Nor Ghiank Ian Feb 2015 by Nor Ghiank

?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR

DARI 66 TIV 1 -2 (2(21-2(22ƒ Հունվար-Փետրվար 2015

խՄբագրաԿաՆ

Ճշմարտություն կամ սուտ

25 ապրիլ օրվա մոտենալը կրքերը կբորբոքե: Հայությունը կուզե ոգեկոչել 1915 թվի ողբերգությունը, մինչ թուրքական կողմը կփորձե խափանել նախատեսվող միջոցառումները: առաջարկելով առաջին աշխարհամարտի ուրիշ պահ մը՝ դաշնակիցներու Կալիփոլիի ձախողած ափհանումը: եվ պնդելով թե մեկ կողմե բրիտանացի և ֆրանսացի դաշնակիցներու և մյուս կողմե օսմանյան զորքերու միջև տեղի ունեցած մարտերու հիշատակի միջոցառումները պետք է տեղի ունենան ապրիլ 24-ին: իհարկե՝ կա ուղղակի կախվածություն մը, Կալոփոլիի ձախողման և զանգվածային տեղահանության գործողության սկսելուն միջև: ակնհայտ է, որ Կալոփոլիի ռազմական անհաջողությունը հրահրեց օսմանյան իշխանություններու ծրագրած հայերուն դեմ ցեղասպանական քայլերը: Հայտնի է, որ տեղահանությունը և կոտորածը քաղաքական ծրագրի մը արդյունքն էին: Սակայն ակընհայտ իրողություններու հերքումը անկարայի համակարգված ծրագրի մը մաս կկազմե: այդ իսկ պատճառով, առավել ողջունելի են այն մարդոց օրինակները, ովքեր բարձրաձայն կհիշեն 1915-ին կատարվածի ճշմարտության մասին՝ անկախ այսօրվա մեծ տերություններու ռազմավարական շահերեն կամ ալ հայ ժողովուրդի ապրած ողբերգութենեն: քանի որ 1915 թղթածրարը կհանդիսանա ոչ միայն հայության, այլ համայն մարդկության ծանր բեռը: այսօր, 1915 թվականի ողբերգական իրադարձություններեն հարյուր տարի անց, լուրջ հարցը այն չէ, թե «ցեղասպանություն էր, թե՞ ոչ» (ցեղասպանություն էր, անշու՜շտ), այլ այն, թե «միջազգային հանրությունը ի՞նչ չափով է պատրաստ ընդունելու և ճանչնալու այն»: այսօր այս հարթության վրա կընթանա ճշմարտության և սուտի՝ ճանչնալու և ժխտումի միջև պայքարը: 1-2/2015

PYVANXAGYUTOYUN ՌուՄաՆիո ՀաՅոց ՄիութՅաՆ ՎերաՍտեղծՄաՆ 25 աՄՅաԿը ........................................................................... =` 3 ՀաՅոց ցեղաՍպաՆութՅաՆ 100-րդ տարեԼիցի ՀաՄաՀաՅԿաԿաՆ ՀՌՉաԿագիր ..................................... =` 6 ԿեՌԼաՅի «ՀաՅաքաղաք» պարի ՀաՄուՅթիՆ 2014թ.-ի գործուՆեութՅաՆ ՀաՇՎետՎութՅուՆը ...................................................... =` 10 ՀարաՎ արեւեԼՅաՆ եՎրոպաՅի ՀաՅ երիտաՍարդՆերու ՀաՆդիպուՄը ................... =` 16 գիրքի տոՆաՎաՃաՌ. գրախոՍաԿաՆՆեր. գիրքեր եւ ՀեղիՆաԿՆեր ..... =` 18 ՀիՆ ՀաՅԿաԿաՆ խորՀրդաՆիՇՆերու ՎերածՆուՆդ ........................ =` 20

Supliment limba rom`n[

Dansuri și cântece armenești cu Piruza nazaryan ................................................................ p. 22 masis – 80 ........................................................................................ p. 24 BOX, FOtBaL, BiLiarD ............................................................... p. 26

ԿախարդաԿաՆ ժաՄացոՅցը ....................................... =` 27 ՄիջեԿեղեցաԿաՆ աղօթքի ՇաբաթՎա պատգաՄը 2015 թ. բուխարեՍտ ............ =` 28 ՎարդաՆաՆք 2015 ............................................................. =` 30

Շապիկի վերջին էջը՝ Ն. Յորկա և Հ.Ճ. Սիրունի Վըլենի տե Մունթեի մեջ, սեպտեմբեր1939թ. հանդիպում հայ համայնքի անդամներուն հետ:

ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi

COLECTIVUL «NOR GHIANK»

MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare

REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com

TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATĂ: HĂțULESCU MIHAI

TIPARUL: S.C. ARARAT srl.I.S.S.N. 1221-9169

Ռումանիո Հայոց Միության վերաստեղծման 25 ամյակը

Ռումանիո Հայոց Միության առաջին ժողովը1990թ. 1990թ. փետրվար 8-ի 156/1990 դատական որոշման համաձայն կվերաստեղծվի Ռումանիո Հայոց Միությունը (ՌՀՄ) դատական դեմք ըլլալով պուքրեշի I բաժանմունքի դատարանը, որպես համաժողովրդական կազմակերպություն, նպատակ ունենալով պաշտպանելու և օժանդակելու Ռումանիո հայ համայնքին շահերը: Ռումանիո Հայոց Միությունը ստեղծված է դեռևս 1919-ին, օգնելու 1915թ. ցեղասպանութենեն հետո, Ռումանիո մեջ ապաստան փնտրող հայ փախըստականներուն: ՌՀՄ-ի առաջին նախագահը այն ատեն եղավ գրիգորե թրանքու-Յաշը: անոր հաջորդեց արմենակ Մանիսալյանը և ան ալ իր գործունեության մեծ մասը նվիրեց 10.000 հայ փախստականներու

օգնության, որպեսզի անոնք ռումանական քաղաքացիություն ձեռք բերեն: Կազմակերպությունը գործեց մինչև կոմունիզմի հաստատումը, որմե ետք լուծարվեցավ: 1990-են հետո հայ համայնքը վերակազմավորվեցավ Ռումանիո Հայոց Միության` ցանկություն ունենալով, պահպանել հայ մշակութային և հոգեվոր ժառանգությունը այս օտար ափերուն վրա: 1990թ. մարտ 11-ին տեղի ունեցավ ՌՀՄ առաջին համաժողովը: պատվիրակները նախագահ ընտրեցին Վարուժան ոսկանյանը, փոխնախագահ Վարուժան Փամպուքչյանը, իսկ գլխավոր քարտուղար Սեթին Մականյանը: 1990թ. մայիս 15-ին պուքրեշ վերահրատարակվեցավ

“Ararat” ամսագիրը ռումաներեն լեզվով: “Ararat” ամսագիրը առաջին անգամ ըլլալով լույս տեսավ 1924-ին հրապարակագիր Վարդան Մեսթուճյանի ղեկավարությամբ: այն լույս տեսավ մինչև 1942թ.-ը, երբ դադրեցավ անոր հրատարակումը: 1990-են հետո հրապարակագիր արշակ պոկտան-քըուշի նախաձեռնությամբ սկսավ կրկին լույս տեսնել “Ararat” ամսագիրը: առաջին հրատարակությունները կֆինանսավորվին հայ համայնքի անդամներու նվիրատվություններով: խմբագրական կազմին մեջ էին Վարուժան ոսկանյանը, անայիս Ներսեսյանը, պետրոս խորասանճյանը, տումիթրու ավագյանը, Մատլեն գարագաշյանը, Սար1-2/2015

ցույց ղարաբաղի համար 1990թ.

գիս Սելյանը, Միհայ Ստեփան-գազազյանը: 1990թ.-ի մայիսին Ռումանիո մեջ տեղի ունեցան առաջին ազատ ընտրությունները և Ռումանիո Հայոց Միությունը ի դեմս Վարուժան ոսկանյանի ձեռք ձգեց երեսփոխանի մանդատ, որն ալ կներկայացներ 1992-1996 թթ.-ու հայ կազմակերպության օրենսդրական մանդատը:

1-2/2015

1996թ.-ի ընտրություններեն հետո Վարուժան ոսկանյանը դարձավ ծերակուտական աջակողմյան Միության կողմե և ելևմտական պյուճեի հանձնաժողովի նախագահ՝ պահպանելով ՌՀՄ-ի նախագահի պաշտոնը, իսկ պուքրեշի համալսարանի Մաթեմատիկայի ամպիոնի դասախոս Վարուժան Փամպուքչյանը ընտրվեցավ ՌՀՄ-ի երեսփոխան:

2012թ.-ի դեկտեմբերի վերջին օրենսդրական ընտրություններուն Վարուժան Փամպուքչյանը ՌՀՄ-ի կողմե ստացավ երեսփոխանի նոր մանդատ մը, իսկ Վարուժան ոսկանյանը ազգային ազատական կուսակցության կողմե ծերակուտականի նոր մանդատ: ՌՀՄ-ի ազգային 6-րդ նիստին, որ տեղի ունեցավ 2011թ. ապրիլին, Վարուժան ոսկանյանը վերընտրվեցավ նախագահի պաշտոնին: 1992թ.-են ՌՀՄ-ի երեսփոխանը կպահպանե երեսփոխաններու պալատի ազգային Փոքրամասնություններու խումբի նախագահի պաշտոնը: Միությունը մասնաճյուղեր ունի Ռումանիո շատ բնակավայրերու մեջ՝ պուքրեշ, քոնսթանցա, Փիթեշթ, Յաշ, Կալաց, Սուչավա, պոթոշան, պաքըու, Ֆոքշան, տումպրըվեն, քլուժՆափոքա, Կեռլա: այսպիսով, ՌՀՄ-ը կօգտվի ֆինանսական օժանդակութե-

պուքրեշի հայ դպրոցի հայերենի դասաժամին

ՌՀՄ ազգային խորհրդաժողովը 1996թ.

նեն, որ ընդգրկված է տարեկան օրինական պյուճեին մեջ: Մեր հրատարակությունները, ինչպես նաև «արարատ» հրատարակչության հովանավորության ներքո լույս տեսած հատորները կֆինանսավոր-

վին ռումեն պետության կողմե: Մեր շաբաթական դպրոցները նույնպես ընդգրկված են պաշտոնական դպրոցական ցանցին մեջ, իսկ հայ լեզվի ուսուցիչները կվարձատրվին Կրթության նախարարության

կողմե, նախարարություն մը, որ կապահովե հայ լեզվի դասագիրքերու հրատարակումը ևս: Ռումանական մամուլի գործակալություն

Հանդիպում մշակույթի հայ գործիչներուն հետ, պուքրեշի մեջ 1992թ.

1-2/2015

ՀաՅոց ցեղաՍպաՆութՅաՆ 100-րդ տարեԼիցի ՀաՄաՀաՅԿաԿաՆ ՀՌՉաԿագիր

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումները համակարգող պետական հանձնաժողովի հունվարի 29-ի նիստում միաձայն ընդունվել է Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի համահայկական հռչակագիրը, որը Նախագահ Սերժ Սարգսյանն ավելի ուշ հրապարակել է ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում: Փաստաթուղթն ընթերցելուց հետո ՀՀ նախագահը հռչակագրի մայր օրինակն ի պահ է հանձնել Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտին: Հռչակագրի մեկ օրինակն ուղարկվել է Միացյալ ազգերի կազմակերպության գլխավոր քարտուղարին, ևս մեկը՝ հանձնվել Հայաստանի Հանրապետության ազգային արխիվ:

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումները համակարգող պետական հանձնաժողովը, համախորհուրդ սփյուռքում գործող տարածաշրջանային հանձնախմբերի հետ՝ 6

1-2/2015

- արտահայտելով հայ ժողովրդի միասնական կամքը, - հենվելով 1990 թվականի օգոստոսի 23-ի՝ Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրի և Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության վրա,

- վկայակոչելով ՄաԿ-ի 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ի՝ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, որի համաձայն «մարդկության ընտանիքի բոլոր անդամներին հատուկ արժանապատվության և հավասար ու անօտարելի ի-

րավունքների ճանաչումն աշխարհի ազատության, արդարության եւ խաղաղության հիմքն է» , - ղեկավարվելով ՄաԿ-ի գըլխավոր վեհաժողովի 1946 թվականի դեկտեմբերի 11-ի 96(1) բանաձևի, 1948 թվականի դեկտեմբերի 9-ի «ցեղասպանության հանցագործությունը կանխարգելելու և պատժելու մասին» ՄաԿ-ի կոնվենցիայի, 1968 թվականի նոյեմբերի 26-ի «պատերազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ ուղղված հանցագործությունների նկատմամբ վաղեմության ժամկետ չկիրառելու մասին» ՄաԿ-ի կոնվենցիայի, ինչպես նաև 1966 թվականի դեկտեմբերի 16-ի «քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին» միջազգային դաշնագրի և մարդու իրավունքների վերաբերյալ բոլոր այլ միջազգային ակտերի համապատասխան սկզբունքներով և դրույթներով, - հաշվի առնելով, որ «ցեղասպանության հանցագործությունը կանխարգելելու և պատժելու մասին» կոնվենցիան ընդունելիս ՄաԿ-ը հատուկ կարեվորել է այդ հանցատեսակի դեմ պայքարում միջազգային համագործակցությունը, - շեշտելով ցեղասպանության հանցակազմում պարունակվող արարքների համար անպատիժ մնալու անթույլատրելիությունն ու այդ հանցագործության վաղեմության ժամկետ չունենալու հանգամանքը, - դատապարտելով 18941923 թվականներին օսմանյան կայսրության և թուրքիայի տարբեր վարչակարգերի կողմից ծրագրված ու հայ ժողովրդի դեմ շարունակաբար իրականացված ցեղասպանական քայլերը, հայրենազըրկումը, հայության ոչնչացմանն

ուղղված զանգվածային կոտորածները, էթնիկ զտումները, հայկական ժառանգության ոչընչացումը, ինչպես նաև ցեղասպանության ժխտումը, պատասխանատվությունից խուսափելու, կատարված հանցագործություններն ու դրանց հետևանքները լռության մատնելու կամ արդարացնելու բոլոր փորձերը՝ որպես հանցագործության շարունակություն և նոր ցեղասպանություններ իրականացնելու քաջալերանք, - համարելով նաև 1919-1921 թվականներին օսմանյան ռազմական արտակարգ ատյանների կողմից «իրավական և մարդկային օրենքների դեմ» այդ ծանր ոճրի ուղղությամբ կայացված դատավճիռները եղելության իրավական գնահատական, - արժևորելով 1915 թվականին միջազգային հանրության կողմից անտանտի պետությունների մայիսի 24-ի համատեղ հռչակագրով հայ ժողովըրդի դեմ իրականացված ծանրագույն հանցագործությունը պատմության մեջ առաջին անգամ, որպես «մարդկության և քաղաքակրթության դեմ իրականացված հանցագործություն» որակումը և օսմանյան իշխանություններին պատասխա-

նատվության կանչելու հանգամանքի շեշտադրումը, ինչպես նաև 1920 թվականի օգոստոսի 10-ի Սևրի հաշտության պայմանագրի և 1920 թվականի նոյեմբերի 22-ի` աՄՆ-ի Նախագահ Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռի դերը և նշանակությունը Հայոց ցեղասպանության հետևանքների հաղթահարման հարցում. 1. ոգեկոչում է Հայոց ցեղասպանության մեկուկես միլիոն անմեղ զոհերի հիշատակը և երախտագիտությամբ խոնարհվում կյանքի ու մարդկային արժանապատվության համար պայքար մղած նահատակ և վերապրած հերոսների առջև: 2. Վերահաստատում է Հայաստանի և հայ ժողովրդի հանձնառությունը՝ շարունակելու միջազգային պայքարը ցեղասպանությունների կանխարգելման, ցեղասպանության ենթարկված ժողովուրդների իրավունքների վերականգնման և պատմական արդարության հաստատման համար: 3. Շնորհակալություն է հայտնում այն պետություններին, միջազգային, կրոնական և հասարակական կազմակերպություններին, որոնք քաղաքական խիզախություն ունեցան ճանաչելու և դատապարտե1-2/2015

լու Հայոց ցեղասպանությունը՝ որպես մարդկության դեմ ուղղված սոսկալի ոճրագործություն, և այսօր էլ շարունակում են այդ ուղղությամբ իրավական քայլեր ձեռնարկել, նաև կանխել ժխտողականության վտանգավոր դրսևորումները: 4. երախտագիտություն է հայտնում այն ազգերին, կառույցներին և անհատներին, ովքեր հաճախ իրենց վտանգելով` մարդասիրական տարաբնույթ օգնություն ցուցաբերեցին, փրկեցին լիակատար ոչնչացման վտանգի առջև կանգնած բազմաթիվ հայերի, ապահով և խաղաղ պայմաններ ստեղծեցին ցեղասպանությունից վերապրած հայության համար` մեծ թափ հաղորդելով որբախնամ գործունեությանը և միջազգային հայասիրական շարժմանը: 5. դիմում է ՄաԿ-ի անդամ պետություններին, միջազգային կազմակերպություններին, բարի կամքի տեր բոլոր մարդկանց՝ անկախ ազգային և կրոնական պատկանելությունից, միավորել իրենց ջանքերը պատմական արդարությունը վերականգնելու և Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը հարգելու համար: 8

1-2/2015

6. արտահայտում է Հայաստանի և հայ ժողովրդի միասնական կամքը` Հայոց ցեղասպանության փաստի համաշխարհային ճանաչման հասնելու և ցեղասպանության հետեվանքների հաղթահարման հարցում, ինչի համար մշակում է իրավական պահանջների թըղթածրար՝ դիտելով այն անհատական, համայնքային և համազգային իրավունքների և օրինական շահերի վերականգնման գործընթացի մեկնարկ: 7. դատապարտում է թուրքիայի Հանրապետության կողմից Հայաստանի Հանրապետության ապօրինի շրջափա-

կումը, միջազգային հարթակներում ցուցաբերվող հակահայկական կեցվածքը և միջպետական հարաբերությունների կարգավորման համար նախապայմանների առաջադրումը՝ դրանք գնահատելով որպես Հայոց ցեղասպանության, Մեծ եղեռնի մինչ օրս անպատիժ մնալու հետևանք: 8. Կոչ է անում թուրքիայի Հանրապետությանը՝ ճանաչել և դատապարտել օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված Հայոց ցեղասպանությունը և մարդկության դեմ իրագործված այդ սոսկալի ոճրի զոհերի հիշատակը ոգեկոչելու միջոցով առերեսվել սեփական պատմության ու հիշողության հետ՝ հրաժարվելով կեղծարարության, անհերքելի իրողության ժխտման և հարաբերականացման քաղաքականությունից: Զորակցում է թուրքիայի քաղաքացիական հասարակության այն հատվածին, որի ներկայացուցիչներն այսօր արդեն համարձակություն են դրսևորում այդ հարցում` ի հակադրություն իշխանությունների պաշտոնական դիրքորոշման: 9. Հույս է հայտնում, որ թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղաս-

պանության ճանաչումը և դատապարտումը կարևոր մեկնակետ կդառնան հայ և թուրք ժողովուրդների պատմական հաշտեցման գործընթացի համար: 10. Հպարտությամբ է արձանագրում, որ ցեղասպանությունից վերապրած հայ ժողովուրդը վերջին հարյուրամյակի ընթացքում՝ - դրսևորեց անկոտրում կամք ու ազգային ինքնագիտակցություն, վերականգնեց դարեր առաջ կորցրած ինքնիշխան պետականությունը, - պահպանեց և զարգացրեց ազգային արժեքները, հասավ ազգային մշակույթի, գիտության և կրթության վերածնընդի` ուրույն ներդրում ունենալով համաշխարհային ժառանգության զարգացման գործում, - ստեղծեց Հայկական Սփյուռքի հոգևոր և աշխարհիկ կառույցների հզոր և արդյունավետ ցանց, ինչը նպաստեց աշխարհասփյուռ հայ համայնքներում հայապահպանության, հայի` հարգանք և համակրանք վայելող կերպարի կերտմանը, հայ ժողովրդի արդար իրավունքների պաշտպանությանը, - համազգային գործակցության և հայրենադարձության ընդարձակ ծրագրով համախըմբեց և վերստեղծեց ցեղասպանության հետևանքով վերացման վտանգի առջև հայտնըված ազգային գենոֆոնդը, - առաջին և երկրորդ աշխարհամարտերում բերեց իր արժանի ներդրումը միջազգային անվտանգության և խաղաղության հաստատման գործում, փառավոր հաղթանակներ տարավ Սարդարապատի և արցախյան հերոսամարտերում: 11. դիտարկում է Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տա-

Ռումինահայ համայնքի կողմից ներկա գտնվեց Ռումինիայի Հայոց Միության նախագահ՝ սենատոր Վարուժան ոսկանյանը:

րելիցը որպես կարևոր հանգըրվան պատմական արդարության համար մղվող պայքարը «Հիշում եմ և պահանջում» կարգախոսով շարունակելու գործընթացում: 12. Կոչ է անում հայորդիների գալիք սերունդներին` հայրենասեր, գիտակից և ուսյալ կեցվածքով պաշտպան կանգնել հայրենի սրբազան ժառանգությանը, աննահանջ պայքարով ծառայել հանուն` - առավել հզոր Հայրենիքի` ազատ և ժողովրդավար Հայաստանի Հանրապետության,

- անկախ արցախի առաջընթացի ու զորացման, - աշխարհասփյուռ հայության գործուն համախմբման, - համայն հայության դարավոր նվիրական նպատակների իրականացման:

29 հունվարի 2015թ., ք.երևան

http://armeniangenocide100.org

1-2/2015

Կեռլայի «Հայաքաղաք» պարի համույթին 2014թ.-ի գործունեության հաշվետվությունը

2014թ.-ը երկար և հոգնեցուցիչ տարվան մը ավարտ էր: 2015թ.-ի նոր տարին նոր սկիզբ մըն է, բայց մեզ համար երկար ներկայացումներու շարքի մը շարունակություն է, ճշմարիտ արկածներու մը շարունակություն: առաջին հաճելի արկածը սկսավ մայիս ամսույն Odorheiu Secuiesc-ի մեջ Szejke միջէթնիկական փառատոնին, որուն մասնակցեցանք երկրորդ անգամ ըլլալով: գիշերեցինք բնակավայրի հայերու մոտ, որ մեզ այս անգամ ալ ընդունեցին մեծ ջերմությամբ: Մեկնեցանք այն միտքով, որ հաջորդ փառատոնին նույնպես պիտի մասնակ10

1-2/2015

ցինք և վարձատրվինք ծափահարություններով, բազում լուսանկարներով և հայկական դարպասներու մոտ հետաքըրքրասերներու հիացմունքով: ինչ կվերաբերի ներկայացումներուն՝ ամառը ամենեն ծանրաբեռնված շրջանն է մեկը մյուսի ետևեն: դեռևս հունիս ամիսեն սկսան ներկայացումները: առաջին անգամ ըլլալով հրավիրվեցանք տումպրըվեն, ուր մեզ զգացինք շատ լավ և նոր ծանոթություններ ձեռք բերինք ու անոնք ալ մեզ կօգնեն ապագային այլ ներկայացումներու ժամանակ, երբ մենք կծանոթացնենք անոնց հայկական մշակույթին և ավան-

դույթներուն: այլ վայրերե նոր հրավերքներ ընդունեցինք, մասնակցելու այն փառատոններուն, որ դեռևս չէինք մասնակցած: Հրավերք ընդունեցինք նաև պիստրիցայեն՝ ներկա ըլլալու և Pfingstfest-ի միջմշակութային փառատոնին և իհարկե խոստումով, որ հաջորդին ալ պիտի հրավիրվինք: Կազմակերպողներու կողմե ընդունվելով մեծ ուշադրությամբ, հաճույքը ունեցանք այցելելու ավետարանչական եկեղեցվո աշտարակը՝ ճարտարապետական հուշարձան մը, որ կգտնվի քաղաքի կեդրոնը: բարձրութենեն առիթը ունեցանք հիանալու ամբողջ քաղաքով և հատուկ

պահ մը անմահացնելու համար քանի մը խմբակային լուսանըկարներ: Մեզ զգացինք ինչպես մեր տունը, մանավանդ որ մեր հայ նախնիները, նախքան հիմնադրելու Կեռլա-արմենոփոլիսը, 1672թ.-ին հաստատված էին պիստրիցա: Փառատոնը սկսավ ժողովըրդական հագուստներու շքերթով, իսկ հետո մեր պարերը արժանացան հանդիսականներու ծափահարություններուն: Մեկ ուրիշ անսպասելի հրավերք մը ընդունեցինք Mediaş Էթնիկ փառատոնի կողմե, միջազգային փառատոն մը կազմակերպված Mediaş-ի մշակույթի, մարզանքի, զբոսաշրջության և երիտասարդության համար քաղաքապետարանի տնօրինության կողմե: երկու օրվա ընթացքին տեղի ունեցան ֆոլկլորային ներկայացումներ և ժողովրդական երաժշտության մենահամերգներ, ուր ներկայացվեցան Հունաստանեն, իտալիայեն, Հոլանտայեն, Հունգարիայեն, Մոլտովական Հանրապետութենեն և Լեհաստանեն հրավիրված խումբեր: Հաճելի անակնկալ մըն էր նաև այն իրողությունը, երբ հրավիրվեցանք LOOK TV թրանսիլվանական հեռուստատեսության կողմե՝ ներկայացնելու մեր պարերը, խոսելու մեր հայկական հագուստներու, մեր համայնքի պատմության մասին և ներկայացնելու հայկական խոհանոցին բաղադրատոմսերեն: Նոր փորձառություն մըն էր զվարճալի և շատ դաստիարակչական: ՌՀՄ թրանսիլվանիո մասնաճյուղի նախագահ պարոն Յոն Էսթեկարը խոսեցավ Կեռլա-արմենոպոլիս գաղութի պատմության մասին, Էսթեկար Էրիկը հայ ազգային

հագուստներու մասին, իսկ Մոլնար անամարիան ներկայացուց և նաև ցուցադրեց, թե ինչպես կպատրաստվի անվանի ականջապուրը: Հուլիս ամսույն մեջ մեր համայնքի Կեռլա-արմենոպոլիսի ամենենկարևոր տոնն է, Սուրբ գրիգոր Լուսավորչին անվանակոչության տոնը: այս անգամ «Հայաքաղաք» պարային համույթը չմասնակցեցավ ձեռնարկին: դժբախտաբար 2 օրվա համար կազմակերպված մեր մշակութային ծրագիրը, երբ կտոնենք, կընդունինք ամբողջ երկիրեն և արտասահմանեն հյուրեր, շատ ծանրաբեռնված էր այս անգամ տարբեր ցուցահանդեսներով, «արմենոպոլիս – հայկական Շունչ» հայկական շարժանկարի առաջին ցուցադրումով, ճանչցված Հարրի դավիթյանի ճազային համերգի ելույթով, նաև երգեհոնային համերգով: Փոխարենը, մեր պարային համույթի բոլոր անդամները գործուն կերպով մասնակցեցան այս ձեռնարկի իրագործման նախապատրաստական աշխատանքներուն:

Ճանչցված բան մըն է, որ այս տոնի առթիվ մեր մոտ ամեն ինչ կպատրաստվի համայնքի անդամներու կողմե, սկսելով ուրբաթ օրվա երեկոյան, երբ կժամանի հյուրերու մեծամասնությունը, այնուհետև շաբաթ պատարագեն առաջ եկեղեցվո դուռին հանդիսավոր բացումը տեղի կունենա, որ կընթանա տաճարին երգչախումբի երգեցողությամբ և ապա հյուրերը կհրավիրվին տոնական սեղանի շուրջ: պատրաստությունները կսկսին դեռևս տոներեն 2 շաբաթ առաջ: ականջիկներու պատրաստումը կսկսի թերևս 3 օր առաջ` ականջապուրի եփման համար և այդ ընթացքին ալ երիտասարդները առիթը կունենան լսելու ավելի տարեցներու հին պատմությունները: այս տոնին համար, որուն կմասնակցին մոտ 400 հոգի, կպատրաստվի 20 հազար հատ ականջիկներ՝ կտոր առ կտոր հաշվելով: այնուհետև կսկսի սրահներու դասավորումը, հյուրերու համար պզտիկ նվերներու պատրաստումը, այսինքն սառնարանի վրա դրվող մագնետներու՝ Կեռ-

1-2/2015

լայի հայ-կաթոլիկ տաճարին պատկերով: Շարունակության, խեցեգործական իրերու ցուցահանդեսին պատրաստությունը սկսանք, իրերը շինված ըլլալով և նաև պատկերազարդված մեր սեփական արհեստանոցին մեջ, մեր իսկ ձեռքերով: Միևնույնատեն կազմակերպեցինք և լուսանկարներու ցուցահանդես, որ մեր քաղաքի հայ ընտանիքներու պատկերները կընդգրկեին, հին շինություններու մարդոց: Շատ հոգնեցուցիչ շրջան մըն էր, բայց մեզ համար ամենեն կարևորը այն էր, որ բոլորս միասին էինք և մեզ լավ զգացինք: Հրավերքներու շղթան շարունակվեցավ և օգոստոս ամսույն, երբ հրավիրվեցանք մասնակցելու պուքրեշի Հայկական փողոցի փառատոնին: առիթը ունեցանք տեսնելու, թե որքան աշխատանք ու ջանք կպահանջե այսպիսի փառատոնի մը կազմակերպումը և մենք ալ

1-2/2015

ուրախացանք, որ կրցանք նաև մեր նպաստը բերել` Կեռլայի մեր խեցեղեն իրերով, մասնակցելու այդ շուկային նաև մեր պարային ելույթներով: Սիկիշուրայի փառատոնը, ուրիշ ձեռնարկ մըն էր, որուն նույնպես մասնակցեցանք: քաղաքը, որ կգտնվի Մուրեշ մարզին մեջ, ամեն տարի կհյուրընկալե 3 օր շարունակ քաղաքին պատմական կեդրոնը ազգային փոքրամասնություններուն փառատոնը: այս անգամ ալ մասնակցեցանք «Հայաքաղաք» պարային համույթով, „Armenopolis” հայկական երգչախումբով և մեր շինած խեցեղեն իրերով: Սեպտեմբեր ամսույն մեր պարի համույթը գտնվեցավ և պաքըու, ուր մասնակցեցավ մշակութային և դաստիարակչական ձեռնարկի մը՝ նվիրված աշակերտներուն, որ կհետաքրքրվին հայ մշակույթով և պատմությունով: Ներկայացումեն հետո մեր հյուրընկալ տան-

տերերը հրավիրեցին մեզ տոնական սեղանի շուրջ համտեսելու հայկական խոհանոցի բարիքներեն, որ հատուկ է այդ բնակավայրին, ուր և շատ հաճելի երեկո մը անցուցինք: երկրի բեմերուն վրա աշնան այս հարուստ շրջանի ուրախությունը շարունակվեցավ քոնսթանցա, ուր եղանք հոկտեմբեր ամսույն քաղաքի Հայ եկեղեցվո անվանակոչության առիթով, ուր մեր պարային համույթը գեղարվեստական ելույթ մը ունեցավ: երկու օր շարունակ ներկա գտնվեցանք մշակութային ձեռնարկներուն, որուն մասնակցեցան ամբողջ երկրի համայնքներու ներկայացուցիչներ: տարվա վերջին պարային համույթը վերադարձավ այնտեղ, ուրկե ալ 2012թ.-ին տված էր իր առաջին ելույթը, այսինքն քլուժ` մասնակցելու տեղվույն Հայկական օրերուն և ապա հայերու և հրեաներու տարե-

կան մշակութային ձեռնարկին: ծրագրի վերջավորության համտեսեցինք հրեական խոհանոցի կերակրատեսակները: 2014թ.-ը բավական դժվար տարի մըն էր, շատ աշխատանքով, բայց նաև զվարճություններով, արկածներով, ուսուցումով և հանդիպումներով, դժգոհություններով ու հաշտեցումներով, այսինքն ինչ-որ նորմալ բան է ընտանիքի մը համար: ընտանիք մը, որ ժամանակի հետ մեծցավ: Սկիզբը 9 հոգի էինք, իսկ հիմա 18 հայեր, ռումանացիներ, հունգարներ, որ ուզեցին մաս կազմել այս ընտանիքին: ահավասիք, ինչ կըսեն խումբի քանի մը անձեր: Կուլկսար դավիթ, 13 տարեկան. «2014թ.-ին եղանք շատ մը տեղեր, շատ բաներ տեսանք, պարեցինք, զվարճացանք, շատ մը լուսանկարներ ըրինք, որ մեզ պիտի հիշեցնեն այն բոլոր վայրերը, ուր գտնվեցանք: եթե նույնիսկ նույն քաղաքը եղանք քանի մը անգամ, չենք կրնար հիասթափեցնել հանդիսականներուն, որ կփափագին ամեն անգամ մեզ տարբեր տեսնել, նոր բան մը տեսնել: այն ինչը մեզ շատ կոգևորե՝ այդ ներկաներուն ծափահարություններն են և անոնց ժպիտները, որ մեզ մշտապես սիրով կսպասեն»: Ռիթի անամարիա, 22 տարեկան. «ինչպես ամեն անգամ, «Հայաքաղաք» պարային համույթը ավելի կատարելագործված և ավելի վստահ հանդես կուգա և կարժանանա հանդիսատեսներու ծափահարություններուն, որն ալ մեզ ավելի կներշնչե շատ անգամներ կրկնելու մեր սորվածը ու նորանոր պարեր սորվելու: Մշտապես սիրով կընդունինք մեր համույթը կրկին տեսնելու հրավերքները:

1-2/2015

ո՞վ ավելի լավ կրնա պահպանել պարային ավանդույթները, եթե ոչ խումբ մը խանդավառ և մեծ կամքով լեցուն երիտասարդներ»: տեաք քրիսթիան, 18 տարեկան. «անմոռաց փորձառություն մըն էր, ամեն մեկ տեղ ուր գտնըվեցանք հրաշալի կերպով զվարճացանք: Յուրաքանչյուր տեղ, ուր եղանք ուներ իր գեղեցկությունը և իր յուրհատկությունը: Հուսանք, որ այս տարի ալ նույնը պիտի ըլլա»: Ֆուլոփ Միհայ, 17 տարեկան. «Մեծ աշխատանքի և նվիրվածության, նաև պարընկերներուս օգնության շնորհիվ հաջողեցա սորվիլ բոլոր պարերը: ինձ համար առաջին ներկայացումը պաքըուի մեջ եղավ ամենեն լավը մյուսներեն, հրաշալի հանդիսատեսներու ջերմության շնորհիվ, որ մեզ ընդունեցին տեղվույն հայերը: «Հզոր» պարը իմ ամենեն սիրած և նախընտրած պարն է, որովհետև շատ շարժուն և նույնիսկ զվարճալի պար մըն է: այս պարախումբը ինծի օգնեց ճանչնալ 14

1-2/2015

նոր մարդոց, նոր վայրեր, շատ մը բարեկամներ, որ կուզեի ինձ հետ մնային ամբողջ կյանքս»: Կոնց իմոլա, 17 տարեկան. «2014թ,-ը ներկայացումներով և փառատոններով լեցուն տարի մըն էր մեր խումբի համար, որ առիթ ունեցանք ընդունիլ կարգ մը հրավերքներ: Մասնակցությունը կարծեցյալ այս շղթային, մեր փորձերու սրահին մեջ անցուցած մթնոլորտն է, ուր չէր պակսեր զվարճությունը և

կայտառությունը: Մեր աշխատանքը շատ գնահատվեցավ, հակառակ որ դեռևս շատ բան ունինք սորվելիք ավելի կատարյալ դառնալու համար: Հուսանք, որ այս տարի պիտի շարունակենք մշտապես հիշվող ներկայացումներ տալ, աշխատինք նույն խանդավառությամբ ինչպես և մինչ այսօր»: Վերջավորության, կուզեինք մեր շնորհակալությունները հայտնել Ռումանիո Հայոց Միու-

թյան դրամական և բարոյական օժանդակության համար, նաև մասնաճյուղերուն, որ մեզ հրավիրեցին և ջերմությամբ ու ուշադրությամբ ընդունեցին, ինչպես ընդունված է ամեն մեկ «մեծ ընտանիքի»-ի մը մեջ, անպայման և Կեռլայի մասնաճյու-

ղին ու մեր համայնքին աշխատանքով լի տարվան համար: Նաև այն առիթին համար, որ մեզ տրվեցավ ավելի լավ միմյանց ճանչնալու, ճանչնալու նույնպես մեր մշակույթն ու ավանդույթները և որ հաջողեցանք այդ մշակույթը ավելի

շատ տարածելու: առիթը ունեցանք այցելելու ամբողջ երկիրը, վայրեր, որ երբեք չէինք եղած, զվարճանալու, մեզ լավ զգալու և ամենուրեք վարձատըրվելու ծափահարություններով:

Էսթեկար Էրիկա

1-2/2015

Հարավ արևելյան եվրոպայի Հայ երիտասարդներու հանդիպումը պուքրեշ

ուրբաթ, 2015թ. փետրվար 20-ին Ռումանիո Հայ եկեղեցվո արքեպիսկոպոսության կեդրոնատեղին տեղի ունեցավ հանդիպում մը արևելյան եվրոպայի հայ երիտասարդության հետ: Հանդիպումը տեղի ունեցավ (ՀեՄ) եվրոպայի երիտասարդության կազմակերպած տարածաշրջանային կոնֆերանսի համատեքսթին մեջ, որ ընթացավ պուքրեշի, պեռլինի և Միլանի մեջ 2015թ. փետըրվար 19-22-ը: երեք հանդիպումներն ալ կազմակերպված էին ամենայն Հայոց Կաթողիկոս, Նորին Սուրբ օծություն գարեգին բ Վեհափառ Հայրապետի բարեօրհնությամբ և հովանավորությամբ ու հոգևոր առաջնորդությամբ արևմտյան ամերիկայի Հայ եկեղեցվո առաջնորդ, բարձրաշնորհ Հովնան արքեպիսկոպոս տերտերյանի: 16

1-2/2015

պուքրեշի հանդիպումը տեղի ունեցավ բարձր նախագահությամբ արևմտյան ամերիկայի եկեղեցվո առաջնորդ բարձրաշնորհ Հովնան արքեպիսկոպոս տերտերյանի և մասնակցությամբ Ռումանիո Հայոց եկեղեցվո առաջնորդ, գերաշընորհ տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանի, իտալիո հայ ծուխի քահանա, եվրոպական մակարդակով հայ երիտասարդության պատասխանատու հոգեշնորհ թովմա վարդապետ խաչատըրյանի, նույնպես և մասնակցությամբ հոգևորականներու և երիտասարդ պատվիրակներու` Հայաստանեն, պուլկարիայեն, Հունաստանեն, Ռումանիայեն և ուկրաինայեն: այս իրադարձության բացման ներկա գտնվեցավ Ռումանիո մեջ Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան Ձերդ գերազանցություն Համլետ գասպար-

յան, ան բացման խոսք ըսավ, նաև բարիգալուստյան ուղերձ մը հղեց մասնակիցներուն՝ ընդգըծելով հայ երիտասարդներու ունեցած դերի կարևորությունը, Սփյուռքի հայ համայնքներու զարգացման և առաջընթացի գործընթացին մեջ և անոնց ներգրավումը համայնքներու կյանքին մեջ: Մինչ երիտասարդության հետ հանդիպման կայանալը տեղի ունեցավ` առավոտյան ժամերգություն ձեռամբ Ռումանիո Հայ եկեղեցվո առաջնորդ, գերաշնորհ տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյանի և արևմտյան ամերիկայի հայ եկեղեցվո բարձրաշնորհ Հովնան արքեպիսկոպոս տերտերյանի, նաև հոգեվոր դասի ու հանդիպման ներկա երիտասարդներու մասնակցության: այնուհետև, հյուրերը այցելեցին տուտյան Մշակույթի տուն և Ռումանիո Հայոց Միության

կեդրոնատեղին, ուր հանդիպում ունեցան երեսփոխան Վարուժան Փամպուքչյանի և ՌՀՄ փոխնախագահ Սիրուն թերզյանին հետ: անոնք խոսեցան Միության գործունեության և ունեցած առաքելության մասին, ներկայացուցին նաև իրենց ծրագիրներն ու նախագիծերը, իսկ Վարուժան Փամպուքչյան խոսեցավ ապագա նախագիծերու վերաբերյալ և ընդհանուր մեկ եվրոպական միասնական նախագիծի մը անհրաժեշտության մասին՝ եվրոպայի այլ հայ կազմակերպություններու հետ միասին, Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի և Սփյուռքի մեջ համայնքային հարաբերություններու ամրապնդման կապակցությամբ: դեռևս գործերը սկսելե առաջ բարձրաշնորհ Հովնան արքեպիսկոպոս տերտերյան և գերաշնորհ տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյան բարի գալուստի մաղթանքներ հղեցին մասնակիցներուն և ընդգծեցին այսպիսի իրադարձության կազմակերպման անհրաժեշտությունը և երիտասարդներու ներգրավումը: Նմանապես եպիսկոպոս տ. տաթև Հակոբյան իր պատրաստակամությունը

հայտնեց այսպիսի իրադարձությունները հյուրընկալելու՝ բացատրելով. որ երիտասարդները կարևոր սյուն կհանդիսանան Սփյուռքի հայ համայնքներու համար և անոնք ալ կներկայացնեն մեր ապագան: Հանդիպումներու ընթացքին պատվիրակությունները կարճ ներկայացուցին երիտասարդության գործունեությունը իրենց համայնքներեն ներս: Հայ եկեղեցասեր Միության ներկայացուցիչ գևորգ Մկրտչյան ներկայացուց կազմակերպության գործունեությունը և խոսեցավ Հ.ե.Մ. վեհաժողովի օրակարգի կետերու առաջարկի մասին, որ տեղի պիտի ունենա Էջմիածին` այս տարվա հունիս ամսվան մեջ: Ռումանիո Հայ երիտասարդական Կազմակերպության կողմե մասնակցեցան 10 երիտասարդներ, անոնցմե 6-ը ըլլալով առաջնորդներ, իսկ մյուսները Ռումանիո հայ ուսանողներ: Ռումանիո հայ երիտասարդության նախագահ Վահե Հովակիմյան, ներկայացուց կազմակերպության կարճ գործունեությունը՝ իր ստեղծումեն մինչ օրս և տարածաշրջանային կամ եվրոպական ծրագրի

մը զարգացման անհրաժեշտությունը հայերու դաստիարակչական բնագավառին մեջ: Հանդիպման վերջավորության երկու որոշակի առաջարկներ ընդունվեցան՝ մեկը համագործակցություն և օգնություն Հայաստանի երիտասարդական կազմակերպություններուն և երկրորդ ներկայացնելու գլխավոր նախագիծ մը հայերու դաստիարակչական ոլորտին մեջ: Նույնպես որոշվեցավ, որ ամեն տարի այս տարածաշրջանային հանդիպումները կայանան, իսկ հյուրընկալ երկիրը ընտրվի չափանիշի մը հիման վրա: Հանդիպման փակումին, գերաշնորհ տ. տաթև եպիսկոպոս Հակոբյան շնորհակալություն հայտնեց բարձրաշնորհ Հովնան արքեպիսկոպոս տերտերյանին` պուքրեշի մեջ այս հանդիպման նախաձեռնության համար, երիտասարդ պատվիրակներու և Ռումանիո երիտասարդության մասնակցության և կազմակերպման համար, նաև Ռումանիո Հայոց Միության աջակցության և օժանդակության համար:

Վահե Հովակիմյան

1-2/2015

գրախոսականներ.

արարատ հրատարակչությունը լույս ընծայեց ալեքսանտրու ալաչի հեղինակած պատմվածքներու ևս մեկ հատոր՝ (բայց ոչ միայն որսորդական): ես առաջիններեն էի, ովքեր հասկըցան և գնահատեցին այս տաղանդավոր մարդու պատմելու շնորհը: եվ փա՜ռք աստուծո՝ ան պատմելու բան 18

1-2/2015

րեն անիրական պատմություններ հորինել) կնկարագրեն անբան արարածներով բնակեցված աշխարհ մը: Կենդանիներու աշխարհը՝ իր հազարամյա դրվածքով, մարդոց աշխարհը, որ նույնպես երկար ժամանակ ապրած է հետևելով ինչ-որ դրվածքի, մինչև իր ճանապարհեն շեղվելը: «որսորդական դրվագներ» (արարատ հրատարակչություն, 2014թ.) կմնա այս ոճական և թեմային հարթության վրա: որսորդությունը ազնիվ արվեստ մըն է՝ ինչպես գրելը: գրի առնելով և էջադրելով այն, ինչ որ ալեքսանտրու ալաչը կապրի դաշտին մեջ՝ որսալով նապաստակներ և տրոփիաներ (տրոփիա՝ Ռումինական դաշտավայրին մեջ ապրած, բայց այսօր անհետացած խոշոր թռչուն), կամ լեռներուն մեջ՝ վայրի աքլորներ նշան առնելով, մեզի մասնակից կդարձնե այնպիսի արկածի մը, որուն համար այլևս պատրաստ չենք: Շնորհակալ ենք և՛ արձակագրին, և՛ որսորդին ուներ: ինչպես կըսեն ֆրան- ատոր համար, որ մեզ հասական գրականության դա- նած է մեր առօրյա միատարր սականները՝ ներառյալ Ռա- շրջապատեն: սինը, մեծ արձակը կծնվի ոչինչեն: ալեքսանտրու ալաչը, բարեսիրտ և խելոք մարդ մը, որսորդական կյանքի ոչինչեն կստեղծե գրավիչ արձակ մը: ալաչի պատմվածքները (ըլլալով իրական, թեև պետրոՍ խորաՍաՆՃՅաՆ որսորդները հաճախ կսի-

գիրքեր և հեղինակներ Յոն պետրոսը (պետրոսյան, ազգական Ռումանիո եռացատկի նախկին ախոյանին հետ, ինչը հազվադեպ բան մըն է հայերուս մոտ, քանի որ մեր բոլոր տատիկները մեզ միշտ կհանդիմանեն և կհրամայեն իրենց մոտ կենալ և խելոք ըլլալ, չըլլա թե վատ բան մը պատահի, ամեն բան վտանգավոր է՝ լողալեն և հեծանիվ քշելեն մինչև բռնցքամարտը և լեռնագնացությունը, ավելի լավ է բան մը չընել և այլն) բանաստեղծություններ կգրե: ո՛չ առաջին և հավանաբար ո՛չ ալ վերջին հատորը լույս կընծայե: ան այնպես կըզգա, թե կրնա արտահայտվիլ և ոչ մեկը կըրնա խափանել իր քնարերգական եռանդը: «անեզր գետը» (արարատ հրատարակչություն, 2014թ., գծանկարիչ Մարկարեթա ուտրեսքուի ստեղծագործած հետաքրքիր գրաֆիկական համընկնումներով) նոր գրքույկ մըն է, որ կհաջորդե «Կյանքը՝ երեք եղանակներով», որտեղ շապիկին վրա Փիքասոյի տոն քիշոթ մը կհիշեցնե բանաստեղծի կարգավիճակը այսօրվա հասարակ աշխարհին մեջ: պոեմներու միջով կսողոսկե մելամաղձության ալիք մը և հուզական հիշողության ծփուն զննումներ: Կարոտախտը կամրանա հոն, ուր անցած ժամանակի անհանգստությունները կկառչին անեզրագիծ ներկային և դըժվար իրականանալի խոստում մը թվացող ապագայի մը: տեղտեղ պաքովյան քնարեր-

գություն, բազմապիսի բանաձևերի տեսք ընդունող դուրեկան և ճկուն ռումաներեն լեզու մը, պոեմներ՝ որոնք նաև խոստովանանքի արժեք ունին: այն ենք, ինչ որ կանք, ոմանք կլռեն, ուրիշները կուզեն արտահայտել զիրենք հեղեղող ներքին տրամադրությունները: Հատորի վերջին բերված ընծան կհանդիսանա վեհ և

հստակորեն արտահայտված սիրո բանաստեղծություն մը, տեսակ մը տխուր երգ է, տեսակ մը chanson triste: երբ սեր չկա, ոչինչ չկա:

1-2/2015

պ. խ. 19

Հին հայկական խորհրդանիշներու վերածնունդ

Շնորհիվ պուտափեշթի մեր սիրելի արվեստագետուհի Էրմոնե-Զապել Մարթայանի հրավերքի` հաղորդակից եղանք գեղարվեստի, բոլորովին ուրույն ոճով և հազվադեպ գեղեցկության իրադարձության մը: ժամանակի և տարածության մեջ այս ճամբորդությունը, ճամբորդություն մըն է հայ քրիստոնյա հինավուրց մշակույթին մեջ, Հայաստանը ըլլալով աշխարհին մեջ առաջին քրիստոնյա երկիրը, որ ներկայացուցած է երիտասարդ և գեղեցկատես տիկին մը` արտակարգ գեղարվեստի իր ունակություններով, որ պարզապես իրեն վերագտած է այս ազնիվ և բարդ աշխարհին մեջ: եվ այս բոլորովին ալ պատահական չէ, քանի որ արվեստագետուհին հայ փախստական ընտանիքի մը հետնորդ է, որ անցյալ դարասկիզբին տեղի ունեցած հայոց ցեղասպանութենեն հետո ապաստան գտած է Ռումանիա՝ հաստատվելով Կեռլայի մեջ: ընտանիքը արմատներ նետեց դար մը ետք հայերու կողմե կառուցված պարոքքո ոճով այս հրաշալի քա20

1-2/2015

ղաքին մեջ, իսկ Էրմոնեն ըլլալով ռումանացի մոր և հայ հոր զավակ, իր մանկությունը անցուց բազմամշակութային այս քաղաքին մեջ: Ճանչցավ հավասարապես ռումեն և հայ մշակույթն ու լեզուն: այժմ կապրի պուտափեշթի մեջ և կսորվի հունգարերեն լեզուն: թրանսիլվանական ճակատագիրը, որ կարտացոլվի և իր մանրանկարչության մեջ, կներկայացնե տարբեր այս մշակույթներու հաջողված համակցություն մը: Շնորհիվ դեպի Նիքուլա վանք կատարած իր ուխտագնացության, ան կրցավ մոտեն ճանչնալ և հասկնալ ապակիի վրա յուղաներկով կա-

տարվող նկարչական արվեստը, մուտք գործած գերման վարպետներու կողմե դեռևս 19-րդ դարու սկիզբը, բայց թերթելով հայ հին եկեղեցական գիրքերը, վանքերու մեջ վանականներու կողմե գրված և կատարված նկարազարդումները ու ներշնչվելով թեմատիկայով և հին մանրանկարներու յուրահատուկ ցուցադրություններով` արվեստի նոր ժանրի մը ծնունդ տվավ: քրիստոնեական հին ներկայացումները և հայկական խորհրդանիշները կյանք մտած են մեր շուրջը սրբապատկերներուն վրա, արտակարգ ճշգրտությամբ և հըմտությամբ` շնորհիվ արվեստագետուհու տաղանդի և իր ունեցած հոգեկան մերձավորության: Էրմոնեն հաջողած է ըստեղծել կատարյալ ներդաշնակություն իր գործածած թեքնիքի և հայկական յուրահատուկ թեմատիկայի միջև, մեզ կարելիություն տալով ճանչնալու ազնիվ և հինավուրց մշակույթ մը: Նեմեթ Յուլիա

2015

IAN-FEB

PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA

Întâlnirea tinerilor armeni din europa de sud est Vineri, 20 februarie 2015 a avut loc, la sediul Arhiepiscopiei Bisericii Armene din România, Întâlnirea Tinerilor Armeni din Europa de Sud Est. Întâlnirea a avut loc în contextul organizării Conferinței Regionale Europeane a Tinerilor – ACYU, ce s-a desfășurat în București, Berlin și Milan în perioada 19-22 februarie 2015. Cele trei întâlniri au fost organizate cu binecuvântarea Sanctității Sale Karekin II, Catolicos și Patriarh Suprem al Tuturor Armenilor și patronajul spiritual al Arhiepiscopului Hovnan Derderian, Arhiepiscopul Bisericii Armene a Americii de Vest.

ziua mondială a lecturii, pentru omagierea victimelor genocidului În data de 21 aprilie 2015, Festivalul Internațional de Literatură Berlin și Lepsiushaus Postdam vor organiza o Zi mondială a lecturii, pentru omagierea victimelor genocidului ce a avut loc cu un secol în urmă împotriva armenilor (comemorat de aceștia în data de 24 aprilie) din Imperiul Otoman. Iniţiativa este susţinută de sute de oameni de cultură din întreaga lume, printre care Herta Müller, Mario Vargas Llosa, Orhan Pamuk, Noam Chomsky, John M. Coetzee, David Grossman, Elfriede Jelinek, Norman Manea, Bernard Noel, Michael Ondaatje, Elif Shafak şi mulţi, mulţi alţii. Un rol central îl va avea, aşa cum arată site-ul http://www.worldwide-reading.com/, romanul Cartea şoaptelor de Varujan Vosganian, apărut la Editura Polirom în anul 2009 (ediția a II-a, 2011).

Întrevederea ministrului afacerilor externe Bogdan aurescu cu edward nalbandian, ministrul armean al afacerilor externe Ministrul afacerilor externe, Bogdan Aurescu, a avut sâmbătă, 7 februarie 2015, o întrevedere bilaterală cu omologul armean, Edward Nalbandian, în marja Conferinței internaționale de securitate de la München. Cei doi miniștri de externe au discutat despre perspectivele relațiilor româno-armene, la nivel politic, respectiv economic. Ministrul Bogdan Aurescu a exprimat interesul pentru dezvoltarea și aprofundarea relațiilor bilaterale, invitându-l pe omologul său armean la București și încurajând alte contacte politice de nivel, inclusiv pe linie parlamentară.

http://www.mae.ro

1-2/2015

Dansuri și cântece armenești cu Piruza nazaryan

Vineri, 13 februarie 2015, începând cu orele 20:45, în sala de onoare a parohiei „Sf. Carol Borromeu” din Padova, a avut loc, prin bunăvoința parohului Antonio Benetollo – care a pus la dispoziția publicului frumoasa locație –, un spectacol de cântece și dansuri armenești, organizată de tânăra artistă Piruza Nazaryan. Înainte de toate trebuie să subliniem faptul că alegerea acestui tip de eveniment are ca scop prezentarea culturii și istoriei poporului armean prin forme de artă poetică, care nu se limitează să prezinte doar genocidul. S-a dorit, prin urmare, să se ofere o imagine cât mai completă, am putea spune la „trei sute șaizeci de grade” a armenilor, pentru a explica tocmai prin formele de exprimare corporală și vocală cele mai importante aspecte culturale și istorice. În special s-a încercat sensibilizarea persoanelor asupra semnificației dansurilor populare, aproape necunoscute în lumea occidentală, 22

1-2/2015

pentru ca mai apoi să se ajungă la prezentarea aspectelor care privesc și fac parte din civilizația armeană și pentru – așa cum s-a menționat înainte – a nu se limita exclusiv la trista amintire a genocidului. Acesta din urmă va fi comemorat în cadrul unei ceremonii care va avea loc în prezența

autorităților la 24 aprilie. Genocidul a fost cel mai atroce eveniment din istoria acestui popor „îndărătnic”, așa cum se spune în poezia „Sassun”. Dansul este expresia sentimentelor, iubirii, poeziei, niciodată separat de cântec, până la punctul la care – după cum afirma Piruza – fiecărui dans îi corespunde o melodie și fiecărei melodii propriul dans. Piruza Nazaryan locuiește în orașul Erevan, de unde se deplasează în diferite locații pentru a-și exercita meseria de ghid turistic. Din punctul de vedere al curriculum-ului ei formativ, amintim faptul că Piruza a obținut licența în limba engleză și italiană la Erevan, precum și un master în Facultatea de Studii Interculturale din cadrul Universității din Padova, cu o teză intitulată „Dansul tradițional armean ca factor de identitate culturală”.

armeană, ci și pentru cea georgiană, persiană etc., sacrificat de musulmani pentru că a refuzat să renunțe la credința creștină. În plus, ea a tradus câteva versete din aceste cântece în limba italiană, cu scopul de a face cunoscută poeticitatea și bogăția extraordinară a imaginilor atât de splendid evocate, de la expresiile de dragoste la motivele istorice. După citirea poeziei „Sassun” și video-proiectarea filmatului cu privire la unul dintre dansurile militare cele mai faimoase din Armenia, a avut loc a doua parte a serii, cu dansuri și cântece reproduse și ilustrate de Piruza.

Tânăra artistă, cu o voce extraordinară și mișcări elegante, a făcut cercetări bibliografice și studii, participând la cursuri și colectând mărturii cu privire la acest domeniu. Chiar de la intrarea sa pe scenă, cu frumoasele costume tradiționale armenești realizate la mână, cu nuanțe atât de vii, cu desene și modele atât de speciale, a știut să impresioneze unind pieselor „la cappella” dansurile. Tânăra artistă a dorit să-l menționeze și pe părintele Komitas (1869-1935), vocația sa religioasă și importantele sale activități în colectarea melodiilor armenești, înainte de genocid și moartea sa, întâmplată, așa cum știm, într-un spital, după ce a asistat la dezastrele care au lovit poporul său. A făcut, apoi, o referire punctuală la „Așugh”, adică la trubadurii din tradiția armeană și, în special, la Sayat Nova, excelent artist de „Saz”, instrument muzical tipic, autor de cântece și poezii, care a trăit între 1712-1795, maestru nu numai pentru literatura

Profesoara Flavia Randi de la Asociația „Italiarmenia, a informat publicul cu privire la următoarele inițiative culturale, mulțumindu-i pentru participare, în timp ce Francesca Cecchinato și Nicoletta Prandoni s-au ocupat de profilele de organizare. În fine, subliniem că la acest spectacol a participat un numeros public.

elena-Hripsime munarini Foto: Fabio scarso

1-2/2015

masis – 80

Comunitatea armenilor din România se mândrește cu rolul ei important ce-l ocupă printre celelalte comunități din Diasporă. Dar acest lucru nu se referă doar la prezent. Îl vom vedea și dacă cercetăm trecutul nu prea îndepărtat. În perioada interbelică, atunci când valurile crizei din 1929-1931 începuseră să se risipească, un grup de 24

1-2/2015

rumanahay au pus bazele unei acțiuni culturale de maximă importanță care avea să aibă ecou nu numai în țară dar și în țările Europei de Est, cele ale Orientului Mijlociu, unele țări africane, Argentina, și America de Nord și unele țări din vestul Europei. Acțiune ce venea să umple un gol imens, și totodată amenințător, în diaspora

care resimțea lipsa unor tipărituri educative, care să asigure continuitatea limbii armene occidentale. Acea mână de armeni patrioți s-au gândit să pună la dispoziția părinților cărticele de povești pentru copii, povești armenești, – populare, Tumanian, Aghaian, Levon Șant, dar și din 1001 de nopți, basmele lui Andersen, Charles Perrault, frații Grimm, Contesa de Segur, Edmondo de Amicis, Tristan Bernard, Lermontov, etc, adaptate și traduse în limba armeana occidentală, broșuri de 32 pagini, ilustrate și imprimate cu litere mai mari pentru ușurința lecturării de către cei mici „copii și tineri” cum se arăta în prefața colecției ce apărea o dată la două săptămâni cu regularitate de ceasornic. Așa s-au pus bazele, în anul 1934, societății MASIS, societate anonimă de editură (capital social 500 000 lei) cu sediul în București, B-dul Maria Nr .8, et II. Tiparul era asigurat de tipografia ASTORIA din str. Pictor Luchian Nr. 14. Iată numele unor membri ai acestei societăti: Araratian Sarkis, Hazarian Hovhannes, Tulumbagian Arșavir, Matengian Smbat, Ciulgean Vahe, Avedikian Hovhannes, Arakelian Vartan, Panikian Hracia, Hovnanian Ervant, Murlis A., Mhitarian Krikor, Kestanian Kevork, Semizian, Tulbendgian Eduard, Manukian Manuk, Hovhannesian, Gargălian Aram, (…) Vagharș și alții. Difuzarea acestor cărticele era bine organizată. Astfel abonamentele se primeau, în București la sediul editurii din Bd. Maria, la redacțiile ziarelor „Araz” și „Hay Mamul”, și prin CP 489 a lui B. Ciknavorian. L Constanța ele erau colectate de Arsen Deirmengean (Str. Ștefan cel Mare nr. 60) la Plo-

iești de Nșan Maganian (str. Pantofari nr. 6), la Galați de A. Misakian (Str. Sf. Spiridon nr. 28). La Silistra abonamentele se făceau la Haciadur Eganian (str. Gen. Istrate,) iar la Bazargic la Nazaret Cazazian, (str. Alexandru Ion Cuza nr. 38.) Trebuie subliniat că poveștile redactate și imprimate la București aveau căutare și peste hotare în Europa și pe alte continente. Cei care difuzau „Mangagan Krataran” (Biblioteca Copiilor), cum se chemau cărticelele publicate bilunar de sociatatea MASIS erau, în Cipru , H. Mahdesean din Nicosia, în Etiopia, Busalian din Hirna, în Palestina V. Ghedikian, din Ierusalim, în Irak M. Sososian, din Bagdad, din Abadan A. Hakobian, POBox 22, din Tabriz H. Melkumian, din Nor Jugha T. Tateosian, de la Școala Armeană, din Teheran E. Ișhanian la redacția „Alik”, din Damasc S. Boiagian, BP 321, din Cairo K.Mhitarian BP 868, din Alep H. Gontaian la Hamam-el-Telle, la Marsilia N. Gagosian, Rue Nationale 49, la Buenos Aires red „Armenia” Canning, 1087, în Sofia K. Halagian, BP 444, din Rusciuk O. Zarmuni, din Burgas, M. Tovmasian, din Plovdiv, M. Garabedian, din Atena red.” Nor Or” rue Vouli nr. 20 A, din Salonic, red „Horizon” rue Franguinii, nr 2. Din Boston red „Hayrenik” Shawmut str. 13-15. Aceste publicații deschideau un orizont larg copiilor stimulându-le imaginația dar făceau asta în limba maternă consolidând-o și îmbogățind lexicul copiilor și tinerilor iar prin basmele și legendele naționale le cultivau spiritul identitar. Astfel avem broșurile Sasunți Davit, Aregnazan, Dork Ankegh, Meg gatil Meghr ș.a. Generații de copii au beneficiat de aportul benefic al acestor publicații care aduceau în casele armenești bucuria celor mici dar și

a părinților și bunicilor care vedeau în ele ajutoare de neprețuit în efortul lor educațional. Norii negrii ai războiului care se apropiau, poate și alte pricini, au făcut să înceteze publicarea acestei serii atât de cerute. Astăzi, la 80 de ani de la apariția acestor povești sa acordăm un minut de meditație în onoarea acelora care au avut această inițiativă și au realizat-o exemplar. Să

le acordăm un loc în memoria noastră. Iar dacă se va găsi cineva care va dori să republice unele povești din seria MASIS, pentru uzul cursurilor de limbă armeană noi vom înregistra această faptă ca o mare surpriză aducătoare de mari bucurii. arpiar sahaghian

1-2/2015

BOX/arthur abraham și-a păstrat centura de campion mondial la super-mijlocie (WBO)

Pugilistul german de origine armeană Arthur Abraham și-a păstrat titlul mondial la categoria super-mijlocie, versiunea WBO, învingându-l pe britanicul Paul Smith la puncte, după 12 reprize, în cadrul unei gale disputate la Berlin. Decizia a fost luată în unanimitate (116-112, 117-111, 117-111), germanul obținând a doua victorie la puncte în fața lui Smith, după lupta din septembrie, de la Kiel. http://www.agerpres.ro

Arthur Abraham, stânga, și-a păstrat centura

de campion mondial la super-mijlocie. FOTO: EPA

FOtBaL/un armean, antrenorul echipei naționale de fotbal a Greciei

Echipa Greciei, adversara României în grupa de calificare pentru EURO 2016, va fi antrenată de armeanul Sergio Markarian. Sergio Markarian (Sergio Apraham Markarian Abrahamian) s-a născut în Uruguay la Montevideo la 1 noiembrie 1944. Anii copilăriei și adolescenții (7-18 ani) i-a petrecut în Argentina. A urmat cursurile universitare și a lucrat la o mare companie de distribuție a carburanților din Uruguay ajungând chiar directorul general al acesteia. Dragostea pentru fotbal l-a determinat să urmeze și cursurile Institutul Superior de Educație Fizică din Uruguay. Sergio Markarian nu a jucat fotbal de mare performanță, dar este un mare antrenor recunoscut în întreaga lume. A obținut rezultate remarcabile atât cu echipe de club din America de Sud și Europa cât și cu echipa națională a Paraguayului. Trebuie să menționăm că Sergio Markarian vorbește fluent limba greacă. Face parte din puținele personalități recunoscute ca atare de statul Uruguay. Îi dorim succes în activitatea sa, mai puțin, desigur, la returul întâlnirii cu România! Gabriel antonie Lazarovici

BILIARD/Babken Melkonyan participă la Campionatul Mondial de Biliard, Bila-10, din Filipine

Cunoscutul jucător de biliard, Babken Melkonyan va reprezenta România, în perioada 17-21 februarie la Campionatul Mondial Bila – 10 din orașul General Santos (Filipine). Competiția, organizată sub egida WPA (World Pool Billiard Association ) reunește 128 de participanți din 40 de țări. Turneul este sponsorizat de campionul mondial la box Manny Pacquiao premiile totale fiind de 200.000 de dolari. Câștigătorul turneului va primi 40.000 dolari. După această competiție Babken va participa la Euro Tour din Italia, unul dintre cele mai puternice turnee. În luna octombrie a anului trecut campionul român a participat la diferite competiții în SUA (locul 4 la San Francisco) și la Euro Tour din Olanda unde a ocupat locul 9. Babken pregătește, deja, a treia ediție a Turneului Black Sea Cup de la Constanța competiție înscrisă în calendarul internațional European Billiard Council. Vom reveni cu amănunte după turneul din Filipine. Succes Babken ! 26

1-2/2015

manga-badanegan

Կախարդական ժամացոյցը (ռումանական հէքիաթ)

քաղաքին ծայրը ժամագործ մը կ’ապրէր: ան իր արհեստանոցին մէջ ունէր բազում ժամացոյցներ: բայց անոնցմէ մէկը կը տարբերուէր միւսներէն: ատ կախարդական ժամացոյց մըն էր: անոր սլաքները որքան արագ կը պտըտցնէին, ժամանակը նոյն արագութեամբ կը սահէր: անգամ մը փոքրիկ Վահիկը ինկաւ այդ ժամագործին տունը: Մէկը չկար: ան սկսաւ արագ պտըտցնել կախարդական ժամացոյցին սլաքները... ասանկ կ’անցնէին ժամերը, օրերը ու տարիները... իրիկւան Վահիկը նշմարեց, որ ինքը այլեւս երեխայ չէր: ան մեծցած էր, հասակը բարձր, ունէր պեխեր: օրուան մը մէջ ան այնքան կը մեծնար, որքան ուրիշ երեխաները տասը տարուան մէջ: Վահիկը ուրախացաւ եւ աճապրեց տուն: ծնողքը անոր տեսնելով շատ զարմացան: – ո՞ւր էիր այսքան տարի,հարցուց մայրը: – տեղ մըն ալ չգացի, մայրիկ,- պատասխանեց տղան: – ի՞նչ սորվեցար այս տարիներու ընթացքին,- հարցուց հայրը: – ոչինչ,- եղաւ պատասխանը: – իսկ ի՞նչ արհեստ սորվեցար,- հարցուց մայրը,- ի՞նչ պէտք է աշխատիս: – ի՞նչ արհեստ,- զարմացաւ երիտասարդը,- ես ժամանակ

չունէի, այս տասը տարիները օրուան մը պէս անցան, ես արդէն տղամարդ եմ: – տղամարդ ես, բայց դեռ կատարեալ չես,- ըսաւ հայրը: – պարապ տեղը մեծցար: իրական տղամարդ դառնալու համար, պէտք չէ տարիներու վրայէն ցատկել: ամէն մէկ տարի, բան մը կը սորվեցնէ: Կարելի չէ ժամանակը պարապ տեղ վատնել: – ես հիմա, կարճ ժամանակի մը մէջ կը սորվիմ այդ բոլորը,- ըսաւ տղան: – դուն կ’ուզես ժամուան մը մէջ սորվիլ, ինչ ուրիշները կը

սորվին տա՞սը տարուան մէջ: ատ անկարելի է, տղա՛ս: գնա եւ ե՛տ բեր մանկութիւնդ, որպէսզի դպրոցին մէջ ընկերներուդ հետ մեծնաս եւ դառնաս իրական տղամարդ: Վահիկը գնաց կախարդական ժամացոյցը գտնելու, բայց ոչ ժամացոյցը կար, ոչ ալ ժամագործի զարմանալի տունը: ո՞վ գիտէ, ան դեռեւս կը փնտռէ անոնց՝ իր կորսնցուցած ժամանակը վերականգնելու յոյսով: «իմ մայր լեզու, իմ ուժն ես դու» 1-2/2015

Միջեկեղեցական աղօթքի Շաբաթվա պատգամը 2015 թ. բուխարեստ

<<ամուսին չունեմ>> (Հովհ. դ. 17):

ողջ քրիստոնեությունը կարելի է ամբողջացնել Սեր բառի մեջ: Սեր ողջ արարչության նկատմամբ` մարդկանց, բնության, կենդանիների և բույսերի: քրիստոնեության մեծագույն` <<Սիրեցեք միմյանց>> պատվիրանի լավագույն արտահայտություններից մեկը 28

1-2/2015

ընտանիքն է: ընտանիք և եկեղեցի` երկու սրբություններ, որոնք սերտորեն փոխկապակցված են իրար. եկեղեցին` յուրովի մեծ ընտանիք, իսկ ընտանիքը` որպես փոքր եկեղեցի: ամուսնությունը կամ պսակը, որը Հայ առաքելական Սուրբ եկեղեցու 7 սրբազան խոր-

հուրդներից մեկն է, հաստատվել է աստծո կողմից դեռևս դրախտում, երբ Նա օրհնեց նախամարդկանց` ադամին և եվային, ասելով` «աճեցեք ու բազմացեք, և լցրեք երկիրը» (ծննդ. ա. 28): Հիսուս քրիստոս սրբագործեց ամուսնությունը` իր ներկայությամբ պատվելով Կանա քաղաքում տեղի ունեցող հարսանիքը: Մատթեոսի ավետարանում քրիստոս ասում է. «Նա, ով սկզբից ստեղծեց, արու և էգ արեց նրանց և ասաց, դրա համար տղամարդը պիտի թողնի հորը և մորը ու պիտի գնա իր կնոջ ետևից, և երկուսը մեկ մարմին պիտի լինեն: ապա ուրեմն՝ ոչ թե երկու, այլ մեկ մարմին են: արդ, ինչ որ աստված միացրեց, մարդը թող չբաժանի» (Մատթ. ժթ. 4-6): քրիստոնեական եկեղեցում պսակի խորհրդի ժամանակ, այր ու կին քահանայի աղոթքով ու աստծո օրհնությամբ ընտանիք կազմելու նպատակով միավորվում են` դառնալով մեկ մարմին և ստանում Սուրբ Հոգու շնորհը, որով այդ միությունը, որպես անխախտ դաշինք, ամրապնդվում է նրանց համատեղ կյանքի բոլոր օրերի համար` ունենալու զավակներ և նրանց քրիստոնեական ոգով դաստիարակելու: տղամարդու և կնոջ միությամբ խորհըրդանշական կերպով նոր արարչություն է տեղի ունենում, որն արտահայտվում է ընտանիքում աստծո պատկերով ու նմանությամբ նոր արարածի ծնունդով: պսակի կամ ամուսնության խորհրդով ստեղծվում է մի

նոր ընտանիք: թերևս չկա ավելի կարևոր մի հաստատություն, քան ընտանիքն է: ուստի թե տղամարդու, թե կնոջ կողմից պահանջվում է առաջին հերթին մեծ նվիրում և բարձր պատասխանատվություն: աստված ադամին հողից ստեղծեց, բայց կնոջը` եվային ոչ թե հողից, այլ ադամի ոսկորներից ստեղծեց, որպեսզի տղամարդը կնոջը նկատի որպես իր մի մասնիկը: եվ ամուսնության խորհրդի ժամանակ, որ կատարվում է եկեղեցում, այս երկու մասնիկները նորից միանում են և դառնում մեկ: ինչպես որ քրիստոսի եկեղեցին է հաստատուն, նույնպես և Ս. պսակով միացած ընտանիքը` իբրև փոքր եկեղեցի, հաստատուն է աստծո օրհնությամբ. «այլևս երկու չեն, այլ մեկ մարմին, ուրեմն որևէ մեկը թող չբաժանի նրանց, ում աստված է միացրել» (Մատթ. ժթ. 6): Ճշմարիտ սիրո վրա հիմնըված քրիստոնեական ընտանիքի մթնոլորտը շատ հաճախ համեմատվում է դրախտային վիճակի հետ, որովհետև ուր սեր կա, այնտեղ է նաև աստծո օրհնությունը: պատահական չէ, որ հայոց մեծագույն կաթողիկոսներից մեկը` խրիմյան Հայրիկը, քրիստոնեական ընտանիքը անվանել է «դրախտի ընտանիք»: տղամարդը տան գլուխն է, կինը` սիրտը, ուստի գլուխն ու սիրտը փոխադարձ համաձայնությամբ, սիրով ու նվիրումով պետք է կապվեն միմյանց հետ: պողոս առաքյալն ասում է, որ կանայք հնազանդ լինեն իրենց ամուսիններին, իսկ տղամարդիկ սիրեն իրենց կանանց ինչպես իրենց սեփական անձը: ինչպես անհնար է քրիստոսին իր

եկեղեցուց բաժանել, այնպես էլ անհնար է մարդուն իր կնոջից բաժանել: եկեղեցին` ավետարանների մեջ ամուսնության մասին հատվածները մեկնելով (Մատթ. ե 32, ժթ 310, Մարկ. ժ 2-12, ղուկ. ժԶ 18), ընդունում է, որ պսակը լուծվում է միայն շնության և պոռնկության մեղքի պատճառով: Մարկոսի ավետարանում տերն ասում է. <<ով իր կնոջն արձակի և մեկ ուրիշին առնի, շնություն արած կլինի առաջինի դեմ: Կինն էլ, եթե իր ամուսնուց արձակվելուց հետո մեկ ուրիշի հետ ամուսնանա, կշնանա>> (Մարկ. ժ 11-12), ինչպես Սամարացի կնոջ պարագային քրիստոս ասաց, թե <<ճիշտ ասացիր, թե ամուսին չունես, որովհետև հինգ ամուսին ես ունեցել, և նա, ում հետ ապրում ես, քո ամուսինը չէ>> (Հովհ. դ 17-19): ըստ պողոս առաքյալի կինը ազատվում է իր ամուսնական պարտավորություններից, երբ ամուսինը մեռնում է, ինչպես որ օրենքը մարդուն տիրում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ նա ապրում է. <<իր ամուսնու կենդանության ժամանակ եթե նա ամուսնանա ուրիշ մարդու հետ, շնացող կհամարվի>> (Հռոմ. Է 3): քրիստոսի եկեղեցին չի կարող հաշտվել այն իրողության հետ, որ ընտանիքը` փոքրիկ եկեղեցին, քայքայվի, մանրանա և ոչնչանա, ուստի յուրաքանչյուր մարդ պարտավոր է խորը գիտակցումով ու պատասխանատվությամբ մուտք

գործել ընտանեկան ասպարեզ: եկեղեցին ապրող, շնչող մարմին է: քրիստոնեական ընտանիքը մասն է ավելի մեծ ընտանիքի` եկեղեցու, որի գլուխն է քրիստոս: իր ձևով ընտանիքը ճանապարհ է դեպի եկեղեցի, եկեղեցին` ճանապարհ դեպի աստված: Հիսուս քրիստոսին հետևող ցանկացած հավատացյալ մարդ կենդանի եկեղեցի է, որովհետև միանում է աստծո հետ, ինչպես ասում է պողոս առաքյալը. <<ով միանում է տիրոջը, նրա հետ մեկ հոգի է դառնում>> (ա Կորնթ. Զ 17). պատահական չէ այն փաստը, որ ազգին ոչնչացնելու առաջին միջոցը ընտանիքը ոչընչացնելն է: ամեն ազգ հզոր է իր ամուր և հաստատ ընտանիքներով, ամեն ընտանիք դարպասն ու վահանն է իր ժողովըրդի: Հավատքի սյունն է իր եկեղեցու: Հայ ժողովրդի պատմության ամենամեծ ողբերգություններից մեկը՝ Հայոց ցեղասպանույթունը, 20-րդ դարի մեծագույն ոճրագործությունը բացառություն չէր: թուրքի յաթաղանը անխնա կոտորեց հայի ընտանիքը, քանդեց հայոց ամուր սյունն ու հիմքը՝ հուսալով ոչնչացնել հային: Սակայն հային սպանել հնարավոր է ֆիզիկապես, բայց ոչ հոգեպես: Հայ ընտանիքը կատարյալ հոգեվոր արժեք է ամեն հայի համար: Հայը ուր էլ լինի, երբեք իր ընտանիքի գաղափարը չի կորցնի, քանզի ընտանիքը փոքրիկ հայրենիք է, եկեղեցի ու կյանքի սկիզբ:

գերաշնորհ տ. տաթեւ եպս. Հակոբյան առաջնորդ Ռումանիոյ Հայոց թեմի 1-2/2015

Վարդանանք 2015

ամեն տարի բուն բարեկենդանին նախորդող հինգշաբթի օրը Հայ եկեղեցին նշում է սուրբ Վարդանանց տոնը, որը հիշատակն է հանուն հավատի և հանուն հայրենիքի Սասանյան պարսկաստանի դեմ մղված պատերազմի ժամանակ` 451թ. ավարայրի ճակատամարտում ընկած 1036 հայ նահատակների: այս տոնն իր խորհրդի մեջ միավորում է բոլոր ժամանակներում հայրենիքի պաշտպան հերոսների հիշատակը: 449թ. պարսից Հազկերտ արքան պաշտոնական հրովարտակ է ուղարկում Հայաստան, Վրաստան և աղվանք` պահանջելով զրադաշտականություն ընդունել: արտաշատ քաղաքում Հովսեփ ա Հողոցմեցի կաթողիկոսի (440-452թթ.) գլխավորությամբ գումարվում է ժողով` հոգևորականների ու նախարարների մասնակցությամբ, 30

1-2/2015

որոնց թվում էին սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանը (Սահակ ա պարթև կաթողիկոսի 387-439թթ. դստեր որդին) և Հայաստանի մարզպան Վասակ Սյունին: ժողովի մասնակիցները պատասխան նամակ են գրում Հազկերտին, որի մեջ մանրամասնորեն ներկայացնելով ու բացատրելով քրիստոնեական ուսմունքը` մերժում են Հազկերտի պահանջը. <<այս հավատից մեզ ոչ ոք չի կարող խախտել, ոչ հրեշտակները և ոչ մարդիկ, ոչ սուրը և ոչ հուրը, ոչ ջուրը և ոչ էլ որևէ այլ դառն հարված… եթե այս հավատի մեջ թողնես, ոչ երկրի վրա ուրիշ տեր կընդունենք քո փոխարեն և ոչ էլ երկնքում ուրիշ աստված կընդունենք Հիսուս քրիստոսի փոխարեն, որից բացի ուրիշ աստված չկա… Մեր հավատի ուխտը ոչ թե մարդու հետ է, որ երեխայի նման խաբվենք, այլ աստ-

ծու հետ է անլուծելի կերպով, որ անհնար է քանդել ու հեռանալ ոչ այժմ և ոչ հետո, ոչ հավիտյանս և ոչ էլ հավիտյանս հավիտենից>> (եղիշե, Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին): պատասխանից խիստ զայրացած` Հազկերտը պարսից տերության մայրաքաղաք տիզբոն է կանչում Հայաստանի տասը երևելի նախարարներին և բանտարկում: քրիստոնեությունը հայ ժողովրդի համար սեփական ինքնություն էր ու ազգային կյանքի խարիսխ, և հայերը հրաժարվում են ուրանալ իրենց հավատը: եվ սա սկիզբն է հանդիսանում գիտակցված մահերի: այսպես է սկսվում պարսից դեմ համաժողովրդական մեծ շարժումը, որի ոգեշնչողն էին Հայ եկեղեցին` Հովսեփ Հողոցմեցի կաթողիկոսի գլխավորությամբ և դիմադրության պատրաստվող նախարարները`

սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ: 451թ. գարնանը պարսկական մեծաքանակ` շուրջ 200 հազարանոց զորաբանակը Մուշկան Նյուսալավուրտի հրամանատարությամբ մտնում է Հայաստան և բանակում արտազ գավառում, տղմուտ գետի աջ ափին: պարսկական զորքին ընդառաջ է գալիս հայոց զորքը: Նախարարների գնդերին միացել էին նաև հոգևորականներ և հասարակ գյուղացիներ: Հայոց թիվը 66 հազար էր: Ճակատամարտից մեկ օր առաջ, մայիսի 25-ին, սպարապետ Վարդան մամիկոնյանը դիմում է զորքին` քաջ լինելու հորդորով: Նա առանձնացնում է այս ճակատամարտը մինչ այդ իրենց մղած բազում մարտերից, որոնք երկրավոր թագավորների համար էին: այս ճակատամարտը աստծու համար է. <<բարերար տիրոջն էլ մեզ տեսնում ենք իբրև առաջնորդ: Մեր զորավարը մարդը չէ, այլ բոլոր մարտիրոսների Զորագլուխը: Վախը թերահավատության նշան է, թերահավատությունը մենք վաղուց ենք մերժել մեզանից. նրա հետ թող վախն էլ փախչի մեր մտքերից ու խորհուրդներից>>: Զորքին դիմում է նաև ղևոնդ երեցը. <<քրիստոսը իր մահով խափանեց մահի իշխանությունը: եթե ուրեմն մահը մեռնում է մահով, չվախենանք քրիստոսին մահակից լինել, որովհետև ում հետ որ մեռնենք մենք, Նրա հետ էլ կկենդանանաք>> (եղիշե, Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին): ողջ գիշերն անցնում է աղոթքներով, սաղմոսերգությամբ, հսկումով, աստվածաշընչի ընթերցումով: Հայոց բանակատեղին նմանվում է եկեղե-

ցու` ս. ավազանով, ավետարաններով, խաչերով ու սրբերի մասունքներով: բոլորը ավետարանի վրա երդումով միաբանվում են: Հոգևորականները մկրտում են չմկրտվածներին, լուսադեմին սուրբ պատարագ մատուցում, և բոլորն ընդունում են ս. Հաղորդություն: Մայիսի 26-ին տղմուտ գետի ափին, ավարայր գյուղի մերձակա դաշտում սկսվում է ճակատամարտը: Հերոսական կռվում ընկնում է քաջն Վարդանը: Զոհված նահատակների ընդհանուր թիվը կազմում է 1036 հոգի: թշնամու կորուստը երեք անգամ ավելի էր: ինչպես եղիշե պատմիչն է ասում`քաջերը քաջերի դեմ ելան, և ոչ մի կողմը չհաղթեց: ընդհանուր արդյունքում պարսից դեմ պատերազմն ավարտվում է հայ ժողովրդի հաղթանակով, որի կիզակետը ավարայրն էր: այստեղ հայը կյանքով է վկայում, որ քրիստոնեությունն իր մաշկի գույնն է: Վարդանանք հայրենասիրության ու աստվածասիրության կենդանի օրինակ դարձան բոլոր ժամանակների համար: Նշելով Վարդանանց տոնը` հայ ժողովուրդը դարեր շարունակ պատասխան է տալիս այս արժեքները կարևորելու, գնահատելու, պահպանելու ու պաշտպանելու հարցերին: Հայ ժողովուրդը խոնարհվում է նրանց ոգու արիության, հավատքի ամրության առջև, վերանորոգելու ուխտը սեփական պատմության, Մայր եկեղեցու և լեզվի հանդեպ, երդվելու Վար-

դանանց գաղափարի կրողը լինել: Հատկապես այս օրերին, երբ համայն հայությունը ոգեկոչում է 1915թ. Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը, մենք կարիքը ունենք միասնական լինելու, ազգովի համախմբվելու և Վարդանանց ոգին մեզ վրա առնելու: Մանավանդ սփյուռքի գաղթօջախներում բնակվող հայության համար յուրահատուկ նշանակություն ունի այս օրը, քանզի Վարդանանք նրանց ավելի են մոտեցնում իրենց արմատներին, օգնում ավելի խորը գիտակցելու սեփական ինքնությունը, հասկանալու հայրենիքի և հավատի արժեքը, լսելու արյան կանչը: Վարդանանց պատմությունն այն բացառիկ իրադարձությունների թվին է պատկանում, որը միավորող նշանակություն ունի աշխարհասփյուռ հայ ժողովրդի համար և դարեր շարունակ այն ներշնչման անսպառ աղբյուր է ծառայել սերունդների դաստիարակության, քրիստոնեական նկարագրի կերտման համար: Սուրբ Վարդանանց տոնն անվանակոչության տոնն է բոլոր այն անձանց, ովքեր կրում են զորավարների կամ զինվորականների անուները` Վարդան, գարեգին, խորեն, տաճատ, Հմայակ, Վահան և այլն: թող աստված հավերժ հանգըստություն պարգևի մեր նահատակների անմահ հոգիներին և առաջնորդի հայ ժողովրդին դեպի խաղաղ ու լուսավոր ապագա:

տաթև եպս. Հակոբյան առաջնորդ Ռումանիոյ Հայոց թեմի 1-2/2015