?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR
DARI 68 TIV 05 -06 (2(44- 2(45 ƒ մայիս-հունիս 2017
Լուսանկարը՝ panorama.am-ի
25 >YU>I
PYVANXAGYUTOYUN ԳԼՈՒԺԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՈԼԵՃԻ ՄԵՋ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱԿԻ ԴԱՍԱԺԱՄ ՄԸ ................................... =` 4 Գլուժին մեջ Վարուժան Ոսկանյանին համար լեցուն օր մը ................ =` 5 ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՓԱՄՊՈՒՔՉՅԱՆԸ ԳԼՈՒԺԻ ԵԱԴՄ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐԻՆ ........................................................... =` 6 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀՌՉԱԿՄԱՆ 99 ԱՄՅԱԿ ԵՎ ԵՐԵԽԱՆԵՐՈՒ ՕՐՎԱ ՏՈՆԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ........... =` 7 ԳՈՆՍԹԱՆՑԱ- ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ ՏՈՆԱՎԱՃԱՌ ............................. =` 8 «Հայոց Ցեղասպանության Զոհերու Հիշատակին» խորագրով մշակութային և դաստիարակչական ծրագիր ................. =` 10 Վարուժան Ոսկանյանի «Պատերազմի երեխաները» վեպի շնորհանդեսը ................................................................................... =` 12 Ռումինիայում ՀՀ դեսպանությունը մասնակցել է Կեռլա քաղաքի օրերին .......................................................................... =` 14 ԿԵՌԼԱՅԻ ՀԱՅՈՑ ՏՈՆԸ ........................................................................... =` 16 ԱԶԳԱՅԻՆ ՓՈՔՐԱՄԱՍՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՕՐԵՐ ՅԱՇԻ ՄԵՋ ............................................................. =` 18
Supliment limba rom`n[
“SEPORUL” (GOARNA) A RÃSUNAT DIN NOU PENTRU ARMENI .................. p. 20 Baabel.ro: Un armean din Limassol ............................................ p. 22
«Թափված աղբը կարող է լուսանկարչին խանգարել» ........................ =` 25 Ռումինիայի հայերեն ձեռագրերի ուսումնասիրությունը .................. =` 28 Նկարչության ցուցահանդես. «Լենա Քելեքյան. Հակոբ Սուլահյան» ..................................................... =` 30
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redacție MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com
TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATĂ: LAURENțIU ALExANDRU POPESCU
TIPARUL: S.C. ARARAT srl.I.S.S.N. 1221-9169
Մ
այիսի 9-ին՝ «Հայրենական մեծ պատերազմ» և հաղթանակ, Շուշիի ազատագրում, ապա տասը օր անց նաև Բերդաձորի՝ Հայաստանի և Արցախի միջև սեպի պես խրված Լաչինի ազատագրում. այս եռահաղթանակներու կարևորությունը շատ ավելի ճակատագրական է ու խորհրդանշական, քան կրնա թվիլ առաջին հայացքեն: Սփյուռքի մեջ բոլորը չեն, որ կհասկընան երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ Գերմանիո դեմ հաղթանակի կարևորությունը հայության համար: Դժբախտաբար, հատկապես Ռումանիո մեջ քիչ չեն մեր հայրենակիցները, որոնք կհպարտանան արևելյան ռազմաճակատին վրա Խորհրդային Միության դեմ կռված, զոհված, կամ այսինչ թվով «բոլշևիկյան» օդանավեր խորտակած ռումանահայ զինվորականներու սխրագործություններու պատմություններով: Չմտածելով, սակայն, որ ռումանահայը կկրակեր ոչ թե «բոլշևիկին» վրա, այլ խորհրդային բանակի շարքերը կռվող մոտ կես միլիոն հայ զինվորականներուն վրա, որոնցմե երկու հարյուր հազարը զոհվեցան՝ հնարավոր է նաև իրենց արյունակից ռումանահայերու ձեռքով: Նաև չմտածելով, որ Թուրքիան ուշի-ուշով կհետևեր ռազմական գործողություններու ընթացքին և եթե չըլլար Սթալինկրատի ճակատամարտի հաղթական ելքը խորհրդային զորքերուն համար և պատերազմի ընթացքի բեկումը, ապա մինչ այդ չեզոքություն պահպանած մեր հայասպան դրացի պիտի միանար Գերմանիային և պիտի ներխուժեր Անդրկովկաս և հատկապես Հայաստան՝ 1915-ի ցեղասպանությունը շարունակելու և հայությունը իսպառ բնաջնջելու չքողարկված նպատակով: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցությունը հայության համար ոչ թե «խորհրդային մեծ հայրենիքը», այլև մեր հայկական բնօրրանը փրկելու կենաց ու մահվան կռիվ մըն էր: Ահա, թե ինչու բոլորս պարտավոր ենք ըստ արժանվույն մեր հարգանքի տուրքը մատուցել երկրորդ աշխարհամարտի ռազմաճակատներուն վրա զոհված հարյուր հազարավոր հայորդիներուն և հասկնալ
Մայիս 9-ի առիթով
ու կիսել հայաստանաբնակ ժողովուրդի մայիսինյան տոնական տրամադրությունները: Մյուս կողմե, մեր նորագույն պատմության վճռորոշ հաղթանակը՝ Շուշիի ազատագրումը և Լաչինի միջանցքի բացումը ոչ միայն փրկած է Արցախը, այլև փարատած է վախը թուրքի հանդեպ և վերականգնեցուցած հայության ազգային արժանապատվությունն ու ինքնավստահությունը: Շուշիի հաղթանակի շնորհիվ ազգովին թոթափած ենք պարտվողի մտածելակերպը և վաստակած հաղթողի մտայնություն: Մայիս 9-ը կնշանավորե և կխորհրդանշե մեր փոխակերպումը. այլևս հալածված, կոտորված և խոնարհ ազգ մը չենք, այլ հաղթանակած ու հպարտ: Կհպարտանանք Արցախի նորագույն պատմությամբ և հաղթանակներով և կըսենք, թե «մենք» չընկրկեցինք, «մենք» կռվեցանք, «մենք» հաղթեցինք: Բայց ովքե՞ր ենք «մենք»: Իրականին «մենք» գոյություն չունի, այլ «անոնք» կամ «իրենք», քանի որ, ինչպես ֆութպոլային հավաքականի տարած հաղթանակի պարագային, երբ համազգային բերկրանք կառաջացնե սոսկ 11 հոգանոց խումբի աշխատանքն ու հաջողությունը, արցախյան պատերազմի հաղթանակներն ալ բուռ մը մարդոց նվաճումներն են, և ոչ թե աշխարհասփյուռ հայության: Թեժ պահերուն մեզմե շատերը կդառնանք «բազկաթոռային» զորավարներ և մարտաշունչ խրատներ կուտանք հայաստանաբնակ ժողովուրդին, սակայն մեր
առօրյային մեջ կանտեսենք որպես հայ մեր տարրական պարտքը, այն է՝ մեր ազգային լեզվի ու ինքնության պահպանումը և, ամենեն կարևորը, Հայաստանին հետ կապ հաստատելը և պահելը: Արդյո՞ք իրավունք ունինք կուրծք ծեծել ու հպարտանալ ուրիշներու արյունով ձեռք բերված
հաղթանակներով այն ատեն, երբ ինքներս կմոռնանք մեզմե յուրաքանչյուրիս հնարավորություններու սահմաններեն ներս մեր լուման ներդնել Հայաստանի հզորացմանը և հայության ապագայի ապահովմանը: ՎԱՐԴԱՆ ՄԱՐԹԱՅԱՆ
05-06/2017
3
ԳԼՈՒԺԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՈԼԵՃԻ ՄԵՋ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱԿԻ ԴԱՍԱԺԱՄ ՄԸ
Չ
որեքշաբթի, մայիս 18-ին մեծ ու պզտիկով մենք հանդիպեցանք Գոլեճի ամֆիթատրոնին մեջ, ուր և տեղի ունեցավ առանձնահատուկ դասաժամ մը, թե ինչպե՞ս և ինչո՞ւ իրագործված է այդ մարդկային սպանդը։ Գոլեճի տնօրեն՝ տիկին Ալինա Մոնիքա Պըրըեանը, պատմության ուսուցիչ Վլատիմիր Ալեքսանտրու Պոկոսավլիեվիչ և պատմության խումբի նախագահ, աշակերտուհի Սոնյա Լուժերտեան մեզ ընդունեցին մեծ սիրով։Այցելեցինք մեր կողմե ցուցադրված Ցեղասպանության լուսանկարներով նախասրահը, որմե ետք ներկա եղանք պատմության դասաժամին։ Տիկին տնօրենուհին ողջունեց և քանի մը խոսք ըսավ ՌՀՄ Գլուժի մասնաճյուղի հետ ունեցած արդյունավետ համագործակցության մասին, ապա ողջունեց և պարոն Կարեն Ա. Սեպեշի, ան ալ իր կարգին շնորհակալություն հայտնեց ընդունելության համար և ներկայացուց Հայագիտական Ինսթիտուտի անդամ, պատմության տոքթ. փրոֆեսոր պարոն Աթթիլա Յակոբը ով և վարեց պատմության յուրահատուկ դասաժամը։ Կատարյալ հաջողված դասաժամ մըն էր: Աշակերտ4
05-06/2017
ները ամբողջովին ուշադրություն դարձած, գերված կլսեին պարոն Յակոբը, իր ներկայացուցած փաստարկները և մեկ բան մը պարզ էր, որ բոլոր ներկաները
այսուհետև շատ բան կգիտնան հայերու և Ցեղասպանության մասին։Կը կարծեմ, որ միայն այս ձևով կրնանք օգնել ճանչնալու իրական պատմությունը։
Գ
լուժ-Նափոքայի արվեստի թանգարանին մեջ, մայիս 19-ին տեղի ունեցավ Վարուժան Ոսկանյանին «Պատերազմի երեխաները» վեպին շնորհանդեսը։ ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյան այս առիթով հանդիպում մը ունեցավ Համալսարանական Կեդրոնի Գրադարանին ղեկավարության հետ՝ զգալու այս մշակութային հին օճախին մեջ ծավալվող աշխատանքներու զարկը։ Այս այցելութենեն հետո «Ճորճե Պարիցիու» Ազգային գիմնազիային մեջ տեղի ունեցավ կլոր սեղան՝ նյութը ըլլալով «Դպրոցներուն մեջ բռնության կանխումը ստեղծագործական գործունեության միջոցով»։ Այս գործունեության շրջանակին մեջ ցանկություն կա հանդիպում մը
կազմակերպել աշակերտներու, դպրոցի ուսուցիչներու, բազում համայնքներու ներկայացուցիչներու հետ (ընկերային,
Գլուժի մասնաճյուղին հետ, առաջին ձեռնարկը ըլլալով՝ լուսանկար- փաստաթուղթերու առաջին ցուցահանդեսի բացումը Հայոց Ցեղասպանության վերաբերյալ։ ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը կլոր սեղանի աշխատանքներու ընթացքին՝ «Ոչ բռնություններուն» իր ելույթին մեջ, հանդըրժողականության մասին իր մտածումները փոխանցեց և որն ալ իրական հաջողություն մըն էր ներկաներուն համար։ Օրվա վերջավորության, Վարուժան Ոսկանյանը ծերակուտականներ Միհայ Կոթիուի և Լացլո Աթթիլայի կողքին մասնակցեցավ Գլուժի հեռուստատեսության թողարկած «Նախագիծ Ռումանիա» (Proiect Romania) հաղորդմանը։
Գլուժին մեջ Վարուժան Ոսկանյանին համար լեցուն օր մը իրավաբանական, կրոնական, ակադեմիական) զրուցելու դպրոցին մեջ բռնության պատճառներու մասին, նաև թե ի՞նչ միջոցներ պետք է գործածել այս իրավիճակներեն խուսափելու համար, հետևանքներ, որ կրնան բռնի գործողություններու պատճառ դառնալ։ Նկատի ունենալով, որ այս գիմնազիան առաջինն էր, որ գործակցության մեկ արձանագրություն մը ստորագրեց ՌՀՄ
05-06/2017
5
ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՓԱՄՊՈՒՔՉՅԱՆԸ ԳԼՈՒԺԻ ԵԱԴՄ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐԻՆ
Մ
այիս 17-21-ը, Գլուժ-Նափոքայի մեջ տեղի ունեցավ Եվրոպայի Ազգություններու Դաշնային Միության (ԵԱԴՄ) համագումարը, գոյակցություն մը, որ կհամախմբե Եվրոպայի ավելի քան 90 փոքրամասնություններ, անոնցմե ոմանք կմարտնչին տարածքային ինքնավարություն ձեռք բերելու և կամ միասնական իրավունք շնորհելու համար։ Այսպիսով Գլուժ-Նափոքայի ԵԱԴՄ համագումարին աշխատանքները, կեդրոնական կարևոր կետ մը ունեին՝ այն է լուծումներու պարզումը, որ կտանի դեպի այդ նպատակին, այսինքն տարածքային ինքնավարության այդ տարածաշրջանին մեջ, ուր փոքրամասնական ազգաբնակչությունը մեծամասնություն կկազմե։ Եվ այս է տրամաբանությունը որու համար զորօրինակ Bonțida-ի մեջ մայիս 19-ին ԵԱԴՄ նախագահը Վինցե Լորանթը միլիոննոց ստորագրություն ժողվելու գործընթացը կմեկնարկե Եվրոպական Քաղաքացիության նախաձեռնության համար «Minority Safepack» նախագիծը՝ նախաձեռնությամբ UDMR-ի անդամներու և ԵԱԴՄ-ի Եվրոպական Միությանը համոզելու համար ինքնավարության խնդրագիրներուն ընթացք տալ։ Կազմակերպիչներու նախաձեռնությանը մասնակցեցավ նաև ՌՀՄ փոխնախագահ, 6
05-06/2017
երեսփոխաններու պալատի ազգային փոքրամասնություններու խումբի ղեկավար պրն Վարուժան Փամպուքչյանը;Գլուժ-Նափոքայի քաղաքապետարանի կողմե տրված պաշտոնական ճաշկերույթի բացման՝ պարոն Փամպուքչյան ելույթ ունեցավ Ռումանիո փոքրամասնություններու անունե։Ան բազմամարդ հանրությանը ներկայացուց այն հրատապ խնդիրները, որոնց դեմ առ դեմ կանգնած են Եվրոպայի և իհարկե Ռումանիո փոքրամասնությունները։
Գոնսթանցա
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՀՌՉԱԿՄԱՆ 99 ԱՄՅԱԿ ԵՎ ԵՐԵԽԱՆԵՐՈՒ ՕՐՎԱ ՏՈՆԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
Հ
այկական Ժողովրդական Հանրապետությունը, ճանչցված նաև Առաջին Հայկական Հանրապետություն անվան տակ, եղավ առաջին պետությունը, որ ստեղծվեցավ 1918 մայիս 28-ին։Հանրապետությունը հիմնվեցավ Հայաստանի Արևելյան տարածքին վրա, ընդգրկելով Երևանի նահանգը և Կարսի մարզը՝ Ռուսաստանի Միապետության շրջանակեն ներս, 1917թ. հեղափոխութենեն և և Կովկասյան Դաշնային Հանրապետություններու մասնատումեն ետք։ Իր գոյության առաջին ամիսներեն սկսյալ 1918թ. հունիսեն մինչև 1918 նոյեմ-
բեր, հայկական տարածքներու մեծամասնությունը կգտնվեր Օսմանյան բանակի հսկողության տակ և միայն 12000կմ2. մայրաքաղաքին շուրջ եղած տարածքը այդ ժամանակամիջոցին
կհսկվեր Երևանի կառավարության կողմե։ 1918 նոյեմբերին Բրիտանական Միապետության և Թուրքիո միջև հաշտության պայմանագիրը կնքելեն հետո, Օսմանյան բանակը քաշվեցավ իր գրաված մեծամասնության տարածքներեն։ Իր կարճ անկախության ժամանահատվածին, Հայկական Հանրապետությունը շատ խնդիրներ ունեցավ՝ օսմանյան միապետության իրագործած հայերու ցեղասպանութենեն ետք, դիմագրավելու մազապուրծ եղած փախստական հայերու հոսքը, ինչպես նաև դրացի Վրաստանի և Ատըրպեճանի տարածքներու պատճառով բռնկված ծավալուն պատերազմը։ 1920թ. օգոստոսի 10-ի Սևրի պայ05-06/2017
7
մանագրի շրջանակեն ներս ներառնված պայմանի համաձայն, որով Հայաստանը պետք է ճանչցվեր անկախ իրավական պետություն և այսօրվա Թուրքիո արևելքեն մինչև հյուսիս արևելք ձգված տարածքները ստանար, որ կերկարեր հասնելով մինչև քաղաք Տրապիզոն (նավահանգիստ)։ Այս պայմանագիրը սակայն ուժի մեջ չմտավ երիտթուրքերու և Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի հակագրոհի պատճառով։ 1920թ. սեպտեմբերին պատերազմ կսկսվի հայերու և թուրքերու միջև, սակայն Հայաստանը կրնար այն տանուլ տալ։ Հայաստանի արևմտյան մասը անցավ Թուրքիո իրավասության տակ, իսկ մնացած տարածքը գրավեց Ռուսա-
կան բանակը՝ մտնելով Սովետական Անդրկովկասի իրավասության տակ (հետագային Հայաստանը մտավ ՍՍՀՄ-ի մեջ)։ Կիրակի, 2017թ. մայիս 28-ին Գոնսթանցայի կեդրոնատեղին տեղի ունեցավ «Հայաստանի Առաջին Հանրապետության 99 տարին» ձեռնարկը և երեխաներու օրվա տոնակատարությունը։ Մեծ թիվով գոնսթանցահայեր մասնակցեցան թե՛ ձեռնարկին և թե՛ երեխաներու նոր խաղահրապարակի բացման արարողության, որ մեծ ուրախություն պատճառեց երեխաներուն։ Երեխաներու ժիր, աշխույժ և ուրախ ձայներով լեցվեցավ թարմ, գարնանաբույր կանաչով մարդաշատ խաղահրապարակը։ Նոյնիսկ
մեծահասակները վարակվեցան երեխաներու ուրախությամբ և սիրով մասնակցեցան խաղերուն։ Հիշեցնենք, որ պրն. Լուիզ Փլաթոնի կողմե տարբեր հետաքրքիր խաղերու կազմակերպումը մեծ ուրախություն պատճառեց երեխաներուն։ Եվս մեկ անգամ Գոնսթանցայի երեխաներու, ծընողներու, մեծհայրերու ու մեծմայրերու մասնակցությունը այս պատմության՝ լույսով և ապագայի հույսով լեցված օրվան, ապացուցեցին որ Գոնսթանցայի գեղեցիկ հայ համայնքը յուրաքանչյուր առիթով մեծ ուրախություն կապրի մշտապես ըլլալով միասնաբար և համերաշխ։
մառային մշակութային ձեռնարկներու շրջանակեն ներս (որ արդեն դարձած է Գոնսթանցա
քաղաքի ավանդույթը) մայիս 20-ին բացվեցավ ՆՎԻՐԵՆՔ ՄԻԱՍԻՆ բարեգործական տոնավաճառը (10-րդ թողարկում)
միջոցառում մը, որ կազմակերպվեցավ և իրագործվեցավ Գոնսթանցայի Մարզային Հիմնարկության հովանավորության ներքո։ Այս իրադարձությունը տեղի ունեցավ «Vivo» mall-ի շրջափակին մեջ և նպատակ ուներ հիմնադրամ ստեղծել մարզային դպրոցական աշխատասենյակները բարելավելու համար։ Ձեռնարկին մասնակցեցան մարզային ազգային փոքրամասնություններու կողմե կամավորներու տարբեր խումբեր՝ հույներ, հայեր, թուրքեր, ռուսեր, լիփովեններ, պուլկարներ և այլն։ Գումարները Գոնսթանցայի Ազգային Հիմնարկու-
Լուիզա Թերզյան
ԳՈՆՍԹԱՆՑԱ- ԲԱՐԵԳՈՐԾԱԿԱՆ ՏՈՆԱՎԱՃԱՌ
Ա
8
05-06/2017
թյան կողմե, որպես նվիրատվություն համապատասխանաբար բաժնվեցան՝ ձեռնարկի նախատեսված նպատակին ծառայեցնելու համար։ ՌՀՄ Գոնսթանցայի մասնաճյուղի կողմե ներկա էր նախագահ Լիվիու Մերտինյանը։ Մասնակցեցան նաև օրիորդներ Կարինա Պոյաճյանը և Ալիս Ավագյանը՝ հագված գեղեցիկ հայկական ազգային համազգեստներ, տիկին Վարդանուշ Ավագյանը և երեցկին Արմինե Խաչատրյանը, անոնք վաճառքի հանած էին հայ հեղինակներու գիրքեր, նաև հայ-
կական ավանդական ուտեստեղեն՝ պատրաստված հայ համայնքի տիկիններու ձեռքերով, ձեռքի գեղեցիկ աշխատանքներ՝ կատարված շնորհալի երեցկինի կողմե։ Ցուցադրված էր նաև քարե ցուցանմուշ մը, որ կներկայացներ Genovez փարոսը (ճարտարապետական ծագումը և հեղինակը հայ), Այուծներով Տունը (կպատկաներ մեկ այլ հայու, ատենվա տեղական համայնքի առաջատար և կարևոր դեմքերեն՝ Տիգրան Էմիրզյան) Գոնսթանցայի հայկական եկեղեցին և ՌՀՄ-ի Կնիքը։
Ուրախությամբ կնշենք այն փաստը, որ գոնսթանցահայերը արդեն երկրորդ անգամ ներկա գտնվելով այս բարեգործական տոնավաճառին, անցյալ տարվա համեմատությամբ կրկնապատկեցին այն գումարները, որ ժողվվեցան պատրաստված ցուցանըմուշներու վաճառքեն, որ իբրև նվիրատվություն փոխանցվեցավ Մարզային Հիմնարկության՝ բարգործական նպատակներու համար։
Լուիզա Թերզյան
05-06/2017
9
Պաքըու
«Հայոց Ցեղասպանության Զոհերու Հիշատակին» խորագրով մշակութային և դաստիարակչական ծրագիր
Պ
աքըուի Ազգային Գոլեճը մայիս 10-26-ը ներկայացուց «Հայոց Ցեղասպանության Զոհերու Հիշատակին» խորագրով մշակութային և դաստիարակչական ծրագիր մը՝ կազմակերպված Պաքըուի մասնաճյուղի կողմե, գործակցությամբ՝ Պաքըուի Մարզային Դպրոցական Տեսչության, Պաքըուի «Gheorghe Vrănceanu» Ազգային Գոլեճի և «Ferdinand I» Պաքըուի Ազգային Գոլեճի։ Նիստի գործունեության առաջին մասը կազմված էր զեկուցումներե և հաղորդագրություններե՝«Հայոց Ցեղասպանության 102 տարին» նյութի շուրջ (համակարգող փրոֆ. Տումիթրու Ֆիքուցը)։ Նիստին մասնակցեցան նաև 9-10-րդ դասարանի աշակերտները՝ անոնց, որ կհետաքրքրե մասնավորաբար մշակույթը ու պատ10
05-06/2017
մությունը և անոնք ալ դատապարտեցին 1915թ. ցեղասպանության մեղավորները։ Աշակերտները կրցան ավելի ճիշտ հասկնալ «ցեղասպանություն» բառին սահմանումը, որ շրջանառության մեջ մտած է լեհ հետազոտող Ռաֆաել Լեմքինի կողմե 1944թ.-ին, որ հետագային՝ 1948թ.-ին գործածվեցավ Միավորված Ազգերու Կազմակերպության պայմանավորվածությամբ՝կանխելու ցեղասպանությունը և պատժելու ցեղասպանության հանցագործներուն։ Աշակերտներու կողմե վեր հանված էին նաև 1895թ.-ի հայերու առաջին ցեղասպանությունը, երբ Սուլթան Համիդ 2րդ-ի հրամանով ջարդի զոհ դարձան քսան հազար անմեղ հայեր և ապա 1915թ.-ի ցեղասպանությունը, երբ նահատակվեցան մեկ ու կես միլիոն հայեր։ Հիշատակվեցավ, որ
եվրոպական իշխանությունները գրեթե անտեսեցին այդ սարսափելի նախճիրը, իսկ թուրքական կառավարությունը այսօր ալ կշարունակե ժխտել ցեղասպանությունը և որն ալ կհանդիսանա Եվրոպական Միության և Թուրքիո միջև եղած տարաձայնություններու գլխավոր պատճառը։ Նույն ձեռնարկի երկրորդ բաժնին մեջ խոսվեցավ նաև` «Հայերը որ փոխեցին աշխարհը» նյութին շուրջ։ Մարդկության պատմության մեջ հայերը եղած են ամենենհին ժողովուրդներեն մեկը։ Անոնք միշտ ալ փափագած են բարձրանալ իրենց նախնիներու մակարդակին, նույնիսկ առաջ անցնիլ անոնցմե ամեն ոլորտներու մեջ՝ ըլլա արվեստ կամ ճշգրիտ գիտություն։ Անոնք կարելվույն չափով նորամուծություններ կատարած են և իրենց մշակութային նորարարություններու միջոցով փորձած են փոխել ներկա ժամանակակից աշխարհը։ Անոնց կարգին հիշատակենք լուսանկարիչ Արա Կյուլլեր՝ հայտնի «Ստամպուլի աչք» անվան տակ, լուսանկարիչ Յուսուֆ Կարշ՝ իր գործերու մաս կկազմեն 20-րդ դարու կարևորագույն անձնավորություններ ինչպես Ջոն Քենետի, Ալեքսանտր Կեմուրծյան, որ եղած է Սովետական Միության տարածքի թռիչ-
քային ծրագրի առաջնեկը, Արտեմ Միկոյան՝ MIG ռազմական նշանավոր ինքնաթիռներու երկու հեղինակներեն մեկը, tomograf-ի հայտնաբերող Միշել Մատվեև Տեր-Պողոսյան, Ռայմոնտ Տամատյան՝ RMN-ի հայտնաբերողը, Սթեվե Ջոնս, ան որ հեղափոխություն ըրավ թվայնացման արդյունաբերության մեջ, Կերգոր «Kirk» Կերգորյան՝ Լաս-Վեգաս քաղաքի հոգևոր հայրը, MGM (MetroGoldwyn-Mayer) ստուդիայի նախագահը, General Motors, Ford, Chrysler բաժնետոմսերու սեփականատեր և այլն։ Անտրե Աղասի անվանի թենիսիստ, Շերլին Սարգիսյան՝ փոփ երաժշտության երգչուհի հայտնի «Cher-Շեր» բեմական անունով, Շառլ Ազնավուր՝ խաղացած է 60 շարժանկարներու մեջ, ավելի քան 1000 երգերու հեղինակ և կատարող, Արամ Խաչատրյան՝ հեղինակ «Գայանե» և «Սպարտակ» պալետներու, թիվ 2 Սիմֆոնիա՝ «համերգ ջութակի և նվագախմբի համար» և այլն։ «Հայերը, որ փոխեցին Ռումանիան» վերջին բաժինը սկսավ հայերու մեծ բարեկամ Նիքոլայե Յորգայի խոսքերով, որ ան արտասանած է 1925-ին Ateneul Român-ի մեջ տեղի ունեցած նիստի ընթացքին։ «...Ինձ մասնավորապես կհետաքրքրե տարբեր ազգություններու կապը մեզ հետ։ Համակեցությամբ ապրող այլ ազգ մը, որու հանդեպ ես շատ մեծ հարգանք կտածեմ անոնք հայերն են, որ և շատ հին են և շատ լավ ազգ մըն են... Մեզ մոտ հայերը նշա-
նակալի դեր խաղացած են հանրային կյանքի բոլոր ճյուղերու մեջ՝ բարձր պահելով իրենց ազգային պատկանելիությունը»։ Ձայնային նաև պատկերներու միջոցով ներկայացվեցան երեկվա և այսօրվա մեր մշակույթի ու ազգային պատմության ժառանգության մեջ հայազգի գործիչներ ինչպես՝Քաջն Իոան Վոտը (Ioan Vodă cel Viteaz), Նիքոարը Փոթկոավը, Մանուկ Պեյ, Թեոտոր Աման, Հակոբ Զատիկ, Միհայիլ Քրիսթոտուլա Չերքեզ, Կեորկե Ասաքի, Սփիրու Հարեթ, Կարապետ Իպրըիլեանու, Տան Պարպիլյան, Հ.Ճ. Սիրունի, Վասիլե Քոնթա, Կրիկորե Թրանքու-Յաշ, Վիրճիլ Մատճեարու, Գրիգոր Զամպաքչյան, Սերճու Մալակամպա, Վասիլե Թոմասյան, Ալեքսանտրու Թաթոս, Միհայիլ Ժորա, Դավիթ Օհանեսյան, Կլեոպատրա Մելիտոնեանու, Անտա Քըլուկըրեանու, Քորինա Քիրիաք, Հարրի Դավիթյան, Ատրիան Տամինեսքու, Անա Ասլան, Տիմիթրիե Պակտասար, Վարուժան Ոսկանյան
և Վարուժան Փամպուքչյան։ Հայերու ստեղծագործ ըլլալու և անոնց նորամուծություններու մասին գիտության, արվեստի, մշակույթի և մարդկության քաղաքակըրթության մեջ բացատրությունը տվավ Վարուժան Փամպուքչյանը։ 2017թ. մայիս 26-ին և 27-ին թեքնիք բնույթ կրող նստաշրջան մը տեղի ունեցավ «Թվայնացման դարաշրջան» խորագրով «Ferdinand I» և «Gheorghe Vrănceanu» գոլեճներու մեջ, ուր օրվա պատվավոր հյուրն էր մաթեմատիկոս և ինֆորմատիկայի մասնագետ Վարուժան Փամպուքչյան, ան երեսփոխաններու պալատեն ներս կղեկավարե Ինֆորմատիկայի և Հաղորդակցության Հանձնախումբը։ Պրն. Փամպուքչյան խոսեցավ ինֆորմատիկայի, ֆիզիկո-մաթեմատիկայի ապագայի մարտահրավերներու վերաբերյալ։
Փրոֆ. Տումիթրու ֆիքուցը
03-04/2017
11
Գոնսթանցա
Ռ
ումանիո Հայոց Միության տեղական մասնաճյուղի և «Անտրեյ Շակունայի» անվան համալսարանի համատեղ կազմակերպմամբ, վերջերս Գոնսթանցայի մեջ տեղի ունեցավ Վարուժան Ոսկանյանի հեղինակած նորագույն գիրքի «պատերազմի երեխաները» հատորի շնորհանդեսը: 2010 թվականեն ի վեր, Ռումանիո Գրողներու Միության փոխնախագահ Վարուժան Ոսկանյանը «Անտրեյ Շակունայի» անվան համալսարանի Սենատի պատվո անդամ է: «Պատերազմի երեխաները» իր մեջ կբովանդակե երկրորդ համաշխարհային
12
05-06/2017
Վարուժան Ոսկանյանի
«Պատերազմի երեխաները»
վեպի շնորհանդեսը
պատերազմեն մինչև մեր դարի առաջին տարիները ինկած ժամանակահատվածի Ռումանիո պատմության որոշ հատվածներու վերակազմությունը հանդիսացող նյութեր, միաժամանակ խոշորացույցի տակ առնելով նաև հետպատերազմյան շրջանին ո՛չ հասարակության մեջ, ո՛չ ալ իր մեջ այլևս ազատություն չգտնող անհատի ողբերգությունը: Վարուժան Ոսկանյանի նորագույն գիրքը արժանացավ
բազմաթիվ դրական գրախոսություններու և բարձր գնահատման ինչպես գրականագետներու, այնպես ալ ընթերցող լայն հանրության կողմե: Վարուժան Ոսկանյանի լույս ընծայած երկերեն են՝ «Իմ չգրված պոեմներուս գիրքը», «Կապույտ շամանը», «Թագուհիի ճերմակ աչքը» բանաստեղծության հատորները, ինչպես նաև արձակ հատորներ, որոնցմե ամենեն ներկայացուցչականը համաշխարհային արձագանք
գտած «Շշուկներու մատյան» գլուխգործոցն է: Գիրքը ներկայացնելու համար հրավիրված էին Գոնսթանցայի Ex Ponto հրատարակչության տնօրեն գրող Օվիտիու Տունըրեանու, Գոնսթանցայի մարզային գրադարանի տնօրինուհի Գորինա Ափոսթոլեանու, ինչպես նաև ուսուցչուհի Արշալույս Կուրըու, որոնք իրենց ելույթներու ընթացքին շեշտեցին և գովաբանեցին վեպի ցայտուն գրական արժանիքները: Միաժամանակ, համալսարանական դասախոս Աուրել Փափարի շնորհակալություն հայտնեց այդ կարևոր միջոցառմանը հրավիրվելուն համար, և հատկապես անոր համար, որ Վարուժան Ոսկանյան իր ներկայությամբ պատվեց «Անտրեյ Շակունայի» անվան համալսարանի Տնտեսագիտության
ֆաքուլթետի ուսանողներուն ավարտական վկայականներու հանձնման արարողությունը : «Պատերազմի երեխաները Ռումանիո մասին պատմող վեպ մըն է, որ կընդգրկե մոտ 70 տարվա ժամանակաշրջան մը՝ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտեն մինչև մեր օրերը, վեպ մըն է, որ կպատմե ռումեն ժողովուրդի չբուժված վերքերու, մեր ապրած ճակատագրական պահերու, տոմարային առումով ավարտված, բայց իրականին դեռ շարունակվող 20-րդ դարու մասին, անոր մասին, թե ոմանք ինչպես հասկցան կոմունիզմը և ուրիշները չհասկըցան կոմունիզմը, ինչպես նաև անոր մասին, թե Ռումանիա ինչպես զարգացավ անցումային ժամանակաշրջանին: Վեպին մեջ իրարմե շատ
տարբեր կերպարներ կան, սկսած լեռները պահվտող պարտիզաններեն մինչև անոնց որսացողները, իրենց հեղափոխության մասնակիցներ կարծողներեն մինչև անոնց ձերբակալողները և խոշտանգողները: Կան բազմազան կերպարներ որոնց հետ շատ ընթերցողներ կըրնան նույնանալ: Հետևություններ առաջ քաշող գիրք մը չէ (հետևությունները արվեստը կսպաննեն, ատոնք ընթերցողին կպատկանին), այն մեզ՝ ռումեններուս առջև, կծառացնե ցավոտ ընտրություն մը, զոր օր մը ստիպված պիտի ըլլանք ընել, այն է՝ ընտրել մոռացության, վրեժխնդրության ու ներողության միջև», ըսավ գիրքի հեղինակ Վարուժան Ոսկանյանը: Ազատուհի ՊԵՆԼՅԱՆ
03-04/2017
13
Ռումինիայում ՀՀ դեսպանությունը մասնակցել
Հ
է Կեռլա քաղաքի օրերին
ունիսի 6-12-ին Ռումինիայի Գլուժ նահանգի Կեռլա քաղաքում անցկացվել են քաղաքի օրերը, որին մասնակցել են Կեռլայի հետ եղբայրացած քաղաքների պատվիրակությունները Ֆրանսիայից, Գերմանիայից, Հունգարիայից, Շվեյցարիայից, Բուլղարիայից և Իսրայելից: Կեռլայի հետ եղբայրացած Իջևան քաղաքին այս անգամ ներկայացրել է Ռումինիայում ՀՀ դեսպանությունը, տեղեկացնում է ՀՀ ԱԳՆ մամուլի ծառայությունը: 14
05-06/2017
Հանդիսությունների հիմնական օրը՝ հունիսի 9-ին, Քաղաքային կինոյի տանը ներկայացվել են Կեռլայի հետ եղբայրացած քաղաքների և նրանց համագործակցության մասին հաղորդումներ: Կեռլայում` նախկին Արմենոպոլիսում, հայերի հնամյա ներկայությանը և Կեռլա-Իջևան բարեկամությանը նվիրված հանգամանալի ելույթով հանդես են եկել քաղաքապետարանի միջազգային և հասարակության հետ կապերի, կրթության և մշակույթի հարցերով
ավագ խորհրդական Իոան Սաբին Դրագանը, որի տեսաշարը պարունակում էր հնատիպ և ժամանակակից լուսանկարներ, իսկ ելույթը՝ հետաքրքիր տվյալներ ու փաստեր՝ ներառյալ տեղեկությունները «Հայաքաղաք» պարախմբի, Կեռլայում հայկական համադամ ուտեստների պատրաստման մինչ այսօր պահպանվող ավանդույթների մասին:
Այնուհետև, պատվիրակությունները ճանաչողական շրջայց են կատարել ԿեռլաԱրմենոպոլիսի պատմամը-
շակութային վայրերով, եղել բարոկկո ոճով կառուցված հայկական թաղամասում` Հին քաղաքում, այցելել հայկական փոքր կաթողիկե Սբ Սողոմոն եկեղեցի եւ 1776 թ. կառուցված Սուրբ Երրորդության հայ կաթողիկե տաճար, որը համարվում է աշխարհում ամենամեծ հայ կաթողիկե տաճարներից մեկը: Քաղաքի հայկական վայրերում շրջագայության ժամանակ Ռումինիայի Հայոց միության Տրանսիլվանիայի մասնաճյուղի նախագահ Իոան Էստեգարը ներկաներին գրավիչ կերպով ներկայացրել է հայերի կողմից Կեռլայի հիմնադրման, այստեղ ծավալած նրանց գործունեության, դարավոր հարուստ ժառանգության, Սուրբ Երրորդություն կաթողիկե տաճարի կառուցման ուշագրավ դրվագները: Նա այցելուներին առաջնորդեց տաճարի կողասրահներից մեկը, ուր պահվում է Ռուբենսի վրձնին վերագրվող «Խաչից իջեցումը» կտավը, ներկայացնելով նրա ձեռքբերման, նացիստների կողմից հափշտակման, դեգերումների և Սուրբ Երրորդություն տաճար վերադառնալու պատմությունը:
դարձությունների ականատես-վկա, այսօր Կեռլայի միակ հրեա բնակիչ Զոլտան Բլումի հետ:
Կեռլայի քաղաքային այգում Քաղաքի օրերի մեկնարկին ելույթ է ունեցել նաև Կեռլայի «Հայաքաղաք» պարախումբը:
Տոնի շրջանակում, հունիսի 9-ին Ռումինիայում ՀՀ դեսպանության դեսպանորդ Աշոտ Գրիգորյանը Կեռլայի քաղաքապետարանում հանդիպում ունեցավ քաղաքապետ Իոան Նեսելեանի հետ, որին փոխանցել է Քաղաքի օրերի կապակցությամբ Իջևանի քաղաքապետ Վարդան
Ղալումյանի ուղերձը: Հանդիպման մասնակցել է նաև փոխքաղաքապետ Յուլիա Տրիֆը: Զրույցի ընթացքում մտքեր են փոխանակվել Իջևանի և Կեռլայի միջև մշակութային, հումանիտար, տուրիզմի և այլ ոլորտներում համագործակցության փոքր ծրագրեր իրագործելու վերաբերյալ, որոնց համար հնարավորություն է ընձեռնում երկու քաղաքների միջև արդեն գործող եղբայրացման համաձայնագիրը, ինչպես նաև Տրանսիլվանիայում և Կեռլայում հայերի դարավոր ներկայությունը, հարուստ պատմամշակութային ժառանգությունն ու ավանդը:
Այցելություն է կազմակերպվել նաև դեպի Կեռլայի հրեական սինագոգ և երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին Կեռլայից նացիստական համակենտրոնացման ճամբարներ ու աշխատանքային գումարտակներ քշված 1600 հրեաների հիշատակի հուշակոթող, որտեղ հանդիպում և զրույց է կայացել այդ իրա-
05-06/2017
15
Վերջին օրերը Կեռլայի մեջ շատ հնչած է հայերենը, և ատ պատահական չէր: Հուլիս 1-ին, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի ավանդական տոնը Սոմեշ գետին ափամերձ քաղաքը ժողվեց տեղաբնիկ, ինչպես նաև երկրի այլ շրջաններեն՝ նույնիսկ արտասահմանեն ժամանած ավելի քան չորս հարյուր քրիստոնյա հավատացյալ: Հայերու կողմե հիմնադրված և պարոքքո ոճով կառուցված քաղաքի բընապատկերին տիրող Սուրբ Երրորդություն հայ-կաթոլիկ հոյակապ մայր տաճարը (որ կկրե Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ երկրորդական անվանակոչությունը) սերտորեն կառնչվի 16-րդ դարու երկրորդ կեսին 16
Թրանսիլվանիո այս կողմերը հաստատված հայոց պատմությանը: Սողոմոն եկեղեցիին հետ մեկտեղ, քաղաքի կեդրոնը վեր խոյացող փառավոր մայր տա-
կան կայցելեն համայն աշխարհեն եկած հազարավոր զբոսաշըրջիկներ: Եկեղեցիի հռչակը ավելի կբարձրացնե Ռուպենսին վերագրվող «Հիսուսի
ճարը Կեռլայի հայոց ժամանակի ընթացքին գոյություն ունեցած ինը եկեղեցիներեն վերջինն է: Մայր եկեղեցին կհանդիսանա ազգային և համաշխարհային արժեք ունեցող պատմական հուշարձան մը, որը տարե-
խաչեն իջեցումը» նկարը, որ ցուցադրված է խորանին կից մատուռի մը մեջ: Այս տարի ալ տոնական միջոցառումներու պատվո հյուրերն էին Ռումանիո մեջ Հայաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան՝ Նորին գե-
ԿԵՌԼԱՅԻ ՀԱՅՈՑ ՏՈՆԸ
03-04/2017
րազանցություն Համլետ Գասպարյանը, Ռումանիո Հայոց Միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը, Գլուժի մարզային խորհուրդի նախագահ Վագար Իշթվանը, Կեռլայի քաղաքապետ Յոան Նեսելեանը, փոխքաղաքապետ Յուլիա Թրիֆը, մարզային խորհրդական Յուլիու Սըմըրթեանը: Սուրբ պատարագը մատուցեց հայ-կաթոլիկ եկեղեցվո ծխատեր քահանա Սոգաչ Էնտրեն՝ Ալպա-Յուլիայի հռոմեա-կաթոլիկ Առաջնորդ Կյորկի արքեպիսկոպոս Յագուպինիի և այլ հոգևորականներու մասնակցությամբ: Այս տարի Աստուծո խոսքը արտասանեց Ալպա-Յուլիայի քահանա Յանոշ Հուրկոն:
Պատարագի ժամանակ ելույթ ունեցավ Աննա Մոլնարի ղեկավարած եկեղեցիի երկսեռ երգչախումբը, իսկ «Ավե Մարիան» կատարեց Գլուժի Հունգարական պետական օփերայի մեներգչուհի Յուլիա Գիրգոշան, ով ունենալով կեռլահայ արմատներ՝ արդեն 25 տարի է, ինչ կմասնակցի Կեռլայի հայության մեծ տոնին:
Կեռլայի մեջ կազմակերպված միջոցառումները շարունակվեցան Ռումանիո Հայոց Միության տեղական մասնաճյուղի շենքին մեջ՝ հայազգի նկարիչ Էրնյո Գորաչոնիի ցոցահանդեսի բացումով: Այդ առիթով, ներկաներուն առջև ելույթով հանդես եկավ նաև Սաթու-Մարեի Հյուսիսային թատրոնի դերասանուհի Զիթա Լասլոն՝ երգեհոնահար Յոժեֆ Հենցի և ֆլաուտահար Մարգ
Հենցի նվագակցությամբ: Երեկոյան, մայր տաճարին մեջ երաժըշտասերները հնարավորություն ունեցան
լսել երգեհոնի համար երաժշտագետ Ատհարմարեցված հայ- րիան Իրինել Աչոպըկական հոգևոր երաժըշ- նիցեի կատարմամբ: տություն՝ Պագըու քաՄիջոցառման ղաքի արվեստագետտանտերն էր Ռումանիո Հայոց Միության հյուսիսային Թրանսիլվանիո մասնաճյուղի նախագահ՝ տեղի հայերու կազմակերպչական գործունեության շարժիչ ուժի դեր ստանձնած Յանոշ Էսթեկարը, մարդը մը, որու շնորհիվ Կեռլայի մեջ բոլորը իրենց լավ զգացին:
Չապա ՍԵԳԵՅԻ
05-06/2017
17
ԱԶԳԱՅԻՆ ՓՈՔՐԱՄԱՍՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՕՐԵՐ ՅԱՇԻ ՄԵՋ
2
017թ. Յաշին մեջ, Դաստիարակության Միջազգային Փառատոնի շրջանակեն ներս, տեղի ունեցան կարգ մը մշակութային ձեռնարկներ կազմակերպված ըլլա լով ՌՀՄ Յաշի մասնա ճյուղի՝ գործակցաբար Յաշի Քաղաքապետարանի, Միասնության թանգարանի և Յաշի Semper Artes Ընկերակցության։ Մշակութային ձեռնարկներու նպատակն էր հայկական մշակույթի տարածումը և դաստիարակության հասկացությունը արվեստի ազգային փոքրամասնություններու հանդուրժողականության միջոցով։ Երկուշաբթի, 2017թ. մայիս 29-ի գրական workshop-ի մեջ տեղի ունեցավ ռումեն բանաստեղծ Ճեորճե Թոփրըչեանու՝ դեմ-դիմաց հայ մեծ երգահան Կոմիտասին հետ։ Այս ձեռնարկի շրջանակեն ներս՝ կազմակերպված Յաշի «Emil Racovita» գոլեճի աշակերտներու մասնակցությամբ, տկն. Տարիա Թընըսուքը ներկայացուց հայ գրականության պատմությունը։ Ապա պրն. 18
05-06/2017
նության լավագույն և կարևոր բանբեր՝ հանդիպման շրջանակեն ներս, տրված արժեքավոր տեղեկություններու համաձայն։ Ձեռնարկի վերջավորության, օրիորդ Փեթրա Թընասե հանդես եկավ հայ բանաստեղծություններու փայլուն արտասանությամբ, որուն հետևեց հայ նկարիչ Միրչա Ռըզվան Չաքըրուի «Էթնիկ մոզաիկա» ցուցանմուշներու ցուԱվետիս Ստեփանյանը ման- ցադրումը, նկարչական ցուրամասնորեն խոսեցավ հա- ցահանդեսի գլխավոր նյութը յերու ունեցած դերի մասին ըլլալով հայ կնոջ դիմանկարը՝ այսօրվա Յաշի կազմավոր- առանձնացնելով հայ կնոջ և ման գործընթացին մեջ։ Հայ հա- մոր կարևորությունը հայկամայնքի ներկայացման պատ- կան մշակույթին մեջ։ Հանդիսավոր այս ձեռմությունը ավարտեց փրոֆ. Անտի Տասկիեվիչ՝ Յաշ քաղա- նարկը եզրափակեց «Octav քին մեջ, հայկական տուներու Băncilă» Յաշի Ազգային Արմասին տված իր արժեքավոր վեստի Գոլեճի «Allegro» քառտեղեկություններով։ Այնուհե- յակը, որ երաժշտական արտատև, Աիտա Տրակոմիրեսքուն կարգ գեղեցիկ և նրբաճաշակ ներկայացուց պրն. Սարգիս կատարումով Յաշի հայերու Սելյանի «Հայկական պարա- մշակութային օրվան նվիրդոքս» գիրքը, որ լույս տեսած է ված այս գեղեցիկ, հետաքրքիր Պուքրեշի «Արարատ» հրա- հանդիպումը դարձուց առատարակչության կողմե, այն վել հիշարժան։ դառնալով արդի հայ գրակա-
Matei (Matty) Aslan s-a născut pe 7 mai 1924, în orașul Ismail (astăzi în Ucraina)și a decedat pe 21 septembrie 1995. A fost un caricaturist, regizor și scenarist de filme de animație. Matei (Matty) Aslan s-a născut într-o familie de etnie armeană. Tatăl lui a fost director de bancă. Matty a copilărit apoi la Iași, Craiova și Pitești, liceul absolvindu-l la Iași. Din anul 1946 publică desene și caricaturi în presă, făcând în același timp și ilustrație de carte. A absolvit în anul 1948 Academia de Arte Frumoase din București.
Pe 24 mai s-a născut tenorul GarBis ZOBian
Înainte de Revoluția din decembrie 1989, Matty Aslan era autor al unei rubrici permanente în ziarul „România liberă”, rubrică intitulată „Una pe zi de Matty”, pe care a realizat-o zi de zi timp de 17 ani. Caricaturile sale nu vizau viața politică, ci mai ales cotidianul, tinzând spre desen umoristic. Finalitatea socială imediată a umorului său (ridendo castigat mores) l-a făcut extrem de popular pentru aplombul și concizia adresei satirice directe. Matty Aslan a decedat la data de 21 septembrie 1995.
În Imperiul Otoman, în timpul tragicelor evenimente ale genocidului armean, se năștea la 24 mai, cel care avea să devină peste ani, Garbis Zobian, un fenomen vocal și teatral singular în categoria vocală a tenorului dramatic, personalitate de mare anvergură a Operei Române din București între anii 1950 și 1965. Din povestirile artistului aflăm că anii de școală i-au fost încercați atât datorită peregrinărilor dese ale familiei (Galați – Piatra Neamț – Galați – Chișinău – Galați) cât și a implicării sale din ce în ce mai mult în activitatea comercială din cauza faptului că tatăl său avea o sănătate foarte șubredă. A absolvit liceul la
Pe 1 iunie 1937 s-a născut soprana Lusine Zakaryan
Lusine (Svetlana) Zakaryan s-a născut pe 1 iunie 1937 în localitatea Akhaltsikhe, ( Georgia) și a decedat pe 30 decembrie 1992 la Erevan. A fost o cunoscută soprană armeană. A crescut în regiunea Samtskhe-Javakheti din sudul
2017
MAI-IUN
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
Pe 7 mai 1924 s-a născut caricaturistul Matty asLan
Piatra Neamț în anul 1934 după care s-a integrat total activității comerciale de familie. În panorama istorică a vocalităților de tenor dramatic, personalitatea artistică a lui Garbis Zobian ocupă un loc singular datorită unor calități ieșite din comun atestate astăzi de mărturiile discografice de studio și live care ne-au rămas și în care se distinge crezul artistic mărturisit în memoriile sale: Natura m-a înzestrat cu un dar deosebit – glasul – iar Providența m-a ajutat să-l dăruiesc cu generozitate tuturor celor care, ascultându-l au găsit în aceasta o plăcere și o bucurie.
Georgiei iar în 1952, s-a mutat împreună cu familia la Erevan, unde a urmat o școală secundară de muzică. A urmat apoi conservatorul de stat din Erevan unde talentul ei se face remarcat. Ea a cântat și în corul Catedralei din Echmiadzin vocea sa inconfundabilă fiind legată de imnurile vechi religioase și solo-urile din Liturghia armeană pe care le-a interpretat.
03-04/2017
19
“SEPORUL” (GOARNA) ,
A RÃSUNAT DIN NOU PENTRU ARMENI
În anul 2016, am avut bucuria să primesc o copie a ziarului “Șepor” (Goarna), primul ziar armenesc scris, cules, tipărit și publicat în mare parte de tatăl meu, Levon Lanis (Șahazizian). Acest ziar a 20
05-06/2017
apărut în București iar primul număr este datat Iulie 1912. Cele 7 numere ale ziarului ce au apărut între anii 1912 si 1913, au fost descoperite în subsolul Bibliotecii Armene “Dudian” din București.
Țin să mulțumesc pe această cale tuturor celor care au contribuit la descoperirea acestor ziare – mărturii rare ale vieții culturale armenești din România de dinainte de Primul Razboi Mondial și mulțumesc în mod special Dlui. Mihai Stepan Cazazian, redactorul șef al revistei “Ararat”, pentru contribuția sa în readucerea la lumină a “Șeporului”. Mărturisesc că după ce am primit e-mailul cu paginile miniaturizate ale ziarului am lucrat mai multe zile să tipăresc cât mai citeț paginile primite, am început să răsfoiesc aceste pagini cu mare emoție și interes, gândindu-mă tot timpul că ele au fost scrise, redactate și tiparite de tatăl meu, acum peste 100 de ani, că ele au rezistat la trecerea acestui mare interval de timp și că ele reprezintă astăzi pagini din istoria Armenilor din România. Mai mult decât atât, trebuie să pomenesc că pentru tipărirea acestui ziar în tipografia “SOCEK” (modernă pe atunci), Levon Lanis a adus, pe banii lui, matrițele literelor armenești din Bolis (Istanbul), matrițe ce au fost folosite mulți ani după aceea, de toți cei care au tipărit cărți sau alte materiale armenești în România. Sper ca aceste numere ale ziarului
“Șepor” vor fi păstrate, în viitor, la loc de cinste în Biblioteca Armeană din București și că o copie a lor, va putea ajunge în Armenia, la Erevan, pentru a fi păstrate în patrimoniul cultural al scrierilor armene. Vorbind despre conținutul “Șeporului”, este uimitor că, în urmă cu peste 100 de ani, în 1912, Levon Lanis a formulat liniile directoare care urmau sa conducă ziarul său, și care pot ghida orice ziar armean care a apărut de atunci și pâna astazi sau orice ziar care ar urma sa apară în viitor. Levon Lanis spune că “Șeporul” va încerca, pe toate căile, să impingă înainte dezvoltarea fizică și sufletească a comunităților armene, să facă tot posibilul ca ziarul să contribuie la dezvoltarea vieții sociale a comunității armene din România. Levon Lanis menționează că pentru orice nație este esențială problema exprimarii sale în limba sa, prin cultura sa, prin trecutul său, prin menținerea civilizației sale. Levon Lanis mai spune că este absolut vital pentru armeni să prezinte celorlalte neamuri limba lor, trecutul, istoria și viața lor socială. Levon Lanis încheie introducerea inclusă în primul număr al ziarului său spunând că acest ziar apare într-un moment însemnat pentru Armenii din lume și anume se suprapune sărbatoririi a 1500 de ani de la apariția literelor armenești. “Șeporul” trebuie să participe la această sărbătoare și să fie o forță care să îndemne noua generație să-și păstreze limba, istoria și cultura. Cred că nu se poate vorbi de acest ziar armenesc făra a pomeni că Levon Lanis a inclus în paginile ziarului și literatură românească – o poezie de Carmen Sylva (Regina
Elisabeta a României) sau cateva pagini despre Ion Luca Caragiale, cel ce urma să ajungă cel mai mare dramaturg al literaturii române. Nu pot încheia povestea Șeporului, fără a menționa că ziarul a prezentat pentru prima oara în paginile sale Catedrala Armeană din București, biserica cu care toți armenii din România se pot mândri. Această biserică a fost concepută ca să fie o copie a Catedralei mamă a Bisericii Armene, Catedrala Etchimiadzin de lângă Erevan (reședința Catoligosului Tuturor Armenilor). Conducerea Comunității Armene din România a ales pe vestitul Architect si Inginer Grigore Cerchez (armean de origine) să clădească această biserică. Grigore Cerchez a fost unul dintre cei mai mari arhitecți din România care pe lângă Biserica Armeană din București, s-a distins prin construcția a mai multor clădiri importante pe care le-a proiectat și construit, dar în special prin clădirea Institutului de Arhitectură “Ion Mincu” din București.
Pentru construcția Bisericii Armene din București, Grigore Cerchez a fost în Armenia de unde s-a întors cu schițele bisericii din Etchimiadzin. Folosind aceste schițe lucrând împreună cu alt arhitect vestit din România, Dimitrie Maimarolu au construit această Biserică Armenească. Levon Lanis a fost și el impresionat de opera arhitectonică creată de Cerchez si Maimaroiu încât fotografia publicată în primul număr al Seporului a trimis-o la New York la ziarul “Gotchnag” care a publicat-o. Biserica a fost popularizată în SUA încă din 1912, mult înainte de a fi fost complet terminată ceea ce s-a întâmplat abia în 1915. Vreau să închei aceste câteva rânduri despre Șepor reamintind armenilor din Romania că acum peste 100 de ani, un ziar armenesc a văzut lumina zilei în București și în plus, aș vrea să invit pe toți cei ce au curajul, să se aventureze în răsfoirea și citirea celor 7 numere ale ziarului apărut. Lanis Anton Șahazizian
05-06/2017
21
Baabel.ro:
Un armean din Limassol
Pe protagonistul acestui reportaj l-am întâlnit datorită unui portofel de piele adus în dar de soţul meu, de la Viena. Mic, elegant şi suficient de încăpător pentru banii mei, portmoneul mă slujise cu devotament vreo opt ani de zile (dacă nu şi mai mult). Când a început să dea primele semne de deteriorare, zadarnic am căutat unul la fel sau măcar asemănător că nu am găsit… nici măcar la Viena. Aveam să-i aflu perechea acum doi ani, la un magazin de marochinărie din centrul vechi al Limassolului, dar atunci mi s-a părut prea pipărat la preţ, aşa că nu l-am cumpărat, continuând să folosesc portofelul vechi care de câteva luni încoace şi-a dat obştescul sfârşit jerpelindu-se iremediabil. Am fost nevoită să-l înlocuiesc, la repezeală, cu un altul prea sobru şi cam mare pentru gustul meu, cumpărat la Cluj, la un preţ… comparabil, confirmându-mi, a nu ştiu câta oară zicala despre scumpul care mai mult păgubeşte. Dar iată că vara aceasta, când drumurile vacanţei m-au purtat din nou la Limassol, eram hotărâtă să-mi cumpăr portmoneul cu pricina… oricât ar fi costat. Problema era să găsesc magazinul de marochinărie 22
9-10/2016
unde-l văzusem cu doi ani în urmă. Îmi aminteam doar că era în centrul vechi al oraşului, aşa că am luat autobuzul 30 (la fel ca acasă când mă duc din strada Donáth, în centrul oraşului) şi ne-am dus din bulevardul Amathountos, către Portul Vechi, de unde se ajunge în vechiul centru al oraşului. Pe drum am admirat formele îndrăzneţe ale clădirilor noi, vădind boomul imobiliar din ţara insulară care-şi revine spectaculos din criză, graţie infuziei de capital rusesc şi chinez. Am ajuns în centrul vechi al Limassolului după lăsarea serii. Era sâmbătă şi am hoinărit ceva
vreme pe străzile strâmte, străjuite de clădiri levantine, spoite în alb, cu jaluzele şi balconaşe, având la parter taverne şi multe magazine de suveniruri, majoritatea deja închise. Lumea aşezată la mesele localurilor, sporovăia în greacă şi rusă (în proporţii aproape egale). Ospătarii te îmbiau să le treci pragul la o porţie de meze, mousaka sau halloumi. Eu însă căutam cu înfrigurare magazinul de marochinărie a cărui amplasare mi-o aminteam foarte vag. Străbătusem mai multe străduţe întortocheate unde toate magazinele aveau deja jaluzelele tra-
Limassolcartierulvechi
SiluetaclădiriiovaledinLimassol
VecheabisericaarmeanădinFamagusta
se, când – în piaţeta din vecinătatea castelului – am dat de singurul magazin deschis care – culmea – era unul de pielărie. Am dat buzna şi am „baleiat” sectorul de portmonee, regăsind, cu bucurie, mai multe exemplare, de culori diferite, ale portmoneului mic, încăpător şi elegant. Mi-a trebuit ceva timp ca să mă hotărăsc asupra culorii, după care m-am îndreptat către vânzătorul – un domn de vreo 60 de ani, prezentabil, cu faţa bronzată şi părul cărunt, care mă lăsase, răbdător, să mă autoservesc. E drept că era ocupat cu un client care îşi alegea o curea „de producţie autentică cipriotă”. Aşteptând să plătesc, am remarcat, pe o etajeră aflată lângă casa de marcat, două steguleţe armeneşti, un hacikar şi stema Armeniei, sculptate în lemn. Cu gândul la cadoul pe care puteam să-l fac prietenului meu din Cluj, Mircea Tivadar, l-am întrebat pe vânzător dacă aceste obiecte puteau fi cumpărate şi cât costă. Iar el mi-a răspuns: „Nu sunt de vânzare, sunt aduse din Armenia”. Sunteţi armean? „Da.” Şi cum de expuneţi steagul şi simbolurile armeneşti în magazin? „Dacă aş trăi în Armenia nu le-aş expune, dar aici, în diaspora, mă simt mai
ataşat de simbolurile naţionale…”. Aşa a demarat conversaţia cu armeanul cipriot care vorbea o frumoasă engleză britanică. Evident, am început cu obişnuita întrebare (nerelevantă, de fapt): Câţi armeni sunt în Cipru? „Au fost mult mai mulţi, dar acum au rămas vreo 5000 de suflete”. Mai mulţi decât în România, zic eu, completând: dar în ciuda numărului mic sunt o comunitate foarte activă. ” Sunteţi din România? Şi noi am avut un patriarh armean longeviv, care a murit în 1994.” Ştiu, Vazken I . De-acum discuţia se legase.
„Sunteţi armeancă?” Nu, evreică. „Şi eu am un frate la Ierusalim, locuieşte în Cartierul Armenesc.” Am fost acolo, în decembrie, şi am asistat la slujba de duminică, îi relatez eu, cu mândrie. „Soarta evreilor se aseamănă mult cu a armenilor” – constată interlocutorul meu, pe care îl întreb cum îl cheamă. „Sarkis” – îmi spune el. (Puteam citi pe firmă dacă eram mai atentă). Să înţeleg că şi Elias Sarkis, preşedintele Libanului era armean? „Era maronit, cu orgini armeneşti. Bunicul sau străbunicul lui a fost armean” primesc explicaţia. Apoi am dorit să aflu mai mult despre armenii ciprioţi. S-au stabilit aici cu multe timp în urmă, încă din veacul al VI-lea al Imperiului Bizantin şi comunitatea armeană a avut o prezenţă constantă şi legături continui cu regatul Armeniei, iar mai apoi cu armenii din întreaga lume. Au ridicat lăcaşe de cult la Larnaca şi apoi la Famagusta, care în secolul al XV-lea a devenit un centru religios de mare importanţă. Dar puteţi afla mult mai multe despre toate acestea pe Internet, îşi încheie Sarkis expunerea.
Protagonistulşiautoareareportajului
9-10/2016
23
Între timp au mai intrat nişte cliente ca să-şi aleagă poşete şi se apropia vertiginos ora de închidere, dar eu am continuat cu întrebările. Sunteţi armean de origine cipriotă? „La a doua generaţie. Bunicii mei s-au refugiat aici, din Adana, după genocid…Atunci au venit mulţi refugiaţi. Eu sunt cipriot. Armean cipriot”. Vorbiţi armeana? ”Desigur, de acasă, din familie. Nu ca tinerii de azi…” Nu-au posibilitatea să înveţe? Există şcoli armeneşti? „Cum să nu, la Larnaca, la Nicosia şi în alte oraşe, dar mulţi copii provin din familii mixte şi, treptat, abandonează limba armeană. Armenii din România vorbesc armeneşte?” Cei din Muntenia şi Moldova mai mult, cei din Transilvania nu prea, dar tinerii încearcă să înveţe limba strămoşilor. Ştiţi, la noi în Ardeal a existat un oraş construit de armeni: Armenopolis… Îi relatez pe scurt istoria oraşului Gherla fondat şi administrat de armeni, cu biserică şi şcoală armenească, cu arhivele întocmite în limba armeană timp de aproape două secole. Sarkis e uimit de cele povestite de mine despre armenii catolici care cântă aceleaşi şaragane. Îmi povesteşte că la biserica armenească din Limassol slujba religioasă are loc din două în două săptămâni şi e oficiată de un preot itinerant. Armenii din România sunt reprezentaţi în Parlament, îi informez eu. „Ştiu. Aveţi scriitori şi pictori armeni renumiţi. Şi la noi, în Cipru, armenii sunt reprezentaţi în parlament.” Este un lucru de apreciat, comentez eu. Totuşi Sarkis e îngrijorat de soarta armenilor din Cipru. Mulţi tineri pleacă în lume şi rămân numai bătrânii. „Ştiţi, aici în Cipru există o localitate Armenohori, ceea ce înseamnă satul armenesc. Acum nu mai trăieşte acolo nici picior de armean…” 24
05-06/2017
E îngrijorat şi de destinul Armeniei unde populaţia a scăzut drastic, după declararea independenţei… „Abia mai sunt vreo trei milioane.” Mai e şi situaţia complicată din Nagorno Karabagh… A fost în Armenia? Dar la Ierusalim? Nu, n-a ajuns, dar vin la el, la magazin, turişti armeni din toată lumea. „Mulţi nu vorbesc armeneşte şi e păcat… fără să ştii limba parcă nu eşti armean cu adevărat” – conchide Sarkis. Îl consolez spunându-i că în lume sunt o mulţime de evrei care nu vorbesc limba ebraică. „Aşa este. Armenii şi evreii au destine asemănătoare şi se înţeleg bine”, spune Sarkis, care e de părere că existenţa Israelului e benefică pentru securitatea Ciprului. Nu pot să nu remarc cât de multe lucruri ştie şi-l întreb ce şcoală a făcut. „Am terminat gimnaziul şi am învăţat meseria de marochiner”. Nu mă îndur să nu
completez că şi în Transilvania prelucrarea pielii era o meserie tradiţională armenească. „Prin 2000 a început importul masiv de obiecte de piele din China şi meşteşugarii locali n-au putut face faţă concurenţei preţurilor. Atunci am deschis magazinul din centrul vechi, pentru că mă pricep la marochinărie”. Cât de bine se câştigă din asta? Nu cine ştie ce… Stă zilnic câte 12 ore în magazin, vin turiştii, mai schimbă o vorbă… Dar cel mai important este să fii sănătos, ceea ce ne doreşte şi nouă, strângându-ne mâna cu prietenie, la despărţire. Trecuse deja ora închiderii, dar tocmai a intrat o pereche de cumpărători. Am plecat cu portmoneul mult dorit, dar şi cu tolba plină de cele povestite de Sarkis, armeanul cipriot, noua mea cunoştinţă. Andrea Ghiţă
Կարեն Չախալյան.
«Թափված աղբը կարող է լուսանկարչին խանգարել»
Ե
րբ ֆոտոխցիկը ձեռքդ ես վերցնում և սկսում ես անմահացնել մարդկանց, շրջակա միջավայրն ու նույնիսկ ժամանակը, կարծում ես՝ այդքանով կարող ես բավարարվել կամ աշխարհին ներկայացնել ամեն ինչ: Բայց... լուսանկարիչ Կարեն Չախալյանն ունի իր տեսակետն այդ հարցում: …Այսօր արդեն կարելի՞ է ասել, որ լուսանկարչությունը Կարեն Չախալյանի միակ ու սիրելի մասնագիտությունն է: Կարելի է այդպես համարել։ Լուսանկչությունն իր մեջ շատ մեծ աշխարհ է
ներառում: Լուսանկարչությամբ կարելի է ոգեշնչվել, սիրել, ապրել, արտահայտվել ամբողջ աշխարհին հասանելի լեզվով նաև, ինչու ոչ, գումար վաստակել։ Իսկ որպես աշխատա՞նք… Լուսանկարչությունը կա-
րելի է նաև աշխատանք համարել: Սակայն շատ երկրներում դա այդքան էլ շահավետ չէ: Երբ մի պետություն նոր է սկսում կազմավորվել ու զարգանալ, հանդիսականի համար ավելի կարևոր և ուշագրավ բաներ կան քան լուսանկարչությունը կամ որևէ
03-04/2017
25
մեկի կատարած լուսանկարը։ Աշխատում եմ մասնավոր, ճարտարապետության և ինտերիերի եռաչափական դիզայնի ոլորտում, դա որոշ չափով վերը նշված պետության համար փոքր-ինչ ավելի շահավետ է։ Ինչո՞ ւ: Որո՞ նք են խոչընդոտները: Թե՞, այնուամենայնիվ, լուսանկարչության առջև խոչընդոտներ չկան, երբ մրցակցությունն ամեն երկրում աճում է: Խոչընդոտներ շատ կան և կարծում եմ՝ առկա են յուրաքանչյուր ոլորտում։ Լուսանկարչության հիմնական մրցակցային խնդիրն ավելի շատ տեխնիկական է, քան ստեղծագործական: Տեխնիկան աշխարհում շատ արագ 26
05-06/2017
է զարգանում, ամեն անգամ նոր ու ավելի որակյալ սարքեր, օպտիկաներ են ի հայտ գալիս, որոնք ավելի թանկարժեք են և նոր ու ավելի լայն հնարավորություններ են ստեղծում՝ աշխատելու համար։ Ստեղծագործական մասը կախված է լուսանկարչից, նրա գիտելիքից և սովորելու ցանկությունից։ Երկուսն էլ մրցակցային են, նաև համատեղելի, այլ կերպ ասած՝ առանց մեկի մյուսն անիմաստ է: Իսկ երբ տեխնիկան ու ստեղծագործական հմտությունը միախառնվում են գիտելիքի հետ, մրցակցային դաշտը հաղթահարելը դառնում է շատ ավելի հեշտ։ Ուրեմն ինչպե՞ս պետք է վարվի լուսանկարիչը: Ինչ-
պե՞ս ընդլայնի իր լսարանն ու մեծացնի պահանջարկը: Եթե մի աշխատանքի մեջ նոր բան չես սովորում, ապա ժամանակն է փոխել այդ աշխատանքը: Չեմ հիշում՝ ով է դա ասել։ Լուսանըկարիչը պետք է չզլանա նոր բան սովորելուց և ուսումնասիրելուց։ Արվեստի ցանկացած ճյուղ, նաև լուսանկարչությունը, շատ հարուստ և խորն է: Կարելի է անվերջ ուսումնասիրել, նոր բացահայտումներ կատարել, և դրա հետ մեկտեղ շատ աշխատել է անհրաժեշտ։ Կարծում եմ՝ չպետք է երբեք հրաժարվել սովորելուց ու աշխատելուց։ Լավ արդունքի պարագային լսարանն էլ կմեծանա, պահանջարկն էլ կշատանա։
Կարո՞ղ ես ընդգծել երեք հիմնական տարբերություն՝ լուսանկարիչների և լուսանըկարչության միջև տարբեր երկրներում: Արդյո՞ք ՀՀ-ում շատ անելիք կա այդ առումով, թե հին շրջանառվող կարծրատիպ է, քանզի ժամանակն առաջ է ընթացել վաղուց: Տարբերությունը մասնավորապես սոցիալ-տնտեսական է, երկրի ներքին իրավիճակը, լուսանկարչի սոցիալական վիճակն ու տարբեր սահմանափակումներ: Հայաստանում դեռ շատ զարգացած չէ այդ ոլորտը, շատերն ունեն լուսանկարչական արհեստավարժ տեխնիկա, շատերն են լուսանկարում, բայց դա դեռ չի նշանակում
որ Հայաստանն ունի զարգացած լուսանկարչություն: Շատ սահմանափակումներ կան, տարածքների ու տարածքներում նկարահանումներ իրականացնելու հետ կապված: Հիմնականում մասնավոր սեփականություններ են, կամ չգիտես որտեղից՝ հորինված սակագներ, թույլատվություններ և այլն: Բացի այդ, զարգացած շատ երկրներում քաղաքներն ու բնությունն ավելի խնամված են, խանգարող էլեկտրոսյուներ կամ հաղորդալարեր չկան կախված, աղբ չկա թափված, նույնիսկ ամայի վայրերում միջավայրը մաքուր ու խնամված է, կան անցանելի վայրեր ճանապարհներ, լուսանկարիչն իրեն ավելի անվտանգ է
զգում, ինչը Հայաստանի մասին չենք կարող ասել: Դեռ զարգանում ենք, ընտելանում, ընտելացնում և նմանատիպ պայմաններում փորձում ենք աշխարհին ներկայանալ լավագույն կողմերով, ներկայացնել Հայաստանը հնարավորինս գեղեցիկ: Սա էլ մեր առաքելությունն է մերօրյա ժամանակաշրջանում: Հիշեցնենք, որ Կարեն Չախալյանի աշխատանքները լույս են տեսել տարբեր հարթակներում, ինչպիսիք են, օրինակ՝ National Geographicում, The Elena Magazine-ում և այլ հայտնի կայքերում: Ել. Չ.
Ռումինիայի հայերեն ձեռագրերի ուսումնասիրությունը
Հ
այերեն ձեռագրերի և հնատիպ գրքերի հավաքածուներ կան Ռումինիայի տարբեր քաղաքների արխիվներում, պետական և եկեղեցապատկան (parish house) գրադարաններում: Ռումինիայի հայերեն ձեռագրերի ուսումնասիրությունը սկիզբ է առել դեռ 19-րդ դարի վերջում՝ Վիեննայի Մխիթարյան հայրերի կողմից: Այնուհետև այս նյութին առանձին անդրադարձել են ֆրանսիացի արևելագետներ Ֆրեդերիկ Մակլերը և Շառլ Ռենուն, ինչպես նաև հայագետներ Հակոբ Սիրունին, Սուրեն Քոլանջյանը և Սիլվիա Աճեմյանը: Այս հեղի28
05-06/2017
նակների ուսումնասիրությունների կարևորությունը բնավ չնսեմացնելով, ավելին՝ նրանց հետազոտությունների վրա հենվելով՝ հարկ է նշել, որ ամբողջական ցուցակի կազմությունն արդիական է մի քանի պատճառներով. առանձին հավաքածուներ ժամանակի ընթացքում տեղափոխվել են մի տեղից մյուսը՝ ենթարկվելով փոփոխությունների (կորուստներ կամ լրացումներ, գույքահամարների փոփոխություններ), հաճախ դրանց նկարագրություններն ամբողջական չեն (սա վերաբերում է ձեռագրերի թե՛արտաքին հատկանիշներին, թե՛ ներքին բնութագրին), ինչը դժվարեցնում
է դրանց հասանելությունը մասնագետներին: Վերոնշյալը հաշվի առնելով՝ Լուսինե Սարգսյանը 2013 թվականից մինչ օրս զբաղվում է այդ ձեռագրերի ուսումնասիրությամբ: Նա հեղինակ է այս թեմայի շուրջ հրատարակած մի քանի գիտական հոդվածների: Աշխատանքն իրականացվում է փուլ առ փուլ՝ հաշվի առնելով նյութի ընդգրկուն ծավալը: 2017 թվականի մայիս և հունիս ամիսներին շնորհիվ «Նոր Եվրոպա Քոլեջ» բարձրակարգ հետազոտությունների ինստիտուտի տրամադրած դրամաշնորհի Լ. Սարգըսյանին հաջողվեց շարունակել հետազոտական աշ-
խատանքը՝ լրացնելով Ռումինիայի հայերեն ձեռագրերի ցուցակը Մաշտոցյան Մատենադարանի հայերեն ձեռագրերի նկարագրության Մայր ցուցակի օրինակով: Ձեռագրերի ֆիզիկական նկարագրությունն արվել է տեղում՝ բնօրինակի հետ աշխատելիս, իսկ բովանդակության մանրամասն նկարագրությունը և հիշատակարանների ամբողջական վերծանումը կշարունակվի արված լուսանկարների հիման վրա: Լ. Սարգսյանին հաջողվեց ուսումնասիրել ձեռագրեր Պրահովայի պատմության և հնագիտության թանգարանում (Prahova District Museum of Hostory and Archeology), Բուխարեստի Ակադեմիայի գրադարանի Արևելյան ձեռագրերի բաժնում, ինչպես նաև Ֆրումոասայի, Գեորգիենի և Դումբրըվենի եկեղեցապատկան գրադարաններում: Հիշյալ հավաքածուներում պահվող գրչագրերն ունեն կարևոր նշանակություն. դրանց ամբողջական ընթերցումը նորովի լույս կսփռի Արևելյան Եվրոպայի հայկական գաղութների պատմության, լեզվի, մշակույթի և արվեստի ուսումնասիրության վրա: Հայերեն ձեռագրերից բացի այս հավաքածուներն ունեն նաև հայատառ թրքերեն, հայատառ հունգարերեն, հունգարատառ հայերեն գրչագրեր: Առանձին հետաքրքրություն են ներկայացնում հնատիպ հայերեն գրքերի հավաքածուները: Գեորգիենի հայկաթոլիկ եկեղեցուն պատ-
Գեորգեն, Հայ-կաթոլիկ ծխական տուն, ձեռագիր հ. 85 (245), Ավետարան, 1354 թվական, Սուրխաթ, Ղրիմ (լուսանկարը Լուսինե Սարգսյանի անձնական արխիվից):
կանող գրադարանում է (Armenian Catholic parish in Gheorgheni) պահվում հայերեն առաջին տպագիր Աստվածաշունչը՝ տպագրված 1666 թվականին Ոսկան Երևանցու կողմից Ամստերդամում: Լուսինե Սարգսյանի հերթական այցը Ռումինիա չսահմանափակվեց միայն գիտահետազոտական աշխատանքով: Նա դասախոսություններով հանդես եկավ «Նոր Եվրոպա Քոլեջ» բարձրակարգ հետազոտությունների ինստիտուտում և Ռումինիայի ակադեմիայի Հարավ-արևելյան հետազոտությունների ինստիտուտում: Գեորգիենի տեղական օրաթերթը, հետաքրքրված լինելով երիտասարդ հայագետի հետազոտությամբ, հարցազը-
րույց վարեց նրա հետ: Լուսինե Սարգսյանի հետազոտությունն անկարելի կլիներ առանց մի շարք մարդկանց օժանդակության, որոնցից մի քանիսի անունը նշենք՝ Valentina Sandu–Dediu (New Europe College), Constantin Ardeleanu (New Europe College), Hunor Gál (Armenian Catholic parish of Gheorghieni), Zsolt Magyari-Sáska (Armenian Catholic parish of Gheorghieni), Babota Tibor (Roman-Catholic Church of Mediash), Zoltán Gábor (Catholic Parish of Frumoasa), Amalia Nicoara (Prahova District Museum of History and Archeology), Elena-Ana Petrick (Academy of Romania), Laura Laptua (History Museum of Bucharest). «Նոր Կյանք» 05-06/2017
29
Գլուժ
Նկարչության ցուցահանդես. «Լենա Քելեքյան. Հակոբ Սուլահյան»
Մ
այիս 25-ին, Գլուժ քաղաքի Արվեստի Թանգարանին մեջ տեղի ունեցավ լիբանանահայ նկարիչներ Լենա Քելեքյանի և Հակոբ Սուլահյանի համատեղ ցուցահանդեսի բացումը: Արվեստի Թանգարանի կազմակերպմամբ և Ռումանիո մեջ Լիբանանի դեսպանության հովանիի ներքո տեղի ունեցած ցուցահանդեսի դուռերը այցելուներու առջև բաց էին մինչև Հունիս 11-ը:
Բացի հայազգի զույգ արվեստագետներեն, բացման արարողությանը մասնակցեցան և ներկաներու առջև ելույթ ունեցան Արվեստի Թանգարանի տնօրեն փրոֆ. տոքթ. Լուչիան ՆասթասըԳովաչը, արվեստագետ Մանուելա Պոթիշը, ցուցահանդեսի պատասխանատու Տան Պրեազը, ինչպես նաև տեղական հայ համայնքի ներկայացուցիչներ, Ռումանիո Հայոց Միության Գլուժի մասնաճյուղի նախագահ Շեպեշի Կարեն Աթթիլան և Միրչա Թիվատարը: Զույգ արվեստագետներուն իր ջերմագին ուղերձը հղեց նաև Ռումանիո մեջ Լիբանանի դեսպան՝ Նորին գերազանցություն տի30
05-06/2017
կին Ռանա Մոքատտեմը՝ քաջալերելով Ռումանիո և Լիբանանի միջև հետագա մշակութային համագործակցությունը:
Լենա Քելեքյանին հատուկ է վերացական ոճը՝ ելլելով իր փորձառութենեն, որպես սրբանկարներու նորոգիչ, ինչպես նաև բյուզանդական արվեստի մասին գիտելիքներեն, զոր խորացուցած է Պեյրութի Ամերիկյան համալսարանի դասախոս ըլլալով: Լենա Քելեքյանի արվեստագիտական գործունեության մեկնարկը տեղի ունեցավ 1992 թվին: Մինչև այսօր, բացի Լիբանանեն, անոր մասնակցությամբ կազմակերպվեցան տասնհինգ անհատական և բազմաթիվ հավաքական ցուցահանդեսներ Փարիզի, Նյու Յորքի, Պեյժինկի, Լոնդոնի, Մոսկվայի կամ Թոքիոյի պատկերասրահներու, թանգարաններու կամ մշակութային կեդրոններու մեջ:
Հակոբ Սուլահյանի ստեղծագործությունը կհարե վերացապաշտությանը, զոր կդիտե Լենա Քելեքյանին ալ հարազատ տեսանկյունե մը: Արվեստագետի հետաքրքրությունը շենքերու նորոգության և Անթոնի Կաուտիի ոճի հանդեպ դրոշմվեցան անոր աշխատություններու գծային աշխարհի վրա: 20002015 թթ. Հակոբ Սուլահյան մասնակցեցավ բազմաթիվ հավաքական ցուցահանդեսներու՝ Պարսելոնի, Նյու Յորքի, Ճաքարթայի, Ճեոնպուքի (Հա-
րավային Կորեա), Լոնդոնի, Շանհայի, Պեյրութի կամ Թոքիոյի պատկերասրահներու, թանգարաններու և մշակութային կեդրոններու մեջ: Գլուժի Արվեստի Թանգարանին մեջ կազմակերպված «Լենա Քելեքյան. Հակոբ Սուլահյան» ցուցահանդեսը ամփոփեց զույգ արվեստագետներու 2017 թվին ստեղծած աշխատություններ, ոսոնցմե կբխե ժամանակակից ոճային կերպարանափոխումներու հանդեպ հետևողական հետաքրքրությունը: 05-06/2017
31
Լուսանկարը՝ panorama.am-ի