Nor Ghiank septembrie - octombrie 2017

?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR

DARI 68 TIV 09 -10 (2(48 - 2(49 ƒ Սեպտեմբեր - Հոկտեմբեր 2017

«ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ԹԱՏՐՈՆԻ ԵՒ ՇԱՐԺԱՆԿԱՐԻ ՓԱՌԱՏՈՆ

PYVANXAGYUTOYUN Գիտաժողով ՀԱյԵրու ցԵղԱսպԱնուԹյունը. պԱտՄուԹյուն, ՀիՇողուԹյուն, պԱտԱսխԱնԱտվուԹյուն .................................. =` 4

ԳոնսԹԱնցԱ ՀԱյԱստԱնի ԱԶԳԱյին ՕրվԱ տոնԱԿԱտԱրուԹյունը ................ =` 11 ցԵղԱսպԱնուԹյունը վԵրԱպրԱԾ՝ ԿԵսԱրիԱյԵն ԲԵրվԱԾ ԹԱնԿԱԳին տԱրԱԶը նվիրվԵցԱվ պԱտՄուԹյԱն ԹԱնԳԱրԱնին .............................................................. =` 13 ՀՀ Լոռու ՄԱրԶի Եւ ռուՄինիԱյի ՀԱրԳիտԱ նԱՀԱնԳի ՄիջԵւ ստորԱԳրվԵց ԵղԲԱյրԱցԱն ՀուՇԱԳիր ..... =` 14 ՀԱյԱստԱն-ռուՄինիԱ ԲԱրԵԿԱՄԱԿԱն խՄԲի ԱնդԱՄնԵրը ՀյուրընԿԱԼԵԼ Են ռուՄինիԱյի ՀԱյ խորՀրդԱրԱնԱԿԱննԵրին ..................... =` 15

ՀրԱԶդԱն ՔԱղԱՔի պԱտվիրԱԿուԹյունը ԱյցԵԼԵց ԲԱԿըու .................................................................................... =` 16 ԱնտիոՔի Եւ ՀԱՄԱյն ԱրԵւԵԼՔի պԱտրիԱրՔը ռուՄինԱՀԱյոց ԹԵՄուՄ ......................................... =` 17

Supliment limba rom`n[

ANIVERSĂRI UNESCO 2018-2019 .............................................................. p. 19 ARTA ŞI ISTORIA ARMENIEI LA METROPOLITAN MUSEUM .... p. 19 MANIfESTĂRI SOLEMNE PE INSULA „SAN LAzzARO dEgLI ARMENI”, CU OCAzIA îMPLINIRII A 300 dE ANI dE LA INTRAREA îN POSESIE A INSULEI dE CĂTRE SERVUL LUI dUMNEzEU, AbATELE MEChITAR șI A UCENICILOR LUI ................................................................................. p. 20 SĂRbĂTOAREA MAdAgh-ULUI LA ARMENII dIN CONSTANțA ................................................................. p. 22 ՄԷԿ Կտորն ԱԼ ճնճղուԿին ............................................................... =` 25

ՊԱՔԸՈՒ ՀԱՎԱՍԱՐԱԿՇՌԱԹՅԱՆ, ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԵՒ ՆՐԲԱՃԱՇԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ «ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ԹԱՏՐՈՆԻ ԵՒ ՇԱՐԺԱՆԿԱՐԻ ՓԱՌԱՏՈՆԻՆ ............................................................. =` 26

ՀԱՅԵՐՈՒ ՆՎԵՐԸ «ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՓԱՌԱՏՈՆԻՆ ............................ =` 27

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK»

MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com

TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATĂ: LAURENțIU ALExANDRU POPESCU

TIPARUL: S.C. ARARAT srl.I.S.S.N. 1221-9169

Ա

յսպես կոչված ցեղասպանությունը», ինչպես 2017 թվի ապրիլ 24-ին « զզվանքով կարտահայտվեր Գերմանիո մեջ նախագահ Էրտողանի երկրպագու մը (Շաքիր Չոլաք՝ Ֆրանսայի մեջ վերջերս ստեղծված նախահարձակ «Հավասարություն, արդարություն» կուսակցության նախագահը), իրականին սահմռկեցուցիչ ցեղասպանություն մըն էր՝ բառիս բուն իմաստով: «Կխոսվի այսպես կոչված հայերու ցեղասպանության մը մասին, որ առայսօր դեռևս ապացուցված չէ», կնշե երիտասարդ քաղաքական գործիչը, որ կղեկավարե Եվրոպայի՝ Ֆրանսայի և Գերմանիո մեջ թուրքական պաշտոնական հռետորաբանությունը քարոզող և Անկարայեն կառավարվող խմբավորում մը: Այն հանգամանքը, որ այս տարվնե սկսյալ Թուրքիո խորհրդարանեն ներս արգիլված է օգտագործել ցեղասպանություն բառը (հակառակ պարագային խստորեն պատժվելու սպառնալիքով), շատ բան կըսե խոսքի այն ազատության, մարդու այն իրավունքներու և արդարադատության այն անկախության մասին, որոնց վերաբերյալ BBC World Service-ին տված երկարատև հարցազրույցի մը ընթացքին առանց վարանելու կարտահայտվեր նաև Թուրքիո արտաքին գործոց նախարար՝ Մեծն Բրիտանիո և Միացյալ նահանգներու մեջ կրթություն ստացած փորձառու դիվանագետ Մեվլութ Չավուշողլուն: Թուրքիո արտաքին քաղաքականության բազմակողմանիությունը բան մըն է, իսկ ցեղասպանությունը ամբողջովին այլ բան մը: Կամ, ինչպես կըսեն ռումանացիները հատուկ դարձվածքով, բոլորովին ուրիշ կերակրատեսակ է: Փաստը, որ այն 20-րդ դարու առաջին ցեղասպանությունն էր, որ նախորդած է գերմանացիներու իրագործած սարսափազդու Հոլոքոսթը, բնավ կարևոր չէ բարձրաձայն ուրացողներուն համար: Անոնք, ովքեր այսօր Թուրքիո, Ֆրանսայի կամ Գերմանիո մեջ, բարձրակոչ կժխտեն Հայոց ցեղասպանության փաստը, և անոնք սակավաթիվ չեն, պետք է քիչ մը ավելի զգույշ ըլլան նման փքուռույց հայտարարություններ ընելու պարագային: Քանի որ իրականությունը կարելի չէ ընդմիշտ խեղաթյուրել, ծածկել ու կոծկել: Կարելի չէ ճշմարտությունը թա-

«ԱյսպԵս ԿոՉվԱԾ ցԵղԱսպԱնուԹյունը»...

ղել սուտերու տարափին տակ, կարելի չէ ճշմարտութենեն խուսափիլ մինչև աշխարհի վերջը: յուրաքանչյուր ոք, յուրաքանչյուր ժողովուրդ պետք է առերեսվի ճշմարտությանը: Չկա սխալ, զոր կարելի չըլլա ներել: Չկա ոճիր, զոր կարելի չըլլա անտեսել: Չկա ողբերգություն, զոր կարելի չէ մոռնալ: Բայց կարելի չէ ստել: «Այսպես կոչված ցեղասպանությունը» ցեղասպանություն էր: ոչ սակավ անգամ բարձրաստիճան քաղաքական գործիչները նման հարցը կփոխանցեն պատմաբաններուն: Կըսեն, թե «թող պատմաբանները ուսումնասիրեն, հետո կտեսնենք»: որքան շատ ըլլան մարդկության դեմ ոճիրները հետաքըննող համատեղ հանձնաժողովները, իսկ ատոնք շատ եղած են, միևնույն է՝ արխիվները և վավերագրերը ունին իրենց ըսելիքը: Հոլոքոսթի պարագային ոճիրները դատապարտվեցան նյուրմպերկի միջազգային դատարանի կողմե: 1915-ի Հայոց ցեղասպանության պարագային ճանաչումը և դատապարտումը դեռևս առջևն են: ինչպես նաև Օսմանյան կայսրության մեղավորության ընդունումը և պատասխանատվության ստանձնումը անոր իրավահաջորդ՝ Թուրքիո Հանրապետության կողմե: Այնպես, ինչպես առաջին աշխարհամարտի ժամանակ Թուրքիո դաշնակիցներ եղած Գերմանիան և Ավստրիան կըրցան ճանչնալ Հայոց ցեղասպանությունը և ստանձնել 1915 թվականին տեղի ունեցած ցեղասպանական իրադարձություններու պատասխանատ-

վությունը: Թուրքիո ժողովըրդավարական և եվրոպական ապագան, այնպես, ինչպես այն կպատկերացներ ժամանակակաից Թուրքիո հիմնադիր և առաջին նախագահ Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը, ուղղակիորեն կախված է Հայոց ցեղասպանության ճանաչումեն ևս: պատերազմելը չի ենթադրեր ամբողջ ժողովուրդ մը բնաջնջել: Անցյալին երկու հակամարտ կողմերու միջև առճակատումը ինչ-որ չափով կուղեկցվեր նաև մարդասիրությամբ, ասպետականությամբ, քաղաքացիական բնակչության խնայմամբ: Գերմանացիներու սահմանած Totaleskrieg-ը, այն է՝ ամբողջական պատերազմը փոխած է խաղի կանոնները: խաղ, որ մնացած է առանց կանոններու: Ամեն տեսակ ոճիր թույլատրելի է: Այսօր՝ 2017

թվին, ողջ մարդկությունը այլևս չի ուզեր, որ ամեն բան ըլլա թույլատրելի: որևէ անհատ կամ պետական իշխանություն ստիպված պիտի ըլլա պատասխան տալ իր ոճիրին համար: Ատոր համար ստեղծվեցավ Հակայի միջազգային քրեական դատարանը: Անկախ «ցեղասպանություն» բառի գործածումեն, փաստերը կմնան փաստեր: իրադարձությունները կմնան ոչ միայն մահկանացու մարդոց, այլև փաստաթուղթերու հիշողության մեջ: Փաստաթուղթեր, որոնք անժըխտելիորեն ամեն ճշմարտություն կապացուցեն: ուստի՝ «այսպես կոչված ցեղասպանությունը» ցեղասպանություն էր, պարոն Շաքիր: պետրոս խորԱսԱնճյԱն

09-10/2017

3

Գիտաժողով

ՀԱյԵրու ցԵղԱսպԱնուԹյունը. պԱտՄուԹյուն, ՀիՇողուԹյուն, պԱտԱսխԱնԱտվուԹյուն

մեջ լույս տեսած հոդվածի մը մեջ: Արդարև, հայերու համար ցեղասպանությունը բաց վերք մըն է, քանի որ այն չեն թողներ գոցվի: Անգլիացիներու closure կոչվածը՝ այն է, դրվագի մը ավարտ ունենալու իրավունքի մերժումը աշխարհի մեծամասնության կողմե կհանգի ատոր, որ թեման հայերուն անվերջանալի հյուծանքի կենթարկե: դիմելով տարբեր հնարքներու՝ զոհը դահիճի տեղ և դահիճը զոհի տեղ դնելը, բնաջնջման ցեղային դրդապատճառի ժխտումը, կոտորածներու ծրագրված և սիստեմատիկ ըլլալը կոծկելը (ինչը փոխառություն մըն է Հոլոքոսթը ժխտելու մարտավարութենեն), «ինչու՞ քու տանջանքդ իմ տանջանքեն կարևոր է» տիպի հարցադրումը (ինչը փրոֆեսոր Միքայել Շաֆիրը կանվանե «համեմատական մարտիրոսաբանություն»), նույնիսկ այն միտքը, թե իբր «ցեղասպանություն» եզրը ավելի ուշ է հնարված և այն կարելի չէ օգտագործել հետադարձ ուժով, փորձ մըն է կոծկելու արդի պատմության ամենեն սև էջերեն մեկը: Միայն վերջին շրջանին սկսեցան լույս տեսնել շարք մը գիտական աշխատություններ, որոնք ջրի երես կհանեն հայտնի՝ բայց առ այերու ցեղասպանությու- հատ ներկա կսողոսկե և չի այսօր քիչ շրջանառություն տենը պատմության մասնիկ կրնար գտնելիր սեփական պատ- սած մանրամասներ: « մըն է, զոր չեն թողներ դառ- մական ավարտը», կգրե ստէԱյս համաթեքսթին մեջ, Ֆինա պատմություն: Այն անընդ- ֆան իհրին Huffington Post-ի լիփեսքու Չեսիանու տան մեջ տե-

Հ 4

09-10/2017

ղակայված պուքրեշ քաղաքի թանգարանի մասնաճյուղը սույն տարվա հոկտեմբեր 13-14-ին հյուրընկալեց «Հայերու ցեղասպանությունը. պատմություն, հիշողություն, պատասխանատվություն» խորագրով միջազգային գիտաժողովը: վարուժան ոսկանյանի, ռոլֆ Հոսֆելտի, պետրոս խորասանճյանի և սորին Անթոհիի նախաձեռնությամբ և ռումանիո Հայոց Միության, պոտստամի Լեփսիուսհաուզի (Lepsiushaus Potsdam), պուքրեշ քաղաքի թանգարանի և Օրպիթուս Թերթիուս (Orbius Tertius) ընկերակցության հովանիի ներքո կայացած միջոցառումը մեկտեղեց մասնագետներ ռումանիայեն, Հայաստանեն, Թուրքիայեն, Ֆրանսայեն, Գերմանիայեն, իսրայելեն և Ամերիկայի Միացյալ նահանգներեն: Թեև թեման անցյալին ալ արծարծվեցավ, բայց ավելի փոքր մասշտաբով, այս միջոցառումը իր մակարդակով առաջինն էր ռումանիո մեջ կազմակերպվածներու շարքին, ինչը, ի վերջո, բնականոն ընթացքի ապացույց մըն է, քանի որ այսպիսով մեր երկիրը կներառվի 20-րդ դարու առաջին ցեղասպանու-

թյունը հիշելու և նշելու միջազգային հոսանքը (սակայն առ այսօր ոչինչ սորված ենք ատոր դասեն, ինչպես կապացուցե վերջին հարյուրամյակի ընթացքին տեղի ունեցած ցեղասպանություններու թիվը): ինչպես հայտարարեցին կազմակերպիչները, գիտաժողովի նպատակն էր հետազոտել Հայերու ցեղասպանության պատմությունը և հետևանքները (շեշտը դնելով կոնցեպտուալ և համեմատական ասպեկտների վրա), իրադարձություններու հիշողությունը (ներառյալ մոռացումը, ժխտումը, ներումը, անդրսերուն-

դային տրավման և հանրային նշանակությունը), ինչպես նաև պատասխանատվությանը առընչվող հարակից ասպեկտները (ոգեկոչման բարոյականութենեն մինչև հրապարակային ճանաչում և բարոյական համերաշխութենեն մինչև վերականգնողական արդարություն): Գիտաժողովի՝ վարուժան ոսկանյանի բացած «Հայեր, թուրքեր և գերմանացիներ 1915-ին և հետո» թեմայով առաջին նիստը համալսարանականներեն, հրապարակային անձնավորություններեն, ինչպես նաև հայ համայնքի ներկայացուցիչներեն կազմված լսարանին առջև բերավ ռայմոնտ Գևորգյանին (Փարիզ VIII սեն-տենիի համալսարան), Հալիլ պերգթային (ստամբուլի իպն Հալտուն համալսարան) և ռոլֆ Հոսֆելտին (Լեփսիուսհաուզի ցեղասպանության ուսումնասիրություններու հետազոտական կենտրոն): Մինչ ռայմոնտ Գևորգյան սպառիչ կերպով ամփոփեց Օսմանյան կայսրության հայերու բնաջնջման ծրագրի գլխավոր փուլերը՝ լուսաբանելով «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության (իթթիհաթի) ծայրահեղականացման փուլերը,

09-10/2017

5

որոնք պատերազմի համաթեքսթին մեջ նպաստեցին հայերը պատժելու ծրագրի ամբողջ ազգաբնակչության սիստեմատիկ բնաջնջման ծրագրի վերածվելուն, ապա Հալիլ պերգթայ (այս ցեղասպանությունը հրապարակավ ճանչցած և ատոր մասին բացեիբաց խոսող առաջին՝ և առ այսօր սակավաթիվ մնացած թուրք համալսարանականներեն մեկը) լսարանին առաջարկեց հարցը դիտել «ներքին տեսանկյունեն», պնդելով, որ համարձակ հետազոտություններու, քաղաքացիական հասարակության նախաձեռնություններու և Արդարություն ու զարգացում կուսակցության կառավարություններու ավելի մեղմ քաղաքականության շնորհիվ հնարավոր եղավ վերացնել քեմալական շրջանի կատաղի ժխտողականությունը, հալածանքի թուլացման և հասարակական միջավայրի մաս-

6

09-10/2017

նակի ազատագրման ճանապարհով (սակայն այդ զարգացումները դեռևս կբախվին ազգայնամոլական ուժերու հակազդեցությանը): իր հերթին, ռոլֆ Հոսֆելտ խոսեցավ օսմանյան ներքին քաղաքականությանը միջամըտելով Գերմանական կայսրության Հայոց ցեղասպանությանը ներգրավվելու մասին, պնդե-

լով, թե չնայած ուղղակի կերպով սատարած չէ բնաջնջումը, սակայն իր լռությամբ Գերմանիան ցեղասպանական ծրագրի երաշխավորը դարձավ, և ավելին՝ որոշակի դասեր քաղեց, զոր կիրառեց ավելի ուշ, Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ատեն, հրեաներու

բնաջնջման իր սեփական ծրագրի մշակման գործին մեջ: «Հայկական սփյուռքը» խորագրով երկրորդ նիստը մեկտեղեց Մոնփելյեի «Փոլ վաելրի» համալսարանի ֆրանսացի փրոֆեսորներ Ժերար տետեյանը և Գարոլ իանքուն, ինչպես նաև Լայփցիկի համալսարանի դոկտորական թեկնածու Հակոբ Մաթևոսյանը (Երևանեն): Ժերար տետեյան ժամանակի մեջ ճանապարհորդություն կատարեց և պատմեց մոնփելյեցի երկու դիվանագետներու՝ Ալֆոնս սիլյեի (Alphonse Cillière) (18611946 թթ.) և Ֆերնան ռոգ-Ֆերյերի (Fernand Roque-Ferrier) (1859-1909 թթ.) մասին, որոնք, ականատես ըլլալով ցեղասպանությանը նախորդած իրադարձություններուն (այն է՝ համիտյան ջարդերը տրապզոնի մեջ 1895 թվին և հետո Ադանայի մեջ 1909 թվին), փորձեցին միջամտել և ողբերգական իրադարձություններու արժեքավոր նկարագրություններ թողած են: Մյուս կողմե, խոսելով ազգությամբ հրեա ֆրանսացի լրագրող պերնար Լազարի (18651903 թթ.) կեցվածքի մասին, ով իր գրություններուն մեջ մոտեցավ ինչպես 19-րդ դարու վերջին ռուսաստանի մեջ կոտորածներու զոհ դարձած հրեաներու, այնպես ալ Օսմանյան կայսրության մեջ Ապտուլ Համիտ Բ-ի հրամանով կոտորվող հայերու տառապանքին, և նույնիսկ հրաժարական տվավ սիոնիստական կոմիտեեն՝ բողոքելով այսպես սուլթանի օգտին կատարած Թեոտոր Հերցլի միջամտություններու դեմ (վերջինս համոզված էր, որ այսպես հրեաներու վերադարձը սուրբ Երկիր հավանության կարժանանա), Գարոլ իանքու ճամբա բացավ երկու ժողովուրդ-

ներու պատմություններու և ճակատագիրերու միջև համեմատություններու համար: Հակոբ Մաթևոսյան հանդես եկավ սփյուռքյան ինքնության կերտվածքի մասին տեսական շատ հետաքրքիր մոտեցմամբ, ան վերլուծելով Կեդրոնական և Արևելյան Եվրոպայի հայկական սփյուռքի խավերը և ատոնց միջև առկա հարաբերությունները՝ հաշվի առնելով հաստատման դրդապատճառներու և հանգամանքներու տարբերությունները: Գիտաժողովի երրորդ՝ «պատերազմ և ցեղասպանություն»

խորագիրը կրող նիստի ընթացքին, բոլորիս հայտնի ջերմեռանդ պետրոս խորասանճյանը համապարփակ և հիմնավորված կերպով ներկայացուց Հայոց ցեղասպանության համաթեքսթը, խոսելով Կալիփոլիի ճակատամարտի մասին, որ կհանդիսանա բնորոշ պահ մը երեք՝ ավստրալական, նորզելանտական և թուրքական ինքնություններու համար, և հայերու բնաջնջումը կոծկելու մեջ ատոր դերի մասին, միաժամանակ վերլուծելով պատմության և հիշողության միջև բարդ կապերը: իր հերթին սուրեն Մա-

09-10/2017

7

նուկյան, Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինսթիտուտի փոխտնօրեն և համալսարանական դասախոս Երևանի մեջ, լսարանի ուշադրությունը հրավիրեց լրացուցիչ հարթության մը վրա՝ քննարկման առարկա դարձնելով անպատժելիությունը որպես ցեղասպանության իրականացման վճռորոշ գործիք: իր զեկույցին մեջ, սուրեն Մանուկյան ներկայացուց այն գործընթացը, որու արդյունքին հայերը միլլեթներու համակարգով «պաշտպանված» փոքրամասնութենեն դարձան պահի բոլոր չարիքներուն համար մեղավոր թշնամիներ: Հայերու ցեղասպանության այլ կարևոր հարթություն մը՝ միջազգային հակազդեցությունը իրադարձություններու ժամանակ և ատոնցմե ետք խոշորացույցի տակ առավ Երևանի պետական Բժշկական Համալսարանի ամբիոնի վարիչ Արմենուհի ղամբարյանը, որը մեթոտաբար և ըմբըռնողական կերպով ներկայացուց 1918-1919 թթ. այդ թեմայով Ամերիկյան Գոնկրեսեն ներս տեղի ունեցած ելույթները, ապացուցելով, որ աշխարհը քաջ տեղյակ էր կատարվածի մա8

09-10/2017

սին, բայց, թեև ճառերը վեհ էին, այնուամենայնիվ ոչ ոք ոչինչ ձեռնարկած է, փաստորեն ուղի հարթելով 25 տարի անց Հոլոքոսթի ատեն կատարվելիքի առջև: նախավերջին նիստի ընթացքին, որը կկրեր «ճանաչում, պատասխանատվություն, ժխտում» խորագիրը, Հայաստանի Գիտություններու Ազգային Ակադեմիո պատմության ինսթիտուտի տնօրեն՝ ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյան արծարծեց ցեղասպանությանը առնչվող ամենեն զգայուն թեման, այն է՝

ճանաչման միջազգային գործընթացը և հնարավոր փոխհատուցումներու հարցը, որպես արդյունք նման քայլի, հատկապես Երկրորդ Աշխարհամարտի ստեղծած նախադեպի խորապատկերին վրա, որը հակընթաց երևույթ մը առաջացուց և դարի առաջին ցեղասպանության մասին խոսակցություններու առջև դուռ բացավ: ողբերգության ձևական դատապարտման բացակայությունը, խորհըրդանշական դատավարություններու բացակայությունը (ինչպիսին էր նյուրմպերկի դատավարությունը) կհանգե խնդրի բաց մնալուն: ինչ կվերաբերի իսրայելցի ցեղասպանագետ՝ փրոֆեսոր յահիր Աուրոնին, ան խոսեցավ պատմության ընթացքի մասին, ինչը կհանգե անոր, որ հայոց տառապանքը ամենեն լավ հասկցող երկիրը՝ իսրայելը, համարձակություն չունի ճանչնալ այն, քանի որ կանգնած է իր սեփական ռազմա-քաղաքական դիրքի թելադրած սահմանափակումներու առջև, որոնք թույլ չեն տար Թուրքիո հետ բաց առճակատման երթալ: Եվ ոչ վերջին հերթին, թեմայի վրա ինքնա-

տիպ տեսանկյունեն հայացք նետեց Կապրիել Անտրեեսքուն, որը ներկայացուց առաջին դատավարությունը, որի ընթացքին քաղաքացի մը դատվեցավ և դատապարտվեցավ Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու

համար, այն է՝ 2005 թվի Փերինչեքի դատավարությունը Զվիցերիո մեջ: Անտրեեսքու նշեց, որ թեր ու դեմ փաստարկներով հանդես եկան ոչ միայն երկու շահագրգիռ կողմերը, այլև տարբեր քաղաքական շահեր

հետապնդող այլևայլ կազմակերպություններ: վերջին՝ «Ժխտում, պատմություն, հիշողություն» խորագրով նիստի ժամանակ (որմե դժբախտաբար ամերիկաբնակ փրոֆեսոր Գըթըլին Մամալին բացակայած է) շարունակվեցան քննարկումները ժխտման մասին, Ֆելիչիա վալտմանը (պուքրեշի համալսարան) իր զեկույցին մեջ զուգահեռներ տանելով Հայերու ցեղասպանության և Հոլոքոսթի միջև, առանձնացնելով երկու ողբերգություններու միջև անհավատալի նմանությունները՝ նախադեպերեն և իրականացումեն մինչև արդունքները և ժխտման կաղապարներ: Եզրափակիչ ելույթով հանդես եկավ սորին Անթոհին, որը արծարծեց Հայոց ցեղասպանության պատմության և հիշողության առաջ քաշած խնդիրները, ինչպես նաև ներկայացուց

09-10/2017

9

հայրենաբնակ և սփյուռքաբնակ հայ ժողովուրդի առջև ծառացող մարտահրավերները՝ միջազգային ճանաչում ձեռք բերելու համար իր պայքարի ճանապարհին: Հրավիրված մասնակիցներու ցանկով և դասախոսություններու դասավորմամբ, կազմակեպիչները կարողացան մեկտեղել հայկական հարցի հիմնական ասպեկտներու եթե ոչ բոլորը, ապա ամենեն մեծ մասը, լսարանի տրամադրության տակ դնելով դիտարկումներ տարբեր տեսանկյուններեն, զոր հույս ունինք օր մը տեսնել տպագրըված, որպեսզի դառնան հանրամատչելի բոլոր հետաքրքվողներուն համար: պատահական չէր նաև այն, որ գիտաժողովը ներառավ նաև ընթերցանության երեկո մը, ո-

10

09-10/2017

րու ընթացքին Արմինե ոսկան- և փոխանցելու ամենեն հաջոյանը ընթերցեց իր հոր արդեն ղակ միջոցը գրականությունն հռչակավոր դարձած «Շշուկ- է: ներու մատյան» վեպեն, քանի Ֆելիչիա վԱԼտՄԱն որ հիշողությունը՝ ըլլա ուրախ, (www.observatorcultural.ro) թե տխուր, այն պահպանելու

ԳոնսԹԱնցԱ

ՀԱյԱստԱնի ԱԶԳԱյին ՕրվԱ տոնԱԿԱտԱրուԹյունը

Հ

այաստանի Ազգային Օրը՝ սեպտեմբեր 21-ը, այս տարի Գոնսթանցայի մեջ տոնվեցավ մասնավոր ձևով մը՝ անցյալի տոնակատարությամբ, որ կապահովե համայնքի մը ապագան և կփաստե իր հավերժական ըլլալու իրողությունը։

Գոնսթանցայի Ազգագրական և Ժողովրդական Արվեստի Թանգարանի սերտ համագործակցությամբ և հատկապես թանգարանի տնօրեն տկն․ Մարիա Մաճիրուի անմիջական միջամըտությամբ, այդ օրը շատ իմաստալից էր և խորհըրդանշական: տկն․ Անահիտ

դավիթյանի առատաձեռնությունը և ազնիվ վարմունքը՝ ռՀՄ-ի Գոնսթանցայի մասնաճյուղին նվիրելու հայկական ազգային տարազը և մասնաճյուղն ալ այս առիթով որոշեց թանգարանին նվիրել այդ տարազը, ըլլալով առաջինը թանգարանին մեջ, որ դարձավ օր09-10/2017

11

վա իրադարձության կեդրոնական մասնիկը։ տկն․ Անահիտ դավիթյանը ներկայացուց այդ տարազին կարճ պատմությունը, ինչպես իր մեծմայրերը տակավին 100 տարի առաջ բերած են Հին Հայաստանին մեջ հայտնի Կեսարիայի շրջանեն և ընդգծեց, թե իր համար ինչ նշանակություն ունի տարազը և ահավասիկ այս առիթով կփափագի կիսվիլ անով ոչ միայն իր հայրենակիցներու, այլև ամբողջ մարդկության հետ․․․։ տնօրեն տկն․ Մարիա Մաճիրուն սիրալիությունը ունեցավ քանի մը խոսքով նկարագրել ոչ միայն տոպրոճայի հայերը, այլև ողջ ռումանիո հայերը և մա-

12

09-10/2017

նավանդ մանրամասն տեղեկություններ տվավ ազգային տարազներու յուրահատկություններու վերաբերյալ։ տկն․ սեվնիչ տիրատուրյանը, տկն․ Կարինա պոյաճյանը և տկն․ Ալիս Ավագյանը հյուրերը դիմավորեցին հայ ազգային տարազներով` անգամ մը ևս ավելցնելով օրվա տոնին գունագեղությունը։ ռՀՄ Գոնսթանցայի մասնաճյուղի հրավերով այս արտակարգ իրադարձության մասնակցեցավ և ռումանիո մեջ արտակարգ և լիազոր դեսպան Ձերդ Գերազանցություն պրն․ Համլետ Գասպարյան, ան իր ելույթին մեջ հակիրճ պատմականը ըրավ սեպտեմ-

բեր 21-ը Ազգային Օր հըռչակելու վերաբերյալ և միևնույնատեն ընդգծեց հայ և ռումեն ժողովուրդներու եղբայրությունը, պատմականորեն ապացուցված դարավոր ավանդույթը, որ կշարունակվի մինչ օրս։ պարոն դեսպանին ելութը թարգմանվեցավ ներքոստորագըրյալի կողմե։ Այս իրադարձության պատվավոր հյուրերուն միջև հիշեցնենք Գոնսթանցայի մեջ ռուսաստանի դաշնության հյուպատոս պրն․ վլատիմիր վոլքովը, համալս․ փրոֆ․ պրն․ Աուրել պապարի և Գոնսթանցայի հունական համայնքի նախագահ պրն․ Անթոն Անթոնիատիս և անոր կուզեինք հայտնել

մեր շնորհակալությունները ներկայության համար։ Շնորհակալություններ նաև տկն․ Ատինա պոքային` ռՀՄ Գոնսթանցայի մասնաճյուղի գործունեությունը մըշտապես հրապարակայնացնելու համար։ նույն սեպտեմբեր 21-ի օրը Հայաստանի և ռումանիո ազգային դրոշները բարձրացվեցան Գոնսթանցայի պատմության և Հնագիտության Թանգարանի ճակատը, որպեսզի մեծարվի այս կարևոր օրը ամենուրեք գտնվող հայության համար։ դրոշակները բարձրացվեցան որպես միասնության, բարեկամության և գնահատանքի խորհըրդանիշ, որ երկու ժողովուրդները կերտած են տարիներու ընթացքին և երկրորդ տարին է անընդմեջ զարդարված այս օրվա առթիվ, բան մը որ ցանկալի է ավանդույթ դառնա։ ռՀՄ Գոնսթանցայի մասնաճյուղի նախագահ Լիվիու Մերդինյանի նախաձեռնությունը կոչված է անգամ մը ևս ընդգծելու Գոնսթանցայի հայ համայնքի ունեցած կարևորությունը տոպրոճայի բազմազգ տարածքին վրա և միաժամանակ կշեշտադրե իր գործուն ներկայությունը քաղաքի մշակութային կյանքի բոլոր երեսակներու վրա։

Ազատուհի պԵնԼյԱն

ցԵղԱսպԱնուԹյունը վԵրԱպրԱԾ՝ ԿԵսԱրիԱյԵն ԲԵրվԱԾ ԹԱնԿԱԳին տԱրԱԶը նվիրվԵցԱվ պԱտՄուԹյԱն ԹԱնԳԱրԱնին

տ

արազը, որ մետաքսե և բամբակե ոսկեկարերով կարված զգեստ մըն է Անահիտ դավիթյանի (պետական Թատրոնի գրական քարտուղարուհի) կողմե վերջնականապես նվիրվեցավ թանգարանին։ Կանացի տարազը պատկանած է Անահիտի մեծ մեծմորը, որ վերապրող է Կեսարիայի փախուստեն, Կեսարիան ըլլալով սբ․Երկրին մեկ գավառը, ուրկե և կսերին Անահիտ դավիթյանին մոր կողմե ընտանիքին արմատները։ 1915-1923թթ․-ուն ջարդին հայերեն շատերը փախան ռումանիա՝ առաջին երկիրը որ անոնց գրկաբաց ընդունեց։ Երբ շոգենավով սև ծովով հասան Գոնսթանցա Անահիտին նախնիքը իրենց

գիրկը ունեին Ազատուհի անունով 2 ամսական մանկիկը։ Ազատուհին, որ պիտի դառնար Անահիտին մայրը։ «Երբ ձգեցին իրենց տունը, մեկնեցան միայն ինչ ունեին իրենց վրա և քանի մը այլ բաներով, որ իրենք ամենենարժեքավորը կհամարեին։ Անոնց մեջ էր և այս տարազը։ Մոր ընտանիքը ուներ գորգագործական արհեստանոց մը, ուր գործվածքները կնախագըծեին, գույները կպատրաստեին և գորգերը կգործեին։ Զգեստը կխորհրդանշեր որոշ սոցիալական կարգավիճակ»- բացատրեց Անահիտ դավիթյանը․․․։ սընզիանա իոնԵսՔու (adevărul.ro)

09-10/2017

13

ՀՀ Լոռու ՄԱրԶի Եւ ռուՄինիԱյի ՀԱրԳիտԱ նԱՀԱնԳի ՄիջԵւ ստորԱԳրվԵց ԵղԲԱյրԱցԱն ՀուՇԱԳիր

ռ

ուﬕնիայի Հարգիտա նահանգի Գեորգեն քաղաքում սեպտեմբերի 10-ին ստորագրվեց ՀՀ Լոռու մարզի և Հարգիտա նահանգի ﬕջև եղբայրացման հուշագիր: ստորագրման արարողությանը մասնակցելու նպատակով Հարգիտա էր ժամանել Լոռու մարզի պատվիրակությունը՝ մարզպետ Արթուր նալբանդյանի գլխավորությամբ: Երկկողմ հուշագիրը սկիզբ է դնում երկու տարածքային ﬕավորների հանրային հաստատությունների, ոչ կառավարական կազմակերպությունների և ձեռնարկատիրականﬕություններիﬕջև փոխշահավետ համագործակցության՝ մշակույթի, տնտեսության, կրթության, սոցիալական, սպորտի և զբոսաշրջության ոլորտներում: ողջույնի խոսքերով հանդես եկան նահանգապետ Բորբոյ Չաբան և մարզպետ Արթուր նալբանդյանը: իր խոսքում մարզպետ նալբանդյանը

14

09-10/2017

վստահություն հայտնեց, որ ջանք չի խնայի պայմանագիրը քայլ առ քայլ իրագործելու նպատակով, ինչի համար առկա են հուսալի նախադրյալներ, առաջին հերթին` Գեորգենի հայ համայնքի պատրաստակամությունը և ներգրավվածությունը ծրագրին: ներկաներին ուղղված իր խոսքում ռուﬕնիայում ՀՀ դեսպան Համլետ Գասպարյանը կարևորեց հայ-ռուﬕնական ապակենտրոնացվածհամագործակցությունը՝ որպես դրա վկայություն բերելով 2012թ. ի վեր տասնյակ քաղաքների և մարզերի ﬕջև հաստատված համագործակցության ընդարձակ ցանցը: տեղեկանք. Հարգիտանկենտրոնականռուﬕնիայիհունգարաբընակ նահանգ է, բնակչության մոտ 84% էթնիկ հունգարներն են: Հայերը պատմական տրանսիլվանիայի այս մասում հաստատվել են 17-րդ դարի առաջին կեսին` տեղափոխվելով

Մոլդովայից: նրանք նպաստել են տեղի առևտրի և արհեստների զարգացմանը, առևտրական քաղաքների հիﬓմանը, որոնց թվում է Գեորգենը` պատմական ջուրջովը: Ավստրիական արքունիքի պահանջով, որի կազﬕ ﬔջ ժամանակին մտնում էր տրանսիլվանիան, 18-րդ դարում հայերն ընդունում են կաթոլիկություն, իսկ ապրելով հունգարական ﬕջավայրում` ժամանակի ընթացքում դառնումհունգարախոս: Գեորգենում այսօր ապրում են մոտ 2000 հայերի շառավիղներ: տրանսիլվանիայի կաթոլիկ հայ համայնքի մյուս կարևոր կենտրոններն են Գեռլան` պատմական Արﬔնոպոլիսը (Կլուժի նահանգ) և դումբրավենը` Եղիսաբեթոպոլիսը (սիբիուի նահանգ):

ԱրՄԵնպրԵս

ՀԱյԱստԱն-ռուՄինիԱ ԲԱրԵԿԱՄԱԿԱն խՄԲի ԱնդԱՄնԵրը ՀյուրընԿԱԼԵԼ Են ռուՄինիԱյի ՀԱյ խորՀրդԱրԱնԱԿԱննԵրին

Հ

այ Ազգային ժողովի Հայաստան-ռումինիա բարեկամական խմբի ղեկավար վահրամ Բաղդասարյանը սեպտեմբերի 19-ին հանդիպել է ռումինիայի խորհրդարանում Հայաստանի հետ բարեկամության խմբի նախագահ, ռումինիայի Հայոց միության նախագահ վարուժան ոսկանյանի եւ բարեկամության խմբի անդամ պատգամավոր Էդուարդ սիմիոնի հետ, որոնք Հայաստանում էին գտնվում Հայաստան-սփյուռք 6-րդ կոնֆերանսին մասնակցելու նպատակով: Հանդիպմանը մասնակցում էին Հայաստան-ռումինիա բարեկամական խմբի անդամներ սամվել Ֆարմանյանն ու ռուզաննա Մուրադյանը, ինչպես նաեւ պատգամավոր Գագիկ Մելիքյանը: Հանդիպմանը ներկա էր նաեւ ռՀՄ փոխնախագահ Զարեհ նազարյանը: վահրամ Բաղդասարյանը բարձր է գնահատել հայ-ռումի-

նական քաղաքական հարաբերությունները` կարեւորելով փոխշահավետ կապերի զարգացումը բոլոր բնագավառներում, այդ գործում հատուկ դեր վերապահելով Եվրոպայի ամենահին հայ համայնքներից մեկին՝ ռումինիայի հայ համայնքին: նա ընդգծել է միջխորհըրդարանական հարաբերությունների կարեւորությունը, որն

իր հերթին կնպաստի այլ ոլորտների զարգացմանը: ռումինիայի խորհրդարանում Հայաստանի հետ բարեկամության խմբի նախագահ, ռումինիայի Հայոց միության նախագահ վարուժան ոսկանյանը, շնորհակալություն հայտնելով հանդիպման համար, նշել է, որ ռումինիայի իշխանությունները գնահատում են հայ համայնքի դերն ու նշանակությունը՝ ընձեռելով նրան գործունեության լավագույն պայմաններ: վարուժան ոսկանյանը մասնավորապես տեղեկացրել է այն ջանքերի մասին, որոնք ռումինիայի հայ համայնքը գործադրում է իր պատմամշակութային հարուստ ժառանգության, հայոց լեզվի, հոգեւոր եւ մշակութային ավանդույթների պահպանման ուղղությամբ: Զրուցակիցները քննարկել են խորհրդարանական ձեւաչափով հետագա համագործակցության հարցեր: 09-10/2017

15

ՀրԱԶդԱն ՔԱղԱՔի պԱտվիրԱԿուԹյունը ԱյցԵԼԵց ԲԱԿըու

Հ

ոկտեմբերի 24-ին ռումինիայի Բակըու քաղաքի քա ղաքապետարանում ստորագրվեց բարեկամության պակտ Հրազդանի եւ Բակըուի միջեւ, որը նախատեսում է երկու քաղաքային համայնքների միջև բազմակողմանի կապերի հաստատում, համագործակցություն համատեղ հետաքրքրություն ներկայացնող ոլորտներում` տեղական ինքնակառավարում, արվեստ, մշակույթ, կրթություն, շրջակա միջավայր, ոչ կառավարական կազմակերպություններ, տնտեսական հարաբերություններ, առողջապահություն, սպորտ, տեղական ավանդույթներ և տուրիզմ: ռումինական կողմից բարեկամության պակտն ստորագրեց Բակըուի քաղաքապետ Կոսմին նեկուլան, հայկական կողմից` Հրազդանի համայնքապետի տեղակալ սամվել Գրիգորյանը: ստորագրման արարողությանը ներկա էին ռումինիայում Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանը, ինչպես նաեւ Բակըուի քաղաքապետարանի խորհրդական դոկտոր, պրո-

16

09-10/2017

ֆեսորԳաբրիել ստանը/Gabriel խույժ հայ համայնքի: Եւ զարStan եւ ռումինիայի Հայոց միու- մանալի չէ, նշեց քաղաքապետը, թյան Բակըուի մասնաճյուղի որ դեռեւս հոկտեմբերի 10-ին նախագահ վասիլե Հակոբը/Va- Բակըուի ավագանու նիստում sile Agop: քաղաքային խորհուրդը միա«Բակըուն միացավ ռումինաձայն հավանություն էր տվել կան այն տասը քաղաքներին Հրազդան եւ Բակըու քաղաքնեեւ երեք նահանգներին, որոնք 2012թ. ի վեր եղբայրական կա- րի միջև բարեկամության դաշպեր են հաստատել Հայաստա- նագրի ստորագրմանը: Այնուհետեւ հայկական պատնի քաղաքների եւ մարզերի հետ: Համագործակցության այդ լայն վիրակությունն այցելեց Բացանցը հնարավորություն է տա- կըուի «Միրչա Կանչիկով» ցուցալիս ռումինիայում իրականաց- հանդեսների և գործարար կենտնել զանազան ծրագրեր, որոնք րոն, «յուլիան Անտոնեսկու» պատհատկապես ուղղված են ռումի- մության նահանգային թանգանահայ համայնքի հոգեւոր-մշա- րան, Բակըուի «ջորջե Բակոկութային հարուստ ավանդույթվիա» և «վասիլե Ալեքսանդրի» ների պահպանմանը եւ հահամալսարաններ, «պրեչիստա» րատեւմանը, ռումինական կյանքի մեջ նրանց լիակատար ներ- եկեղեցական և հնագիտական գրավմանը», իր ողջույնի խոս- համալիր, ինչպես նաեւ ռուքի մեջ նշեց դեսպան Գասպար- մինիայի Հայոց Միության Բակըուի մասնաճյուղի գրասենյակ: յանը: իր հերթին քաղաքապետ Կոս- նախատեսվում են նաեւ Հրազմին նեկուլան/Cosmin Necula դանի պատվիրակության ուղեւոբարձր գնահատեց Բակըու նա- րություններ դիլիջանի եւ վայքի հանգի եւ քաղաքի զարգացման հետ եղբայրացած ռոման եւ մեջ հայերի պատմական կա- Թըրգու Օկնա քաղաքների, ինչրեւոր ներդրումը, որը շարունակպես նաեւ հինավուրց մայրավում է նաեւ այսօր ի դեմս աշքաղաք յաշի հայկական վայրեր: Հրազդանի հետ եղբայրացման ակտը լայնորեն լուսաբանվեց Բակըուի տեղական մամուլում, որտեղ զետեղվել էին տեղեկություններ Հրազդան եւ Բակըու քաղաքների, Բակըուի հայկական համայնքի եւ այս տարածաշրջանում հայերի մեծ ներդրումի մասին, տպագրվել էին երկու քաղաքները պատկերող լուսանկարներ:

ԱնտիոՔի Եւ ՀԱՄԱյն ԱրԵւԵԼՔի պԱտրիԱրՔը ռուՄինԱՀԱյոց ԹԵՄուՄ

ս

եպտեմբեր 26-ին, Ալեքսանդրիոն հիմնադրամի հրավերով ռումինիա է ժամանում Անտիոքի և Համայն Արևելքի պատրիարք նորին սրբություն Մոր իգնատիուս Եփրեմ Բ-ը, որին Օտոպեն միջազգային օդանավակայանում դիմավորում են ռումինիայի Հայոց Թեմի առաջնորդ գերշ. տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանը և առաջնորդական փոխանորդ արժ. տ. Գրիգոր քահանա Հոլկան: նույն օրը տաթև սրբազանը ներկա է գտնվում նորին սրբություն իգնատիոս Բ պատրիարքի պարգևատրման արարողու-

թյանը: Ալեքսանդրիոն հիմնադըրամի կողմից պատրիարքը պարգևատրվում է «Կոնստանտին Բրընկովեանու» հատուկ մրցանակով: Հայ Առաքելական և Ասորի ուղղափառ Քույր Եկեղեցիներն ունեն միևնույն քրիստոսաբանությունը և սրբազան ավանդությունը, հայրախոսական և ծիսական ժառանգությունը, ընդհանուր սրբեր և այսօր էլ սերտորեն զարգանում են պատմական ակունքներ ունեցող հարաբերությունները այդ երկու Եկեղեցիների միջև: Հոկտեմբերի 1-ին, նորին սրբություն իգնատիոս Բ-ը և

իրեն ուղեկցող եպիսկոպոսաց դասը մասնակցում են ռումինահայոց Թեմի առաջնորդանիստ սրբոց Հրեշտակապետաց Մայր տաճարում մատուցված սրբազան պատարագին: պատարագիչն էր Թեմակալ Առաջնորդ գերշ. տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանը, ով իր խոսքում մեկ անգամ ևս շեշտում է Հայ և Ասորի եկեղեցիների առաքելահաստատ և առեքալահիմն լինելը, այն դարավոր բարեկամությունն ու համագործակցությունը, որ առկա է երկու հնագույն եկեղեցիների միջև: սրբազան հայրը նաև իր մտահոգությունն է հայտնում սի09-10/2017

17

րիայում և Մերձավոր Արևել- մեերեն, այն լեզվով, որով խոքում տիրող պատերազմական սում էր Հիսուս Քրիստոս: ու լարված իրավիճակի համար և աղոթք բարձրացնում առ Աստված խաղաղության համար: պատարագի ավարտից հետո, Հայ Եկեղեցում սրբազան պատարագ է մատուցում նաև իգնատիոս պատրիարքը, ով իր խոսքում շնորհակալություն է հայտնում ն.ս.Օ.տ.տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Հայրապետին, ռումինահայոց Թեմի առաջնորդ գերշ. տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանին եղբայրական ջերմ ընդունելության և երկու եկեղեցիների միջև սերտ հարաբերությունների շարունակականության և համագործակցության համար` հայցելով մեկ ու կես միլիոն հայ նահատակների բարեխոսությունը: նորին սրբություն իգնատիոս Բ պատրիարքի այցը ռումինիա պատմական էր մի քանի առումներով: նախ՝ Ասորի ուղղափառ Եկեղեցու հիմնադրումից ի վեր սա այդ եկեղեցու առաջնորդի առաջին այցն էր ռումինիա, երկրորդ՝ առաջին անգամ ռումինիայի տարածքում մատուցվում է ասորական պատարագ, այն էլ Հայ Եկեղեցվո մեջ՝ արա18

09-10/2017

սրբազան պատարագներին ներկա էին ՀՀ Արտակարգ և լիազոր դեսպան տիար Համլետ Գասպարյանը, ռումինիայի Հայերի Միության նախագահ տիար վարուժան ոսկանյանը, երկու եկեղեցիների հոգևոր դասի ներկայացուցիչներ, հյուրեր, հայ համայնքի անդամներ: պատարագների ավարտից հետո ներկաները մասնակցում են Հայոց Առաջնորդարանի սրահում կազմակերպված հյուրասիրությանը: ռումինիայի Հայոց Թեմի մամլո դիվան

2017

S E P T- O C T

Î

PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA

ANIVERSĂRI UNESCO 2018-2019

n urma recentei Conferinţe Generale UNESCO, au fost alese aniversările pentru anii 20182019. Astfel, aflăm că cea de-a 150-a aniversare a naşterii lui Komitas şi a lui Hovhannes Tumanian a fost inclusă în calendarul sărbătorilor UNESCO pe următorii doi ani. Hotărârea a fost adoptată la cea de-a 39-a sesiune a Conferinţei Generale UNESCO. Comitetul Executiv a aprobat propunerea înaintată de Armenia, cu sprijinul Franţei şi Germaniei, pentru sărbătorirea celor 150 de ani de la naşterea lui Soghomon Soghomonian, cunoscut cu numele de Arhimandrit Komitas, renumit compozitor, etnomuzicolog, cercetător şi cântăreţ armean (1869-1933).

Propunerea de sărbătorire a celor 150 de ani de la naşterea poetului, scriitorului şi traducătorului armean de notorietate internaţională Hovhannes Tumanian (18691923) a fost avansată de Armenia, cu sprijinul Georgiei şi Federaţiei Ruse. Începând din 1998, UNESCO a aprobat 23 de teme pentru sărbătorirea unor importante aniversări propuse de Armenia.

Ultima dată, organizaţia, cu sediul la Geneva, a sărbătorit 350 de ani de la tipărirea primei Biblii în armeană şi 200 de ani de la naşterea marelui pictor armean Hovhannes Aivazovski (1817-1900).

upă cum semnalează „armenpress.am”, Armenia va fi onorată în 2018 la Metropolitan Museum din New York. Începând din 21 septembrie, ziua naţională a Armeniei, celebrul muzeu newyorkez va expune artă armeană cu obiecte datând din sec. IV până în sec. XVII. Elen Evans, specialistă a Bizanţului şi artelor Evului Mediu, a oferit câteva detalii privind această viitoare expoziţie. Ea va prezenta „istoria şi cultura Armeniei din Evul Mediu timpuriu până în sec. XVII, începând cu adoptarea creştinismului, inventarea alfabetului armean de către Mesrop Maştoţ şi aportul său, deopotrivă cu Regatul

Armeniei Ciliciene, numeroase Veneţia şi Fundaţia Calouste Gulmanuscrise şi primele cărţi arme- benkian din Lisabona. neşti tipărite”. Expoziţia va împrumuta piese din colecţiile Muzeului Patriarhiei de la Sf. Ecimiadzin, Institutul de manuscrise rare Matenadaran şi Muzeul de istoriei a Armeniei din Erevan, Biserica Sf. Iacob din Ierusalim, Catolicosatul Marii Case a Ciliciei, mănăstirea Congregaţiei Mekhitariştilor de la San Lazzaro din

D

(M. K.)

Arhimandrit Komitas

Hovhannes Tumanian

ARTA ŞI ISTORIA ARMENIEI LA METROPOLITAN MUSEUM

09-10/2017

19

Manifestări solemne pe insula „San Lazzaro degli Armeni”, cu ocazia împlinirii a 300 de ani de la intrarea în posesie a insulei de către servul lui dumnezeu, abatele Mechitar și a ucenicilor lui

A

u trecut 300 de ani de când abatele Mechitar de Sevasta (1676-1749), sosit la Veneția în 1715, a primit insula „San Lazzaro” de la de la Senatul Republicii Serenissima care, până atunci, a aparținut Ordinului Cerșetorilor.

Imediat după aceea au început lucrările de restaurare a Bisericii și de extindere a Insulei, aflată într-o avansată stare de degradare.

Nu este acum momentul și locul pentru a aminti toate faptele pozitive realizate de slujitorul lui Dumnezeu și discipolii acestuia pentru Armenia, Diaspora, Veneția și Bisericii Catolice. În ciuda faptului că preotul din Sivas a întâmpinat dificultăți, motiv pentru care a trebuit să fugă de la Modon, pământul Peloponezului sau a Moreii, care a căzut în mâna turcilor care au sustras-o Republicii Veneția, a avut de la Providență în care el credea cu tărie, râvna și curajul pentru a crea o congregație, care continuă și azi pe de o parte 20

09-10/2017

tradiția benedictină, pe de alta aceea a celei mai bune tradiții monastice armene și creștine orientale, în general. „Pom al vieții, plantat în Eden, Sfânta Fecioară, / care ai răsărit floarea, născută de Tatăl, /și ai dat pe Fiul în timp, ca fruct oamenilor /care gustând trupul au devenit nemuritori cu speranța, pentru aceasta te binecuvântăm în ziua nașterii tale.

Acest tropar, atribuit lui Vartan Vartapet Patmič Arewelc’i zis și „Mez“ („Mare”), din secolul al XIII-lea, s-a cântat în Biserică.

Este cunoscut marele devotament al Servului lui Dumnezeu, Mechitar față de Maica lui Dumnezeu, dragoste care l-a condus și la Loreto, în 1718. Exista o tradiție cu rădăcini teologice profunde, bazată în principal pe Sinodul de la Efes, care o saluta pe Fecioara ca „Theotokos”, Maica lui Dumnezeu.

În data de 8 septembrie 1717 abatele s-a stabilit pe insulă. În această dată Biserica Armeană, precum cea latină și bizantină, maronită, siro-antiohiană, sărbătorește Nașterea Mariei. Această zi, în calendarul bizantin – care-și începe anul liturgic la 1 septembrie – este prima mare sărbătoare dedicată Mariei, aceea care în tradiția populară se numește „Sfânta Mărie Mică”. O altă mare sărbătoare dedicată Mariei, Adormirea Maicii Domnului sau „Sfântă Maria Mare”, încheie anul liturgic bizantin. În ritul armean există două sărbători dedicate Maicii Domnului, care coincid cu cea din calendarele latine, bizantine și antiohiene și cad în aceleași zile: 8 septembrie și 21 noiembrie. Poate să ne facă să reflectăm că tocmai în această zi abatele s-a instalat pe mica insulă din Marea Adriatică, care a devenit cu trecerea timpului, un fragment din depărtata Armenie.

Pe data de 8 septembrie festivitățile au început cu Sfânta Liturghie prezidată de Vartaped Seropè Jamourlian, prin prezența Excelenței Sale Mons. Boghos Levon Zekiyan, delegat papal pentru Congregația Mekhitaristă și Arhiepiscop de Istanbul al armenilor catolici, ai părinților și a multor invitați. În ziua următoare, la Colegiul armean „Moorat-Raphael” la Carmini a fost proiectat filmul realizat sub conducerea lui Hakob Papazyan despre Abatele Mechitar. La ora 18:30 a fost celebrată Vecernia solemnă în ritul armean, în prezența Excelenței Sale Mons.

Francesco Moraglia, Patriarhul Veneției.

Duminică, 10 septembrie, a fost celebrată Liturghia solemnă în Biserica „San Lazzaro” de către Î.P.S. Mons. Boghos Levon Zekiyan, în prezența părinților, a Excelenței Sale Mons. Yeznik Petrosyan, reprezentantul Sanctității Sale Catolicosul Patriarh Karekin de Etchmiadzin al Bisericii Apostolice Armene.

A fost citită Epistola Sfântului Apostol Pavel către Galateni (3,24 39), în timp ce Sfânta Evanghelie proclamată a fost luată de la Luca (1,39-56), care descrie vizita Mariei la Sf. Elisabeta. Corul părinților mekhitarisți, cărora s-au unit alți cântăreți și soliști, a animat Sfânta Liturghie, împreună cu maestrul Aram Ipekdjian care a redat câteva melodii la duduk.

Am avut bucuria de a-l avea printre noi pe Excelența Sa Ambasadorul Armeniei la Vatican dr. Michael Minasyan, ambasadoarea la Quirinale (Italia) Victoria Baghdasarian și ministrul responsabil cu diaspora doamna Hranuș Hakobian.

Numeroși au fost credincioșii armeni, italieni-armeni și italieni prezenți la „San Lazzaro”. În timpul prânzului convivial, au luat cuvântul, în afara Excelenței Sale Mons. Boghos Levon Zekiyan, Excelența Sa Yeznik Petrosyan, ambasadorul pe lângă Sfântul Scaun, și cel de lângă statul italian. Doamna ministru a citit o scrisoare emoționantă din partea Președintelui Republicii armene și a dăruit o icoană cu Nașterea Domnului nostru Isus Hristos.

S-a vorbit, chiar dacă pe scurt despre edițiile Sfintelor Scripturi, pe bună dreptate numită în armeană: „suflare divină”, pentru a sublinia inspirația Scripturii.

S-a menționat și faptul că Sfântul Părinte l-a proclamat pe Sf. Gregorio din Narek, celebrul mistic

armean, «Doctor al Bisericii Univer- pard Edesse“, condus de Justine Rasale». paccioli în Biserica “San LazzaLa sfârșit, dr. Alberto Peratoner a ro”. prezentat expoziția documentar-istorică despre înființarea și istoria giuseppe Munarini abației, oprindu-se în fața panouriCorespondent „Ararat” – lor cu claritate și competență știinPadova-Veneto- Italia țifică.

A urmat un concert de muzică saMulţumesc Pr. Vardapet P. cră și populară al ansamblului „GasHamazasp Kechichian care

09-10/2017

21

Sărbătoarea MAdAgh-ului la armenii din Constanța

M

ADAGH-ul (Jertfa sau Pomana) este unul din cele mai vechi obiceiuri ale armenilor, ce cândva – în timpuri imemoriale – consta în aducerea de jertfe zeilor, spre a-i cinsti și a le câștiga bunăvoința. Această rânduială precreștină a fost păstrată însă și după creștinarea poporului armean, care – după cum se știe – a adoptat în mod oficial religia creștină, devenind primul stat creștin din lume (anul 301 d.C.). Intrată în tradiție prin repetarea an de an, din străvechime, sărbătoarea Madagh- ului a fost consacrată drept o nescrisă lege strămoșească, una dintre caracteristicile specifice ale colectivității armene, oriunde s-ar afla. Semnificația sa, însă a fost modificată, sărbătoarea nemaiconstând în aducerea ofrandei unor zei legendari, ci a dobândit noi sensuri profund 22

9-10/2016

umaniste: Jertfa care se pregătește și se împarte întru dobândirea grației divine pentru toți cei suferinzi, vârstnici și nevoiași, este destinată să procure tihnă și împăcare, pace și seninătate în sufletele tuturor credincioșilor.

Duminică, 15 octombrie a.c. o mare mulțime de armeni – și nu doar din Constanța, ci și din alte orașe (București, Pitești, Bacău, Roman, Brăila) – a fost prezentă în biserica „Sfânta Maria” din Constanța, așteptând cu nerăbdare începerea Sfintei Liturghii.

Serviciul divin a fost oficiat de către Î.P.S.S. episcop Datev Agopian, Întâi Stătătorul Bisericii Armene din România, împreună cu părintele paroh al bisericii Armene din Constanța, pr. Oshakan Khachatryan, secondați de dascălii Artur Boranian și Karen Bulutian.

Au fost prezenți domnii Varujan Vosganian, președintele Uniunii Armenilor din România, Așot Melconian, directorul Muzeului de Istorie din Erevan, regizorul Florin Kevorkian, invitați din Franța.

Predica Î.P.S.S. s-a centrat pe importanța misiunii apostolice a Sfântului Pavel, care și-a asumat datoria de a statornici creștinismul în lume, el fiind primul care a înțeles că învățătura lui Hristos nu este doar pentru comunitatea iudaică unde a predicat Acesta, ci pentru întreaga lume. Părintele episcop a subliniat faptul că apostolul Pavel a dus fără încetare un „război bun ”, având și paternitatea acestei sintagme de „război bun”, care nu se mai folosește în alte

contexte. „Creștinismul este un război bun, o luptă neînfricată; nu este pentru lași și fricoși” a continuat domnia sa. „Dreptatea și Adevărul nu trebuie să fie căutate fără luptă.

Creștinismul este pentru cei viteji.”

L-a evocat apoi din nou pe apostolul Pavel, care spunea: „Eu miam făcut datoria, mi-am împlinit apostolatul”, predicând egalitatea tuturor oamenilor („Înaintea lui Dumnezeu toți sunt egali”) și primatul credinței în fața științei. Am aflat astfel că fiecare om , toți și cei care au primit un har (un dar, un talent) sunt obligați să-și exercite neobosiți, nelenevoși acel har, căci fiecare are apostolatul său; trebuie doar să și-l cunoască și să și-l asume. O a treia învățătură importantă de la apostolul Pavel este că încrederea noastră în Domnul, credința noastră, trebuie să fie trainică, temeinică, nu superficială („Omul nu trebuie să fie schimbător, căci Dumnezeu nu este schimbător”), iar viața noastră să fie o luptă continuă pentru triumful Binelui și al

Adevărului. Pe patul de moarte, apostolul încă propovăduia că nu trebuie să ne speriem de moarte, ci să ne bucurăm de apropierea întâlnirii cu Domnul. „Doamne, acum sunt pregătit să-mi pun sufletul în mâinile Tale” a spus el. Părintele episcop a continuat cu îndemnul de a ne bucura de fiecare zi de viață, spunând dimineața la deșteptare: „Slavă Ție Doamne, că am deschis ochii și în această dimineață!” și mulțumind astfel lui Dumnezeu să ne începem lupta noastră dreaptă, războiul nostru bun, căci poporul nostru a fost un popor care s-a jertfit, care a fost martirizat, care a fost tâlhărit de multe, doar Crucea nu ne-a putut fi luată. „Ne-a ars casa? a continuat Sfinția Sa – am construit o biserică; Ne-am pierdut familia? Am construit o biserică; Am trăit o nefericire? Am construit o biserică”. Acesta a fost răspunsul nostru la toate. Pământul Armeniei este împânzit de mânăstiri și biserici, iar armenii, oriunde s-au dus, au avut aceeași prioritate. Așa

9-10/2016

23

se face că avem în România două mânăstiri și o mulțime de biserici și capele în cimitirele armenești.”

A fost cu adevărat o predică impresionantă. Mulțimea asculta tăcută, cuprinsă de evlavie.

După încheierea slujbei și rostirea predicii, credincioșii au coborât în curtea bisericii, unde au fost sfințite pachetele cu Madagh, care s-au împărțit apoi celor de față.

Aceste pachete – peste 250 – (realizate cu contribuția financiară a tuturor enoriașilor constănțeni, dar și cu o generoasă ofertă din partea credincioșilor din București) au fost rodul muncii întregii zile de sămbătă a unei echipe numeroase care a hărnicit întru bucuria noastră; din ea au făcut parte: Hasmic Ananian, Siranuș Olariu, Vartanuș Avachian, Areknaz Tatosian, Victoria Țuchel, Adriana Vasile, Angela Terzian, Magda Sarchizian, Sandu Olariu, Agop Kevorkian, George Alexandrian, Emilian Vasile, Artur Boranian. O mențiune specială pentru familia Arsen și Tacui Sarchizian, care, ca de obicei, a oferit și în acest an, pâinea (lipiile).

24

09-10/2017

După ce părintele Oshakan Khachatryan a sfințit sarea – materie simbolică, binecuvântată – voluntarii s-au apucat de treabă. Echipa a fost vizitată de reporteri, colaboratori ai televiziunii române (TVR 1).

Au dat interviuri: părintele Oshakan, care a vorbit despre semnificația sărbătorii de Madagh, așteptată cu mare bucurie de către toți armenii, sărbătoare ce constituie, alături de celelalte moșteniri și cutume, un liant ce contribuie la coeziunea și consolidarea comunității armene din România; Anaid Tavitian, care a făcut un scurt istoric al comunității armene din Dobrogea, insistând asupra contribuției acesteia la dezvoltarea și înfrumusețarea arhitectonică a orașului; a efectuat, de asemenea, un tur virtual al caselor celor mai importante construite de armeni, cele mai multe, azi, de patrimoniu: edificiile familiilor Bohcealian, Damadian, Manisalian (palatul Manisalian, actualmente, demolat), Casa cu Lei, etc.; Hasmic Ananian, care a explicat reporterilor „procesul tehnologic” al preparării Madaghului, Azadui Benlian, care a informat despre școa-

la armeană de duminică (azi, în mod excepțional, de sămbătă... ).

Cu pachetele în mâini, toți s-au îndreptat către restaurantul IBIS, din apropiere, pentru agapa de întâlnire, dar și de rămas bun, organizată de către Comitetul filialei constănțene a UAR, prin grija personală a președintelui sucursalei, dr. Liviu Merdinian, apreciat și intervievat chiar în local. Domnia sa a vorbit despre acțiunile interesante pe care le desfășoară comunitatea armeană din Constanța, despre entuziasmul tot mai pronunțat al membrilor comunității de a se împlica în activități, despre foarte buna comunicare și conlucrarea cu celelalte comunități constănțene, Dobrogea fiind cunoscută și meritându-și numele de „mozaic interetnic.”

Cele 25 de pachete (carne, pilaf, lipie) care au prisosit, au luat destinația Cantinei de Ajutor Social din Piața Griviței, distribuite a doua zi de către părintele paroh Oshakan Khachatryan.

Arșaluis gurău Foto: Areknaz Tatosian

manga-badanegan

Մէկ կտորն ալ ճնճղուկին

Ա

ռտուան կողմ մեծմայրիկը մտաւ խոհանոց, որպէսզի ընտանիքի համար նախաճաշ պատրաստէ։ սառնարանը գրեթէ պարապ էր,տոպրակներու մէջ ալ շատ քիչ մթերք մնացած էր։ – Եկուր քիչ մը ցորենով շիլա եփեմ, շիլան կը կշտացնէ,մտածեց մեծմայրիկը և գործի անցաւ։ Երբ երեխաները արթընցան՝շիլան պատրաստ էր, թեյնիկն ալ ուրախ կը սուլեր։ Մեծմայրիկը երեք թոռնիկներուն շիլա լեցուց և անոնց քով, անձեռոցիկներու վրայ դրաւ մէկ-մէկ կտոր հաց։ դուն չե՞ս նախաճաշեր մեծմայրիկ,- հարցուց Մհերը՝ դեռ ձեռք չի տալով իր դգալին։ ի հարկէ կը նախաճաշեմ,թոռնիկին ուշադրութենէն զգացուած՝ ըսաւ մեծմայրիկը եւ իրեն համար շիլա լեցուց, թեեւ ուտել չէր ուզեր։ Հացամանին մէջ կտոր մը հաց մնացած էր։ Մեծմայրիկ,- ըսաւ ամենէնպզտիկ թոռնիկը՝ վահիկը,ինծի կտոր մըն ալ հաց կու տա՞ս...

Կը կարծեմ քու հացդ քեզի կը բաւէ,-ըսաւ մեծմայրիկը, շատակերութիւնը լաւ բան չէ։ իսկ որու՞ համար է ատ մէկ կտորը,- կը համառէր վահիկը։ որքա՜ն շատ կը սիրես ուտել,- ժպտաց մեծմայրը,- լսեցէք խնդրեմ՝ ի՞նչ ձայներ կը լսէք դուրսէն։ Երեխաները պահ մը լարուած ականջ դրին։ դուրսէն միայն ճնճղուկներու ձայնը կը լսուի,- ըսաւ վահիկը։ Լսեցէք խնդրեմ անոնք ի՞նչ կ’ ըսեն,- խորամանկօրէն աչքերը կկոցեց մեծմայրը։ Մեծմայրիկ,- ըսաւ Աստղիկը,- ես հասկցայ անոնք ալ

կ’ ուզեն նախաճաշել, բայց ուտելիք չունին... վահիկ, ճնճղուկներն ալ կուզեն, որ դուն կերակրես անոնց։ Ես կտոր մը հաց կը փշրեմ պնակի մը մէջ, իսկ դուն կը տանիս պատշգամբ ու կը տարածես անոնց առջև։վահիկը ոգեւորուած կէս ձգեց իր նախաճաշը եւ վեր ելաւ աթոռէն։ Երեխաները իրենց արարքէն գոհ, ախորժակով կը նախաճաշէին եւ կը լսէին պատշգամբին մէջ նախաճաշող ճնճղուկներու շնորհակալական ճըտճըտոցը...

«Գիրքը կիմանա» Գեղեցիկ Մովսիսեան

09-10/2017

25

ՊԱՔԸՈՒ

ՀԱՎԱՍԱՐԱԿՇՌՈՒԹՅԱՆ, ՆԵՐԴԱՇՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԵՒ ՆՐԲԱՃԱՇԱԿՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ «ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ԹԱՏՐՈՆԻ ԵՒ ՇԱՐԺԱՆԿԱՐԻ ՓԱՌԱՏՈՆԻՆ

Մ

ոլտովայի կեդրոնը գեղեցիկ և ժամանակակից քաղաք մըն է պաքըուն, որ աշնան սկիզբին հյուրընկալեց նրբագեղ, ծավալուն և տպավորիչ ձեռնարկ մը։ ըլլալով 5-րդ թողարկումը, փառատոնը աչքի ինկավ իր հարուստ մշակութային առաջարկներով՝ ոնենալով ինքնության հատուկ չափեր։ Այս միջոցառման խայտաբըղետ ծրագիրը կներկայացներ հայ համայնքի արժեքները, անոր ունեցած արմատները։ Երիտասարդ սկսնակ արտիստներ, բայց և այնպիսի արտիստներ ինչպես Քորինա Քիրիաքը և ռաֆայել Քոզմին-պլեյան, որ ցուցադրեցին հրաշալի արտիստական պահեր։ Մեծաթիվ հանդիսատեսները խանդավառությամբ և մեծ հետաքրքրությամբ կհետևեին մենահամերգները, «տեղըդկեցիրյան» և «Բաց ծովին 26

09-10/2017

մեջ» թատերական ներկայացումները, հայ պարային համույթներու ելույթները, գեղարվեստական և փաստագրական շարժանկարներ։ իրենց կարգին միջոցառման շրջանակեն ներս կարևոր տեղ կգրավեին վայելչագրական ցուցադրատախտակները և գիրքերը։ Եւ այսպես 2013թ.-են ասդին բոլոր ծրագիրները շատ ավելի հրապուրիչ ու ավելի գաղթակղիչ դարձան, որն ալ նպաստեց փառատոնին ընդարձակմանը։ Միջոցառման կազմակերպումը և դրամական ծախսերը համատեղ գործակցությամբ հոգաց ռՀՄ-ը և պաքըուի քաղաքապետարանը։ Հանդիսատեսներու արտակարգ ոգևորությունը մշտապես կքաջալերե միջոցառման կազմակերպիչները։ Այս փառատոնի հաջողության և մասնակիցներու ներդրած ջանքերու մասին զրուցե-

ցի հայկական ավանդական պարերու համույթի պարուսույց Բելլա Մարտիկյանին հետ։ – 2017թ.-ին ստեղծեցիք «Փոքր վարդավառ»-ը։ ինչպե՞ս աշխատեցաք փոքրիկներուն հետ։ – Շատ լավ կհամագործակցինք, որովհետև հրաշալի երեխաներ են, տաղանդավոր, շատ շուտ կսորվին։ Կզգամ, որ անոնք սիրով կպարեն և նույնիսկ կուզեն իրենք իրենց գերազանցել։ – Եւ տարազները շատ գեղեցիկ են։ Կատարված են մասնավոր պաքըուի Փառատոնին համա՞ր։ – տարազներուն մեջ նորերն ալ կան ճիշտ այս միջոցառման համար։ որոշ պարերու համար գործածեցի և «վադավառեն» մնացած տարազներ։ – 2000թ.-են հետո առաջին տարազները կարված էին սիմոնա Գազազյանին կողմե՝

շնորհիվ Հակոբ Գըրմըզյանի դրամական նվիրատվության։ Մշտապես կուզեի նոր և տարբեր տարազներ ունենանք, որպեսզի այս միջոցով ալ հանդիսատեսին ուշադրությունը գրավենք։ Միշտ ալ մտածած եմ տարազները հարմար ըլլան և աչքի զարնեն, շողշողան։ – Մասնավոր պաքըուի փառատոնին համար ի՞նչ պար պատրաստած եք։ – Աղջիկներու պար, որ կկոչվի «տավիղ» թարգմանաբար „harpă” «Քոչարի», նոր ժամանակակից տարբերակը «Փափուրի», «Կարնո Քոչարի» և «Ծաղկաձորի»։ ներշնչված եմ Գագիկ Գինոսյանեն, որ վերջերս ռումանիա կգտնվեր «Կարին» իր համույթով` մասնակցելու Հայկական փողոցի Փառատոնին։ Ան այժմ ամբողջ աշխարհին մեջ հայտնի է իր պարային ելույթներով։ Բոլորս կրնանք սորվիլ անկե։Ես բարեբախտությունը ունեցա Հայաստանին մեջ ճիշտ այս վարպետ պարուսույցեն սորվիլ։ «վարդավառ» համույթը ստեղծած եմ ուլնիա պըլընարուին նախաձեռնությամբ,ան ռՀՄ կիրակնօրյա դպրոցին մեջ հայերեն կդասավանդեր։ Ես կուզեի ռումանացի երեխաներուն ալ մեր պարերը սորվեցնել՝ տեսնելով անոնց խանդավառությունը փառատոնի օրերուն։ Կջանամ յուրաքանչյուր միջոցառման հանդիսատեսին առջև ներկայանալ նորությունով մը։ պարուսույցը պետք է և լավ հոգեբան ըլլա, միշտ քաջալերե համույթին անդամները, բայց և այնպես ընե, որ հանդիսատեսներն ալ յուրաքանչյուր պարեն քանի մը քայլ գիտնան։ Աղջիկս ու թոռնուհիս ալ հաճույքով կպարեն։ Այստեղ՝ պաքըուին մեջ, մեզ շատ լավ զգացինք և մեզ երկար ծափահարեցին։

ՀԱՅԵՐՈՒ ՆՎԵՐԸ «ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՓԱՌԱՏՈՆԻՆ

պ

աքըուի «Եռագույն Հրապարակ»-ը, երեք օր անընդմեջ (1-3 սեպտեմբեր) հազարավոր պաքըուցիներու ներկայությամբ տեղի ունեցավ «Հայաստան» հայկական թատրոնի և շարժանկարի փառատոնը, ըլլալով ձեռնարկին 5-րդ թողարկումը։ Բոլոր ձեռնարկները պաքըուի նախագիծի մաս կկազմեին ըլլալով «Գունավորե քու սերունդդ» ռումանիո երիտասարդության մայրաքաղաքը, ուր հայ էթնիկ փոքրամասնության մշակութային ավանդույթները ներկայացված էին շատ գրավիչ ձևով, ժամանակակից, միասնական ստեղծելով նոր մշակութային հասկացություն մը, որուն վիճակված էր նոր կամուրջներ բանալու՝ համագործակցության և միասնականության, հայ փոքրամասնության և մեծամասնություն կազմող հանրության միջև։ Մշակույթի տան դիմացի փոքրիկ հրապարակը տեղադրած էին հայ մշակույթը ներկայացնող ցուցադրատախտակներ, հրավիրվածները ըլլալով տարբեր քաղաքներու մեջ ապրող ստեղծագործ հայեր և արվեստի մարդիկ ինչպես տումպրըվենեն, Գոնսթանցայեն, Քլուժեն, պայա-Մարեեն, պոթոշանեն, պուքրեշեն, Փիթեշթեն և ռոմանեն։ նույն այս տարածքին վրա կազմակերպված էր նաև լուսանըկարներու ցուցահանդեսներ՝ Հայաստանի տարբեր պատմական վայրերու արտակարգ պատկերներով, «Արարատ» Հրատարակչության մեջ տպագրված գիրքերու ցուցադրություններ, ամբողջ աշխարհին մեջ անվանի հայ մշակույթի գործիչներու լուՇնորհակալություն սանկարներ իրենց բացատրուԱնտրեա պարպու թյուններով։

«Մենք մտածեցինք, պաքըուցիներուն երեք օրերու ընթացքին ներկայացնել թատրոն, շարժանկար և հաղորդել անոնց տոնական տրամադրություն։ Հրավիրեցինք ռումանիո մեջ ճանչցված արտիստներ և երաժշտական խումբեր, որոնց կրնաք հետևիլ այս երեք օրերու ընթացքին։ Առաջին անգամ ըլլալով մեր փառատոնին մեջ ընդգրկած ենք «վարդավառ»-ի ավանդական տոնը՝ շատ սիրված մանավանդ երիտասարդության կողմե, ճանչցըված „ջրամարտ” (ջրոցի) անունով։ Կմաղթեմ այս օրերուն մեզ հետ ըլլալ, որպեսզի ուրախանանք միասին»-ըսավ ռՀՄ-ի պաքըուի մասնաճյուղի նախագահ վասիլե Ակոբը։ յուրաքանչյուր երեկո կներկայացվեին թատերական ներկայացումներ, լիամեթրաժ ու կարճամեթրաժ շարժանկարներ և ասոնց մեջ «խոստում»-ը ըլլալով 20-րդ դարու հայերու ցեղասպանության մասին ժապավեն մը, որ շատ հուզեց ներկաները։ 09-10/2017

deșteptarea.ro 27

ՊԱՔԸՈՒ

«ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ԹԱՏՐՈՆԻ ԵՒ ՇԱՐԺԱՆԿԱՐԻ ՓԱՌԱՏՈՆ (5-րդ թողարկում)

28

09-10/2017

09-10/2017

29