Nor Ghiank Septembrie

? Y U M A N I Y H A O Y } M I Y U TO A N E R G L E Z V O A N A M S A C I R

DARI 60 TIV 9 (1957) S E B D E M P E R 2((9

S I C I > YA R A

Haoer; +tnig Wyqramasnyutiunneryu Mi`azcaoin Wa/adynin

>

<MPACRAGAN

yudyv pylyrs aganades bidi ;llanq hamaon haoyutoan; veraperyk badmagan iraxar'yutoan m;^ Haoasdani yu Tyurqiy mi`& xivanacidagan haraperyutoyunneryu hasdadman & erggykm haraperyutoyunneryu zarca]man masin Ar'anacryutoyunneryu sdyracryum;$ Zyuoc wasdatyukter; pyrpyqe]in grqer; & gsba/nan haoyutoan ergyu hadva\neryu* Haoasdani yu Swoyu/qi yry. masi mi`& ,yr vih m; panal$ Min[& 1991 tvagan;* Haoasdani anga,a]man darin# Swoyu/q; liyvin ha.dva\ [=r haoreniqi ,yrh;rxaona]man hed$ Haoasdani anga,a]yum; & jykyvrxavaryutoan hasdadyum; zcaliyren irar mer'e]yu] haoyutoan haoasdanoan yu swoyu/qoan hadva\ner;$ Sagaon nyranga, Haoasdani Hanrabedyutoyun; sdibva\ ekav grel Le/naoin Karapaki baderazmi \anr hed&anqner;# nera/oal tyurq-ad;rbe0anagan .r`awagyum;$ Aox bad0a/yv# Tyurqiy hed erg,ysyutoan na,a'e/nyum; me\ hamar'agyutoyun bahan`e] Erevani kegavarneryu gykme# yrynq qa` cidein# te ]ekasbanyutoan verabryknere gazmva\ Swoyu/q; .ad zcaoyun = Angaraoi hed ha.de]man temaoin$ Adyr hamar# ver`in .r`anin Ar'anacryutoyunneryu .yur` \aca\ ,ysag]yutoyunner;* 'e/ndyu en# te [= aox wasdatyukter; haoyutoan hamar# haoyutoyun; pajne]in ergyu hagaxir & anzi`yum maseryu$ In[&=# meg pan sagaon hsdag =^ aos@r Haoasdan; & haoyutoyun; gcdnvin .r`axar'aoin bahi m; a/a`$ Yman] hamar aox Ar'anacryutoyunner; gnergaoa]nen nyr xara.r`ani m; sgizp; & haoa]q xebi abaca# min[ yuri.neryun hamar y[ aol in[ en# ete y[ Tyurqiy a/`& anverabah gabidyuloa]ia & Hao Xadi xava0anyum$ Jamanag; & badmyutoyun; bidi ]yuo] da# te yv =r 0i.x$

2

9/2009

PYVANXAGYUTOYUN Hao lezyun eu Venedig; =` 5 HI>ADAGI DYURQ* H?{AGAVYR BARITYN XAVIT _HANESOANIN =` 8 manga-badanegan

=` 15

Supliment limba rom`n[

Protocol privind stabilirea relaţiilor diplomatice între Republica Armenia şi p. 9 Republica Turcia Ziua Naţională a Republicii Armenia p. 10 sărbătorită la Bucureşti p. 11 Un pas către pace, dacă… p. 12 In memoriam ARŞAVIR TORAMANIAN O editură pentru spiritualitatea armeană p. 13 din România Prezenţe armeneşti în Festivalul internaţional GEORGE ENESCU 2009 p. 14 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԵՎ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

=` 16 =` 17

CNA}Q: DEKEN G>ARJI™ HAODARARYUTOYUNNER EV GAR|IQNER Haogagan Eryusakem;

=` 2_ =` 21

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK»

MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacþie MADLEN TER-GHUKASIAN – redactor VARTAN MARTAIAN – redactor MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografã-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźULESCU MIHAI TIPARUL: S.C. ARARAT srl.

I.S.S.N. 1221-9169

Hao Hamaonqi _rer Gala]i me`

Gala]i marzaoin <yrhyurxi na,a™e/nyutoamp# ?yumaniy Haoy] Miyutoan Gala]i masna0oyuki „V. A. Ureche” craxaranin & hao egeke]vy takaganyutoan me`# Sebdemper 3# 4 & 6-in gazmagerbve]an hao hamaonqi @rer$ —e/nargner; deki yune]an „V. A. Ureche” craxaranin me`# isg Sebdemper 6-in Gala]i Syurp Mariam hao egeke]vy me`$ Aos mi`y]a/yumner; deki yune]an myde]yk Haoasdani Hanrabedyutoan Azcaoin _rva a/ityv# yr gdynvi oyuraqan[oyur dari Sebdemper 21-in$

Xe/&s [hedazydva\ can™ m; Mi`y]a/yumner; sgsan Sebdemper 3-in# hinc.apti jam; 11-in „V. A. Ureche” craxarani +minesqyu srahin me`* nergaoyutoamp Marzaoin <yrhyurxi wyqramasnyutoyunneryu nergaoa]yu]i[ner digin Layura Teydyri# lradvami`y]neryu & he/yusdadesyutoan# Gala]i marzi M.agyuoti dn@rinyutoan dn@ren baryn Ser0yu Dyumitresqyui & aol =tnig wyqramasnyutoyunneryu dekagan nergaoa]yu]i[neryu$ Pa]yum; gadarve]av „V. A. Ureche” craxarani dn@ren Ilie Zanfiri gykme# an al hanxisavyr gerbyv pa]av /yumen hykin vra hao m.agyuot;# grynq; & badmyutoyun; ;nxcrgyk 5 ]yu]avahanagner;# in[bes na& 5 hao hinavyur] cirqeryu ]yu]ada,dagner# yr Gala]i na,gin craxaranin gbadganein$ 1948-en xe/&s bahbanva\ & nviradvyutoyun eka\ aon aden#

erp hao xbry]; hamaonavarner; gzpake]nein$ Hazaren aveli ,yracrere gazmva\ cirqer; pa]a/ig @rinagner en dbacrva\ 18((t^-en aveli vak .r`anin$ }yu]ahanxes; g;nxcrger nyuonbes ŠArarad‹ hradarag[yutoan ver`in dariner; lyuos ;n\aoa\ cirqer & „Ararat” & ŠNyr Goanq‹ ergyu barperaganner;# yr pajnve]an masnagi]neryun$ Ir ,ysqin me` wryfesyr & craxarani dn@ren Ilie Zanfir; ,yse]av haoeryu xeri & gar&yryutoan masin Gala] qakaqi m.agyuotin# dndesagan# ;ngeraoin & qakaqagan goanqin me`# hi.adagelyv qani m; anyunner# yr badiv pera\ en xanyupoan aos qakaqin# in[bes Vir0il Mad0earyu# qakaqagan xemqeren Cricyre Tranqyu Oa.# gam n.anavyr ;ndaniqneryu nergaoa]yu]i[ner in[bes Gyolav# Missir# Navasarx# Abyurel# {ymaq# Seferoan gam Byrvizianyu$ >aryunagyutoan# ?HM masna0oyuki & |,agan <yrhyurxi

na,acah baryn Bedrys Aharynoan gar0 badmagan; ;rav haoeryu# ,yselyv |,agan <urhyurxi zpakyumi masin# yrbeszi yrqan gareli = aveli va/ bahvi haoeryu havadq;# havada]oalner; xebi egeke]i a/a`nyrxvin# hao lezyun & hao avanxyuotner; bahbanvin$ An ,yse]av na& 1996-en i ver iren] yune]a\ arxoyunqneryu masin$ Ir garcin# wryfesyr Dan Cricyroan erg,ysyutoyun m; yune]av masnagi]neryu hed* ?yumaniy me` haoeryu \acman & xeri veraperoal$ Aonyuhed&# veteran# vazyrx Mihao Dr;gi[i vgaoacirneryu & .qan.anneryu wyqrig ]yu]ahanxes m; nergaoa]ve]av$ ŠEs vazel sgsa 58 dareganis‹ - nerganeryun ;sav maratynoan vazyrx Mihao Dr;gi[;# ;llalyv 8(-amoa Gala]en hao a,yoan* 0an[]va\# atletizmi me` .aha\ ir .qan.anneryv & cavatneryv$ A/a`in hama.,arhaoin baderazmin barc&adrva\ qa`i m; hednyrx; ;llalyv# vazyrx; gbad-

9/2009

3

Aondek# yur ghimnenq hamaonq# a/a`in cyr\; g;lla par™ra]nel egeke]i# ga/yu]el xbry] & haverja]nel mer m.agyuot; & arjeqner; ciri mi`y]yv‹$ Ver`avyryutoan# ]yu]axrve]av wasdacragan ŠStryunga‹ jabaven;# yr nergaoa]va\ = ergyu wa/adyneryu$ Jabaven; gbadme 1915t^-i ]ekasbanyutoan# iren] \nykneryu mahen hedy# ?yumania hasa\ 2(( hao ere,aneryu 0agadacri masin$ rasdvi masnag]il Izmiri Balganoan maratynin$ Nergaoa]yumneryu ;nta]qin ]yu]axrve]an & Haoasdani veraperoal badgerner# yr g;ntanar hao eraj.dyutoan & bareryu yukeg]yutoamp# na& badgerner Gala]i hao hamaonqi darper mi`y]a/yumneren$

Haoer; iren] sewagan arjeqneryu masin Yurpat ‚4 Sebdemperƒ eregyoan# Gala]i „V. A. Ureche” craxaranin me` .aryunagve]an mi`y]a/yumner; gazmagerbva\ hao hamaonqi hasdadyutoyunneryu gykme# yr sgsva\ =in xe/&s @r m; a/a`$ Hanxibman;# yr nerga =in qakaqi .ad m; hamaonqneryu nergaoa]yu]i[ner & anyn] me` hao ereswy,an# azcaoin wyqramasnyutoyunneryu ereswy,anagan ,yumpi nergaoa]yu]i[ Varyujan Wambyuq[oan$ Baryn ereswy,an nerganeryun a/`& ,yse]av hao m.agyutaoin arjeqneryu veraperoal & badas,ane] anyn] har]yumneryun$ Gala] gcdnver na& „Ararat” & ŠNyr Goanq‹ barperaganneryu cl,avyr ,mpacir Mihao Sdewan Cazazoan$ An ,yse]av ŠArarad‹ hradarag[yutoan masin# yr ver`in 15 darineryu ;nta]qin dbacra\ en aveli qan 15( anyun crqer$ Mihao Sdewan hama/yd ngaracir; dvav hao jykyvyurxin* ŠEgeke]i# xbry]# dbacradyun$

4

9/2009

Yukkawa/ avanxyuotneryu a/an™nahadgyutoyunner; Wryfesyr Cricyroan g;ser# yr haogagan egeke]iner; pa]a/yutoamp aveli nyreryu# [yunin ngarazarxva\ bader# aol yunin me\ srpabadgerner$ In[y%u$ Yryvhed& ergaon badmyutoan ;nta]qin hargaxrva\ banxyu,d ;llalyv# ™ca\ en miaon egeke]ineryu bader; bk\vin# ver]nelyv iren] hed syurper;* srpabadgerneryv^^^ Aol ,ysqyv# egeke]iner; iren] hed g0ampyrxein a.,arhi me`$ Pyu/ m; marxig* haoeryu hednyrxner;# yr dyuner ga/yu]e]in qakaqin gexryn; me\ dndesaced & sy]iylyc Gala]en* Vir0il Mad0earyu# xekacyr\ Abyurel# cyr\arar >tefan H^ >tefan & anyn] dyuner; gancyun mna]in & [qanxve]an jamanagi akedneren$ Giragi a/avydoan ‚Sebdemper 6ƒ dare]ner# gam iren] dariqin hamemad garyk marxig gancna\ =in Mazewa takamasi hao a/aqelagan yukkawa/ ŠSyurp Mariam‹ egeke]vy aox me\ srpabadgerneryu a/`&$ Maoraqakaqen ega\ =r qahana ?adyu Cricyr Hylqa$ An amis; ancam m; badarac gmadyu]e Myldyvaoi .ad m; qakaqneryu me`* te‰ haoeren & te‰ /yumaneren$ ŠVer`in amis;# mer Hao Yukkawa/ Egeke]in yune]av ereq iraxar™yutoyun$ Ereq me\ dyner lyusavyre]in mer egeke]in‹ - ;sav

der haor Hylqa nerga havada]oalneryun & .aryunage]^ Š<ysq; 15 _cysdysi ?ymani yu,dacna]yutoan masin =# aondeki hao egeke]in xe/&s 4(( dari a/a` @\va\ =$ _r m; hedy Syu[avaoi hao egeke]vy @rn =r & erryrx;* aos@rva Gala]i egeke]vy dyn;‹$ Aonyuhed& der haor; havada]oalneryun pajne] @rhnva\ `yur & @rhnva\ ,akyk# [my/nalyv yk`yunel hamaonqi na,acah Bedrys Aharynoanin ;selyv# yr an Gala]i Šegeke]vy soyunn =‹# Takagan <yrhyurxi na,acah# isg wryfesyr Dan Cricyroan takagan <yrhyurxi qardyukarn =# yr me\ [awyv a`ag]e] hamaonqi m.agyutaoin ™e/nargneryu iracyr\man$ Aba der haor ?adyu Cricyr Hylqa ao]ele] „V. A. Ureche” craxaran;# yur ,yse]av dn@ren Ilie Zanfirin hed & .nyrhagalyutoyun haodne] Gala]i m.agyutaoin mi`y]a/yumner; iragana]nelyu ir @janxagyutoan hamar$ Ver`avyryutoan# n.enq# yr Gala]i Hao Hamaonqi _rer; nergaoa]ve]an & dekagan lradvami`y]neryu gykme$ >nyrhavyranqner pylyr anyn]# yrynq cyr\yun gerbyv masnag]e]an iragana]nelyu aos mi`y]a/yumner; & hyuosyv enq# yr moyus dari &s Hao Hamaonqi _rer; bidi deki yunenan nyryvi$ Aos hyxva\; iragana]nelyu hamar @cdacyr\ve]an Bedrys Aharynoanen sda]va\ dekegyutoyunner;# na& hadva\ner qakva\ Gala] dbacrvyk „Viaţa Liberă” terten ‚tiv 4# 5 & Sebdemper 7# 2((9ƒ$

Hao lezyun eu Venedig;

V

enedigi pyurmyunqyv dyuwi m; gawari[; gama] g; cy]yui$ M=`;* marxig# deker# oadyug eraj.dyutiun$ Pao] pan m; gao# yr b=dq [= aondek mnao* hao lezyun# asiga b=dq = cyr\a\enq# ,@sinq gam amen=n qi[;# b=dq = erpemn veroi.enq# et= nyonisg hancamanqner; nbasdauyr [en$ Aos daryuao masnagi]ner; na,yrx darineryu hamemad ega\ =in a.,arhi [yrs \acer=n* Fransa# Idalia# Liuqsembyurg# Cermania# Hyuncaria# Amerigaoi Mia]eal Nahancner# Bel0iqa# Zyui]eria# ?yusasdan# Haoasdan eu i harg= ?yumania$ A/it m; aueli* 0an[nalyu hamar a.,arhi darper deker=n jamana\ swiu/qahaoer# haoasdan]iner# nyonb=s eu marxig# yr g; hedaqrqryuin hao lezyuyv$ G†;sem aos# yryvhedeu y[ pylyr yusanykner; hao =in$ Y[ hao yusanykneryu me\amasnyutiun; Ca†Fysqari hamalsarani m=` hao lezyu g; syrvin$ Zarmanali = aolazciner .ahacrci/ en yusyumnasirel aos

lezyun# yr pnau xiurin [= nyonisg azcaoin nergaoa]yu]i[neryu hamar$ ?yumanahao nergaoa]yu]i[nern =in* Narin= B@gdan-Q;yu.# Maria-?afa=la Cazazean# Armin= Ysganean eu aos dykeryu hekinag;$ Xas;nta]qner; [yrs magarxagi pajnyua\ =in* a/a`in magarxag anyn] hamar# yr haoer=n [=in cider# gam miaon haoer=n aopyupen; [=in cider# ergryrx magarxag# yur g; syrv=in aueli qeraganyutiun eu gaoin yusanykner# yr cid=in qi[ m; haoer=n# erryrx magarxag;# yr aueli ergaon pnacrer g; garxaoin eu .e.d; g; xn=in yukkacryutean vrao eu [yrryx magarxag# yur ,a/n pnacirner g; garxaoin eu crapar g†yusyumnasir=in - aon lezyun# yr g†@cdacyr\yui egeke]yuyo m=`$ Ipreu nyryutiun erryrx magarxagi yusanyknern al crapari xas yun=in# pao] g; syrv=in y[ qeraganyutiun# aol .araganneryun tarcmanyutiun;* a.,arhapar - haoer=n ,@sag]agan lezyu$

A/auel# xas;nta]qneryun ercahanneryu masin# naeu .araxryutean jamer auel]yua\ =r$ Miaon m=g xas gar ancler=n# yr pylyr yusanykner; grnaoin masnag]il* haoy] badmyutean xasin$ Yusyu]i[neryu ,yump;# i darperyutiun yusanykneryu ,yumpi# m@dauyrab=s amen dari nyonn =* Bar=d Man@q# Penexedda Gyndin# Ar\yui Pa,[inean# ?yzin Ta.0ean# Salpi Casbarean# Raffi Setean# Armin= Melqynean$ Cret= pylyr eregyner; tema m; gar* gam pana,@syutiun hao egeke]uyo masin# yur Haor Vahan Oyvhann=sean# yr g†abri Baosid# Niu Oyrq# elyuot yune]au# gam pana,@syutiun Venedigi haoeryu masin# erp S@na Oaryutiunean elyuot yune]au# yv cirq m;n al cra\ = aos temaoi masin haoer=n eu idaler=n# gam pana,@syutiun haogagan .arjangari masin# erp Ar\yui Pa,[inean elyuot yune]au# an mas g; gazm= Haoasdani m=` ŠYsge |iran‹ mi`azcaoin .arjangari wa/a-

9/2009

5

d@ni gazmagerbi[neryun# gam pana,@syutiun hao inqnyutean masin# erp Haor Leuyn Z=qiean elyuot yune]au# an hao lezyu xas;nta]qin hiur;ngalykn =$ Eregyoi m; ;nta]qin .arjangar m; xide]inq# yr oaktyk 0an[]yua\ = ŠYsge |iran‹ wa/ad@nin m=`* ŠA.yun;‹ trqagan ardaxryutiun# _zqan Alper$ Aos .arjangar; islama]a\ trqahaoeryu masin =# yrynq haoer=ni parpa/yv g; ,@sin$ Nyonb=s# amen [yreq.apti ci.=r^ Šyura, eregyo‹-i m; masnag]e]anq# yur amen m=g yusanyk gam yusyu]i[ hrauiryua\ =r azadyutiun dalyu ir ereuagaoyutean;# wyqr nergaoa]yum m; ;nelyu* gam barelyu# gam ercelyu# gam gadag m; ;selyu# gam in[ yr g†yuz=r$ Aosb=s gr]anq darper lezyuneryv ercer lsel# yur erci[ner; bardaxir [=r dyueal lezyun 0an[naoin$ Aos dari# nera/nyua\ ereq .apatneryun miaon ergyu giraginer; \racir yun=in$ A/a`in giragin amenqs miasin masnag]e]anq Haor Leuyn Z=qieani madyu]a\ badaracin* Venedigi ŠSyurp <a[‹ hao egeke]iin m=`$ Ergryrx giragin# Syurp Kazar gkzin ca]inq# yur masnag]e]anq badaracin$ Yrb=s hao auanxyutiun# badaraci jamanag varxab=d; ,akykner @rhne] yu ver`; pajnyue]au pylyr hauada]ealneryun$ Badarac=n ver`# m,itareanner; hiurasire]in mezi .ad hamyv sbas$ Erp ao]ele]inq bzdig# pao] hampauauyr tancaran;# mez ]yo] dyuin oadyug ™e/acir m; eu badme]in anyr badmyutiun;$ Bedrys Me\ gaosr;# min[eu gaosr ;llal;# erp Hylanda 0ampyrxe]au# mna]

6

9/2009

,ani m; m@d# yur ir seneagi ;nger; hao m;n =r# yryun hed ;ngeryutiun ;rau$ Jamanag m; ver`# erp Bedrys ‚Boydrƒ arxen gaosr =r# aos ergyu ;ngerner; hanxibe]an$ Gaosr;# yrb=s ;ngeryutean n.an haoyun ;sau# yr grnao yry.= inq# t= in[ nyu=r g†yuz= gaosr=n$ Hao;# yr a/eudragan =r# ;sau yr g†yuz= ?yusasdani m=` azad a/eudyur ;n=$ Yuremn# aon ™e/acir; Bedrys Me\ gaosrin cra\ ardynacir m;n =r# ir ;ngery` hamar$ Dek m; gar# yr .ad ha0eli =r mezi hamar* Myurad?awao=lean Varjaran;$ Aondek# amen ancam `erm@r=n hrauiryua\ =inq eu anmy/anali jamanag an]yu]inq* xa.nagi eu gita/i nyuacag]yuteamp$ Auelin# aosdek yuri. haoeryu hed \an@ta]anq# yryvhedeu Myurad-?awao=lean mas; @cdacyr\yua\ =# yrb=s hiurany] eu .ad haoer Venedig mnalyu jamanag g; na,;ndr=in hyn mnal$ Aos .=nqi mius

mas; haogagan eu siriagan dakauarner; hiurngala\ =r$ Aos dakauarner; mas g; gazm=in me\ arxi aryuesdi ]yu]ahanx=sin# yr amen ergyu darin m=g# ve] amis jamanagyv Venedigi m=` deki g†yunenao* La Bi=nnal=$ Aosb=s ampyk` Venedigi m=` darper ergirneryu nergaoa]yu][agan ]yu]ahanx=sner gaoin$ Nyonb=s# ergyu deker gan# yur aueli .ad ergirner miasin =in# pao] amen m=g ergir; ir dakauar; yun=r* )ardini eu Arsenal=$ Aosdek gr]ao ao]elel ?yumaniyo dakauar;# yr ir par™yutean vrao g; cdnyu=r >tefan Qynstantinesqyui# Andr=a Fa[iyui eu {iprian Myure.ani `anqeryu .nyrhiu$ Yryvhedeu arxi aryuesd; ardaoaodman darper ™euer yuni# in[b=s ?yumaniyo dakauari m=` gar0 .arjangarner gaoin# ecibdagan dakauari m=` \kyd= ,y.yr Šsdek\acyr\yutiunner‹ gaoin eu amerigean dakauari m=` darper cyr\eryu mi`eu m=g; gar# yur ergyu mekramymi ™e/qer xryua\ =in dasnhinc darper xirqeryv$ Haogagan dakauar; ngar[yuhi Caoan= <a[adyurean g; nergaoa]ner$

Aos ngar[yuhin tiflisahao =r eu xjpa,dapar aos dari maha]au$ )i.x aon @r;# erp Venedig hasao# vapyr=tty ‚Venedigi ;nxhanyur 0ampyrxelyu mi`y]ƒ ganca/i m=` azxacir m; n.mare]i* ŠGrandi ?@meni a V=n=]iaƒ eu in\i tyua]# yr Mir[a +liade anyun; desao$ Yryvhedeu [gr]ao mnal# yr hasgnam in[i masin = ,@sq;# jamanag m; ver` nyr=n aon azxacir; desao eu hasg]ao# t= in[ yr a/a` garxa]i 0i.x =r# isgab=s cryua\ =r ŠMe\ /yumenner Venedigi m=`‹$ Aox azxacrin dag qani m; mer me\ /yumenner=n nergaoa]yua\ =in eu ergyu dykyv iren] ,@sqer; Venedigi masin$ Jamanagi ;nta]qin Cyrneliyu Baba# Qynstantin Br;nqyu.# +mil {iyran# +yu0en Iynesqy eu Niqayla= Oyrga azxacrer; oaodnapere]i$ Hedaqrqir =r in\i hamar aos azxacrer; oaodnaperel;$ Hasgnalyu hamar in[yu aos azxacrer; ]yu]axryua\ =in Venedigi* ?yumaniy Aryuesdi insdidyud;# har]yu]i eu badas,ane]in in\i# yr mas g; gazmen eu g; nbasden /yumana]iner; nergaoa]nelyu ar.auin$ >a„d yura,a]ao aos pan; lselyv$ Venedigi @rer; .yud an]an# .ad oi.adagner hauaqyue]an# sagaon veraxar™i melamak™yutiun; an,yusaweli =$ >nyrhagalyutiun eu .nyrhauyranqner xasa,@s Haor Leuyn Z=qieanin# yryvhedeu a/an] anyr aos xas;nta]q; cyoyutiun [=r yunenar# nyonb=s hao lezyui ambiyn; Ca†fysqari hamalsaranin m=`# yryun .r`anag= ners aos ama/yuao xas;nta]qner; g; gaoanan$ Nmanab=s# .nyrhagal em ?yumaniyo Haoy] Miyutean;# yr hnarauyryutiun dyuau mez masnag]elyu aos xas;nta]qneryun$ OASMIG MARIAM DANI+LEAN

9/2009

7

HI>ADAGI DYURQ* H?{AGAVYR BARITYN XAVIT _HANESOANIN ***

)yr0e +neesqyui anvan wa/adyni aden nergaoa]va\ Oedipe @weran# a/it m;n =r eraj.daser hasaragyutoan nergaoyutoamp hi.adagi dyurq madyu]elyu barityn Xavit _hanesoanin$ Nergaoa]man ;nxmi`man aden deki yune]av 2((7 tvin va,0anva\ haoazci barityni prynza'yuol gisanxrii hanxisavyr pa]yum;$ Gisanxrin qanxagacyr\ _qtavian Ilinqaoi sdek\acyr\yutoyunn = & barityn; gnergaoa]ne eridasarxyutoan hasagin$

A/a`in; elyuot yune]av ?yumaniy Haoy] Miyutoan na,acah Varyujan Ysganoan;# yr ,yse]av Xavit _hanesoani pa]a/ig an'navyryutoan masin$ Hedy# Byuqre.i Azcaoin _weraoi dn@ren Q;t;lin Iynesqyu Arbyren# yv barityni aori Teydyra _hanesoani hed miasin pa]av gisanxrin# ,yse]av Xavit _hanesoani hed yune]a\ ir masnavyr ardagarc haraperyutoan masin & ,ysdyvane]# te ir arvesdagan ha`ykyutoyun; masamp bardagan = na& haoazci baritynin$

)yr0e +nesqyui anvan mi`azcaoin mr]yuoti xa.namyuri pajnin masnag]e]an 51 eraji.dner$ M;r]anagagirner; ekan hed&oalner;^ a/a`in dek* Amir Tebenihin ‚Kaza,sdanƒ# ergryrx dek* Viyleta <a[igoan ‚?yusasdanƒ & An )yng Dy ‚Gyreaƒ$ Viyleta <a[igoan \na\ = 11 Hyulis 1982in ?yusasdan$ An xe/&s mangyutoan .r`anen yusyumnasira\ = xa.namyur;# isg 2((8 tvin avarda\ = Sanqt Weterbyurgi eraj.dany];$ Hedy a.agerda\ = Amsterdami me`* bryfesyr Wilem Brymsi myd$ 1997-in garjanana /yusasdan]i eridasarx xa.nagaharneryu hamar na,adesva\ ŠSafynyv‹ mr]yuoti a/a`in mr]anagin$ Haoazci xa.nagaharyuhin crave] na& Helsinqii xa.namyuri mi`azcaoin mr]yuoti erryrx dek;$

Haoasdani Anga,yutoan @rva dynagadaryutoyun; Byuqre.i me`

Ergyu.apti# Sebdemper 21-in Haoasdani Hanrabedyutoan me` dynve]av Haoasdani Azcaoin @r;# anga,yutoan 18-rx darexar™;$ Aos a/ityv ?yumaniy myd Haoasdani Hanrabedyutoan ardagarc & liazyr xesban Eki.e Sarcsoan Byuqre.i Xivanacidagan Agyumpi me` gazmagerbe] ba.dynagan ;nxyunelyutoyun$ Iraxar™yutoan; masnag]e]an pazyum tivyv hraviroalner# xesbanner# ?yumaniy me` havadarmacrva\ mi`azcaoin gazmagerbyutoyunneryu & xivanacidagan marmni anxamner# ?yumaniy <yrhrxarani & Ardaqin Cyr\y] Na,araryutoan nergaoa]yu]i[ner# m.agyuoti an™navyryutoyunner# cyr\ararner#

8

9/2009

hyc&yraganner & ampyk` ergren ega\ hao hamaonqneryu havada]oalner$ In[bes ceke]ig iraxar™yutoyun m;# ;nxyunelyutoan cykdrig .r`anagi me` wyqrig nergaoa]man ™&yv hao azcaoin bareryu wyun` m; hram]ve]av nerganeryun# Byuqre.i hao a.agerdnere gazmva\ ŠVarxava/‹ bari hamyuoti gykme# yrn al .ad yura,a]yu] pylyr hraviroalner;$ Ampyk` eregyn# ardagarc bah m;n =r# yr pylyr nerganeryun versdin ghi.e]ner ;lla hao gam aolazci# Haoasdani Hanrabedyutoan cyoyutoan gar&yryutoyun; & .aryunagaganyutoyun;$ Hyuosyv# lavadesyutoamp le]va\# zca]myunqaonyutoamp & gam a/an] anyr$ >NYRHAVYR DYNX HAOASDAN$

PROTOCOL PRIVIND STABILIREA RELAŢIILOR DIPLOMATICE ÎNTRE REPUBLICA ARMENIA ŞI REPUBLICA TURCIA Republica Armenia =i Republica Turcia,

Dorind s[ stabileasc[ rela\ii de bun[ vecin[tate =i s[ dezvolte cooperarea bilateral[ ]n plan politic, economic, cultural, precum =i ]n alte domenii ]n beneficiul popoarelor lor, potrivit Protocolului privind dezvoltarea rela\iilor, semnat ]n aceea=i zi, Invoc]nd obliga\iile asumate prin Carta Na\iunilor Unite, Actul Final de la Helsinki, Carta de la Paris pentru o nou[ Europ[, Reconfirm]nd angajamentul de a respecta, ]n rela\iile bilaterale =i interna\ionale, principiile egalit[\ii, suveranit[\ii, neinterven\iei ]n afacerile interne ale altor state, integrit[\ii teritoriale =i inviolabilit[\ii frontierelor, |in]nd seama de importan\a cre[rii =i men\inerii unei atmosfere de ]ncredere ]ntre cele dou[ \[ri, ce va contribui la consolidarea p[cii, securit[\ii =i stabilit[\ii ]ntregii regiuni, precum =i fiind hot[r]te s[ se ab\in[ de la amenin\area cu for\a sau utilizarea for\ei, s[ promoveze rezolvarea pa=nic[ a disputelor, s[ apere drepturile omului =i libert[\ile fundamentale, Confirm]nd recunoa=terea mutual[ a frontierelor existente ]ntre cele dou[ \[ri a=a cum au fost stabilite prin tratatele corespunz[toare ale dreptului interna\ional, Subliniind decizia de a deschide frontiera comun[, Reafirm]nd angajamentul de a se ab\ine de la orice politic[ incompatibil[ cu rela\iile de bun[ vecin[tate, Condamn]nd toate formele de terorism, violen\[ =i extremism, indiferent de cauzele lor, =i angaj]ndu-se s[ se ab\in[ de la ]ncurajarea =i tolerarea unor asemenea acte =i s[ coopereze ]n combaterea acestora, Afirm]nd disponibilitatea de a trasa un nou model =i curs pentru rela\iile lor, bazate pe interesele comune, bun[voin\[ =i dorin\a de pace, ]n\elegere reciproc[ =i armonie, S]nt de acord s[ stabileasc[ rela\ii diplomatice de la data intr[rii ]n vigoare a acestui Protocol, ]n conformitate cu Conven\ia din 1961 de la Viena privind Rela\iile Diplomatice =i s[ schimbe misiuni diplomatice.

SEPTEMBRIE 2009

PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA

PROTOCOL PRIVIND DEZVOLTAREA RELAŢIILOR ÎNTRE REPUBLICA ARMENIA ŞI REPUBLICA TURCIA Republica Armenia =i Republica Turcia,

C[l[uzite de Protocolul privind Stabilirea Rela\iilor Diplomatice ]ntre Republica Armenia =i Republica Turcia, semnat ]n aceea=i zi, Av]nd ]n vedere perspectivele dezvolt[rii rela\iilor lor bilaterale, bazate pe ]ncredere =i respectul fa\[ de interesele reciproce, Hot[r]nd s[-=i dezvolte =i s[-=i intensifice rela\iile bilaterale ]n domeniul politic, economic, al energiei, transportului, =tiin\ei, culturii =i pe alte planuri, pe baza intereselor comune ale celor dou[ \[ri, Sprijinind promovarea cooper[rii ]ntre cele dou[ \[ri ]n cadrul organiza\iilor interna\ionale =i regionale, ]n special ]n cadrul Na\iunilor Unite, al OSCE, Consiliului Europei, Consiliului Parteneriatului Euro-Atlantic =i OCEMN ‚Organiza\ia Cooper[rii Economice a M[rii Negreƒ, |in]nd cont de scopul comun al celor dou[ state de a coopera pentru ]nt[rirea stabilit[\ii =i securit[\ii regionale, ]n vederea asigur[rii dezvolt[rii democratice =i durabile a regiunii, Reafirm]nd angajamentul de a rezolva pe cale pa=nic[ disputele =i conflictele regionale =i interna\ionale, pe baza normelor =i principiilor dreptului interna\ional, Reafirm]nd disponibilitatea de a sus\ine ]n mod activ ac\iunile comunit[\ii interna\ionale ]mpotriva amenin\[rilor la adresa securit[\ii =i stabilit[\ii ]n regiune =i ]n lume, cum s]nt terorismul, crima organizat[ transna\ional[, traficul ilicit de droguri =i arme, 1. S]nt de acord s[ deschid[ frontiera comun[ ]n decurs de 2 luni dup[ intrarea ]n vigoare a acestui Protocol, 2. S]nt de acord s[ Poarte consult[ri politice regulate ]ntre ministerele de externe ale celor dou[ \[ri; Implementeze un dialog pe tema dimensiunii istorice menit s[ restabileasc[ ]ncrederea reciproc[ ]ntre cele dou[ na\iuni, inclusiv o examinare impar\ial[ =i =tiin\ific[ a documentelor istorice =i a arhivelor, pentru definirea problemelor existente =i formularea de recomand[ri; Utilizeze c]t mai bine cu putin\[ infrastructura =i re\elele de transport, comunica\ii =i energie existente ]ntre cele dou[ \[ri =i s[ ia m[suri ]n acest sens; Dezvolte cadrul legal bilateral ]n vederea impulsion[rii cooper[rii ]ntre cele dou[ \[ri; (continuare în pagina 10)

9/2009

9

PROTOCOL PRIVIND DEZVOLTAREA RELAŢIILOR ÎNTRE REPUBLICA ARMENIA ŞI REPUBLICA TURCIA (continuare din pagina 9)

Coopereze ]n domeniile =tiin\ei =i educa\iei prin ]ncurajarea rela\iilor dintre institu\iile corespunz[toare, precum =i prin promovarea schimbului de speciali=ti =i studen\i, =i s[ ac\ioneze ]n vederea conserv[rii mo=tenirii culturale a ambelor p[r\i =i s[ lanseze proiecte culturale comune; Stabileasc[ cooperarea consular[ ]n conformitate cu Conven\ia de la Viena din 1963 privind Rela\iile Consulare, ]n vederea asigur[rii asisten\ei =i protec\iei necesare cet[\enilor celor dou[ \[ri; Ia m[suri concrete ]n vederea dezvolt[rii comer\ului, turismului =i cooper[rii economice ]ntre cele dou[ \[ri; Se angajeze ]ntr-un dialog =i s[-=i ]nt[reasc[ cooperarea pe probleme de mediu.

3. S]nt de acord s[ stabileasc[ o comisie bilateral[ interguvernamental[, ce va cuprinde sub-comisii separate, pentru implementarea prompt[ a angajamentelor men\ionate ]n paragraful 2 al acestui Protocol. Pentru preg[tirea modalit[\ilor de lucru

ale comisie =i sub-comisiilor sale, la 2 luni dup[ ziua intr[rii ]n vigoare a acestui Protocol va fi creat un grup de lucru condus de cei doi mini=tri de externe. }n decurs de 3 luni de la intrarea ]n vigoare a acestui Protocol, aceste modalit[\i de lucru vor fi aprobate la nivel ministerial. Comisia interguvernamental[ se va ]ntruni pentru prima dat[ imediat dup[ adoptarea amintitelor modalit[\i de lucru. Sub-comisiile ]=i vor ]ncepe activitatea cel t]rziu la 1 lun[ dup[ aceasta =i vor func\iona ne]ntrerupt p]n[ la ]ncheierea mandatului lor. La nevoie, la lucr[rile sub-comisiilor vor participa exper\i interna\ionali.

Calendarul =i elementele convenite de ambele p[r\i pentru implementarea acestui Protocol s]nt men\ionate ]n anex[, care este o parte integrant[ a acestui Protocol.

Acest Protocol =i Protocolul privind Stabilirea Rela\iilor Diplomatice ]ntre Republica Armenia =i Republica Turcia vor intra ]n vigoare ]n aceea=i zi, ]n prima zi din luna urm[toare de dup[ schimbul instrumentelor de ratificare.

ZIUA NAŢIONALĂ A REPUBLICII ARMENIA SĂRBĂTORITĂ LA BUCUREŞTI

L

uni, 21 septembrie, Republica Armenia a s[rb[torit cea de a 18-a aniversare a declar[rii independen\ei fat[ de Uniunea Sovietic[, Ziua Na\ional[. Cu aceast[ ocazie E.S. Domnul Yeghishe Sargsyan, Ambasador Extraordinar =i Plenipoten\iar al Republicii Ar-

10

9/2009

menia ]n Rom`nia a organizat o recep\ie oficial[ ce a avut loc la Clubul Diplomatic din Bucure=ti. La eveniment au participat numero=i oaspe\i invita\i, ambasadori =i membri ai corpului diplomatic =i ai organiza\iilor interna\ionale acreditate ]n Rom`nia, reprezentan\i ai Ministerului de

Externe, ai Parlamentului Rom`niei, personalit[\i =i oameni de cultur[ precum =i din mediul de afaceri, reprezentan\i ai massmediei =i nu ]n ultimul r]nd membri de marc[, clerici =i laici ai comunit[\ii armene din toat[ \ara. }n atmosfera distins[ din cadrul recep\iei, ca un eveniment frumos, a fost =i mini-spectacolul de dansuri tradi\ionale armene=ti oferit de ansamblul „Vartavar“ format din elevii =colii armene=ti din Bucure=ti, ce au ]nc]ntat prin presta\ia lor invita\ii prezen\i.

A fost un moment extraordinar care ar fi trebuit s[ le reamintesc[ tuturor celor prezen\i =i nu numai, armeni sau nearmeni, de importan\a existen\ei =i continuit[\ii Republicii Armenia. Cu speran\[ cu optimism, cu sentimentalism sau f[r[.

La mul\i ani, Armenia!

UN PAS CĂTRE PACE, DACĂ…

Ara TORANIAN Ar trebui s[ ne felicit[m din punct de vedere armenesc al protocoalelor de acord dintre Turcia =i Armenia, ce tocmai au fost f[cute publice? }n orice caz, pentru prima oar[ Turcia a marcat un recul care nu este numai de fa\ad[ ]n ceea ce prive=te ostilitatea sa tradi\ional[ fa\[ de Armenia =i lumea armeneasc[. Nu at]t prin acceptarea stabilirii rela\iilor diplomatice, nici prin deschiderea frontierei – care s]nt dou[ m[suri ce, p]n[ la urm[, vor fi ]n avantajul ambelor \[ri –, ci aventur]ndu-se s[ se abat[ de la dogma na\ionalist[, cheie de bolt[ a Turciei moderne. }n primul r]nd =i-a luat riscul s[ nemul\umeasc[ autorit[\ile de la Baku, care au amenin\at Ankara cu o ]ntrerupere a livr[rilor de hidrocarburi ]n cazul deschiderii grani\ei cu Armenia f[r[ rezolvarea conflictului din Karabagh. Apoi a b[tut concret ]n retragere resemn]nduse s[ participe la o <sub-comisie> a <dimensiunii istorice>, creat[ pentru stabilirea ]ncrederii ]ntre cele dou[ na\iuni.

Chiar dac[, pentru liderii turci, aceast[ structur[ reprezint[ deopotriv[ r[ul cel mai mic =i o manevr[ pentru a c]=tiga timp =i a opri procesul recunoa=terii interna\ionale a genocidului ]n numele dialogului armeano-turc ]n curs, ]n acela=i timp principiul acestei comisii sanc\ioneaz[ e=ecul nega\ionismului turc pur =i dur.

St]njenit[ de numeroasele recunoa=teri ale genocidului, at]t de c[tre comunit[\ile de istorici, c]t =i de c[tre mai mult de dou[zeci de state =i parlamente din ]ntreaga lume, =i pus[ sub presiune de promisiunea lui Obama de a recunoa=te crima la r]ndul s[u, Ankara ]ncearc[ prin acest atelier s[-=i salveze obrazul =i s[ g[seasc[ o ie=ire onorabil[ din acuza\iile care

i se aduc. P[str]nd, ]n acela=i timp, speran\a de a putea arunca ]ndoiala asupra realit[\ii faptului istoric, ]n m[sura ]n care de acum ]nainte va fi supus discu\iilor.

Este limpede c[, pret]ndu-se la aceast[ opera\iune politico-istoric[, diploma\ia armean[ faciliteaz[ ]ncerc[rile Turciei de a ie=i din impasul ]n care a adus-o o negare din ce ]n ce mai greu de sus\inut. Mai mult, ea ipotecheaz[ recunoa=terea genocidului de c[tre SUA, care ar fi putut constitui lovitura final[, lovitura de tr[snet ce ar fi bulversat datele aduc]ndu-l pe principalul aliat al americanilor ]n regiune la o revizuire devastatoare pe tema acestui tabu. De acum ]nainte acest scenariu pare compromis. Dar era el ]ntr-adev[r realist?

Turcia ocup[ un loc din ce ]n ce mai important ]n rela\iile interna\ionale. Ea nu se afl[ defel pe drumul ce duce la Canossa. }n schimb Armenia, expun]ndu-se pe toate cele patru frontiere ale sale (Turcia, Gruzia, Azerbaidjan, Iran) unui mediu regional conflictual =i anxiogen, se zbate ]ntr-o situa\ie dificil[ =i periculoas[, c[reia i se adaug[ instabilitatea sa intern[.

Acestea s]nt, a=adar, condi\iile ]n care diploma\ia armean[ a socotit c[ era timpul s[ capitalizeze ceea ce dispune, at]t ]n chestiunea Karabaghului, c]t =i a genocidului, ]ncerc]nd o <str[pungere> diplomatic[. Lu]nd ini\iativa prin diploma\ia fotbalului ]nceput[ anul trecut, ea a compensat, prin modera\ia sa pe scena interna\ional[, deprecierea imaginii sale afectate de evenimentele din 1 martie (10 mor\i ]n urma unor alegeri preziden\iale contestate) =i disfunc\ionalit[\ile democratice. Foarte criticat[ pe plan intern pentru a se fi lansat ]ntr-o aventur[ politic[ ce pune ]n cauz[ mize istorice, f[r[ nici un mandat popular ]n aceast[ privin\[, totu=i

ea ast[zi se poate prevala de faptul de a fi realizat un progres: ]n teorie, Armenia nu va mai fi sub blocad[.

Desigur, socoteala de acas[ nu se potrive=te cu cea din t]rg, a=a =i cu aceste proiecte de protocoale =i ratificarea lor care trebuie supus[ parlamentelor armean =i turc. +i nu s]ntem feri\i de o r[sturnare a situa\iei, mai ales ]n Turcia, \in]nd cont de ideologia ambiant[ =i de presiunile azere. Dar, dac[ acest acord va reu=i s[ se concretizeze, va marca un succes care va trebui pus ]n seama diploma\iei armene, at]t de hulit[, inclusiv ]n paginile noastre.

Cu at]t mai mult cu c]t Armenia, prin vocea lui Eduard Nalbandian ]n timpul unei conferin\e de pres[ din aprilie trecut de la Paris, s-a ar[tat gata s[ continue, orice s-ar ]nt]mpla, lupta sa pentru recunoa=terea inerna\ional[ a genocidului. Cu sau f[r[ comisie. +i, evident, acela=i lucru ]l va face =i diaspora, c[reia nimeni nu i-a cerut p[rerea =i care nu va fi legat[ de angajamente luate f[r[ =tirea ei.

Adev[rata noutate este c[, de acum ]nainte, exist[ ]n dispozitivul dialogului pus ]n practic[ un cadru ]n care pot fi ]ntoarse paginile cele mai negre ale istoriei secolului al XX-lea, ]n care Turcia poate s[ reflecteze la fel ca Germania despre factorii care au condus-o spre asemenea comportamente criminale, un spa\iu ]n care i se va putea face dreptate poporului armean =i se va putea lucra la cl[direa unui viitor pa=nic ]n regiune. Bine]n\eles, cu condi\ia ca liderii turci s[-=i dea posibilitatea s[ fie la ]nt]lnirea cu istoria =i s[ reu=easc[ s[-i substituie kemalo-fascismului existent islamismul <moderat =i tolerant> pe care pretind c[-l ]ncarneaz[.

(Nouvelles d’Arménie)

9/2009

11

In memoriam

ARŞAVIR TORAMANIAN

La 30 ianuarie 2010 se împlineşte un an de cînd Arşavir a trecut în nefiinţă.

Arşavir era strănepotul patern al renumitului arhitect şi arheolog Toros Toramanian, care la începutul sec. XX a efectuat săpături la Ani şi a reconstituit cu măestrie biserica Zvartnoţ (sec. VII), o minune a arhitecturii universale. Arşavir, născut la 20 iunie 1927 în Bucureşti şi-a luat bacalaureatul în 1947. S-a repatriat împreună cu părinţii în 1948. În 1954 a absolvit Facultatea de Arhitectură a Institutului Politehnic din Erevan. Din 1956 a fost cercetător al Filialei Unionale din Novosibirsk şi aspirant al Institutului de Construcţii şi Arhitectură din Moscova. Şi-a susţinut teza de absolvire în ştiinţe la Moscova în 1964, iar în 1974 teza de doctor în arhitectură la Sankt-Petersburg. În 1974 s-a transferat la Chişinău ca şef

de catedră şi profesor la Institutul Politehnic. În 1978 a revenit la Erevan cu acelaşi serviciu şi consultant în inginerie la Academia de ştiinţe. Cu elanul şi talentul moştenit de la străbunii din ŞabinKesariaţi, Arşavir în decursul vieţii sale rodnice de savant şi pedagog, a instruit şi educat multe generaţii de ingineri şi arhitecţi. A publicat circa 250 lucrări ştiinţifice, inclusiv monografii referitoare la istoria arhitecturii orientului creştin: „Istoria arhitecturii armene din Moldova (1986)“, „Istoria construcţiilor armene din Moldova (Moscova, 1991)“, „Arhitectura medievală a Armeniei şi ţărilor balcanice (Erevan, 2003 în limba rusă, este sub tipar în engleză)“ şi un „Dicţionar de architectură cu ilustraţii (Erevan, 2007)“.

Eu mi-am dat seama de capacităţile nu numai profesionale dar şi filologice ale mult regretatului prieten al nostru Arşavir în special în ultimii ani, cînd elabora „Dicţionarul arhitecturii“ şi se consulta cu mine referitor la unii termini latini. Ca un adevărat descendent al strămoşilor săi

agricultori Arşavir şi soţia sa Lida (profesoară de pian) cultivau o mică fermă la Aştarak cu o grădină de legume, flori şi pomi fructiferi. Această muncă fizică îi dădea lui Arşavir un nou imbold pentru munca intelectuală.

Ca toţi romanahaii el era legat sufleteşte de tot ce se referea la cultura română şi în general România. Arşavir era membru activist al Asociaţiei noastre.

Dictonul zice: „Nemo manet“- Nimeni nu rămîne, dar eu parafrazez: „Nonulli manent“- Unii rămîn, printre ei şi Arşavir, care a fost om de familie, cetăţean, savant, dascăl, prieten cinstit, iubit şi neuitat.

Arşavir gian, cu anmoranali ev paitsar hishatacăt haverj e mer hishoghutian meci.

„Cartea şoaptelor“, de Varujan Vosganian, în spaniolă

„Cartea şoaptelor“, de Varujan Vosganian, apărută la Polirom, va fi tradusă în limba spaniolă, la Editura Pre-Textos din Valencia, conform Mediafax. La trei luni de la apariţia romanului „Cartea şoaptelor“, de Varujan Vosganian, editura spaniolă a achiziţionat drepturile de publicare a acestuia în limba spaniolă. Varianta în limba spaniolă, „El libro de los susurros“, va apărea cel mai tîrziu la începutul anului 2011. Printre autorii români publicaţi de Editura spaniolă Pre-Textos se numără: Mihail Sebastian, Panait Istrati, Max Blecher, Dan Lungu. „Cartea şoaptelor“ a fost lansată pînă în prezent la Iaşi, Bucureşti, Craiova, Mediaş, Drobeta-Turnu Severin şi Alexandria. Va mai fi lansată la Arad, Oradea, Satu Mare şi Baia Mare. „Cartea şoaptelor“ constituie o ilustrare a istoriei convoaielor interminabile de surghiuniţi în Cercurile Morţii, în deşertul Deir-ez-Zor, a

12

9/2009

genocidului armean din 1915 şi a armenilor care au luat drumul exilului.

Volumul începe într-un registru pitoresc, pe o străduţă armenească din Focşaniul anilor ’50 ai secolului trecut, „printre aburii cafelei proaspăt prăjite şi miresmele din cămara bunicii Armenuhi, printre bucoavnele şi fotografiile bunicului Garabet“, se arată în prezentarea cărţii.

A apărut Albumul Cărţii şoaptelor cu fotografiile personajelor din roman

HAKOP ARAKELIAN,

Preşedintele Asociaţiei de prietenie Armenia-România.

O editură pentru spiritualitatea armeană din România Cristina MANUK

Salutăm apariţia unei edituri mici şi inimoase, cu nume plin de tîlc – Editura Zamca –, profilate în special pe tipărirea de cărţi dedicate istoriei şi spiritualităţii armene. Primele două cărţi care au ieşit de curînd de sub tipar sînt Biserica şi comunitatea armenească din Roman de Pr. Doru Ionel şi Biserica apostolică ortodoxă armeană de Pr. Dr. Hayazat Martikyan. De dimensiuni modeste (sub 100 de pagini) volumele au apărut în condiţii grafice remarcabile, pe hîrtie lucioasă şi conţin ilustraţii color de foarte bună calitate.

Cartea cu care se deschide, simbolic, oferta editurii sus-amintite este Biserica apostolică ortodoxă armeană (editor: Vartan Arachelian), cu o prefaţă emoţionantă semnată de Pr. Prof. Univ. Dr. Alexandru Stan. Un cuvînt de binecuvîntare venit din partea Înalt Preasfinţiei Sale Dirayr Mardichian, Arhiepiscop al Bisericii Armene din România şi Bulgaria, indică apăsat mizele întregului proiect editorial: „Prin voinţa Bunului Dumnezeu am ridicat o ctitorie de suflet: Editura Zamca, reînviind astfel tradiţia Bisericii Armene din România care, prin mîinile sîrguincioase ale preacucernicilor călugări armeni, aducea la lumina zilei încă din secolul al XV-lea scrierile sfinte ale bisericii noastre în mănăstirea Zamca din Suceava. Am ales această carte ca iniţiatoare a unei lungi şi rodnice activităţi editoriale, căci nu se putea un prim pas mai fericit decît publicarea acestei cărţi ce cuprinde în paginile sale o scurtă istorie a bisericii noastre ce va ajuta cititorul să afle cu uşurinţă lucrurile esenţiale despre credinţa poporului nostru,

să afle de unde ne tragem puterea de sacrificiu pentru credinţă şi neam“. Autorul cărţii de faţă este, după cum aflăm din cuvîntul final, un tînăr teolog armean, absolvent al Institutului Teologic al Patriarhiei Armene de la Ierusalim, aflat în misiune pastorală „într-o Germanie din ce în ce mai laicizată“. Avem de-a face cu o temeinică, avizată lucrare de popularizare istorică (tradusă din limba germană), dar şi cu o lucrare menită să schimbe o anumită percepţie falsă asupra creştinismului armean (e vorba, mai exact, de percepţia celor care consideră că armenii sînt eretici şi că îşi merită locul de pe fresca de est a mănăstirii Voroneţ“) În urma lecturii ei, cititorii vor înţelege că „separarea de celelalte biserici nu a fost o erezie, ci o dorinţă aprigă de a supravieţui a unui neam care s-a simţit izolat într-o mare păgînă, sfăşiat între imperii“. Cu o informaţie bogată fără a fi stufoasă, eficient sistematizată, cele şase capitole (Întemeierea Bisericii Apostolice Armene, Relaţiile Bisericii armene cu bisericile surori din secolul al V-lea pînă în cel deal XIV-lea, Biserici episcopale armene autonome, Sfînta Liturghie. Slujbe, Taine, Ierarhia Episcopală, Relicve, Calendarul Bisericii armene, Rînduielile Bisericii armene) reuşesc să contureze o monografie concisă, sintetică a istoriei şi identităţii Bisericii Apostolice Armene, „un ghid plăcut şi uşor de citit“ (cf. Pr. Prof. Alexandru Stan) destinat tuturor celor care doresc să cunoască identitatea profundă a primului popor creştinat. Traducerea din germană a fost realizată cu ajutorul familiei Karen şi Mariné Hovakimian. *

Scrisă cu acurateţe, cu acribie documentar-istorică şi cu mult suflet de părintele Doru Ionel de la Biserica Armenească din Roman (actualmente destinată etnicilor români, căci armeni nu mai există în oraş...) micromonografia despre Biserica şi comunitatea armenească din Roman (editor: Pr. Paul Bogdan) beneficiază de un frumos Hrisov de binecuvîntare patriarhală trimis de la Ecimiadzin de Ka-

rekin II, Catolicos al tuturor armenilor şi de o atentă prefaţă semnată IPS dr.

Ioachim Băcăuanul, Arhiereu vicar al Episcopiei Romanului. În cîteva zeci de pagini autorul reuşeşte să sintetizeze, într-un stil clar şi persuasiv, principalele coordonate ale existenţei comunităţilor armeneşti de pe teritoriul Romanului „din cele mai vechi timpuri pînă azi“ şi, desigur, ale lăcaşelor lor de cult care le-au ajutat să-şi păstreze identitatea în condiţii adeseori vitrege. Avem de-a face în fapt cu o istorie a vechii urbe moldave privite prin filtrul istoriei la fel de vechi a armenilor care au locuit-o şi al bisericii acestora.

Nu e vorba însă despre o istorie privită „în sine“, ci de istoria densă a relaţiilor dintre armenii din Roman şi alte centre spirituale armeneşti de pe întreg teritoriul ţării sau de aiurea. Extrasele documentare de arhivă – destul de numeroase – conferă lucrării o notă de autenticitate şi de expresivitate suplimentară. Admirabil ni se pare faptul că, în condiţiile în care co-munitatea armeană din urbe practic s-a stins ori s-a risipit, părintele Ionel – etnic român – a găsit resursele necesare pentru a duce mai departe memoria armenească şi existenţa efectivă a bisericii ortodoxe pe care o păstoreşte, beneficiind în ultimii ani de susţinerea materială şi spirituală impresionantă a credincioşilor romaşcani. Şi „Astfel biserica armeană din Roman, care era cît pe ce să dispară odată cu comunitatea care a zidit-o, este gata să atingă acum, în 2009, cu ajutorul lui Dumnezeu, 400 de ani de neîntreruptă existenţă“. O dovadă de conştiinţă solidară şi o mărturie despre amprenta profundă a armenităţii în istoria acestui ţinut românesc.

9/2009

13

Prezenţe armeneşti în Festivalul internaţional GEORGE ENESCU 2009

Cea de-a XIX-a edi\ie a Festivalului =i Concursului interna\ional George Enescu a debutat ]n ziua de 30 august la Bucure=ti =i se va desf[=ura p]n[ ]n data de 26 septembrie. +i la aceast[ edi\ie semnal[m o serie de prezen\e armene=ti.

amintit de c]teva din rolurile sale de neuitat interpretate pe scena operei bucure=tene, dar =i ]n afara hotarelor Rom`niei, la Hamburg de pild[, al[turi de mari interpret\i ai vremii. (dup[ Deutsche Welle )

Omagiu adus celebrului bariton David Ohanesian Un cadru mai potrivit dec]t Festivalul „George Enescu“ =i opera Oedipe nu putea fi ales pentru a readuce ]n memoria iubitorilor de oper[ personalitatea artistului DAVID OHANESIAN. }n pauza spectacolului Oedipe, o coproductie Toulouse – Bucure=ti, a fost dezvelit, ]ntr-un cadru festiv, bustul realizat ]n bronz al baritonului decedat ]n anul 2007. Crea\ia ]i apar\ine sculptorului Octavian Ilica =i ]l ]nf[\i=eaz[ pe artist ]n anii de tinere\e.

Pentru ]nceput a luat cuv]ntul pre=edintele Uniunii Armenilor din Rom`nia, Varujan Vosganian, care a evocat personalitatea artistului de excep\ie, David Ohanesian. Directorul Operei Na\ionale Bucure=ti, C[t[lin Ionescu Arbore, care a dezvelit bustul ]mpreun[ cu v[duva baritonului, Theodora Ohanesian, a vorbit de rela\ia deosebit[ personal[ avut[ cu renumitul bariton, c[ruia ]i datoreaz[ foarte mult =i ]n ce prive=te propria devenire artistic[. El a mai men\ionat c[ David Ohanesian a fost mai mult dec]t un extraordinar interpret al rolului Oedipe. (Ohanesian a preluat acest rol ]nc[ de la premiera capodoperei enesciene ]n Rom`nia, cu ocazia primei edi\ii a Festivalului „George Enescu“ din 1958.) C[t[lin Ionescu Arbore a

14

9/2009

La Concursul Interna\ional George Enescu, sec\iunea pian, s-au prezentat 51 de concuren\i. }n final[ c]=tig[tori au fost: Premiul I: AMIR TEBENI-

KHIN (Kazakhstan) Premiul II VIOLETTA KHACHIKYAN (Rusia) Premiul III: AN JONG DO (Coreea).

Violetta Kachikyan s-a n[scut la 11 iulie 1982 ]n Rusia, a studiat pianul ]nc[ din copil[rie iar ]n anul 2008 a absolvit Conservatorul din Sankt Petersburg unde a studiat cu Tatiana Zagorovskaya. S-a specializat la Amsterdam cu profesorul Willem Broms. }n anul 1997 a ob\inut premiul I la concursul na\ional pentru tineri piani=ti <Safonov>-Rusia.A mai ob\inut premiul III la Concursul Interna\ional de pian de la Helsinki (Finlanda). Pe parcursul celor trei etape din cadrul Concursului George Enescu t]n[ra concurent[ a interpretat lucr[ri din crea\ia lui Bach, Mozart, Chopin =i Skriabin (etapa I) Beethoven =i Schumann (etapa II) =i Enescu - Suita op.10 - =i Rachmaninov ]n semifinal[. Dup[ final[, doi din membri juriului ne-au declarat c[ t]n[ra pianist[ este <talentat[ =i spontan[> (Valentin Gheorghiu) dar =i <curajoas[ =i cu farmec personal> (Dan Grigore). Pianistul Dan Grigore a mai ad[ugat c[ a apreciat din etapa

a III-a <Varia\iunile pe o tem[ de Corelli> op. 42 de Rachmaninov unde t]n[ra pianist[ a dat o <interpretare excelent[, plin[ de culoare>.

Tot ]n cadrul Concursului Interna\ional, sec\iunea pian a fost acordat =i un premiu special de c[tre Funda\ia Cultural[ Erbiceanu (fondator Constantin Lauren\iu Erbiceanu). Premiul „Constan\a Erbiceanu“, în valoare de 2500 EUR, pentru cel mai bine clasat concurent român din cadrul competi\iei pianistice a fost acordat t]n[rului pianist Sorin Creciun, absolvent al Universit[\ii Na\ionale de Muzic[ din Bucure=ti (1999) =i al Conservatorului „Hanns Eisler“ din Berlin (2005). Reamintim c[ domnul Constantin Lauren\iu Erbiceanu are ascenden\[ armean[ fiind ]nrudit, dup[ bunic[ cu familia Popovici B`sno=anu. }n perioada 31 august-5 septembrie s-a desf[=urat seria de concerte =i recitaluri cu titlul <Crea\ia muzical[ rom`neasc[ contemporan[>. Programul bogat a fost sus\inut de soli=ti =i forma\ii din Bucure=ti =i \ar[ =i a cuprins o serie de lucr[ri din crea\ia compozitorilor rom`ni.

La Ateneul Rom`n a avut loc ]n seara zilei de 1 septembrie un adev[rat maraton musical la care au contribuit mai multe forma\ii muzicale. }n deschidere am putut asculta lieduri de Pascal Bentoiu, MIHAIL JORA, Valentin Timaru, Carmen Petra Bazacopol interpretate de Bianca Manoleanu, acompaniat[ la pian de Remus Manoleanu dup[ care Ansamblul Pro Contemporania a interpretat lucrarea <Marty and Gloria> de Irinel Anghel =i <Il Gioco degli Innocenti> de Mihaela St[nculescu-Vosganian. Au interpretat Sorin Romanescu la chitar[ electric[, Irinel Anghel la acordeon, Marius L[craru la vioar[ Andrei Kivu la violoncel =i compozitoarea - voce procesat[.

manga-badanegan

Aram; yura, =r$ Anyr qyorig;* Cyhar;# yr g†abr=r Mysgyua# hiur bidi car Ereuan$ Yura, =r naeu Aramin .yun;* ?eqs;$ An .ad yura, =r# yryvhedeu Mysgyuao=n gyu car Aramin qyorig; eu yryvhedeu anyr hed gyu car eu ir .yun;* Tym;$ ?eqs; yura, =r# yryvhedeu g; sbas=r Tym;$ Aram; ?eqsin hed cna] gaoaran$ Ergar sbase]in ga/amadyo];$ ?eqs; t=eu hanxyurjyk =r# lyur`# pao] qani yr .ad sbasa\ =r# hamperyutiun; hadau$ An m/lda]* oaodnelyv ir pykyq;# yr cna]q; g†yu.anar eu 0i.x aox vaorgeanin he/yu=n lsyue]au syuly]# aba ereu]au =legdryqar.; yu cna]q; gancne]au ?eqsin a/`eu$ Vacyn=n i`au Tym;# .yur`; naoe]au eu desau ?eqs;$ ?eqs; yura,a]au# pao] am[]au a/a`in; m@denal$ Yu he/yu=n iraryu g; nao=in$ Pao] Aram; qa.e] ?eqsin vzny]=n# Cyharn al qa.e] Tymi vzny]=n eu anynq m@de]an m=gm=gyu$ Eu grgin ergar jamanag lyu/ mna]in$ G†am[naoin a/a`in; ,@sil$ Oedyo nsde]an inqna.arj; eu ca]in dyun$ )anabarhin inqna.arji badyuhan=n ?eqs; xyurs g; nao=r# mius badyuhan=n* Tym;$ Erp dyun hasan# nsde]an verelag eu ver par™ra]an$ ?eqs; amen m=g harg; Šhaf‹ g†;n=r g; hbarda-

nar# yr inq; g†abri dasneryrx oarg;$ Erp dasneryrx harg; xyurs éelan# Tym; midqin m=` jbda]# yryvhedeu inqn al g†abr=r dasneryrx harg;$ Seneag mdnelyun b=s# ?eqs; a.,yuja]au# arac-arac ]yo] dyuau ir angiun;# ir geragraman;# ir cnxag;$ Jamanag m; edq#

Tym; a.,yuja]au eu arxen irar ,ancarelyv ergyusn al g†yuz=in badmel iren] masin$ Aba bad.camp=n xide]in Ereuan;$ Desan pazyum daniqner# marxig# .yuner# yrynq cret= myugi [aw bzdig =in$ Tym; Ereuani m=` mna] das; @r$ Anynq lau an]yu]in aox das; @r;$ G; mr]=in vazqi m=`# t/i[qi m=`$ G; mr]=in# t= yv aueli .ad g; l/=# yv aueli ergar g; ha[=# yv aueli arac agan`ner; g; .arj=# g; mr]=in

hauadarmyutean m=`# xima]gyunyutean m=`$ Ver`ab=s egau Tymin megnelyu @r;$ ?eqs; [=r hauadar# yr Tym; b=dq = megni$ Eu erp megne]an gaoaran eu Tym; par™ra]au vacyn# aon jamanag miaon ?eqs; zca]# yr Tym; g; he/anao$ Vacyni badyuhan=n clyu,; hane] Tym; eu d,yur hraje.d dyuau$ Œ Ha‰f# ha‰f# ha‰f# ha‰f^^^ ?eqs; ergn]yu] viz; eu nyonb=s d,yur badas,ane]^ Œ Ha‰f# ha‰f# ha‰f# ha‰f^^^ Erp ?eqs; dyun g; veraxa/nar# oi.e]# t= in[b=s irenq dyun gyu caoin ergyuq; miasin* inq; yu Tym;$ Eu d,re]au ?eqs;$ Erp verelagyv g; par™ranar# zca]# yr verelagin m=` g; bags=r Tym;$ Erp mdau seneag# ?eqsin g; tyu=r# t= seneag; .ad barab =$ Erp bad.camp=n var naoe]au# marxy] yu myugeryu [aw ereu]yk .yuneryun# [=r cid=r# yryu badm=r ir dbauyryutiunner;$ An aoxb=s al d,yur angiun m; qa.yue]au yu qna]au* oyos yunenayv# yr erazin m=` lau-lau paner g; desn= eu qi[ m; g; my/nao Tym;$

AKASI AOVAZEAN

9/2009

15

ՇՎԵՅՑԱՐԻԱՅԻ ԱՐՏԱՔԻՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ԴԱՇՆԱՅԻՆ ԴԵՊԱՐՏԱՄԵՆՏԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱՔԻՆ ԳՈՐԾԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԱՄԼՈ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հայաստանի Հանրապետությունը եւ Թուրքիայի Հանրապետությունը համաձայնեցին սկսել ներքին քաղաքական խորհրդակցություններ` շվեյցարական միջնորդությամբ իրականացվող բանակցությունների ընթացքում նախաստորագրված հետեւյալ երկու արձանագրությունների շուրջ. «Արձանագրություն երկու երկըրների միջեւ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման մասին» եւ «Արձանագրություն երկկողմ հարաբերություն-

ների զարգացման մասին»: Հիշյալ երկու Արձանագրությունները սահմանում են խելամիտ ժամկետում երկկողմ հարաբերությունների կարգավորման շրջանակ: Ներքին քաղաքական խորհըրդակցությունները կավարտվեն վեց շաբաթվա ընթացքում, որից հետո երկու Արձանագրությունները կստորագրվեն եւ կներկայացվեն համապատասխան խորհըրդարաններին` վավերացմանհամար: Երկու կողմերը կգործադրեն իրենց առավելագույն ջանքերը

վավերացման արագ առաջընթացի համար` համաձայն իրենց սահմանդրական եւ օրենսդրական գործընթացների: Երկկողմ հարաբերությունների կարգավորումը կնպաստի տարածաշրջանային խաղաղությանն ու կայունությանը: Հայաստանի Հանրապետությունը եւ Թուրքիայի Հանրապետությունը հանձն են առնում շարունակել համատեղ ջանքերը Շվեյցարիայի օժանդակությամբ:

Հայաստանի Հանրապետությունը եւ Թուրքիայի Հանրապետությունը. Ձգտելով հաստատել բարիդըրացիական հարաբերություններ եւ զարգացնել երկկողմ համագործակցությունը քաղաքական, տնտեսական, մշակութային եւ այլ ոլորտներում` ի շահ իրենց ժողովուրդների` համաձայն հարաբերությունների զարգացման մասին նույն օրըստորագրվածԱրձանագրության, Վկայակոչելով ՄԱԿ-ի Կանոնադրությամբ, Հելսինկյան Եզրափակիչ ակտով, Նոր Եվրոպայի համար Փարիզյան խարտիայով իրենց ստանձնած պարտավորությունները, Վերահաստատելով հավասարության, ինքնիշխանության, այլ պետությունների ներքին գործերին չմիջամտելու, տարածքային ամբողջականության եւ սահմաններիանխախտելիությանսկզբունքները հարգելու իրենց երկկողմ եւ բազմակողմ պարտավորությունները, Հաշվի առնելով երկու երկրների միջեւ` ամբողջ տարածաշըր-

ջանում խաղաղության, անվտանգության եւ կայունության ամրապնդմանը նպաստող, հավատի եւ վստահության միջավայր ստեղծելու, ուժի կիրառումից կամ դրա սպառնալիքից զերծ մնալու, վեճերի խաղաղ կարգավորման, մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների հարգման մթնոլորտ ստեղծելու կարեւորությունը, Վերահաստատելով երկու երկրների միջեւ գոյություն ունեցող ընդհանուր սահմանի փոխադարձ ճանաչումը` սահմանված միջազգային իրավունքի համապատասխան պայմանագրերով, Կարեւորելով իրենց որոշումը` բացելու ընդհանուր սահմանը, Հաստատելով իրենց հանձնառությունը` ձեռնպահ մնալ բարիդրացիական հարաբերությունների ոգուն չհամապատասխանող քաղաքականություն վարելուց, Դատապարտելով ահաբեկչության, բռնության եւ ծայրահեղականության բոլոր ձեւերը` անկախ դրանց պատճառներից եւ խոստանալով ձեռնպահ մնալ նման գործողությունները խրա-

խուսելուց ու հանդուրժելուց եւ համագործակցել դրանց դեմ պայքարում, Հաստատելով ընդհանուր շահերի, բարի կամքի, փոխընբռնման, խաղաղության եւ ներդաշնակության խթանման վրա հիմնված հարաբերությունների նոր ձեւեր եւ ուղիներ մշակելու իրենց պատրաստակամությունը, Համաձայնեցին հիմնել դիվանագիտական հարաբերություններ սույն Արձանագրության ստորագրման օրվանից` Դիվանագիտական հարաբերությունների մասին Վիեննայի 1961թ. կոնվենցիայի համապատասխան, եւ փոխանակել դիվանագիտական ներկայացուցչություններ: Սույն արձանագրությունը եւ Հայաստանի Հանրապետության եւ Թուրքիայի Հանրապետության միջեւ երկկողմ հարաբերություններիզարգացմանմասինԱրձանագրությունը ուժի մեջ են մտնում միեւնույն օրը` վավերացման գործիքների փոխանակմանը հաջորդող ամսվա առաջին օրը:

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԵՎ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

16

9/2009

CNA}Q: DEKEN G>ARJI™

{ezyq Zvi]eriy me` deki yune]a\ & aveli qan meg dari d&a\ cakdni panag]yutoyunneryu & na,acah Serj Sarcsoani na,a'e/na\ Šfyudpylaoin xivanacidyutoan‹ arxoyunqin hrabaragva\ hao-tyurqagan haraperyutoyunneryu pnaganyna]man veraperoal Š0anabarhaoin qardesi‹ masin abriloan haodararyutenen edq gar\es te amen pan nyren gqaranar$ Avelin# sdek\va\ =r aon dbavyryutoyun;# te amen in[ gveraxa/nar 2((8 tvi qakaqa-xovanacidagan e/yuze/en a/a` dira\ iravi0agin$ Hasarag marxen min[& na,acah* haoer;’ iren] ,apva\ ghamarein$ AMN na,acah Baraq _bama ,yusawa\ =r Š]ekasbanyutoyun‹ pa/en# isg tyurq kegavarner; nyren a/a` gqa.ein na,abaomanneryu h/edyryutoyun;# aon = haraperyutoyunner Haoasdani hed* miaon karapakoan hagamardyutoan garcavyryumen & ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[man; yukkva\ `anqeryu xaxre]yumen edq$ Haogagan desangoyunen xidva\* Abril 24-en edq diryk iravi0ag; ger&a yrbes ba.dynagan Er&ani xivanacidagan \anr bardyutoyun$ Mi`azcaoin hanryutoan a/`& Tyurqia 'e/q pera\ =r ,akakaser ergri lyusabsag & ha`yke]av Va.ingtynin telaxrel 24 Abrili a/tiv na,acah _bamaoi yuker'en Š]ekasbanyutoyun‹ pa/i hanyum;$ Wy,aren; Haoasdan y[in[ sda]a\ =r$ :nxhaga/ag;# Haoasdani ga/avarman gyali]ian masnadve]# qani yr Hao Oekawy,agan Xa.nag]yutoyun; [;nxyune] Š0anabarhaoin qardes‹-; & xyurs egav gyali]iaoen* bahan`elyv na& ard-

cyr\na,arar +xvarx Nalpanxoani hrajaragan;$ Pylyr; cidein# te Abril 24-en edq sdek\va\ iravi0ag; pa]a/abes Tyurqiaoin =r 'e/ndyu# qani yr Angara hasa\ =r ir himnagan nbadagneryun# min[ Er&an; 'e/q pera\ =r miaon pari gamqi haodararyutoyun m;# zyr gar\es te tyurqagan gykm; gbadrasdver takelyu$ Aox amen; hance]yu-

]a\ en Er&ani gykme xivanacidagan gdryug wywy,yutoan# erp na,acah Serj Sarcsoan haodarara\ =r# te bidi megni Tyurqia xidelyu hamar ergyu ergirneryu fyudpyli havaqaganneryu mi`& hanxibyum; miaon hao-tyurqagan sahmani pa] ;llalyu baracaoin$ Aol ,ysqyv# Er&an badrasd =r ,zel panag]yutoyunner;# ete Angara [i harcer abriloan

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԵՎ ԵՐԿԿՈՂՄ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՄԱՍԻՆ ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Հայաստանի Հանրապետությունը եւ Թուրքիայի Հանրապետությունը. Ղեկավարվելով նույն օրը ստորագրված Հայաստանի Հանրապետության եւ Թուրքիայի Հանրապետության միջեւ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու մասին Արձանագրությամբ, [...] Որոշելով զարգացնել եւ խորացնել իրենց երկկողմ հարաբերությունները քաղաքական, տնտեսական, էներգետիկ, տրանսպորտի, մշակույթի, գիտական, տեխնիկական եւ այլ ոլորտներում` հիմնվելով երկու երկրների ընդհանուր շահերի վրա, [...] Վերահաստատելով իրենց հանձնառությունը տարածաշրջանային եւ միջազգային վեճերի եւ հակամարտությունների խաղաղ կարգավորմանը` միջազգային իրավունքի նորմերի եւ սկզբունքների հիման վրա, [...]

1. Համաձայնեցին բացել ընդհանուր սահմանը սույն Արձանագրության ուժի մեջ մտնելուց հետո երկու ամսվա ընթացքում, 2. Համաձայնեցին նաեւ - երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարությունների միջեւ պարբերաբար անցկացնել քաղաքական խորհրդատվություններ, - իրականացնել երկու ժողովուրդների միջեւ փոխվստահության վերականգնմանն ուղղված պատմական հարթության երկխոսություն, այդ թվում` պատմական փաստաթղթերի եւ արխիվների գիտական, անկողմնակալ ուսումնասիրության միջոցով գոյություն ունեցող խնդիրների հստակեցման ու առաջարկների ձեւակերպման համար, [...]

3. Համաձայնեցին ստեղծել միջկառավարական երկկողմ հանձնաժողով, որը կունենա առանձին ենթահանձնաժողովներ` սույն Արձանագրության վերը նշված երկրորդ գործառութային պարբերության հանձնառությունների անմիջական իրագործման նպատակով: Միջկառավարական հանձնաժողովի եւ նրա ենթահանձնաժողովների աշխատաձեւերի մշակման նպատակով, սույն Արձանագրության ուժի մեջ մտնելուն հաջորդող օրվանից 2 ամիս անց, կստեղծվի աշխատանքային խումբ` երկու արտգործնախարարների ղեկավարությամբ: Սույն Արձանագրության ուժի մեջ մտնելուց հետո 3 ամսվա ընթացքում այդ աշխատաձեւերը կհաստատվեն նախարարական մակարդակով: [...] Ըստ անհրաժեշտության, միջազգային փորձագետները կմասնակցեն ենթահանձնաժողովների աշխատանքներին: [...] Սույն Արձանագրությունը եւ Հայաստանի Հանրապետության եւ Թուրքիայի Հանրապետության միջեւ Դիվանագիտական Հարաբերություններ հաստատելու մասին Արձանագրությունը ուժի մեջ են մտնում միեւնույն օրը` վավերացման գործիքների փոխանակմանը հաջորդող ամսվա առաջին օրը: [...]

9/2009

17

haodararyutoan hi.a\ Š0anabarhaoin qardes;‹$ Ev aha# erp ggar\ver# te Šnyrmala]yum;‹ arxen takva\ =r# ghrabaragvi haogagan# tyurqagan & zvi]eragan ardaqin cyr\y] na,araryutoyunneryu ansbaseli haodararyutoyun; & ergyu Ar'anacryutoyunneryu teqsti nergaoa]yum;$ In[; ,yu0abi bad0a/ xar'av ergyu 0amparneryu armadaganneryun hamar# yrynq Ar'anacryutoyunner; gxiden yrbes t.namii a/`& nahan` ar'anacryk wasdatyukter$ <ysinq miaon meryn] masin & n.enq# te min[ L&yn Der-Bedrysoani kegavara\ ‘;nxximyutoan ar'acanq; zarmanaliyren [awavyr =r# Hao Oekawy,agan Xa.nag]yutoan; pyu/n hagazxe]yutoyun; &‰ Haoasdani &‰ Swoyu/qi me` yukkva\ = Ar'anacryutoyunneryu vavera]man xem$ Swoyu/qahao azcaoin cyr\i[neryu zcali masi gar\iqyv ergyu wasdatyukteryu yuji me` mdnel; sba/naliqi dag gxne Hao Xad;# yr ipr te bidi zrgvi Er&ani ne]yugen# isg Mia]oal Nahancneryun me` Šnyrmala]yum;‹ `yur bidi l]ne tyurqagan lybbii `raka]in & bidi tyula]ne ]ekasbanyutoan 0ana[man he/angar;$ Sagaon gan,agal gar\iqner; meg gykm 'celyv# ireryu xryutoyun; sa/; xadykyutoamp xidenq haogagan desangoyunen$ A/an] s,alvelyu grnanq ;sel# te ergyu Ar'anacryutoyunneryu hrabaragyum; badmagan bah m;n =$ Ev Haoasdani hamar badmagan .ans m;$ Hao-tyurqagan t.namanqi & ve0i cl,avyr darrern en haotyurqagan sahmani ci\;# haoeryu ]ekasbanyutoyun; & Le/naoin Karapaki hagamardyutoyun;$ Desnenq# te in[bes en adynq arda]ylva\ Ar'anacryutoyunneryun me`^ 1ƒ Hao-tyurqagan sahman^ Haoasdan & Tyurqia gverahas-

18

9/2009

daden Šergyu ergirneryu mi`& cyoyutoyun yune]yk ;nxhanyur sahmani wy,axar' 0ana[yum;* sahmanva\ mi`azcaoin iravyunqi hamabadas,an baomanacreryv‹$ Aosinqn# entaxrapar Haoasdan g0an[na aos@rva sahmani ci\; hasdada\ 1921 tvi Garsi tyurq-syvedagan baomanacir;$ Sagaon in[ grna xidvil yrbes zi`yum# y[ aol in[ =# ete y[ qakaqagan iraba.dyutoyun & bracmadizm$ Aos@rva ‚& havanapar vakvaƒ Haoasdan; i vi0agi [= Tyurqiy telaxrel sahmani miagykmani wywy,yutoyun m;# yusdi Šzi`yum;‹ zyud desagan pnyuot yuni$ 1991-en edq# anxamag]elyv mi`azcaoin darper gazmagerbyutoyunneryun ‚nera/oal Mia]oal Azceryu Gazmagerbyutoan;ƒ Haoasdan wasdyren ;nxyuna\ = aos@rva hao-tyurqagan sahman;$ Nyuonisg gar\r xirqyry.yum yune]a\ na,acah ?yperd Qy[aroani var[agarc; havasdia]yu]a\ =r# te Haoasdan Tyurqiy ngadmamp bahan`ner; iravapanagan pnyuot [en grer# isg ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[yum; ‚yr Er&ani ardaqin qakaqaganyutoan a/a`anahertyutoyunneren megn =ƒ ggre badmagan & paryoagan pnyuot & hki [= iravapanagan hed&anqneryv$ Y%v grna ;llal aonqan miamid# yr gar\e# te

Haoasdan grna menag telaxrel sahmani wywy,yutoyun;# erp nyuonisg <yrhrxaoin Miyutoyun; [ha`yke]av ad ;nel ergryrx hama.,arhaoin baderazmen edq$ In[&=# Ar'anacryutoan aox ged; gareli = xidel na& yrbes haogagan zi`yum* hao-tyurqagan wy,zi`man pakaxri[$ 2ƒ }ekasbanyutoan har]^ Ar'anacryutoyunner; [en ,ysir ]ekasbanyutoan 0ana[man# pao] y‰[ al j,dman masin$ Adynq barzabes y[in[ ghi.en ]ekasbanyutoan masin$ Aol ,ysqyv# ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[yumen hrajarvelyu na,abaoman;# zyr Angara a/a` gqa.er Er&ani a/`& dek [i cdner wasdatyukteryun me`$ Yusdi* tyurqagan gykm; ghrajari a/a`in na,abaomanen$ Sagaon mer armadaganner; g;sen# te y‰[# ;nxhaga/ag;* Haoasdann = nahan`yk gykm;# qani yr Ar'anacryutoyunner; g,ysin Šbadmagan hartyutoan erg,ysyutoan‹# Šbadmagan wasdatyukteryu & ar,ivneryu cidagan# angykmnagal yusyumnasiryutoan‹ masin# isg havelva\i me` na,adesva\ = Šbadmagan hartyutoan entahan'najykyvi‹ m; sdek\yum;$ Pao] & aonbes# in[qa%n anzi`yum & gadaki bedq = ;llanq [0an[nalyu hamar aon# te Ar'anacryutoyunner; y[in[yv gbarda-

vyre]nen haogagan gykm; & hao masnacedner; entahan'najykyven ners sdibva\ bidi [;llan ,ysil Tyurqiy haoeryu y[n[a]man ]ekasbanagan pnyuoti masin ‚in[; hasdadva\ wasd = sagargelyu entaga [=ƒ# aol azad en ar\ar\elyu ]ekasbanyutoan hed&anqneryu har];$ Bagas gar&yr [= na& aon# te Ar'anacryutoyunner; [en ,ysir ]ekasbanyutoan wasdi hasdadman gam herqman masin# aol Šcyoyutoyun yune]yk ,nxirneryu hsdage]man yu a/a`argneryu '&agerbman‹ masin$ 3ƒ Le/naoin Karapaki har]^ karapakoan hagamardyutoyun; & adyr garcavyryum; y[ mi '&yv ghi.vi Ar'anacryutoyunneryun me`# yusdi Angara ghrajari ergryrx na,abaomanen$ Aosinqn# ad &s tyurqagan zi`yum m;n =$ Haoasdan-Adrbe0an haraperyutoyunneryun masin qykargva\ miag agnargyutoyun; sbrxa\ = Šaol bedyutoyunneryu nerqin cyr\eryun [mi`amdelyu# dara\qaoin ampyk`aganyutoan & sahmanneryu an,a,deliyutoan sgzpyunqner; harcelyu‹ gykmeryu bardavyryutoyunner; verahasdadyk gedin me`$ Aosinqn# Er&an g;nxyuni dara\qaoin ampyk`aganyutoyun; & sahmanneryu an,a,deliyutoyun; y[ miaon Angaraoi hed ir haraperyutoyunneryu# aol& moyus bedyutoyunneryu* nera/oal Adrbe0ani hed haraperyutoyunneryu ylyrden ners$ Grnanq mda\el Karapakin# yr anyukkagiyren ipr te bidi lqvi Adrbe0ani gazmin me`$ Sagaon cidenq# te hao-tyurqagan Ar'anacryutoan me` dek cda\ anyry. '&agerbyum; [i grnar \anr g./el Adrbe0ani hed panag]yutoyunneryu sekanin vra# yur dara\qaoin ampyk`aganyutoan sgzpyunq; ghagag./vi havasarabes \anrag.i/ jykyvyurxneryu inqnyry.man sgzpyunqi gykme$ Yusdi# sdyracrelyv ergyu Ar-

'anacryutoyunner;# Haoasdan anyukkagiyren g0an[na aos@rva hao-tyurqagan sahman; ‚anyukkagiyren* qani yr hsdag gerbyv [i ,ysvir Garsi baomanacri masinƒ# isg Tyurqia ghrajari Er&ani hed haraperyutoyunner hasdadelyu hamar a/a` qa.a\ ir ergyu na,abaomanneren# aon =* ]ekasbanyutoan mi`azcaoin 0ana[man; yukkva\ `anqeren hrajaryum; & Le/naoin Karapaki han'nyum; Adrbe0anin$ Anga, Ar'anacryutoyunneryun me` na,adesva\ gederen & manramasnyutoyunneren# Tyurqiy hed haraperyutoyunneryu ‚haraperaganƒ pnaganyna]man baracaoin# Haoasdani xirq; dara\qa.r`anen ners zcaliyren bidi amrabnxvi & y‰[ miaon Adrbe0ani hed ir haraperyutoyunneryu desangoyunen$ Sahmani pa]man arxoyunqin gagngalvi haogagan hama,a/n nerqin arxoyunqi a0 & Vrasdani vraoyv an]nyk daran]ig yukineren ga,va\yutoan nvazyum$ Yman] ergoyuk; a/a`a]nyk tyurqagan abranqneryu entaxroal hekek; .adyn]me arxen iraganyutoyun m;n = Haoasdani me`# isg sahmani pa]yum; grna hance]nel na& aox abranqneryu =jana]man;$ Sagaon amenen gar&yr er&yuot; grna ;llal aon# te wy,axryutoan yukineryu pa]yumi arxoyunqin Haoasdan aveli hrabyuri[ bidi xa/na ardasahmanoan havanagan nerx;rykneryun hamar# yrynq a/aos@r he/yu mna]in Haoasdanen* ergri gkzia]man bad0a/yv$ Qakaqagan hartyutoan vra# Tyurqiy hed haraperyutoyunneryu hasdadyum; grna amrabnxel Haoasdani xirq; ir gyvgasoan xra]ineryu a/`&$ Ar'anacryutoyunneryu yuji me` mdnelen edq Adrbe0ani /azma.yun[ h/edyryutoan cedin; bidi dgarana & qakaqagan .r`axar' wywy,yutoyun gra\ Angaraoi ardaqin qakaqaganyutoyun; bidi

kegavarvi Tyurqiy & y‰[ te Adrbe0ani .aheryv$ Moyus gykme# Er&an bidi 'e/q pere cyr\ykyutoyunneryu .ad aveli me\ azadyutoyun Tbilisii hed haraperyutoyunneryu ylyrden ners$ Pylyris haodni = vra]agan i.,anyutoyunneryu hala\anqneryun entargva\ ~ava,qi haoyutoan \anr vi0ag;$ Aonyuamenaoniv# tyurq-adrbe0anagan .r`awagman entargva\ & Adrbe0ani hed baderazmi verap/ngman yurvagani a/`& gancna\ Er&an; lriv ga,oal =r Vrasdani pareha0yutenen ‚hao-vra]agan sahmani wagyum; an,yusaweliyren bidi hance]ner Haoasdani dndesagan ,ekxman; & havanapar karapakoan baderazmi versg;sman;ƒ & erpeq iren tyuol dva\ = dyn; par'ra]nel i ba.dbanyutoyun `ava,qahaoyutoan;$ Yusdi# ;sd ergyu Ar'anacryutoyunneryun me` dek cda\ '&agerbyumneryun# Er&ani & Angaraoi mi`& xivanacidagan haraperyutoyunneryu hasdadyum; & ;nxhanyur sahmani pa]yum; Haoasdanin dndesagan yu qakaqagan yry.agi @cyud bidi pere* Garsi baomanacri anyukkagi & '&agan 0ana[man xima]$ Y‰[ karapakoan# y‰[ al ]ekasbanyutoan har]; Er&ani & Angaraoi mi`& sagargyutoan a/arga xar'an$ Sagaon a/aojm aox amen; miaon na,aci\ m;n =# yryun a/`& me\ ,y[;nxydner en gancna\ hadgabes tyurqagan ,yrhrxaranen ners$ Aha na& hao-tyurqagan haraperyutoyunneryu dar@rinagyutoyunneren meg;^ xivanacidagan ar'anacryutoyunner; yuji me` [en mdner na,ararneryu gykme sdyracrvelyun bes# aol bedq = vavera]vin na& ,yrhrxaranneryu gykme$ VARXAN MARTAOAN

9/2009

19

HAODARARYUTOYUNNER EV GAR|IQNER HH na,acah SERJ SARCSOAN^

M e n q wyr'el enq arjanabadvyren garcavyrel haraperyu toyunner; mer har&an bedyutoan hed# in[bes vaoel = 21-rx xari qakaqagirt a.,arhin$ Hamaryum em# yr aos Ar'anacryutoyunner; dalis en aox hnaravyryutoyun;$ Ereg hrabaragva\ na,ac\ern arda]ylyum en ereq a/an]qaoin iraganyutoyun* In[bes es pazmi]s asel em# Tyurqiaoi hed vara\ mer panag]yutoyunner; & 'e/q perva\ baomanavyrva\yutoyunner; [en baryunagyum Le/naoin Karapaki hagamardyutoan ,akak garcavyrman gam xra hed gabva\ yr&= aol ,nxri hed gabva\ yr&= na,abaoman$ In[bes & bnxyum =inq# hao-tyurqagan haraperyutoyunneri badmagan hartyutoan har]er; bedq = qnnargven y[ te badmapanneri han'najykyvi# aol mi`ga/avaragan han'najykyvi entahan'najykyvneri] megi '&a[awyv$ A/a`in ancam anga, Haoasdani badmyutoan me` gar&yracyuon mi`azcaoin wasdatkteri sdyracrman; gna,yrxen hanraoin qnnargyumner$ Xranq hnaravyryutoyun gdan lselyu pylyr desagednern yu myde]yumner;$ ‚1 Sebdemper 2((9t^# Er&an# Ardaqin Cyr\y] Na,araryutoyunƒ

HH ardcyr\na,arar +XVARX NALPANXOAN^ Sdibva\ em hiastawe]nel ergagi [awani.ner qaryzyknerin^ inqnyry.yum; mi`azcaoin iravyunqi anverabah xryuot =# aon aza-

20

9/2009

dyutoan masin =# amen mi jykyvrxi azadyutoyunn =* ir abacan yu 0agadacir; yry.elyu# havaqagan iravyunqner; ba.dbanelyu# erp aox iravyunqnern yu abacan vdancva\ en$ Ete inqnyry.man iravyunq; sdyraxasver dara\qaoin ampyk`aganyutoan;# MAGyum miaon 52 anxam bedyutoyun gliner aos@rva 192-i wy,aren$ ‚Noyu Oyrq# MAG-i Cl,avyr asampleaoi 64-rx nsda.r`anƒ

Qakaqaced ?I{ARX GIRAGYSOAN^ Im gar\iqyv* in[ =l badahi# ete nyuonisg Haoasdani sahmanner; pa]ven# amenagar&yrn in' hamar aon =# yr Tyurqiaoi & Axrpe`ani mi`& hamacyr\ag]yutoyun; avardin = has]vyum$ Gyn]eb]ian* Šmeg azc & ergyu ergirner‹ mahanyum =# & aox xebqyum oyuraqan[oyur qaol# yr Tyurqian gadaryum = xebi Haoasdan# he/a]nyum = Tyurqiaoin Axrpe`ani]$ Sa ;nxhanyur a/mamp lav = Haoasdani hamar# pao] gar0ajamged a/yumyv vdanc = nergaoa]nyum Haoasdani hamar# qani yr Axrpe`ean; g@cdacyr\i aveli .ad mi`y]ner baderazmi hamar$ Axrpe`an; gparelavi ir haraperyutoyunner; Mysgvaoi hed# ?yusasdan; ghe/ana Haoasdani] & haogagan myde]yumi]$ ‚Er&an# Mamyuli Azcaoin Agyumpƒ

Qakaqaced ANXRANIG MIHRANOAN^

}ekasbanyutoan & hao-tyurqagan haraperyutoyunneri har]; mi jancyda\ me, =# yr; cdnvyum = hao jykyvrxi yukeki me`$ Aox jancyda\ me,; bedq = xyurs pervi# azc; bedq = xyurs ca m.dagan zyhi hycepanagan vi0agi] & garykana inqnavsdah# inqnapav hycepanagan zca]ykyutoyun yunenal & aveli .ad naoel xebi abacan# qan te an;nxhad ga,va\ linel an]oali]$ Na& yrbeszi garykana a/a` .arjvel* a/an] ydqeri] ga,va\ aox \anr pe/eri$ Ete y[ 1(( dygysyv# pao] zcali [awyv haogagan gykm; garyka]av sdanal aon# in[; aos@rva baomanneryum Haoasdani aos /esyuresneryv hnaravyr =r sdanal# erp xyu cyr\ yunes mi hzyr bedyutoan hed# yrn aos@r a.,arhi me\acyuon dndesyutoyunneri] megn =# a.,arhi amename\ pangeri]# amename\ dara\qneri]# amenaazxe]ig cyr\yk bedyutoyunneri] megn =$ Gan,adesyum em# yr Tyurqiaoyum & Haoasdanyum glinen cyr\yk yujer# qakaqagan gyusag]yutoyunner# yrynq xem glinen ar'anacryutoyunneri sdyracrman;$ Pao] vsdah em# yr me\amasnyutoyun; te‰ Haoasdanyum# te‰ Tyurqiaoyum ggarykana hasganal# yr aos@rva iravi0agyum haraperyutoyunneri nyrmala]yumn yuni sdradeciagan pnyuot$ Har]i 'a,ykman hed&anqner; garyk en aveli \anr linel# qan har]i lyu\yum;$ ‚Er&an# Mamyuli Azcaoin Agyumpƒ

Haogagan Eryusakem;

Q

ani yr bidi .r`einq Mi`in Ar&elqi me` ‚Syuria# Hyrxanan# Ecibdysƒ# gins & es yry.e]inq yr# na,qan ,mpyvi 0ampa ellel;# lav a/it gnergaoanar* mer ha.vyuon qani m; @ryv Eryusakem mnalyu$ Badmyutoyunyv yu havadqyv li aox deker; gadara\ zpysa.r`yutoyun m; lriv [;llar ete aojm israoeloan-bakesdinoan ve0i Œ pao] na& hamage]yutoan Œ gexryn; cdnvyk bibliagan dekeryun ao]elyutoyun; [;nxcrge$ An.yu.d# aondek ;llalyv# aosinqn* Hin qakaqin me`# mer jamanagn aonbes ha.ve]inq# yrbeszi yrqan gareli = qi[ paner wa,]nenq# qalelyv Via Dylyryzaoi vra ‚<a[in )ampanƒ* Syurp Haryutoan Da0aren min[& Cetsemani Bardez; & ver;* —itenoa] Leran vra# Hampar™man vanq;# La]i Baden yu vakemi pnagavaorin cednyukineren min[& <yrhrxavyr :ntriqin vernadyun; & Xavitin cerezman’;$ Sagaon# ga na& Haogagan Eryusakem m;# an# zyr mdaxir em

Sarcis SELOAN nergaoa]nel aosdek# manavanx yr pa,dn yune]anq Šnersen‹ 0an[nalyu zaon$ Haoy] Badriarqaran mnalyu* Badriarq Tyrcym Manyugoani havanyutoamp# namage m; edq# zyr jamanagyv hka\ =i iren aox ,nxranqyv# wedrvari an™r&yd @r m;# Tel Avivi @xagaoanen mez a/a\ taqsiyv m;# mdanq Hin qakaqi Oaffa xarbasen# yr wasdyren haogagan takamasin myudq; ghanxisana# perxi m; nman barsbabadva\ pnagavaor; gazmyk moyus takamasern ;llalyv hreagan;# mahmedagan; & qrisdyneagan; aosinqn cl,avyrapar hyuoneryun’;# pao] na& aol azcyutoyunneryu# pa]a/yutoamp haoer;# yrynq hama,;mpva\ en iren] a/an™in takamasin me`$ Haoer; nerga en Syurp Ergrin me` xe/&s qrisdyneyutoan agyunqneren sgsoal# na,qan nyr grynqin ba.dynagan 0ana[yum;* 3(1-in$ 154-in# Eryusakemi & Akeqsanxriy Haoy] yu Hyuna] egeke]ineryu ebisgybysner; zpake]an

Hisyus Qrisdysi cyr\yuneyutoan a/n[yutoamp syurp dekeryun hasdadyumyv &# nyuonaden# aonbisi .enqeryu ga/yu]yumyv# yur bahbanvin qrisdyneagan aox can™er;$ Eryusakemi Egeke]in eka\ =# jamanagacraganyren# a/a`in;* badmyutoan me`# isg ir anxranig ebisgybys;# zyr Hisyus inqn isg @\a\ =# ekav Syurp Hagyp;# Avedaranneryu me` anvanva’\ ŠAsdyu\y ekpaor;‹$ Iren g;sein na& ŠArxar‹# .nyrhiv ir syurp a/aqinyutoyunneryun$ Ipr& Egeke]ii soyuneren min# an na,acaha\ = Eryusakemi a/aqelagan jykyvner; & ,mpacra\ = A/aqoalneryun namagner;$ 381-in# Gynsdanxinybylsyu diezeragan jykyv; Eryusakemi aty/in ;n\aoa\ = H/ymi & Gynsdanxinybylsyu aty/neryun havasarn ;llalyu badiv;# asyr clyu,n sdanalyv Badriarqi asdi0an;$ Aosbes gpa]adrvi# yuremn# Eryusakemi Haoy] Badriarqyutoan cyoyutoyun;# Gynsdanxinybylsyu Badriarqyutoan gykqin# ergyuqn al

9/2009

21

Eryusakemi Syurp Hagyp Vanqi myudq;

entargva\* +`mia\ni |aoracyuon Badriarqyutoan ‚Gatykigysyutoyunƒ$ Oaffa xarbasen megnelyv# qani m; dasnoag medr xebi a`# wyky]i m; vra# yr 0i.x aoxbes ggy[vi - Haoy] Badriarqyutoan Wyky]# .r`abadyk barisbin me` zyusb myudqi m; vra ar™anacryutoyun m; mez ghavasdia]ne# te hasa\ enq Srpy] Hagypean] Vanq;# yur gcdnvi Haoy] Badriarqyutoyun;$ Vanq;# yr dekaxrva\ = haogagan takamasin haravar&eloan angoyun;# himnaxrva\ = X xaryun sgizp;* Syurp Cricyr Lyusavyri[in gykme# Drxad C tacavyrin @janxagyutoamp yu hyvanavyryutoamp# 0i.x aox dek; yur# qrisdyneyutoan sgizp;# hao vanaganner; abra\ & akyta\ en$ N.eli =# yr# erp Exesiy haoy] anxranig havada]oal* Tacavyr Apcar A ;nxyune] nyr havadq; & Qrisdysin hravire] zinq ao]elel# i wy,aren sdanalyv anyrme# qani yr zpaka\ =r# anyr xemq; nergaoa]nyk qyk m;# ir pareba.d gin;* Hekinen madyu/ner ga/yu]e] Syurp Hagypi ,yranin & aol deker# yur ]aos@r haogagan vanqer yu egeke]iner gan$ Srpy] Hagypean] Vanqin laonadara\ wagin me`# anyr gykqer;# g.arvin Srpy] Hagypean] Egeke]in* Hao Eryusakemi Maor

22

9/2009

Da0ar;# Goyulbenqoan Craxaran;# Srpy] Tarcman[a] Xbry];# 0a.asrah; & gkeraganneryun Š,yu]er;‹# in[bes na& hao ‘;ndaniqneryu pnagaranner$ Hoyureryun hadga]va\ senoagneren min# gar\es wyrva\* nek & \yu/ yu myu/ wyky]neryv lapoyurindysoan barisbin me`# mer ge]yutoan jamanagva hamar mez pa.,va\ = &# te& ir desqyv yu gahavyryumyv 0cnavyragan =# i wy,aren ;nxar™ag = & yuni banxygi senoagi m; ampyk` harmaravedyutoyun;# nera/oal* ]rda]yu]i[yv ,yhany] m; & he/yusdadesyutoan cyr\iq m;# yr hagyum yuni xebi /yusagan \racirner;$ Mez aondek gyukeg]e haoasdan]i eridasarx Apeka m;* Eki.e Xavtoan# mer ge]yutoan hasdadman namag;’ cryk;# yuremn desagyv m; Badriarqin nergaoa]yu]i[;# aolabes* ha0eli & siralir ;ngeragi] m;# yr mez g\anyta]ne takamas; yu vanqin \racir;$ )a.asrahin 0a.er;# vanaganneryun gykqin# ete 0y, bidi [;llaoin# sagaon a/an] ham; bagselyu & g.da]yu]i[ ;llalyv hanxer™# bidi ;nxelyuzva\ ;llaoin ,ysag]agan baheryv# yrynq he/yu [=in bkadynoanneren# aonbes yr awsysa]inq# yr ,yhararagan yu ycegan ha0yuoq; @ragan miaon ereq ancam ggrgnvein* sahmanawag d&ykyutoamp$

Mer jamanyumen isg# bad.a0 gerbyv bedq =r# yr an™nabes .nyrhagalyutoyun haodneinq Tyrcym Manyugoan Badriarqin# yr paroa]agam paregrtyutoamp & me\am;dyutene he/yu pnavyryutoamp ;nxyune] mez$ |anyta]a\ =i ir hed 1994-in Er&an# desa\ =i zinq xar™oal aondek* 2((1-i qrisdyneyutoan hypeloanin# isg aojm# aosinqn* ir 9( daregan; lranalen qani m; @r edq# miaon qi[ m; dgara]a\ er&a] in™# pao] anga.ganxyren .arjelyv ir crasenoagin mdavyragan .r`abadin me`$ Eryusakemi a/a`in Hao Badriarq; eka\ = Apraham;# yr \a/aoa\ = 638-669 tvaganneryun# ba.dynabes 0an[]va\ ;llalyv arap kalif _mar ipn +l-<atapin gykme$ Anyr ar™aga\ hryvardagin me`# n.va\ =in Haoy] Egeke]iin iravyunqner; & a/an™na.;nyrhner; Syurp Ergrin me`# era.,avyrelyv anyr ampyk`aganyutoyun; & abahyvyutoyun;$ Vanqin myudqin# araperen ar™anacryutoyun m;# wyracrva\* 1488-in# gamrabnxe & ghaverja]ne# Syultan Al Dahar Abyu Said Myhamedi sdyracra\ hryvardagyv m;# Badriarqaranin ganynaxryutoyun’;# ane\qyv sba/nalyv anyn]# yrynq bidi hamar™agin vnasel gam anarxaryutoyun ;nel aox syurp dekin$ Ver`nagan & gar&yracyuon era.,iq; hanxisa]a\ = tyurq Syultan Abdoyulme0id A-in 1852-i haodararyutoyun; ‚yuremn# erp Eryusakem; gbadganer _smanoan Gaosryutoanƒ# yr ba.dynabes ghasdader statyu-qvy m; syurp dekeryun vra# sewaganyutoan iravyunqner; bahbanelyv yu era.,avyrelyv pa]ar™agabes qrisdyneagan ereq cl,avyr \eseryun^ hyuon# hao & h/ymeagan-gatykige$ Aon hasdadyutoyunner;# yrynq gnergaoa]nen zanynq Œ Hyuna] Yukkawa/ Badriarqaran;# Haoy] Badriarqaran; & Fransisqanneryun Garc; Œ aon miapanyutoyunnern en# yrynq Eryusakemi me` iren] mi`& gpajnen syurp dekeryun ,namagalnern ;llalyu badas,anad-

vyutoyunn yu a/an™na.nyrh;^ Hampar™man Da0ar;# Cetsemani Bardez;# Syurp Mariamin Cerezman; & Petlehemi Syurp |nnxoan Egeke]in# in[bes & yuri.ner$ Aojmyu Haoy] Badriarq;# yr 96-eryrxn =# Tyrcym Manyugoan P-n =# yr ]mah ;ndrva\ = 199(-in# AMN-i me` gkeragan asbareze m; edq$ :sd haogagan avanxyutoan & y[ miaon# cyr\yunoa qrisdynoa m; bedq =# yr yu,dacna]yutoyun gadare Eryusakem a/nvazn meg ancam ir goanqin me` ‚ha0al;q ete gyuzeq gam ete ghavniq trqeren;ƒ$ Xareryu ;nta]qin# Eryusakem ca]a\ en y[ miaon barz marxig# aol na& tacavyrner# i.,anner# zinvyraganner# bedagan an™navyryutoyunner$ Eryusakem gadara\ yu,dacna]yutoyun; haoeryun hamar me\ badiv =r# pa]a/ig xirq m; ;n\aoelyv anyn]$ Min[& 1967-i arap-israoeloan Šve] @rva baderazm;‹# syvyrapar hazaravyr yu,dacna]ner gabasdanein Srpy] Hagypean] Vanq;$ Aos@r isg egeke]ineryun baderyun vra gdesnvin haogagan ,a[eryu wyun`er# yu,dacna]neryu gykme wyracr;va\ & iren] tivyv nergaoa]nelyv dvoal ;ndaniqin anxamneryun tiv;$ 1915-1923 darineryun# erp deki yune]av ]ekasbanyutoyun;# Srpy] Hagypean] miapanyutoyun;

Badriarq Tyrcym Manyugoani & Arqebisgybys Aris >irinoanin hed

hazaravyr wa,sdaganner yu yrper ;nxyuna\ =$ Min[& + xar;# Syurp Ergrin me` 72 haogagan egeke]iner yu vanqer gaoin$ Aos@rva Eryusakemi haogagan takamas; gcrave aox ga/yuo]neren qani m; hadi deker;# yryn]me nergaois gbahbanvin Sp^ Hagyp# Sp^ Hre.dagabeda] ‚Annaoin dyun;ƒ & Sp^ Wrgi[ ‚Gaoiawaoin dyun;ƒ vanqer;$ Badriarqaranin gbadganin na&# haogagan takamasen xyurs# \yvezroa Sp^ Nigykys & Syurp Hre.dagabeda] Egeke]vy "itenin ?amallaoi Sp^ C&yrc ‚Madin Eki.e Apekaoin hedƒ vanqer;$ Nyuonbes# an ghoyur;ngale haogagan ™e/acirneryu a.,arhi ergryrx craxaran; ipr& me\yutoyun# Er&ani Madenaxaranen edq# in[bes & Eryusakemi hnacyuon dbaran;# himnaxrva\* 1833-in$ Sp^ Hagyp vanq;# Siyn leran badmagan dekin vra hasdadva\# gcrave 12( hegdar dara\yutoyun m;# aosinqn* Hin qakaqin ve]eryrx mas;$ Vanqen ners cl,avyr .enq; Sp^ Hagyp Da0arn =# par™ra]va\* JP xaryun# <a[agirneryu jama-

nag# hin ga/yuo]neryu & Sp^ Hagypi & Hagyp A/aqoali ‚Avedarani[ Hyvhannesin ekpaor;ƒ cerezmanneryu dekvyuon vra$ Sp^ Hagypin 62 tvaganin* pari & a/aqini ŠDea/nekpyr‹ ngadmamp na,an™yv & adelyutoamp l]va\ warise]iner; & saxyuge]iner; sbane]in# aosbisyv an xa/nalyv a/a`in mardirys ebisgybys;$ Sp^ Hagyp grdserin mahen edq# pazmyutoyun; xar™i egav# isg anyr himna\ Ebisgybysagan Aty/; amrabnxve]av# xa/nalyv hzyr miapanyutoyun m;$ Haoer; ggy[en zaon Srpy] Hagypean]# aos hycnagin ;‘nxcrgelyv Sp^ Hagyp Dea/nekpaorn yu Sp^ Hagyp Cl,axir;$ Dea/nekpyr marmin; amwywva\ = Da0arin Avac ,yranin dag# isg egeke]in ga/yu]va\ = anyr dan dekvyuon vra$ Egeke]vy gexrynagan myudqen xebi ™a,# saxawoa ceke]ig zarxaranqyv ergwekgani xyu/yv madyu/i m; me`# myuc garmir marmare sali dag# zedekva\ = Zepexeysi yrxi* Hagyp A/aqoalin clyu,;# qani yr zaon cl,ade] Heryxys Acriwwa Tacavyr; 44 tvaganin$ Anyr marmin; ghanc[i Isbaniy Santiagy de Gymbysdela vanqin me`# zyr haoer; ganvanein ŠoEzr A.,arhi‹$ ‚.aryunagyutoyun; ha`yrx tivin me`ƒ

9/2009

23

Dynahanxes Sici.yaraoi me`

I

n; dari .aryunag Sici.yara perxaqakaq; ghoyur;ngale +tnig Wyqramasnyutiunneryu Mi`azcaoin Wa/adyn;# gazmagerbva\ +tnig Wyqramasnyutoyunneryu Eridasarxagan Xasdiaragyutoan Gexryni# Sici.yaraoi qakaqabedarani hed hamadek# na& ?yumaniy +tnig m.agyutaoin hamaonqneryu# hyvanavyryutoamp M.agyuoti & Gryni] na,araryutoan & Azcaoin Ja/ancyutoan$ Wa/adyn; hama,mpe] pylyr iraxar™yutoyunner; & ™e/nargner; yu a/a`in ci\i vra perav ?yumaniy dara\qin vra cdnvyk 21 =tnig-m.agyutaoin hamaonqner;$ _cysdys 14-en 22-; Sici.yara perxaqakaqi hrabarag; gcdnver pazyum inqnyutoyunneryu n.anin dag$ 8 @r .aryunag pem par™ra]an [e,er# hyuoner# haoer# serber# idala]iner# hreaner# tatarner# tyurqer# cn[yuner# slyvagner# qryua]ner# byulgarner# cermana]iner# albana]iner# /yus liwyvenner# magexyna]iner# yuqraina]iner# hyuncarner# arym;nner nergaoa]nelyv azcaoin zcesdneryv baraoin hamyuotneryu barer# avanxagan erceryu gadaryumner$ Wa/adyn; pazmazanyutoyunneryu n.ani dag deki yune]av# in[bes ir hamaonqneryu gar&yr tvaoin =tny-m.agyutaoin masnag]yutoamp# aonbes & gazmagerb[agan parx pnyuotyv$ —e/nargner; pajnve]an 2 garci$ Meg gykmen pemin vra gadarvyk cyr\ykyutoyunner* hamercner# barer# taderagan nergaoa]yumner# moyus gykmen* ]yu]ahanxesner# =tny-m.agyutaoin oyuraqan[oyur hamaonqin nvirva\ ]yu]avahanagner$ Wa/adyn; ;nxcrge] na& lyusangarneryu ]yu]ahanxesner# cirqi nergaoa]yumner# filmi ]yu]axryutoyun# wa/adynin nerga =tnig wyqramasnyutoyunneryu avanxagan ,yhany]in nvirva\ ]yu]ada,dagner$ Wa/adynin me\ ha`ykyutoamp elyuot yune]av & mer Byuqre.i hao hamaonqi arxen me\ anyun 'e/q pera\ bari hamyuot;* kegavaryutoamp baryusyuo] Bela Mardigoani$