?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR
DARI 65 TIV 11 -12 (2(19-2(2(ƒ Նոյեմբեր-Դեկտեմբեր 2014
2015
Շնորհավոր նոր Տարի Եվ Սուրբ Ծնունդ
ԽմբաԳրական
ինչպես ամեն տարեվերջին, կշեռքին վրա կդնենք անցնող տարվա ձեռքբերումներն ու բացթողումները և միաժամանակ կնայինք դեպի եկող տարին: 2014-ին մեծ ծրագրերը իրագործեցինք ռումեն շրջապատին համար ավելի տեսանելի ձևով: Օրինակ՝ հայկական փողոց» փառատոնը, որը մեծ հաջողություն ունեցավ՝ նկատի ունենալով այն ավելի քան 25 հազար մարդոց, որոնք ներկա գտնվեցան փառատոնի ընթացքին կազմակերպված մշակութային միջոցառումներուն: ուրիշ կարևոր պահ մը եղավ քլուժի մեջ կազմակերպված հայկական տարազներու ցուցահանդեսը: ապա, կեռլան՝ նախկին արմենոպոլիսը նորեն դարձավ հայաքաղաք, քանի որ տեղական իշխանությունները հասկցան, որ կեռլայի հայկական անցյալը սերտորեն կապված է քաղաքի ներկային և, ինչու՞ չէ, նաև ապագային: Ձեռքբերումներու քարտեսին վրա պետք է նշենք նաև պաքըու, քոնսթանցա, Փիթեշթ, յաշ, Սուչավա, թուլչա և պոթոշան քաղաքները, որտեղ ռումանիո հայոց միության մասնաճյուղերը կազմակերպեցին մշակութային և դաստիարակչական զանազան միջոցառումներ: ահավասիկ ատոնցմե մեկ քանին. հայկական շարժանկարի օրեր և ամառային դպրոց՝ պաքըուի մեջ, հայ մշակույթի օրեր և Գիրքի շնորհանդեսներ՝ քոնսթանցայի մեջ, Սուչավայի հայկական դպրոցի հիմնման 190 ամյակ ու ազգային համայնքներու երեկո Սուչավայի մեջ և այլն: չմոռնանք նաև Սուլինայի մեջ կազմակերպված երիտասարդության ճամբարը: հարկ է նշել նաև ռումանիո հայոց թեմի առաջնորդարանի կազմակերպմամբ կայացած միջազգային գիտաժողովը՝ առաջին համաշխարհային պատերազմի ազդեցությունը՝ հայոց Սփյուռքի ձևաւորման գործին մեջ թեմայով, ինչպես նաև գիտաժողովեն առաջ հայոց ցեղասպանության մասին հիշատակող՝ Փիթեշթ քաղաքին մեջ տեղադրված խաչքարի բացման արարողությունը: ընդհանուր առմամբ, անցնող տարին հարուստ էր բազմապիսի միջոցառումներով: Սակայն պետք է ձգտենք ավելիին և առավելագույնս օգտվինք բոլոր հնարավորություններեն՝ շարունակելու համար հայապահպանության նվիրական գործը:
2
11-12/2014
PYVANXAGYUTOYUN հայկական Սուրբ Ծնունդը ռումանիո մԵջ .............................................................. =` 3 ռումանիոյ հայոց թԵմի առաջնորդ ԳԵրՇ. Տ. ՏաթԵւ ԵպՍ. յակոբԵան ամանորյա պաՏԳամ, Սուրբ Ծննդյան պաՏԳամ ............................................. =` 5 քլուԺի մԵջ հիմնվԵցավ կԵդրոնական Եվրոպայի հայաԳիՏության առաջին ինՍՏիՏուՏը ............... =` 6 ռումինիայում Խորությամբ ուՍումնաՍիրԵլու Են հայաԳիՏություն ..... =` 10 Գիրքի Տոնավաճառ. հայ Ժողովուրդի ճակաՏաԳիրը Եւ ողբԵրԳություննԵրը .......................................... =` 12 հայաՍՏանը մաՍնակցԵլ է բուԽարԵՍՏի Գրքի միջազԳային Սալոնին ...... =` 13 ԵրաԺՇՏության Եւ պոԵզիայի ԵրԵկո քոնՍթանցայի մԵջ ...................................................... =` 14 ցուցահանդԵՍ. լույՍի Եվ կուրության մաՍին... ........................ =` 16 Երևան ռումԵն հԵրոՍնԵրու ոԳԵկոչում ..................... =` 19 հայաՍՏանի Եւ ռումինիայի կրթության նաԽարարնԵրը քննարկԵլ Են համաԳորԾակցության հարցԵր ............................. =` 20
Supliment limba rom`n[
Eveniment editorial/ „Armenia după atacul terorist din Parlament – Misiune diplomatică la Erevan 2002-2005” ......... p. 22 Revoluţia unei generaţii – Varujan Vosganian: Abia acum învăţăm ce înseamnă cu adevărat să fii liber ............... p. 23 A murit un eminent om politic armean ........................................... p. 24 Autobiografia unui tînăr care a ales să fie Slujitor al Domnului .............................................. p. 26
MANGA-BADANEGAN ..................................................... =` 27 հակոբ առաքԵլյան – 90 ............................................. =` 28 յաշ հայ ԵկԵղԵցին քաղաքի պաՏմության մԵջ ........ =` 29
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com
TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATĂ: HĂțULESCU MIHAI
TIPARUL: S.C. ARARAT srl.I.S.S.N. 1221-9169
հայկական Սուրբ Ծնունդը ռումանիո մԵջ պուքրեշ
2015, հունվար 4-ին, կիրակի պուքրեշի մեջ տեղի ունեցավ մեր հայ համայնքի երեխաներու Սուրբ Ծննդյան տոնակատարությունը, երբ անոնք դիմավորեցին կաղանդ պապան՝ ծանրաբեռնված նվերներով: Սուրբ Ծնունդի տոները կազմակերպած էին տիկիններ լուիզա Շմիդտի, պելլա մուրադյանի, ճինա քեշմանյանի և վիքթորիա պետրոսյանի օգնությամբ: Տոնակատարությանը ներկա էին Գերաշնորհ Տ. Տաթև եպիսկոպոս հակոբյան, երեսփոխան վարուժան Փամպուքչյան և բազում հանդիսատեսներ: կուզեինք մեր շնորհակալությունները հայտնել տիկին մուզա Խաչատուրյանին, որ ամեն տարի մեծ հոգածությամբ կօգնե կաղանդ պապային գըտնելու երեխաներու համար ամենեն գեղեցիկ նվերները` ձեռք բերված ռումանիո հայոց միության օժանդակությամբ:
քլուժ
2015թ. հունվար 10-ին քլուժի հայ համայնքը հաջողությամբ տոնեց Սուրբ Ծնունդը, ամբողջ քրիստոնյա աշխարհին մեջ ըլլալով ընտանեկան գեղեցիկ իրադարձություն մը: ամեն տարի մենք միատեղ կժողվվինք այդ օրը միասնաբար տոնելու, իրարու ավելի մոտեն ճանչնալու, ուրախանալու համար մեր երեխաներու առաջադիմությամբ, որ հաճույքով կմասնակցին ռհմ քլուժի մասնաճյուղի կողմե առաջարկված հարուստ ծրագիրին: մշակույթի սերմերը ցանելով կհուսանք, որ շատ մը սերունդներու համար հարուստ բերք պիտի ունենանք: էվա կասապյան
11-12/2014
3
քոնսթանցա
Տասնյակ հայեր մասնակցեցան քրիստոսի Սուրբ հայտնության մեծ լուրը լսելու տոնական պատարագին: Սովորույթի համաձայն հայկական Եկեղեցին թե՛ Սուրբ Ծնունդը և թե՛ Սուրբ կնունքը կտոնե հունվար 6-ին: ամենեն սպասված պահը կաղանդ պապայի մուտքն էր: ճերմակ մորուքով ծերունին եկած էր նվերներու մեծ տոպրակով թե՛ երեխաներու և թե՛ մեծահասակներու համար: «այսօր ուրախության մեծ տոն է, որովհետև ծնվեցավ մանուկ հիսուսը, որպեսզի խաղաղություն, ուրախություն բերե աշխարհին և այն ամենը ինչ որ բարիք մըն է մարդոց համար»,- ըսավ քոնսթանցայի «Սուրբ մարիամ» հայ եկեղեցվո արժանապատիվ տեր Օշական քահանա Խաչատրյան: հունվար 6-ին, քոնսթանցայի «Սուրբ մարիամ» հայ եկեղեցվո մեջ մատուցվեցավ Սուրբ պատարագ և ջուրօրհնեքի արարողություն, որ կխորհրդանշե Տիրոջ Սուրբ կնունքը:
Սուչավա
2015թ. հունվար 5-ի երեկոյան, հայկական Սուրբ Ծննդյան տոնի նախօրեին, Սուչավայի Սուրբ Խաչ հայկական եկեղեցին լեփ լեցուն էր հայ հավատացյալներով: մթնոլորտը շատ հուզիչ էր, մանավանդ, երբ երեխաները և տարեցները ժողվված էին ճոխ զարդարված տոնածառին շուրջը, որ զարդարած էին համայնքին տիկինները: զգացի ներկա մարդոց ուրախությունը` լսելու տոնական պատարագը, տեսնելու անհամբեր երեխաներուն, որ կսպասեին կաղանդ պապայի նվերներուն, իսկ կաղանդ պապան այս տարի ալ շատ առատաձեռն էր: ոչ սառնամանիքը և ոչ ալ ձյունը չէին խանգարած անոր ուրախություն և երջանկություն բերելու հայերուն: նույն մթնոլորտը կտիրեր և երկրորդ օրը՝ 6 հունվարին, Սուրբ կնունքին օրը, երբ հավատացյալները կուգան օրհնված ջուր առնելու: նայելով թե՛ հայ երեխաներու և թե՛ մեծահասակներու նվիրվածությանը հայ եկեղեցվույն և հայ համայնքին, կհուսանք որ ապագան 4
11-12/2014
շատ ոգևորող է, միայն թե պետք է աջակցել այս անգնահատելի ժառանգությունը պահպանելու: Օրինակի մը ուժը ապագայի գործունեության համար շատ կարևոր է:
ռումանիոյ հայոց թԵմի առաջնորդ ԳԵրՇ. Տ. ՏաթԵւ ԵպՍ. յակոբԵան
ռումանիոյ հայոց թԵմի առաջնորդ ԳԵրՇ. Տ. ՏաթԵւ ԵպՍ. յակոբԵան
յանուն հօր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն Սրբոյ.ամէն
յանուն հօր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն Սրբոյ.ամէն
Սիրելի հավատացյալներ հունվարի 1-ին ամբողջ քրիստոնեական աշխարհը նշում է նոր Տարին, բոլոր եկեղեցիներում պատարագ է մատուցվում և մարդիկ գոհություն են հայտնում աստծուն անցած տարվա համար` խնդրելով խաղաղություն ու հաջողություն գալիք նոր տարվա համար: Եվ հատկապես այս օրերին է, որ մեզանից յուրաքանչյուրը սկսում է մտածել ժամանակի մասին, հարց է տալիս իրեն, թե արդյոք ի՞նչ ձեռքբերումներ կամ կորուստներ ունեցավ անցած տարում, ի՞նչ արեց կամ ի՞նչ կարող էր անել, որ չարեց և սկսում է պլաններ մշակել հաջորդ տարվա համար: մարդ սկսում է անդրադառնալ իր ապրած կյանքին, ցանկանում է արժեվորել այն, սրբագրել սխալները և իմաստավորել այն: որպես քրիստոնյաներ գիտենք, անշուշտ, որ միայն աստված է հավիտենական, իսկ մնացած ամեն ինչն անցողիկ է, այդ թվում և մարդը: բոլորս ծնվում ենք, աշխարհ գալիս, ունենում մանկություն, երիտասարդություն, ծերություն և մի օր էլ վերանում ենք այս աշխարհից: Ժամանակը աստծու կողմից տրված է մեզ, որպեսզի այն օգտագործենք հավիտենական կյանքը ժառանգելու համար` հեռացնելով մեզանից բոլոր բացասական արարքները, որոնք շեղում են մեզ այդ նպատակից: Սուրբ Գրիգոր Տաթևացին ասում է. «ավելի պատվական բան, քան ժամանակը`չկա…, դրա համար կյանքի ժամանակը պետք է լցնել բարի գործերով, որովհետև անցնող ժամանակը ոչ ոք այլևս չի կարող ետ բերել»: անցյալը այլևս ետ չի դառնալու, իսկ ապագան կարող է մերը չլինել:
Սիրելի հավատացյալ ներկաներ, այսօր հայ առաքելական Սուրբ Եկեղեցին մեծ շուքով տոնախմբում է մեր Տեր հիսուս քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան և աստվածհայտնության տոնը: մեծ և սքանչելի խորհուրդ, ինչպես ասվում է Սուրբ Ծննդյան շարականի մեջ: ամեն տարի այս օրը իրար ողջունում ենք փրկարար ավետիսով և մտածում` արդյոք ինչ պատահեց մեզանից 2000 և ավելի տարիներ առաջ. հարց ենք տալիս ինքներս մեզ ու պատասխանում, թե ծնվեց մանուկ հիսուսը, Փրկիչն աշխարհի ու շարունակում ենք մտածել, թե ով էր նա, ինչու աշխարհ եկավ և ինչ նպատակի համար: հիսուս ծնվեց հրեաստանի բեթղեհեմ քաղաքում, հերովդես թագավորի օրոք, պարզ մի քարայրում, հասարակ մսուրի մեջ, անշուք ու անաղմուկ: աստծո որդուն առաջինը ողջունելու պատիվը վիճակված էր պարզ մարդկանց` հովիվներին, ովքեր իրենց հոտերի գիշերային պահպանությունն էին անում այդ կողմերում և ովքեր նաև առաջին նվերը մատուցեցին աստվածորդուն` գառ, իբրև խորհրդանիշ քրիստոսի անմեղ զոհաբերության: մենք էլ այսօր հովիվների ու հրեշտակների հետ միասին փառաբանում ենք Տիրոջը և ասում. «Փառք աստծուն բարձունքներում, երկրի վրա խաղաղություն ու մարդկանց միջև հաշտություն» (ղուկ. բ 14): այսօր Փրկիչ ծնվեց աշխարհին: աստվածորդին մարդացավ ու աշխարհ եկավ, որպեսզի ադամական մեղքով խավարի մեջ մոլորված և աստծուց հեռացած մարդը նորոգվի ու լուսավորվի: մարդկանց հոգիներին ազատություն բերելու, մարդկանց արդարության ու խաղաղության կոչելու համար աստված հաշտության իր ձեռքը մեկնեց ու տվեց սիրո
ամանորյա պաՏԳամ
«ավելի պատվական բան, քան ժամանակը`չկա» Ս. Գրիգոր Տաթևացի
‚.aryunagyutoyun =` 30ƒ
Սուրբ Ծննդյան պաՏԳամ
«Փառք ի բարձունս աստուծոյ, եւ յերկիր խաղաղութիւն, ի մարդիկ հաճութիւն» (ղուկ. բ 14)
‚.aryunagyutoyun =` 31ƒ
11-12/2014
5
քլուԺի մԵջ հիմնվԵցավ կԵդրոնական Եվրոպայի հայաԳիՏության առաջին ինՍՏիՏուՏը քլուժի «պապեշ-պոյոյի» համալսարանի շրջանակեն ներս հայագիտության ինստիտուտի – թրանսիլվանիո մայրաքաղաքի բազմամշակութային համալսարանեն ներս գործող քսաներորդ մշակութային կեդրոնի – հիմնումը հաջողությամբ կպսակե հետազոտական երկարատև աշխատանք մը, որը արդյունավորվեցավ այդ մշակութային միջնաբերդին մեջ գտնվող հեղինակներու՝ համալսարանականներ կամ այլ ինստիտուտներու հետազոտողներու թողարկած բազմաթիվ ուսումնասիրություններով, հոդվածներով և հատորներով: Եթե մտածենք այն մասին, թե Եվրոպայի մեջ հայագիտության հիմունքները ստեղծվեցան թրանսիլվանիո այս կողմերը՝ արմենոպոլիս կամ արմենիենշթատ հայաքաղաքին մեջ 19-րդ դարու կեսերուն, երբ հիմնվեցավ արմենիա հանդեսը – որու խմբագիր՝ փրոֆեսոր և գիտնական Սոնկոթ քրիշթոֆ հեղինակեց նաև կեռլայի հայոց հոյակապ մենագրություն 6
11-12/2014
մը, որուն մեջ թրանսիլվանահայության պատմության մասին բազմաթիվ նշումներ կան՝ սկսած 13-րդ դարեն մինչև 19-րդ դարը –, ապա նմանատիպ կեդրոնի մը ստեղծումը բնական և անհրաժեշտ քայլ մը կհանդիսանար: Սակայն հայագիտության ինսթիտուտը ստեղծվեցավ միայն հիմա՝ 21-րդ դարու երկրորդ տասնամյակը, շնորհիվ այն բարենպաստ հանգամանքներուն, որոնք ի հայտ եկան երկու-երեք տարի առաջ, երբ հայոց պատմության և մշակույթի հանդեպ հետաքրքրությունը խթանվեցավ կեռլայի, քլուժի և Տումբրըվենի հայ համայնքներու մշակութային կյանքի աշխուժացման շնորհիվ: Խոսքը թրանսիլվանիո ազգագրական թանգարանեն ներս հայկական արվեստի, գիրքի և օժիտի ցուցահանդեսներու, ներկայացումներու, հայկական խոհանոցի խորտիկներու համտեսի կազմակերպման, ինչպես նաև Սոնկոթ քրիշթոֆի հեղինակած ընդարձակ մենագրության քանի մը հատորնե-
րու ռումաներեն թարգմանության լույս ընծայման մասին է: այդ աշխատանքին իր արդյունավետ մասնակցությունը ունեցավ նաև պատմաբան լութիան նասթասը-քովաչը՝ ռումեն ակադեմիո «ճորճե պարիցիու» ինսթիտուտի գիտաշխատող, որը հետաքրքրված է թրանսիլվանիո տարածքին ապրող ազգային փոքրամասնություններու ուսումնասիրությամբ և որը հեղինակած է հետպատերազմյան շրջանի թրանսիլվանահայության մասին հատոր մը: հայագիտության ինստիտուտի հիմնումը – ինչի մասին քանի մը ամիս առաջ առաջարկով հանդես եկավ լուչիան նասթասը-քովաչը – արժանացավ «պապեշ-պոյոյի» համալսարանի ղեկավարության, ռումանիոհայոց միության՝ թրանսլիվանիո և քլուժի մասնաճյուղերու, իսկ հհ դեսպան նորին գերազանցություն համլետ Գասպարյանիև ակադեմիական կյանքի որոշ անվանի դեմքերու միջոցով նաև հայկական պետության նեցուկին, ինչի շնորհիվ
այն իրականություն դարձավ համեմատաբար կարճ ժամանակահատվածի ընթացքին, իսկ բացման արարողությունը տեղի ունեցավ 7 նոյեմբեր 2014-ին՝ քլուժի մեջ: «պապեշ-պոյոյի» համալսարանի «թագավոր Ֆերտինանտ» դասախոսություններու սրահին մեջ տեղի ունեցած բացման արարողությանը մասնակցեցան ակադեմական հասարակության, դիվանագիտության, հայ համայնքի և անոր գլխավոր եկեղեցիներու ներկայացուցիչներ: ներկաներուն ողջույնի խոսք ուղղեց «պապեշպոյոյի» համալսարանի ռեկտոր՝ ակադեմիկոս իոան աուրել Փոփը, որը, իբրև պատմաբան, ընդգծեց հայոց պատմության և մշակույթի ուսումնասիրման կարևորությունը, քանի որ հայերը ավելի քան 800 տարվա ներկայություն ունին կարպատյան և դանուբյան ավազանի տարածքին և հավաստիացուց,
թե համալսարանի ղեկավարությունը պիտի աջակցե հայագիտության ինսթիտուտը, որը պիտի գործե ռեկտորության անմիջական ենթակայութան տակ: Երևանի պետական համալսարանի ռեկտոր, պատմագետ և հրապարակախոս, փրոֆեսոր արամ Սիմոնյանը իր գոհունակությունը հայտնեց նոր կեդրոնի ստեղծման կապակցությամբ և միաժամանակ պատրաստակամություն հայտնեց՝ համագործակցությանը կոնկրետ արտահայտում տալ նաև հետազոտողներու և տոքթորական թեկնածուներու ստաժներու միջոցով: թրանսիլվանիո հռոմեա-կաթոլիկ թեմի առաջնորդ և ռումանիո հայ կաթոլիկ օրտինարիաթի վերակացու՝ Գերաշնորհ Տյորտի արքեպիսկոպոս յաքուպինին իր ուրախությունը հայտնեց քլուժի մեջ հայագիտության ինսթիտուտի մը
ստեղծման կապակցությամբ և ընդգծեց, որ հայ-կաթոլիկ դավանանքին պատկանող հունգարալեզու հայերը նույնքան հայ են, որքան առաքելական եկեղեցուն պատկանող հայերը, անոնց պատմությունը և մշակույթը մաս կազմելով հայոց պատմությանը և մշակույթին: ռումանիո հայոց միության նախագահ վարուժան ոսկանյան ներկայացուց, ի միջի այլոց, հայագիտության ինստիտուտի հեռանկարները և ատոր ազգային ու միջազգային հարակցությունները, ինստիտուտը ունենալով էական հնարավորություններ կապեր հաստատելու Ֆրանսայի, Գերմանիայի և միացյալ նահանգներու նմանատիպ ինսթիտուտներու հետ, ինչպես նաև մոտեն առնչվելու վենետիկի և վիեննայի հայկական մշակույթի և քաղաքակրթության գանձերուն: 11-12/2014
7
քաղաքական և վարչական ուսումնասիրություններու ազգային դպրոցի դասատու և ռումանիո հրեաներու պատմության ուսումնասիրման կեդրոնի (ռհպուկ) տնօրեն լիվիու ռոթմանը շեշտեց երկու ժողովուրդներու՝ հայերու և հրեաներու միջև առկա նմանությունները և ռհպուկ-ի անունեն պատրաստակամություն հայտնեց համագործակցել հայագիտության ինսթիտուտին հետ: իրադարձությանը ներկա գտնվեցավ նաև քլուժի մարզային խորհուրդի նախագահ վաքար իշթվանը, որը խոսեցավ հունգար, հայ և ռումեն արմատներով բնորոշված իր տիպիկ թրանսիլվանյան ինքնության մասին, ընդգծելով բազմամը8
11-12/2014
շակութայնության արժեքները, և ողջունեց հայագիտության ինսթիտուտի ստեղծումը, քանի որ այն կարևոր դեր մը պիտի խաղա թրանսիլվանյան ազգային բազմերանգության արտացոլման տեսանկյունեն: իր հերթին, ռումանիո հայոց միության քլուժի մասնաճյուղի նախագահ ազատուհի վարտուքա-Խորենյանը հանդես եկավ կարճ ելույթով մը՝ շեշտելով, թե հայոց լեզվի ուսումնասիրությունը շատ օգտակար պիտի ըլլա համայնքի երիտասարդներուն համար: հետո «պապեշ-պոյոյի» համալսարանի շրջանակեն ներս հայագիտության ինստիտուտի տնօրեն լուչիան նասթասըքովաչը ամփոփեց նորաստեղծ կեդրոնի հիմնելուն համար ձեռնարկված քայլերը, թվարկեց այն խանդավառ մարդոց, որոնք կազմեցին հայոց պատմության, մշակույթի և քաղաքակրթության ուսումնասիրման կորիզը և անոնք ալ ապավինեցին իր նախաձեռնությունը, ինչպես նաև ինսթիտուտի ստեղծմանը աջակցություն ցուցաբերած հաստատություններն ու անձնավորությունները: ապա ուրվագըծեց մոտ ապագային հետևելիք քանի մը հետազոտության ուղղություններ, որոնց շարքին են նաև եկող տարվա երկու գլխավորագույն իրադարձություններուն՝ հայոց ցեղասպանության 100 ամյակի նշումին և հայաքաղաք կեռլայի հիմնադիր՝ Օքսենտ եպիսկոպոս վըրզըրըսքուի մահվան 300 ամյակին առնչվողները:
անՏրԵա կիցը
11-12/2014
9
ռումինիայում Խորությամբ ուՍումնաՍիրԵլու Են հայաԳիՏություն
ռումինիայի կլուժ-նապոկա քաղաքի բաբեշ-բոյայ համալսարանում ստեղծվել է հայագիտության ինստիտուտ, որի բացմանը մասնակցել է նաև Եպհ պատվիրակությունը: այն առաջինն է կենտրոնական ու արևելյան Եվրոպայում և կյանքի է կոչվել ինստիտուտի ղեկավար, նույն համալսարանի միջազգային հարաբերությունների և անվտանգության հարցերով ուսումնասիրությունների դոկտորական դպրոցի տնօրեն լուչիան նաստասը-կովաչի և ռումինիայում հհ դեսպանության նախաձեռնությամբ, ինչպես նաև ռումինիայի հայոց միության աջակցությամբ: հայագիտության ինստիտուտի` նոյեմբերի 7-ին տեղի ունեցած բացման հանդիսավոր արարողությանը մասնակցում էին բաբեշ-բոյայ համալսա10
11-12/2014
րանի ռեկտոր, ակադեմիկոս իոան-աուրել պոպը և ինստիտուտի տնօրեն լուչիան նաստասը-կովաչը, Եպհ ռեկտոր արամ Սիմոնյանը, ռումինիայում հհ արտակարգ և լիազոր դեսպան համլետ Գասպարյանը, կլուժի նահանգային խորհրդի նախագահ իշտվան վակարը, ռումինիայի հայոց միության նախագահ, սենատոր վարուժան ոսկանյանը, ռումինիայի հրեաների պատմության ուսումնասիրությունների կենտրոնի ղեկավար լիվիու ռոտմանը, ռումինական ակադեմիայի անդամներ, մտավորականներ և ուրիշներ: «հայագիտության ինստիտուտի հիմնադրումը ոչ միայն կարևոր քայլ է կենտրոնական և արևելյան Եվրոպայի հայկական համայնքների ուսումնասիրության բնագավառում, այլև չափազանց հրատապ`
հաշվի առնելով գալիք տարի հիշատակվելիք հայոց ցեղասպանության 100-ամյակը, իրադարձություն, որը խորը ազդեցություն է ունեցել ողջ աշխարհի հայության վրա»,- բացման արարողության ժամանակ ասել է լուչիան նաստասը-կովաչը: նշենք, որ բացման արարողությունից առաջ տեղի ունեցավ երկու համալսարանների ռեկտորների՝ իոան-աուրել պոպի և արամ Սիմոնյանի առանձնազրույցը: նրանք պայմանավորվեցին համագործակցության պայմանագրեր կնքել կլուժի համալսարանի և Եպհ-ի, ինչպես նաև հայագիտության ինստիտուտների միջև: «նրանք հետաքրքրություն ցուցաբերեցինհատկապեսպատմության և հումանիտար մյուս ոլորտների՝ սոցիոլոգիայի, միջազգային հարաբերությունների, մշակութաբանության նկատ-
մամբ: պայմանավորվածություններ ձեռք բերեցինք նաև ռումիներենի և հունգարերենի դասավանդման, ինչպես նաև գիտնականների, դասախոսների ու ուսանողներիփոխանակման,համատեղ գիտաժողովների կազմակերպման և գիտական հոդվածների հրատարակման հարցերի վերաբերյալ»,- դեպի ռումինիա կատարած այցն ամփոփեց արամ Սիմոնյանը: դեսպան համլետ Գասպարյանն էլ հույս հայտնեց, որ բալկաններում և հարակից երկըրներում հայոց հնամենի ներկայության մասին գիտական հետաքրքրությունը բարձրացնելուց զատ, ինստիտուտը կնպաստի նաև այսօրվա եվրոպական տարածքում մշակութային բազմազանության մեջ հայկական տարրի բացահայտմանը: «կարծում եմ` առաջին համաշխարհային պատերազմի 100-ամյակի և հատկապես հայոց ցեղասպանության 100ամյակի համատեքստում հայագիտության ինստիտուտը կարող է դառնալ բաց հարթակ այդ ահավոր ողբերգության պատճառների և ավերիչ հետևանքների քննարկման համար, հետևանքներ, որոնք մեծապես ազդել են հայ ժողովրդի հետագա ճակատագրի վրա, ձևավորել ծանր կորուստներով և դեռևս չամոքված խորը վերքերով պայմանավորված հայկական ինքնությունը, հայ սփյուռքին և հայաստանին կանգնեցրել դժվարագույն մարտահրավերների առջև»,- նշեց դեսպան Գասպարյանը: հայագիտության ինստիտուտը, կլուժի բաբեշ-բոյայ համալսարանից բացի, իր նստավայրը կունենա նաև Գեռլայում` նախկին արմենոպոլիս քաղաքում: մասնագետները վստահեցնում են, որ ռումինական
Տրանսիլվանիան ժամանակին հայաշատ է եղել, և պահպանված մշակութային բավականին մեծ ժառանգությունն այսօր ուսումնասիրման կարիք ունի: «բաբեշ բոյայի համալսարանում ռումինիայի, ինչպես նաև կենտրոնական և արևելյան Եվրոպայի հայագիտության առաջին ինստիտուտի հիմնումը համալսարանի կարևորագույն միջոցառումներից է: մենք հպարտ ենք, որ հայկական մշակույթն ու քաղաքակրթությունը մոդել են հանդիսացել ռումինների, հունգարների և գեր-
մանացիների համար: նոր ինստիտուտը կարևոր և անհրաժեշտ քայլ է կենտրոնական և արևելյան Եվրոպայի հայկական համայնքների ուսումնասիրության բնագավառում և պետք է հետազոտություններ կատարի ոչ միայն անցյալին, այլև ներկային և ապագային վերաբերող թեմաներով»,- կարծում է կլուժի բաբեշ-բոյայ համալսարանի ռեկտոր իոան-աուրել պոպը:
Երևանի պետական համալսարան www.ysu.am
11-12/2014
11
Գիրքի Տոնավաճառ. հայ Ժողովուրդի ճակաՏաԳիրը Եւ ողբԵրԳություննԵրը
նոյեմբեր 21-ին, պուքրեշի «կաուտեամուս» գիրքի միջազգային տոնավաճառի շրջանակեն ներս «մեթեոր Փրես» (MeteorPress) հրատարակչության ցուցադրավայրը տեղի ունեցավ գիրքի երկակի շնորհանդես. «Սիպիր երթալ-գալ» (հեղինակ՝ լևոն հարությունյան) և «արամի գրառումները» (հեղինակ՝ մարիա անհելս անկլատա): Շնորհանդեսը տեղի ունեցավ հրավիրյալներ՝ հայաստանի հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան համլետ Գասպարյանի, պուքրեշի համալսարանի պատմության ֆակուլտետի դեկան ատրիան չորոյանուի և գրող ու հրապարակախոս պետրոս Խորասանճյանի մասնակցությամբ: ճառախոսները ընդգծեցին հայ ժողովուրդի ողբերգական ճակատագիրը, օրինակ բերելով մեկ կողմե լևոն հարությունյանը, որը 1944 թվին աքսոր12
11-12/2014
վեցավ Սիպիր, իսկ մյուս կատալան կին գրող մարիա անհելս անկլատայի գիրքի կողմե արամ անունով հերոսը՝ 15 տարեկան պատանի մը, որը 1915-ի ցեղասպանության սանձազերծումեն ետք իր մոր հետ ստիպված պանդխտության ճանապարհը կբռնե: Փրոֆեսոր ատրիան չորոյանու շոշափեց հայ ժողովուրդի գոյատևման թեման՝ խոսելով հայոց ցեղասպանության իրագործման պատմական համաթեքսթի մասին և հետո քննարկեց թշնամական դրացիներով շրջապատված այսօրվա հայաստանի առաջ ծառացած մարտահրավերները: իր հերթին, հայաստանի դեսպան պարոն համլետ Գասպարյան ընդգծեց շատ տխուր հանգամանք մը. սույն տարվա ընթացքին, երբ նշվեցավ առաջին աշխարհամարտի բռնկման 100 ամյակը, մարդկությունը չվերհիշեց 1915-1917թթ. հայերու
կրած ահավոր ողբերգությունը: ըստ պարոն Գասպարյանի, առաջին աշխարհամարտի 10 զոհերեն մեկը հայ եղած է և հիասթափեցուցիչ է այն, որ տեղի ունեցած բոլոր ոգեկոչումները անտեսեցին այդ ցավալի փաստը: իսկ գրող և հրապարակախոս պետրոս Խորասանճյան խոսեցավ իր բարեկամ լևոն հարությունյանի մասին, որուն կրցավ համոզել իր անձնական ողբերգությունը թուղթի վրա գրել: այդ հուշերեն առաջին էջերը նախ լույս տեսած են ռումանալեզու «Ararat» թերթի սյունակներուն մեջ, իսկ հետո «արարատ» հրատարակչությունը լույս ընծայեց վերոնշյալ հատորը: լևոն հարությունյանի հուշերու գիրքը խոշորացույցի տակ կբերե ողբերգությունը այն հայերու, որոնց ճակատագրերը կոտրեց կոմունիստական վարչակարգի բռնատիրությունը:
հայաՍՏանը մաՍնակցԵլ է բուԽարԵՍՏի Գրքի միջազԳային Սալոնին
բուխարեստում նոյեմբերի 19-23ը կայացել է «Gaudeamus» գրքի միջազգային սալոնը, որին արդեն երկրորդ տարին մասնակցել է նաև հայաստանը` որպես Ֆրանկոֆոնիայի անդամ երկիր: ռումինիայում հհ դեսպանությունը Ֆրանկոֆոն երկրների խմբի կազմում ֆրանկոֆոնիայի տաղավարում առանձին բաժնով ներկայացրել է ֆրանսերենով մի քանի տասնյակ հրատարակություններ` «Ֆրանկոֆոն հայաստանը և հայերը» խորագրի ներքո: ինչպես «արմենպրես»ին տեղեկացրին հհ արտգործնախարարության մամուլի, տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապի վարչությունից, բուխարեստի գրքի միջազգային սալոնի ֆրանկոֆոնիայի տաղավարի հանդիսավոր բացումը կայացել է նոյեմբերի 19ին` ֆրանկոֆոն երկրների դեսպանների և ֆրանկոֆոնիայի տարածաշրջանային հաստատությունների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ:
հայաստանի բաժնում ներկայացված են եղել ժամանակակից հայաստանի, հայ ժողովրդի պատմության, հնամենի քաղաքակրթության և մշակույթի վերաբերյալ հայաստանում, Ֆրանսիայում և կանադայում ֆրանսերենով հրատարակված ուսումնասիրություններ, գեղարվեստական գրականություն, հայ նշանավոր նկարիչների ալբոմներ, մեծ ցուցահանդեսների կատալոգներ, պարբերականներ, հայ հեղինակների ֆրանսերեն թարգմանություններ և ֆրանսագիր հայ գրողների գործեր:
միջոցառումների շարքում կայացել են կլոր սեղաններ, բանախոսություններ, ռադիոզըրույցներ և հանդիպումներ տարբեր երկրների ֆրանսագիր գրողների հետ: նոյեմբերի 20ին ռումին գրականագետ, բուխարեստի համալսարանի պրոֆեսոր միխայիլ զամֆիրը ներկայացրել է վարուժան ոսկանյանի «Շշուկների մատյան» վեպի ֆրանսերեն թարգմանությունը, իսկ նոյեմբերի 21ին «Meteor Press» հրատարակչությունը ներկայացրել է լևոն հարությունյանի «Սիբիր. երթալգալ» հուշերի գիրքն ու իսպանացի գրող մարիա անխելս անգլադայի «արամի գրառումները» վիպակը: Գրքերի ներկայացման ժամանակ հայ ժողովրդի պատմության ու հայոց ցեղասպանության և դրա հետևանքների մասին ելույթներով են հանդես եկել ռումինիայի նախկին արտաքին գործերի նախարար, պատմաբան ադրիան չորոյանուն, ռումինիայում հհ դեսպան համլետ Գասպարյանը և գրող հրապարակախոս պետրոս Խորասանջյանը:
արմԵնպրԵՍ
11-12/2014
13
ԵրաԺՇՏության Եւ պոԵզիայի ԵրԵկո քոնՍթանցայի մԵջ
Շաբաթ, դեկտեմբեր 6-ին, ճիշդ Սուրբ նիքոլայի օրը, որ մշտապես ուրախություն կբերե երեխաներուն, քոնսթանցայի հայ առաքելական եկեղեցվո մշակութային շրջանակեն ներս (Գերաշնորհ Տ. Տաթև եպիսկոպոս հակոբյանի գիտությամբ և բարեօրհնությամբ) տեղի ունեցավ կրկնակի նշանակություն ունեցող ձեռնարկ մը, ինչպես և մեզ բացատրեց մեր ծխակական քահանա Տ. Օշական Խաչատրյան, մեկը` ըլլալով հայ մեծանուն երգահան Սողոմոն Սողոմոնյանի՝ կոմիտասի ծննդյան 145 ամյակի հիշատակին նվիրված և երկրորդը՝ հայ ժողովուրդի նկատմամբ իրագործված ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ: Սովորույթի համաձայն ձեռնարկը բացվեցավ Տեր հոր օրհնությամբ և ան ալ նախապես իր ամպիոնեն, նաև իր իսկ նախաձեռնությամբ ստեղծված ազդագրի մը միջոցով դիմեց եկեղեցվո մեջ ժողվված խուռներամ բազմության: ան խոսեցավ 2 իրադարձությունները միասնաբար ոգեկոչելու նշանակության մասին, տարեթիվը ըլլալով անոնց կապվածության պատճառը: հանճարեղ հայ երգահան կոմիտասի մասին շատ ավելի մանրամասնություններ գիտցանք, քան գիտեինք մինչև հիմա, ըլլալով ցեղասպանության զոհերեն մեկը` վկա մը, որ 20 տարի շարունակ իր խաչը կրեց եվրոպական առողջապահական հիմնարկության մը մեջ: Ձեռնարկին գլխավոր մասը կընդգրկեր երիցկին տկն. արմինե Խաչատրյանին մենահամերգը իր կոլորատուրային սոպրանո քնա14
11-12/2014
րերգական ձայնով. և ան ալ ըստ պարույր Սևակի բանաստեղծություններու՝ անհատական իր մեծ տաղանդով կատարեց երաժշտական 13 պիեսներ մասնավորաբար կրոնական բնույթի, նաև կոմիտասի ամենեն նշանակալի ստղծագործություններեն, բայց և հայկական ժողովրդական երգեր ու այլ հայ երգահաններու հայտնի գործերեն (դաշնամուրի նվագակցությամբ փրոֆ. ինգա Տըշանուի) ինչպես կռունկ, հավուն-հավուն, Սուրբ-Սուրբ, նոր ծաղիկ, մայր և կույս, լունյակ գիշեր, չինար ես, հով արեք, նաև ավե մարիա՝ կաչինի: իր անուշ, թավշյա ձայնով կատարումները իրական տպավորիչ և հուզական պահ մը ստեղծեցին՝ գերելով ամբողջ դահլիճը: Երաժշտական պիեսներուն հաջորդեցին Տ. Օշական քահանա Խաչատրյանի կողմե խմբագրված 2 հաղորդագրություններու ընթերցումները, նյութը ըլլալով «կոմիտաս՝ կյանքը և գործունեությունը» և «հայ ժողովուրդի ցեղասպանությունը և անոր միջազգային արձագանքները»՝ թարգմանությունը և տեքսթի ընթերցումը արշալույս կուրըուի և ազատուհի պենլյանի: մասնավոր հյուր, աշակերտ արամ նիցը ռումաներեն լեզվով արտասանեց «Սուրբերու աչքեր» բանաստեղծությունը, որ դարձած է ցեղասպանության հիմնը, հեղինակ Տ. Տոնոյան (թարգմ. ա. կուրըու) ապա դաշնամուրի վրա կատարեց չայքովսկիի երաժշտական կտորներեն: իր փակման խոսքին մեջ Տ. հայր քահանան ընդգծեց այս 2 իրադարձություններու կարևո-
րությունը այն է՝ հայ երիտասարդները ճանչնան և արժանվույնս գնահատեն դեռևս ոչ բավականաչափ ուսումնասիրված երգահան կոմիտասի գործերը, ինք ըլլալով ժողովուրդի ծոցեն ելած անձնավորություն մը, ամբողջ կյանքի ընթացքին իր ստեղծագործությունները քաղած է հայ բանահյուսութենեն խոշոր չափով նպաստելով հայ մշակույթի զարգացման: Ժամանակի մեծ երաժիշտները գնահատեցին և սիրեցին իրեն անվանելով «հանճարեղ Սուրբ հայրը» ինչպես կամիլ Սան-Սեն, քլոտ Տեպյուսի, Գաբրիել Ֆորե և ուրիշներ: ըլլալով հայ ժողովուրդի դեմ իրագործված ցեղասպանության առաջին զոհերեն, կոմիտասը 20 տարի իր վրա կրեց տանջանքներու և չարչարանքներու ծանր բեռը, որուն ենթարկված էր հայ ժողովուրդը: «... ճերմըկած, միանձնության և ցավերու մեջ 1935-ի հոկտեմբեր 22-ին վիլեժյուֆի արվարձաններեն մեկու հիվանդանոցին մեջ, միտքը և հոգին լեցուն սիրով, մեծ երգահանին սիրտը դադրեցավ բաբախելեն» (Օ. Խ.): ցեղասպանությունը մեզ համար մշտական թեմա մըն է, որ պետք է շարունակաբար նկատի առնենք, միշտ ըլլա մեր աչքերուն առաջ, այնքան ատեն, որքան որ մենք կապրինք: ինչ-որ պատահեցավ մեր մեծ հայրերու, մեր նախըն-
յաց հետ պետք չէ երբեք մոռցվի հակառակ ժխտական ձայներուն և կամ անոնց, որ կփորձեն մեղմացնել ողբերգության տարողությունը և չափերը: պետք է մեր երեխաներուն և նաև անոնց երեխաներուն ըսենք, որ երբեք պետք չէ մոռնանք իրագործված դաժանությունը, գազանությունը մեր խաղաղ ժողովուրդի հանդեպ: Տարին, որ կմոտենա 2015-ի, պիտի շարունակվին մեր բողոքի ցույցերը կազմակերպված թե՛ հայ եկեղեցվո և թե՛ ռհմ-ի բոլոր մասնաճյուղերու կողմե, որուն և անհրաժեշտ է ներկա ըլլանք և նեցուկ կանգնինք: Ձեռնարկի վերջավորության տկն. արմինե Խաչատրյան ընդունեց բազում ծաղկափունջեր, նաև արժանացավ ջերմ ծափահարություններու` իր անմնացորդ նվիրվածության և կատարած աշխատանքներու համար: այս հաջողված երեկոն ապագային փոխանցելու համար կատարվեցան խմբակային լուսանկարներ: Ձեռնարկին արձագանքները թերևս չմարեցան անոր ավարտով: հանդիսատեսները իջան եկեղեցվո արարողակարգին սրահը, ուր և ծխական քահանայի հոգածությամբ հրավիրվեցան համտեսելու քաղցրավենիներ և սուրճ: կրնանք ըսել, որ այստեղ շարունակվեցավ սրտաբաց և ջերմ զրույցը:
արշալույս կուրըու
11-12/2014
15
ցուցահանդԵՍ. լույՍի Եվ կուրության մաՍին...
ցուցահանդեսը, որու բացումը տեղի ունեցավ չորեքշաբթի 12 նոյեմբեր 2014 BMR պատկերասրահը, ինձ համար լույսի և կուրության, խավարի և տեսողության մասին ցուցահանդես մըն է: հետո, ցուցահանդես մըն է սկիզբի ու վերջի և ատոնց որոշակի արտացոլման մասին, ինչի արդյունքին մեկը մյուսի կվերածվի, և հակառակը: ի վերջո, նաև սիրտերու՝ հոգիներու մերձեցման մասին է: բացատրեմ... 16
11-12/2014
Գեղանկարիչ Երվանդ նիկողոսյան (6 դեկտեմբեր 1928, Օտեսա – 26 մայիս 2014, պուքրեշ) իր կյանքի վերջին 5-6 տարիներու ընթացքին կույր էր: Եվ նկարեց – իր հին բարեկամ և իր հետմահու առաջին ցուցահանդեսի կազմող՝ վարպետ Փաուլ կերասիմի քաջալերմամբ – իր ապրած անասելի փորձանքի տարիներու մասին՝ ազգային փոքրամասնություններու և պոլշևիզմի՝ սոցիալիզմի՝ կոմունիզմի համար ոչ
ցանկալիներու բնաջնջման ճամբարներուն մեջ: մեկ խոսքով՝ գուլակ: յոթ տարի, որոնց մենք, որքան ալ մեծ ըլլա կռահելու մեր ունակությունը, չենք կրնար լիովին հասկնալ: քեզ գուլակ տանին 13 տարեկան հասակին, հոնկե դուրս գաս 20 տարեկանին, իսկ մոտ 60 տարի անց կտավի վրա տպավորես քու ամբողջ կյանքդ քեզ հետապնդող հուշերդ. ահա՜ արտահայտելու էություն, ահա՜ գրելու հուզմունքներ: որովհետև, ինչպես կըսե լուսո այս մարմինը՝ պարոն Փաուլ կերասիմը, «Գեղանկարչությունը նկարագրություն չէ, այլ դպրություն: Եվ նկարի մասին չեն խոսիր, չեն բացատրեր: նկարը լուռ կդիտեն և ավելի շուտ կլսեն: թեև այն համր է, սակայն ամեն բան կըսե՝ կատարյալ լռության մեջ»: հիմա արտացոլման, սկիզբի և վերջի մասին: ցուցահանդեսի մեջ առկա առաջին գործը կնշանավորե Երվանդ նիկողոսյանի կուրության ժամանակաշրջանի սկիզբը, ինչպես և վերջին գործը (ցուցադրվող 24 գործերեն) կնշանավորե Երվանդ նիկողոսյանի կուրության ժամանակաշրջանի վերջը: Սակայն, նայելով 89 տարեկան այս մարդուն, որը ժամեր շարունակ իր սայլակը նստած անդադար կերթար-կուգար երեք սենյակներով, հասկցա, որ, եթե երկիրի և երկինքի միջև մահն է, ապա այն հայելի մըն է և այնտեղի հոգիները հոս ունին իրենց համաչափ զույգը: ավելին, «յուրաքանչյուր վերջ սկիզբ մըն է» պարզ արտահայտությունը կստանա չափազանց
հուզիչ արժեք մը: Ես կհամարձակիմ հավատալ, թե Երվանդ նիկողոսյանը Փաուլ կերասիմի երկնավոր արտացոլումն է: Երկվորյակներ չեն, զույգ հոգիներ չեն... իրար նման են, ուրիշ ոչինչ: նայելով այստեղի՝ կենդանի նկարիչին, և այնտեղի՝ ազդագիրի լուսանկարին մեջ պատկերված նկարիչին, ընկալեցի այդ անցումային մակերևույ-
թին՝ հայելի-մահին համեմատ մեր մարմիններու փոքրությունը, ինչպես նաև մեր զգացողություններու ունայնությունը, որոնց բացակայության պարագային իրողությունը կշրջվի: ինչպե՞ս: պարոն Փաուլ կերասիմը կըսեր. «կպատկերացնե՞ք: այլևս արտաքուստ չտեսնելով, անոր հայացքը լիովին դարձավ դեպի ներսը: դարձավ ներքին՝ ինքն իր մեջ: Եվ լու-
սավորեց զգացմունքային հիշողության ամենեն մութ և անախորժ անկյունները: բայց ինչե՜ր երևան հանեց: Ես չեմ գիտեր, եթե աշխարհին մեջ նման բան գոյություն ունի: նայեք այն վակոնին, որով փոխադրեցան Սիպիր: կարծես, թե երեխա մը նկարած է այն: ատիկա անմեղություն է, և միաժամանակ՝ սարսափ: կամ նայեցեք հըսկման աշտարակներուն, որոնք
11-12/2014
17
հիվանդագին կհայտնվին նկարներուն մեջ: ալ ի՞նչ ըսեմ “1941” և “1948” թիվերուն մասին, որոնք ամենուր կան, կամ “գուլակ” բառի և ճամբարներու անուններու մասին՝ նովոսիպիրսք, աքթյուպինսք, քարականտա: Փաստորեն ատոնցով սկսավ չափահաս Երվանդ նիկողոսյանի կյանքը և ատոնցով վերջացավ Երվանդ նիկողոսյան մարդու գոյությունը: Սակայն միայն ֆիզիկական գոյությունը, քանի որ տե՛ս, թե ի՜նչ հոգի կապրի այս նկարներուն մեջ»:
մարիան էնաքԵ
ցուցահանդեսի բացմանը ներկա գտնվեցավ նաև հայաստանի հանրապետության դեսպան պարոն համլետ Գասպարյանը, որը ըսավ, թե վարպետ նիկողոսյանի գործերը պետք է ցուցադրել նաև հայաստանի մեջ, քանի որ Երվանդ նիկողոսյանը Սփյուռքի արվեստի նշանավոր ներկայացուցիչներեն մեկն է:
18
11-12/2014
Երևան
ռումԵն հԵրոՍնԵրու ոԳԵկոչում
նոյեմբեր 16-17-ին, ռումանիո դեսպանությունը Երևանի մեջ ոգեկոչեց ռումեն հերոսները: ռումանիո դեսպան Սորին վասիլեն, Գերմանիո, մեծ բրիտանիո և Եվրոպական միության դեսպաններուն (հայաստանի մեջ Եմ դեսպանի պաշտոնը կզբաղեցնե ռումեն դիվանագետ թրայան հրիսթեան), ինչպես նաև հայաստան-ռումանիա բարեկամության ընկերակցության նախագահ հակոբ առաքելյանին և ամերիկացի ու գերմանացի ռազմական կցորդներուն հետ միասին ծաղկեպըսակներ դրին երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքին մահացած ռումեն և գերմանացի ռազմագերիներու հուշարձաններուն:
անկլիքան քահանա ճոն պարքըրը զույգ հուշարձաններուն մոտ հոգեհանգստյան պատարագ մատուցեց: իրենց ելույթներու ընթացքին, ռումանիո և Գերմանիո դեսպանները ընդգծեցին պատմական հաշտեցման, ինչպես նաև միացյալ Եվրոպայի հասկացողության կարևորությունը: արարողությանը մասնակցեցան շուրջ վաթսուն մարդ, մեծ մասաբ Երևանի ռումեն և գերմանական համայնքներու ներկայացուցիչներ, ինչպես
նաև Եվրոպայի միության անդամ երկիրներեն և հայաստանցի դիվանագետներ: իրադարձությունը ընդգըրկված է միջոցառումներու ավելի լայն շրջանակի մը մեջ, որոնցով ռումանիա կնշե ազգային Օրը, կոմունիզմի տապալման 25 ամյակը, առաջին աշխարհամարտի բռնկման 100 ամյակը և 1714 թվին օսմանցիներու կողմե գլխատված վալահիո իշխան քոնսթանթին պրընքովեանուի հիշատակին նվիրված տարին:
11-12/2014
19
հայաՍՏանի Եւ ռումինիայի կրթության նաԽարարնԵրը քննարկԵլ Են համաԳորԾակցության հարցԵր
հհ կրթության և գիտության նախարար արմեն աշոտյանը ռումինիայի ազգային կրթության նախարար ռեմուս պրիկոպիեն հրավիրել է մասնակցելու 2015թ. Երևանում կայանալիք Եվրոպական բարձրագույն կրթական տարածքի նախարարական գագաթաժողովին: այս մասին «արմենպըրես»ին տեղեկացրին հհ կրթության և գիտության նախարարության տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժնից:
«բարձրագույն կրթության ապագան» բոլոնյան գործընթացի հետազոտողների համաժողովին մասնակցելու նպատակով ռումինիայում գտնվող հհ կրթության եւ գիտության նախարար արմեն աշոտյանը նոյեմբերի 25-ին հհ դեսպանությունում հանդիպումներ ունեցավ բուխարեստի համալսարանի հայոց լեզվի դասախոս դոկտ. աիդա մարկոսյանի եւ միջպե20
11-12/2014
«բարձրագույն կրթության ապագան» բոլոնյան գործընթացի հետազոտողների համաժողովին մասնակցելու նպատակով ռումինիայում գտնվող հհ կրթության և գիտութան նախարար արմեն աշոտյանի հրավերն ընդունվել է ռումինիայի ազգային կրթության նախարարի կողմից: հանդիպման ժամանակ նախարար պրիկոպիեն շնորհակալություն է հայտնել արմեն աշոտյանին հրավերն ընդունելու և բուխա-
տական կրթաթոշակներով ռումինիայի բուհերում սովորող հայ ուսանողների հետ: կարեւորելով հայերենի ուսուցումը ռումինիայում հայագիտության խթանման տեսակետից, ինչպես նաեւ բարձր գնահատելով դոկտ. աիդա մարկոսյանի ներգրավվածությունն այդ գործում, մասնավորապես ռումինախոսների համար հայոց լեզվի դասագրքի հրատարակումը` նախարար աշոտյանը պատրաստակամություն հայտնեց այսուհետ եւս շարունակելու աջակցությունը հայերենի դասընթացներին թե բուխարեստի համալըսարանում, թե կլուժի համալը-
րեստ ժամանելու համար, ինչպես նաև իր գոհունակությունը հայտնել կրթության ոլորտում երկկողմ հարաբերություններում արձանագրված առաջընթացի համար՝ առանձնակի կարևորելով հայ համայնքի դերն այդ գործում: պատասխան խոսքում արմեն աշոտյանը շնորհակալություն է հայտնել ռումինացի գործընկերոջն ընդունելության համար և խոսել կրթության և գիտության ոլորտներում հայ-ռումինական համագործակցության մասին: նախարարն առանձնակի շեշտել է այդ հարաբերությունների խորացմանը նպաստող, բուխարեստի համալսարանում բացված հայոց լեզվի կենտրոնի, կլյուժնապոկա քաղաքի համալսարանում բացված հայագիտական ինստիտուտի, ինչպես նաև արևմտահայերեն և արևելահայերեն տպագրվող գրականության դերն այդ գործում: արմԵնպրԵՍ, 24 նոյեմբեր 2014
սարանում, որի շրջանակներում այս տարի բացվել եւ գործում է հայագիտության ինստիտուտը: ուսանողների հետ հանդիպման ժամանակ նախարար աշոտյանը ներկայացրեց այն գերակայությունները, որ հայաստանն ակնկալում է միջպետական կրթական ծրագրերից եւ պատասխանեց ուսանողների հարցումներին: Երեկոյան նախարար արմեն աշոտյանն այցելեց բուխարեստի հայոց կենտրոն եւ հանդիպում ունեցավ հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ, որի ընթացքում քննարկվեցին կըրթական ոլորտի, ուսանողների փոխանակման, հայերենի ուսուցման եւ հայագիտության զարգացման հետ կապված հարցեր:
DEC
2014
-
Semnează acum petiția: Governments worldwide, UN General Assembly: Recognise the Armenian Genocide.
NOV
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
Site-ulavaaz.org (Lumeaînacțiune)unadintrecelemai mariplatformeonline(peste40milioanedemembridin194de țări)careoferăoamenilordinîntreagalumeputereadeaîncepe șiacîștigacampaniilanivellocal,naționalșiinternaționala lansatpetiția:Governments worldwide, UN General Assembly: Recognise the Armenian Genocide.
„Cartea şoaptelor” va apărea anul viitor în Norvegia „Carteaşoaptelor”vaapăreaanulviitorînNorvegia.EdituracareacumpăratdrepturiledeeditarearomanuluiînlimbanorvegianăesteBokvennenForlag,iartraducătorulesteSteinarLone,unprestigiosprietenalliteraturiiromâne,laureatalPremiului CriticiiNorvegieneînanul2008,cutraducerearomanuluiOrbitor deMirceaCărtărescu.
Romanul este „acasă” pentru pictorul Mircea Răsvan Ciacâru
ArtistulplasticşirestauratoruldeoriginearmeanăMirceaRăsvan Ciacâru,dinPiatraNeamţ,adeschisprimaexpoziţiedepicturăla Roman.GazdalucrărilorsaleafostBibliotecaMunicipală„George RaduMelidon”.Evenimentul,organizatdeFilialaRomanaUniunii Armenilor din România, s-a bucurat de participarea profesorului LaurenţiuDanLeoreanu,primarulmunicipiuluiRoman,criticuluide artăLucianStrochi,doctoruluiEmanuelNazaretian,preşedinteleFilialeiRomanaUniuniiArmenilordin România,abibliotecarilordincadrulinstituţieicareagăzduitmanifestarea,aunoroamenideculturăşia iubitorilordeartă.Expoziţiacuprindelucrăripepînză,înulei,şianumenaturistatice,peisajeşiportrete. PrimarulmunicipiuluiRoman,LaurenţiuDanLeoreanu,aoferitpictoruluiMirceaRăsvanCiacâruuncadou simbolic–însemneleoraşului.
Premieră film/ Legătura de leuștean
Legătura de leuștean,mineriadelevăzutedetineriidinziuadeazi,se numeștescurt-metrajulprezentat luni22decembrieora1800 lacinemaStudio înregiaArmineiVosganian,dupăceadeapatranuvelă,cuacelașinume,din carteaJocul celor o sută de frunze și alte povestiri deVarujanVosganian. AuparticipatactoriiLamiaBeliganșiTacheFlorescu. 11-12/2014
21
Eveniment editorial/ „Armenia după atacul terorist din Parlament – Misiune diplomatică la Erevan 2002-2005”
Vineri,12decembrie,într-oamb ianţă selectă şi centrală, la LibrăriaSadoveanudinCapitalăam avutplăcereasăasistămlaunevenimenteditorialdeexcepţie. Domnul Dorin Cimpoeşu nu esteunnumenecunoscut.Născut în 1951 în Judeţul Iaşi este absolventalFacultăţiideIstorie. DupăabsolvireacursuriloruniversitarelucreazăîndomeniulrelaţiilorexternealeRomânieiefectuînd mai multe misiuni diplomaticeînCanada,MareaBritanie, Republica Moldova şi Armenia. Actualmente este diplomat de carieră,doctorînistorie,profesor deistoriecontemporanălaFacultateadeArhivisticădinBucureşti, neobositcercetătorşispecialistîn istoriarecentăaRepubliciiMoldovaşiautoralmaimultorarticole şilucrăridespreBasarabiapublicateatîtînRomâniacîtşilaChişinău. (Printreele,amintimde„Regimul PosttotalitardinRepublicaMoldovaîntre1990-2012”). Înanii’2000DorinCimpoeşu aactivatcadiplomatşiînArmenia laAmbasadaRomâniei.(Personal l-amîntîlnitîntimpuluneivizite la Erevan cînd am realizat şi un interviu cu Domnia sa, întîmpinîndu-necumarecaldurălaAm22
11-12/2014
basadă.)Fructuoasasaactivitate diplomaticădinArmeniaiatăcăs-a materializat astăzi printr-o nouă cartecareafăcutobiectulacestei lansări. Nou apărutul volum se intitulează„Armeniadupăatacul teroristdinParlament–Misiune diplomaticălaErevan2002-2005”. Titlulcărţiinunedebusolează(cu toţiiştimdespreaceltragicincident)estedefaptolucrarefoarte binestructuratăşioanalizăatentă a politicii interne şi externe a RepubliciiArmeniadinaceiani. La acest eveniment au participatpersonalităţi„specialiştide marcă”îndomeniu(amputeaspune).CrinaPrunariu,Ministrupleni-
potenţiar,exambasadorînArmenia, Conferenţiar universitar doctor Tudor Răţoi, autorul Cuvîntului Înainte,Profesoruniversitardoctor ConstantinBurac,referentulcărţii, doctorAlexandru Ghişa, istoric, profesorasociatşiMarianBârgau, directorulEdituriiProUniversitaria,lacareaapărutlucrarea.Toţi invitaţii,precumşiautorulauluat cuvîntul,subliniindprintrealtele căaceastărecentăcarte„Armenia dupaataculteroristdinParlament– Misiune diplomatică la Erevan 2002-2005” apărută la Editura ProUniversitariaestedestinatămai alesistoricilor,cercetatorilor,diplomaţilordarşipubliculuilargcare doreştesăaflemaimultedespre destinulmiciirepublicidinCaucazul de sud,Armenia.Volumul nuartrebuisălipseascădinnicio bibliotecăcareserespectă. Înfinalulevenimentului,autorulaoferitautografeşis-aîntreţinut cordialcuparticipanţiilalansare. Eduard Antonian
Revoluţia unei generaţii – Varujan Vosganian: Abia acum învăţăm ce înseamnă cu adevărat să fii liber
Îlştimcaompoliticliberalşi ministruînmaimultecabinete.Un lucruesteînsămaipuţincunoscut: acelacăafostunparticipantactiv almişcărilordestradădin1989. VarujanVosganianrecunoaştecă Revoluţiaarămas,după25deani detranziţie,oranădeschisă.Marelecîştig,libertatea,esteunlucru greuşiunactderesponsabilitate, susţineVosganian.Onouăfilădin Revoluţiauneigeneraţii–Atunci şiAcum.
Ce rol aţi jucat în evenimentele din 1989? „Rolulmeuafostaceladeafi titularuluneifişededeţinutşiunul dintrepuţinii,dealtfel,dintreparticipanţii din Piaţa Universităţii dupăcemitinguldinPiaţaPalatuluis-adestrămat.Credeamcănu sunteu,cănumiseîntmplămie, chiarşiatuncicîndamfostduspe StradaEforielasediulsecurităţii în camera aceea de tortură unde sîngelecurgeacatapetulpepereţi. Aveam sentimentul că parcă am ieşitdinviaţamea,amfostapoi legaţi cu mîinile la spate pe un cîmpşiamaşteptatvreodouăore să ne omoare. Şi aceea a fost întîlnirea mea cu moartea.Apoi ne-ausuitînapoiînmaşinăcîndau aflatcămuncitoriiîncepsăvină sprecentru.Unuldintrenoicare eramaiexperimentatînlucruridin asteaastrigat„Suntemsalvaţi,ne duclaJilava”. Întoarcere în momentul 1989 – care sunt motivele pentru care aţi participat la acele evenimente? „Pentrucăm-amgînditcă,dacă nusuntacoloînclipaaceea,însemnacătotceamrăbdatpînăatunci
FotografiedocumentrealizatădeAraGhemigianla22decembrie1989. ClopoteleCatedraleiArmenedinBucureștivestescRevoluțiaRomână
ameritatsărabd.Adicăafostun gest de revoltă venind din toate străfundurilecelor30deanipecare îitrăisempînăatunci”.
Ce a cîştigat România în 1989? „Înurmaevenimentelor,atunci acîştigatoşansă.Dacăneîntrebăm după25deaniceacîştigat.A cîştigatdreptulacestadeavorbi, interviulnostrudeastăziesteunul dintrecîştigurileRevoluţiei.Dacă însănegîndimlacearfivrutromânii să cîştige, atunci lucrurile suntmaicomplicate.Pentrucă,dacă socotimmotivulpentrucareau murittineriiaceia,fireştecămulţi dintreeinuşi-auasumatmoartea. Nuştiaucăvormurişinicin-au scrisvreuntestament.Noinuştim exactdeceaumuritei,darştimde ceaufostomorîţi”.
Cît din proiectul ’89 a fost dus la îndeplinire? „Eunucredcăromâniiprivesc ceeaces-aîntîmplatîn1989cape unproiect,saunul-audefinitca atare.CeicareaumuritlaRevoluţiadin1989,deciparteadramatică, parteadesacrificiu,esteabsentă dinconştiinţacolectivăromâneas-
că.Româniirefuzăsăîşiasumepe morţiiRevoluţieişinoinufacem decîtsăîiucidempentruadoua oară.Aşadaracestproiectnuexistă,maimultdecîtatîtnicinuavem omemoriecomunăacomunismului.Comunismulnuafostotraumăcolectivăpentrutoţiromânii. Aavutbeneficiariişiperdanţiisăi. Călăiişivictimelesale”.
Revoluţia, la 25 de ani. Care este moştenirea Revoluţiei? „Ceeacen-amînţelesnoiatunci şiarămasneînţelesşipînăastăzi este că această tranziţie care ar trebuiîntr-unanumitfelsăjustificeacestsacrificiuşisălespună pestetimpurişipesteceruritinerilorcămoartealornuafostzadarnică.Pescurt,noi,generaţiamea, copiiinăscuţidupărăzboi,ne-am datseamacîtdegreuesăfiiîntemniţat,dar,maiales,cîtdegreu estesăfiiliber.Afiliberegreu.E unactderesponsabilitate.Deaceeanoiabiaacumînvăţămceînseamnăcuadevăratsăfiiliber”. 11-12/2014
http://stiri.tvr.ro 23
A murit un eminent om politic armean
Vahan Hovannisian, lider al FederațieiRevoluționareArmene (ARF)șiunadintrecelemaiproeminentefiguripoliticedinArmeniapost-sovietică,amuritlavîrsta de58deani.VahanHovannisian, înultimulanambasadoralArmenieiînGermania,adecedatîntr-un spitaldinBerlinundeeratratatde cancer.Guvernularmeanacreat o comisie specială, condusă de primul ministru Hovik Abrahamyan,pentruorganizareadefuneraliidestat.VahanHovannisianva fiînmormîntatla3ianuarie.PreședinteleSerjSargsyanatransmis condoleanțefamilieișiaadusun omagiulideruluiFRA,descriindu-l capeunomdestat,„unintelectualadevărat”și„oratorgenial”. „MoartealuiVahanHovannisian esteomarepierderenudoarpentru Federația Revoluționară Armeană,dar,deasemenea,pentru noitoți”,adeclaratSargsyan.Arheologulșiistoricdeprofesie,Hovannisians-aremarcatdupăanii 1990caunuldintrelideriifilialei 24
11-12/2014
FRAdinArmeniaredeschisădupă deceniideregimcomunist.PartidulafostînopozițiecupreședinteledeatunciLevonTerPetrosian care l-a interzis în anul 1994. VahanHovannisianșizecidealte personalitățialeFRAaufostapoi arestateșiînchisedinmotivepoliticeînbazaacuzațiilordetentativă deloviturădestat. Lascurttimpdupădemisialui TerPetrosian,în1998,aurmato relegalizareaactivitățilorFRAîn Armenia.Partidul,careestedeosebit de influent în diaspora armeană,afostunaliatpoliticmajor alsuccesoruluiluiTerPetrosian, președinteleRobertKochariande-a lungul celor două mandate ale sale.Uniidintremembrimarcanți aipartiduluiaudeținutfuncțiide conducereînexecutivșilegislativ. VahanHovannisianafostnumit vicepreședinte al Parlamentuluiarmeandarademisionat,în februarie 2008, invocînd performanțelesaleslabelaalegerileprezidențiale.Rezultateleoficiale,ca-
reauduslavictoriaactualuluipreședinteSerjSargsyan,l-aucreditat peHovannisiancudoar6lasută dinvoturi.Elacontestat,deasemenea,realegereadin2013alui Sargsyan dar acest fapt nu l-a împiedicatpepreședintesă-lnumeascăpeVahanHovannisianîn funcțiadeambasadorînGermania exactunanînaintedemoarteasa. Într-oconversațieprivatăcuun corespondent de la RFE/RL, la începutulluniidecembrie,Vahan Hovannisianavorbitdesprerecunoștința față de Berlin a diplomațilorarmeni,aoficialilordela ErevanșiamembrilorFRA.Veteranulpoliticianși-aexprimat,de asemenea, regretul cu privire la incapacitateasa(datorităbolii)de a duce la bun sfîrșit inițiativele legatederelațiilegermano-armean șidecomemorareaîn2015acentenaruluigenociduluiarmean.
Preluareșiadaptaredupă http://www.armenews.com
Autobiografia unui tînăr care a ales să fie Slujitor al Domnului
Așdoriprinaîncepecuomică biografieamea.Numelemeueste Damian George Vlad, provin dintr-ofamiliedearmenipelinia paternășidemiccopilamfostdus înBisericaArmeanădecătretatăl meu,pînăînclipaîncaredinenoriaș,amajunsslujitoralbisericii.Provindintr-ofamiliedeoameni modești, oameni simpli cu inimamareșicusufletulcurat,carem-aucălăuzitpedrumulvieții cu cea mai mare atenție. M-am născutînvaraanului1994,într-un micorășeldinnordulRomâniei, Botoșani. Încă de mic copil am fostdusdetatălmeuînBiserica Armeană,chiardacălaaceavreme nu știam ce se întîmplă, dar simțeamcevadivincarenumălăsa departe de biserică. Îmi aduc aminte cu mare drag prima mea
slujbăpealtarulBisericiiArmene, a fost în data de 9 aprilie 2012, cînd împreună cu preotul paroh RaduKrikoramoficiatslujbade liturghie,înacelmomentamsimțitcumomînădivinămătragecătreea,iardinaceaclipăamhotărît căloculmeunuestelamedicină, facultateapecaredoriseminițial săourmez,ciloculmeuestepe altarcaslujitoralDomnului.Așaa început drumul meu către seminarulteologicGhevorkyan,îndrumatdepreotulparohRaduKrikor șicusprijinulÎ.P.SDatevHagopian, în toamna anului 2013 am ajunslaEtchmiadzin,laînceputa fostoperioadădestuldegrea,nu știamlimba,nuștiamtradițiile,nu știamobiceiurile,nuștiampenimeni,amurmatacestdrum,fără să mă gîndesc la ce s-ar putea
întîmpla, l-am avut mereu pe Hristosalăturidemine,Elavegheatsprebunadesfășurarealucrurilor,iarcuajutorulDomnului șicupuținăvoințădinparteamea, m-am ambiționat să lupt pentru visulmeu,aceladeafislujitorul lui Dumnezeu. În momentul de fațăsuntînanul2laseminar.Experiențamea,înaproape2anica seminarist,esteunadestuldevastă.Începutuluneilungicălătorii, estetottimpulceamaigrea.Seminarul pune tuturor studenților la dispoziție,ovarietatedeactivități pentruanuintervenimonotonia. Seminarulîșiarelucrurileluibune și rele, ca orice loc de pe acest pămînt.Lucrurilebuneiesrepede înevidență,mairepededecîtcele rele. Putem spune că sufletul nostruîșiprimeștehranadinplin, suntemhrănițifoartebinesufletește,neestearătatcumartrebui unomalDomnuluisă-șitrăiască viațadezicuzi,mereuaproapede Dumnezeu.Dupălungieforturiși după multe încercări de a părăsi seminaruldincauzagreutățilorpe care le întîlneam, am ajuns la concluzia că acele greutăți sunt doarprovocăripecareDomnulmi ledăpentrua-mivedeacredințași putereadecaracterpecareoam, însperanțacăvoifidestuldeputernicsătrecpesteaceledificultăți pentruaputeafislujitorulSău.Cu ajutorulluiDumnezeuspersăîmi îndeplinescmareadorință,aceea deafiomulLuișideaaveaputereasăîndreptomulcătrecredințășicătreDumnezeu,cuajutorul cuvintelorSale. Experiențameacuarmeniiaînceputsăprindăconturînanul2011, cînd am participat la programul „Ari tun” (Veniți acasă). Pînă la aceavremenuștiamcămaisuntși 11-12/2014
25
alțitineriarmeniînRomania,doar presupuneamcăarfi,însăgrupul cucareamcălătoritînArmenia,s-a doveditafiungrupdenota10.În ziuade19iunie2011,amajunspe pămîntularmenesc,pentruminea fost o experiență extrem de plăcută, aceea de a mă afla pe pămîntulstrăbunilormei,peloculde undeauvenitmaimariioameniai lumii.Acele două săptămîni petrecute în Armenia și-au lăsat o amprentă puternică pe sufletul
meu,șiamprivitcualțiochiacea țară,amprivit-ocafiindadouamea casă,nuammaiprivit-ocafiind doarosimplățară.Totînaceavară,aanului2011,amparticipatpentruprimadatălatabaratineretului armeandinRomânia,înclipaaceeaaveamsăaflucătineriiarmeni dinRomâniareprezintăunnumăr format din trei cifre, neașteptîndu-mă laașaceva.Peparcursula5 zile,amvăzutcuadevăratceînseamnăsăfiiarmean,ampartici-
patlanumeroaseactivități,cursuri deLimbăArmeană,șiextremde multealteactivități. Măsimtmîndrucăsuntarmean, șispercaexperiențameaalături depoporularmeansăcontinuiepînăînultimilemelezilealevieții. AșasăîmiajuteDumnezeu.
Damian George Vlad –seminaristlaSeminarulteologicGhevorkyan dinEtchmiadzin
Amal Alamuddin Clooney va reprezenta Armenia la Curtea Europeană a Drepturilor Omului
Întreagapresăreproduceinformațiadifuzatăde site-ulasbarez.com cusediulînStateleUnite,căsoția actoruluiamericanGeorgeClooney,AmalAlamuddin,avocat,arreprezentaArmenialaCurteaEuropeanăaDrepturilorOmului,înprocesuldenegațio-
26
11-12/2014
nism al activistului turc Dogu Perincek versus Elveției.GeoffreyRobertson,unuldintrecelemai mariavocațicurenumeinternaționalșiautoralcărții Un genocid incomod: Cine își mai amintește de armeni? vaapărașielArmeniaînacestproces.ReamintimcăArmeniaesteimplicatînacestprocesîntreElvețiașiTurciacaterțăparte.MinisterulJustițieiaconfirmatparticipareacelordoicunoscuțiavocațilaprocescaapărătoriaiintereselorArmeniei.Aceastăinformațieaurmatanunțuluifăcutdemass-mediaarmeanăconformcăreiaesteposibilcaactorulGeorge ClooneysăvizitezeArmeniacuocaziaCentenarului Genocidului. Extras din revista presei a Ambasadei Franței în Armenia
manga-badanegan
11-12/2014
իմ մայր լեզու, իմ ուժն ես դուն 27
հակոբ առաքԵլյան – 90
մեր ժամանակներու ճանչցըված, անխոնջ մտավորական, հայաստան-ռումանիա ընկերակցության նախագահ հակոբ առաքելյանի 90-ամյակը լրացավ այս տարի՝ 2014-ին: ան եղած է մեկը այն շատերեն, որ 1948-ին ներգաղթած է հայաստան՝ ապրելու, արարելու և ստեղծագործելու հայրենիքի համար, հայրենիքին մեջ: հակառակ ետ պատերազմյան տարիներու նոր կառուցվող Սովետական հայաստանի դժվարին պայմաններու, պարոն առաքելյան կրցած է իր աշխատասիրությամբ և ունեցած փայլուն գիտելիքներու շնորհիվ հայտնի անձնավորություն մը դառնալ հայաստանի մեջ և գրավել ոչ միայն իր ուսուցիչներու և գործընկերներու սերն ու հարգանքը, այլև գրավել պատասխանատու պաշտոններ հայաստանի բարձրագույն հաստատություններու մեջ՝ արժանանալով պետական շքանշանի, պատվոգրերու և դիպլոմներու (նաև ռումանիո կողմե): 1952թ. հակոբ առաքելյան ավարտած է Երևանի Օտար լեզուներու պետական մանկա28
11-12/2014
վարժական ինսթիտուտի ֆրանսական ֆաքուլթետը գերազանցության դիպլոմով: այնուհետև տարբեր ուսումնական հաստատություններու մեջ դասավանդելե ետք,նշանակված է Երևանի մ. հերացու անվան բժշկական համալսարանի լատիներեն և օտար լեզուներու ամպիոնի տոցենտ: 2007-2014թթ.-ը կըդասավանդե նաև լատիներեն հայաստանի հանրապետության Գերագույն ակադեմիո մագիստրատուրային բաժինը: Տարիներու ընթացքին պրն. առաքելյան մշակած է լատիներեն լեզվի դասավանդական հատուկ մեթոդ, որն ալ կարելիություն տված է ավելի մատչելի և դյուրին դարձնելու բժիշկ հայ ուսանողներու կողմե մասնագիտական տերմինաբանական յուրացումը: պարոն առաքելյան հեղինակ է 4 դասագիրքերու և 9 ուսումնական ձեռնարկներու, նաև 62 գիտական հոդվածներու: հիշատակենք, որ հարգարժան պրն. առաքելյան շատ սիրված ու հարգված անձնավո-
րություն մըն է թե՛ հայաստանի և թե՛ ռումանիո մեջ մասնավորաբար հայ համայնքի ղեկավարության կողմե: ան այսօր ալ հայաստանի մեջ ռումանիո դեսպանության օժանդակությամբ երիտասարդի ավյունով կշարունակե մեծ աշխատանք տանիլ հայաստանռումանիա կապերու ավելի սերտացման և աշխուժացման համար: ռումանիո հայ համայնքի ղեկավարությունը, „Ararat” և «նոր կյանք» ամսագրերու խմբագրական անձնակազմը տարեվերջյան մեր թիվին մեջ ամբողջ սիրտով կշնորհավորենք հարգարժան պարոն հակոբ առաքելյանը իր ծննդյան 90-ամյակի գեղեցիկ առիթով, մաղթելով քաջ առողջություն, եռանդ ու կորով շարունակելու իր բեղմնավոր և շնորհակալ գործունեությունը՝ ի բարօրություն հայ-ռումեն կապերու ավելի ամրապնդման:
նոր կյանք
հակոբ առաքելյանը՝ աջեն առաջինը (Երևան, ռումեն հերոսներու ոգեկոչման արարողություն)
յաշ
հայ ԵկԵղԵցին քաղաքի պաՏմության մԵջ
յաշի մեջ տեղի ունեցած քաղաքի հանդիսավոր Օրերու շրջանակեն ներս, ռումանիո հայոց միության տեղական մասնաճյուղը կազմակերպեց «հայ եկեղեցին յաշի պատմության մեջ» թեմայով միջոցառում մը: ատ տեղի ունեցավ հոկտեմբեր 17-ին, ռհմ մասնաճյուղի շենքին մեջ, և ավարտվեցավ յաշի Սուրբ մարիամ հայ եկեղեցի կատարված այցե-
լությամբ: հրավիրյալները ճախրեցան անցած ժամանակներու թևերուն վրա՝ առաջնորդությամբ յաշի ծխատեր քահանա Գրիգոր ռատու հոլքայի, ան այցելուներուն մանրամասնորեն ներկայացուց հայկական ավանդույթները և սովորույթները: իր հերթին, ռհմ յաշի մասնաճյուղի դաստիարակչական ծրագրերու համակարգող օրիորդ Շթեֆանա ա-
կոբը նկարագրեց անցումը հայոց ցեղասպանության ողբերգական պահեն և ատոր հետեվանքներեն դեպի համաշխարհայնացման առաջ քաշած իր մարտահրավերներով ավանդույթներուն սպառնացող ներկան: մենք առավելագույնս կըկարևորենք հայ երիտասարդության և ավագ սերունդի միջև համագործակցությունը, ինչը այսօրվա արագորեն փոփոխվող և նյութականը հոգևորեն վեր դասող հասարակության մեջ, կրնա հանդիսանալ մեր ավանդույթներու և սովորույթներու պահպանման գրավականը: միջոցառման նպատակն էր ընդգծել 1395 թվին կառուցված Սուրբ մարիամ հայ եկեղեցվո պատմական արժեքը՝ որպես յաշ քաղաքի քարեղեն ծննդյան վկայական, ինչպես նաև ատոր կրոնական և ազգային անգնահատելի արժեքի գիտակցումը:
11-12/2014
29
ամանորյա պաՏԳամ (շարունակություն 5 էջեն) նոր տարին կյանքի նորոգության խորհուրդն ունի, ինչը դրսևորվում է մեր ամանորյա մաղթանքներում ու ցանկություններում` երջանկություն, խաղաղություն, սեր, առողջություն և այլն: այս պահից տարին սկըսվում է նորից, ամեն բան նորովի է սկսվում: իսկ ի՞նչ է այդ «նորը», ի՞նչ է փոխվելու մեր կյանքում, մի՞թե վաղը սովորականի նման լույսը չի բացվելու, կամ գիշեր չի լինելու: մի՞թե վաղը նորից չենք արթնանալու սովորականի նման և զբաղվելու մեր ամենօրյա խնդիրներով ու հոգսերով: Ժողովող գիրքն ասում է. «այն ինչ եղել է, նույնն էլ պիտի լինի, այն ինչ կատարվել է, նույնն էլ պիտի կատարվի և ոչ մի նոր բան չկա արեգակի ներքո» (Ժողովող 1:9): իհարկե, կասկածի տակ չի դրվում մարդկային ձգտումը նորովի ապրելու, փոխակերպվելու: պարզապես այս տողերով փաստվում է, որ մեր նպատակը երկնքից աստղեր իջեցնելը չէ, արևելքը արևմուտքի, հյուսիսը հարավի փոխելը չէ: կյանքի նորոգությունը չի ենթադրում աշխարհի բնական երևույթները փոխել, Ժողովողի գիրքը ներկայացնում է մեզ շրջապատող իրականության անփոփոխ լինելը: իսկ քրիստոս ասում է. «նոր երկինք և նոր երկիր պիտի լինի»: մենք խոսում ենք ոչ թե արտաքին, այլ ներքին նորոգության մասին: այդ «նորը» մեր կյանքը, մտքի ու հոգու ընթացքը նորոգող մի զորություն է: ամեն ինչից առաջ մենք պետք է նորոգվենք, մենք պետք է փոխվենք: աստված կատարյալ է ստեղծել աշխարհը և ամեն բան, մենք ենք, որ աղավաղել ենք այդ ամենը և որևէ բան վերականգնելու համար նախ պետք է նորոգվենք մենք: աստված անփոփոխ է: նույնն էր երեկ, նույնն է այսօր, նույնն է լինելու մշտապես: հավիտենական ու անսահման են աստծո բոլոր երկնային շնորհները` ողորմությունը, բարությունը, սերը, ներողամտությունը, որոնք սահման չունեն: մեր հայրապետներից մեկը` երջանկահիշատակ Գարեգին ա-ն ասել է. «Ժամանակը սահում է ջրի պես: Եթե կարողանաս մի կաթիլ բռնել, փրկած կլինես և քեզ, և կաթիլը հողի ու ծովի մեջ անհայտանալու ճակատագրից»: այս տողերը կարդալիս մեզանից ամեն մեկը թող հարց տա ինքն իրեն, թե քանի՞ կաթիլ է բռնել անցնող տարվա ընթացքում: 30
11-12/2014
Սիրելի՜ հավատացյալներ, եկեք կարողանանք ճիշտ օգտագործել աստծու կողմից մեզ հատկացված ժամանակը, արժեվորենք յուրաքանչյուր օր, ամեն ժամն ու վայրկյանը: իմ աղոթքն ու մաղթանքն է, որ ձեր բոլոր ցանկությունները` կյանքի նորոգություն, երջանկություն, խաղաղություն, սեր, իրականություն դառնան աստծո որողմությամբ և շնորհով: թող գալիք նոր տարին մեզ համար լինի հաջողությունների ու նվաճումների տարի, խաղաղության ու երջանկության տարի, թող մեզանից ոչ ոք չպակասի և թող աստվածային շնորհները մշտապես ուղեկից ու առաջնորդ լինեն մեզ գալիք տարվա բոլոր ամիսներին ու օրերին: Շնորհավոր նոր Տարի:
Սուրբ Ծննդյան պաՏԳամ (շարունակություն 5 էջեն) անգերազանցելի օրինակը: բեթղեհեմյան մսուրում ծնունդ առավ արդարության արեգակը և Խաղաղության իշխանը. «Խաղաղություն եմ թողնում ձեզ. իմ խաղաղությունն եմ տալիս ձեզ, որ տարբեր է այս աշխարհի տված խաղաղությունից» (հովհ. Ժդ 27): հիրավի, քրիստոսի բերած խաղաղությունն աշխարհի համար է, բայց ոչ այս աշխարհից: Սիրելի՜ հավատացյալներ, քրիստոսի ծնունդը հեղաշրջող ու հավիտենական մի իրողություն էր: ամեն մարդ իր ծննդյան օրն ունի այս կյանքում, երբ ամեն տարի իր մտերիմներով ու բարեկամներով հավաքվում ու նշում է այն: Սակայն այս Ծնունդը իր խորհուրդով էապես տաբերվում է մյուս բոլոր ծնունդներից: Երբ մի երեխա է ծնվում, նկատի են առնում, թե որ երկրում ծնվեց ու նա դառնում է այդ երկրի քաղաքացի: իսկ որտեղ է ծնվում քրիստոս ամեն տարի և որ երկրի քաղաքացին է նա: հիսուս ծնվում է բոլոր նրանց մեջ, ովքեր պատրաստ են ընդունելու նրան իրենց սրտերից ու հոգիներից ներս` իբրև Փրկիչ: Եթե այլ բառով ասենք, ապա քրիստոսի ծնունդը նվեր էր համայն մարդկությանը: Սովորաբար մարդիկ նվերներ են մատուցում այն անձերին, որոնց սիրում ու հարգում են: ու չնայած մարդու անարժանությանը, աստված մարդկությանը նվիրեց ամենանվիրականն ու ամենաթանկագինը` իր միածին որդուն: հովհաննեսի ավետարանն ասում է. «աստված այնքան սիրեց աշխարհը, որ նույնիսկ իր միածին որդուն տվեց, որպեսզի ով նրան հավատա, չկորչի, այլ հավիտենական կյանք ունենա» (հովհ. Գ 16): հիսուսի Ծննդյան խորհուրդով ամբողջ մարդկության առջև բացվեց կյանքի մի նոր ճանապարհ: քրիստոսի Ծնունդը շրջադարձային այն իրադարձություն էր մարդկության պատմության մեջ, որի շնորհիվ մարդը հասկացավ իր կյանքի իմաստը: մեղքի պատճառով աստծուց հեռացած ու մահվան դատապարտված մարդը քրիստոսի ծնունդով ու աշխարհ գալուստով փրկության հնարավորություն ստացավ: Սիրելիներ՜, մեր Տեր հիսուս քրիստոսի Սուրբ Ծննդյան և աստվածհայտնության առիթով մեր աղոթքն ենք բարձրացնում առ բարձրյալն աստված, որ Տերն անսասան ու անխռով պահի ռումինիայի հայոց թեմը, հայ և ռումին ժողովուրդներին, հայաստան աշխարհն ու մայր աթոռ Սուրբ էջմիածինը: աստծո օրհնությամբ անցնող տարվա ընթացքին իրականացրեցինք տարատեսակ ծրագրեր ու միջոցառումներ` քարոզչական, մշակութային, հոգևոր-դաստիարակչական, կրթական, երի-
տասարդական, հաջողեցինք կազմակերպել հայկական փողոցի փառատոնը, որի ընթացքում երեք օր հաղորդակից եղանք հայ երաժշտությանը, պարին, արվեստին, ավանդական ուտեստներին, հայկական մշակույթի օրեր, ինչպես բուխարեստում, այնպես էլ գաղութի հայաշատ քաղքներում, «առաջին համաշխարհային պատերազմը և նրա ազդեցությունը հայկական սփյուռքի ձևավորման վրա» խորագրով միջազգային գիտաժողով, որին մասնակցեցին Ֆրանսիայից, ամն-ից, չեխիայից, բելգիայից, հունաստանից և այլ երկրներից ժամանած մի շարք գիտնականներ ու հետազոտողներ: կարևոր մի պատմական իրադարձություն էր մեր կյանքում, որ պիտեշտ քաղաքում կանգնեցրեցինք առաջին Խաչքարը ցեղասպանության զոհերի հիշատակին` 100-ամյակի նախաշեմին: 2015թ. պիտի նշանավորվի երկու 100-ամյակներով: մեծ շուքով պիտի նշենք բուխարեստի սրբոց հրեշտակապետաց եկեղեցու 100-ամյակը և պիտի ոգեկոչենք հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը: այսօր թե՜ հայաստանում և թե՜ Սփյուռքի մեր գաղութներում հսկայածավալ աշխատանքներ են տարվում պատշաճ կերպով աշխարհին ներկայացնելու համար մեր արդար դատը: ռումինիայի հայոց թեմը ևս անմասն չէ այս նախապատրաստական աշխատանքների մեջ: որպես նպատակակետ ունենալով ընդունված «հիշում եմ և պահանջում եմ» նշանաբանը` մեծ թափով պատրաստվում ենք հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին, որի ոգեկոչման և դատապարտման համար արդեն իսկ մշակել ենք մի շարք միջոցառումների նախագծեր` ակտիվ մասնակցություն ունենալով նաև հայոց ցեղասպանության ճանաչմանն ու դատապարտմանն ուղղված միջազգային գիտաժողովներին ու քննարկումներին: 2015թ. պիտի արժեվորենք մի շարք նախաձեռնություններով, որոնք անմոռանալի հետք պիտի թողնեն հայոց ցեղասպանության ճանաչման հետագա գործընթացի վրա և խորապես պիտի նպաստեն այդ գործընթացի արագացմանը: Սիրելի ներկաներ, իմ աղոթքն ու մաղթանքն է, որ այս գիշեր մանուկ քրիստոս ծնվի մեզանից յուրաքանչյուրի սրտում, որ մեր հոգիները դառնան բեթղեհեմյան փոքրիկ մսուրներ, ուր պիտի ծնվի քրիստոս` սեր և խաղաղություն սփռելով ամենուրեք: Եկեք այս պահին միասին հնչեցնենք ամբողջ աշխարհում այդքան սպասված ավետիսը և միմյանց ողջունենք` ասելով. քրիստոս ծնաւ և յայտնեցաւ Օրհնեալ է յայտնութիւնն քրիտոսի մեզ եւ ձեզ մեծ աւետիս
11-12/2014
31