?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR
DARI 64 TIV 9 -10(2((2 - 2((3ƒ սեպտեմբեր- հոկտեմբեր 2013
Հայ Մշակույթի Օրեր Գյուղի Թանգարանին մեջ
< M P A C R A G A N
Ավելի քան 160 տարի առաջ՝ 1847 թվին, Կեորկե Ասաքի Յաշի քաղաքին մեջ կտպագրեր հայոց լեզվի առաջին այբբենարանը՝ Cheul cetirii literelor mesrobiene (Մեսրոպյան տառերու վերծանման բանալի) վերնագրով: Թեև ատ ռումանական հողին վրա տպված հայերեն առաջին դասագիրքն է, դեռևս 15 դարե իվեր կային դպրոցներ՝ Զամքա վանքը, իսկ 1646-են ի վեր նաև Յաշին մեջ: Սակայն առաջին հանրային դպրոցները կհիմնվին Թրանսիլվանիո մեջ՝ Տումպրըվեն (1685թ.) և Կեռլա (1700թ.), իսկ Պուքրեշին մեջ հայկական դպրոց կհիմնըվի 1800-են ետք: Անցյալ դարը՝ 1911-ին, Պուքրեշի մեջ հրատարակվեցավ մանկական գրականության թեմայով գրաշար մը, իսկ Ֆրումոասայի մեջ բազմագիտակ հայր Մկրտիչ Պոտուրյանը կհրատարակե հայկական հանրագիտարան մը (1938թ.): Այս թռուցիկ հետադարձ հայացքը նետեցինք մեր դպրոցներու անցյալին ուղղությամբ ընդգծելու համար այն, որ ռումանահայերը ունեցան հստակ նպատակ մը՝ պահպանել իրենց հայկականությունը լեզվի և հավատքի միջոցով: Իսկ լեզուն պահպանելը կնշանակե դըպրոցներ հիմնել և դասագիրքեր հրատարակել: Ինչը դարերու ընթացքին ռումանահայերը ըրած են: 20-րդ դարու սկիզբը Կեռլայի մեջ աշակերտները դեռ հայերեն կսորվեին, մինչ Մանուկ պեյի օրոք առաջացած Պուքրեշի հայկական դըպրոցը գործեց մինչև անցյալ դարու 60-ական թվականները: Սակայն այդ կրթական բարվոք դրությունը անկում ապրեցավ. համայքը թիվով նվազեցավ, իսկ 80-ական թվականներուն գոյություն ուներ միայն կիրակնօրյա ոչ պաշտոնական դպրոց մը, ուր երիտասարդները հայերեն կսորվեին ուսուցիչներու հարգըված ընտանիքե մը սերած տիկին Անահիտ Կարապետյանեն: Որպես դասատուներ հաջորդեցին Վարուժան Ոսկանյանը և տիկին Ուլնիա Պլընարու-Մականյանը՝ տիկին Կարապետյանի քույրը: Սույն թվի Հոկտեմբերին աշակերտներու սեղանին դրվեցավ արևմտահայերեն լեզվի առաջին դասագիրքը՝ հրատարակվածՌումանիո կրթության նախարարությանաջակցությամբ: Ատ պատմական պահ մըն է, որ մեզի կպարտավորեցնե, քանի որ մեսրոպյան տառերը սորվող երիտասարդները հետզհետե կնվազին, իսկ այդ դասագիրքը պետք մեզ քաջալերե ու խթանե՝ հայերեն լեզվի իմացությունը մեր գլխավոր առաջնահերթությունը դարձնելու համար: Ամեն ինչ կախված է մեզմե և մեր ուսուցիչներեն: Ուստի՝ սորվի՛նք հայերեն:
2
9-10/2013
PYVANXAGYUTOYUN Արևելյան գորգեր, հայկական երաժշտություն և մեղեդիներ Քլուժի Ազգագրական Թանգարանին =` 6 Միջմշակութային փառատոն Սիկիշոարա - 2013 =` 10 Արևմտահայերեն լեզվի դասագիրք =` 12 ՀԱՅԵՐԸ ԵՎ ՄԻՋԻՆ ԱՐԵՎԵԼՔԸ. ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏՔԵՐՈՎ =` 14 Հընչեշթի մեջ՝ այնտեղ, ուր Մանուկ պեյ չէ քնացած, այլ դեռ կհսկե... =` 17 «Հայաստան Համահայկական Հիմնադրամ» Ռումանիո մասնաճյուղի ներկայացուցիչին այցը Քոնսթանցա =` 20
Supliment limba rom`n[
Armenia a făcut o greșeală în politica externă. Totuși nu este totul pierdut… Ușa închisă spre Europa dar nu încuiată! Cafesjian Center for the Arts IAȘI : Varujan Vosganian a lansat volumul „Jocul celor o sută de frunze și alte povestiri“ la Librăria Cărturești Անոնք մեզի համար, մենք ալ ուրիշի Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու Եպիսկոպոսաց ժողովը Հայաստանյայց Առաքելական سñ¹áõ §²ëïí³Í³óٳݦ áõÕÇÝ Áëï êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ Ռումինիայի հայկական դարավոր ժառանգության հետքերով
p. 22 p. 23 p. 24 p. 26 =` 27 =` 28 =` 30 =` 32
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com
TEHNOREDACTARE COMPUTERIZAT¯:H¯”ULESCU MIHAI TIPARUL: S.C. ARARAT srl.
I.S.S.N. 1221-9169
Հայ Մշակույթի Օրեր Գյուղի Թանգարանին մեջ Սեպտեմբեր 20-22-ը,
երկրորդ անգամ ըլլալով արդեն, Հայ Մշակույթի Օրեր տեղի ունեցան «Տիմիթրի Կուսթի» Գյուղի Ազգային Թանգարանին մեջ:
Այս ձեռնարկը կազմակերպված էր Ռումանիո Հայոց Միության և Հայ Եկեղեցվո Արքեպիսկոպոսության կողմե՝ հովանավորությամբ Ռումանիո մեջ Հայաստանի Հանրապետության դեսպանության: Ռումանիո բոլոր շրջաններու մեջ հայ համայնքը, որպես ազգային փոքրամասնություն գոյություն ունի դեռևս մեկ հազարամյակե ի վեր: Ներկայիս հա-
մայնքի անդամներու թիվը քանի մը հազարի կհասնի: Երեք օր տևած մշակույթի օրերու ընթացքին, «Տիմիթրի Կուսթի» Գյուղի Ազգային Թանգարանի մեջ կազմակերպվեցան հայ ազգային ավանդական պարեր և երաժշտական ներկայացումներ, լուսանկարներու, վայելչագրության, զարդեղենի և ապակիի վրա ստեղծված սրբապատկերներուցուցահանդեսներ: Կրցանք հիանալ նաև Հրանտ Ջաղինյանի և Մկրտիչ Բաղդասարյանի կողմե ներկայացված «Արարատի ստվերին տակ» գեղեցիկ լուսանկարներու շարքի ցուցահանդեսով: «Արարատ» հրատարակչությունը պատրաստած էր հատուկ ցուցադրասեղան մը, ուր գիրքի սիրահարները կրնային գնել հայ մշակույթի պատմության, հավատքի և հայկական խոհանոցի վերաբերյալ հատորներ: Ցուցադրվեցավ նույնպես կարճամետրաժ ժապավեն մը «Երբ մահը կուշանա», որը շաքարի նշանավոր արդյունաբերող Հարություն Ֆրենկյանի 9-10/2013
3
մասին է, բեմադրիչը ըլլալով Արմինե Ոսկանյանը, ցուցադրըվեցավ նաև «Երազանքը միայն երազ» փաստագրական ժապավենը, որն ալ կպատմե Մանուկ Պեյի կյանքի մասին: Տեղի ունեցան և շնորհանդեսներ,ինչպես «Արարատ» հրատարակչության լույս ընծայած Մսեր Մսերյանի «Մանուկ Պեյ Միրզայանցի կյանքի պատմությունը» հատորը՝ գիմնազիան և երկրորդական վարժարանը ավարտած աշակերտներու համար, «Արեւմտահայերէն լեզուի դասագիրք» հեղինակ Տկն. Ուլնիա Պլընարու Մականյան լույս տեսած «Դիդակտիկա և մանկավարժություն» հրատարակչության կողմե: Ձեռնարկին մասնակիցները կարելիություն ունեցան համտեսել մասնավոր ցուցադրըված ուտեստեղեններեն, ըմպել սուրճ և կոնյակ: Բոլոր տեսակի խորտիկները պատրաստված էին «Նոյի Տապան» հյուրանոցի ռեստորանին մեջ, որ կպատկանի Հովակիմյան ընտանիքին: Կեորկե Ֆլորեսքուն, որ „Delicatese Florescu” խանութին 4
9-10/2013
սեփականատերն է բոլոր փափագողներուն սուրճ հրամցնելե ետք, հայերու սուրճ գործածելու պատմությունը ըրավ, որ կու գա դեռևս 1530-են, խոսակցության մասնակցելով և գրող Պետրոս Խորասանճյան: Երեխաներու համար կգործեր հայկական հեքիաթներու անկյուն-արհեստանոցը, ուր կային դգալներե և բույսերե շինված տիկնիկներ, նաև ուրիշ անկյուն արհեստանոց մը, ուր գունավոր գաջերով կներկեին տիկնիկները:
Մշակութային օրերու պաշտոնական բացումը տեղի ունեցավ ուրբաթ ժամը 1600-ին, ներկայությամբ ծերակուտական, ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյանի, երեսփոխան Վարուժան Փամպուքչյանի, առաջնորդական փոխանորդ Տ. Եզրաս քահանա Պոկտանի, Տ. Հեթում քահանաԹարվերդյանի և Գյուղի Թանգարանի տնօրեն, համալսարանական դասախոս Փաուլինա Փոփոյու: Ներկա էր նաև Պուքրեշի մեջ Հայաստանի Հանրապետության դեսպան Ձերդ Գերազանցություն Համլետ Գասպարյան: Այս 3 օրերու ընթացքին տեղի ունեցան երաժշտական ներկայացումներ, ինչպես դուդակահար Քոսմին Պըլեանի նվագակցումը Թրիո Սոնուսի խումբին, ապա Հարրի Դավիթյան՝ դաշնամուր և Չերեյ Չոպո (հարվածային գործիք): Մեծ հաջողությամբ ելույթ ունեցավ և «Վարդավառ» պարի համույթը, պարուսույց Պելլա Մարտիկյան: Փառատոնը ավարտվեցավ կիրակի երեկոյան «Տետեյան եղբայրներ-քառյակ» համերգով: Հայ մշակութային օրերը նույնպես հաջողություն ունեցան,
հակառակ որ թիվով ավելի քիչ մարդիկ կային, քան Հայկական փողոցի փառատոնին ատեն: Շնորհակալություններ Գյուղի Թանգարանի տնօրինության աջակցության համար, նաև ՌՀՄ Պաքըուի, Կեռլայի և Քլուժի մասնաճյուղերուն, որ մասնակցեցան ոչ միայն իրենց ներկայությամբ, այլև իրենց ձեռքի աշխատանքներով:
Թղթակից
9-10/2013
5
Արևելյան գորգեր, հայկական երաժշտություն և մեղեդիներ Քլուժի Ազգագրական Թանգարանին մեջ Երբեք «Ռետութե» կա-
6
9-10/2013
ռույցի բազմադարյան պատմության ընթացքին, նաև Թրանսիլվանիո Ազգագրական Թանգարանի շուրջ դարու մը իր գոյության շրջանին, որ կգործե այս տարածքին վրա, այսչափ արևելյան գորգեր չէին ցուցադրված թանգարանին պատերու վրա, որքան 2013 սեպտեմբեր ամսվա վերջավորության` Քլուժի հայկական օրերուն: Կակուղ, մետաքսե սքանչելի պզտիկ և մեծ գորգեր, ամեն մեկ քառակուսի մեթրին վրա տասնյակ հազարներով կապեր, վառ կամ զուսպ գույներով, երկրաչափական ձևերով, ծաղկազարդ, կենդանակերպ, իրենց բազմազանությամբ հանդերձ ունենալով ընդհանուր դիմագիծ մը՝ մեծամասնությունը, դուրս ելած Կեռլայի հայկական գորգագործական արհեստանոցներեն և քանի մը հատն ալ արևելքեն: Գորգերու ցուցահանդեսը կազմակերպված նախաձեռնությամբ Միրչա Թիվատարի և իրագործված Պետրոս Կրուչյանի գործակցությամբ, ան ըլլալով Կուրսայան հռչակավոր ընտանիքիններկայացուցիչը և Կեռլայի պարսկական գորգագոր-
ծական արհեստին հիմնադիրը, պետք է լուսաբաներ քլուժցի հանրությանը արևելյան հայերու խորհրդանշական արհեստներեն մեկը, այն հայերու, որ արմատավորված էին Կեռլա տակավին XX դարու սկիզբը, հայոց ցեղասպանության հետևանքով փախած և հաստատված այստեղ: Պետրոս Կրուչյանը 15 տարեկան էր, ըլլալով ցեղասպանության վերապրողներեն մեկը (նանսենյան անձնագրով), երբ փախաստականներու շոգենավով իր բարեկամ Արմենակ Կոզանլյանին հետ հաստատվեցան Հայկական Քաղաքին մեջ, ուր և հիմնեցին արևելյան գորգի առաջին արհեստանոցը: Ժամանակ մը ետք անոնց միացավ և Պետրոս Կրուչյանի աներորդին՝ Հարություն Մարթայանը և ստեղծվեցավ Կեռլայի գորգագործներու եռյակը: Տարի մը ետք այս դժվար և գեղեցիկ արհեստը տարածվեցավ և Կեռլայի հարակից բնակավայրերը ու այսպիսով կրցան աշխատանքով ապահովել մեծ թիվով կիներու: Կոմունիզմի տարիներուն գորգագործներու արհեստը ծաղկում ապրեցավ ըլլալով արտա-
հանման արժեքավոր ապրանք, որ մեծ հռչակ բերավ Կեռլային և այս հազարամյակի սկիզբին արդեն վերացավ: Պետրոս Կրուչյան ըլլալով գորգագործ վարպետ մը, ցուցահանդես բերած էր շատ մը գոր-
Կեռլայի գորգագործական արհեստանոցին մեջ
գեր իր մասնավոր հավաքածուեն: Այլ արժեքավոր նմուշներ իր հավաքածուեն բերած էր և ազգագրագետ Անտրեյ Պոտիու, բայց ցուցահանդեսին մեջ իր տեղը ուներ չափերով շատ մեծ գորգ մը, որ ժամանակին կգտնվեր Կեռլայի հայկաթոլիկ եկեղեցվո տաճարի խորանին առջև, ունենալով յուրահատուկ հայկական նախշեր, նաև հազարավոր հավատացյալներու ոտնահետքեր: Ցուցահանդեսը պատրաստելըինչպես գորգերու մաքրումը, անոնց օդափոխումը և ցուցակագրումը մատյանի մը մեջ շատ մեծ աշխատանք պահանջեց, որ իրականացուցին Միրչա Թիվատարը, Պետրոս Կրուչյանը, ՌՀՄ Քլուժի մասնաճյուղի քարտուղար Անա Սթեյպը, ինչպես նաև Պոթոն 9-10/2013
7
Տեմպրեչեն, որ մեծ որակով կատարեցին լուսանկարները և ալպոմն ալ «Արարատ» հրատարակչության կողմե լույս տեսավ գերազանց պայմաններու տակ: Շնորհիվ լուսանկարներու և մանրակերտներու, այցելուները կրցան հիանալ ինչպես արևելյան հեքիաթե մը ծնված գորգերով և տեղեկություններ ստանալ Թրանսիլվանիո կողմերու արևելյան գորգերու գործվածքի պատմական և թեքնիք զարգացման փուլերու մասին,
8
9-10/2013
իսկ քանի մը ցուցափեղկերու մեջ կային ցուցադրված այս արհեստին հետ կապված գործիքներ: Ցուցադրված էր նաև դաբաղագործներու համքարության հին արկղ մը, որ կհիշեցներ հայտնի վարպետ կաշվեգործները, որ XVII-XVIII դարերը կաշխատեինԱրմենոփոլիսի մեջ: Ցուցահանդեսը կազմակերպված էր «Թրանսիլվանիո հայկական արհեստները» խորագրին տակ Քլուժի Հայկական օրերու ընթացքին, որ տեղի
կունենար արդեն երկրորդ անգամ: Թրանսիլվանիո Ազգագրական թանգարանը ցուցահանդեսի բացման առաջին իսկ օրը բազում մարդիկ այցելեցին, իսկ թանգարանի տնօրեն Թուտոր Սըլըճյան հյուրընկալ տանտեր մըն էր, որ մշտապես կխրախուսե Թրանսիլվանիո
փոքրամասնու թյուն ներու մշակույթը: Ցուցահանդեսի առաջին օրը Ֆլաութո Տոլչե խումբը հետաքրքիր ծրագիր մը ներկայացուց, որ կընդգրկեր թրանսիլվանական հնագույն երաժըշտություն, Կեռլայեն ժողվըված հայկական մեղեդիներ:
Միջոցառման երկրորդ օրը, շնորհանդեսը կատարվեցավ «Հունգարիո Հայերու Ազգագրությունը» ռումաներեն լեզվով 2-րդ հատորին լույս տեսած «Արարատ» հրատարակչության կողմե, որ մաս կկազմե Կեռլա Թագավորական Ազատ Քաղաքի Մենագրության վեպին, հեղինակը ըլլալով Քրիստոֆ Զոկոթի: Այնուհետև տեղի ունեցավ պարերու ներկայացում մը ՌՀՄ Կեռլայի և Քլուժի մասնաճյուղի փոքրիկ պարողներու կողմե: Հեռավոր Հայաստանի արեվելյան պարերու մեղեդիները, արտակարգ պարային հագուստները, երիտասարդական նազանքն ու խանդավառությունը գերեցին հանդիսատեսները:
Անտրեեա Կիցը
9-10/2013
9
Ազգային փոքրամասնություններ
Միջմշակութային փառատոն Սիկիշոարա - 2013 Սիկիշոարա – 2013
10
9-10/2013
Ազգային Փոքրամասնություններու փառատոնը տեղի ունեցավ օգոստոս 29-սեպտեմբեր 1: Փառատոնին մասնակցեցան Թրանսիլվանիո հայերու ներկայացուցիչները՝ Կեռլայեն և Քլուժեն: Ստորև կուտանք տեղի ունեցած մշակութային ձեռնարկներու հաջորդական շարքը: Ուրբաթ, 30 օգոստոս նկարչական ցուցահանդեսի բաժնին մեջ բացվեցավ նկարչուհի Ազատուհի Վարդուքա-Խորենյանին՝ «Հարգանքի տուրք նախնիներուն»՝ (ստվարաթուղթ, acril) և Երմոնե Զապել Մարթայանին «Մանրանըկարչությունև հայկական խորհըրդանիշեր» խորագրերով գործերը կատարված ապակիի վրա: Հյուրերուն ողջունեց Թանիա Վարդուքա՝ ներկա փոքրամասնություններու քանի մը լեզուներով: Երկու ցուցահանդեսներու մասին խոսեցավ վերջին 15 տարիներու Սիկիշոարայի պատմության թանգարանի տնօրեն տկն. Ատրիանա Անթիհի: Փառատոնի տնօրենի ներկայությունը, ինչպես նաև քաղաքային մտավորականությունը և բերդաքաղաք այցելած զբոսաշրջիկները տոնական մթնոլորտ մը ստեղծեցին: Ցուցահանդես այցելած էին նույնպես Մշա-
կույթի նախարարության պատվիրակ պրն. Քյոնիկ և Պուքրեշի հայ դեսպանության կողմե հյուպատոս Արսեն Միքայելյան: Շաբաթ, օգոստոս 31 քաղաքապետարանի փոքր սրահին մեջ գիտական ծրագրի շրջանակեն ներս, կայացավ կլոր սեղան «Ռումանիո հայերը արդի ժամանակաշրջանին» վարող Լուչիան Նըսթասը-Կովաչ՝ ուղեկցությամբ Քլուժի Ռումեն հեռուստատեսության արխիվի, երկու ֆիլմերու ցուցադրությունը իրագործված Անտրեա Կիցըի կողմե, ինչպես նաև Թրանսիլվանիո հայերը ռումեն պատմագրության մեջ – Ռումանիո պատերազմական շրջանի Հայոց Ցեղասպանության ազդեցությունը, ֆիլմը իրագործված Քլաուտիա Տըրըպանի կողմե: Հայ համայնքին կողմե այս առթիվ խոսեցան հյուպատոս պրն. Արսեն Միքայելյան, ՌՀՄ Քլուժի մասնաճյուղի նախագահ Ազատուհի Վարդուքա, մասնաճյուղի քարտուղարուհի Անա Կիկոմպան Շթայպ, միևնույն ատեն տեղի ունեցավ և միտքերու փոխանակություն: Խոսք առին նաև հրեական համայնքի ներկայացուցիչներ: Ընթացքին խոսվեցավ նույնպես Արմենոպոլիս՝ Կեռլա թագավորական ազատ քաղաքի քաղաքակրթության մասին, դատապարտվեցավ Ցեղասպանությունը, ինչպես նաև Թուրքիո կողմե Հայոց ցեղասպանության ժխտումը դար մը ետք: Գլխավոր բեմին վրա, ելույթ ունեցավ Կեռլա Հայաքաղաքի հայկական պարի համույթը: Պարողներու համազգեստներու գեղեցկությունը, երիտասարդ պարողներու ե ռ անդը և շարժումները կներդաշնակեին հայկական երաժըշտությանը և մեծ ուրախություն
կպարգևեին հանդիսատեսներուն: Պարուսույցը Էսթեկար Էրիկան էր, իսկ 20 անձերե կազմված Կեռլայի հայկական երգչախումբը կատարեց հայկական հոգևոր երգեր, հնչեցին ժողովրդական երգեր Կոմիտասի մշակմամբ և հայկական թեթև երաժշտություն, երգչախումբի ղեկավարը ըլլալով Մոլնար Անա-Մարիա: Սեպտեմբեր 1-ին, բեմը տրամադրվեցավ փառատոնի ամենեն երիտասարդ պարողներուն՝ 6-13 տարեկան երեխաներուն: Անոնք իրենց աշխուժությամբ և կայտառությամբ գերեցին բոլոր ներկաներու հոգիները, պարուսույցը ըլլալով երեխաներու կողմե շատ սիրված Ռիթի Վերա: Ամբողջ փառատոնի ընթացքին գործեց ցուցադրատախտակը հայկական իր դրոշակով, ուր կային կիսաթանկարժեք քարերով զարդեր՝ պատրաստված Միրչա Թիվատարի կողմե, «Արարատ» հրատարակչության լույս ընծայած գիրքեր, նաև այլ գիրքեր հայերու մա-
սին՝ ինչպես «Արմենոպոլիս» հեղինակ Վիրճիլ Փոփ, «Կեռլայի հայ մշակույթն ու արվեստը» համակարգող Ազատուհի Վարդուքա-Խորենյան, գլխավոր համակարգողտոքթոր Լիվիա Տրըկոյ, գիտական համակարգող փրոֆ. Նիքոլաե Սապըու պարգևատըրված Յոն Ֆրունզեթթի մրցանակով՝ Մշակույթի և կրոնից նախարարության կողմե, «Հայկական Խոհանոց» թարգմանված ռումեն լեզվով հրատարակված Քիրա Քարոլինի կողմե: Ցուցադրատախտակը կներկայացնեին Անա Կիկոմպան Շթայպ և Ալեքսա Չենթանայ: Վերջավորության, փառատոնիտնօրենը՝ Վոլկեր Ռեյթեր ըսավ. «Կշնորհավորեմ ձեզ, երբեք այսքան գեղեցիկ կերպով չէին ներկայացված հայերը ազգային փոքրամասնության մեջ»: Ազատուհի Վարդուքա-Խորենյան
9-10/2013
11
Շնորհանդես
Արևմտահայերեն լեզվի դասագիրք
Հեղինակ՝ Ուլնիա Պլընարու Մականյան
Հոկտեմբեր 24-ի երեկո-
յան, Արմենեասկը-13 հայկական մշակույթի կեդրոնը տեղի ունեցավ ՌՀՄ կիրակնօրյա հայ դպրոցի նախկին ուսուցչուհի տկն. Ուլնիա Պլընարու Մականյանին հեղինակած «Արևմըտահայերեն լեզվի դասագիրք»-ին շնորհանդեսը, որուն ներկա էին ՌՀՄ ներկայացուցիչներ, Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյան, նախկին իր աշակերտները, երկրպագուներ և հյուրեր: Շնորհանդեսը բացավ գրող Պետրոս Խորասանճյան: Ան խոսեցավ հայոց լեզվի կարևորության մասին սփյուռքի մեջ և տկն. Մականյանի ունեցած դերի մասին հայ դպրոցեն ներս: Ապա խոսք առավ Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյան: Պարոն դեսպանը իր խոսքին մեջ շեշտեց ռումեն պետության հոգածությունը փոքրամասնություններու հանդեպ և 12
9-10/2013
ողջունեց ռումեն կառավարության հովանավորությամբ լույս տեսած «Արևմտահայերեն լեզվի դասագիրք»-ին կարևորությունը և նշանակությունը՝ հայերենի ուսուցման համար թե՛ դպրոցի աշակերտներու և թե՛ ընդհանրապես արևմտահայերեն լեզուն սորվիլ փափագողներու համար: Պարոն Գասպարյան դրվատեց միևնույնատեն տկն. Մականյա-
նին ուսուցչական չափազանց կարևոր, բեղմնավոր և շնորհակալ աշխատանքը շնորհավորելով նույնպես տկն. Մականյանին իր հեղինակությամբ լույս տեսած շատ արժեքավոր արևմտահայերենի դասագիրքին առթիվ: Այնուհետև խոսք առավ ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյան: Ան խոսեցավ տկն. Մականյանին ժրաջան գործու-
նեության մասին հայ դպրոցին մեջ՝ շեշտադրելով, որ ան սերած՝ է մանկավարժի ընտանիքեն, մայրը և հայրը՝ Զարուհի և Նշան Մականյանները, ըլլալով ժամանակի Սթրունկայի հայ որբանոցի սիրված ու հարգված ուսուցիչներ և իրենց 5 զավակներն ալ դաստիարակած ու կրթած են հայու ոգիով, տակավին մանկութենեն անոնց մեջ սեր սերմանելով հայ ոսկեղենիկ լեզվի, գրականության և պատմության հանդեպ: Շեշտենք նաև, որ այս ընտանիքի դուստրերեն մեկն ալ եղած է ողբացյալ Անահիտ Կարապետյանը (ամուսնու ազգանունը) և ան նույնպես ըլլալով մեծ հայրենա-
սեր մը, հայ դպրոցի շատ սիրված ու հարգված ուսուցչուհի, նաև քանի մը գիրքերու հեղինակ: Ներկայիս արևմտահայերեն լեզվի դասերը կիրակնօրյա դպրոցին մեջ հաջողությամբ կվարե տկն. Մականյանին թոռնուհին՝ Նարինե Պոկտան Քըուշը: Վերջավորության, շնորհակալական խոսքով ելույթ ունեցավ տկն. Մականյան, անդրադառնալով մասնավորաբար «Արևմտահայերեն լեզվի դասագիրք»-ի ստեղծմանը, որուն վրա աշխատած է տարիներ շարունակ և իր նպատակը եղած է, որ որքան կարելի է ավելի մեծ թիվով երեխաներ և ինչու չէ նաև մեծեր կրնան օգտվիլ այս դասագիրքեն և սորվին մեր շատ գեղեցիկ մեսրոպատառ հայոց լեզուն: Տիկին Մականյանին ելույթի վերջավորության, բոլոր ներկաները ոտնկայս, չմարող ծափահարություններով և գեղեցիկ ծաղկեփունջերով մեկ անգամ ևս շնորհավորեցին հարգարժան ուսուցչուհին:
Մ. Տեր-Ղուկասյան
9-10/2013
13
ԹՂԹԱԾՐԱՐ 1915
ՀԱՅԵՐԸ ԵՎ ՄԻՋԻՆ ԱՐԵՎԵԼՔԸ. ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՀԵՏՔԵՐՈՎ
ՊԵՏՐՈՍ ԽՈՐԱՍԱՆՃՅԱՆ 1915
14
9-10/2013
թվականին օսմանյան իշխանություններու գործած Ցեղասպանությունը դեռ բաց վերք մըն է հայ ժողովուրդի մարմնին: Վերքերը դեռ չեն սպիացած՝ թեև ժամանակը կաղոտացնե ողբերգության ծավալի ընկալումը, թեև մոռացությունը մեջտեղ կուգա, թեև Ցեղասպանության չճանչման հանդեպ զայրույթը երբեմն կհաշտվի իրադրության հետ կամ ալ մոռացության կմատնվի՝ հիշողության արյունալի ծալքերուն մեջ ապրել չուզող նոր սերունդներու առօրյային մեջ՝ անհատական կամ հավաքական հիշողության: Գրվեցան հազարավոր ուսումնասիրություններ, մանրակրկիտ ու խորը, բացվեցան ու քրքրվեցան նոր արխիվներ, որոնք պատմության այս սարսափին առնչվող ուղղակի և անուղղակի նոր վկայություններ ու ապացույցներ բերած են: Արհավիրք մը, որ դժբախտաբար կրկնվեցավ և կրնա նորեն կրկնվիլ: Իր վեպերեն մեկու՝ «Ժանտախտ»-ի մեջ ֆրանսացի գրող Ալպեր Քամու կզգուշացներ, թե ժանտախտի սերմերը թաքնված են մեր քաղաքներուն մեջ: Պակաս քան երկու տարի անց պիտի լրանա 1915-ի հայոց մեծ եղեռնի 100 տարին: Եղեռն, որ
Ֆեսիհ, Ռեհման և Լուսինե` Տիարպեքիրի վերջին հայուհին, քուրտ պաշտպաններու հետ ոչ միայն հայերու, ոչ միայն բըլ անունով բրիտանացի արՕսմանյան կայսրության քաղա- ժանապատիվ հետազոտող մը, քացիներու՝ զոհեր կամ դահիճներ, անշեղորեն ճշմարտությունը կատարվածի վկաներ կամ ան- կըսե 1915-ին կատարվածի տարբեր ականատեսներ, այլ մասին: Առանց մեղադրանքնեամբողջ մարդկության վրա րու կամ պահանջատիրության: հասավ: 1915-ի Ցեղասպանու- Գիրքի ելակետը 587 թվականի թյունը նախազգուշացում մըն գարունը Բյուզանդական կայսէր՝ հետագային մարդկության րության տարածքներով ուղևոապրած աղետներու մասին: րության մեկնող հույն վանաԴժբախտաբար, երկու Աշխար- կանի մը թողած ձեռագիր մըն է: համարտերը և Հոլոքոսթը մեզ Վիլիամ Տալրիմբըլ մեր օրերուն չհասկըցուցին, թե չարիքը մեր կմեկնի նույն երթուղով: Ատոս մեջ է և ո՛չ թե ուրիշ տեղ: Չարիքը լեռեն սկսյալ մինչև եգիպտաայստեղ է՝ քաղաքին մեջտեղը: կան անապատը՝ անցնելով այսԻ տես բոլորի, սակայն թաքնը- օրվա Ստամբուլով (երեկվա ված զազրելի խոսքերու կամ Կոստանդնուպոլիս) և հատելով արարքներու մեջ: Սոսկ երեխայի մը մահը նույնքան ողբերգական է, ինչպես ամբողջ ժողովուրդի մը ոչնչացումը: Մարգարեներու նախազգուշացումները անտեսվեցան: Պայծառամիտ մարդոց նախազգուշացումները մեզ չդարձուցին ավելի բարի ու հանդուրժող: Չարիքը այստեղ memento mori-ի պես բան մըն է: Այժմ շատ հետաքրքրական ու եզակի գիրք մը կգտնվի ռումանալեզու ընթերցողներու տրամադրության տակ: Հայոց Ցեղասպանության մասին գիրք մը չէ: Սակայն գիրքի էջերուն մեջ հեղինակը, Վիլիամ Տալրիմ-
Կապադովկիան, Սիրիան, Լիբանանը և ժամանակակից Իսրայելը, հեղինակը տեղվույն քաղած տպավորությունները և այսօր գոյություն ունեցածը կառերեսե հույն երկու վանականներու՝ Իոաննիս Մոսհոսի և Սոֆրոնիուս երուսաղեմցիի տեսածի ու գրի առածի հետ: Համեմատությունները աղետալի են: Անդրժամանակյա ուղևորություն մը նկարագրող այս հատորեն կբխի հստակ եզրակացություն մը. ատեն մը բազմազգ ու բազմամշակույթ այդ շրջաններեն քրիստոնեաներու անհետացումը շարունակվող՝ մեր աչքերուն առջև ընթացող գործընթաց մըն է: Սպիտակ ցեղասպանություն մը: Այն փաստը, որ Պեյրութի, Ալեքսանդրիայի և Բաղդադի, վերջերս նաև Դամասկոսի և Հալեպի նման բազմազգ ու բազմամշակույթ քաղաքներ կպարպվին իրենց քրիստոնեա ազգաբնակչութենեն ժամանակակից աշխարհի ողբերգությունն է: Եվս մեկ ողբերգություն. Միջին Արևելքի հին կեդրոնները առանց քրիստոնեաներու, ինչպես նաև առանց հրեաներու: Հեղինակը կզրուցե անհետացող աշխարհի մը վերապրողներուն հետ և կգրանցե փաստ դարձող երևույթ մը:
9-10/2013
15
Միջին Արևելքի մասին մանրակրկիտ զեկուցագիրը հանդիսացող այս գիրքը արժե կարդալ ամենայն ուշադրությամբ: Վաղը ի՞նչ պիտի ըլլա: Չենք գիտեր: Ոչ ալ Վիլիամ Տալրիմբըլ կըսե: Ան իր կնոջ և երեք զավակներուն հետ կապրի Նյու Տելիի մոտ՝ գյուղակի մը մեջ: Իսկ հայե՞րը: Անոնք սփռված են այս գիրքով մեկ՝ դարերով և իրենց կրած ողբերգություններով: Անոնք կան ու մնացին: Երուսաղեմի Մեսրոպ եպիսկոպոս Մութաֆյանի կերպարը գունավորում և առողջ լավատեսություն կբերե: Կփնթփնթա, ամեն ինչ կմեկնաբանե, ամեն ինչին կմիջամտե, չուզեր ընկըրկել: Հույս ունի: Եվ կվստահե հայերուս: Կվստահե մարդոց և վաղվա աշխարհին:
16
9-10/2013
(Վիլիամ Տալրիմբըլ, Սուրբ լեռեն, ուղևորություն Բյուզանդիայի ստվերին տակ,
Vellant հրատարակչություն, 2013թ., ռումաներեն թարգմանությունը՝ Ռալուգա Չիմփոյաշուի)
Հընչեշթի մեջ՝ այնտեղ, ուր Մանուկ պեյ չէ քնացած, այլ դեռ կհսկե... Գիտեի, և ոչ միայն սեփա-
կան փորձով, որ հայերը աշխարհի ամենեն հյուրասեր մարդոցմե են: Սակայն վերջերս բոլոր «մարդաբանական կաղապարները» վայրկենապես ցրվեցան: Պատահաբար Քիշինըու գտնվելով, ստացանք հրավեր մը, զոր անհնար էր մերժել: Ավելի ճիշդ, հրավիրվեցանք կրկին այցելել Հընչեշթ քաղաքը: Վերջին անգամ հոն գտնվեցա 15 տարի առաջ, երբ Ռումանիո հանրային հեռուստատեսության աշխատակից Քատրի Ապիպուլայի և մեր թերթի խըմբագրապետ Միքայել ՍտեփանԳազազյանին հետ վավերագրական շարժանկար մը՝ պատրաստեցինք «Էմանուել, երազը՝ միայն երազ» վերնագրով: 1998 թվին էր: Հրավերը ստացանք Հընչեշթի Մշակույթի և Զբոսաշրջության Վարչության մասնագետ՝ պարոն Թուտոր Փլըչինթըի կողմե: Հընչեշթցիներու երազանքն է վերանորոգել Մանուկ պեյի պալատը, որ այսօր կգըտնըվի ողբալի վիճակի մեջ: Պալատի համալիրը կազմված է բուն պալատի հոյակապ շենքեն, ախոռներ և զանազան այլ 9-10/2013
17
կից շինություններ: Համալիրի վիճակը տարեց-տարի կվատթարանա: Անվնաս մնացած միակ շինությունը, կարծես բացահայտորեն արհամարհելով մարդոց մտայնությունները և ժամանակի անցումը, որսորդական դաստակերտն է, կամ որսորդական տաղավարը՝ կառուցված 1881-ին: Այստեղ կգործե Մանուկ պեյ Միրզայանին նըվիրված թանգարան մը, որ կպարունակե նաև ազգագրության և նույնիսկ հնեաբանության բաժանմունքներ: Մոլտովայի հանրապետության մշակույթի նախարարությունը կըփորձե դրամական միջոցներ հայթայթել ամբողջ համալիրի վերանորոգման նպատակով: Առայժմ եղան որոշ նվիրատվություններ, սակայն հավաքված գումարը անբավարար է:
18
9-10/2013
Հետո, պարոն Փլըչինթըի նախաձեռնությամբ, նախարարությունը և Հընչեշթի շրջանային խորհուրդը կազմակերպեցին թելեթոն մը, որու շնորհիվ հանգանակվեցավ ևս որոշ գումար մը՝ դժբախտաբար այս անգամ ալ անբավարար: Իմացա, որ
Քիշինըուի հայությունն ալ անտարբեր չմնաց և զգալի գումար մը նվիրաբերեց թելեթոնի առթիվ: Երևի, թե Մոլտովայի հանրապետության մշակույթի նախարարությունը վերջապես գիտակցեց Մանուկ պեյի համալիրի պատմական կարևորու-
թյունը և զբոսաշրջիկական ներուժը՝ որպես Մոլտովայի պատմության կանգուն վկա: Անհրաժեշտ է 2 միլիոն եվրո արժողությամբ գումար մը ևս, որպեսզի թուղթին վրա արդեն պատրաստ նախագիծը կյանքի կոչվի: Հընչեշթի մեջ հաճույքը ունեցա զրուցելու շրջանի փոխնախագահ պարոն Վալերիու Քոնտրաթիուքին, ինչպես նաև շրջանային Մշակույթի Վարչության պետ պարոն Իոն Թուլպուին հետ: Անոնց հետ զրուցելու ատեն նկատեցի իրենց և իրենց ռումեն պաշտոնակիցներու մտայնություններու միջև առկա վիթխարի տարբերություն մը: Անոնք ոչ միայն նշմարեցին Մանուկ պեյի համալիրի ընձեռած հնարավորությունները՝ Հընչեշթ քաղաքի զարգացման համար, այլ առանձին խնամք ցույց կուտան համալիրին և իրենց ուժերուն ներածին չափ ըրած են ամեն հնարավորը՝ համալիրի պահպանման գծով: Դժբախտաբար կբախվին նույն մշտնջենական խնդրին՝ դրամական միջոցներու պակասությունը: Զրուցեցինք, մշակեցինք «բանավոր մարտավարություններ», մտածեցինք վերանորոգության ավարտեն ետք «Մանուկ պեյի հետքերով» խորագրի տակ զբոսաշրջիկական շրջայց մը ստեղծելու անհրաժեշտության մասին, շրջայց՝ որը սկիզբ առնե Պուլկարիայեն (Ռուսչուկեն՝ Ռուսեյեն)՝ Մանուկ պեյի ծննդավայրեն, անցնի Պուքրեշով՝ որտեղ Մանուկ պեյը հասավ իր գործունեության գագաթնակետին, և ավարտվի Հընչեշթ և Քիշինըու՝ ուր ան կքնանա հավիտենական քունով: Երևի իմ միտքը լուրջ ընդունվեցավ և հուսով եմ, որ այս գաղափարը հնա-
Սքրեակինի հետ քաշվեցանք Մանուկ պեյի որսորդական տաղավարին մեջ: Պետք է խոստովանիմ, թե հազվագյուտ են նման մարդիկ, որոնք այնքան մեծ սեր տածեն անցյալի ստվերի մը՝ Մանուկ պեյ Միրզայանի հանդեպ: Անշահախնդիր այս մարդիկ ջանք չեն խնայեր Հընչեշթի մեջ վառ պահելու Մանուկ պեյի հիշատակը և հայկականության հետքերը: Մանուկ պեյի ստվերին հետ վերահանդիպեցանք 15 րավորին չափ շուտ բերե իր տարի անց: Շնորհակալ ենք Հընչեշթ քաղաքին, այն վայրը, պտուղները: Համալիրի լուռ ավերակ- ուր Մանուկ պեյ չէ քնացած, ները այցելելեն ետք, պարոն այլ դեռ կհսկե... Փլըչինթըի և Հընչեշթի ՊատԷԴՈՒԱՐՏ ԱՆՏՈՆՅԱՆ մության և ազգագրության թանգարանի տնօրեն՝ տիկին Վերա
9-10/2013
19
«Հայաստան Համահայկական Հիմնադրամ» Ռումանիո մասնաճյուղի ներկայացուցիչին այցը Քոնսթանցա
Բնաբան: Եթե ամեն օր մեկ լեյ տնտեսես, տարվան մը ընթացքին կժողվես 365 լեյ (շուրջ 107$), որը կարելի է նվիրատվություն ընել ազնիվ գործի մը համար
2013 19.09-ին ՌՀՄ Քոնսթանցայի մաս-
նաճյուղի հրավերով Քոնսթանցայի մեջ տեղի ունեցավ հանդիպում մը տեղվույն հայ համայնքի անդամներու և Ռումանիո մեջ «Հայաստան Համահայկական Հիմնադրամ»-ի ներկայացուցիչ Կարապետ Խաչատուրյանին հետ: – Հանդիպման ընթացքին ներկայացուցի բոլոր պատմական, տնտեսական և քաղաքական պայմանները, որ հանգեցուցին 1992թ.-ին ստեղծելու հիմնադրամ, որպես ոչ կառավարական հիմնարկություն մը, որ աշխարհի չորս ծայրերու հայության նվիրատվությունները կկեդրոնացնե և կուղղորդե դեպի Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) ենթակառույցները, շարադրեցի կանոնադրական սկզբունքները կապված Հիմնադրամի վարչական խորհուրդի բաղադրիչներուն, խոսեցա նաև ազգային մասնաճյուղերու մասին, ցույց տվի անոնց կարգ մը կարևոր իրագործումները, ցուցադրվեցավ ժապավեն մը «20 տարի միասին» խորագրով՝ նկարահանված 2012-ին Հիմնադրամի կողմե, իր գործունեության 20 ամյակի առիթով: Շարունակության վկայագրեր հանձնեցի այն անձերուն, որ նվիրատվություններ կատարած էին՝ թողարկված ըլլալով Հիմնադրամին մասնակցության համար: Այնուհետև խոսեցա Վերականգնողական Կեդրոնի ծրագիրի մասին՝ Հայաստանի Հանրապետու20
9-10/2013
թյան՝ Գյումրիի մտավոր և ֆիզիկապես (մարմնական) հաշմանդամ երեխաներու խնամքի համար: Վերականգնողական Կեդրոնը իրմե կներկայացնե լողավազան կառույց մը, որ պետք է գործե 365 օր՝ ամբողջ տարին: Նախատեսված է, որ այն ունենա հատուկ վերելակներ, որպեսզի հաշմանդամ երեխաները կրնան օգտվիլ լողավազանի դյուրություններեն: Բժշկական կեդրոնը ֆինանսավորված էր Գերմանիո մասնաճյուղի կողմե, իսկ վերականգնողական կեդրոնի համար գլխավոր հովանավորը պետք է ըլլա Գերմանիո մասնաճյուղը, իսկ Ռումանիո մասնաճյուղը պետք է ըլլա երկրորդական հովանավորը և Ռումանիո մասնաճյուղի մասը կկարծեմ պիտի կազմե մոտավորապես 15.000$ (տոլար): Հանդիպման վերջավորության տեղի ունեցավ հարց ու պատասխանի նիստ մը սրահին մեջ, որ մեծահոգաբար մեզ տրամադրած էին Comenius դպրոցին կազմակերպիչները և ապա շարունակվեցավ բաց երկինքին տակ՝ բակին մեջ: Օգտվելով առիթեն կուզեի շնորհակալություններս հայտնել ՌՀՄ Քոնսթանցայի մասնաճյուղի տնօրինության հանձնախումբի անդամ օրիորդ Ռաֆայելա Գազազյանին և մասնաճյուղի նախագահ պրն. Խաչիկ Կարապետին` հանդիպումը գերազանց կազմակերպելու համար: Կուզեի նույնպես իմ պատրաստակամությունս հայտնել Միության այլ մասնաճյուղերու անդամներուն, հանդիպումներ ունենալու համար նաև անոնց հետ: Կարապետ Խաչատուրյան Ռումանիո մեջ Հայաստան Համահայկական Հիմնադրամի ներկայացուցիչ
2013
- AUG
EDIŢIA A II-A, A ZILELOR CULTURII ARMENE, A AVUT LOC ÎN PERIOADA 20-22 SEPTEMBRIE, LA MUZEUL NAŢIONAL AL SATULUI „DIMITRIE GUSTI“
IUL
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
Evenimentul a fost organizat de Uniunii Armenilor din România și Arhiepiscopia Bisericii Armene sub patronajul Ambasadei Republicii Armenia în România. Armenii constituie o comunitate etnică veche de aproximativ un mileniu, fiind prezenţi în toate regiunile României. În prezent, comunitatea numără câteva mii de membri. Pe durata a trei zile, la Muzeul Naţional al Satului „Dimitrie Gusti“ au fost organizate spectacole de muzică şi dansuri tradiţionale armeneşti, expoziţii de fotografie, ateliere de caligrafie, bijuterii și icoane pe sticlă. Am putut admira expoziția de fotografii „La umbra muntelui Ararat“ – autori Hrant Jaghinyan și Mcrtici Baghdasarian.
COVOARE ARMENEŞTI, LA MUZEUL ETNOGRAFIC DIN CLUJ
Niciodată în istoria multiseculară a clădirii Redutei şi în existenţa de aproape un veac a Muzeul Etnografic al Transilvaniei care funcţionează în acest spaţiu, nu au fost expuse pe pereţi atâtea covoare orientale ca la sfârşitul lunii septembrie 2013, cu prilejul celei de a doua ediţii a Zilelor armene din Cluj! Covoarele somptuoase, moi şi mătăsoase, mari şi mici, cu zeci sau sute de mii de noduri pe centimetrul pătrat, în culori vii sau mai discrete, cu modele geometrice, florale sau zoomorfe – în marea lor diversitate – au o trăsătură comună: au ieşit din atelierele covorarilor armeni, majoritatea din Gherla, şi câţiva din îndepărtatul orient.
PREZENTAREA PRIMULUI MANUAL DE LIMBA ARMEANĂ
Joi 24 octombrie a avut loc la centrul Cultural Armean din București lansarea oficială a Manualului de Limba Armeană (occidentală) realizat de prof. Ulnia Blănarul Maganian. La lansare au vorbit Excelența Sa Hamlet Gasparian, Ambasador al Armeniei, deputatul Varujan Pambuccian, senatorul Varujan Vosganian. Vorbitorii au subliniat importanța realizării acestei lucrări, sub egida Ministerul Educației Naționale. Doamna Ulnia Blănaru face parte din familia Maganian dedicată, educației tinerilor.
9-10/2013
21
Armenia a făcut o greșeală în politica externă. Totuși nu este totul pierdut… Imediat după întâlnirea președinților Armeniei și Federației Ruse a urmat decizia prin care Armenia a aderat la Uniunea Vamală Euroasiatică, Rusia-Belarus-Kazahstan care, spre comparație pentru majoritatea armenilor, nu a fost o surpriză pentru ruși. În realitate Rusia a colaborat de mult timp cu Armenia și în comparație cu americanii și europenii știe foarte bine ce partener de viitor este Armenia și semnificația ei în regiune. Rusia a fost întotdeauna atentă la politica externă a Armeniei și posibila sa apropiere de Vest. Ba mai mult, Rusia n-a vrut niciodată ca “partenerul său strategic” să devină puternic. În privința Uniunii Vamale au fost zvonuri că Rusia a amenințat Armenia pentru a se alătura acestei uniuni. După părerea unor politologi, pentru țările mici, abordarea politicii externe în mai multe direcții este aproape imposibilă. Astfel, în cazul Armeniei, aderarea la Uniunea Vamală va dăuna cooperării cu Uniunea Europeană. Potrivit politologului și directorului Centrului pentru Studii Regionale, Richard Ghiragosian, Armenia a făcut o greașeală strategică și astfel a pierdut încă o posibilitate. „Federația Rusă a crescut pre-
siunea asupra mai multor țări, a amenințat Moldova, că va întrerupe gazul și va intra în război cu Ucraina, dar așa cum a spus președintele Armeniei, nu era altă alternativă. Aceasta dezvăluie modul cum a reacționat Federația Rusă cu Armenia, singurul ei partener de încredere și aliat în regiune.“ – a spus politologul.
22
9-10/2013
Bagrat Asatrian, în acest moment există Uniunea Vamală însă există probleme și contradicții. Perspectivele sunt neclare din punct de vedere economic și este posibil ca această uniune să nu se concretizeze. „Vorbim
de o perioadă mai lungă de 5 ani și este legată de multe situații. De exemplu, dacă prețul petrolului va ajunge la 50-60 de dolari per baril, această uniune va disparea. Vorbim mai degrabă, de inițiative politice, cu un conținut economic pe care nu-l cunoaștem în totalitate“, – a
Uniunea Vamală nu promite multe Armeniei. „Ar fi dost bine
dacă Armenia spunea că este pregătită să sprijine Rusia dar nu este spregătită să intre in UV pentru că nu are graniță cu Federația Rusă și nici o legislație adecvată acestei aderări. A doua posibilitate era dacă Armenia accepta să rămână cu statutul de observator și nu să devină membră cu drepturi depline la UV“, – a mai spus
Richard Ghiragosian. Astfel, Armenia a făcut o greșeală în politica externă, iar guvernul este responsabil pentru aceasta. Din păcate, intrarea în UV va crește emigrația, pentru că atât speranța, cât și șansele armenilor se vor reduce. Iar dacă la reuniunea de la Vilnius nu vom ajunge la o înțelegere cu europenii, aceasta va însemna că Uniunea Europeană își va diminua interesul față de Armenia. După părearea economistului, fostului președinte al Băncii Centrale,
explicat economistul. Armenia nu este figura centrală în această chestiune, ci pur și simplu a fost nevoită să răspundă în locul tuturor celor ce vor merge la Vilnius în noiembrie. Unii consideră că alăturarea Armeniei la Uniunea Vamală înseamnă irosirea a patru ani de muncă în relația cu UE iar populația armeană va plăti și se va întări sistemul oligarhic din țară. Cu toate acestea nu totul este pierdut iar greșeala făcută poate fi îndreptată înainte de summit-ul de la Vilnius. Elena Ciobanyan
Ușa închisă spre Europa dar nu încuiată!
În timp ce președintele Obama a decis să atace Siria, Armenia a anunțat brusc, că va deveni membră a Uniunii Vamale Eurasiatice. Subiectul este dezbătut nu doar de cetățenii simpli, ci și de politologi sau politicieni. Unii susțin că Rusia, partenerul strategic al Armeniei, a amenințat-o pentru a se alătura Uniunii Vamale, alții spun că nu există așa ceva și Armenia poate să colaboreze atât cu U.E, cât și cu Uniunea Eurasiatică, deoarece colaborarea nu se suprapune una cu alta. Pe 12 septembrie a avut loc o masă rotundă cu tema „Noua alegere a armenilor: scenarii pentru un viitor economic și politic”. Organizator – Centrul pentru Studii Regionale și Fundația „Konrad Adenauer“. „Președintele Armeniei a închis ușa spre Europa, dar nu a încuiat-o. Sunt clar vizibile acele pierderi, mai ales economice, pe care le va avea Armenia dacă va rămîne în afara procesului de semnare a contractului de asociere cu U.E. Dacă nu au fost exercitate presiuni față de Armneia, atunci se naște întrebarea de ce președintele țării a făcut acest pas? Dacă au fost totuși presiuni, acestea pot genera probleme mai profunde în Armenia. U.E. privește Armenia cu alți ochi“, – a spus directorul CSR, Richard Ghirakosian. Politologul nu vede nici o legătură între conflictul din Karabagh-ului și UV sau asocierea la U.E. Analistul nu este de acord cu aderarea Armeniei la nici una dintre uniuni, pentru că acestea pot slăbi securitatea Armeniei și economic dar și strategic. După părerea politologului Alexandr Markarov, cu câteva luni în urmă, președintele S. Sargsyan spunea, într-unul din discursurile sale, că este foarte dificil să fii
într-o alianță strategică, în același timp încercând să închei un pact nou de comerț cuprinzător și de profunzime. „Prin decizia aderării la UV noi ne putem aștepta ca prețul gazului să rămână constant pentru multă vreme. Și aceasta este un plus“, – a afirmat politologul. Spre convingerea lui, Rusia nu a putut să exercite presiune asupra Georgiei și a reușit s-o facă asupra Armeniei, pentru că Ucraina, Moldova și Georgia nu au conflictul din Karabagh. Nu exclud nici versiunea după care supunerea față de Rusia este cauzată de un regim slab în Armeniei. În orice caz, politica compromisului este valabilă. „Orice autoritate, în acest caz Greorgia, Moldova, Ucraina, în locul lui S. Sargysian ar fi putut proceda la fel, dacă nu aveau altă alternativă. Dar în Armenia există o problemă de securitate – conflictul cu Azerbaidjanul. Linie roșie peste care Armenia nu poate trece“, – a explicat politologul Alexandr Iskandarian, după părerea căruia Armenia nu poate intra realmente în UV din câteva motive. Unu, pentru că între Armenia și țărilemembre UV, cum ar fi Kazahstan sau Rusia, există o contradicție a dorințelor și cerințelor. „O altă cauză este Georgia aflată între Rusia și Armenia. Deci, decizia luată pe 3 septembrie a fost una politică și Armenia nu poate fi membră a UV cum sunt Kazahstan și Belarus”, – a adăugat politologul. Rămâne doar să vedem cum va reacționa Europa. Deputatul partidului „Congresului Național Armenia”, Nicol Pașinyan, la rândul său, a subliniat, că decizia președintelui Armeniei a provocat mai mult incertitudine, decât răspunsuri la întrebări. Dacă privim această chestiune d.p.d.v. „Mă îndoiesc că președintele
Armeniei s-a alăturat UV cu scopul de a rezolva problemele politice interne. Atâta timp cât Armenia nu și-a rezolvat chestiunea conflictului din Karabagh, nu trebuie să ia în considerare nici chestiunea aderării la U.E., nici la Uniunea Eurasiatică, pentru că aceasta ar însemna să aibă o frontieră comună cu statele membre ale respectivei uniuni, iar în acest caz, Karabagh-ul poate pica în afara granițelor închise“, – se îngrijorează N. Pașinyan. Iar deputatul partidului „Patrimoniu“, Tevan Poghosyan, a afirmat că Armenia d.p.d.v. al reformelor instituționale economico-politice ar putea beneficia mai mult, dacă ar continua politica de integrare europeană. Până la urmă, Armenia exportă și importă mai mult din alte țări, decât de pe piețele Federației Ruse. „Mulți susțin, că deciziile se iau în afara Armeniei pentru că nu avem resurse, inclusiv umane. Dar avem nevoie și de analiști de calitate, instituții active de analiză, precum și abilități în a conduce în politica externă“, – a declarat analistul, Mikael Zolyan. El are convingerea că decizia integrării în UV a șocat majoritatea armenilor, iar acest fapt este rezultatul unei analize politice de nivel scăzut. Decizia luată nu depindea de Republica Armeniei și doar după negocierea Rusiei cu U.E ea va fi informată despre ce este vorba. Nu exclud, de asemenea, ca la Vilnius Armenia să semneze acordul de asociere. „Nu trebuie să excludem nimic“, – a conchis analistul. 9-10/2013
Elena Ciobanyan
23
Un excepțional centru de artă în inima Erevanului:
Cafesjian Center for the Arts
Grădini „agățate“, fântâni frumoase… cam așa își imagina Complexul Cascada arhitectul Alexandr Tamanian. Un loc unde astăzi se află Centrul de Artă Cafesjian. El dorea să lege părțile de Nord și centrul orașului, însă nu a reușit acest lucru până în anii 70 iar visul său a fost realizat de către arhitectul general, Jim Torosian (Complexul Cascada s-a deschis în anii 80, dar munca a încetat în 1988 din cauza cutremurului din Armenia iar în 1991, în urma destrămării Uniunii Sovietice, Gerard L. Cafesjian, colaborând cu Primăria și Guvernul Republicii Armeniei, inițiază Centrul de Artă Cafesjian, inaugurat în 2009. Complexul Cascada a fost recent restaurat. Vă prezentăm un interviu în excluzivitate pentru „Ararat“ cu directorul executiv al Centrului, Vahagn Marabian.
Autor: Domnule Marabian, care este misiunea Centrului de Artă Cafesjian (CAC)? Vahagn: Misiunea CAC-ului, care este deschis din noiembrie, 2009, constă în prezentarea artei moderne în Armenia și prezentarea culturii armene lumii întregi. Expozițiile CAC-ului prezintă, în general, colecția bogată a domnului Gafesjian, fondatorul centrului. Colecția lui constă în multe și diverse exponate de artă, sticlărie artistică contemporană, în care regăsim lucrările cunoscuților sculptori 24
9-10/2013
cehi, Stanislav Libenský și Jaroslava Brychtová, care au revoluționat folosirea sticlei, transformândo într-o nouă expresie artistică. Dar expozițiile prezintă, de asemenea, alte lucrări de diverși autori talentați, printre ei și armeni. Autor: Și se justifică? Vahagn: Sigur. Dovada succesului nostru sunt expozițiile noastre numeroase. Colaborăm, de asemenea, cu expozițiile locale aremenești. În afară de aceasta, CAC-ul oferă oportunități speciale pentru întâlniri de afaceri, conferințe, prezentări și organizări de evenimente unice. Autor: Cum estimați numărul turiștilor în ultima vreme? Vahagn: Îl estimăm la cel puțin 1 milion/an. În fiecare an ne vizitează o mulțime de turiști, mai ales vara. Iar numărul lor este în creștere. Autor: Câte expoziții, săli, avețiI?
Vahagn: În total sunt nouă. Prima prezintă lucrări de sticlă și este o galerie cu caracter temporar, adică după aproximativ un an lucrările prezentate sunt depozitate și apoi prezentăm o nouă expoziție. Intrarea este liberă. Următoarea este magazinul-muzeu, unde se prezintă și se vînd lucări. A treia expoziție este dedicată picturii murale, lui Grigor Khanjian, care a pictat pe pereți diferite momente din istoria armenilor. Câteva săli sunt rezervate pentru întâlnirile interguventamentale (de exemplu, aici a avut loc summit-ul de securitate colectivă, etc.). După aceea urmează alte expoziții. Toate sunt importante și sunt deschise tuturor în fiecare zi, în afară de luni. „Fundația Familiei Cafesjian“ a făcut investiții mari nu numai aici, ci și în Muzeul Genocidului armean, precum și alte programe. Autor: Organizați, de asemenea, prezentări de filme. Pentru vizionare trebuie să plătim? Vahagn: Nu, se plătește doar pentru concertele de muzică, care se organizează în fiecare miercuri. Se organizează și programe educaționale atât pentru copii, cât și pentru adulți, și nu există limitări de vârstă. În timpul programelor facem referiri la marii artiștii din galeria națională și internațională. Am avut, de exemplu, o prezentare a marelui actor Sos Sargsian și nu numai. Încercăm aceste întîlniri să le sincronizăm cu prezentările noastre. Autor: Cum a fost activitatea CAC-ului în anii 2011-2013? Vahagn: Am fost foarte activi. Am realizat multe programe, prezentări și alte evenimente importante, care prin diversitatea lor au fost diferite de activitățile din anii anteriori lui 2011. Autor: Ce dificultăți ați întâlnit în munca de fiecare zi? Vahagn: Este o muncă extrem de interesantă, plăcută și cu multe satisfacții dar care cere un efort
mare. Dar când vezi reușitele, rezultatul pozitiv, te bucuri și uiți de oboseală. Autor: Fiecare muncă își are dificultatea ei. Totuși, ce planificați pentru anul 2014? Vahagn: În ultimele două săptămâni am avut o prezentare mare: una se numea „Minunile naturii“, care prezenta minerale naturale, pietre semiprețioase, cealaltă a fost prezentarea „Găini Dagarghiu“. Acestea vor fi prezentate până la sfârșitul anului 2013, iar pentru 2014 vom pregăti multe alte surprize, dar de care nu aș dori să vorbesc acum… Elena Ciobanyan
9-10/2013
25
IAȘI : Varujan Vosganian a lansat volumul „Jocul celor o sută de frunze și alte povestiri“ la Librăria Cărturești Omul politic și, în același timp, scriitorul Varujan Vosganian, și-a lansat, sâmbătă, 26 octombrie, la Librăria Cărturești din Iași, volumul intitulat Jocul celor o sută de frunze și alte povestiri. Alături de autor au participat moderatoarea evenimentului, Daniela Zeca-Buzura, și criticii literari, Luminița Corneanu și Ioan Holban, care au făcut publicului o scurtă prezentare a volumului. „Este o carte care trimite la textele sacre, la „Jocul cu margelele de sticlă“, la „Portretul lui Dorian Gray“. Vitalitatea, farmecul crud al poveștilor sunt iarăși un argument în plus pentru a vă recomanda această carte“, a declarat moderatoarea întâlnirii, Daniela Zeca-Buzura. Înainte ca autorul să-și prezinte cartea, criticul literar Luminița Corneanu, a precizat că: „am pornit la lectura noului volum, Jocul celor o sută de frunze și alte povestiri având în minte Cartea șoaptelor și cărțile de poezii ale lui Varujan Vosganian. Am plecat având în minte aceste elemente de fantastic inserate în cotidian. M-a luat prin surprindere, în primul rând prin tematica abordată, tematică mai curând vizibilă în fundal. Această carte a domnului Vosganian este o radiografie a societății românești post 1989 și nu numai, care aruncă o gândire lucidă și critică asupra celor mai controversate dar în același timp și unor aspecte tipice ale societății românești de tranziție“. În prezența unui mare număr de participanți la eveniment, Varujan Vosganian și-a prezentat cea mai recentă operă a sa, Jocul celor o sută de frunze și alte povestiri. „Geneza acestei cărți, vine dintr-o lectură pe care am făcut-o asupra revistei de presă din America Latină. Am și eu partea mea de responsabilitate. Poate că această responsabilitate pe care o am și această șansă de a vedea plăcile tectonice ale societății românești, m-au îndemnat să scriu această carte. Cei care au citit această carte, să scrie mai departe propriile noastre jocuri. Eu sper ca fiecare să 26
9-10/2013
aibă în tolbă, atâtea frunze, încat atunci când nu sunt destule frunze ale copacilor, să aibă suficiente ca așezându-le, să poată să ajungă exact acolo unde doresc“, a declarat Varujan Vosganian. La sfârșitul prezentării, scriitorul a organizat o sesiune de autografe imprimate pe cărți. Volumul Jocul celor o suta de frunze si alte povestiri, a putut fi achiziționat din incinta Librăriei Cărturești la prețul de 45 de lei. Maria Manuela Popliuc http://www.cuzanet.ro
<a[ .r`abadyk barisbi vra
manga-badanegan
Անոնք մեզի համար, մենք ալ ուրիշի
Անգամ մը ճամբով երեք երեխայ խաղալով կ’երթային: Ճանապարհին եզրերը տանձի ու խնձորի ծառեր կային՝ պըտուղներով ծանրաբեռնուած: Երեխաները կը բարձրանան ծառերը, տանձ ու խնձոր կը ժողվեն, կ’ուտեն, գրպանները ու ծոցերը կը լեցնեն, իջնելու ատեն ալ ճիւղերը կը կոտրեն կը թափեն գետնին. «Մեր ծառը չէ, անտէր-անտիրական է»,կ’ըսեն ու վազելով կը շարունակեն ճամբան: Անծանօթ ծեր մարդ մը կը պատահի ճանապարհին: Ծերունին ձեռնափայտին հենուելով կը դիմէ երեխաներուն. – Տղաքս, շատ ծարաւ եմ, բերանս չորցած է, ջուր մը կ’ունենաք կամ ալ աղբիւրին տեղը կը ցուցնէ՞ք: Երեխաներէն մէկը կ’ըսէ. – Նստէ, հանգստացիր, մեծ հայրիկ,- ու գրպանէն կարմիր խնձոր մը կը հանէ կու տայ ծեր մարդուն ու կ’ըսէ. – Կե՛ր, մեծ հայրիկ, ծարաւդ կ’անցնի: Ծերը խնձորը կ’ուտէ ու կ’ըսէ. – Օրհնուի յիշատակդ, խնձորի ծառը տնկող մարդ:
Յետոյ մատներով գետինը կը փորփըրէ, թափուած խնձորին կուտերը հողին տակը կը խոթէ: Երեխաները կը հարցնեն. – Մեծ հայրիկ, ի՞նչ կ’ընես: Ծեր մարդը կը պատասխանէ. – Սիրե՛լի տղաք, ձեր տուած խնձորը կերայ, ծարաւս անցաւ, ծառ տնկողին ալ յիշեցի ու օրհնեցի: Հիմակ ալ կուտը ցանեմ, որ խնձորի ծառ դառնայ, ծարաւած մարդ մըն ալ կու գայ խնձոր կը փրցընէ ու ինձ կը յիշէ: Երեխաներէն մէկը կը հարցնէ. – Մեծ հայրիկ, որքա՞ն պիտի ապրիս, որ ցանածդ սերմը ծառ դառնայ ու դուն ալ տեսնես: – Տղաս, ծառ ու տունկը բարիք է, պէտք է աճեցնել, բազմացնել, խնամել ու պահպանել, տե՛ս, ուրիշները ծառերը տնկած են, մենք ալ պտուղը կը վայելենք, մենք ալ տընկենք, որ ուրիշները օգտուին:
Կ’ուզե՞ս, որ քեզի յիշեն
«Եթէ կ’ուզես, որ քեզմէ յետոյ մարդիկ քեզի յիշեն, զաւակ ունեցիր, տուն կառուցէ, դաշտ մշակէ ու ծառ տնկէ»: Այս հայկական ամենէն թեւաւոր խօսքերէն մէկն է: Ծառ տնկելու սովորութիւնը շատ հեռուէն կու գայ: Ծառը բարիքի աղբիւր է, պտուղ կու տայ, օդը մաքուր կը պահէ, հողմահարումէն կը պաշտպանէ, զով կ’ընէ մարդոց, փայտ կու տայ, շինանիւթ: Հին Հայաստանին մէջ, գարնանամուտին մարտ 1-էն
մինչեւ ապրիլ 26-ը, եղած է ժողովրդական տօն մը, որու ժամանակ կատարուած են զանգուածային ծառատնկումներ: Այդ տօնին մասնակցած են փոքրիկ տղաք ու աղջիկներ: Անոնք մեծերու օգնութեամբ ու խորհուրդներով փոս փորած են, շիւ տնկած ու ջրած: «Մատղաշ ծառը աւելի լաւ կ’արմատակալի, երբ մատղաշ ձեռք կը դիպչի»,- կ’ըսէին մեր ծերերը: Անոնք կը հասկնային, որ ծառ տնկող մանչը կամ աղջիկը, հարիւր տարի ալ անցնի, չի մօռնար ո՛չ իր տնկած ծառը և ո՛չ ալ հայրենի հողն ու տունկը: Ծառ տնկող մարդը այդ վայրին հետ կը կապուի անխզելի յիշողութեամբ: Ծառի մասին շատ յետաքըրքրական պատմութիւններ կան: Ծառը կը մեղմէ մարդուն բնաւորութիւնը, թեւ կու տայ անոր երազանքներուն: Իջեւանի շրջանին մէջ կը գտնուի Գոշավանքը, ուր ապրած է միջնադարի մեծ մտածող ու առակագիր Մխիթար Գոշը: Կ’ըսեն, թէ ան իր առակները գրած է հսկայ կաղնիի մը տակ, որպէսզի ատոնք երկայն կեանք ունենան: Կապանի շրջանի Ծաւ գիւղին մօտ սոսիներու պուրակ մը կայ, որն ալ իր տեսակին մէջ միակն է աշխարհին մէջ: Ատ Սիւնաց աշխարհին հրաշքն է: Լեռնային Ղարաբաղին մէջ կայ չինարի մէկ ծառ մը, որն ալ ամենէն տարիքոտ եւ ամենէն բարձր ծառն է Հայաստանին մէջ: Այդ ծառը երկու հազար տարեկան է: Ատ ծառին փչակը մեծ է՝ երեք սենեականոց բնակարանի մը չափ:
Իմ մայր լեզու իմ ուժն ես դու Մայրենի դասագիրք, ըստ Հ. Խաչատրեանի
9-10/2013
27
Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու Եպիսկոպոսաց ժողովը Փառք եմ տալիս ամենա-
կարող Աստծուն, որ ներկա գտնվեցի սույն թվականի սեպտեմբերի 24-27-ին Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնում Եպիսկոպոսաց ժողովին, նախագահությամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ծայրագույն Պատրիարք եւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի եւ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսի: Այս առիթով Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածին էին ժամանել 62 արքեպիսկոպոսներ եւ եպիսկոպոսներ: Սա մի պատմական ժողով էր, որ գումարվեց 600 տարի դադարից հետո: Այս պատմական ժողովը մի նոր շրջադարձ կատարեց Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու պատմության մեջ: Սա մի նոր քայլ էր եկեղեցու դիմագիծը ձեւավորելու համար, իրար լավ ճանաչելու եւ Հայ եկեղեցու ճակատագիրը որոշելու համար: 28
9-10/2013
Այդ նվիրական օրերին թե Մայր Աթոռի եւ թե Անթիլիասի արքեպիսկոպոս եւ եպիսկոպոս միաբաները մեծ սիրով մասնակցում էին առավոտյան եւ երեկոյան ժամերգություններին: Պատարագի վերջում միասնաբար աղոթք բարձրացրեցինք սիրիահայերի հոգիների խաղաղության համար: Սեպտեմբեր 24-ին սկսեցինք ժողովը: Ժողովի բացման արարողությանը ներկա էր Հայաստանի Հանրապետության նախագահ տիար Սերժ Սարգսյանը: Ժողովն սկսեցինք Տերունական աղոթքով: Ապա միասնաբար աղոթք բարձրացրեցինք առ Աստված հոգելույս Տ. Շահամ արքեպիսկոպոս Սվաճյանի, Տ. Արտավազդ արքեպիսկոպոս Թրթռյանի եւ Եկեղեցու բոլոր հանգուցյալ սպասավորների հոգիների հանգստության համար: Շատ ուրախալի էր, որ ժողովին իր խոսքը բերեց ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը:
Սեպտեմբերի 24-ի նիստերին եպիսկոպոսաց դասը քննարկեց Հայաստանյայց Առաքելական Սբ. Եկեղեցում սրբադասման ավանդության վերականգնման հարցը և այդ շրջագծում Հայոց ցեղասպանության զոհերի սրբադասման խնդիրը: Մեզ համար շատ կարեւոր էր այս հարցի պարզաբանումը, քանզի եկեղեցին ապրում եւ շնչում է իր սրբերով, եկեղեցու սրբերը հանդես են գալիս որպես եկեղեցու թոքեր: Այս առընչությամբ Սրբադասման հանձնախմբի կատարած աշխատանքների և ուսումնասիրությունների արդյունքների մասին զեկույցներներկայացրեցինհանձնախմբի համաատենապետներ Գերաշնորհ Տ. Սեպուհ արքեպիսկոպոս Սարգսյանը և Գերաշնորհ Տ. Եզնիկ արքեպիսկոպոս Պետրոսյանը: Զեկույցների քըննարկման արդյունքում Հայոց ցեղասպանության զոհերի սըր-
բադասման գործընթացի առընչությամբ եպիսկոպոսաց ժողովը որոշեց. ա. որդեգրել Հայոց ցեղասպանության նահատակների հավաքական սրբադասման սկզբունքը, բ. հանձնարարել Սրբադասման հանձնախմբին` շարունակել նահատակների անհատական և խմբային սրբադասման ուսումնասիրությունը` Եպիսկոպոսաց առաջիկա ժողովներին ներկայացնելու համար, գ. հանձնարարել Սրբադասման հանձնախմբին մշակել սրբադասման կանոնակարգը և արարողակարգը` Եպիսկոպոսաց առաջիկա ժողովին ներկայացնելու համար: Սեպտեմբերի 25-26-ի նիստերին, Եպիսկոպոսաց ժողովի մասնակիցները քննության առան Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու առաջին երկու խորհուրդների` Ս. Մկըրտության և Դրոշմի առնչությամբ Ծիսական հանձնախմբի կողմից կատարված աշխատանքները: Այս խնդիրը մեզ համար կարեւոր էր այնքանով, որ մեկ ծիսական կարգ մշակվի, հատկապես մկրտության եւ Դրոշմի խորհուրդների վերաբերյալ: Զեկույցներ ներկայացրեց հանձնախմբի համաատենապետ Գերաշնորհ Տ. Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանը, հանձնախմբի անդամներ Գերաշնորհ Տ. Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանը և Գերաշնորհ Տ. Վահան եպիսկոպոս Հովհաննիսյանը: Համակողմանի քննարկման արդյունքում ժողովը ընդունեց Ս. Մկրտության և Դրոշմի խորհուրդների միօ-
րինակ բնագիր: Քննարկման նյութ դարձան Ս. Մկրտության խորհրդի հետ առնչված հարցերի ուղեցույցը և Ս. Մկրտության խորհրդի խրատական-ուսուցողական ձեռնարկը, որոնց առնչությամբ Ծիսական հանձախմբին հանձնարարվեց շարունակել լրամշակման աշխատանքները: Կարևորությամբ քննարկվեց նաև Հայ Եկեղեցու ծիսական լեզվի խնդիրը և այլ հարցեր, որոնց վերաբերյալ անհրաժեշտություն նկատվեց հավելյալ ուսումնասիրությունների: Սեպտեմբերի 27-ին Եպիսկոպոսաց ժողովը արդյունքների ամփոփման հանգրվանին մտահոգությամբ անդրադարձավ նաև մեր ժողովրդի ազգային, եկեղեցական կյանքում առկա ընկերային, տնտեսական, ժողովրդագրական և տարաբնույթ այլ մարտահրավերներին ու դժվարություններին, ինչպես նաեւ շատ դրական էր, որ ընդհանուր որոշմամբ ստեղծվեց ֆոնդ սիրիահայերի համար: Եպիսկոպոսաց հաջորդ ժողովը որոշվեց գումարել 2014 թվականի աշնանը: Մեր այս պատմական ժողովը փակվեց Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի և Մեծի Տանն Կիլիկիո Կաթողիկոսի օրհնության ու գնահատանքի խոսքով և աղոթքով: Աղոթքով եւ օրհնությամբ`
Տ.Տաթեւ եպս. Հակոբյան Ռումինիայի Հայոց Թեմի Առաջնորդ
9-10/2013
29
سñ¹áõ §²ëïí³Í³óٳݦ áõÕÇÝ Áëï êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ
øñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ
·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙÇ í»ñ»ñÏñ³ÛÇÝ Ç¹»³É, ϳï³ñ»É³ïÇå, áõÙ »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ Ç í»ñ ùñÇëïáÝÛ³ ³ß˳ñÑÁ Ó·ïáõÙ ¿ ÝÙ³Ýí»É, ѳëÝ»É »õ Ùdz˳éÝÁí»É: ²Ýßáõßï ³Û¹ ǹ»³ÉÁ øñÇëïáë ¿, áí ¹³ñÓ³í ³ÛÝ, ÇÝã Ù»Ýù »Ýù, áñå»ë½Ç Ù»½ ¹³ñÓÝÇ ³ÛÝ, ÇÝã ÆÝùÝ ¿1: êáõñµ ¶ñùáõÙ å³ïÙíáõÙ ¿ ³ß˳ñÑÇ ³ñ³ñÙ³Ý, Ù³ñ¹áõ ëï»ÕÍÙ³Ý »õ ³ÝÏÙ³Ý Ù³ëÇÝ: êáõñµ ¶ÇñùÁ ËáëáõÙ ¿ ݳ»õ ³ëïí³Í³ÛÇÝ Ý³Ë³ËݳÙáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ²ëïÍáõ Ù³ñ¹»Õ³óÙ³Ý »õ ÷ñϳ·áñÍáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ä»ïù ¿ ß»ßï»É, áñ øñÇëïáëÇ Ù³ñ¹»ÕáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ëáë»É »Ý êáõñµ Ðá·áõó Ý»ñßÝãí³Í ÑÇÝÏï³Ï³ñ³ÝÛ³Ý ëáõñµ ³Ûñ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ 30
9-10/2013
³é³ùÛ³ÉÝ»ñÁ, áñáÝù ³ñ¹»Ý ÝáñÏï³Ï³ñ³ÝÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁÝ »Ý, áíù»ñ ³ÝÓ³Ùµ »Ý ï»ë»É سñ¹»Õ³ó³Í ²ëïÍáõÝ »õ íÏ³Û»É Üñ³ Ù³ëÇÝ: ØÇáí µ³ÝÇí ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ øñÇëïáëÇ Ù³ëÇÝ ×ßÙ³ñÇï íϳÛáÕÝ»ñÁ ³ëïí³Í³½·Û³ó »õ ³ëïí³Í³ï»ë Ù³ñ¹ÇÏ »Ý »Õ»É »õ ³ëïí³Í³ï»ëÝ»ñÇ, ³ëïí³Í³½·Û³óÝ»ñÇ ß³ñùÇÝ ¿ å³ïϳÝáõ٠ݳ»õ êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óÇÝ: êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óÇÝ »Õ»É ¿ ׷ݳíáñ, Ù³ùñ³Ï»Ýó³Õ, ëáõñµ ÙÇ ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝ: ²Ýßáõßï ³Ûë »ñ³Ý»ÉÇ Ù³ñ¹áõó ³é³ç »õ Ñ»ïá ÝáõÛÝå»ë »Õ»É »Ý û° ׷ݳíáñÝ»ñ, û° Ù³ùñ³Ï»Ýó³Õ Ù³ñ¹ÇÏ ¨ û° ëáõñµ»ñ, ë³Ï³ÛÝ áã µáÉáñÝ »Ý ³ñųݳó»É ³ëïí³Íï»ëáõÃÛ³Ý, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óÇÝ: ²ÝϳëϳÍ, Ñ»ßï ãÇ »Õ»É êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ Ñá·»õáñ í»ñ»ÉùÇ ×³Ý³å³ñÑÁ, ë³Ï³ÛÝ Ü³ñ»Ï³óáõÝ Ñ³çáÕí»ó ѳÕóѳñ»É ³Û¹ ׳ݳå³ñÑÁª ÷ñÏ»Éáí Çñ Ù³ñÙÇÝÝ áõ Ñá·ÇÝ: Æñ Ñá·áõÙ áõݻݳÉáí øñÇëïáëÇ ³Ýë³ÑÙ³Ý ë»ñÁ »õ ÇÝùÝ ¿É, ³Ýë³ÑÙ³Ý ë»ñ ï³Í»Éáí ¹»åÇ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ ã¿ñ ϳñáÕ Í³ÍáõÏ å³Ñ»É Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó ³ÛÝ ×³Ý³å³ñÑÁ, áñáí ³Ýó»É áõ ¹»é ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ñ ³ÝóÝ»É ÇÝùÁª ܳñ»Ï³óÇÝ, ³ÛÝ ×³Ý³å³ñÑÁ, áñÁ ï³ÝáõÙ ¿ñ ¹»åÇ ÷ñÏáõÃÛáõݪ ÐÇëáõë øñÇë-
ïáë: êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ Ý߳ݳíáñ §Ø³ï»³Ý áÕµ»ñ·áõû³Ý¦2 ³ß˳ïáõÃÛáõÝÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ÙÇ ×³Ý³å³ñÑ, áñÁ ãáõÝÇ áã ëÏǽµ »õ áã í»ñç: ֳݳå³ñÑÇ ÙÇ ÏáÕÙáõÙ Ù»Õ³íáñ Ù³ñ¹Ý ¿, ÇëÏ ÙÛáõë ÏáÕÙáõÙª ²ëïí³Í: ܳñ»Ï³óáõ ÏáÕÙÇó å³ïÏ»ñí³Í ׳ݳå³ñÑÁ ѳñà »õ Ñ»ßï ³Ýó³Ý»ÉÇ ã¿, ³ÛÉ ù³ñù³ñáï »õ »ñµ»ÙÝ-»ñµ»ÙÝ ¿É ³Ý³Ýó³Ý»ÉÇ: ê³Ï³ÛÝ »ñ³Ý»ÉÇ ³Ûë ³ÛñÁ ³ÝÏ»½ Ùáñ»Ýáõ ÝÙ³Ý µáó³í³éí»Éáí øñÇëïáëÇ ëÇñáí, ÉÇÝ»Éáí §ëÇñáÛ í³é³ñ³Ý¦3 ѳÕóѳñáõÙ ¿ ³Ù»Ý ÙÇ Ñá·»Ëéáí »õ Ñá·»ÏáñÍ³Ý ËáãÁݹáï: سïÛ³ÝÁ ³ÝÏñÏÝ»ÉÇ, ³ëïí³Í³µáõÛñ ³ÛÝåÇëÇ ÙÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ ¿, áñÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ïáÕáõ٠ѳݹÇåáõÙ »Ýù øñÇëïáëÇÝ, àí ǵñ»õ ëÇñáÕ, ·Ã³óáÕ áõ áÕáñÙ³Í Ð³Ûñ ÉëáõÙ ¿ Ù»ÕùÇ ïÇÕÙÇ Ù»ç óÕí³Í Çñ áñ¹áõÝ: سïÛ³ÝÁ áã ÙdzÛÝ Ü³ñ»Ï³óáõ, ³ÛÉ»õ áÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý, Ù»Õ³íáñ Ù³ñ¹áõ Ñá·áõ ³ÝÉé»ÉÇ ÕáÕ³ÝçÝ ¿ ³é ²ëïí³Í µ³ñÓñ³ó³Í: سïÛ³ÝÁ ǵñ¨ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ×³Ý³å³ñÑ, áõÝÇ Çñ ѳݷñí³ÝÝ»ñÁ: ²Û¹ ׳ݳå³ñÑÝ ¿, áñ Ù³ñ¹ ³ÝóÝ»ÉÇë ¹³éÝáõÙ ¿ ³ëïí³Í³½·Û³ó, ³ëïí³Í³ï»ë »õ ³Ù»Ý³í»ñçáõÙ ÙdzÝáõÙ ²ëïÍáõÝ: ²ÛëåÇëáíª Ü³ñ»Ï³óáõ ݳ˳Ýß³Í áõÕÇÝ ï³ÝáõÙ ¿ ¹»åÇ ³ëïí³Í³óáõÙ: î»ÕÇÝ ¿ ÑÇß»É
²Ã³Ý³ë ²É»ùë³Ý¹ñ³óáõ Ñ»ï»õÛ³É ËáëùÁ.§´³ÝÁ Ù³ñ¹³ó³í, áñå»ë½Ç Ù»Ýù §³ëïí³Í³Ý³Ýù¦, §áñå»ë½Ç Ù»½ ³ëïí³Í³óÝÇ Çñ Ù»ç¦4: Ð³Û ³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý ÙïùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ëïí³Í³óÙ³Ý »ñ»ù ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇ áõëÙáõÝùÁ ·ñ»Ã» µÝ³í áõëáõÙݳëÇñí³Í ã¿: ²é³çÇÝ »õ ÙÇ³Ï ³ÏݳñÏÝ ³Ûë Ù³ëÇÝ Ï³ï³ñ»É ¿ Ä³Ý äÇ»é سѻݪ êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ §Ø³ïÛ³ÝǦ ýñ³Ýë»ñ»Ý Çñ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³é³ç³µ³ÝáõÙ5: êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ ºñ· ºñ·áóÇ Ù»ÏÝáõÃÛ³Ý Çñ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Ù»ç È»õáÝ ä»ïñáëÛ³ÝÁ ÏÇñ³éáõÙ ¿ ³Ûë Ùá¹»ÉÁ` ï³Éáí ¹ñ³ ݳ˳ïÇåÁ` ºñáõë³Õ»ÙÇ ï³×³ñÇ Ï³éáõóí³ÍùÁ6: Àëï ä»ïñáëÛ³ÝÇ` ¹ñ³Ýù ³ÛÝ ÷áõÉ»ñÝ »Ý, áñáí ³ÝóÝáõÙ ¿ §Ñ³ñëÁ¦ §÷»ë³ÛÇݦ ѳݹÇå»Éáõ ѳٳñ. ݳ Ý³Ë ³å³ß˳ñáõÙ »õ Ù³ùñÁíáõÙ ¿ Ù»Õù»ñÇó ·³íÇÃáõÙ, ³ÛÝáõÑ»ï»õ ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý »õ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ ÙÇçáóáí ßÝáñÑÝ»ñ ¿ ëï³ÝáõÙ ï³×³ñáõÙ »õ Ç í»ñçá ëÇñá ÙÇáõÃÛ³Ùµ ÙdzíáñíáõÙ ¿ ÷»ë³ÛÇ Ñ»ï êñµáõÃÛáõÝ êñµáó Êáñ³ÝáõÙ: Àëï ³Û¹Ù ºÏ»Õ»óáõ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ µ³Å³ÝíáõÙ »Ý »ñ»ù ËÙµ»ñÇ` ²å³ß˳ñáõÃÛáõÝ` ¶³íÇÃáõÙ, ØÏñïáõÃÛáõÝ »õ ¸ñáßÙ` î³×³ñáõÙ, »õ гÕáñ¹áõÃÛáõÝ, äë³Ï áõ êÇñá ËáñÑñ¹³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝ` êáõñµ Êáñ³ÝáõÙ: ²Ûë ³Ù»ÝÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ È.ä»ïñáëÛ³ÝÁ ϳï³ñáõÙ ¿ ºñ· ºñ·áóÇ Ù»ÏÝáõÃÛ³Ý §Ñá·»õáñ ÁÝûñóáõÙ¦ ÷ñÏã³µ³Ý³Ï³Ý »õ ËáñÑÁñ¹³Ï³Ý ѳñÃáõÃÛ³Ý íñ³: êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ Ïñáݳµ³ñáÛ³Ï³Ý Ñ³Û³óùÝ»ñÇÝ ³Ý¹ñ³¹³éݳÉáí, Øáõß»Õ ²µ»Õ³ ´³µ³Û³ÝÝ (³ÛÅÙ` »åÇëÏáåáë) Çñ í³ñ¹³å»ï³Ï³Ý
û½Ç ³í³ñïÇÝ ß»ßï³¹ñáõÙ ¿ ܳñ»Ï³óáõ Ùáï ³ëïí³Í³óÙ³Ý Ã»Ù³ÛÇ Ï³ñ»õáñáõÃÛáõÝÁ` ǵñ»õ Ñá·»õáñ-µ³ñáÛ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ í»ñçݳÝå³ï³Ï §êµ. ¶ñÇ·áñÇ Ñá·»õáñ ÷áñÓ³éáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ½ÕçáõÙáí »õ ³å³ß˳ñáõÃÛ³Ùµ Ù³ùñí³Í Ù³ñ¹áõ ³ëïí³Í³óáõÙÝ ëÏÁëíáõÙ ¿ Ýñ³ ëñµ³óáõÙáí »õ ³í³ñïíáõÙ ¿ ²ëïÍá Ñ»ï ÙÇáõÃÛ³Ùµ¦7: гٳӳÛÝ êµ. ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ` Ù³ñ¹áõ ³ëïí³Í³óáõÙÝ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿ ²ëïÍáõ ØdzÍÇÝ àñ¹áõ Ù³ñ¹»ÕáõÃÛ³Ùµ, ßÝáñÑÇ ÙÇçáóáí, ù³Ý½Ç ²ëïí³Íáñ¹áõ Ù³ñ¹»Õ³óٳٵ §í³Ûñ¿çùǦ (καταβασις) ׳ݳå³ñÑÁ Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó §í»ñ»ÉùǦ (αναβασις) ׳ݳå³ñÑÁ, áñÇ Ù»ç ϳñ»õáñ³·áõÛÝ ï»Õ ¿ ½µ³Õ»óÝáõÙ øñÇëïáëÇ Ù³ñÙÝÇ »õ ³ñÛ³Ý êµ.гÕáñ¹áõÃÛáõÝÁ, áñÇ ÙÇçáóáí Ù³ñ¹ §Ñ³Ù³Ù³ñÙÇݦ ¿ ¹³éÝáõÙ Ù³ñÙݳóÛ³É ´³ÝÇ ³ëïí³Í³ó³Í Ù³ñÙÝÇÝ: ܳñ»Ï³óáõ سïÛ³ÝÁ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ í»ñÁ Ýßí³Í »ñ»ù Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñá·»íÇ׳ÏÝ»ñÇÝ Ñ³ïáõÏ ·ñù»ñÇ ÙdzíáñáõÃÛáõݪ å³ñáõݳϻÉáí Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ï³ñµ»ñ Ñá·»íÇ׳ÏÝ»ñª Ïé³å³ßïáõÃÛáõÝÇó ÙÇÝ㨠³ëïí³Íï»ëáõÃÛáõÝ: ܳñ»Ï³óÇÝ Çñ سïÛ³ÝÁ ³Ýí³Ý»Éáí àÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ïÛ³Ý áÕµáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ, áí ÙdzÏÁ ÉÇÝ»Éáí ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ³ñ³ñí³ÍÝ»ñÇó ²ëïÍáõ å³ïÏ»ñáí »õ ÝÙ³ÝáõÃÛ³Ùµ, ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ Áëï å³ïß³×Ç ÁÝóݳÉ, ³åñ»É ³ëïí³Í³Ñ³×á ÏÛ³Ýùáí »õ ÙÇ³Ý³É Çñ ²ñ³ñãÇÝ: ܳñ»Ï³óÇÝ ÙÇÙÛ³ÛÝ ãÇ áÕµáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñ³ïÝ»ñÇ »õ ë³ÛóùáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñª ÝÙ³Ýí»Éáí ɳÉϳÝ
ϳݳÝó, ³ÛÉ Çñ سïÛ³Ýáí óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ³Ù»Ý ï»ë³Ï ËáãÁݹáïÝ»ñÇó ³½³ïÙ³Ý, ³½³ï³·ñÙ³Ý áõÕǪ ÙïÝ»Éáí, Ëáñ³Ý³Éáí Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñ³ïÇ Ù»çª ·ÁïÝáõÙ ¿ ³Û¹ ³ñ³ïÝ»ñÇ å³ï׳éÁ »õ øñÇëïáëÇ ³ëïí³Í³ÛÇÝ ½áñáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ¹áõñë ѳÝáõÙ ³ñ³ï³íáñí³Í Ù³ñ¹ ³ÝѳïÇÝ Ï³Ù óáõÛó ï³ÉÇë í»ñ»ÉùÇ áõÕÇÝ, áñÁ, ÇѳñÏ», ϳ۳ÝáõÙ ¿ øñÇëïáëÇ Ñ»ï Ó»éù Ó»éùÇ: ܳñ»Ï³óÇÝ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ÇÝã µ³ñáÛ³Ï³Ý ëïáñÇÝ íÇ׳ÏáõÙ ¿É ·ïÝíÇ Ù³ñ¹, ϳñáÕ ¿ í»ñ³÷áËí»É, í»ñ³Ýáñá·í»Éª ѳ·Ý»Éáí øñÇëïáëÇ ÏáÕÙÇó ïñí³Í Ýáñ ß³åÇÏÁ:
Տեր Հեթում քահանա Թարվերդյան
(շարունակությունը հաջորդ թիվին մեջ)
î»°ë Irénée de Lyon, Contre les Hérésies V, SC 152, Cerf, Paris, 1969, Ü»ñ³ÍáõÃÛáõÝ (PG VII, 1119-1224): 2 î»°ë ʳã³ïñÛ³ÝÇ ä. Ø., Ô³½ÇÝÛ³ÝÇ ². ²., §Ø³ï»³Ý áÕµ»ñ·áõû³Ý¦, ºñ»õ³Ý, 1985, ¿ç 56: 3 î»°ë ¶³ñ»·ÇÝ ³ñù»åÇëÏáåáë ʳã³ïáõñ»³Ý ¥îñ³åǽáÝǤ, ܳñ»Ï, гɿå, 2003, ¿ç 86: 4 î»°ë гÏáµ øÛáë»Û³Ý, ºÏ»Õ»óáõ í³ñ¹³å»ïÝ»ñ, ѳÛñ»ñ, ºñ»õ³Ý, 2007, ¿ç 50: 5 î»°ë سѻ ²ÝÝÇ, سѻ ijÝ-äÇ»é, ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óÇÝ »õ Çñ §Ø³ï»³Ý àÕµ»ñ·áõû³Ý¦ »ñÏÁ, ºñ»õ³Ý, 2004, ¿ç 10-12 (³ÛëáõÑ»ï»õ` سѻ ²ÝÝÇ, سѻ ijÝ-äÇ»é): 6 î»°ë Petrossian L., Grégoire de Narek, Commentaire sur le Cantique des Cantiques, Roma, 2010, ¿ç 18-56: 7 î»°ë ´³µ³Û³Ý Øáõß»Õ ³µ»Õ³ (³ÛÅÙ` »åÇëÏáåáë), êáõñµ ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõ Ïñáݳµ³ñáÛ³Ï³Ý Ñ³Û³óùÝ»ñÝ Áëï §Ø³ï»³Ý áÕµ»ñ·áõÃ۳ݦ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý, ì³ñ¹³å»ï³Ï³Ý û½ ¥³ÝïÇå¤, سÛñ ²Ãáé êáõñµ ¾çÙdzÍÇÝ, 2010, ¿ç 143: 1
9-10/2013
31
Ռումինիայի հայկական դարավոր ժառանգության հետքերով Ռումինիայի հայկական
համայնքը հարյուրավոր տարիների հարուստ պատմություն ունի: Դարեր շարունակ հայերն այստեղ ապրել և ծավալել են մշակութային խոշոր գործունեություն: Դրա մասին վկայում են ինչպես գրավոր աղբյուրները, այնպես էլ Ռումինիայի ամբողջ տարածքով մեկ սփռված հայկական եկեղեցիներն ու վանքերը, կերպարվեստի ու կիրառական արվեստի նմուշները: Հեռանալով պատմական հայրենիքից` հայերն իրենց
32
9-10/2013
հետ Ռումինիա են բերել հայ արվեստի բազմաթիվ նմուշներ` նկարազարդ ձեռագրեր, արծաթե իրեր, սրբապատկերներ, գորգեր, եկեղեցական հանդերձանքի նմուշներ: Հաստատվելով օտար հողի վրա` տեղում հիմնել են արվեստանոցներ՝ պահպանելով դարերից եկող ավանդույթները, ինչպես նաև փոխառել նոր միջավայրի մշակութային առանձնահատկությունները: Հայ արվեստի գանձերն այնքան շատ են եղել Ռումինիայում, որ 1930 թվականին նշանավոր հայագետ Հակոբ Սիրունին Բուխարեստում կազ-
մակերպել է Հայ արվեստին նվիրված մեծ ցուցահանդես, որին ներկա է եղել անգամ Ռումինիայի թագավորը: Ցուցահանդեսը մեծ հնչողություն է ստացել Արևելյան Եվրոպայի բոլոր հայաշատ երկրներում և ժամանակի հայ կյանքի ամենանշանակալի իրադարձություններից մեկն է եղել: Մեր օրերում Հակոբ Սիրունու և մյուս նվիրյալ հայագետների այս լուսավոր գործի շարունակողը Ռումինահայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանն է, ով նըվիրվել է տարածաշրջանում հայկական դարավոր ժառան-
գության պահպանման ազգանըվեր գործին: Իր հոգածության տակ առնելով Ռումինիայի զանազան հայկական եկեղեցիներում պահվող արվեստի գործերի ողջ հավաքածուն` նա, Երևանի Պետական Համալսարանի Հայ արվեստի պատմության և տեսության ամբիոնի վարիչ, արվեստագիտության դոկտոր Լևոն Չուգասզյանի հետ համագործակցելով, ձեռնամուխ է եղել դրանց հավաքագրման, ուսումնասիրության և պահպանմանգործի կազմակերպմանը: Համագործակցության սկիզբը դրվեց 2012 թվականի աշնանը. ԵՊՀ Հայ արվեստի պատմության և տեսության ամբիոնի երիտասարդ դասախոսներ Նելլի Սմբատյանը և Մարիամ Վարդանյանը եկան Բուխարեստ` հայկական Սրբոց Հրեշտակապետաց եկեղեցու Տուտյան թանգարանում աշ-
խատելու համար: Նելլի Սըմբատյանը զբաղվում է հայկական եկեղեցական հագուստի, իսկ Մարիամ Վարդանյանը՝ հայկական արծաթագործության ուսումնասիրությամբ: Այս հայրենանվեր գործին սիրով և մեծ պատրաստակամությամբ
օժանդակեցին և մասնագետների առաջին այցի ճանապարհածախսը հոգացին ՀՀ Մշակույթի ու Սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունները, երկրորդ այցի ճանապարհածախսը, այս անգամ արդեն երեք մասնագետ-
9-10/2013
33
ների համար, ամբողջովին հոգաց ՀՀ Մշակույթի նախարար տիկին Հասմիկ Պողոսյանը: Արվեստաբանների երկրորդ աշխատանքային այցը Բուխարեստ ամենից առաջ կարևորվեց նրանով, որ այս անգամ նրանց միացավ ԵՊՀ Հայ արվեստի պատմության և տեսության ամբիոնի դոցենտ, արվեստագիտության թեկնածու Սեյրանուշ Մանուկյանը, որը սկսեց թանգարանի սրբանկարների հավաքածուի ուսումնասիրության գործը: Հարգարժան ավագ գործընկերոջ ներկայությունը, մասնագիտական խորհուրդներն ու ծավալուն քննարկումները ուսումնասիրվող նյութի շուրջ առավել լուրջ և արդյունավետ հիմքի վրա դրեցին աշխատանքը: Մարիամ Վարդանյանը և Նելլի Սմբատյանը շարունակեցին իրենց աշխատանքը թանգարանի գեղարվեստական
34
9-10/2013
մետաղի և գործվածքի արժեքավոր հավաքածուների ուսումնասիրության ուղղությամբ, ամբողջացրին, ամփոփեցին, առավել հասուն փուլ տեղափոխեցին արդեն իսկ սկսած հետազոտությունները: Գիտական հիմնավոր համեմատությունների և վերլուծությունների, ինչպես նաև Ռումինիայում պահպանվող հայկական դարավոր ժառանգության մշակութային միջավայրը ճիշտ հասկանալու համար հատկապես կարևոր եղան հայաստանյան մասնագետների կատարած այցելությունները ռումինական հուշարձաններ և թանգարաններ: Աշխատանքի էական բաղկացուցիչ մասը կազմող անընդհատ գիտական քննարկումներին մշտապես ներկա էր լինում և իր օգտակար լրացումներով ու բացառիկ գիտելիքներով նրանց օգնում էր սրբանկարիչ,
սրբանկարների վերականգնող Հայկ սրկ. Ազարյանը: Այս անգամ մասնագետներն աշխատեցին ոչ միայն Բուխարեստի հայկական թանգարանում, այլև Հայկ սրկ. Ազարյանի ուղեկցությամբ, մի քանի օր անընդմեջ այցելեցին երբեմնի հայաշատ ռումինական քաղաքներ, ծանոթացան տեղի հայկական եկեղեցիների ու դրանցում պահպանված արվեստի նմուշների հետ, քանի որ գիտնականների համատեղ նախաձեռնությունը նպատակ ունի ի վերջո հավաքագրելու, հաշվառելու, ուսումնասիրելու և գիտական շրջանառության մեջ դնելու Ռումինիայի ողջ տարածքով մեկ սփռված հայկական դարավոր գեղարվեստական ժառանգությունը: Օգոստոսի 2-ից մինչև 4-ը Ռումինիայի հայկական համայնքի ու Ռումինահայոց թեմի առաջնորդի նախաձեռնությամբ
Բուխարեստում առաջին անգամ կազմակերպվել էր Հայկական փողոցի փառատոն, որը շատ հետաքրքիր ու կարևոր իրադարձություն էր Բուխարեստի հայկական միջավայրում: Փառատոնին սիրով իրենց մասնակցութունը ցուցաբերեցին հազարավոր ռումինացիներ և օտարերկրյա հյուրեր: Հպարտությամբ ու սիրով պետք է նշել, որ այս օրերին, երբ Տաթև Սրբազանի գաղափարով թանգարանն առաջին անգամ իր դռները բացել էր լայն հասարակության առջև, այցելուների մի մեծ բանակ առաջին անգամ ոտք դրեց թանգարան: Հյուրերից շատերը հաճելիորեն զարմացած էին, որ իրենց քաղաքում, շատ մոտ իրենց բնակավայրին գոյություն ունի այսպիսի հրաշալի և հարուստ թանգարան: Մարդիկ գալիս էին խմբերով, իրենց ընկերների ու ընտանիքի հետ, երկար ուսումնասիրում, ծանոթանում հայկական թանգարանում պահվող նմուշների հետ, փոքրիկ քննարկումներ կազմակերպում, հարցադրումներ անում ու ջերմ շնորհակալանքի ու հիացմունքի խոսքերով հեռանում: Այս օրերին արվեստաբանները նույնպես թանգարանում էին և նույնպես աշխատում էին: Նրանք սիրով պատասխանում էին հյուրերի բոլոր հարցերին, իհարկե երբ նրանք կարողանում էին իրենց հարցերն ուղղել անգլերենով, իսկ հակառակ դեպքում նրանց օգնության էին գալիս Հայկ սրկ. Ազարյանը, Տեր Եզրաս քահանա Բոգդանը և տկն. Նադյա Գևորգյանը: Արվեստաբաններն իրենց երկրորդ առավել երկարատև այցի ընթացքում հասցրեցին բավականին մեծ աշխատանք
կատարել, սակայն անելիքներ դեռ շատ կան, քանի որ նյութի համակողմանի ու մասնագիտական ուսումնասիրությունը ժամանակ և մեծ ջանքեր է պահանջում: Եվ բացի այդ, Ռումինիայում պահպանված հայկական դարավոր ժառանգությունն այնքան հարուստ է, որ դրա լիարժեք ուսումնասիրությունը կարող է երկար տարիներ տևել: Հուսով ենք, որ ապագայում աշխատանքային այս թիմն առավել կընդլայնվի և ռումինահայ մշակութային ժառանգությամբ կզբաղվեն մասնագետներ ոչ միայն Հայաստանից, այլ նաև այլ երկըրներից: Աշխատանքներն ավարտելուց հետո նախատեսվում է հրատարակել կատալոգ, որտեղ կներկայացվեն Բուխարեստի հայկական թանգարանում և մյուս հայկական եկեղեցիներում պահվող գանձերը: 2013 թվականի աշնանը Ռումինիայի և Հայաստանի Մշակույթի նախարարությունների աջակցությամբ և հովանավորությամբ Բուխարեստում
կազմակերպվելու է հայ-ռումինական մշակութային կապերին նվիրված առաջին միջազգային գիտաժողովը, որի ժամանակ մասնագետները հանդես կգան թանգարանի հավաքածուին նվիրված գիտական զեկուցումներով: Գիտաժողովի շրջանակներում նյութի մասին առաջին բարձրաձայնումը կարևոր խթան կլինի հետագա գիտական հաջողությունների ու նվաճումների համար`սկիզբ կդառնա տարբեր միջազգային գիտաժողովներում նոր ու հետաքրքիր զեկուցումներով հանդես գալու, առաջատար գիտական հանդեսներում և ժողովածուներում հոդվածներ տպագրելու և, ամենակարևորը, այս ամենը կնպաստի Ռումինիայումպահպանված դարավոր հայկական մշակույթի ճանաչմանը:
ԵՊՀ Հայ արվեստի պատմության և տեսության ամբիոնի դասախոսներ, արվեստաբաններ Նելլի Սմբատյան, Մարիամ Վարդանյան
9-10/2013
35