաշխարհային համատեքստում, որպես դրա լավագույն օրինակներից մեկը եվրոպական տարածքի վրա: Ռումինիայի հետ մենք սերտ համագործակցում ենք Սեւծովյան ավազանում` ՍԾՏՀԿ շրջանակներում, որտեղ այս տարվա առաջին կեսին ռումինական նախագահության ընթացքում մենք համատեղ քննարկեցինք մի շարք կարեւոր հարցեր, որոնք վերաբերում էին արդի մարտահրավերներին եւ շրջանի ու Եվրոպայի ապագային: Հայ-ռումինական օրակարգի առանցքային օղակ ենք համարում եվրոպական կառույցների շրջանակներում հետզհետե խորացող համագործակցությունը: Հայաստանն իր աշխարհագրության եւ պատմության բերումով ընկած լինելով Արեւմուտքի եւ Արեւելքի միջեւ եւ սնվելով այս երկու ակունքներից` ձգտում է համարժեք հարաբերություններ կառուցել նրանց հետ: Ուստի Հայաստանի համագործակցությունը Եվրոպական Միության հետ մշտապես եղել է ՀՀ արտաքին քաղաքականության առանցքային ուղ-

ղություններից: ԵՄ հետ համագործակցությունը նոր բովանդակություն ձեռք բերեց Արեւելյան գործընկերության մեկնարկումով, որն ազդարարվեց 2009թ. մայիսի 7-ին Պրահայում կայացած ԵՄ քսանյոթ եւ Արեւելյան գործընկերության վեց երկրների եւ կառավարության ղեկավարների գագաթաժողովին: Արևելյան գործընկերության շրջանակներում ԵՄ-ը առաջարկել է ասոցացման համաձայնագիր կնքել Հայաստանի հետ: Այն փոխարինելու է ներկայումս գործող Գործընկերության եւ համագործակցության համաձայնագրին: Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ բանակցությունները մեկնարկել են 2010թ. հուլիսին: Այս առումով մենք տեսնում եւ գնահատում ենք այն ուշադրությունը եւ լրջությունը, որով Ռումինիան վերաբերվում է Արևելյան գործընկերության շրջանակներում ընթացող զարգացումներին, եւ հույս ունենք, որ նա իր եվրոպական ինտեգրացման թարմ փորձով կնպաստի այդ քաղաքականությամբ սահմանված նպատակների իրագործմանը: Համագործակցության մի այլ շրջանակ կարող է լինել ԵՄ երկրների եւ ԵՄ-ի արեւելյան հարեւանների միջեւ համագործակցության խորհրդարանական

պլատֆորմը`վերջերս ձեւավորված ԵՄ հարեւանություն-Արեւելք (EURONEST) խորհրդարանական վեհաժողովը: Չօգտագործված հնարավորություններ է պարունակում ապակենտրոնացված մակարդակով համագործակցության հաստատում ռումին եւ հայկական շրջանների եւ քաղաքների միջեւ, որի ուղղությամբ այս տարի նախաձեռնել ենք առաջին քայլերը: Սա հնարավորություն կտա միմյանց մերձեցնել մարդկանց, ճանաչել իրար, լսել մեկմեկու հոգսերը եւ իմանալ ակնկալիքները, ինչը կդրդի քաղաքական ղեկավարություններին փոխհարաբերությունների մեջ լինել առավել ուշադիր եւ շրջահայաց: Սիրելի գործընկերներ, սիրելի բարեկամներ, Ուզում եմ հայտնել, որ այս 20 տարվա մեր հարաբերությունների ընթացքում Հայաստանն իր կողքին զգացել է ռումին ժողովրդի համակրանքը եւ հարգանքը, ինչը երաշխիքն է մեր լիակատար փոխըմբռնման եւ անսասան բարեկամության:

Համերաշխության այդ վկայություններից է նաեւ մի այլ խորհրդանշական փաստ: Ռումինական թագավորությունը Հայաստանի առաջին Հանրապետության անկախությունը ճանաչել է դեռեւս 1920 թ., մոտ 90 տարի առաջ, եւ մինչեւ 30-ական թվականները Բուխարեստում գործել է Հայաստանի Գլխավոր Պատվավոր հյուպատոսությունը: Հույս ունեմ, թե ժամանակը

կբավարարի մեր ռումին գործընկերների հետ մինչեւ այս տարվա վերջը այս բոլորի շուրջ արխիվային նյութերի հետաքրքիր մի ցուցադրություն կազմակերպել: Սիրելի բարեկամներ, Հարգարժան պարոն պետքարտուղարի խոսքից հետո ձեզ հրավիրում եմ ունկնդրելու հայ արտիստներին` իմ բարեկամ Բարսեղ Թումանյանին, որ օպերային արվեստի ժամանակակից հայ ամենաճանաչված վարպետներից մեկն է, օրիորդ Լուսինե Խաչատրյանին, որն արդեն ձեռք է բերում միջազգային հռչակ, եւ իհարկե մեր ազգային պարծանք, երբ ասում եմ մեր` ի նկատի ունեմ ռումիններին եւ հայերին, Հարրի Դավիթյանին: Թախանձագին խնդրում եմ համերգից հետո պատիվ անել եւ մնալ Vin d’Honneur-ի: Մեկ անգամ եւս շնորհակալ եմ բոլորին: Կեցցե Ռումինիան: Կեցցե Հայաստանը: Կեցցե հայ-ռումինական բարեկամությունը եւ եղբայրությունը:

9-10/2011

5

Հայաստանի և Ռումանիո կառավարություններու միջև մշակույթի, կրթության և գիտության բնագավառներու մեջ համագործակցության վերաբերյալ ստորագրում Պուքրեշի մեջ

Սեպտեմբեր 8-ին Ռումանիո Արտաքին Գործոց փոխնախարար, պետքարտուղար Անթոն Նիքուլեսկուն և Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանը ստորագրեցին Հայաստանի և Ռումանիո կառավարություններու միջև մշակույթի, կրթության և գիտության բնագավառներու մեջ համագործակցության մասին ծրագիր մը: Մասնավորապես կողմերը կխրախուսեն թատրոնի, կինոյի, երաժշտության, կերպարվեստի, հոգևոր մշակութային ժառանգության, պատմության, թանգարանային գործի, թանգարանային և ճարտարապետության ուսուցման բնագավառներու մեջ համագործակցությունը, համատեղ ջանքերով կնախաձեռնեն ռումանահայ համայնքի պատմության հետ կապված պատմական հուշարձաններու ցուցակագրման ծրագիր, կփոխանակեն իրենց երկրներու պատմամշակութային ժառանգությանը վերաբերյալ ցուցահանդես, կիրականացնեն համագործակցության ծրագիր ազգային մշակույթի ժառանգության պահպանման և պաշտպանության բնագավառներու հաստատություններու միջև, ինչպես նաև կհամագործակցին Եվրոպայի Խորհուրդի առաջարկած մշակութային ծրագրերու շրջանակներե ներս:

6

9-10/2011

Ծրագիրը կնախատեսե համագործակցության զարգացում կրթության բնագավառին մեջ, մասնավորաբար բուհական և հետբուհական ուսուցման կրթաթոշակներու փոխանակման միջոցով: Ծրագրի կարևոր կետերն մեկն ալ փոխադարձաբար հայերեն և ռումաներեն լեզվի, գրականության, հայագիտության և ռումանագիտության ուսումնասիրությունը կնկատվի Երևանի և Պուքրեշի պետական բարձրագույն և ուսումնական հաստատություններու մեջ: Արդեն քանի մը տարի է Երևանի Բրյուսովի անվան լեզվագիտական համալսարանի մեջ կուսուցանվի ռումաներեն, կնախատեսվի այս ուսումնական տարվընե Պուքրեշի համալսարանին մեջ վերսկսիլ հայոց լեզվի դասընթացները: Ծրագիրը կնախատեսե նաև հա­մագործակցության զարգացում Հայաստանի Գիտություններու Ազգային ակադեմիո և Ռումանիո Գիտություններու ակադեմիո միջև: Ծրագրի մեջ համագործակցություն կնախատեսվի զանգվածային լրատվամիջոցներու բնագավառին մեջ՝ նորացնելով մինչ այժմ կնքված պայմանագրերը, նաև երիտասարդության և սպորտի ոլորտին մեջ, երիտասարդական կազմակերպություններու միջև ուղիղ կապերու հաստատում:

«Իրագործված ծրագիրները կապված փոխմշակութային արժեքներու հետ, մշտապես ստեղծած են կամուրջներ մարդոց միջև ավելի մոտեցնելով անոնց միմյանց: Այսօր մեզ առավել կուրախացնե նորացնելու փաստաթուղթ մը, որ կզարգացնե ռումեն-հայ ավանդական համագործակցությունը կրթության, մշակույթի, գիտության բնագավառներու մեջ նկատի ունենալով մշակութային հոգևոր մերձավորությունը և մեր ժողովուրդներու ընդհանուր ժառանգությունը» ընդգծեց Անթոն Նիքուլեսկուն: Իր հերթին, Հայաստանի Հանրապետության դեսպանը վեր հանած է համագործակցության Ծրագրի նշանակալի նպաստը Հայաստանի և Ռումանիո մշակութային ընդհանուր ժառանգության պահպանման և զարգացման խթանման համար: Դեսպան Համլետ Գասպարյան մասնավորաբար շեշտած է. «Ինչիսին ալ ըլլա հայ տասնյակ երիտասարդներու ուսուցման մակարդակը, որ ռումեն տարբեր համալսարաններ ավարտած են և կամ դեռևս պիտի ուսանին, անոնք՝ այս երիտասարդները կդառնան ձեր երկրի հավատարիմ բարեկամներ, Ռումանիո դեսպանները Հայաստանի մեջ և ես կկարծեմ, որ այս է ամենեն կարևոր հաղթանակը այս համագործակցության»:

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀԻ ՄԱՄԼՈ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ

ՄԱՄԼՈ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Նախագահ Սերժ Սարգըսյանի հրամանագրերով ՀՀ անկախության 20-րդ տարեդարձի առթիվ մի խումբ սփյուռքահայեր պարգևատըրվել են ՀՀ բարձրագույն պետական պարգևներով:

Պարգևների մի մասը ՀՀ նախագահի կողմից հանձնվել է այսօր մարզահամերգային համալիրում կազմակերպված տոնական ընդունելությունից հետո: Հայապահպանության գործում ներդրած ծանրակշիռ ավանդի, հայրենիքին մատուցած ծառայությունների, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության և օտարերկրյա պետությունների միջև բարեկամության ամրապընդմանը մեծապես նպաստելու համար Մովսես Խորենացու մեդալով են պարգևատրվել Տեր Սուրեն արքեպիսկոպոս Գաթարոյանը (Լիբանան), Վա-

րուժան Ոսկանյանը (Ռումինիա): Ազգային շահերի պաշտպանության գործում ներդրած նշանակալի ավանդի և դրսևորած անմնացորդ նվիրումի, Հայաստանի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների, ազգանվեր երկարամյա և բեղմնավոր գործունեության համար Ալբերտ Բոյաջյանը (ԱՄՆ) և Վահե Կարապետյանը (ԱՄՆ) պարգևատրվել են Պատվո շքանշանով: 19 սեպտեմբերի, 2011

9-10/2011

7

HAOASDANI VAR{ABED: AO}ELE} ?YUMANIA ebdemper 22-in# Haoasdani var[abed Dicran Sarcsoan; Byuqre. cdnve]av* Evrybagan Jykyvrxagan Gyusag]yutoan hamajykyvin masnag]elyu hamar$ Byuqre. jamanyumen edq haogagan badviragyutoyun; yuk&yrve]av Haogagan Gexryn# yur ao]ele]in Maor Da0ar# M.agyuoti Dyun & ?yumaniy Haoy] Miyutoan gexrynadeki$ Nyuon @r;# Viqtyria baladin me` deki yune]av ?yumaniy var[abed +mil Byqi & Haoasdani var[abed Dicran Sarcsoani hanxibyum;$ Haogagan badviragyutoan mas ggazmein na& grtyutoan na,arar Armen A.ydoan; & HH ardagarc & liazyr xesban Hamled Casbaroan;# isg /yumanagan gykm; gnergaoa]nein na& ardcyr\na,arar Teydyr Baqynsqin# grtyutoan na,arar Daniel Fyuneriyun$ Hanxibman; nerga =r na& ?yumaniy Haoy] Miyutoan wy,na,acah* badcamavyr Varyujan Wambyuq[oan;$

S

ANgA<yUtOAN 2( AmOAg

21 sebDempeR 1991-2(11 tt^* QsAN DARvA hA>veg>I?:

Lra]av Haoasdani erryrx Hanrabedyutoan 2( amoag;* pergranqi# pao] na& 'erqperyumneryu & gyryusdneryu ha.veg.i/ gazmelyu bah;$ Verlyu\elyv ver`in qsan darva Haoasdani nva0yumner; & 'a,ykyutoyunner;* a/ga = a/an] erancavyrelyu amen pan gdryug gerbyv lav yu vadi* sbidag yu s&i pajnelyu midyum;$ Sagaon nmanadib myde]yum m; ghanxisana nyranga, Haoasdani ergyu dasnamoagneryu cnahadman s,al yu barzyunag ekanag m;$ Avelin# jamanagagi] Haoasdani badmyutoyun; gareli [= xadel andeselyv dara\qa.r`anaoin hamadeqsd; & hancamanqner;# min[ 0i.x cnahadagan dalyu hamar anhraje.d = ha`ykyutoyunneryu & 'a,ykyumneryu hamar sahmanel pakxadagan n.anner$ _rinag* aonbes# in[bes Evrybagan Miyutoan anxam ergir hanxisa]yk ?yumaniy zarca]yumner; gxadenq aon hamemadelyv y[ te Fransaoi gam Hylandaoi# aol har&an Pyulkariy gam Hyuncariy hed# nyuonbes 10

9-10/2011

bedq = xadenq Haoasdani zarca]yumner;* aon hamemadelyv xra]i Vrasdani yu Adrbe0ani hed# gam moyus hed,yrhrxaoin hanrabedyutoyunneryun hed$ Ev amenen gar&yrn aon =# te harg = ngadi yunenal Haoasdani anga,a]man hamadeqsd;* Adrbe0ani xem mkvyk baderazmi ,yrabadgeri vra# in[i hed&anqyv mer ergir; haodnve]av crete gadaroal megyusa]man me`$ Ardaqin a.,arhen gdrva\ & +nercedig nerqin /esyursner [yune]yk Haoasdani jykyvyurx; me\ zyhykyutoyunneryv xima]av & i ver`y haktahare] y[ miaon goanqi anmarxgaoin baomanner; â&#x20AC;&#x161;pnagan cazi# va/elanoyuti# =legdraganyutoan# `yur; & `e/yu]man ,isd pa]agaoyutoyunĆ&#x2019;# aol na& Adrbe0ani acresian* in[; inqnin hra.q m;n =$ Avelin# haoer; i vi0agi ekan veraga/yu]el iren] ergir; & miajamanag bahbanel /azmagan havasarag./yutoyun; noyutagan yu marxgaoin anhamemad me\ neryuj yune]yk haga/agyrxin hed$

Dndesagan pnacava/en ners Pylyrs cidenq# te in[ zyrek ]n]yumner abra\ en ar&eloan Evrybaoi ergirneryu dndesyutoyunner; gymyunizmi wlyuzyumen edq$ |racravyrva\ dndesyutenen xebi azad* .yugaoagan dndesyutoyun an]yum;# a/a`a]yu] qaysaoin vi0ag m;# yr hance]yu] dndesagan akedali angman & akqadyutoan dara\man$ Hedsy]ialisdagan gabidalizm; qi[ nman =r ar&mdoan dibi gabidalizmin$ Na,gin gyusag]agan cyr\i[ner; xar'an nyr gabidalisdner# isg sy]ialagan anarxaryutoyunneryu arxoyunqin wyqramasnyutoyun m; arac harsda]av# min[ jykyvyurxi me\amasnyutoyun; m,r0ve]av akqadyutoan me`$ Aox cyr\;nta]; hamemadapar nyuonn =r na,gin sy]ialisdagan 0ampari pylyr ergirneryun me`# sagaon darper \avalneryv$ An.yu.d# yr Haoasdan [=r grnar pa]a/yutoyun gazmel hed-sy]ialisdagan er&yuotneren$ Avelin# Adrbe0ani xem baderazm; & tyurqadrbe0anagan .r`awagyum; hance]yu]in anga,yutoan a/a`in darineryu ;nta]qin haogagan dndesyutoan crete lriv angman;$ ?yusagan pnagan cazi madagararman ,awanyumner;# Me\amyri adymagaoani wagman hed&anqyv =legdraganyutoan anpavarar ardaxryutoyun;# gen]akaoin amenen darragan baomanneryu pa]agaoyutoyun;# sdek\e]in andaneli iravi0ag m; pnag[yutoan hamar$ Avelin# nyranga, Haoasdan; g\nver ir yuseryun grelyv 1988 tvi ahavyr ergra.arji hed&anqyv akedi cydii pe/;* 25^((( zyh & ges miliyn an@t&an$ Isg <yrh;rxaoin Miyutoan qaoqaoyum; ver` xrav akedoal cydii veragancnman hama,yrhrxaoin `anqeryun$ Haoasdani ,y.yr arxoyunaperyutoyun; ,yrhrxaoin dndesyutoan hamagarci meg @kagn =r & gyrsn]yu] ir ardaxryutoan hamar .yuganer;$ Isg Vrasdani nerqin angaoyunyutoyun;* Ap,aziaoi baderazm; & Haoasdan-?yusasdan ergatyukaoin gabi ,zyum; al aveli \anr xar]yu] tyurq-adrbe0anagan .r`awagman me` cdnvyk Haoasdani xryutoyun;$ N.anagali pnagan ba.arner [yune]yk# ardaqin a.,arhen gdrva\ & anhavasar baderazmi m; me` nerqa.va\ Haoasdan; t&agy,e] nyr anga,yutoan .r`an* ximagaoelyv amenen \anr baomanneryun# na,gin moyus pylyr ,yrhrxaoin hanrabedyutoyunneryun hed hamemada\$ Karapakoan /azma0agadin vra hraxaxari hasdadyumen gar0 jamanag an] n.narve]in na& veragancnman a/a`in n.anner;$ +nercedig 0cnajami ,yrabadgeri vra# Haoasdan xime]

?yusasdanin Me\amyri adymagaoani veracyr\argman hamar$ Te& 1976 tvin .ahacyr\man han'nva\ adymagaoan; gxasvi a.,arhi amenen vdancavyrneryu .arqin# Haoasdan aol elq [yuner =nercedig 0cnajam; haktaharelyu hamar & 1995-in veracyr\argve]av a/a`in /eagdyr;$ Ver`in dasnamoagi ;nta]qin ergni. a0 ar'anacra\ Haoasdani dndesyutoyun; 14 dygysny] gdryug angyum abre]av 2((9-in* ir w,ryun ga/yu]va\qi hed&anqyv$ Sagaon 9(-agan tvaganneryun md]va\ dndesagan parewy,yumner; hance]yu]in arjezrgman hsgman; & 1993-in .r`ana/yutoan me` md]va\ azcaoin daraxrami gaoyuna]man;# isg haogagan dndesyutoan 'erqperyumner; gareli = hamarel n.anagali# ete ha.vi a/nenq dara\qa.r`anaoin qakaqagan & dndesagan hamadeqsd;$ Dndesyutoan aos@rva anna,an'eli vi0agi hamar mekq; gparxvi ga.a/ageryutoan & @ligy-mena.nyrhneryun vra$ Ga.a/ageryutoyun; hed,yrhrxaoin ergirneryu dndesyutoyunneryu ga/yu]va\qaoin hamadara\ a,d =# sagaon adyr \avalner; Haoasdani me` [en cerazan]er ?yusasdani gam xra]i gyvgasoan bedyutoyunneryu me` a/ga ga.a/ageryutoan \avalner;$

9-10/2011

11

Nerqin qakaqaganyutoan & jykyvrxavaryutoan pnacava/en ners I darperyutoyun moyus ,yrhrxaoin anga,amed hanrabedyutoyunneryu# anga,yutoan yukin p/na\ Haoasdan; g;ndre @cdvil <SHM-i sahmanaxryutoan na,adesyumneren$ Aosbisyv# 1991 tvi Mard amsyun Haogagan <SH [i masnag]ir ,yrhrxaoin kegavar Mi,aoil Gyrba[yvi a/a`arga\ Miyutoan nyr baomanacri har]yv gazmagerbva\ hanraqvein & ghaodne ir anga,yutoan har]yv 21 Sebdemper 1991-in sewagan hanraqven gazmagerbelyu mdaxryutoan masin$ <SHM-i hyc&arqi ,yrabadgeri vra haoeryu 99 dygys; gqvearge anga,yutoan @cdin# isg 23 Sebdemper 1991 ,yrhrxaran; gh/[age ergri anga,yutoyun;$ 2 Wedrvar 1992-in# Haoasdan gxa/na Mia]oal Azceryu Gazmagerbyutoan anxam$ Ev aosbes# Haoasdan; gavarder ,yrh;rxaoin =`; & gt&agy,er anga,yutoan nyr .r`an; yrbes jykyvrxavaragan qaoleryu ximyk @rinageli ergir m;$ Sagaon haoasdanoan hasaragyutoan jykyvrxavaragan pnazxner; xe/&s tyuol =in & 22 Sebdemper 1996-i na,acahagan ;ndryutoyunner; hance]yu]in nerqakaqagan a/a`in lyur` 0cnajami$ Nyranga, Haoasdani a/a`in na,acah L&yn Der-Bedrysoani hramanyv panag; gcrave Er&ani wyky]ner;* zsbelyu hamar ;ndryutoyunneryu jamanag Der-Bedrysoani a,yoan Vazcen Manyugoani gykmnagi]neryu ]yuo]er;$ "aoneryu 41 dygys; sda]a\ Manyugoan; gmekaxrer 'aoneryu 52 dygysyv ergryrx mandat m; sda]a\ L&yn Der-Bedrysoanin ;ndryutoyunner; gek\elyun me`$ Hedzhede jykyvrxaganyutoyun; gyrsn]nyk L&yn Der-Bedrysoan; sdibva\ hrajaragan gyuda Wedrvar 1998-in# isg ha`yrx na,acahagan ;ndryutoyunneryv â&#x20AC;&#x161;3( Mard 1998t^Ć&#x2019;# erp na,acah g;ndrvi ?yperd Qy[aroan;#

12

9-10/2011

arxoyunqneryu vi0argyum; gxa/na qakaqagan avanxyuot$ Aox er&yuotn al aveli sasdga]av 2((3 tvi Mard 5-in deki yune]a\ ;ndryutoyunneren edq# erp ?yperd Qy[aroan; sda]av na,acahi ergryrx mandat m;$ 2((4 tvaganin qakaqagan ;nxximyutoan ]yuo]er; gbahan`ein Qy[aroani ba.dynang ;nelyu har]yv hanraqve gazmagerbel$ Pykyqi ]yuo]er; & ysdiganyutoan hed pa,yumner; xar'an hed;ndragan syvyragan er&yuotner# yrynq gizagedin hasan 2((8 tvi Mard 1-2-in# erp ysdiganyutoan & qakaqagan asbarez veraxar'a\ L&yn Der-Bedrysoani gykmnagi]neryun mi`& deki yune]a\ pa,yumneryun hed&anqyv 1( marx zyhve]av$ L&yn Der-Bedrysoan & ir hama,yhner; gbnxein# te i.,anyutoyunner; gek\e]in ;ndryutoyunneryu arxoyunqner;# yryn] hama'aon erryrx na,acah gxa/nar Serj Sarc;soan;* 'aoneryu 52 dygysi .nyrhiv$ L&yn DerBedrysoani .yur` armadagan ;nxximyutoan hama,mpyumyv* ver`in na,acahagan ;ndryutoyunneryu arxoyunqneryu pyu/n gerbyv vi0argyum;# na,acah Serj Sarcsoani hrajaragan; & vakajam ;ndryutoyunner gazmagerbelyu bahan`ner; dire]in Haoasdani nerqakaqagan goanqin# isg iravi0ag; g.aryunagvi min[& aos@r$ Ir ampyk`aganyutoan me` xidva\# Haoasdani erryrx Hanrabedyutoan nerqakaqagan goanq; ,isd alegy\va\ =# isg jykyvrxavaryutoyun; gar\es te vdancva\$ Arxar&# nyr anga,yutoan qsan darin an]av nerqin p/nyutoyunneryu ,yrabadgeri vra$ Yry. an'navyryutoyunneryu [pa]ahaodva\ sbanyutoyunner;# a/a`in ergyu na,acahneryu mandatneryu maha.yuq pakaxri[nern =in$ {pa]agaoe]an na& qakaqagan hala\anqner; & gamaoagan 'erpagalyutoyunner;# in[bes ekav Hao Hekawy,agan Xa.nag]yutoan xem na,acah L&yn Der-Bedrysoani san'azer\a\ ar.av;$ Aos amenin avel]av na& 27 Hygdemper 1999-i aroyunali ahapeg[yutoyun;# erp Hyunanoani ,yump; tawan]e] Azcaoin Jykyvi .enq; & xajanyren sbanne] ,yrhrxarani ,ysnag Garen

Xemir0oan;# var[abed Vazcen Sarcsoan; & aol ve] badcamavyrner$ :ndryuutoyunneryu arxoyunqneryu pyu/n vi0argyumner; & hadgabes 1-2 Mard 2((8-i ykpercagan iraxar'yutoyunner; sdvere]in Haoasdani vargani.; Ar&myudqi a[qeryun$ Min[ Va.ingtynen gam Evrybaoen na,azcyu.a]yumner ghn[ein Er&ani has]ein# xra]i Tbilisin & Paqyun gvaoelein Ar&myudqi [awazan] hamagragan ge]va\q m; iren] Šjykyvrxavaryutoyunneryun‹ hanxeb$ Sagaon xra]i Vrasdani gam Adrbe0ani & nyuonisg ?yusasdani hed hamemada\# Haoasdani me` jykyvrxavaryutoyun; .ad aveli nbasdavyr baomanner yuni$ Haoasdani me` ;nxxima,ysner; [en 'erpagalvir iren] qakaqagan gar\iqneryun

hamar# lracrykner; & blyggerner; [en pandargvir i.,anyutoyunner; qnnaxadelyu hamar# a/ga = ,ysqi azadyutoyun# na,acahi an'i ba.damyunqi y&= n.an [ga$ :nxhanyur a/mamp# te& xe/&s he/yu = ar&mdoan dibi jykyvrxavaragan ergir m; ;llalen# Haoasdan .ad aveli me\ anhadagan & havaqagan azadyutoyunner gabahyve ir qakaqa]ineryun hamar# qan n.va\ xra]i ergirneryun me` cyoyutoyun yune]yk lriv gam gisa-p/nabedagan var[agarcer;$ An.yu.d# yr Haoasdani me` al a/ga = ga.a/ageryutoyun;# glanaoin haraperyutoyunner;# qakaqagan qa.q.yug;# in[; ar&mdoan [awani.neren elnelyv grnan xidvil yrbes lyur` er&yuot# sagaon aon haraperagan wyqr \avalner yuni dara\qa.r`anaoin & hed,yrhrxaoin [awani.neryv$ Miaon aon# yr ergir; [saotaqe] xebi p/nabedagan var[agarc m;# yr ;nxximyutoyun; azad gardahaodvi# yr ;ndragan baoqar; zyud '&agan [=# yr ,ysqi & mamyuli azadyutoyun; iragan =# yr hagai.,anagan xirqyry.yum yune]yk lracrykner; [en sbannvir ‚in[bes gbadahi Mysgvaoen min[& Paqyuƒ# grna xidvil yrbes haogagan jykyvrxavaryutoan ha`ykyutoyun$

Ardaqin qakaqaganyutoan asbarezen ners Tyurq-adrbe0anagan sba/naliqin a/`& gancna\ Haoasdani ardaqin qakaqaganyutoyun; himnva\ = aox vdanc; [ezyqa]nelyun yukkva\ mardavaryutoan vra$ Aox nbadagin hasnelyun hamar Er&an; gabavine Mysgvaoi hed serd cyr\;ngeryutoan vra$ Arxar&# ver`in qsan darva ;nta]qin Haoasdani dara\qin dekagaova\ /yusagan zyrqeryu a/gaoyutoyun; \a/aoe] yrbes dara\qa.r`anen ners Mysgvaoi azxe]yutoan sahmanaci\ & miajamanag era.,iq m; tyurqagan havanagan mi`amdyutoan xem$ Haoasdani pylyr ereq na,acahner; hasg;]an tyurqagan sba/naliqin a/`& /yusagan vahani gar&yryutoyun; & anhraje.dyutoyun;* ?yusasdani hed L&yn Der-Bedrysoani hasdada\ gaber; al aveli serd xa/nalyv ?yperd Qy[aroani & Serj Sarcsoani ba.dynavaryutoan @ryq$ Ymanq g;sen# te ir ardaqin qakaqaganyutoan arxoyunqin Haoasdan xar'a\ = Mysgvaoi Šarpanoag‹ m;# sagaon a/ga iraganyutoyun; Er&anin aol gerb cyr\elyu hamar laon xa.d [;n'e/ne] & aos@r al [i ;n'e/ner$ Min[ ?yusasdani hed serd gaber; ghanxisanan Haoasdani ardaqin qakaqaganyutoan anwywy, pakaxri[;# na,acah ?yperd Qy[aroani ba.dynavaryutoan @ryq ba.dynagan Er&an; na,a'e/ne] aosbes gy[va\ Šwy,lra]man‹* ?yusasdani & Ar&myudqi hed havasarag./va\ haraperyutoyunner zarca]nelyu qakaqaganyutoyun;$ Ad gn.anage Mia]oal Nahancneryu & Ar&mdoan Evrybaoi hed hedzhede serda]yk qakaqagan haraperyutoyunner# NAT_-oi hed a/avelacyuons serd gaberyu hasdadyum;* Cyr\;ngeryutoyun hanyun ,akakyutoan \racri .r`anagneren ners# miajamanag an,a,d bahelyv ?yusasdani hed haraperyutoyunner;$ Aox qakaqaganyutoyun; ha`yk ;nta]q yune]av# Haoasdan; qakaqagan havasarag./va\ yu hyusaxri[ xirq zpake]nelyv Mysgvaoi# Va.ingtyni & Bryuseli mi`&$ Er&ani ,yusanavelyu hnaravyryutoyunner; me\]an# Haoasdani hadyug paregamagan haraperyutoyunneryu hasdadyumyv hadgabes Fransaoi hed* & y[ miaon fransahao marxa.ad cakyuti .nyrhiv$ Aos@r Haoasdan; par'r 'aonyv gardahaodvi evrybagan ga/yuo]neryun ir hedaca anxamag]yutoan masin* & ad a/an] Mysgvaoin parga]nelyu$ Haoasdani xaravyr t.nami Tyurqiy hed haraperyutoyunneryu havanagan parelavyum; &

9-10/2011

13

tyurqagan sba/naliqi nvazyum;# grna nyr nbasdavyr baomanner sdek\el & laona]nel Er&ani ardaqin qakaqaganyutoan cyr\ykyutoan xa.d;# miajamanag amrabnxelyv ergri anvdancyutoyun;$ Angaraoi hed haraperyutoyunneryu pnaganyna]nelyu a/a`in wyr'er; ;ra\ = a/a`in na,acah L&yn Der-Bedrysoan;# sagaon qyulisaoin panag]yutoyunneryun ,ancare] Le/naoin Karapaki hagamardyutoyun;$ G;svi# te L&yn DerBedrysoan badrasd =r cravyr gerbyv ;nxyunel ]ekasbanyutoan har]; my/a]yutoan madnelyu tyurqagan bahan`;$ Grnanq miaon ngadel aon# yr a/a`in na,acahi ba.dynavaryutoan @ryq ]ekasbanyutoan har]; crete lriv pa]agaoe]av Haoasdani ardaqin qakaqaganyutoan @ragarcen$ Der-Bedrysoani ha`yrx* na,acah ?yperd Qy[aroan;# haoy] ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[man har]; xar'yu] Haoasdani ardaqin qakaqaganyutoan a/a`nahertyutoyunneren meg;$ Aos@rva hama.,arhaoin hamadeqsdin me` ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[yum; gsdana a/an'in n.anagyutoyun & \anrag./yutoyun haogagan xivanacidyutoan hamar# miajamanag hanxisanalyv Haoasdani xem tyurqagan havanagan nyr na,ahar'agman abaqa`alerman hamar qakaqagan zenq m;$ I he0yugs Angaraoi hama/ ximaxryutoan;# haoy] ]ekasbanyutoan har]; an.r`eliyren mi`azcaona]ve]av & a.,arhi pazmativ ,yrhrxaranner 0an[]an aox badmagan wasd;# min[ har]i vraoen tabyun vera]ve]av nyuonisg tyurqagan hasaragyutoan me`# yur hamar'ag mdavyraganner par'ra'aon g;sen 0.mardyutoyun;$ Nyr hancamanqneryu ,yrabadgeri vra# na,acah Serj Sarcsoan Tyurqiy hed mer'e]man hamar'ag qaol m; ;ra\ =* aosbes gy[va\ Ĺ fyudpylaoin xivanacidyutoampâ&#x20AC;š hamemva\$ Sagaoin Zvire]iy mi`nyrxa\ & Mia]oal Nahancneryu# ?yusasdani & Evrybagan Miyutoan hyvanavyra\ ergarad& panag]yutoyunneryu arxoyunqin 1( Hygdemper

14

9-10/2011

2((9-in }oyuri,i me` sdyracrva\ hao-tyurqagan ergyu ar'anacryutoyunner; mna]in tyukti vra$ Angara merje] vaveracrel ergyu wasdatyukter; & nyren a/a` qa.e] ]ekasbanyutoan 0ana[man har]in yu Le/naoin Karapaki himna,nxrin a/n[vyk pylyrin haodni ir na,abaomanner;$ :sd yry. verlyu\apanneryu# hao-tyurqagan meg darva panag]yutoyunneryu abarxoyun xa/nal; & ar'anacryutoyunneryu vije]yum; Paqvi 0n.yumneryu hed&anqn =$ Le/naoin Karapaki himnahar]; nyranga, Haoasdani ardaqin qakaqaganyutoan a/an]qaoin ,nxirn =$ Wyr'elyv bahbanel xivanacidagan havasarag./yutoyun;# Haoasdan ir dara\qin [g]e] Karapak;# y[ al 0an[]av Le/naoin Karapaki Hanrabedyutoan anga,yutoyun;$ Wy,aren;# Haoasdan sdan'ne] ar]a,ahaoyutoan fizigagan anvdancyutoan era.,avyryki xer; adrbe0anagan sba/naliqin a/`&# bnxelyv Karapaki haoeryu inqnyry.man iravyunqi vra$ EAHG Minsgi ,yumpi mi`nyrxa\ panag]yutoyunneryu sekanin xrva\ en ereq sgzpyunqner* bedyutoyunneryu dara\qaoin ampyk`aganyutoyun# inqnyry.man iravyunq & yujin [ximel;# yryn] himan vra bedq = garcavyrvi haoadrbe0anagan hagamardyutoyun;$ Minsgi ,yumpi ameriga]i# /yus & fransa]i hamana,acahner; gwyr'en ;nel anhnarin; & ha.de]nel iraramerj a/a`in ergyu sgzpyunqner;$ Te& a/aos@r iravi0ag; wagyukaoin =# crete pylyr xivanacidagan 0agadneryun vra# te& Adrbe0ani hed ,akakyutoan panag]yutoyunner; .y.aweli arxoyunq [en dva\# isg haotyurqagan ar'anacryutoyunner; sa/e]va\ en# aonyuamenaoniv baderazmi versgsman vdanc; aveli tyuol = qan erp&= ver`in qsan darva ;nta]qin# in[; gareli = hamarel haogagan ardaqin qakaqaganyutoan n.anagali ha`ykyutoyun$

?azmagan pnacava/en ners <yrhrxaoin Miyutoan wlyuzyumen edq# Haoasdan ;rav amen hnaravyr; ir dara\qin /yusagan /azmagan nergaoyutoan .aryunagaganyutoyun; bahbanelyu hamar# yrbes tyurqagan havanagan har'agyum m; abaqa`aleryk cyr\yn$ Hama'aon Mysgvaoi hed gnqva\ baomanavyrva\yutoyunneryu# /yus sahmanabahner; g.aryunagen ba.dbanel hao-tyurqagan ‚in[bes na& hao-iranaganƒ sahman;# isg Coyumrii /yusagan /azmagaoan; bidi .aryunage cyr\el qani m; dasnamoag &s$ Haoasdani @xaoin dara\q; ba.dbanva\ = ABH-i haga@xaoin ba.dbanyutoan hamagarci gykme# min[ hao/yusagan hamadek zyravarjyutoyunner; syvyragan iraxar'yutoyunner en$ 1994 tvi Maoisin karapakoan /azma0agadi ergaonqyv hraxaxari hasdadyumen edq# Haoasdan nerqa.ve]av Adrbe0ani hed sba/azinyutoyunneryu anhavasar ar.avi m; me`$ Nyuon tvagani ;nta]qin# Adrbe0ani & ar&mdoan navtaoin ;ngeryutoyunnereyu mi`& sdyracrva\ ŠXari Baomanacir;‹ & 2((5-in .ahacyr\man han'nva\ Paqyu-)eohan navtamyuk; anna,axeb sba/naliq m; a/a`a]yu]in Haoasdani has]ein$ Miliardavyr navtadylarneryu hysq; Adrbe0anin dvav finansagan aonbisi a/avelyutoyun m;# yryu hed mr]elyu i vi0agi [=r ;llar nyuonisg Haoasdanen .ad aveli me\ ergir m;$ Aos@rva Paqvi kegavarner; gbar\enan aon wasdyv# te Adrbe0ani /azmagan boyu0en gcerzan]e Haoasdani yk` bedagan boyu0en$ Adrbe0ani sba/azinyum; g;ntana cl,abdyuod aracyutoamp# zenqi anyr cl,avyr madagararykner; ;llalyv Yugrainan# ?yusasdan;# Tyurqian & Israoel;$ Haga@xaoin S-3(( dibi hrti/ner;# Smer[ dibi hrti/aoin hamagarcer;# par'r 0.crdyutoan mardavaragan Ty[qa hrti/ner;# @xyuj;# in[bes na& an@xa[yu t/[yk sarqer; ahacin qanagyutoamp a/ga en Adrbe0ani zinany]in me`$ Ar&elqen & ar&myudqen vit,ari sba/naliqin a/`&# Haoasdan ha`yke]av abahyvel /yusagan hyvanavyryutoyun; tyurqagan sba/naliqin xem# aosbisyv abahyvelyv ir tigyunqi anvdancyutoyun; Adrbe0ani hed havanagan nyr baderazmi versgsman baracaoin$ Sagaon Adrbe0ani arac sba/azinyum; & Haoasdani finansagan sahmanawag hnaravyryutoynner; sdek\e]in anhavasarag./yutoyun m;# zyr Haoasdan i vi0agi [= minag haktaharel$ Hed&apar# Haoasdan anxamag]e]av Mysgvaoi kegavara\ Havaqagan Anvdancyutoan Baomanacri Gazmagerbyutoan;# isg ?yusasdani hed gnqva\ erggykmani baomanacreryu hama'aon hnaravy-

ryutoyun yune]av 'e/q perel /yusagan zenqer* ardynoal cineryv$ Miajamanag# hamemadapar hin /yusagan sba/azinyutoyunner anv0ar wy,an]ve]an Haoasdanin# yur arxiagana]ve]an hao masnacedneryu gykme$ ?yusasdani hed ardynoal haraperyutoyunner; Haoasdanin hnaravyryutoyun dvin 'e/q perel aonbisi syuk zinadesagner# in[bisiq en haga@xaoin ba.dbanyutoan S-3(( dibi hrti/neryu hamagarcer;# SQYUD-B he/ahar hrti/ner;# mardavaragan Ty[qa hrti/ner;$ Avelin# ver`in darineryun Haoasdani me` a/a`a]av xe/&s sakmnaoin vi0agin me` cdnvyk /azmarxoyunaperagan hamalir m;# yryu cl,avyr ha`ykyutoyunneryu .arqin en SQYUD hrti/neryu arxiagana]yum;# /azmaxa.di hsgman dywwler hamagarceryu sdek\yum;# in[bes na& G/yung anyun; sda]a\ sewagan an@xa[yu t/[yk sarqi iragana]yum;$ Cidag]elyv Adrbe0ani finansagan & /azmagan cerazan] neryuj;# Haoasdan; [i wyr'er qaol bahel Adrbe0ani hed Šhaoelaoin‹ zinar.avi m; me`# aol gwyr'e 'e/nargel haga/agyrxi neryuj;

[ezyqa]nyk qaoler$ Isg Šamenen hzyr zenq; zinvyri ycin =‹ garca,ys; barab ,ysq [=# qani yr ir badrasdva\yutoamp haogagan panag; gxidvi yrbes amenen mardyunag; na,gin <SHM-i dara\qin$ Zyud qanagagan a/yumyv a/avelyutoyun; gbadgani Adrbe0anin# sagaon ha.vi a/nelyv pylyr darrer; & hancamanqner;# aos@r haogagan zinva\ yujer; aveli badrasd en ha`ykyutoamp gadarelyu iren] ba.dbanagan a/aqelyutoyun; & hed mkel har'agvyk haga/agyrxin$ Haogagan panag; aba]yu]e] ir arxoyunavedyutoyun; marxgaoin & noyutagan cerazan] neryuj yune]yk haga/agyrxi m; a/`&* ,akakyutoyun; bahbanelyu cyr\in me`# in[; ghanxisana Haoasdani erryrx Hanrabedyutoan 2(-amoa anga,yutoan amenen me\ nva0yum;$

9-10/2011

15

os@r menq mer anga,yutoan 2(-rx darexar'n enq n.yum & xranyv nergaoa]nyum & mer hasaragyutoan;# ]yuo] dalis & mer haga/agyrxnerin & na& mi`azcaoin hanryutoan; ]yuo] dalis# yr menq aon panagneri .arqyum enq gancnyum# yrynq yr a/a`aximagan en & garyk en y[ miaon mer anvdancyutoyun;# aol na& ergracnxi vra anvdancyutoan darper vaoreryum darper ,nxirner gadarel$

A

hh ba.dbanyutoan na,arar seoran _hanoan

16

9-10/2011

hAOAsDANI ANgA<yUUtOAN 2( AmOAgIN NvIRvAâ&#x20AC;?| ZyRAhANXes

dari hedy mer panag; linelyu = aveli mardyunag# aveli garcabah# aveli ganynagarcva\ & aveli me\ hnaravyryutoyunneri der* manavanx & zinvyrneri badrasdyutoan a/yumyv & na& sba/azinyutoan & /azmagan de,nigaoi arxiagan nyr nmyu.neri 'e/q permamp$

2(

hh ba.dbanyutoan na,arar seoran _hanoan

9-10/2011

17

ՌՈՒՄԻՆ քԱՂԱքԱՊԵՏԵՐԻ ԱՅցը ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Haoasdani xesbanyutoyunyum hanxibyum /yumin qakaqabederi hed Haoasdan megnyumi] a/a`

Ռումին 6 քաղաքապետեր հոկտեմբերի 25-27-ին առաջին անգամ ճանաչողական այցով գտնվում են Հայաստանում: Հայաստանի դեսպանության նախաձեռնած այս այցն իրականացվում է Հայաստանի տարածքային կառավարման եւ արտաքին գործերի նախարարությունների համագործակցությամբ: Խմբի մեջ ընդգրկված են Պիտեշտի քաղաքապետ Թուդոր Պենդիուկը, Ֆոկշանի փոխքաղաքապետ Բոգդան Մատիշանը, Ռոմանի քաղաքապետ Լաուրենցիու Լեորեանուն, Գեռլայի քաղաքապետ Օվիդիու Դրագանը, Դումբրավենի քաղաքապետ Ջորջետա Իրիմիեն եւ Ֆրումոասայի քաղաքապետ Տիբոր Ֆերենցը: Մեկնելուց առաջ, հոկտեմբերի 24-ին Ռումինիայում Հայաստանի դեսպանությունում տեղի ունեցավ աշխատանքային հանդիպում ռումին քաղաքապետերի հետ: Դեսպան Համլետ Գասպարյանը նրանց ներկայացրեց այն կարեւորությունը, որ Հայաստանի կառավարությունը տալիս է գործընկեր երկրների հետ ապակենտրոնացված մակարդակով համագործակցության զարգացմանը: ըստ դեսպանի, նման հորիզոնական կապերը նպաստում են տարածքների եւ համայնքների միջեւ տեղական ինքնակառավարման, մշակույթի, եւ կրթության ոլորտներում փորձի փոխանակմանը, տուրիզմի եւ տեղական արտադրության ոլորտներում համատեղ ծրագրերի խթանմանը: Աշխատանքային հանդիպմանը մասնակցում էին նաեւ Ռումինահայոց թեմի առաջնորդ Տաթեւ

18

9-10/2011

Վրդ. Հակոբյանը եւ Ռումինիայի խորհրդարանի Ազգային փոքրամասնությունների խմբի նախագահ Վարուժան Փամբուկչյանը: Ռումին քաղաքապետերին ժամանման օրն իսկ ընդունեց Հայաստանի տարածքային կառավարման նախարար, փոխվարչապետ Արմեն Գեւորգյանը: Մինչ այդ նրանք այցելեցին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, այնուհետեւ Ծիծեռնակաբերդի Հայոց ցեղասպանության հուշարձան եւ թանգարան, Մատենադարան: Հաջորդ օրերին նրանք ուղեւորություններ կատարեցին Տավուշի Շիրակի մարզեր, ծանոթացան տեղական կյանքին, այցելեցին պատմամշակութային նշանավոր հուշարձաններ` Հաղարծնի եւ Մարմաշենի վանքեր, Գյումրիի Սբ. Նշան եւ Սբ. Յոթ Վերք եկեղեցիներ: Գյումրիում ռումին քաղաքապետերն այցելեցին նաեւ Հայ Կաթողիկե առաջնորդարան: Տավուշի եւ Շիրակի մարզպետներ Արմեն Ղուլարյանի եւ Աշոտ Գիզիրյանի, ինչպես նաեւ Դիլիջանի, Իջեւանի եւ Գյումրիի քաղաքապետեր Արմեն Սանթրոսյանի, Վարուժան Ներսիսյանի եւ Վարդան Ղուկասյանի հետ ռումին քաղաքապետերը քննարկեցին համագործակցության կապերի հաստատման հնարավորությունները եւ պայմանավորվեցին ձեռնարկել անհրաժեշտ քայլեր` առաջիկայում կոնկրետ քաղաքների միջեւ ստորագրելու քույրացման համաձայնագրեր:

2011

sep - oct

publica Þie bilingvà a uniunii armenilor din românia

spectacolul ansamblului de cîntece şi dansuri armeneşti din Şumen (Bulgaria)

A

şa cum am anunţat, sîmbătă 22 octombrie, la Teatrul Evreiesc din Bucureşti a avut loc spectacolul ansamblului de cîntece şi dansuri armeneşti din Şumen(Bulgaria). Este a doua vizită a acestui ansamblu în România, precedenta lor apariţie în faţa publicului fiind în urmă cu cîţiva ani, la Constanţa. Succesul de atunci i-a determinat pe reprezentanţii Uniunii Armenilor să-i invite, de data aceasta, în Capitală. În faţa unei săli aproape pline Corul şi ansamblul de dansuri au interpretat piese cunoscute din repertoriul popular şi clasic armenesc. La spectacol au fost prezenţi deputatul Varujan Pambuccian, I.P.S. Arhim Datev Hagopian precum şi , invitat din Bulgaria, I.P.S. Arhim. Abgar Ovakimian.

9-10/2011

19

20

9-10/2011

9-10/2011

21

Armenii din România Interviu cu VARujAn VosgAnIAn, liderul comunităţii armene din România Lider de peste douăzeci de ani al comunităţii armene din România, scriitor şi politician, Varujan Vosganian, s-a născut în 1958 la Craiova şi este o personalitate remarcabilă a diasporei armene. Domnul Vosganian a raspuns la cateva intrebări adresate de Krikor Amirzayan pentru revista «nouvelles d’Arménie Magazine» «Nouvelles d’Arménie Magazine»: Sunteţi cel mai cunoscut si mai activ reprezentant al comunităţii armene din România. Sunteţi, de asemenea şi unul dintre liderii acesteia.

Varujan Vosganian: În anul 1990 am fost ales preşedinte al Uniunii Armenilor din România, principala asociaţie a armenilor din ţară. Şi de aproape douăzeci de ani mă aflu la conducerea ei, în paralel cu activităţile mele politice de deputat şi senator al Partidului Naţional Liberal, precum şi de ministru. În prezent, sunt senator.

«Nouvelles d’Arménie Magazine»: Care este numărul armenilor din România?

Varujan Vosganian: Comunitatea armeană din România nu este foarte mare, are în jur de 6000 de membrii, însă este o comunitate dinamică care beneficiează de resurse din partea statului român, resurse care sunt folosite pentru finanţarea şcolilor, a ziarelor 22

9-10/2011

… şi chiar a salariilor personalului Bisericii Armene.

«Nouvelles d’Arménie Magazine»: Cum sunt armenii văzuţi de români?

Varujan Vosganian: În România, atunci când spui ca eşti armean, eşti bine văzut pentru că românii ne iubesc şi ne apreciează foarte mult. Şi chiar dacă România nu a recunoscut oficial genocidul, deoarece se află în parteneriat cu Turcia în Organizaţia de Cooperare Economică la Marea Neagră, Bucureștiul rămâne foarte aproapiat de Erevan şi de armeni.

«Nouvelles d’Arménie Magazine»: În 2006, când eraţi ministru al Economiei şi Comerţului în cadrul guvernului Tăriceanu , un economist renumit şi autorul a numeroase cărţi, aţi fost propus pentru postul de comisar european. De ce nu a fost acceptată candidatura dvs.?

Varujan Vosganian: Posibilitatea ca eu să ocup postul de comisar european a îngrijorat foarte tare Turcia care a întreprins o campanie puternică de defăimare pentru a opri candidatura mea. Ea se temea că, prin prezenţa mea acolo, genocidul armean va reveni în dezbaterile Uniunii Europene.

Interviu realizat de Krikor Amirzayan Pentru Armenews.com traducere de silvia Terzian

A povesti viaţa ca s-o trăieşti de două ori Gabriel Diradurian scrie despre el şi despre ale sale. Scrie despre el şi în acest volum de evocări („Memorialistică”, vol. II, Ararat, 2011), dar şi în romane, de pildă în romanul „Adevărata faţă a zeului Ares”, unde a vorbit despre stagiul său militar. A scrie despre sine este, fireşte, regula genului memorialistic, dar este şi opţiunea pentru literatura ne-ficţională. În privinţa aceasta, povestitorul român Calistrat Hogaş scria: „La urma urmei tot e ma bine să scrii despre ale tale decât despre ale altora. Căci dacă, mai cu seamă, ai condei cinstit, apoi, în loc de o dată îţi trăieşti viaţa de două ori. Şi tot e mai bine să-ţi trăieşti viaţa de două ori decât o dată. Căci viaţa asta oricât ar fi ea de amărâtă şi de zbuciumată, dar tot se cheamă că te-ai încălzit la lumina soarelui…”

Diradurian are condei cinstit.

Adică neficţional şi fără distorsiuni.

El evocă, narează, cu acest folos că-şi trăieşte viaţa încă o dată. Nu se îndiguieşte, nu se corectează, scrie o naraţiune-fluviu. Acest al doilea volum de memorii are 573 pagini, format mare. Şi va urma şi un al treilea volum! Discursul este nestăvilit, ordinea este relativ cronologică, dar cu salturi în timp. Autorul are un sentiment al urgenţei de mai trăi o dată.

Filmul vieţii se compune din oameni, din istorie, din evenimente lăuntrice ale culturii. Chipuri de armeni întâlniţi de-a lungul vieţii, rubedenii, prietenii, afinităţi. Ecouri din spaţii unde s-a întâmplat să trăiască: Bucureştiul natal şi Los Angeles, unde a fost emigrant 19 ani.

Aşadar, conexiuni văzute, cu oameni şi locuri, şi conexiuni nevăzute, cu un trecut de dinaintea naşterii.

Diradurian este omul care transformă o intersectare umană întâmplătoare în eveniment durabil adăugat existenţei sale. „Inima mea are numai intrări!”,zicea Părintele Teofil Părăian. Asta se potriveşte şi scriitorului Gabriel Diradurian. Presonal, l-am întâlnit întâmplător în împrejurări de literatură: a venit la redacţia „Vieţii Româneşti”,

" ) 2+ -2+ 1 7+ ,), 7+ "-& 0= /" )&5"5& # -12) = - $&+&)" )2& /&") &/ !2/& + 1&+! 0= 0, / = -/&+ 1,>& -,/&& 3& > 2+"& )2*& !&0-=/21" !7+! 0"+1&*"+12) = +& & 2+ *=+2+1 +2 1/" 2&" )=0 1 -" !&+ # /= = 1,12) /" &*-,/1 +>= & / "" " ,+1" 5= 7+ ") * & 7+ )1 $/ ! "01" = &9 * * & 0-20 , 9 &,$/ #& "012& 0 /&&1,/ +", &<+2&1 " 2+ *2)1&-)2 1/ 2* 1& = -/,#2+! 0 &+! 1= !" ) 7+ "-21 7+1/" ,->&2+&)" !&3"/$"+1" )" -=/&+>&),/ 1 1=) 9 7+ )1 !"*+&1 / ,*2+&01 ,+0&)&"/ -"/0,+ ) ) !" 2/7+! !" "! 12)2& %",/$%" -,01,) * * 9 -/,3"+&1= !&+1/ , # *&)&" !" -/,0 /&<& & +,2)2& /"$&* !"*, / 1 -,-2) / &#& 2)1=>&)" !"

0, & )&5 /" )" !,)"0 "+>"& !"/&3 "4&01"+>& )= 2)1"/&, /= "4-"/&"+ >")" "/,1& " ,+32)0&,+ 1" ), /" /&"/"& )&1"/ /" "4&)2) , ) 7+ 1, / "/" 7+ > /= <& )2-1 9 !/ * 1& = "/,& = 7+ #")2) "& 9 2 0&+$2/=1 1" 2 * /$&+ )&1 1" 0, & )= 2 02#"/&+> #&5& = <& -0&%& = # - /1" !&+ !"01&+2) !,01,&"30(& + ) 2+2& ;,* !&+ 02 1"/ +=: * 0 /&0 !" )2+$2) 1&*-2)2& !"0-/" * ',/&1 1" =/>&),/ 0 )" <& * -2121 ,+01 1 !" #&" /" ! 1= / !& )&0*2) 1&12!&+&& ,-"/ >& #=/= +"0 1"5& -" /" , -)& = -" 1 /")" + 12/&& 2* +" /25&*" 2 /" !" * +1")" 5= *" +&0*")" /"-/"0&3" !"52* +&5 +1" )" 21"/&& " ! 1 01 02+1 0 , 0" ) )2*&+= #=/= *2#) '")" -/2!"+1" )" #& >&2+&& %& / 02 1"/ +")" )2*&& ,*2+&01" -/&+ /" 0 /&&1,/2) 1/" 21 21,/2) "01"& =/>& !" *"*,/& )&01& = ) 0= !" ) 7+ "-21 -7+= !"0-/" 0&+" <& )2*" -/&+ /" ) 0#7/<&1 0"+5 >& = 3/" 0= 0-2+= 1/" 21 #=/= ,*&1" <& #=/= 1= " 02-/ +&*& !&+ "" " <& *&+1"<1" 4&01= ) ") , !,/&+>= +"0=>&, 0= #/"+"1& = !" /" ,+01&12& 9 -7+= 7+ !"1 )&& 9 )&* 1" &01,/& " <& 0, & )" 7+ '2/2) &01,/&"& -/,-/&"& # *&)&& <& !"0&$2/ ) &01,/&"& -"/0,+ )" &5 "1& = <& "4&01"+>& )= " &+ ,+1"01 &)= 1/=& -"+1/2 >& -,3"01& 3& > "4-/"0& )2& /&") / & /.2"5 & 0" -,1/&3"<1" !" *&+2+" *"*,/& )&012)2& +,01/28 ,* +2) 0=2 21, &,$/ #& 0" !2+= !&+ 1, 1" -=/>&)" 1,/"+>& ) )2 3&,+ / , 3&&12/= /" /2-" 5=$ 52/&)" 8 /&") &/ !2/& + " 2+ -"/#,/*"/ 7+ 3 ),/&#& /" +" !,1& 2)2& 9 3"* !&+ -)&+ < "3 7+ "01" - $&+& 9 & / !/ * 12/$2) !&+ ") !"53,)1= -/,)&#"/ +1 0 "+" 1/2 2)"+1" $/,1"<1& +=2 &1, /" *&+1&+!2 +" = "01" 2+ 0 /&&1,/ !" &!"& <& 2+ *,/ )&01 &*-"+&1"+1

unde lucram, să-mi aducă o proză pentru revistă, sau o carte nouă a sa. Şi l-am simţit spontan cum se adaugă lumii mele elective.

Recursul la istorie, în aceste memorii, este un mod de a percepe articularea sa la o Armenie mereu regăsită, pe care exilatul, colonul, rătăcitorul o duce cu el. Aşadar, Diradurian povesteşte, prin cuante, prin crâmpeie-fotoni, Armenia veche, de la creştinarea ei, până la diaspora… română. Armenia este prima etnie creştinată: oficial, la 301; dar noi ştim că regele Agbar, contemporan cu Hristos, L-a iubit pe Hristos şi L-a invitat cu evlavie să-l viziteze…

Cititorul memoriilor mai află de Tigran cel Mare, dar şi de genocidul comis de turci împotriva armenilor.

Aflăm şi despre oraşele româneşti unde trăiesc comunităţi de armeni. La acestea, adaug şi oraşul Siret, oraşul copilăriei mele, unde au trăit mulţi armeni şi au lăsat urme culturale şi edilitare. În filmul vieţii sale, Diradurian inserează şi multe note de lectură, biografii de autori cu care noi am copilărit sau ne-am petrecut adolescenţa şi tinereţea. Pe Freud îl descoperă la 16 ani, după ce, semnificativ pentru mediul în care a crescut, o mătuşă a sa se miră foarte tare: „Cum, la 16 ani, tu n-ai auzit de Freud?” şi-l trimite repede la cartea lui PopescuIaşi, psihanalist român interbelic.

Mai sunt şi lucruri pitoreşti. Diradurian face şi un fel de „statistică” a unor creatori de geniu care au avut sifilis. Relaţia geniu-boală nu are altă relevanţă decât ca o cazuistică medicală. Îmi amintesc, în context, un amănunt anecdotic. Lena Constante (nu armeancă, dar armâncă!) în extraordinarul ei jurnal de închisoare („Evadare tăcută”), scrie că îşi dorea două boli: „un mic sifilis şi o mică tuberculoză”! „Mici”, adică nu grave, nu letale, ci doar… profitabile! „O legendă spune că luesul stârneşte geniul!”, zice. Şi de ce voia şi tuberculoza? Pentru că bolnavii primeau o mâncare mai substanţială, şi artista voia să-şi potolească spasmele foamei! &+ -/"#

0"*+ 1= !"

+ /*" + ) 0" ,)"),/ <& !"01&+2) 0=2 ,-&)=/& !,)"0 "+> 1&+"/">" * 12/&1 1" =1/6+">" /*"+&& -" /" & * 7+16)+&1 !" )2+$2) 3&">&& *")" ,>&&)" *")" <& #"*"&)" -" /" )" * 2+,0 21 =/>&)" *")" <& 7+ 0-" & ) ; ")"/ 12): +&& !" -" 2/*=

Interesantă este notaţia lui Diradurian despre drama de a scrie, despre iluzia şi deziluzia artei. El este uimit că Tolstoi, omul deplin realizat, s-a reflectat tragic înfrânt, prin proiecţia într-un personaj, Ivan Ilici.

Maupassant, citind nuvela „Moartea lui Ivan Ilici”, în 1886, a avut un şoc, care şoc, dacă l-ar fi umplut de bucurie, s-ar fi numit „trezie, revelaţie”, dar aşa se numeşte doar „criză”. Aşadar, Maupassant a exclamat: „Acum îmi dau seama că tot ce-am scris eu am scris degeaba!”.

Iar Tolstoi, în 1898, „consideră că toată munca lui de prozator de geniu a fost inutilă şi toată arta sa e o minciună”, fireşte, în raport cu misiunea sa paideică, religioasă, căreia i se consacră în ultimii ani ai vieţii… excomunicat totuşi de biserică.

Diradurian îşi povesteşte astfel viaţa şi curenţii formativi… trăind totul a doua oară, făcându-ne părtaşi la liniştea dobândită la urmă. Undeva vorbeşte de… „bătrânețea” sa. A vorbit de bătrânețe la 63 de ani… este o părere productivă! Cartea se încheie cu o întâmplare prin care scriitorul îmi sugerează o parabolă despre „arhivarea” şi „dezarhivarea” marilor simboluri: la un control vamal, la intrarea în ţară străină, vameşii se sperie când pasagerul ce venea din București are în valiză un buzdugan! Şi urmează un interogatoriu de patru ore despre această armă primejdioasă… armă care, în realitate, era o copie folclorică a sceptrului regilor României!

Vasile AnDRu

9-10/2011

23

24

9-10/2011

manga-badanegan Մրջիւնն ու աղաւնին

Շէկոն

Անգամ մը, թէ ինչպէս չեմ գիտեր մեր ձիու՝ Շէկոյին ոտքը քարի դիպած էր, թէ փայտի, ցաւ ունէր եւ ոտքն ալ ուռած էր: Հայրս ամբողջ մէկ շաբաթ անոր չէր հեծներ: Կը տանէինք մօտիկ գետափը կանաչներու մէջ կը ձգէինք, որ հանգիստ մնայ, ցաւն անցնի: Պայց անցաւ շաբաթ մը, ոչ ուռուցքն անցաւ, ոչ ալ ցաւը: Դրացիները խորհուրդ տուին տանիլ անասնաբոյժի մը: Կէսօրին հայրիկս ձին գետափէն տարաւ անասնաբոյժի մօտ: Հետաքրքրութէնէն ես ալ հետը գացի: Անասնաբոյժը ուշադիր նայեցաւ ձիու ոտքը: Շէկոն սկիզբը կը խրտնէր, չէր ուզեր մոտենալ բժշկին, բայց երբ անասնաբոյժը շոյեց անոր գլուխը ու աչքերը, յետոյ մէջքը, ձին հանգստացաւ: Բժիշկը մէկ ձեռքով բարձրացուց Շէկոյին հիւանդ ոտքը, մատով շոշափեց ուռուցքը, յետոյ ինչ-որ դեղ քսեց ուռած տեղը եւ քաթանով փաթթեց: – Կրկին կրնաք տանիլ դաշտը,ըսաւ բժիշկը,- բայց չը հեծնիք:

Շաբաթ մը պէտք է հանգիստ կենայ: Վաղը նորէն կը բերէք: Երկրորդ օրը նոյնպէս տարինք: Իսկ երրորդ օրը, երբ հայրս գնաց գետափ ձին անասնաբոյժի մօտ տանելու, Շէկոն չկար: Բարկացած եկաւ տուն: – Ձին չկայ: Տուն չէ՞ եկած: Գացինք գոմ, հոն ալ չկար: Այդ ժամանակ մեր դրացիին տղոցմէ մէկը հայտնեց, թէ Շէկոն տեսած է վերին թաղի փողոցներէն մէկը: Հայրս անմիջապէս վազեց դէպի վերին թաղը, ես ալ անոր ետեւէն: Գացինք, բայց Շէկոն չգտանք: Հայրս այնտեղ կանգնած տարիքոտի մը հարցուց, թէ արդէօք չէ՞ տեսած շէկ, ետեւի ոտքէն կաղ ձի մը: – Կաղ ձի՞,- ըսաւ տարեց մարդը: – Քիչ առաջ այդպիսի ձի մը մտաւ այս բակը: Գացինք, տեսնենք, որ մեր Շէկոն անասնաբոյժի բակը կեցած է: Հ. Հայրապետեան (մայրենի ընթերցարան)

Մրջիւնը մօտեցաւ առուակին, որ ջուր խմէ: Ալիքը զարկաւ ափին եւ մրջիւնը ինկաւ ջուրի մէջ: Աղաւնին այդ տեսաւ եւ առուակին մէջ ճիւղ մը նետեց: Մրջիւնը բարձրացաւ ճիւղին վրայ եւ ազատեցաւ: Քանի մը օր յետոյ մրջիւնը տեսաւ, որ որսորդը կÿուզէ սպաննել աղաւնին: Մրջիւնը գնաց որսորդին ձեռքը խայթեց: Որսորդը գնդակը վրիպեց: Աղաւնին ազատեցաւ:

Մրջնոց Պալատ ունին գետնի տակ, Հազար կամար ու օթեակ, Հազար սիւներ շատ ամուր, Ամեն ինչ լաւ ու մաքուր: Այնտեղ անթիւ մրջիւններ, Զարմանալի ջանասէր Աշխատանքի պիտանի Գիտեն՝ ով ինչ պիտ անի: Մէկը պահեստ պիտ մաքրի Մէկն ալ հատիկ պիտ կրի, Մէկն ալ պահակն է ամբողջ բերքի:

9-10/2011

25

ԱՆԻԱԿԱՆ ՓԱՅԼԻ ՄՇՏԱՇՈՂ ՄԻ ՃԱՃԱՆՉԸ (II)

ՎԱՐԴԱՆ ԴԵՎՐԻԿՅԱՆ

Lyusangarner;* Wayul Agypoani (Fotografii de Paul Agopian)

«Անին մոռացված էր, բայց անեցին չէր մոռացվում: Պարծանք էր անեցի լինելը, որովհետեւ Անին մի բարձր կուլտուրական, ընտրյալ, ազնիվ եւ զարմանալի ընդունակ ժողովրդի անուն էր: Հայերի մեջ դեռ այդպիսի բարձր ազնվական տիտղոս ոչ մի նահանգ, ոչ մի քաղաք չէր ստեղծել: Անեցի լինելը մեծ պարծանք էր, թեեւ իրապես անեցի լինել նշանակում էր լինել հայրենիքից զուրկ թափառական,

օտար երկնքի տակ դեգերող: Դառն ճակատագիրը քշում էր նրան ամեն տեղ, դրա պես գաղթական չէր եղել նույնիսկ հայերի նման մի ազգի մեջ: Դարերի ընթացքում անեցի գաղթականը ամեն ինչ մոռացավ Եվրոպայի հողի վրա՝ եւ՛ իր լեզուն, եւ՛ իր ազգային ավանդությունները, բայց երբեք չմոռացավ եւ այժմ էլ չէ մոռացել մի բան, որ նա Անի քաղաքից է»: ԼԵՈ

Լեոյի այս տողերն ես շարունակ հիշում Ռումինիայի տարածքով ցրված հայկական հիշատակների եւ տարբեր քաղաքների հայության այսօրվա փոքրիկ համայնքների հետ շփվելիս: Որքան էլ անսովոր թվա, Հայաստանից առավել Անին է նրանց համար ազգային-հոգեւոր ինքնության խորհրդանիշը:

Զամկայի վանքը

Անին ու Անիի Մայր տաճարը ռումինահայ համայնքում սկսվում է Բուխարեստի հայոց Մայր եկեղեցուց եւ Դանուբ գետի ընթացքով շարունակվում մինչեւ Մոլդովայի եւ Ուկրաինայի սահմանները: Ռումինիայի հայոց թեմի առաջնորդանիստ Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցին Սփյուռքի հայկական եկեղեցիների շարքում ոչ միայն ամենամեծերից ու գեղեցիկներից է, այլեւ առանձնակի մի խորհուրդ ունի, որում խտացած ցոլանում են ռումինահայության ազգային-եկեղեցական ողջ ըմբռնումները: Այս եկեղեցին կառուցած ռումինացի ճարտարապետը եկել է Հայաստան եւ տեսել Ս. Էջմիածինն ու Անին եւ եկեղեցին այնպես է նախագծել եւ իրականացրել նրա կառուցումը, որ այն դրսից լիովին նման է Ս. Էջմիածնի Մայր տաճարին, իսկ ներսից՝ Անիի կաթողիկե Մայր եկեղեցուն: Անիի ու Ս. Էջմիածնի այս համաձուլվածքն է, որ ավելի քան վեց հարյուր տարի հային հայ պահեց Դանուբի հեռավոր այս ափերին: Ռումինահայ գաղութն, այսօր թվով անհամեմատ նվազած եւ մայրենի լեզուն ու նրա անիական խոսվածքը գրեթե կորցրած, շարունակում է պահել իր ազգային ինքնությունը: Ռումինիայի հայոց թեմի բազմամյա առաջնորդ, մեկ տարի առաջ վախճանված բարեհիշատակ Տ. Տիրայր արքեպիսկոպոս Մարտիկյանի փոխարեն անցյալ տարվա աշնանը թեմակալ նոր առաջնորդ ընտրվեց Մայր աթոռի երիտասարդ, պատրաստված ու եռանդաշատ հոգեւորականներից Տ. Տաթեւ վարդապետ Հակոբյանը, ով թե՛ Հայաստանում եւ թե՛ Սփյուռքում պատվով է կատարել Հայոց հայրապետների կողմից իրեն վստահված թեմական-համայնքային սպասավորությունները: Նպատակ ունենալով ո՛չ

28

9-10/2011

Fyq.ani haogagan egeke]in

միայն հովվել իրեն վստահված թեմը, այլեւ մոռացության ճիրաններից հնարավորինս առավել չափով փրկել ռումինահայոց հոգեւոր մշակութային արժեքներն ու հիշատակները՝ Հայր Տաթեւը ձեռնամուխ է եղել դրանց ցուցակագրմանը, նկարագրությանը եւ ուսումնասիրմանը: Այս աշխատանքների շրջագծում նրա հրավերով վեջերս առիթ ունեցա լինել Ռումինիայում եւ իր ու տեղի մյուս հոգեւորականների ուղեկցությամբ անցնելու այն ճանապարհով ու բնակավայրերով, որոնցով Անիի անկումից հետո Ղրիմով, Լեհաստանով եւ Ուկրաինայով Ռումինիա են մուտք գործել անեցիների սերունդները եւ ապա հաջորդող դարերում նրանց են միացել հայության նորանոր քարավաններ՝ Մայր երկրում ստեղծված դժնդակ իրավիճակի պատճառով: Անհրաժեշտ է նշել, որ ռումինահայ գաղթավայրերի շարքում Բուխարեստը համեմատաբար նոր է եւ չի հիշվում անիական բնակավայրերի թվում: Ավելին, նա նաեւ չկա ռումինական, մոլդովական ու հայկական մատենագրությունում հայկական անվանվող յոթ քաղաքների՝

Սուչավա, Յաշ, Բոտոշան, Ռոման, Գալաց, Հոտին եւ Վասլույ շարքում: Այս յոթ քաղաքներից բացի, էլի մի շարք քաղաքներ կան, որտեղ 17-19-րդ դարերում հայկական համայնքներ են եղել: Եվ մենք, շնորհիվ ռումինահայ թեմակալ առաջնորդի, բախտը ունեցանք լինելու այս յոթ քաղաքներից հինգում՝ Սուչավայում, Բոտոշանում, Յաշում, Գալացում, Ռոմանում, ինչպես նաեւ Ֆոքշան ու Բրեյլա քաղաքներում: Ֆոքշան-Բուխարեստից ճանապարհը այս քաղաքներից առաջինը հասցնում է Ֆոքշան: Այս փոքր քաղաքը մինչեւ 18-րդ դարի վերջերը սահմանակից է եղել Մոլդովական իշխանությանը ու Ռումինական պետությանը: քաղաքով անցնող Միլքով գետը Ֆոքշանը բաժանել է երկու մասի: Մեկ մասից մյուսն անցնելու համար հարկավոր է եղել անձնագիր, ինչպես նաեւ երեկոյան ժամերին դադարեցվել է գետի վրայի կամրջով մի կողմից մյուսը անցնելը: Այս պատճառով երեկոյան ժամերգության գնացող հայերը չեն կարողացել ժամերգությունից հետո անցնել կամրջով եւ հասնել իրենց տները, որի համար կա՛մ պետք է երեկոյան

ժամերգության չգնային եւ կա՛մ էլ գնալուց հետո տանը չգիշերեին: Հնարավոր այս երկու տարբերակների փոխարեն տեղի հայերն ընտրել են երրորդ տարբերակը՝ գետի մյուս ափին կառուցել երկրորդ եկեղեցին, որպեսզի առանց անձնագրային կարգը խախտելու կարողանան մասնակցել երեկոյան ժամերգությանը: 1830թ. այստեղով անցած Մինաս Բժշկյանն իր Ուղեգրությունում գրում է, որ այդ ժամանակ քաղաքում 60 տուն հայ է ապրել, սակայն մի ժամանակ նրանք ավելի շատ են եղել: Գետի երկու ափերին ժամանակին տարածվել է հայկական թաղը: Միլքով գետի այստեղով անցնող հունը հիմա չորացել է, մեծ մասը մնացել է ասֆալտի ու տարբեր շինությունների տակ, սակայն գետի երբեմնի հունի երկու կողմերում արեւի տակ փայլող երկու գմբեթներով ու խաչերով վեր են բարձրանում հայկական երկու եկեղեցիները, որոնցից առաջինը՝ Ս. Գեւորգը կառուցվել է 1710-1715թթ., իսկ երկրորդը՝ նվիրված Տիրամոր Վերափոխմանը՝ 1780-ական թվականներին: Ռումինիայում եւս, ըստ ընդունված կարգի, հայկական յուրաքանչյուր եկեղեցի ունի կից

հովվատուն եւ տեղի ծխական խորհրդի սենյակը: Ֆոքշանի նվազած, բայց տակավին շարունակվող ծխական համայնքի խորհուրդը գտնվում է Տիրամոր Վերափոխմանը նվիրված եկեղեցու կողքին՝ ժամանակին գործած հայկական դպրոցի արական մասնաշենքում, իսկ դիմացն աղջիկների մասնաշենքն է: Ներս մտնելով, տեսնում ենք Ս. Էջմիածնի 1950-ական թվականների մի նկար, ինչպես նաեւ մեծադիր եւ խունացած նկարը՝ մի հոգեւորականի: Մոտիկից երբ ուշադիր նայում ենք, տեսնում ենք, որ պատարագիչի հայրապետական շքեղ հանդերձավորման միջից իր խորունկ մարդկային ու հոգեւոր խորը վեհությամբ մեզ է ժպտում Վազգեն Առաջինը, փոխանցելով Ս. Էջմիածնի մշտավառ լույսը: Նայելով ծխական խորհըրդի մատյանին ու սենյակի դասական հնաոճ կահույքին, այն զգացողությունն ես ունենում, որ ազգային եկեղեցական կյանքն այստեղ սկսել է աստիճանաբար կանգ առնել 20-րդ դարասկզբին եւ քարացած շքեղ անցյալ դարձել 1950-ական թվականներից: Եկեղեցու բակը մտնելով, արդեն փոխադրվում ես 18-19-րդ դարերը եւ տապանաքարերը

?ymani haogagan egeke]in

քեզ են փոխանցում մի ժամանակ այստեղ եղած հայկական կյանքի արդեն լռած, բայց եւ չմարած արձագանքները: ՌՈՄԱՆ - Ֆոքշանից ճանապարհը տանում է Ռոման քաղաքը, որի հայ համայնքի եւ եկեղեցու մասին դեռեւս 1551թ. ներքո Մինաս Թոխատեցին գրում էր.

քաղաք մի կայր Ուռոմանի, Ինքն փոքրիկ, բարով ի լի, Շատ հայ ազգի կայր ի յայն տեղի, Խիստ տոլվաթվորք եւ անուանի: Հին եկեղեցու տեղում 1609թ. կառուցվում է նոր եկեղեցի, իսկ այժմյան եկեղեցին էլ իրենում ներառելով նախորդի ձեւերը, կառուցվել է 1864թ.: Եկեղեցուն կից վեր է բարձրանում հայկական դպրոցի եռահարկ շենքը, կառուցված 19-րդ դարի եվրոպական դասական ճարտարապետության ոճով: քայլելով այս դպրոցի պատերի երկայնքով, այն զգացողությունն ես ունենում, թե քայլում ես երբեմնի Աստաֆյան՝ այժմյան Աբովյան փողոցով, ուր դեռեւս պահպանվել են հին Երեւանի՝ այս ոճով կառուցված շենքերից մի քանիսը: Պատրանքը սակայն, շուտով ցրվում է, քանի որ թե՛ այդ դպրոցում եւ թե՛ անգամ եկեղեցում արդեն մարել է հայերենը: Ինչպես ռումինական մի շարք քաղաքներում, այնպես էլ Ռոմանում, տեղի հայկական համայնքի մարման պատճառով եկեղեցին նախորդ տասնամյակում որոշակի ժամանակով ի պահ է տրվել Ռումին Ուղղափառ եկեղեցուն: Եկեղեցու մուտքին մեզ դիմավորում, Հայր Տաթեւին հարգալից հոգեւոր ողջույն է տալիս եւ եկեղեցի է առաջնորդում ռումին քահանան, ցույց տալով, թե ինչպես անխաթար է պահել եկեղեցին, ուր ռումինական ծիսակատարությունն ընթանում է հայոց գրերով սրբանկարների ներքո:

9-10/2011

29

Pydy.ani haogagan egeke]in Ռումին քահանան նաեւ ցույց է տալիս, թե ինչպես է ինքը գավիթում հավաքել եւ ինչպես միջնադարում էին ասում՝ եկեղեցու որմերի մեջ ագուցել շրջակայքի հին հայկական տապանաքարերը՝ փրկելով դրանք այսօրվա քաղաքաշինության եւ ժամանակի մաշիչ ընթացքի ստույգ կորստից: Դուրս գալով եկեղեցուց, հրաժեշտ ենք տալիս Ռոման քաղաքի հայկական անվանվող փողոցի հայկական ընկած միջնաբերդին՝ հայկական եկեղեցուն եւ դպրոցին, նրանց հայերեն հին արձանագրություններին ու զարդանախշերին: Եվ այդ պահին ազգային յուրօրինակ մի վերաիմաստավորմամբ են հնչում Հիսուսի նշանավոր խոսքերը. «Եթե մարդիկ լռեն, ապա քարերը կաղաղակեն»: Եվ վերջին տասնամյակներին մարդկային լռության միջից այստեղ քարերն են հայաբարբառ աղաղակում, երբ մեր աչքերը հանդիպում են նրանց հայկական արձանագրություններին: ԲՈՏՈՇԱՆ - Այս քաղաքում է գտնվում Ռումինիայի տարածքի ամենահին հայկական եկեղեցին: Այն հիմնվել է 1350թ.: Եկեղեցու բակի մուտքին մեզ են դիմավո-

30

9-10/2011

րում տեղի ծխական համայնքի անդամները: Այժմյան եկեղեցին իր կառուցվածքային առումով բազմաշերտ է եւ դարերի ընթացքում մի քանի անգամ նորոգվել է: Այժմ եւս ընթանում են նորոգության աշխատանքներ: Որպես եկեղեցու հնության արտահայտություն ցույց է տըրվում 15-րդ դարի այն տապանաքարը, որը հանվել է եկեղեցու սյան տակից: 19-րդ դարում եկեղեցին նորոգելիս բակի հայկական տապանաքարերը հանվել են եւ նրանցով սալահատակվել է եկեղեցու առջեւի տարածությունը: Նախորդ տասնամյակում սկսված նորոգության ժամանակ այդ տապանաքարերը դարձյալ հանվել են եւ հիմա էլ իրար վրա են շարված եկեղեցու բակում: Եկեղեցին բարեբախտաբար այնպես են նորոգել, որ պահպանվել են նրա տարբեր ժամանակաշրջանների շերտերը, որը նկատելի է թե՛ ներսից եւ թե՛ դրսից: Եկեղեցու որմերի մոտ մեկ մետր բարձրությամբ ստորին մասը ներկայացնում է կառույցի առավել վաղ շրջանը: Մինչեւ ներս մտնելն ուշադրություն են գրավում մուտքի որմերի դրսի կողմից փորված խոր-

շերը, որոնք տեղական ավանդությամբ բավականին հետաքրքիր ու յուրօրինակ բացատրություն ունեն: Մինչ նայելով այդ պահարանաձեւ կտրվածքով երկաստիճան խորշերին մտածում ես, որ այս քարերը, հնարավոր է, այստեղ են փոխադրվել բեմին կից ավանդատնից, քանի որ հայկական եկեղեցիների ավանդատները Ս. Պատարագի նախապատրաստության համար այսպիսի խորշեր ունեին, տեղի ծխական խորհրդի ատենապետուհին ոգեւորված եւ ձեռքերի շարժումներով առավել արտահայտիչ դարձնելով իր պատմությունը, ռումիներենով հետեւյալ բացատրությունն է տալիս, համաձայն որի, եկեղեցի մտնողներն այդ խորշերում հանել եւ դրել են իրենց կրկնակոշիկները: Ակամայից հիշում ես, թե ինչպես հայկական գյուղերում եւս տներում հավաքվելիս սենյակ մտնելիս պատշգամբում հանում եւ շարում էին կոշիկները: Եկեղեցու մուտքի առաջին աստիճանը եւս խորհրդանշական ձեւով մի բավականին հին քար է, որի վրա են խարսխված հետագայի նորոգությունները: Նախորդ տասնամյակից սկսված նորոգության աշխատանքները թեեւ դեռ չեն ավարտվել, սակայն եկեղեցին միանգամից ուշադրություն է գրավում իր հնությամբ եւ ներսի որմնանըկարներով ու բեմապատի քանդակներով, որոնց կենտրոնում Տիրամայրն է, իսկ աջ եւ ձախ կողմերում՝ երկուական խմբերով վեցական առաքյալներն իրենց ընդունված կանոնական պատկերագրությամբ, որը զարմանալիորեն այնքան համահունչ է Մայր Տաճարի բեմապատի որմնանկարներին, որից կարելի է ենթադրել, որ կամ նրանցից մեկի հեղինակն է ազդվել մյուսից եւ կամ էլ որ նրանք ունեցել են պատկերագրական մի ընդհանուր սկզբնաղբյուր: 18-րդ դարում կատարված նորոգության ժամանակ ողջ բեմի

հատակը պատել են տապանաքարերով: Եկեղեցու երկու ավանդատներից մեկում դրված են նորոգության պատճառով բեմից հանված բեմանկարները, իսկ մյուս՝ առավել մեծ ավանդատունսրահը, որը նաեւ մատուռ է իր խորշերով, տեղային մի թանգարան է, որի որմնապատերի ապակյա դարակների փեղկերում խնամքով ու ճաշակով շարված են եկեղեցու ծիսաարարողական առարկաները, որոնք արդեն դարձել են եկեղեցական արվեստի նմուշներ: Եկեղեցու ներսի որմնանըկարները եւ ցուցադրվող առարկաները ակամայից հիշեցնում են Մինաս Թոխատեցու՝ դեռեւս 1551թ. վերաբերվող տողերը այս եկեղեցու ներքին հարդարանքի ու եկեղեցական սպասքի գեղեցկության ու շքեղության մասին.

Պոտոշան քաղքին եկեղեցին, Ոսկւով պատկերք գրած միջին, Շատ մալ խարճած վերայ նորին, Յիշատակ էր քրիստոստուրին: Տիրամորը նվիրված այս եկեղեցին եւս գտնվում է քաղաքի երբեմնի հայկական թաղամասում, եւ կրում է Հայկական թաղամաս անվանումը եւ այս թաղամասի ծայրին հայերը 1795թ. կառուցել են քաղաքի երկրորդ՝ Ս. Երրորդության եկեղեցին: Այն եւս ունի զանգակատուն-աշտարակ, որի ոլորագալար աստիճաններով վեր ենք ելնում մինչեւ առաջին դիտակետի պատուհանը: Վերին դիտակետինը՝ տանիքինը, սակայն, չենք կարողանում բարձրանալ, քանի որ աշտարակի վերին մասի վնասված հատվածից թռչունները ներս էին բերել եւ աստիճաններին կիտել մեծ թվով չորացած ճյուղեր ու թփեր, անանցանելի դարձնելով ճանապարհը: Ս. Երրորդությունը թեեւ անհամեմատ ավելի մեծ եկեղեցի է, սակայն նա ավելի է վնասվել: Տարիներ առաջ փլվել է գմբեթը,

նորոգության սկսված աշխատանքները միջոցների սպառման պատճառով ընդհատվել են նախորդ տարիներին եւ ներսում ճոճվում են ժամանակին խփված տախտակամածները: Դրանց միջով զգուշորեն անցնելով եւ հաղթահարելով փլուզումներին ենթարկվելու վախը՝ նայում ենք սրբանկարներն ու որմնանկարները, որոնք ընդհանուր քրիստոնեական դրվագների կողքին ունեն նաեւ մի քանի էջեր մեր ազգայինեկեղեցական պատմությունից: Ս. Երրորդությունը թեեւ ավելի ուշ է կառուցվել, սակայն անհամեմատ ավելի վատ վիճակում է գտնվում, որովհետեւ այն կառուցել են քաղաքի հայության նվազ ունեւոր խավի համար, երբ համայնքն առավել բազմամարդ է դարձել 18-րդ դարի երկրորդ կեսին: Մինաս Բժշկյանը 1830թ. անցնելով այս քաղաքով, գրել է. «Բոտոշանը վաճառականների անվանի քաղաք է, որը 18 ժամով հեռու է Յաշից եւ գտնվում է Սուչավայի դիմաց: Այստեղ 400 տուն հայ կա եւ ունի երկու եկեղեցի՝ Սուրբ Աստվածածնի եւ Սուրբ Երրորդության անվամբ: Առաջինը կառուցվել է 480 տարի առաջ, իսկ երկրորդը նորաշեն է,

որի մոտ երեւում են հին շինության ավերակները: Կան նաեւ անոթներ եւ գրչագիր մատյաններ՝ բերված Անիից»: Ինչպես տեսնում ենք, այստեղ մեկ անգամ եւս շեշտվում է կապը Անիի ու անիական մշակույթի հետ: Բժշկյանի հիշատակած այս 400 տուն հայերից այժմ մնացել է մի փոքրիկ համայնք, հիշյալ երկու եկեղեցիները եւ հայկական գերեզմանոցը, որն ունի առավել ուշ՝ 1884թ. կառուցված մի մատուռ: Հայկական ավանդական տապանաքարերի կողքին այստեղ կան սեւ եւ սպիտակ մարմարից կառուցված դամբարաններ իրենց մահարձաններով, որոնց պատվանդաններին գերմաներեն կամ ռումիներեն նշված է, որ դրանք պատրաստվել են Վիեննայում: քար առ քար այնտեղից սայլերի վրա դրված բերվել են եւ ամբողջացվել այստեղ: Բոտոշանի ծխական խորհուրդը գտնվում է հայկական եկեղեցու մոտ, Հայկական թաղամասի սկզբում կառուցված այժմյան բնակելի մի ռումինական շենքի երկրորդ հարկի բնակարանում: Առաջին հարկի եւ երկրորդ հարկի մյուս բնակարանների դռների ռումինական ազգանուններից

Pydy.ani haogagan egeke]in 9-10/2011

31

Oa.i haogagan egeke]in հետո իրապես անակնկալի ես գալիս՝ այդ բնակարանի դռան վրա կարդալով, որ այստեղ է գտնվում Բոտոշանի ծխական խորհուրդը: Մտնում ենք ներս եւ մեկեն հայտնվում շրջապատված ազգային-եկեղեցական հիշատակներով: Սենյակի կենտրոնում մի պահարան է, որի բոլոր դարակներում դրված են Ս. Ծննդյան եւ Ս. Հարության տոներին Մայր Աթոռից Վազգեն Առաջինի, Գարեգին Առաջինի եւ հիմա էլ՝ Գարեգին Երկրորդ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի առաքած շնորհավորական պատգամ-մաղթանքների բացիկները՝ կենդանի մի հաղորդություն ստեղծելով Ս. Էջմիածնի հետ: Պատերին գրեթե ազատ տեղ չկա եւ իրար են հաջորդում Ս. Էջմիածնի Մայր Տաճարը, Արարատը, Զորավար Անդրանիկը, Հայոց Այբուբենը, Երեւանը, Անին, 19-րդ դարավերջի հայ քա-

32

9-10/2011

ղաքային միջավայրում ստեղծված մի շարք պատկերների վերատըպությունները, Բուխարեստի հայոց Մայր եկեղեցու լուսանկարը եւ այսպես շարունակ: Ասես Հայաստանն ու հայ մշակույթը իրենց կենտրոններով ու դարերով եկել եւ արտացոլվել են այս պատերին: Բոտոշանից ճանապարհը տանում է Յաշ: ՀԱՅՈց ԵՐԲԵՄՆԻ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՆԻՍՏը - Յաշ ենք ուղեւորվում առանձնակի հուզմունքով, որովհետեւ այդտեղ է գտնվում ոչ միայն Ռումինիայի՝ իր հնությամբ երկրորդ հայկական եկեղեցին՝ կառուցված 14-րդ դարի վերջին, այլեւ այն պատճառով, որ 1565 թվականից սկսած, երկիցս այստեղ է գտնվել Ռումինիայի ու Մոլդովիայի հայ համայքների առաջնորդանիստ կենտրոնը, ինչպես նաեւ՝ Ռումին ուղղափառ եկեղեցու պատրիարքանիստ կենտրոնը:

1608թ. Յաշով անցած Սիմեոն Լեհացին գրում է. «Յաշում կար երկու հարյուր տուն հայ՝ եկվոր եւ բնիկ, եւ փառավոր քարե եկեղեցի, իմաստուն քահանաներ եւ պերճ մեծատուններ»: Նրանից ավելի քան երկու հարյուր տարի անց՝ 1830թ. դարձյալ Յաշով անցած Մինաս Բժշկյանը հայերի թիվը հիսուն տնով պակաս է գրել. «Յաշը Պուղտանի կամ Մոլդովայի մայրաքաղաքն է: Հայերն այստեղ կառուցեցին մի քանի եկեղեցի եւ ունեին առանձին մի եպիսկոպոս, այժմ սակայն, այստեղ գտնվում են հազիվ 150 տուն հայեր եւ ունեն երկու քարաշեն եկեղեցի՝ Լուսավորչի եւ Աստվածածնի անվամբ»: Լուսավորչի անվան եկեղեցին, որը կառուցվել է 17-րդ դարի սկզբին, այրվել է Մինաս Բժշկյանի այցելության շրջանում ու հետագայում այլեւս չի վերականգնվել:

Բոտոշանի եկեղեցու նման պատմա-ճարտարապետական մի քանի շերտ ունեցող Ս. Աստվածածին եկեղեցին եւս նորոգվել է ռումինական իշխանությունների կողմից, եւ նորոգվել է բավականին խնամքով ու մասնագիտական հմտությամբ: Եկեղեցու հիմքերն ամրացնելիս որպեսզի հիմնային շարվածքը չմնա ամրացված շաղախի մեջ, ստորին այս շերտը խնամքով կտրել հանել եւ դրել են եկեղեցու դիմաց, որը ցույց է տալիս թե՛ նրա հնությունը եւ թե՛ ինչպիսին է եղել սկզբնական հորինվածքը: Ներսից եւս երեւում է, թե ինչպիսին է եղել սկզբնական, 14-րդ դարավերջին կառուցված եկեղեցին, որի հին շարվածքի քարերը գտնվում են խորանի շուրջը եւ նրանց երկայնքով անցնող եզրագիծը ցույց է տալիս եկեղեցու սկզբնական վիճակի գծագրումը: Եկեղեցու հնության վկայությունն են նրա տապանաքարերը, որոնք այժմ շարված են եկեղեցու բակի պարսպի երկայնքով: Յաշը քանի որ առաջնորդանիստ է եղել, մի շարք տապանաքարեր ունեն առաջնորդական ու եպիսկոպոսական գավազաններ: Յաշի եկեղեցին եւս ունի իր ծխական խորհրդի կենտրոնը, որը թե՛ բավականին բարեկարգ վիճակում է եւ թե՛ աշխուժորեն գործում է շնորհիվ ծխական խորհրդի ատենապետի, ով ժամանակին այստեղ է փոխադրվել Լիբանանից, բժիշկ-վերաբույժ է եւ մեծ հարգանք է վայելում թե՛ տեղի հայերի եւ թե՛ Յաշի ռումինացիների միջավայրում: Հայկական եկեղեցուց քիչ այն կողմ միանգամից ուշադրություն է գրավում 13-14-րդ դարերի հայկական կենտրոնագմբեթ եկեղեցիներին բնորոշ մի եկեղեցի, որի համար, համաձայն հին ավանդության, ասվում է, որ այն սկզբնապես հայկական է եղել, սակայն, քանի որ առավել լավ դիրք է ունեցել եւ գտնվել արքունական ճանապարհին, այն

վերցվել է հայերից եւ փոխարենը տրամադրվել է այժմյան եկեղեցու տարածքը, ուր եւ 1395թ. նոր եկեղեցին է կառուցվել: Յաշը ունի իր հայկական գերեզմանոցը, որի դարպասին ռումիներեն գրված է. «Հայկական գերեզմանոց»: Այստեղից ետ ենք դառնում Յաշ քաղաքի այսօրվա ռումինական կենտրոնի ներկա կյանքին, որը սակայն, ներդաշնակորեն միաշաղախված է անցյալի ավանդներին թե՛ քաղաքաշինությամբ եւ թե՛ կենցաղի տարբեր արտահայտություններով: Յաշն իր մեծությամբ Ռումինիայի երկրորդ քաղաքն է: Այս քաղաքն ինձ հեռակա հոգեհարազատ էր նաեւ այն պատճառով, որ այս քաղաքում է անցել եւ այստեղ գործել հայրիկիս՝ Գեւորգ Դեվրիկյանի «Վիրավոր կռունկ» պատմավեպի գլխավոր հերոս Արթինը 1760-ական թվականներին: Վեպում նա պղնձագործ է, ով նաեւ կժեր է պատրաստում եւ մանրամասն նկարագրվում է թիթեղի դրվագման արվեստը: Յաշի ճանապարհին մտովի այս գրական վերհուշերի մեջ էի, երբ քաղաք մտնելիս ժողովրդական արհեստների տոնավաճառի ողջ երկայնքով շարված տեսա այն կժերը, որոնք այնպես ման-

րամասն ու գեղեցիկ են նկարագրված հայրիկիս վեպում: քաղաքից դուրս գալուց առաջ մտանք Յաշ-Սուչավայի պատմական միտրոպոլիտության գրախանութը, որը փայլում էր ուղղափառ եկեղեցիների հոգեւոր-մշակութային ողջ շքեղությամբ: Նույնը վերաբերվում էր նաեւ գրքերին, որոնք ըստ էության, հասցեագրված էին տարբեր տարիքի եւ մասնագիտությունների ընթերցողներին՝ Ս. Ծննդյանը նվիրված եւ Բեթղեհեմի այրը պատկերող գունազարդ գրքույկներից մինչեւ Աստվածաշնչի հանրամատչելի մեկնությունները եւ ընդհանրական ու ռումինական եկեղեցիների հայրերի գործերը: Այս մեծ խանութում առանձին մի սրահով ներկայացված էին Յաշին ու Սուչավային նվիրված ալբոմներ, պատմական ուսումնասիրություններ եւ զբոսաշրջության ուղեցույցներ: Ռումիներեն ու եվրոպական տարբեր լեզուներով հրատարակված ավելի քան մեկ տասնյակ գրքերի ցանկում սակայն, որքան էլ տարօրինակ էր, որեւէ հիշատակություն չկար Սուչավայի ու Յաշի հայկական հիշատակների մասին, որոնք նաեւ միաժամանակ այս քաղաքների հնագույն կոթողներից են:

Oa.i haogagan egeke]in 9-10/2011

33

ԳԱԼԱց - Մեր երթուղու հաջորդ երկու քաղաքներն էին Գալացն ու Բրեյլան, որոնցից առաջինը մեկն է ռումինա-մոլդովական հիշյալ յոթ քաղաքներից: Բուխարեստից առավոտյան ճանապարհ ընկնելով եւ կտրելով ավելի քան երկու հարյուր կիլոմետր, այս երկու քաղաքների հոգեւոր հովիվ Տեր Գրիգորի հետ ժամը տասի մոտ հասնում ենք Գալաց: Եկեղեցու մուտքի մոտ Տեր Հայրը ողջունելով եւ օրհնելով տեղի ծխական համայնքի անդամներին, մտնում է եկեղեցու ավանդատունը, զգեստավորվում եւ մատուցում կիրակնօրյա Ս. Պատարագը: Հայ գաղթաշխարհի հեռավոր այս անկյունում երկար տարիներ է, ինչ հայոց լեզուն հնչում է միայն Հայոց Պատարագի ժամանակ: Պատմական ավանդույթի եւ ներկայի հարաբերակցությամբ Ս. Պատարագի ծիսական հատվածները եւ խորհրդական բանաձեւումները կատարվում են գրաբարով, իսկ սուրբգրային եւ մի շարք այլ ընթերցվածներ՝ ռումիներեն: քարոզը եւս խոսվում է ռումիներեն: Գրաբար «Հայր Մեր»-ով սկսված եւ իրարահաջորդ ռումիներենով ու գրաբարով մատուցված այս պատարագի ընթացքում ակամա հիշեցի 1860-ական թվականներից սկզբնավորված եւ իբրեւ թե եկեղեցու բարեկարգմանը նպատակամիտված այն կեղծ հարցադրումը, թե ժողովրդին ընկալելի լինելու համար Ս. Պատարագը պետք է մատուցել աշխարհաբար: Դեռ այն ժամանակ ի պատասխան այն հարցն առաջ քաշվեց, թե ո՞ր աշխարհաբարը՝ արեւելահա՞յ, արեւմտահա՞յ, եւ կամ էլ հայերենը կորցրած գաղութներում ինչպե՞ս վարվել: Այս հարցադրումն առավել քան արդիական է եւ մեր օրերում, երբ այսպիսի գաղութներում գրեթե չի հնչում հայերենը, հայության համար միակ ընդհանուրը մնում է Ս. Պատարագի ու տարբեր

34

9-10/2011

Cala]i haogagan egeke]in

եկեղեցական արարողությունների ժամանակ հնչող գրաբարը: Եկեղեցում հավաքվել էին մոտավորապես քառասուն հոգի: Այն մարդիկ, ովքեր դժվարությամբ էին «Բարեւ ձեզ» ասում, պատարագիչ քահանայի հետ կրկնում են «Հայր մեր»-ի խոսքերը: Ահա այսպես մեկ կամ երկու շաբաթը մեկ նրանց շրթունքներին եւ ունկերին վերակենդանանում եւ թրթռում է հայոց լեզուն: Ինչպես որ իրենց գաղութի փառքերն են անցյալով օծուն, այնպես էլ նրանց շուրթերին այսօր մեր անցյալի ոսկեղենիկն է: Բարեբախտաբար սակայն, նրանք ապրում են այսօր-

վա ազգային մտահոգություններով, հետաքրքրվում Հայաստանի իրավիճակով: Գալացի այժյան եկեղեցին թեեւ կառուցվել է 1858 թվականին, սակայն նրա մասին առաջին հիշատակությունը գտնում ենք կաթոլիկ միսիոներ Պիդուի 1669թ. մի հիշատակությունում: 2008թ. Ռումինահայոց թեմի այն ժամանակվա առաջնորդ, այժմ արդեն բարեհիշատակ Տ. Տիրայր արքեպս. Մարտիկյանի գլխավորությամբ հանդիսավորապես նշվել է այս եկեղեցու հիմնադրման 150-րդ տարեդարձը: Հոբելյանի առթիվ նորոգվել ու բարեկարգվել

է եկեղեցին: Այստեղ եւս գավիթում, մուտքի աջ եւ ձախ կողմերում զետեղված ցուցափեղկերում ցուցադրվում են եկեղեցու սպասքը եւ հին փառակազմ հրատարակությունները: Նայում ես այս ամենին, 2008թ. հոբելյանը ներկայացնող լուսանկարներին եւ ցանկանում ես հավատալ, որ այն վերջին հոբելյանը չի լինի այս քաղաքի հայության կյանքում: Անհրաժեշտ է նաեւ նշել, որ Գալացն արդեն 19-րդ դարի առաջին կեսին այնքան էլ հայաշատ չի եղել: 1830թ. այստեղով անցած Մինաս Բժշկյանը գրում է. «Գալացը բարելից քաղաք է եւ Մոլդովիայի անվանի նավահանգիստ՝ կառուցված Դունայի եզերքին: Այստեղ բազում են նավերի ու վաճառականների երթեւեկությունները: Այստեղ կան 30 տուն հայեր եւ ունեն Ս. Աստվածածին եկեղեցին»: Տեղական ավանդությամբ ասվում է, որ Գալացի եկեղեցին ունեցել է վանատուն վանական բազմաթիվ կացարաններով: քանի որ այստեղի վանական կյանքի մասին հայ մատենագրությունում ոչինչ չկարողացանք գտնել, ուստի կարելի է ենթադրել, որ եկեղեցուն կից եղել է հայկական իջեւանատուն Դանուբով երթեւեկող հայ վաճառականների համար նավահանգստային այս քաղաքում եւ իջեւանատունը երբ դադարել է գործելուց, շփոթվել է վանատան հետ:

Նավահանգիստների մասին մեր պատկերացումները սովորաբար կապվում են ծովերի հետ եւ անսովոր էր տեսնել այսպիսի մի լայնահուն գետ այսօրվա իրապես հսկայական նավահանգստով, որի բեռնաբարձիչ կռունկները գետի երկայնքով շարված էին մոտ մեկ կիլոմետր: Յուրահատուկ էր նաեւ ցամաքի ծովային մթնոլորտը կողմնացույցի ու նավապետի ղեկի նշաններով հյուրանոցներով, ռեստորաններով ու սրճարաններով: Դեպ Բուխարեստ տանող լայնահուն մայրուղում այս ամենը ստեղծում էին ծովագնացության մի անկրկնելի մթնոլորտ: Այս նույն ճանապարհով Գալացից գնում ենք Բրեյլա: Այդ օրը՝ հունիսի 26-ին Ռումինիայում դրոշի տոնն էր եւ մայրուղու վրա գտնվող ռումինական փոքրիկ բնակավայրերն անցանք օրվա հանդիսությունների ուղեկցությամբ: Յուրաքանչյուր բնակավայրում տեղական իշխանության ներկայացուցչության մոտ զինվորական հանդիսավոր տողանշքերթ էր կատարվում, փողային նվագախմբի ուղեկցությամբ հանդիսավորապես տարվում էր Ռումինիայի պետական դրոշը: Դիտելով հավաքված մարդկանց՝ տեսնում ես, թե մեկեն ինչպես է փոխվել ու վեհացել նրանց դեմքերի առօրյա ու հոգսաշատ արտահայտությունը, ու առավել

խորն ես գիտակցում, որ նույն այս տոնը ոչ թե պետք է հեգնել, այլ արմատավորել նաեւ մեր երկրում, որ եթե մերժելի իրողություններ կան, ապա դրանց մեղավորը պետական խորհրդանիշները չեն, ուստի Հայաստանում եւս պետք է լիարժեք ձեւով կատարել այս տոնը: ԲՐԵՅԼԱ - Նման հանդիսավոր երաժշտության ներքո մտնում ենք այս քաղաքը եւ թեքվում դեպի հայկական փողոց, ուր հանդարտ խաղաղության մեջ գտնվում է 1871թ. կառուցված հայկական եկեղեցին: Այստեղ եւս եկեղեցու բակում մեզ դիմավորում են տեղի հայերը: Տեր Գրիգորն այստեղ եւս օրհնում եւ ողջունում է նրանց, ապա մտնում ենք եկեղեցի, որը գտնվում է մաքուր եւ խնամված վիճակում: Ներկան երբ դառնում է անցյալ, վերածվում է թանգարանի, ուստի այստեղ եւս եկեղեցու առարկաները եւ հրատարակությունները որպես անցյալի հիշատակ պահվում են աջ եւ ձախ կողմերում գտնվող ցուցափեղկերում: Այստեղ է գտնվում նաեւ այս եկեղեցու եւ ընդհանրապես՝ եկեղեցու խորհրդական մանրակերտով ճաճանչավոր գեղեցիկ մի խաչ, որն Ավագ Ուրբաթին հանում են եկեղեցուց եւ խաչի թափորով պտտեցնում եկեղեցու շուրջը: Հայոց եկեղեցու ծիսական մի արարողություն, որն այստեղ դարձել է ազգային ավանդներին ու Մայր եկեղեցուն կապող կարեւոր մի օղակ: Նման օղակներն են, որ թե՛ Ռումինիայում եւ թե՛ Սփյուռքի մարող մի շարք այլ գաղութներում տեղի հայությանը տարեկան մի քանի անգամ կապում են Հայրենիքին ու հայության գաղափարին: Ռումինիայում այդ կապի անիական շնչով օծուն գլխավոր օղակն է Սուչավան:

varxan X&rigoan Azc tiv 12 ‚.aryunagyutoyun; ha`yrx tivin me`ƒ

Preolaoi haogagan egeke]in

9-10/2011

35

èáõÙÇÝ³Ñ³Û ·³ÕáõÃÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ºíñáå³ÛÇ Ñݳ·áõÛÝ ¨ å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇß³ï³ÏÝ»ñáí ѳñáõëï ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ÃíÇÝ: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ í³ëï³Ï³Í Ñå³ñïáõÃÛ³Ý ÏáÕùÇÝ ³é³ç ¿ µ»ñáõÙ ¨ ÙÇ ß³ñù µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù í»ñ³µ»ñíáõÙ »Ý ѳïϳå»ë »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ: ¶É˳íáñ ËݹÇñÝ ³ÛÝ ¿, áñ éáõÙÇݳѳÛáõÃÛáõÝÁ ¹³ëíáõÙ ¿ ³ÛÝ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ ß³ñùÁ, áñáÝù ·ñ»Ã» Ý»ñÑáëù ã»Ý áõÝ»ó»É í»ñçÇÝ ³í»ÉÇ ù³Ý ѳñÛáõñ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ, áñáí éáõÙÇÝ³Ñ³Û ³Ûëûñí³ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ ß³é³íÇÕÝ ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý Ï»Ý¹³ÝÇ ÙÇç³í³ÛñÇó »ñÏáõ-»ñ»ù ¹³ñ»ñ áõ ß³ï ³í»ÉÇ ³é³ç ¹»å ·³Õóß˳ñÑ ¹ÇÙ³Í Çñ ݳËÝÇÝ»ñÇ, áñáÝù ë»ñݹ»-ë»ñáõݹ ѳÛϳϳÝáõÃÛ³Ý áñáß³ÏÇ Ïáñáõëï áõ ݳѳÝç »Ý áõÝ»ó»É: ºñÏñáñ¹ ËݹÇñÁ ·³ÕáõÃÇ ·Ý³Éáí ë³Ï³í³Ý³ÉÝ áõ ï³ñµ»ñ ù³Õ³ùÝ»ñÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇÝ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñáõÙ óñí³Í ÉÇÝ»ÉÝ ¿: ²Ûë óñí³ÍáõÃÛáõÝÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ³é³í»É ß»ßïí³Í ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ³éϳ ë³Ï³í³Ù³ñ¹áõÃÛáõÝÁ, »ñµ ѳٳÛÝùÇ ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇó µ³Õϳó³Í ÷áùñ ÍË»ñÁ, áñáÝó ß³ñùáõÙ, ³Ýßáõßï, µ³ó³éáõÃÛáõÝ ¿ ´áõ˳ñ»ëïÁ: гٳÛÝùÇ íñ³ Çñ µ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ ÃáÕÝáõÙ & ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ èáõÙÇÝÇ³Ý å³ïϳÝáõÙ ¿ ²ñ&»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ ³ÛÝ »ñÏñÝ»ñÇ ÃíÇÝ, áñï»ÕÇó ѳïϳå»ë »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ Ýϳï»ÉÇ ³ñï³Ñáëù ϳ ¹»åÇ ²ñ&ÙïÛ³Ý ºíñáå³ áõ ²Ù»ñÇÏÛ³Ý Ù³Ûñó³Ù³ù, áñÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ & éáõÙÇÝ³Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ: èáõÙÇݳѳÛáõÃÛáõÝÁ áñáß³ÏÇ ÉÇóù & ϻݹ³ÝáõÃÛ³Ý ³íÇß ëï³ó³í 1980-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇ í»ñç»ñÇó Ç Ñ³ßÇí г۳ëï³ÝÇó »Ï³ÍÝ»ñÇ: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ ѳٳÛÝùáõÙ ã³é³ç³ó-

36

9-10/2011

èàôØÆÜ²Ð²Ú ºðÆî²ê²ð¸àôÂÚ²Ü ÆÜøÜàôÂÚ²Ü ÐÆØܲÊܸÆðܺðÀ § ÀÝûñóí»É ¿ ê÷Ûáõéù -г۳ëï³Ý гٳÅáÕáíÇÝ 19 ê»åï»Ùµ»ñ 2011 Ã.¦ ñ»ó ³ÛÝ Ý»ñùÇÝ ß»ñï³íáñáõÙÁ, áñÁ ϳ ÙÇ ß³ñù »ñÏñÝ»ñáõÙ. áñå»ë åáÉë³Ñ³Û»ñ, Çñ³Ý³Ñ³Û»ñ, ѳ۳ëï³ÝóÇÝ»ñ áõ Ø»ñÓ³íáñ ²ñ&»ÉùÇó »Ï³ÍÝ»ñ: ä³ï׳éÝ ³ÛÝ ¿, áñ èáõÙÇÝdz »Ï³Ý 1946Ã. г۳ëï³Ý Ý»ñ·³ÕóÍÝ»ñÇ ë»ñáõݹݻñÁ, áñáÝù ѳÛñ»ÝÇùáõÙ ÇëÏ áñáß³ÏÇáñ»Ý Çñ»Ýó éáõÙÇÝ³Ñ³Û ¿ÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ & Çñ»Ýó ÍÝáÕÝ»ñÇ ÙÇçáóáí å³Ñå³Ý»É ¿ÇÝ éáõÙÇÝ³Ñ³Û ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ, ³Ý·³Ù Ï»Ýó³ÕÁ, áõëïÇ Ýñ³Ýù ³Ûëûñ µÝ³Ï³Ýáñ»Ý Ù»ñí»É »Ý ÁݹѳÝáõñ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùáõÙ: öáùñ³ÃÇí ѳٳÛÝùÝ»ñáí ï³ñµ»ñ ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ, ÇëÏ ´áõ˳ñ»ëïáõÙ ¿É ù³Õ³ùÇ ï³ñµ»ñ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ óñí³Í ÉÇÝ»Éáõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ³Ûëûñí³ ·É˳íáñ ËݹÇñÁ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ ѳٳËÙµ»ÉÝ áõ Ç ÙÇ Ñ³í³ù»ÉÝ ¿ª ÷á˳¹³ñÓ ß÷ٳٵ ѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ù³ËáõÙµ ÙÇç³í³Ûñ ëï»ÕÍ»ÉÁ: ÆÝãå»ë áÕç ê÷ÛáõéùáõÙ, µÝ³Ï³Ý³µ³ñ áõ ³é³í»É &ë èáõÙÇÝdzÛáõÙ, ³Ûë ·áñÍáõÙ ³é³çݳÛÇÝ Ï³ñ&áñáõÃÛáõÝ áõÝÇ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁª ÏÇñ³ÏÇ ûñ»ñÇÝ ê. ä³ï³ñ³·ÇÝ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ, ³å³ & ³é³çÝáñ¹³ñ³ÝÇÝ ÏÇó îáõïÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³Ý-·ñ³¹³ñ³ÝÇ ëñ³Ñáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåíáÕ ³½·³ÛÇÝ-Ùß³ÏáõóÛÇÝ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ: èáõÙÇÝ³Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝùÝ ³Ûëûñ ³ÛÝ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ áõÝÇ, áñ ³Ûëï»Õ áã û å³ñ½³å»ë ë»ñï ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛáõÝ Ï³ ûÙÇ & Ùß³ÏáõóÛÇÝ áõ ѳë³-

ñ³Ï³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç&, ³ÛÉ& ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ Ýñ³Ýù ë»ñïáñ»Ý ÙdzÑÛáõëí³Í »Ý, áñÇ í³é ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ ¿ èáõÙÇÝ³Ñ³Û Ùß³ÏáõóÛÇÝ ÙÇáõÃÛ³Ý & §Üáñ ÏÛ³Ýù¦ áõ §Ararat¦ å³ñµ»ñ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ù»Ïï»ÕáõÙÁ ³é³çÝáñ¹³ñ³ÝÇ Ý»ñùá, ßÝáñÑÇí áñÇ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ ëï³ÝáõÙ ¿ ³½·³ÛÇÝ- Ñá·&áñ ¹³ëïdzñ³ÏáõÃÛáõÝ: èáõÙÇÝ³Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ ³Ûëûñ ѳٳËÙµáÕ Ï³ñ&áñ ·áñÍáÝ »Ý áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ³é³ÝÓݳÏÇ ³ñ¹Ûáõݳí»ï »Ý áã ÙdzÛÝ éáõÙÇÝ³Ñ³Û ÙÇç³í³ÛñáõÙ Ó&³íáñí³Í áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ¹³ñ³íáñ ³í³Ý¹áõÛÃáí, ³ÛÉ& ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ & »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ Ù»Í ï»Õ »Ý ·ñ³íáõÙ èáõÙÇÝdzÛáõÙ, áõñ èáõÙÇÝ³Ï³Ý àõÕÕ³÷³é »Ï»Õ»óÇÝ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝÇ »ñÏñÇ Ý»ñùÇÝ ÏÛ³ÝùáõÙ: èáõÙÇÝ³Ï³Ý áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ËáñÑñ¹³ÝÇßÁ êáõã³í³ÛÇ áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÝ ¿ , áñÇÝ Ù³ëݳÏóáõÙ »Ý ݳ& µ³½Ù³Ñ³½³ñ éáõÙÇݳóÇÝ»ñ: êáõã³í³ÛÇ Ð³×ϳï³ñÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ì»ñ³÷áËÙ³Ý ïáÝÇÝ: ²Ûë ï³ñÇ &ë ³ÛÝ Ï³ï³ñí»ó »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ ÙÇ Ù»Í ËÙµÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ, áñÇ ÁÝóóùáõÙ »ñ»ù ûñ Ç ÙÇ Ñ³í³ùí»óÇÝ éáõÙÇÝ³Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ, ß÷í»óÇÝ Çñ³ñ Ñ»ï, ѳÕáñ¹í»óÇÝ Ý³ËÝÛ³ó ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇÝ

& Éóí»óÇÝ ³ÛÝ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ùµ, Ý»ñÇ Áݹ·ÍÙ³Ý & ³½·³ÛÇÝ ³Ù- Ý»ñ, ϳ½ÙáõÙ ¿ñ Ý»ñùÇÝ Ñ³í³áñ Çñ»Ýù ÏñáÕÝ»ñÝ »Ý éáõÙÇ- ÷á÷, Ù»ÏáõëÇ ÏÛ³Ýù í³ñ»Éáí ù³Ï³Ý ÙÇ ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝ & ³Ûë ݳѳÛáõÃÛ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÷³é³íáñ ³í³Ý¹Ý»ñÇ: ²Ûë ï³ñÇ êáõã³í³ÛÇ áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÇó ³é³ç Ù»Ýù ѳïáõÏ ÙÇ Ïáãáí ¹ÇÙ»óÇÝù éáõÙÇÝ³Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ, Áݹ·Í»Éáí ѳïϳå»ë ³ÛÝ ÙÇïùÁ, áñ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ ³ÛëáõÑ»ï Ù»Í ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ áõݻݳ ѳٳÛÝù³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùáõÙ: ºñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ ѳٳËÙµáÕ Ï³ñ&áñ ¹»ñ »Ý ˳Õáõ٠ݳ& ³Ûëûñí³ Ñ»é³Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ÁÝÓ»éÝ³Í ÙÇçáóÝ»ñÁ & ѳïϳå»ë ѳٳó³ÝóÁ, áñáí ѳëó»Ý»ñÇ ÷á˳ݳÏٳٵ ³ß˳ïáõÙ »Ýù Çñ³ñ ϳå»É ѳٳÛÝùÇ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ: ê÷Ûáõéù³Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ ÇÝùݳ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý & ½áñ³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ¹»ñ áõÝÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ & ³Ûëï»Õ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ & ³ñ¹»Ý ³í³Ý¹³Ï³Ý ¹³ñÓáÕ Ñ³Ù³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁª §Ø»Ï ³½·ª Ù»Ï Ùß³ÏáõÛæ, гٳѳÛÏ³Ï³Ý Ë³Õ»ñ, §²ñÇ ïáõݦ & ³ÛÉÝ: ²Ûë Íñ³·ñ»ñÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÝ ÇëÏ ËóÝáõÙ »Ý ³½·³ÛÇÝ ÇÝùݳ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ѳÛϳϳÝáõÃÛ³Ý ³ÝçÝç»ÉÇ å³Ñ»ñ å³ñ·&»Éáí ¹ñ³Ýó Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇÝ: ÞÝáñÑÇí ºñ&³ÝÇó Ñ»é³ñÓ³ÏíáÕ Ñ»éáõëï³³ÉÇùÝ»ñÇ Ð³Û³ëï³ÝÁ, Ñ³Û ÏÛ³ÝùÁ & ѳÛáó É»½áõÝ ³Ûëûñ Ý»ñó÷³ÝóáõÙ »Ý ë÷Ûáõéù³Ñ³Û ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇó Ý»ñë, áñáß ã³÷áí çÝç»Éáí ѳÛñ»ÝÇùÇó Ïïñí³ÍáõÃÛ³Ý áõ Ñ»é³íáñáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙÁ: ²Ûëûñí³ Ñ³ÙÁݹѳÝñáõÃÛ³Ý ¥·Éáµ³Éǽ³ódzÛǤ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ áñáß³ÏÇáñ»Ý å»ïù ¿ ÷áËíÇ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ñ ³í³Ý¹³Ï³Ý ѳۻó³Ï³ñ·Á: ²í³Ý¹³µ³ñ ³ÛÝ ÑÇÙÝí³Í ¿ »Õ»É ³½·³ÛÇÝ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝ-

ãÓáõÉí»Éáõ ëϽµáõÝùÇ íñ³: ²Ûëûñ, ë³Ï³ÛÝ, ³ñ¹»Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Áݹ·Í»É ³ÛÝ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñÁ, áñÁ ѳÛáõÃÛ³ÝÁ ÙdzíáñáõÙ ¿ Çñ»Ýó ³åñ³Í »ñÏñÝ»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ»ï, áñå»ë½Ç ³½·³ÛÇÝ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù»Ïáõë³óÝáÕ ·áñÍáÝÝ»ñ ãÃí³Ý, ³ÛÉ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ ¹Çï³ñÏíÇ áñå»ë ÙÇ ×³Ý³å³ñÑ, áñÁ ï³ÝáõÙ ¿ ¹»å ïíÛ³É »ñÏñÝ»ñÇ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ & ³½·³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ: ²Ûë ϳñ&áñ ѳݷ³Ù³ÝùÁ éáõÙÇÝ³Ñ³Û ·³ÕáõÃÇ Ù»ñ ³í³·Ý»ñÁª гÏáµ êÇñáõÝÇÝ & ÙÛáõëÝ»ñÁ ·Çï³Ïó»É »Ý ¹»é&ë ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç, ß»ßï»Éáí ѳÛ-éáõÙÇÝ³Ï³Ý å³ïÙ³-Ùß³ÏáõóÛÇÝ Ï³å»ñÇ & ³½·³·³ñ³Ï³Ý-µ³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý (¿ÃÝá·ñ³ýÇÏ-ýáÉÏÉáñ³ÛÇÝ) ÁݹѳÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ »ñÏñÇÝ µÝáñáß ³ÛëåÇëÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÁݹѳÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý, áñ ³Ûëûñí³ ³ß˳ñÑáõÙ Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ ÙÇ ÏáÕÙÇó Ù³ëÝ »Ý ѳٳñ»Éáõ Çñ»Ýó ³åñ³Í »ñÏñÝ»ñÇ & ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ϳå»Éáõ гÛñ»ÝÇùÇ, ѳÛáõÃÛ³Ý Ñ»ï: гÛñ»ÝÇùÇ Ù»ñ »ñÏáõ ·É˳íáñ ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ»ñÇ áõ ëñµáõÃÛáõÝÝ»ñǪ ²ñ³ñ³ïÇ áõ êáõñµ ¾çÙdzÍÝÇ ÏáÕùÇÝ éáõÙÇݳѳÛáõÃÛáõÝÁ áõÝÇ Çñ »ññáñ¹ ËáñÑñ¹³ÝÇßÁª ²ÝÇÝ, ù³ÝÇ áñ ²ÝÇÇ ³ÝÏáõÙÇó Ñ»ïá ³Ý»óÇÝ»ñÁ, ѳٳӳÛÝ ³í³Ý¹áõÃÛ³Ý, Ý³Ë Ñ³ë»É »Ý ÔñÇÙ, ³å³ ³ÛÝï»ÕÇó ï³ñ³Íí»É áÕç àõÏñ³ÇݳÛáõÙ, Øáɹáí³ÛáõÙ, Ȼѳëï³ÝáõÙ, ÐáõÝ·³ñdzÛáõÙ & èáõÙÇÝdzÛáõÙ: ä³Ûٳݳíáñí³Í ³Ûë ѳݷ³Ù³Ýùáí, ÇÝãå»ë ݳ& ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ ÙÇÝã& ²é³çÇÝ ³ß˳ñѳٳñïÁ ºíñáå³Ý áõÝ»ñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÛÉ µ³Å³ÝáõÙ, ÑÇßÛ³É »ñÏñÝ»ñÇ Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁª áñå»ë ³Ý»óÇÝ»ñÇ Å³é³Ý·-

»ñÏñÝ»ñÇ Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ áõ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ ë»ñïáñ»Ý ϳåí³Í »Ý Çñ³ñ, áñáÝóáõÙ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ¹Çñù ¿ ·ñ³íáõÙ êáõã³í³ÛÇ Ð³×ϳï³ñÁ, áñÇ ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý 500³ÙÛ³ÏÁ Éñ³ÝáõÙ ¿ ѳçáñ¹ ï³ñÇ: ²ÛÝ Ù»Ýù Ý߳ݳíáñ»Éáõ »Ýù ÙÇ Ù»Í áõËﳷݳóáõÃÛ³Ùµ: ²ÝÇÇ ´³·ñ³ïáõÝÛ³ó Ù³Ûñ³ù³Õ³ù Ñéã³Ïí»Éáõ 1050 & ѳÛÏ³Ï³Ý ïå³·ñáõÃÛ³Ý áõ êáõã³í³ÛÇ Ð³×ϳï³ñÇ ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý 500³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»Õٳٵ »ñÇï³ë³ñ¹³Ï³Ý ÙÇ Ñ½áñ áõËﳷݳóáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ »Ýù ϳ½Ù³Ï»ñå»É èáõë³ëï³ÝÇ, àõÏñ³ÇݳÛÇ, Øáɹáí³ÛÇ, Ȼѳëï³ÝÇ, ÐáõÝ·³ñdzÛÇ áõ èáõÙÇÝdzÛÇ Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ, ϳñ·³Ëáë áõݻݳÉáí ²ÝÇÝ, áñå»ë ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ³ñÙ³ïÝ»ñÁ ï³ÝáÕ ×³Ý³å³ñÑ, Ñ³Û ·ÇñùÁ áñå»ë ³½·³ÛÇÝ & Ùï³íáñ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ˳ñÇëË & êáõã³í³Ý, áñå»ë ³½·³ÛÇÝÑá·&áñ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ï»Õ³ÛÇÝ ÙÇ ËáñÑñ¹³ÝÇß ²ñ&»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛáõÙ: ¸»å ³ÝÇ³Ï³Ý áõ ³½·³ÛÇÝ-»Ï»Õ»ó³Ï³Ý ¹³ñ³íáñ ÑÇß³ï³ÏÝ»ñáí ûÍáõÝ êáõã³í³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåí»ÉÇù ÝÙ³Ý áõËﳷݳóáõÃÛáõÝÁ ³½·³ÛÇÝÑá·&áñ ѳٳËÙµÙ³Ý ÙÇ Ññ³ß³ÉÇ ³éÇà ÏÉÇÝÇ Çñ³ñ ÏÇó ³Ûë »ñÏñÝ»ñÇ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³éÇà ¹³éݳÉáí Ù»Ï ³Ý·³Ù &ë ÑÇß»óÝ»Éáõ »íñáå³Ï³Ý ׳ñï³ñ³å»ïáõÃÛ³Ý áõ ³ñí»ëïÇ íñ³ ³ÝÇ³Ï³Ý ³í³Ý¹Ý»ñÇ ³ÛÝ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñáÝù ³ÛÝù³Ý ÑÇÙݳíáñí³Í Ó&áí óáõÛó ¿ ïí»É Úá½»ý êïñÅÇ·áíëÏÇÝ: î³Ã»õ ì³ñ¹³å»ï гÏáµ»³Ý èáõÙÇÝÇá гÛáó »ÙÇ ²é³çÝáñ¹

9-10/2011

37

Hygdemper 11-en 15-;# deki yune]av @daracir hao crykneryu 4-rx hamajykyv;# yryu ,yracirn =r ŠHaogagan 0agadacir; @daracir hao crykneryu sdek\acyr\yutoan me`‹$ Hamajykyvin masnag]e]an 15 ergirneren ega\ 3( badviragner$ Haoasdani Crykneryu Miyutoan xahli0in me` deki yune]a\ hamajykyvi pa]man nisdi ;nta]qin masnagi]neryun yk`yune] HH Swoyu/qi na,arar digin Hranyu. Hagypoan;# yr; ;nter-

]e] na& na,acah Serj Sarc;soani yk`yuoni yuker';$ Aol

an'navyryutoyunneryu .arqin# Hranyu. Hagypoan; Swoyu/qi na,araryutoan par'racyuon barc&* Viliam Saryoani medal han'ne] /yumanahao haodni lracryuhi & tarcmani[ digin Madlen Caraca.oanin$ Mer ,mpacryutoan gykme `ermyren g.nyrhavyrenq digin Caraca.oan; ver`in barc&adrman a/ityv* maktelyv nyranyr ha`ykyutoyunner haogagan m.agyuoti dara\man asbarezen ners$

Հարցազրույց՝ Ճորճե Էնեսքու երաժշտական մրցույթի 2-րդ տեղը գրաված ջութակահար Հայկ Գազազյանին հետ Սեպտեմբեր ամսվա ընթացքին Պուքրեշի մեջ տեղի ունեցավ Ճորճե Էնեսքու միջազգային փառատոն մրցույթի 20-րդ թողարկումը: Մրցույթի ջութակի բաժնին մեջ II մրցանակը շահեցավ հայ ջութակահար Հայկ Գազազյանը, որու հետ կարճ հարցազրույց մը ունեցանք: – Խնդրեմ ներկայացեք և քանի մը կենսագրական տեղեկություններ հայտնեցեք ձեր մասին: – Ես ծնված եմ Հայաստան, Երևանի մեջ ոչ երաժշտական ընտանիքի մը մեջ: Հայրս սակայն շատ կսիրե երաժշտություն, մանավանդ ջութակ և այդ ալ ինձ շատ օգնեց ընտրելու ջութակը: Շնորհակալություն և դրացիիս, որ կերթայի անոնց տուն կլսեի ինչպես ջութակ կնվագեր, կհիանայի և մեծ ուշադրությամբ կունկնդրեի: Ավարտած եմ Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցը, փրոֆեսոր Լևոն Զորյանի դասարանը: Շատ լավ ուսուցիչ մըն էր: Դպրոցն ավարտելեն հետո փոխադրվեցա Մոսկովա ուսումս շարունակելու: Երեք տարի հետևեցա ջութակի դասընթացներուն ավելի խորացնելով երաժըշտական գիտելիքներս, այնուհետև ընդունվեցա Երաժշտանոց (Կոնսերվատորիա): 38

9-10/2011

– Ի՞նչ կարծիք ունիք Ճորճե Էնեսքուի երաժշտական փառատոնի վերաբերյալ: – Երաժշտական տարողունակությամբ և ծավալով բավականին բարձր մակարդակի փառատոն մըն էր, նկատի ունիմ ինչպես քննող հանձնախումբը, այնպես ալ մասնակիցները: – Ի՞նչ տպավորություն ունեցաք ձեզ նվագակցող նվագախումբեն: – Ես շատ գոհ եմ անոնց մատուցման տեսանկյունեն, նվագեցին ինչպես լավագույն փրոֆեսիոնալիստներ, ես ալ ջանացի անոնց հետ հա-

վասար նվագել, որպեսզի արդյունքը որքան կարելի է լավ ըլլա: – Ապագայի ի՞նչ ծրագրեր ունիք: – Ռուսաստանի մեջ շատ մը համերգներ ունիմ ներկայացնելու: Ուրիշ համերգ մը, որ դեռևս իմ մասնակցությունս անորոշ է, ատ Պելճիքան է, շատ պատասխանատու և շատ դժվար մրցույթ մը պիտի ըլլա: – Ձեզ կմաղթենք հաջողություններ և կսպասենք ձեզ կրկին Պուքրեշ: Հարցազրույցը վարեց՝ Մկրտիչ Բաղդասարյան

Ս. Էջմիածին 24 Յունուար 1976թ. ՀՄՐ. 73

ՀՈԳԵՇՆՈՐՀ Տ. ԶԱՐԵՀ Ծ. ՎԱՐԴԱՊԵՏ ՊԱՐՈՆԵԱՆԻՆ ԲՈՒԽԱՐԵՍՏ

Հոգեշնորհ Ծայրագույն Զարեհ Վարդապետ, տոքթոր Պարոնյանի տարեդարձը Կիրակի, հոկտեմբեր 2-ին Պուքրեշի Հայոց մայր տաճարին մեջ տեղի ունեցավ հոգեշնորհ Զարեհ Ծայրագույն Վարդապետ, տոքթոր Պարոնյանի ծննդյան 70-ամյակը: Պատարագը մատուցվեցավ ձեռամբ Հայր Սուրբ Պարոնյանի՝ ներկայությամբ Հայոց թեմի առաջնորդ Տեր Տաթև Վարդապետ Հակոբյանի և բազում հավատացյալներու: Այնուհետև Տուտյան գրադարանին մեջ ներկա բոլոր հավատացյալները շամփայնի լի բաժակներով շնորհավորեցին Հայր Սուրբը տարեդարձի առթիվ: Ապա կարդացվեցավ Պուզըուի և Վրանչայի Արքեպիսկոպոս Նորին Սրբություն Տեր Եփիֆանիի ընդունած ուղերձը տարեդարձի առթիվ:

Սիրելի Հայր Սուրբ, Հոգեկան մեծ մխիթարութիւն է Մեզի համար, թէ ինչպէս Մայր Աթոռիս երիտասարդ միաբաններու շարքերէն հետզհետէ կը հասուննան շնորհալի հոգևորականներ, որոնք կ՚արժանանան գիտական բարձր կոչումներու: Այդ արժանաւորներու հոյլին մէջ կու գաք Դուք ևս Ձեր պատուաւոր տեղը գրաւելու յաջող պաշտպանութեամբը Ձեր բարձրարժէք դոկտորական աշխատասիրութեան, նուիրուած մեր Սուրբ եկեղեցւոյ պատարագի գիտական ուսումնասիրութեան, համեմատութեամբ պատմական մեր քոյր եկեղեցիներու պատարագներուն: Մեծ գոհունակութեամբ ստացանք Մայր Աթոռ ուղարկուած Ձեր աշխատասիրութիւնը, խնամեալ ու վայելուչ հատորով, հրատարակուած բարի նախաձեռնութեամբը Ռումէն օրթոդոքս եկեղեցւոյ սուրբ գրական հրատարակչականի կողմէ: Ուրախութեամբ ծանոթացանք բովանդակութեան: Ձեզի, սիրելի հայր սուրբ, պատիւ բերող գործ մըն է, զոր սրտանց կը գնահատենք և Մեր շնորհաւորանքի հետ մէկտեղ Ձեզի կը բերենք Մեր օրհնութիւնը: Մեծապէս գնահատելի կը գտնենք նաև այն սքանչելի վերաբերումը, զոր Ձեր այս գործի հանդէպ ցուցաբերած են Ձեր յարգարժան դասախօսները և ռումէն եկեղեցւոյ սուրբ գրական հրատարակչականը, բարեցակամութեամբ Գերաշնորհ Տ. Անտոնի եպիսկոպոսի, որ այս երջանիկ առիթով հաճած էր Ձեր գործը Մեզ ներկայացնել գեղեցկահիւր իր նամակով 24 Դեկտեմբեր 1975 թուակիր, զոր Մենք յուզումով կարդացինք, ինչպէս և Արժանապատիւ բրոֆեսոր Տ. Բրանկշտէ քահանայի գրութիւնը նոյն առթիւ յղուած Մեզի: Թող Աստուած օրհնէ մեր երկու քոյր եկեղեցիները և անոնց դարաւոր սրտակից բարեկամութիւնը: Այսօր հեռագրեցինք Տիրախնամ թեմիդ բարեջան առաջնորդ Գերաշնորհ Տ. Տիրայր եպիսկոպոսին ողջունելով ու շնորհաւորելով Ձեր աշխատասիրութիւնը և առաջադրելով, որ հրատարակուած հատորէն հինգ օրինակ ուղարկուի Մայր Աթոռ: Ձեր այս գործի մասին լոյս պիտի տեսնէ առանձին յոդուած Մայր Աթոռիս պաշտոնաթերթ «Էջմիածին» ամսագրին մէջ: Աղօթող ենք ջերմապէս, որ Տէրը Ձեզի պարգևէ քաջառողջ երկար, շատ երկար տարիներ, որպէսզի շարունակէք միշտ փայլիլ մեր մայր Եկեղեցւոյ երկնակամարի վրայ, Ձեր անբասիր կեանքով ու լուսառատ շնորհներով: Հաճեցէք այս առթիւ Ձեր Տիրամայրիկին ներկայացնել Մեր խնդակցութիւնը և հայրական օրհնութիւնը: Ողջ լերուք, զօրացեալ Սուրբ Հոգւով և յաւէտ օրհնեալ ի Տեառնէ և ի Մէնջ. ամէն: ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՎԱԶԳԵՆ Ա 9-10/2011

39

Hygdemper 26-in# ?yumaniy ga/avaryutoan .enqin* Viqtyria baladin me`# deki yune]av a.,adanqaoin hanxibyum m; var[abed +mil Byqi & ?yumaniy haoy] temi a/a`nyrx D^ Dat& vrx^ Hagypoani mi`&$ hanxibman; nerga cdnve]an na& ?yumaniy Haoy] Miyutoan badcamavyr Varyujan Wambyuq[oan; & Ezras qhn^ Bygdan;$ Hanxibman cl,avyr nbadagn =r var[abed +mil Byqin a/a`argel 2(12-in deki yunenaliq Syu[avaoi Ha0gadar vanqi @\man 5(( amoagin nvirva\ mi`y]a/yumneri badvy na,acahi ba.dyn;# in[; var[abed; siryv ;nxyune]$ Egyk darva hanxisavyr ararykyutoyunneryun bidi masnag]in na& Amenaon Haoy] Gatykigys; NS_DD Carecin P-n# in[bes na& Haoasdani Hanrabedyutoan ba.dynagan an'er$

Հոգեշնորհ Տեր Տաթև Վարդապետ Հակոբյանի այցելությունը ԱՄՆ

Սույն տարվա օգօստոս 20-են մինչև սեպտեմբեր 5-ը, ԱՄՆ գտնվեցավ Տեր Տաթև Վարդապետ Հակոբյան: Հայր սուրբի ուղևորության նպատակներեն մեկն ալ հանդիպումն էր ԱՄՆ-ու ռումանահայության հետ և ծանոթությունը: ԱՄՆ-ի մեջ հոգեշնորհ հայր սուրբը առիթ ունեցած է խոսիլ ռումանահայ կյանքի մասին և հեռուստատեսության Հորիզոն և IBC կայաններով: Տ. Տաթև վարդապետը ռումանահայերու հետ հանդիպում ունեցած է նաև Րաֆֆի միության մեջ, ուր զեկույց ներկայացուցած է 7 ամիսներու Ռումանիո հայոց թեմի աշխատանքներու, ծրագրերու, նաև Հաճկատարի ուխտագնացության մասին: Հանդիպումը տևած է 3 ժամ, որու ընթացքին հայր սուրբ պատասխանած է ներկաներուն հուզող հարցերուն, շոշափված է կալվածքներու խնդիրը, եկեղեցիներու վերանորոգման հարցը, գերեզմանատան

40

9-10/2011

հարցը, խոսված է նույնպես ռումանահայ գաղութի ապագայի վերաբերյալ: Հայր սուրբ հանդիպման ընթացքին պատմած է և ռումանահայ երիտասարդության հավաքի մասին Զամքայի մեջ, որ մեծ ուրախություն պատճառած է ռումանահայերուն: Այնուհետև, հայր սուրբ պատարագած է Պըրպենքի մեջ, Հայոց առաջնորդարանի եկեղեցվո մեջ, ուր ներկա էին ռումանահայ հավատացյալները, միաժամանակ հանդիպում ունեցած է կարևոր անձնավորություններու և կառույցներու հետ, ամենուրեք իր առաքելությունը եղած է խոսիլ ռումանահայերու դարավոր պատմության մասին, որ մեծ հետաքրքրություն առաջացուցած է և հայր սուրբ հույս հայտնած է, որ 2012-ին ոչ միայն ռումահայերը այլև ամերիկահայերը ևս պիտի մասնակցին ուխտագնացության: Հայր սուրբ շատ կարևոր հանդի-

պում մը ունեցած է երգիչներ խաղաղության համար՝ Artists for peace կառույցեն ներս, որ կղեկավարե ճանչցված երգչուհի Ֆլորա Մարտիրոսյան: Ան նոյեմբեր 1-ին բազմահազար հայերու և ամերիկացիներու ներկայությամբ պիտի երգե հայոց ցեղասպանության ճանաչման և խաղաղության համար: Իր հերթին, հայր սուրբ անոնց հրավիրած է Ռումանիա: Տ. Տաթև Վարդապետ Հակոբյան հանդիպում ունեցած է և առաջնորդ Հովնան Արք. Տերտերյանի հետ և խնդրած է սրբազան հոր, որ ամերիկահայերը ևս մասնակցին այս հոգևոր մեծ տոնակատարությանը: Ինչպես մեր զրույցի ավարտին հայր սուրբ ըսավ՝. «Մեր նպատակն է, որ 2012թ.-ը դառնա համազգային՝ աշխարհի համայն հայության համար և ուխտագընացության տարի մը դեպի Հաճկատար»:

«Հայաստան տանող ճամբով» Ինքնություն փնտրելու նախագիծ մը

Վերջերս խմբագրություն այցելեցին երկու երիտասարդ մարդաբան գիտաշխատողներ (հետազոտողներ) Վենետիկեն (Իտալիա)՝ Իրեն Վալենթի և Ռոպերթո Սարթոր, որ կաշխատին „Armeniawalking through” նախագիծին վրա (Սերճիո Ռուսլայի կողմե համակարգված): Նախագիծը ֆինանսավորված է European Cultural Foundation-ի և Open Society Foundation-ի կողմե և կառաջարկե վերլուծել Սփյուռքի հայ հանրությունը և կյանքը մարդաբանական տեսանկյունե, շատ հետաքրքիր ճամբորդություն մը՝ Վենետիկ-Պուքրեշ-Սոֆիա-ԱթենքԻսթանպուլ-Թպիլիսի վերջնակետը ըլլալով Հայաստան-Երևան: Այս հետաքրքիր նախագիծի նպատակներեն մեկն է նաև հետազոտել Սփյուռքի հայերու մշակութային արմատները և առանձնահատկությունները: Այսինքն պետք է ընդգծվի ճիշդ մեզ բնորոշ գիծերը սկսելով եկեղեցիեն, ավանդույթներեն, սովորույթներեն մինչև մշակութային կյանքը կամ մեր՝ հայերուս հարաբերությունները Մայր-Հայրենիքի՝ Հայաստանին հետ: Այս նպատակին հասնելու համար երկու իտալացի հետազոտողները իրենց

ճամբորդության ընթացքին «քաղեցին» այն ինչ կարելի էր ձեռք ձգել «հայերու հետ, հայերու մասին»: Պուքրեշի մեջ տեսակցություն ունեցան ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյանին, Միհայ Ստեփան-Գազազյանին, Ֆլորին Գևորգյանին, Մկրտիչ Բաղդասարյանին, Արշալույս Պարոնյանին հետ: Շատ մը տեղեկություններ ստացան մեր խմբագրութենեն. լուսանկարներ ըրին, այցելեցին կեդրոնի «հայկական մասը» լուսանկարչական գործիքով որսալով այն բոլոր ինչ անոնց կհետաքրքրեր՝ ապացույցներ մեր ինքնության վերաբերյալ: Երիտասարդ իտալացիները մեզ ըսին, որ պետք է գործածվին ամեն ինչ ինչ, որ կրնան ձեռք ձգել՝ լուսանկարներ (առաջին հերթին) հարցազրույցներ, կյանքի պատմություններ, տեսապատկերներ, առարկաներ, հիշողություններ, կարճ այն ամենը, որ կրնա լուսաբանել վերը նշված գոտիներու հայերու կյանքի անցուդարձը: Նախագիծը պիտի ավարտվի հաջորդ տարի Հայաստանի մեջ Երևանի AJS Space ցուցահանդեսով, ուր կարելի է գտնել այս բոլոր վկայությունները, այս «նպատակասլաց ճամբորդության» պտուղները:

Նախագիծի ավարտին տեղի պիտի ունենան հետաքրքիր քննարկումներ, պիտի ստեղծվի „Wundzr kammzr” տարածք մը և այս նպատակով լույս պիտի տեսնեն քանի մը հատորներ և ալպոմներ, որ պիտի լուսաբանեն նախագիծը: Խոստացանք, որ մենք կլծվինք այս նախագիծին և այս կապակցությամբ, եթե կան այլ հայ հետաքրքրվողներ, որ կսատարեն այս առաջարկը, կխնդրվի ղրկել այն բոլորը, որ կկարծվի թե կաջակցե այս նախագիծին՝ հին լուսանըկարներ, փաստաթուղթեր (իհարկե պատճեները), պատմություններ և այլն: Կթողունք յուրաքանչյուրի հայեցողության գնահատելու այս նախագիծի կարևորությունը: Ավելի մանրամասն տեղեկություններու համար և կամ եթե կուզեք ուղիղ կապով կապվիլ երկու համակարգողներու հետ, կհրավիրենք այցելել անոնց հետևյալ հասցեով՝ www.armeniawalkingthrough.net

Այս նախագիծի երկու նախաձեռնողներն ալ արժանի են մեր շնորհավորանքներուն և գնահատանքին: 9-10/2011

41

cekarvesdi goanqyv abryk hao m; 1915-ի ցեղասպանությունը հայ ժողովրդի թվական կազմի մեջ ավերածություններ ըրավ, բայց ֆիզիկական ոչնչացումը չնշանակեր ամբողջովին ոչնչացում: Ամեն օր հայ մը կհայտնաբերենք, որ կյանքի ընթացքին աչքի ինկած է տնտեսության տարբեր ճյուղերու մեջ. ունինք արվեստագետներ, որ իրենց աշխատանքով կհաջողին կյանքի մեջ պահել հայու ոգին: Այսպիսի արվեստագետ մըն է գեղանկարիչ, քանդակագործ, վերականգնիչ (restaurator) և գծանկարիչ Յակոբովիչ Միքլոսը, արվեստագետ մը, որ տոնեց իր ծննդյան 75 ամյակը Ռումանիո Հայոց Միության Քլուժի մասնաճյուղի շրջանակին մեջ, համայնքին հետ բաժնելով իր պատկերացումը աշխարհի, մարդու, ժամանակի և տարածության մասին: Օրատեայի արվեստագետը իր 75 տարեկանին 75%-ով հայ մըն է, հայտարարելով որ իր ընտանիքը 1700-ականներուն եկած է հինավուրց Անի քաղաքեն, Մոլտովայի մեջեն անցնելով հաստատված է Արտեալ: Ան կվկայե, որ իր հայ ծագումը կզգա գունային գամմայի մեջ, որով ինք կաշխատի. «Կիրառական արվեստին մեջ ինձ կհետաքրքրե գիտնալ մարդկային հոգեկան դրոշմները...»: Տարեդարձի հանդիսությունը հաղորդվեցավ ուղիղ կապով www.armenopolis.ro 22.09.2011-ին, բայց այդ օրվա ծրագիրը ներկայացված էր թերևս օր մը առաջ Ռատիո-Քլուժ հարցազըրույցի մը ընթացքին (ժամը 19.30), որ կվարեին «Եվրոպական գաղափար» հաղորդման հաղորդավար Քրիսթիան Իվա-

42

9-10/2011

նեշ և ՌՀՄ-ի Քլուժի մասնաճյուղի նախագահ տիկին Ազատուհի Վարդուքա Խորենյան: Նախագահուհին բացավ ձեռնարկը մաղթելով՝ Ծնունդդ շնորհավոր, վարպետ Յակոբովիչ կոչելով անոր «Արդի գեղանըկարչության գագաթ», այնուհետև խոսեցավ համալսարանական դասախոս Ալեքսանտրա Ռուսը, որ հուզմունք և հիացմունք առաջացուց, որ առկա էր ՔլուժՆափոքայի ցուցահանդեսին մեջ արվեստագետներու հանդեպ, հայտարարելով որ Յակոբովիչը «կսիրե էությունը տարբեր չափերու մեջ, կփորձե մեզ համար ոգեղեն վիճակ մը ստեղծել և կներկայացնե հատկություններ, որ կապահովեն կյանքի հարատևությունը»: Արվեստի քննադատ Նեմեթ Յուլիան ըսավ, թե վարպետ մը տարիք չունի, այնպես և Յակոբովիչը տարիք չունի: Ան նշմարեց, թե արվեստագետը եզակի ոճ մը ունի, ընդունակ հարմարվելու նոր ոճերուն վեր հանելով և այն փաստը, որ արվեստագետը իր կարիերան սկսած է դեռևս մանկութենեն, երբ հայրը կաշխատեր թատրոնին մեջ, որպես թեմի գեղազարդարիչ (decorator), և ինչպես կհաստատե արվեստագետը՝ ինք լեցված է գույներու բուրմունքով: Այս բոլոր մաղթանքներեն հետո, տիկին Վարդուքան զգաց, որ անհրաժեշտ է բացահայտել և արվեստագետի նկարագրին վրա Օրատեայի համալսարանական դասախոս Մարիա Զինցին խոսքը, որ գրած է վարպետին կենսագրությունը, բայց չէ կրցած մասնակցիլ այս տարեդարձին: Ապա հատված մը կարդաց գրած կենսագրութենեն. «Յակոբովիչին հաճույք կպատճառե կառուցել նյութով մը, խառնուրդ ընել, այլ նյութերով խառնել, իր ճարտարապետական կառույցները ստեղծել բնազանցական (metafizică) ոսկիով»: Տարեդարձը դարձավ ավելի գեղեցիկ արվեստագետի կյանքի վերաբերյալ «կայծակնային գույներ» փաստագրական ֆիլմի դիտումով՝ բեմադրիչ Նակի Թ. Կաթալին, իսկ գագաթնակետը եղավ երգչուհի Յանկի Մարիայի հաճելի անակնկալը, որ արվեստագետին և մեզ՝ բոլոր ներկաներուս նվիրեց և հիացուց հայ արվեստագետ, երգահան Կոմիտասի արտակարգ պիեսներու կատարումով:

9-10/2011

43

Lyusangar;* Wayul Agypoani