?YUMANIY HAOY} MIYUTOAN ERGLEZVOAN AMSACIR
DARI 63 TIV 12 (1996-97ƒ NYOEMPER-XEGDEMPER 2(12
> N Y R H AV Y R NYR DARI
2_13
<MPACRAGAN 2
AZCAOIN <YRHRXANI> M:
15 Nyoemper 2(12-in# ?yumen Agaxemian Hagyp )ylyloan Siryuniin ;ndre] yrbes Wilisywaoyutoan# Asdva\apanyutoan# Hycepanyutoan yu Mangavarjyutoan pajni hedmahyu anxam$ Aosbes# H^)^ Siryunin gmiana /yuminahao aon 13 me\ xemqeryun# yrynq gbadganin ?yumen Agaxemiy banteynin$ Hi.e]nenq miaon pj.gyuhi Anna Aslani# craqnnaxad & cryk Garabed Ibr;ileanyui# ercahan Mi,aoil Jyraoi# arvesdi qnnaxad & havaqi[ Cricyr Zambaq[oani gam 0ardaraced Geyrge Maneaoi anyunner;$ Goanqen ir he/analen myd 4( dari edq# Siryuni gme\arvi /yumen hasaragyutoan gykme y[ miaon haoy]# aol& /yumana]ineryu badmyutoan hedazydyki ir cyr\yuneyutoan hamar$ 1955 tvin# <yrhrxaoin Miyutoan me` an]yu]a\ aqsyren veraxa/nalyv# bylsahao Marmara tertin me` lyuos desa\ ‚& 1994-in Ararad hanxesi me` ardadba\ƒ hyxva\i m; me` Siryuni gcrer^ Š/yumen mdavyraganyutoyun;# yryun hed an]oalin pazmi]s hamacyr\ag]a\ em# in' hnaravyryutoyun dvav versgselyu im cyr\yuneyutoyun;$ Byuqre. im jamanelyun bes in' xime]in darper hasdadyutoyunner# in[bes en Byuqre. Qakaqi Badmyutoan Tancaran;# Bedagan Ar,ivner;# Agaxemiy yry. pajanmyunqner# ?azmagan Tancaran; & Ar&elacedneryu :ngerag]yutoyun;* yryu himnaxir anxamneren =i & yryu kegavaryutoan mas ggazmei# ,nxrelyv veragancnel anyn] hradaraga\ darper barperaganneryu hed hamacyr\ag]yutoyun;$ Ad aba]yuo] m;n =r# & miajamanag hadyu]yum m;# darineryu ;nta]qin /yumen hasaragyutoan anxamneryun hed hasdada\ hycegan gaberyu‹$ ?yumen hasaragyutoan hed anyr gaberyu hadyu]yum; '&yv m; ekav ?yumen Agaxemiy aos na,a'e/nyutoyun;$ In[ gveraperi ir haorenagi]neryu gykme sda]a\ hadyu]man# anga, yry. marxy] gar\iqneren# H^)^ Siryuni gmna aon hzyr anhadaganyutoyun;# yr ir xry.m; 'ca\ = /yumanahao hamaonqin vra$ ?yumen Agaxemiy aos varmyunqin lyuosin dag# Siryuni gxa/na azcaoin ,yrhrxani. m;# yr [i grnar ;llal an'nagan y&= .ahargyumneryu gam ve0eryu noyut$
12/2012
PYVANXAGYUTOYUN ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆԸ ՆՇԱՆԱԿՎԵԼ Է ՌՈՒՄԻՆԻԱՅԻ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱՐԱՐ =` 4 ²Ø²ÜàðÆ ä²î¶²Ø =` 6 êáõñµ ÌÝݹ»³Ý ù³ñá½ 2013Ã. =` 7 Կյանքից հեռացել է ռումինահայ նկարիչ Միկլոշ Յակոբովիչը =` 9 Արամ Ֆրենկյանի «Հոմերոսյան աշխարհ» գիրքին շնորհանդեսը Հայ Մշակույթի Կեդրոնը =` 1_ Պրոֆ.-Դոկտոր Արամ Մ. Ֆրենկյան (1898 – 1964) =` 11 Հ. Ճ. Սիրունին հետմահու Ռումեն Ակադեմիո անդամ =` 16
Supliment limba rom`n[
p. 17 Doi Varujan(i) pentru Parlamentul României IT & JAZZ la Cluj p. 18 H. Dj. Siruni membru post-mortem al Academiei Române p. 19 Întîlnire armeano-evreiască sub semnul asemănărilor p. 20 Minorităţile Naţionale din România o cronologie relevantă p. 21 “Începutul este întotdeauna greu, dar apoi mergi cu uşurinţă înainte”, spune actorul Marco Khan. p. 22
manga-badanegan =` 23 Š>>YUGNERI MADOAN‹-: GRGIN EREVANI =` 24 ME~ =` 27 «Շշուկներու մատյան»-ը Գիրքերու Երկրին մեջ ŠHaoeri dara\va\yutoyun; Ar&eloan Evrybaoyum crete yusyumnasirva\ [=# pao] .ad =` 29 azxe]ig yu gar&yr noyut ga…‹ Հայաստանի եւ Ռումինիայի հինգ քաղաքների եղբայրացման =` 3_ վերաբերյալ
ŠNYR GOANQ‹IN AN"NAGAZM: MIQAOEL SDEWAN-CAZAZOAN Œ ,mpacr^ ;nxh^ qardyukar MADLEN DER-KYUGASOAN Œ ,mpacir VARXAN MARTAOAN Œ ,mpacir MIHAOIL GEYRGIYU Œ lyusangari¿[ MARIAM BYSTAN)OAN Œ meqenacryuhi
COLECTIVUL «NOR GHIANK»
MIHAI STEPAN-CAZAZIAN – secretar-general de redac ie
MADLEN TER-GHUKASIAN; VARTAN MARTAIAN – redactori MIHAI GHEORGHIU – fotoreporter
MARIAM BOSTANGIAN – dactilografă-operatoare
REDAC|IA: Bucure=ti, Bd. Carol I, nr. 43, sector 2, tel./ fax. 314.67.83 redactia@araratonline.com
TEHNOREDACTARE COMPUTERIZATÅ: HźULESCU MIHAI TIPARUL: S.C. ARARAT srl.
I.S.S.N. 1221-9169
ERGYU HAO ?YUMANIY NYR:NDIR <YRHRXARANEN NERS
9 Xegdemper 2(12-in deki yune]a\ ,yrhrxaranagan ;ndryutoyunneryu arxoyunqin# ?yumaniy <yrhrxaranen ners ereswy,anagan & \eragyudagan nyr manxadneryu arjana]an ?yumaniy Haoy] Miyutoan tegna\yu VARYUJAN WAMBYUQ{OAN; & Azcaoin Azadagan Gyusag]yutoan tegna\yu* ?yumaniy Haoy] Miyutoan na,acah VARYUJAN YSGANOAN;$ ?yumaniy Haoy] Miyutoan tegna\yun sda]av aveli qan 1( hazar 'aon* ergri pylyr marzeren$ var[abed Viqtyr Wyntaoi nyr ga/avaryutoan gazmin me` Varyujan Ysganoan n.anagve]av dndesyutoan na,arar$ ?HM badcamavyri sda]a\ 'aoneryu pa.,yum; ;sd marzeryu^ Arad* 119 'aon# Ar0e.* 447 'aon# Baq;yu* 369 'aon# Bihyr* 181 'aon# Bistri]a-N;s;yud* 116 'aon# Byty.an* 141 'aon# Bra.yv* 151 'aon# Br;ila* 118 'aon# Byuz;yu* 2(3 'aon# Qara.-S&erin* 79 'aon# Q;l;ra.* 286 'aon# Qlyuj* 289 'aon# Qynstan]a* 378 'aon# Qyvasna* 54 'aon# D;mbyvi]a* 317 'aon# Dylj* 217 'aon# Gala]* 29( 'aon# )yur0yu* 144 'aon# Gyrj* 76 'aon# Hargita* 216 'aon# Hyunedyara* 143 'aon# Ialymi]a* 94 'aon# Oa.* 521 'aon# Ilfyv* 111 'aon# Maramyure.* 97 'aon# Mehedin]* 1(9 'aon# Myure.* 26( 'aon# Neam]* 149 'aon# _lt* 178 'aon# Wrahyva* 36( 'aon# Satyu-Mare* 74 'aon# S;laj* 81 'aon# Sibiyu* 119 'aon# Syu[ava* 288 'aon# Teleyrman* 197 'aon# Timi.* 541 'aon# Tyul[a* 225 'aon# Vaslyuo* 148 'aon# V;l[a* 166 'aon# Vran[ea* 334 'aon$ Byuqre.i me` ?HM tegna\yui @cdin qvearge]in 1996 ;ndryk$
ՎԱՐՈՒԺԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆԸ ՆՇԱՆԱԿՎԵԼ Է ՌՈՒՄԻՆԻԱՅԻ ԷԿՈՆՈՄԻԿԱՅԻ ՆԱԽԱՐԱՐ
21.12.2012, ԲՈՒԽԱՐԵՍՏ: Այսօր Ռումինիայի Խորհրդարանը հաստատեց Վիկտոր Պոնտայի Կառավարության նոր կազմը, որտեղ էկոնոմիկայի նախարարի ծանրակշիռ պաշտոնն զբաղեցրեց Վարուժան Ոսկանյանը: Նրա ենթակայության տակ են եւս երկու նախարար-պատվիրակ` էներգետիկայի եւ փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության, գործարար միջավայրի ու տուրիզմի: Նորաթուխ նախարարները երեկոյան երդում են տալու նախագահական Կոտրոչեն պալատում, իսկ արդեն շաբաթ առավոտյան կայանալու է նոր կառավարության առաջին նիստը: Վարուժան Ոսկանյանը երկրորդ անգամ է նախարարական պորտֆել ստանում. Տըրիչեանուի կառավարությունում 2006-2007թթ. նա եղել է էկոնոմիկիայի եւ առեւտրի, իսկ 2007-2008թթ. էկոնոմիկայի եւ ֆինանսների նախարար: Ի դեպ, մինչ այդ` 2006թ. հոկտեմբերին նրա թեկնածությունն առաջ էր քաշվել եվրահանձնակատարի պաշտոնում, սակայն, ինչպես ինքն է խոստովանում, ներսի եւ
4
12/2012
դրսի իր քաղաքական հակառակորդների սկանդալային ճնշումների տակ հրաժարվել է դրանից: 54-ամյա Ոսկանյանը Ռումինիայի հայտնի քաղաքական գործիչներից է, 1989 թ. մասնակցել է Ռումինիայի հեղափոխական շարժմանը, դարձել Ազգային միության ժամանակավոր խորհրդի անդամ (1990թ.): 1990-1992թթ. եւ 1992-1996թթ. եղել է Ռումինիայի խորհրդարանի պատգամավոր, Ազգային փոքրամասնությունների խմբի նախագահ, ուր ներկայացնում էր հայերին, Ազգային փոքրամասնությունների խորհրդի անդամ (1993թ.), իր իսկ հիմնադրած Աջ ուժերի միություն կուսակցության նախագահ (19962003թթ.), որով միացել է Ազգային-ազատական կուսակցությանը եւ դարձել վերջինիս փոխնախագահը: 1996-2000թթ. եւ 2004թ. մինչ այսօր սենատոր էր, նախկին գումարման Սենատի էկոնոմիկայի, արդյունաբերության եւ ծառայությունների հանձնաժողովի նախագահը: Միաժամանակ Վարուժան Ոսկանյանը Ռումինիայի Հայոց միության հիմնադիրներից է (1990թ.) եւ նրա անփոփոխ նախագահը, ինչի շնորհիվ վերակազմակերպվում է հարուստ ավանդույթներ ունեցող համայնքային կյանքը: Քաղաքականհասարակական գործունեությանը զուգահեռ, Վարուժան Ոսկանյանը ճանաչված ռումինագիր գրող է, Ռումինիայի Գրողների միության առաջին փոխնախագահը: Նրա գրական գործերից են բանաստեղծու-
թյունների երեք հատորները` Կապույտ Շամանը (1994), Թագուհու սպիտակ աչքը (2001), Հազարաթեւ Հիսուսը (2005), ինչպես նաեւ Կոմանդորի արձանը/Statuia comandorului (1994) պատմվածքների ժողովածուն, որի համար արժանացել է Բուխարեստի Գրողների ընկերակցության մրցանակին: Սակայն նրան գրական միջազգային հռչակ բերեց 2009թ. հրատարակած Շշուկների Մատյան վեպը, որը համարվեց Ռումինիայի տարվա լավագույն գրական ստեղծագործությունը, իսկ վեպի իտալերեն եւ իսպաներեն թարգմանությունները լատինական աշխարհում դարձան բեստսելլերներ: Այս տարի վեպը հրատարակվեց նաեւ եբրայերեն` արժանանալով հրեական գրական միջավայրի ամենաբարձր գնահատականներին: Մյուս տարի նախատեսվում են ֆրանսերեն, գերմաներեն, շվեդերեն եւ բուլղարերեն հրատարակությունները: Շշուկների Մատյանը հեղինակային միջամտությամբ թարգմանվեց նաեւ հայերեն, եւ այս տարի լույս տեսավ Երեւանում եւ Բուխարեստում: Վեպի առանցքը հայ ժողովրդի ապրած ողբերգությունն է, կոտորածները եւ տեղահանումները, օտար ափերում հայ գաղթականների մաքառումները: Վեպում իրադարձությունները ներկայացված են ավելի լայն` երկու համաշխարհային պատերազմների միջեւ ընկած շրջանի, այնուհետեւ ստալինյան եւ չաուշեսկյան վարչակարգերի համատեքստում, ինչն ընթերցողի համար ավելի ըմբռնելի է դարձ-
նում հայոց ճակատագիրը: Ռումինահայ համայնքը հպարտ է Վարուժան Ոսկանյանի նշանակումով: „Կարծում ենք այսօր նա Սփյուռքի ամենակարող անհատներից է, մեկը, որ հասել է շատ բարձր դիրքերի եւ ներկայանում է որպես ուղնուծուծով հայ”, ասում է համայնքային ղեկավարներից մեկը: Ըստ նրա, Վարուժանը շարունակում է ավանդույթները, քանի որ այս հին համայնքում ժամանակին նույնպես ռումինահայերը տվել են նախարարներ, խորհրդարանականներ, տնտեսության, գիտության ու մշակույթի կարկառուն գործիչներ, Ռումինական ակադեմիայի տասնյակ անդամներ: Այսօր Խորհրդարանում հայոց պաշտոնական ներկայացուցիչն է մյուս Վարուժանը` Փամբուկչյանը, ով ավանդաբար ղեկավարում է Ազգային փոքրամասնությունների խումբը: Հավատարիմ լինելով իր հայկական արմատներին, լեզ-
վին, մշակույթին եւ հավատին, Վարուժան Ոսկանյանն այնուամենայնիվ հանրային կյանքում ընկալվում է որպես ռումին գործիչ, ռումինական արժեքների կրող եւ շահերի պաշտպան. „հարյուր տոկոսանոց հայ եւ հազար տոկոսանոց ռումինացի”, ինչպես ինքն է սրամըտորեն ձեւակերպում: Ի դեպ, Խորհրդարանում երդմնակալության ժամանակ նա ռումիներենին զուգահեռ հայերեն երդվեց: Հարցին, թե ինչպես է ընկալում Ոսկանյանի նշանակումը կառավարության կազմում, Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանն այն միանգամայն բնական է համարում: „Նայեք, եվրոպական տարածքի վրա շուրջբոլորը տարբեր արմատներով նոր քաղաքական սերունդ է առաջ եկել, եւ Ոսկանյանը դրանցից մեկն է: Կարծում եմ, որ տարբեր ինքնությունները եւ մշակույթները հարստացնում են մարդուն, նրան
ավելի խորատես, շրջահայաց, հանդուրժող եւ պիտանի դարձնում հասարակական ծառայության մեջ”: „Միակ ափսոսանքս, կեսկատակ ասում է դեսպանը, գրող Վարուժան Ոսկանյանն է, ում հետ մեծ բավականությամբ գործակցել եմ Շշուկների Մատյանը հայերենացնելիս. արդյոք նա կարողանալո՞ւ է համատեղել այդ երկու արհեստները”: Իսկ ինչ վերաբերում է հայռումինական հարաբերություններում Ոսկանյանի դերին, դեսպանն ասում է, որ վստահաբար նոր նախարարը կաշկանդված չի լինի իր ծագումով, այլ այն լավագույնս կծառայեցնի միջպետական կապերի զարգացմանը, մասնավորապես տնտեսության ոլորտում, որ կարիք է զգում լրացուցիչ խթանի: „Համենայն դեպս, մենք դա ենք ցանկանում”, ասում է դեսպանը:
12/2012
Թղթակից
5
î³ó¿ Å³Ù³Ý³Ï ³å³ß˳ñ»ÉáÛ ¨ ·áñÍ»ÉáÛ ½µ³ñÇë, áõÕÕ»ëó¿ ¨ ½³é³çÇÏ³Û Ï»³Ýë Ó»ñ ßÝáñÑûù êáõñµ Ðá·õáÛÝ ®
²Ø²ÜàðÆ ä²î¶²Ø
øñÇëïáë³õ³Ý¹ ѳõ³ïùáí áõ ´»Ãѻտٻ³Ý ³Ù»Ý³ç»ñÙ ëÇñáí Ï'áÕçáõÝ»Ýù ѳٳÛÝ Ñ³õ³ï³ó»³É ѳÛáñ¹ÇÝ»ñÁ èáõٳݳѳÛáó »ÙÇ, ÷³éù »õ ·áÑáõÃÇõÝ ÏÁ í»ñ³é³ù»Ýù ³é ²ëïáõ³Í Çñ ³Ýë³ÑÙ³Ý ßÝáñÑÝ»ñáõ, ³é³ï áÕáñÙáõû³Ý »õ Ùßï³Ñáë ëÇñáÛÝ Ñ³Ù³ñ, áñ Ù»½ ³å³Ñáí áõ Ë³Õ³Õ ³é³çÝáñ¹»ó 2012 ï³ñáõ³Ý ³ÙµáÕç ï»õáÕáõû³Ý: îÇ»½»ñ³ëï»ÕÍ Ù»ñ î¿ñ ÚÇëáõë øñÇëïáë ³Ý·³Ù ÙÁ »õë í»ñ³Ýáñá·»ó ïÇ»½»ñùÇ ÉÇÝ»ÉáõÃÇõÝÁ Çñ ѳõ³ï³ó»³ÉÝ»ñáõÝ Ñ³Ù³ñ »õ Ù»½ Çñ ³Ù»Ý³½ûñ êáõñµ ²çÇÝ Ñáí³ÝÇÇÝ ï³Ï å³Ñ»Éáí ³éÇà ÁÝͳۻó ϳݷݻÉáõ 2013 ï³ñáõ³Ý ë»ÙÇÝ »õ ٻͳ·áÛÝ ÛáÛë»ñáí áõ ï»ëÇÉùÝ»ñáí ·ûï»åݹáõ³Íª ¹ÇÙ³õáñ»Éáõ Ù»ñ µáÉáñÇÝ ¹ÇÙ³ó µ³óáõáÕ Üàð î²ðÆÜ : ²Ù³ÝáñÇ ³ñï³ùÇÝ ÏáÕÙÇÝ ¹»é Ù³ÝÏáõÃ»Ý¿Ý Ù»Ýù µáÉáñë ³É ù³ç³Í³Ýûà »Ýù: ²Ûëûñ ²Ù³ÝáñÝ ³Ýϳñ»ÉÇ ¿ å³ïÏ»ñ³óÝ»É ³é³Ýó ½³ñ¹³ñáõ³Í »Õ»õÝÇÇ, γճݹ å³åÇ áõ Ýáõ¿ñÝ»ñáõ ¨ ѳٳï³ñ³Í ÉáÛë»ñáõ ¿ý»ÏïÝ»ñáõ: ê³Ï³ÛÝ ùñÇëïáÝ»³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ³Ûë µáÉáñÁ ëáëÏ ÝÇõÃ³Ï³Ý »õ ýǽÇù³Ï³Ý ³ñï³Û³ÛïáõÃÇõÝÝ»ñÝ »Ý áñ Ù»½Ç ³ß˳ñÑÇÏ áõñ³ËáõÃÇõÝ ÏÁ å³ï׳é»Ý, ë³Ï³ÛÝ Ñá·»õáñ Ù»ñ ³ß˳ñÑÁ øñÇëïáëÇ Ï»³Ýùáí Ï'³åñÇ áõ Ï'»ñç³ÝϳݳÛ: îûÝ³Ï³Ý »Õ¨ÝÇÝ Î»Ý³ó ̳éÇ Ýß³Ý ¿ ¨ Ï'³Õ»ñëáõÇ Ù»ñ î¿ñ ÚÇëáõë øñÇëïáëÇ Ë³ãÇÝ :
6
12/2012
γճݹ å³åÇ Ý³Ë³å³ïÏ»ñÁ êµ. ÜÇÏáÕ³Ûáë ѳÛñ³å»ïÝ ¿, áñ Ù»ñÓ³õáñÇÝ ëÇñ»Éáõ ß³Ñ»Ï³Ý ûñÇÝ³Ï ¿: ÈáÛë»ñÁ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÁ ÏÁ ËáñÑñ¹³Ýß»Ý: ²Ù³ÝáñÇÝ ÏÁ ßÝáñѳõáñ»Ýù ½Çñ³ñ ¨ µ³ñ»Ù³ÕóÝùÝ»ñ ÏÁ ÛÕ»Ýù: ²Ûë ·»Õ»óÇÏ ëáíáñáõÃÇõÝÁ ÏÁ ÑÇÙݳõáñáõÇ ³Ýáí, áñ îÇñáçª ÚÇëáõë øñÇëïáëáí Ù¿Ï ï³ñÇ ¨ë Ï»³Ýù áõÝ»ó³Ýù »õ ²Ýáñ ßÝáñÑÝ»ñáí ³éÝáõ³½Ý Ù¿ÏÝ ³É Ï'³ÏÝϳɻÝù: øñÇëïáÝ»³ÛÇ Ñ³Ù³ñ Ï»³ÝùÝ ²ëïáõÍáÛ ÏáÕÙ¿ ßÝáñÑáõ³Í ٻͳ·áÛÝ å³ñ·¨ ¿, áñÝ Ï'³ñ¹³ñ³óáõÇ Ç ÷³éë ²ñ³ñãÇ Ï³ï³ñáõáÕ ·áñÍáÕáõÃÇõÝÝ»ñáí, ÇëÏ ³Ûë ³éáõÙáí, ³Ù»Ý³å³ñ½ áõÕÇÝ Ù»ñÓ³õáñÇ Ýϳïٳٵ ë¿ñÝ ¿: ²ÛëåÇëáí, øñÇëïáÝ»³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ï³ñ»ÙáõïÝ áõ ²Ù³ÝáñÁ Ñá·¨áñ ѳßáõ»ïáõû³Ý ³éÇà ¿` ùÝÝ»Éáõ ѳٳñ Çñ ³Ýó³Í ׳ݳå³ñÑÁ ¨ ³ñӳݳ·ñ»Éáõ Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÝ áõ Ó³ËáÕáõÙÝ»ñáõ å³ï׳éÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ µáÉáñ å³ñ³·³Ý»ñáõÝ ³É ùñÇëïáÝ»³Û ѳõ³ï³ó»³ÉÁ ³é ²ëïáõ³Í Çñ ³ÝÏ»ÕÍ ·áÑáõݳÏáõÃÇõÝÁ å¿ïù ¿ ³ñï³Û³Ûï¿: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÝ ³Ýѳïáí ã¿ ë³Ñٳݳ÷³Ïáõ³Í , ³ÛÉ ÏÁ ï³ñ³ÍáõÇ Ñ³Ù³ÛÝùÇ íñ³Û »õë: èáõÙ³ÝÇáÛ Ð³Ûáó Ù»ñ îÇñ³Ëݳ٠»ÙÝ Çõñ ѳõ³ï³õáñ ѳÛáñ¹ÇÝ»ñáí г۳ëï³Ý»³Ûó ²é³ù»É³Ï³Ý سÛñ ºÏ»Õ»óõáÛ ³Ýù³Ïï»ÉÇ Ù¿Ï Ù³ëÝÇÏÝ ¿ áõ ³ß˳ñѳë÷Çõé гÛáõû³Ý` ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ Ù¿Ï Ñ³ïáõ³ÍÁ:
‚.aryunagyutoyun =` 8ƒ
êáõñµ ÌÝݹ»³Ý ù³ñá½ 2013Ã.
§îºêÆÜ ²âø ÆØ ¼öðÎàôÂÆôÜ øঠ§ÆØ ²âøºðê îºê²Ü øàô öðÎàôÂÆôÜÀ¦ (êÕÙ.´, 13)
êÇñ»ÉÇ Ñ³õ³ï³ó»³ÉÝ»ñ, ²Ûë ûñ»ñáõÝ, »ñµ ѳٳÛÝ ùñÇëïáÝ»³Û ³ß˳ñÑÁ ³Ù³Ýáñ»³Û ¨ êáõñµ ÌÝݹ»³Ý ïûݳϳï³ñáõû³Ýó Ù¿ç ¿, Ù»ñ Ù³Ûñ»ÝÇ Ð³Û³ëï³Ý»³Ûó ²é³ù»É³Ï³Ý êáõñµ ºÏ»Õ»óÇÝ ¨ë ³ÝÙ³ëÝ ã¿ ³Ûë ÑdzݳÉÇ ïûݳËÁÙµáõÃÇõÝÝ»ñ¿Ý: Ð³Û ÅáÕáõíáõñ¹Ý Ç Ð³Û³ëï³Ý, Û²ñó³Ë ¨ Ç ë÷Çõéë ³ß˳ñÑÇÝ ³Ûëûñ ÏÁ Ýß¿ Ù³ñ¹³ó»³É öñÏÇãÇÝ` سÝáõÏ ÚÇëáõëÇÝ ÌÝݹ»³Ý ¨ ÙÏñïáõû³Ý ïûÝÁ: îûÝ, ½áñë ѳٳӳÛÝ Ù»ñ »Ï»Õ»óõáÛ ûñ³óáÛóÇÝ ÏÁ ÏáãáõÇ Ý³¨ ²ëïáõ³Í³Û³ÛïÝáõÃÇõÝ: ÚÇñ³õÇ, Ñ³Û »Ï»Õ»óõáÛ ëáõñµ ѳÛñ»ñÁ, áñù³Ý ×ßÙ³ñÇï ¨ ·Çï³ÏÇó Ï»ñåáí ϳñ»ó³Í »Ý ÁÝϳɻÉ, Ù»½Ç ѳٳñ ³Ûë ß³ï ëå³ëáõ»ÉÇù ïûÝÁ, áñÁ Çõñ³ù³ÝãÇõñë ³Ù¿Ý ï³ñÇ Ù»Í Ûáõ½áõÙáí ÏÁ ëå³ë¿, ù³Ý½Ç Ýáñ ï³ñáõ³Û ¨ ëáõñµ ÍÝݹ»³Ý ³Ûë ûñ»ñáõÝ, Ù³ñ¹ÇÏ ÏÁ ó³ÝÏ³Ý ³é³õ»É µ³ñdzݳÉ, ³é³õ»É Ù³ùñáõÇÉ, ³é³õ»É Ååï³É ¨ áõñ³Ë³Ý³É, ÷áñÓ»Éáí ÙáéÝ³É ³Ù¿Ý ï»ë³Ï ¹Åáõ³ñáõÃÇõÝ, ³Ù¿Ý ï»ë³Ï ËݹÇñ ¨ ÙÇÙ»³Ýó ѳßïáõû³Ý Ó»éù Ù»ÏÝ»Éáí, Çñ»Ýó ëÇñïÝ áõ Ñá·ÇÝ ÏÁ µ³Ý³Ý سÝáõÏ ÚÇëáõëÇÝ Áݹ ³é³ç: ²Ñ³, ÿ ÇÝãáõ êáõñµ ÌÝÁݹ»³Ý Ù»ñ ù³ñá½ÇÝ µÝ³µ³ÝÝ ÁÝïñ»óÇÝù Û³ïϳå¿ë Ýß»³É ïáÕ»ñÁ, ÿ ³ãù»ñë ï»ë³Ý øáõ ÷ñÏáõÃÇõÝÁ, ù³Ý½Ç Ù»ñ îÇñáç ÚÇëáõëÇ øñÇëïáëÇ ÉáÛë Û³ÛïÝáõû³Ùµ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÁ ³Ï³Ý³ï»ë »Õ³õ î¿ñáõÝ³Ï³Ý Û³õÇï»Ý³Ï³Ý ¨ ëñµ³ßáÕ ÷³éùÇÝ: ²ëïáõ³Í Ù»½Ç Çñ ²ÝÓÁ ׳Ýãóáõó, µ³ó³Û³Ûï»ó, áñå¿ë½Ç
ï»ëÝ»Éáí ²Ýáñ ö³éùÁ É»óáõÇÝù Üáñ öñÏáõû³Ý ²õ»ïÇëáí: ÆÝãù³Ý ·»Õ»óÇÏ ¨ ÇÙ³ëï³õáñ Ï»ñåáí ¿, áñ ëáõñµ ÌÝݹ»³Ý ËáñÑáõñ¹Á` ²ëïáõ³Í³Û³ÛïÝáõÃÇõÝÁ ÏÁ Ý»ñϳۻ³óÝ¿ Ù»½Ç ³Õûóë³ó í³ñ¹³å»ïÁ, Áë»Éáí. §àñ í³ëÝ Ù»ñ Ç ã³÷³õáñáõÃÇõÝ »ÏÇñ` ³Ýã³÷¹ ²ëïáõ³Í¦, §àí ³Ýã³÷»ÉÇ ²ëïáõ³Í, ¸áõÝ Ù³ñ¹³ó³ñ, ã³÷Ç Ù¿ç Ùï³ñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÇÝ ÷ñÏáõû³ÝÝ Ç ËݹÇñ¦: ÆÝãåÇëÇ ÑdzݳÉÇ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÇõÝ: ºñÏݳÛÇÝ î¿ñÁ Çñ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÁ ÷ñÏ»Éáõ §Ö³Ý³å³ñÑÇݦ Æñ ÇëÏ ØdzÍÇÝ àñ¹ÇÝ ÏÁ å³ñ·¨¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ã³÷³õáñáõû³Ý Ù¿ç ÙïÝ»Éáõ, áñáõÝ ÙÇçáó³õ ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÇõÝÁ åÇïÇ ³åñ¿ñ ²Ýáñ ö³é³õáñ»³É Ý»ñϳÛáõÃÇõÝÁ, áñáí ¨ åÇïÇ ëï³Ý³ñ ÷ñÏáõû³Ý ³ñųݳݳÉáõ Ñݳñ³õáñáõÃÇõÝÁ: ²ÝϳëϳÍ, áã áù ÏñÝ³Û ²ëïáõ³Í³å³ñ·¨ ÷ñÏáõû³ÝÝ ³ñųݳݳÉ, ³é³Ýó ÁÙµéÝ»Éáõ, áñ ÷ñϳ·áñÍáõÃÇõÝÝ áõÝÇ ÙdzÛÝ Ù¿Ï ×³Ý³å³ñÑ, ³ÛÝ ¿ ³Ý¹³¹³ñ ÷³é³õáñáõÙÁ ´³ñÓñ»³ÉÇÝ ¨ ³Ý¹³¹³ñ ÙdzõáñáõÙÁ ²Ýáñ Ñ»ï. §ºë Ðûñë Ù¿ç »Ù ¨ ¹áõù ÇÙ Ù¿çë¦ Ï’Áë¿ Ù»ñ î¿ñÁ` øñÇëïáë: àõëïÇ, Ù³ñ¹áõÝ ÷ñÏáõÃÇõÝÁ ÏÁ å³ÛٳݳõáñáõÇ ²ëïáõÍáÛ ö³éùÇÝ Û³ñ³ï¨áõû³Ùµ Ù»ñ Ï»³Ýù¿Ý Ý»ñë, áñáíÑ»ï¨ ºñÏݳÛÇÝ ö³éùÇÝ µ³ó³Ï³ÛáõÃÇõÝ ÏÁ Ý߳ݳϿ ã³ñÇÝ Çß˳ÝáõÃÇõÝÁ, Ïáñáõëï, ѳٳï³ñ³Í ³Ûɳë»ñáõ³ÍáõÃÇõÝ ¨ í»ñç³å¿ë` Ù³Ñ: ²ÛÝ ÇÝã, ùñÇëïáÝ»³ÛÇÝ Ï»³ÝùÁ ÏÁ ÷³é³õáñáõÇ øñÇëïáëÇ öñϳñ³ñ Ý»ñϳÛáõû³Ùµ: ‚.aryunagyutoyun =` 8ƒ
12/2012
7
‚.aryunagyutoyun 6 =`enƒ
²ÝóÝáÕ ï³ñÇݪ 2012-Á èáõٳݳѳÛáõû³Ý ѳٳñ Û³ïϳÝßáõ»ó³õ ³ÛÝ µ³Ýáí, áñ áÕç гÛáõû³Ý Ñ»ï Ù»Í ßáõùáí ïûÝ»óÇÝù Ð³Û Ï»³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ßñç³¹³ñÓ³ÛÇÝ ïå³·ñáõû³Ý 500-³Ù»³Û Ûᵻɻ³ÝÁ ¨ г×ϳï³ñÇ ì³ÝùÇ êáõñµ ²ëïáõ³Í³ÍÇÝ ºÏ»Õ»óõáÛ 500-³Ù»³Û ï³ñ»¹³ñÓÁ, áñÝ Çñ Ý»ñϳÛáõû³Ùµ å³ïáõ»ó Ü.ê.ú.î.î. ¶³ñ»·ÇÝ ´. ì»Ñ³÷³é гÛñ³å»ïÁ, ÇëÏ å»ñ×áõû³Ùµ ³Ýݳ˳¹¿å ³Ûë ïûݳϳï³ñáõÃÇõÝÝ ³Ù¿Ýáõñ Ù»Í ³ñÓ³·³Ý· áõÝ»ó³õ: г×ϳï³ñÇ ì³ÝùÇ êáõñµ ²ëïáõ³Í³ÍÇÝ ºÏ»Õ»óõáÛ Ûᵻɻ³Ý³Ï³Ý ïûݳËÙµáõÃÇõÝÁ ɳõ³·áÛÝë ÷³ëï»ó èáõٳݳѳÛáõû³Ý ïáÏáõÝ »ñÇï³ë³ñ¹³Ï³Ý Ý»ñáõÅÝ: ²Ûë ³ÝÝÏáõÝ Ýáñ ë»ñáõݹÁ Çñ áõë»ñáõÝ Ï'³éÝ¿ Ù»ñ µ³ñ»ÙÇï ݳËÝ»³ó ºÏ»Õ»ó³ë¿ñ áõ ²½·³Ýáõ¿ñ ·áñÍáõÝ¿áõÃÇõÝÁ »õ Ù³ï³Õ ë»ñáõݹÁ Çñ ³ÙµáÕç³Ýáõ¿ñ ͳé³ÛáõÃÇõÝÁ åÇïÇ µ»ñ¿ Ï»ñï»Éáõ ÷³ÛÉáõÝ ³å³·³Û ÙÁ èáõÙ³Ý³Ñ³Û Ï»³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ: Ø»ñ ë³Ï³õ³ÃÇõ, µ³Ûó áã »ñµ»ù ³Ý½ûñ áõ ïϳñ, ·³ÕáõÃÇ í³Õáõ³Ý ûñÁ èáõÙ³Ý³Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÇõÝÝ ¿, áõëïÇ Ù»ñ ³ÝÙÇç³Ï³Ý å³ñï³õáñáõÃÇõÝÁ å¿ïù ¿ ¹³ñÓÝ»Ýù ³Û¹ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÇõÝÁ ËݳÙùÇ áõ Ñá·³ï³ñáõû³Ùµ ¹³ëïdzñ³Ï»Éáõ ²½·³ÛÇÝ áõ ºÏ»Õ»ó³ë¿ñ á·Çáí áñáíÑ»ï»õ ³ÝáÝù »õ Ù»Ýù å³ï³ëË³Ý å¿ïù ¿ ï³Ýù ²ëïáõÍáÛ »õ гÛáó ä³ïÙáõû³ÝÁ: ²ëïáõÍáÛ ¨ Ù»ñ ËÕ×Ç ³é³ç å³ï³ë˳ݳïáõáõÃÇõÝ ÏÁ Ïñ»Ýù ²ëïáõ³Í³Ñ³×áÛ ë»ñáõݹ ݳ˳å³ïñ³ëï»Éáõ, áñå»ë½Ç §Æñ ѽûñ Ò»éùÇ ï³Ï ËáݳñÑ»Éáí ¨ ųٳݳÏÇÝ Æñ ßÝáñÑáí µ³ñÓñ³Ý³Éáí¦ ¥² ä»ï. º- 6¤ ³Û¹ ë»ñáõÝ¹Ý ³ñųÝÇ ½³õ³ÏÁ ÁÉÉ³Û Ù»ñ سÛñ ºÏ»Õ»óõáÛ áõ èáõٳݳѳÛáõû³Ý Û³õ»ñųϳÝáõû³ÝÁ: ºñÏݳïáõñ ÖßÙ³ñïáõÃÇõÝÝ»ñáí áõ ²½·³ÛÇÝ ³Ý³Ýó ²ñÅ¿ùÝ»ñáí ³é³çÝáñ¹áõáÕ »ñÇï³ë³ñ¹Ý ¿, áñ åÇïÇ å³ÝͳóÝáÕ ÝáõÇñ»³ÉÁ ¹³éÝ³Û Ù»ñ êáõñµ гõ³ïùÇ áõ гÛáõû³Ý à·ÇÝ: Üáñ î³ñáõ³Û »õ êáõñµ ÌÝݹ»³Ý Ññ³ß³·áñÍ ÊáñÑáõñ¹Á Ññ³õ¿ñ ÙÁÝ ¿ áõÕÕáõ³Í ѳٳÛÝ ï³é³å³ÝùÇ ßÕóݻñáõÝ Ù¿ç ã³ñã³ñáõáÕ ³ß˳ñÑÇÝ áõ Ù³ñ¹Ïáõû³ÝÁ áñù³Ý ϳñÇù áõÝÇ ³ëïáõ³Í³ÛÇÝ Ý»ñϳÛáõû³Ý áñ Ñá·»õáñ Ù»Í óÝÍáõÃÇõÝ ÏÁ å³ï×³é¿ »õ Û³ïϳå¿ë Ù»ñ ó»Õ³ëå³Ý ë³Ï³ÛÝ Û³ñáõÃÇõÝ ³éÝáÕ Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹ÇÝ, í»ñ³Ýáñá·»Éáõ ѳٳñ Ù»ñ ݳËÝ»³ó ѳõ³ïùÁ, ³å³·³Û³ï»ëÇÉ ÛáÛëÁ áõ ùñÇëïáë³õ³Ý¹ ë¿ñÁ Ýϳïٳٵ Ù»ñ ÝÙ³ÝÇݪ سñ¹áõÝ »õ ïÇ»½»ñ³ëï»ÕÍ ³ß˳ñÑÇÝ: سñ¹³ë¿ñÝ ²ëïáõ³Í ³Ûë Üáñ î³ñáõ³Û Ù¿ç, Ù»½ û·Ý³Ï³Ý ÁÉÉ³Û áõ ³ñ¹Çõݳõáñ¿ Ù»ñ ѳٻëï ç³Ýù»ñÝ Ç å³ÛͳéáõÃÇõÝ Ø³Ûñ ²Ãáé êáõñµ ¾çÙdzÍÝÇ ¨ Ç µ³ñûñáõÃÇõÝ Ù»ñ µ³ÕÓ³ÉÇ Ð³Ûñ»Ý»³ó Ç Ð³Û³ëï³Ý, Ç èáõÙ³Ýdz »õ Û²ñó³Ë ²ß˳ñѳó: ²Ù¿Ý: ÞÝáñѳõáñ Üáñ î³ñÇ »õ êáõñµ ÌÝáõݹ: î. î³Ã¨õ ºåë. Ú³ÏáµÛ³Ý
8
12/2012
‚.aryunagyutoyun 7 =`enƒ
êÇñ»ÉÇ Ñ³õ³ï³ó»³ÉÝ»ñ, î»ë»’ù ³Ûëûñ ³ß˳ñÑÇë µáÉáñ ³ÝÏÇõÝÝ»ñáõÝ ÇÝãåÇëÇ ³Ûɳë¿ñáõ³Íáõû³Ý ³ëïÇ׳Ý, ÇÝãåÇëÇ µ³ñáÛ³½ñÏáõÃÇõÝ, ÇÝãåÇëÇ ³Ýµ³ñáÛ »ñ¨áÛÃÝ»ñ, áñáÝù Ïáõ ·³Ý ÙÇÙdzÛÝ Ñ»é³óÝ»Éáõ Ù»½Ç ³ÛÝ ö³éù¿Ý, ½áñë ½Ù»½ Ï»³Ýù ÏÁ å³ñ·¨¿: â³ñÁ ¨ ³Ýáñ ·áñͳÏÇóÝ»ñÝ ³Ûëûñ ³é³õ»É ù³Ý »ñµ»ù, Ù»Í ç³Ýù»ñ ÏÁ ó÷»Ý Ñ»é³óÝ»Éáõ Ù»½Ç, Ïáñëï»³Ý Ù³ïÝ»Éáõ áÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÇõÝÁ: ²Ûëï»Õ ¿, áñ Ù»Ýù å³ñïÇÝù ³ñÃáõÝ ÙݳÉ, ³Ùáõñ ÙݳÉ, ³Ý³ÛɳÛÉ ÙݳÉ, áñå¿ë½Ç Û³ÝϳñÍ ãÇÛݳÝù ã³ñÇÝ Ë³µ¿áõû³Ýó ÍáõÕ³ÏÁ, Ù³ëݳõáñ³å¿ë, Ù»Ýù å³ñï³õáñ »Ýù Ù»ñ ½³õ³ÏÝ»ñÝ áõ »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ñ»éáõ å³Ñ»É ÝÙ³Ý ³Ýµ³ñáÛ ¨ ²ëïáõ³Í³Ù»ñÅ »ñ¨áÛÃÝ»ñ¿: ä³ñï³õáñ »Ýù áõßÇáõßáí Ñ»ï¨ÇÉ Ù»ñ ½³õ³Ï³ó ¹³ëïdzñ³Ïáõû³Ý ·áñÍÇÝ, ³ÝáÝó Ùßï³å¿ë ÙûïÇÏ å³Ñ»Éáí Ù»ñ ѳÛñ»ñáõÝ ³õ³Ý¹áõû³Ýó ¨ Ñ³õ³ïùÇÝ, áñáÝó ׳ݳå³ñÑÁ ³ÝϳëÏ³Í Ð³Û³ëï³Ý»³Ûó Ù»ñ Ù³Ûñ»ÝÇ »Ï»Õ»óÇÝ ¿, áñÝ ³ñ¹»Ý »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ ß³ñáõÝ³Ï ÏÁ å³Ñ¿ Ù»ñ ÅáÕáíáõñ¹Á øñÇëïáëÇ Ï»Ý¹³Ý³ñ³ñ ö³éùÇÝ Ù¿ç, ù³ç ·ÇïݳÉáí, áñ ѳÛáõÝ ·áÛ³ï¨áõÙÁ ³é³Ýó øñÇëïáëÇ ÉáÛë ѳõ³ïùÇÝ ³ÝÑݳñ ¿, íÏ³Ý Ù»ñ ÅáÕáíáõñ¹ÇÝ ¹³ñ³õáñ Û³ÕÃ³Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑÁ, áñáõÝ Ù»Í³·áÛÝ Ã³·Ý áõ åë³ÏÝ ¿ ùñÇëïáÝ¿³Ï³Ý Ù»ñ ëáõñµ ¨ ÝáõÇñ³Ï³Ý ѳõ³ïùÁ: ìëï³Ñ »Õ»ù, áñ Ù»ñ µáÉáñ Û³ÕóݳÏÝ»ñÝ áõ Ýáõ³×áõÙÝ»ñÁ, Ù»ñ µáÉáñ Û³çáÕáõÃÇõÝÝ»ñÝ áõ Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÁ ³ñ¹ÇõÝù »Ý ³ÛÝ Ù»Í Ñ³õ³ïùÇÝ ¨ ³Ýë³Ï³ñÏ íëï³Ñáõû³Ý, ½áñë áõÝÇ Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á Çñ îÇñáç ѳݹ»å. §Æ ù»½, î¿ñ, Ûáõë³ó³Û, ÙÇ ³Ù³ã»óÇó Û³õÇﻳݦ: êÇñ»ÉÇ Ñ³õ³ï³õáñ ½³õ³ÏÝ»ñ, àõëïÇ êáõñµ ÌÝݹ»³Ý ³Ûë ³é³õûïáõÝ, ³Ûë ÝáõÇñ³Ï³Ý å³ÑáõÝ Ù»Ýù Ù»ñ ³ÕûÃùÁ ÏÁ µ³ñÓñ³óÝ»Ýù ³é öñÏÇãÁ Ù»ñ سÝáõÏ, ³Ûɨ ÍáõÝÏÇ ·³Éáí ²Ýáñ Ù³ùñ³Ù³ùáõñ ˳ÝÓ³ñáõñÇÝ ³éç¨ ÏÁ ѳÛó»Ýù, áñ Ù»ñ ÅáÕáíáõñ¹Á Û³ñûñ¿Ý å³Ñ¿ Çñ Û³õÇï»Ý³Ï³Ý ÷³éùÇÝ Ù¿ç, ³Ûɨ å³ñ·¨¿ Ù»ñ ѳÛñ»ÝÇùÇÝ ºñÏݳÛÇÝ ³ÝÛ³Õà ˳ճÕáõÃÇõÝ, ³Ý˳÷³Ý Û³é³çÁÝóóáõÃÇõÝ ¨ ³Ý³ÛɳÛÉ Ñ³õ³ïù: ÂáÕ êáõñµ ÌÝݹ»³Ý ²õ»ïÇëÁ ³Ùñ³·ñáõÇ Ù»ñ Ñá·ÇÝ»ñ¿Ý Ý»ñë, áñå¿ë ·ñ³õ³Ï³Ý Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Ç Û³ñ³ÙݳÛáõû³Ý ¨ µáÉáñ ³½ÝÇõ ¨ ÝáõÇñ³Ï³Ý ÇÕÓ»ñáõ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý: ÂáÕ ºñÏݳÛÇÝ î¿ñÁ ³é³ï µ³ñÇùÝ»ñáí ¨ Û³çáÕáõÃÇõÝÝ»ñáí åë³Ï¿ µáÉáñÇë ÛáÛë»ñÝ áõ ëå³ëáõÙÝ»ñÁ, ½ûñ³óÝ»Éáí ¨ ³Ùñ³óÝ»Éáí Ù»ñ سÛñ гÛñ»ÝÇùÁ г۳ëï³Ý, ³Ýë³ë³Ý å³Ñ»Éáí ѳÛáó Ñá·¨áñ ÍÝݹ³í³Ûñ سÛñ ²Ãáé êáõñµ ¾çÙdzÍÇÝÁ, ³Ûɨ Ë³Õ³Õ ¨ ³å³Ñáí å³Ñ¿ éáõÙÇÝ »ñÏÇñÝ áõ ÅáÕáíáõñ¹Á: ÞÝáñѳõáñ Üáñ î³ñÇ ¨ êáõñµ ÌÝáõݹ øñÇëïáë Ìݳõ ¨ Û³ÛïÝ»ó³õ Ò»½Ç Ù»½Ç Ù»Í ²õ»ïÇë úñÑÝ»³É Û³ÛïÝáõÃÇõÝÝ øñÇëïáëÇ î. î³Ã»õ ºåë. Ú³Ïáµ»³Ý èáõÙ³ÝÇáÛ Ð³Ûáó »ÙÇ ²é³çÝáñ¹
Կյանքից հեռացել է ռումինահայ նկարիչ Միկլոշ Յակոբովիչը
ԵՐԵՎԱՆ, 18 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Ռումինիայի Օրադեա քաղաքում դեկտեմբերի 17-ին կյանքից հեռացել է ռումինահայ նշանավոր նկարիչ Միկլոշ Յակոբովիչը: Այս մասին հայտնում է «Արմենպրես»-ի Ռումինիայի թղթակիցը: Նկարիչը ծնվել է 1936թ. օգոստոսի 9-ին Կլուժ-Նապոկա քաղաքում: Տրանսիլվանիայի հին հայերի շառավիղներից էր: Ավարտել է ԹըրգուՄուրեշի, այնուհետեւ Կլուժի Գեղարվեստի դպրոցները: Առաջին անհատական ցուցահանդեսը բացել է 1965թ.: Բազմիցս ցուցադրվել է Ռումինիայում եւ Հունգարիայում, ինչպես նաեւ Գերմանիայում, Իտալիայում, Հոլանդիայում, Լեհաստանում, Սլովակիայում, Շվեյցարիայում եւ Չինաստանում: Յակոբովիչի ինքնության եւ ստեղծագործությունների մեջ նշանակալի տեղ էր զբաղեցնում հայկական արմատները եւ թեմաները: Նա հատիկ առ հատիկ հավաքում էր Տրանսիլվանիայում առկա հայկական հիշատակները, վերականգնում Գեռլայի/Արմենոպոլիս եւ Դումբրըվենի հայ կաթոլիկ եկեղեցիներում պահպանվող բազմաթիվ արժեքավոր սրբապատկերներ: 1990-ական թվականներին Յակոբովիչն այցելել է Հայաստան, եղել նաեւ Ղարաբաղում, որի խրոխտ բնակիչներն ու լեռնային պատկերները խոր տպավորություն են թողել նրա վրա: Վերջին տարիներին Յակոբովիչը փափագում էր ցուցադրվել Հայաստանում եւ ՀՀ մշակույթի նախարարության հետ պայմանավորվածություն
էր ձեռք բերվել այս տարի հոկտեմբերին նրա անհատական ցուցահանդեսը բացել Երեւանի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, սակայն վրա հասած ծանր հիվանդության պատճառով այն հետաձգվել էր: Հայաստանի անկախության 20-ամյակի կապակցությամբ Միկլոշ Յակոբովիչը պարգեվատրվել էր ՀՀ սփյուռքի նախարարության «Արշիլ Գորկի» մեդալով:
12/2012
9
Արամ Ֆրենկյանի «Հոմերոսյան աշխարհ» գիրքին շնորհանդեսը Հայ Մշակույթի Կեդրոնը Չորեքշաբթի, 10 հոկտեմբերին Արմենեասքը փողոցի թիվ 13 Հայ Մշակույթի Կեդրոնը շնորհանդեսը կատարվեցավ Արամ Ֆրենկյանին «Հոմերոսյան աշխարհ» գիրքին լույս տեսած Հերալտ հրատարակչության կողմե “Cogito” հավաքածոյի շրջանակին մեջ: Հանդիպումը կազմակերպված էր Հերալտ հրատարակչության և Ռումանիո Հայոց Միության կողմե: Այս հիանալի երեկոն վարեց գրող Պետրոս Խորասանճյան: Երեկոյին խոսք առին նաև հրավիրյալներ՝ համալսարանի պատմության ֆաքուլթետի տոքթոր, փրոֆեսոր Անտրեյ Փիփփիտի, հարավ-արևելյան Եվրոպայի ուսումնասիրություններու ինսթիտուտի տնօրեն Նիքոլաե-Շերպան Թանաշոքա, գրականության ֆաքուլթետի տեքան Լիվիու Ֆրանկա, Գրողներու Միության փոխնախագահ, ՌՀՄ նախագահ Վարուժան Ոսկանյան, Հերալտ հրատարակչության տնօրեն Աուրելիան Սքրիմա: Կարդացվեցավ նույնպես ակադեմիկոս, փրոֆեսոր Մարքուսի կողմե տեքստ մը, ինչպես նաև փրոֆեսոր Ֆրենկյանի վերաբերյալ Հ- Ճ. Սիրունիի կողմե հրատարակված նյութե հատված մը՝ տպագրված «Էջմիածին» հանդեսի մեջ 1965 թ.-ին (տեքստը ղրկված Նյու-Յորքեն սիրալիրությամբ Էդվարդ Ժամկոչյանի):
Հ. Ճ. Սիրունի
Պրոֆ.-Դոկտոր Արամ Մ. Ֆրենկյան (1898 – 1964)
Արամ Ֆրենկյանն ալ կորսնցուցինք, մեկը ևս մեր մտքի մարդոց արժեքավոր այն խումբեն, որ իր աչքերը բացավ ռումեն երկնքի տակ, և իր բովանդակ կյանքը ի սպաս դրավ զինք հյուրընկալող հողին: Ան ծնած էր 1898-ին Կոնստանցայի մեջ, իսկ իր ծնողները կեսարացի էին: Չտրվեցավ իրեն հայեցի լուրջ կրթություն մը ստանալ այն օրվան պայմաններուն տակ, ու հետագային ալ օտար միջավայրի մեջ էր, որ հասակ նետեց – ճակատագիր, որ օտար հողերու վրա նետված հայ սերմերին շատերունն եղավ: Արամ Ֆրենկյան իր նախնական ուսումը ստացավ Կոնստանցայի գերմանական դպրոցը, ու զայն շարունակեց ապա Բուքրեշ, Լիչեուլ Լազարի մեջ: Անկե անցավ Չերնեուց, գրականության և փիլիսոփայության ֆակուլտեն, զոր ավարտեց 1926-ին: Իր բարձրագույն կրթությունը ան հետո շարունակեց Փարիզ, Սորբոնի մեջ, 1926-1929 տարիներուն, հետևելով Ecole des hautes études-ի և Ecole normale supérieure-ի դասընթացքներուն, ուր իբր պրոֆեսոր ունեցած էր օրվան մեծագույն հեղինակությունները, որպիսիներն էին Լեոն Ռոբին, Էմիլ Բրեհիե, Էմիլ Բուրգե, Մասոն Ուրսել, Ալֆրեդ Ֆուշե և Լուի Ֆինո: Հետևած էր փիլիփոսայության, ի մասնավորաբար հելլենականի: Ռումանիա վերադարձեն ետք էր, որ 1931-ին,
ստացավ փիլիսոփայության դոկտորի տիտղոս և նվիրվեցավ մանկավարժական ու գիտական գործունեության, իսկ 1937-ին արդեն առընթերական (ասիստենտ) էր Չերնեուցի համալասարանին գրականության և փիլիսոփայության ֆակուլտեին մեջ՝ հույն լեզվի և գրականության ամբիոնին առընթեր: Նույն պաշտոնով Բուքրեշ փոխադրված 1940ին, հինգ տարի հետո, 1945-ին, վերջնականապես կոնֆերանսիե կանվանվեր հույն լեզվի և գրականության, ինչպես և հելլենական փիլիսոփայության և գիտությանց՝ Բուքրեշի գրականության և փիլիսոփայության ֆակուլտեին մեջ, ավելի հետո ստանալու համար պրոֆեսորի կոչւմ: Պրոֆ. Արամ ֆրենկյան տեղյակ էր եվրոպական բազմաթիվ լեզուներու: Ան հավասարապես կգրեր ռումաներեն, ֆրանսերեն և գերմաներեն. ծանոթ էր նաև անգլերենի և իտալերենի ու կխոսեր հայերեն և թուրքերեն ալ: Բայց հունարենն էր իր նախասիրածը բոլոր այդ լեզուներեն, ինչպես որ հելլենական ուսումները պիտի կազմեին իր գիտական մտահոգությանց դաշտը: Իսկ հելլենական ուսումներեն հույն փիլիսոփայությունն էր, որ զայն պիտի առինքներ առավելապես, թեև հետագային պիտի շահագրգռվեր նաև մաթեմատիկայով՝ իր պրպտումները մխրճելով այդ մարզեն ալ ներս: Հելլենական ուսմանց նվիրված իր առաջին երկը, որ 1932-ին տպված է, փորձ մըն է Պղատոնի և Արիստոտելի էսթետիկան ուսումնասիրելու1: Այդ երկով է, որ ան մուտք գործեց հելլենաբաննե-
րու շարքը, ուր տակավ հեղինակություն մը պիտի դառնար: Իր հետագա պրպտումները ան նվիրեց նախասոկրատյան փիլիսոփայության ուսումնասիրությանց և այդ մասին լույս ընծայեց երկու աշխատություններ, 1933-ին2 և 1937-ին3: Բաղդատական փիլիսոփայության փորձեր էին այս աշխատությունները, որոնք պիտի գային իր անունը այլևս նվիրագործելու այս բնագավառին մեջ: Արամ Ֆրենկյան Հոմերոսի հետ կապված նյութեր ձեռք առավ հետո, 1934-ին4 և 1935-ին5 տպագրության հանձնելով երկու ուրիշ գործեր, որոնք արձագանք պիտի գտնեին դասական գրականության նվիրված մամուլին մեջ և պիտի արժանանային ֆրանսացի և իտալացի երկու գիտնականներու՝ Ժոզեֆ Սուիլհեի և Մ. Ֆ. Ցիակկայի բացառիկ գնահատանքին, անգամ մը ևս շեշտելով անոր հեղինակությունը հելլենական ուսմանց մեջ: Այդ աշխատանքներուն պիտի հաջորդեին նաև ուրիշներ՝ հելլեն միտքը պրպտելու համար ուրիշ մարզերու վրա ևս: Այդ կարգի աշխատանքներ ան նվիրեց հունական իրապաշտության6, Պարմենիդի7, Եվկլիդեսի8, Պղատոնի9, Պարմենիդի և Պլոտինի10,հին հունական աստվածներու նախանձին11, «Որդի Մարդոյ» բացատրության12, ինչպես և Սոկրատի13, աշխատանքներ, որոնց մեջ հմտությունն ու գիտական խղճմտությունը կընթանային համընթաց: Արդի փիլիսոփայության հետ կապված հարցեր ևս շահագրգռեցին զայն միևնույն ժամանակ, որպիսիներն էին Ֆրոյդի14 և Բերգսոնի15 տեսությունները
12/2012
11
և հարաբերական տիեզերածնությունը16: Հելլենական մտքով որևէ զբաղող չէր կրնար իր պրպտումները չտարածել նաև հունական աշխարհեն դուրս, զննելու առթիվ այդ մտքին առնչությունը նաև ուրիշ ժողովուրդներու մտածման հետ: Ֆրենկյան իր ուսումնասիրությանց դաշտին մեջ մտցուց առաջին հերթին Եգիպտոսը իր փիլիսոփայական ըմբռնումներով, մտահոգություն, որ զինք պիտի մղեր ծանոթանալու եգիպտական լեզվին ալ: Այս առթիվ էր, որ ան ուզեց սկիզբը դնել ուսումնասիրությանց շարքի մը՝ պրպտելու համար Արևելքի ազդեցությունը եվրոպական մտքին մեջ ծագում առնող ենթակայական իդեալիզմի վրա և այս շարքեն իր աշխատությունը Մեմփիսի աստվածաբանական վարդապետության մասին17: Պրոֆ. Ֆրենկյան կանգ չառավ Եգիպտոսի մեջ: Հելլենական միտքը զայն կտաներ ավելի հեռուները: Ան սկսավ պարապիլ հելլեն, իրանական և հնդիկ մտածմանց փոխադարձ կապերով18: Այդ առթիվ էր, որ ան զննեց հունական սկեպտիկությունն ու իր կապը հնդկական փիլիսոփայության հետ19, «քունի տեսությունը» ըստ Ուպանիշացի և Յոդայի20, Հովհաննու Հայտնության մեջ «երկրորդ մահը» և Պունուրմրտիուն21: Հունական և հնդկական փիլիսոփայության կապերուն մասին Ֆրենկյան ելույթ ունեցավ նաև դասախոսությանց և զեկուցումներու մեջ: Հնդկաստանեն դառնալով Մերձավոր Արևելք, ուր հելլենական միտքը
12
12/2012
ավելի խոր թափանցած էր, Ֆրենկյան զննեց Գիլգամեշի դյուցազներգության կապը հույն ստեղծագործությանց հետ, այդ դյուցազներգությամբ զբաղելով երկիցս, 1960-ին22 և 1962-ին23: Արևելքի մեջ հելլեն ազդեցություններ որոնած ատեն՝ Ֆրենկյան չլքեց սակայն մայր հողը, այսինքն Ելլադան իր հարազատ մտածողներով: Ան 1951-ին թարգմանաբար հրատարակեր էր հատընտիր էջեր Արիստոոտելեն: Ավելի հետո ան պրպտեց Եվրիպիդեսի ըմբռնումը աստվածներու մասին24 և մարդկային տառապանքի ըմբռնումը Սոփոկլեսի ողբերգությանց մեջ25, զբաղելով միևնույն ատեն գաղափարանիշերով և որոշիչներով26, և լույս ընծայելով հույն գրականության պատմության դասական շրջանի մասին իր դասընթացքը27: Երկար տարիներու իր ուսումնասիրությանց առարկա ըրած էր նույնպես Գ դարու (մ.թ.) հույն փիլիսոփա Դիոգինես Լաերտիուսի տասնահատորյա երկը մեծ փիլիսոփաներու կյանքին վարդապետությանց մասին և բացի նույն փիլիսոփային վրա հակիրճ աշխատութենե մը28, վերջերս գրեց նաև ներածական ուսումնասիրություն մը անոր այդ պատկառելի աշխատության ռումաներեն թարգմանության սկիզբը29: Չենք կրնար չհիշել նույնպես իր ուսումնասիրությունները մաթեմատիկայի հետ կապված հարցերու մասին՝ անոնց սերտ առնչությանը պատճառով բուն փիլիսոփայության հետ: Այդ մարզին վրա ևս Ֆրենկյան երեք հրատարակություններ ունի: Մաթեմատիկայի նվիրված իր երկերուն մեջ կարևորագույնն է իր ուսումնասիրությունը սումերո-ակկադյան, եգիպտական և հունական մաթեմատիկոսներու մասին, ուսումնասիրություն, զոր ֆրանսերեն լույս ընծայեց երեք մասերով30 և որ իր ռումաներեն հրատարակությունն ալ ունեցավ: Ֆրենկյան պարապեցավ նաև հունական տեքստերու թարգմանությամբ: Իրն են, օրինակ, պրոֆ. Յոն Բանուի հույն մատէրիալիստներու նվիրված երկին31 և պրոֆ. Քուլիանի՝ Արիստոտելի մասին ուսումնասիրության32 մեջ ներմուծված տեքստերու թարգմանությունները: Ավելորդ է ըսել, թե հունական
տեքստերե թարգմանություններ ունի նաև իր զանազան ուսումնասիրությանց մեջ: Պրոֆ. Ֆրենկյան փնտռված աշխատակից մը եղավ հելլենաբանությամբ, փիլիսոփայությամբ և Արևելքով զբաղող բազմաթիվ հանդեսներու համար: Բացի Ռումանիո մեջ լույս տեսնող պարբերականներե, որպիսիներն էին Չերնեուց տպվող կարգ մը հանդեսներ, ինչպես „Glasul Bucovinei”, „Făt Frumos”, „Buletinul facultăţii de Ştiinţe” և „Codrul Cosminului”, որոնց կաշխատակցեր Չերնեուց գտնված ատեն և Բուքրեշ հաստատվելե հետո իր աշխատակցած մայրաքաղաքի մասնագիտական պարբերականները, ինչպես „Revue des études indoeuropéénnzs”, „Revista clasică”, „Studia et acta orientala”, „Studii de literatura universală”, „Limba română”, անոր աշխատակցությունը փնտռեցին նաև իտալական „Maia”, „Helikon”, ինչպես նաև „Acta logica” հանդեսները: Արամ Ֆրենկյան իր աշխատության սեղանին թողուց՝ երբ դեռ այնքան թարմ էր մտքով և ստեղծագործելու իր տրամադրությամբ: Իր դարակներուն մեջ հերթի կսպասեին արդեն ավարտած այնքան գործեր և շատ ուրիշներ, որոնք մշակվելու վրա էին դեռ: Իր ավարտած երկերեն ոմանք ծավալուն մենագրություններ են, ինչպես „Heracleitos din Efesos”, „Sextus Empiricus”, „Plotin et l’Orient”, L’enseignement oral dans L’école de Plotin”, „Les doxographies et les fragments des Uilésiens”, „Istoria logicei”, „Filosofia greacă în sec. VI în. e.n.”. ***
Արամ Ֆրենկյան մեկն եղավ Արևելքով զբաղող այն խումբ մը մտավորականներեն, որոնք 1957-ին նախաձեռնեցին արևելյան ճյուղի մը կազմությունը պատմական և բանասիրական ուսումնասիրությանց ընկերության կողքին: Մաս կկազմեր, այդ թվականեն ի վեր, նույն ճյուղին վարիչ կոմիտեին, ինչպես և „Studia et acta”-ի խմբագրական մարմնին և իր դասախոսություններով ու հոդվածներով իր մասնակցությունը կբե-
րեր ըլլա՛ մեր հրապարակային նիստերուն, ըլլա՛ մեր տարեգիրքին: Բայց ինչ որ կուզեի այստեղ նշել, այն հեղինակությունն էր, զոր իր անունը կբերեր ռումեն արևելագետներու սույն խմբակցության: Ես մոտեն գիտեմ, որ խմբակցության կազմության առթիվ ռումեն գիտական բարձրագույն շրջանակներու ցույց տված բարյացակամության մեջ մեծ դեր կատարեց իր ներկայությունը հիմնադիրներու շարքին, ներկայություն, որ կոչված էր վարկ ապահովելու մեզ ոչ միայն երկրին մեջ, այլ նաև հաչս արտասահմանի, ուր իր ուսումնասիրություններով ծանոթ անուն մըն էր ինքը վաղուց: Մեր խմբակցությունը ենթաճյուղերու վերածված ատեն, իրեն բաժին ինկավ այն անձնակազմը, որ կզբաղեր եգիպտական և հնդկական ուսումներով: Քանիցս զգացուցած է ինձ, թե դժբախտ կսեպե ինքզինքը մաս չկարենալ առնելուն համար հայկական ուսմանց զույգ ենթաճյուղերուն, զորս կգլխավորեինք Բընըցեանուն և ես, և ըսավ միևնույն ատեն, թե պիտի աշխատի ինք ևս միանալ մեզ օր մը: Սրտին մեծ ցավ էր, որ թափանցել չէր կրցած հայ ժողովուրդի հոգեկան գանձին: Անկարող հայ հեղինակները ճանչնալու իրենց բնագրին մեջ, անոնց մասին առավելապես օտար աղբյուրներե միայն լուր ուներ: Կապը, զոր Երևանի գիտական շրջանակները իրեն հետ ստեղծեցին վերջին տարիներուն, խթան մը եղավ, որպեսզի ծանոթանալ փորձե դասական հայերենի՝ հայ հին մատենագրության մեջ որոնելու համար փիլիսոփայական մտածումը և մասնավորապես պրպտելու համար հունական իմաստասիրության թողած հետքերը հայ փիլիսոփայական մտքին վրա: Ան տարակույս չուներ, որ հելլենական գաղափարները մեծ չափով ազդած են հայ մտքի որոնումներուն վրա, և հիացմունքով կանդրադառնար հաճախ այն մեծ ծավալին, զոր գտած էին հույն փիլիսոփաներե կատարված թարգմանությունները հայ մատենագրության մեջ: Զայն կզարմացներ մանավանդ ստվար թիվը հայերեն ձեռագիրներուն, որոնք հասած էին մեզ Արիստոտելե և ուրիշ հույն փիլիսոփաներե կատարված թարգմանություններեն: Իրեն համար փոքր անակնկալ մը չէր հայ
ձեռագիրներուն մեջ հայտնությունը թարգմանության մը, կատարված Զենոն հույն փիլիսոփային ցարդ կորսված կարծվող մեկ երկեն, ձեռագիր, զոր Լևոն Խաչիկյան երևան հանած էր 1949-ին Երևանի Մատենադարանին մեջ և տպագրած: 1956-ին Ս. Արևշատյան հրատարակած է անոր ռուսերեն թարգմանությունը: Ֆրենկյան ուշի-ուշով պրպտեց հրատարակության տրված այդ տեքստը և սակայն համարձակություն չտվավ իրեն հայտնաբերված այդ երկը վճռական կերպով վերագրելու համար Զենոնին՝ այն տարբերությանց պատճառով, զորս կգտներ Մատենադարանի մեջ պահվող թարգմանության և առհասարակ Զենոնը հատկանշող մտքերուն միջև:
Փոխարեն, ան գրախոսական մը նվիրեց գերման գիտնականի մը՝ Էռնստ Գունտեր Շմիտի կատարած ուսումնասիրության Զենոնի վերագրված այդ երկին մասին33, գրախոսական, որ լույս պիտի տեսնե „Studia et acta orientalia”-ի հառաջիկա հատորին մեջ և ուր Ֆրենկյան, քննադատելով հանդերձ գերման հեղինակին ինչ-ինչ տեսակետները խնդրո առարկա ձեռագրին մասին, իր իսկ տեսությունները կպարզե այդ առթիվ: Ֆրենկյան ևս, Շմիտի նման, հեռու է համաձայն ըլլալե Խաչիկյանի և Արևշատյանի հետ՝ Մատենադարանի մեջ հայտնաբերված ձեռագիրը ստոյիկյան դպրոցի հիմնադիր Զենոնին վերագրելու համար, կասկած, զոր հայտնած էին նաև իրենցմե առաջ Մաքս Պոհլեն (1955) և
Հ. Դորրի (1957), հակառակ որ հայերեն ձեռագրին մեջ փիլիսոփայական նույն դպրոցեն տարրերու կարելի էր հանդիպիլ պատահական կերպով, բան մը, որ շատ բնական էր համախառնության (syncrétisme) այն դարուն մեջ, երբ շարադրված պետք է ըլլա հայերեն երկը: Ֆրենկյան կկարծե նույնիսկ, որ այս վերջինը ներշնչված է նոր-պղատոնական մեկնաբաններե, որպիսիներն էին Պորփյուր, Ամոնիուս, Սիմպլիչիուս և մասնավորաբար Ողիմպիոդոր: Շմիտ վերլուծած ատեն «Հայկական Զենոն»-ին առաջին գլուխը կգտնե, որ աստղագիտական նյութերը և աստղագիտության հետ կապված բժշկական նկատողությունները, զորս կպարունակե ան, փոխառություն են, կենդանակերպելու նշաններու հետ կապված երկիրներու ցանկը՝ Պողոս Աղեքտանդրացիեն, Մանիլիուսեն և Դորոթեեն, և կենդանակերպելու նշաններու կապված մարդկային մարմիններու մասերը՝ Մանիլիուսեն, Սեքստուս Էմպիրիկուսեն և Հեփայոտիոնեն: Երկիրներու ցանկին մեջ է, որ հայերենը շատ մոտ է Պողոս Աղեքսանդրացին, զոր Շմիտ կնկատե անոր աղբյուրը, ինչ որ Ֆրենկյան ինք ևս հավանական կգտնե34: Հայերեն ձեռագրին երրորդ գլուխը վերլուծած ատեն Շմիտ դեմ-դիմաց կդնե անոր զանազան մասերը հույն փիլիսոփա Դավիթին հետ, որ Զ դարուն թարգմանված էր արդեն հայերենի: Ֆրենկյան սակայն կավելցնե, թե տարբեր են երկու հեղինակներու ոգին և անոնց շարադրելու կերպը: Եթե կարդանք Ողիմպիոդորը, Ելիասը և Դավիթը, և նույնիսկ ավելի հին մեկնաբանները (ինչպես Պորփյուր, Ամոնիուս, Սիմպլիչիուս, Փիլիպոն),- կըսե Ֆրենկյան,- կտեսնենք, որ Արիստոտելի նոր-պղատոնական մեկնաբաններու միևնույն ավանդությունն է, որ կշարունակվի մեկեն մյուսին մոտ, մինչ հայերենին մեջ երբեք այդպես չէ: Քննված նյութերու քաոսային շարակարգությունը հայերենի հեղինակին մոտավոր ընդունակությանց մասին նպաստավոր գաղափար չի տար: Նույնիսկ սիստեմ ունեցող միտք մը չէ: Քննարկված ատեն փիլիսոփայության սահմանումները, որոնք Ելիասի և Դավիթի ավանդություններեն կուգան, կներմուծե
12/2012
13
գնոստիկներեն փոխ առնված գաղափարներ: Ֆրենկյան ինք ևս, Շմիտին հետ մեկտեղ, ամենեն շահեկան կգտնե հայերեն ձեռագրին հինգերորդ գլուխը, թեև շահեկանությունը իր ամբողջ թափով երևան չի գար՝ շատ խտացած ձևով խմբագրված ըլլալով ձեռագիրը: Ֆրենկյան ձեռագրին ինքնատիպությունը կգտնե նաև այն բանին մեջ, որ քրիստոնյա մըն է զայն շարադրողը, ունենալով աստվածաբանական ինչ-ինչ գաղափարներ, որոնք այլևս չեն համապատասխաներ դասական շրջանի հույներու գաղափարներուն: Հավիտենական ծանոթությունը, օրինակ, հայ ձեռագիրը կվերագրե կա-
14
12/2012
տարելության արժեքին, մինչ հույն փիլիսոփաները անկատարելության կվերագրեն զայն: Ֆրենկյան առեղծված կնկատե նույնպես, որ տիտղոսի մը մեջ չարը հիշատակված է բարիեն առաջ, և հարց կուտա, թե մազդեական երկուության ազդեցությունը պետք չէ՞ փնտռել արդյոք հոդ: Ինչ կվերաբերի դարուն, երբ կրնա խմբագրված ըլլալ «Հայկական Զենոն»-ը, Ֆրենկյան կմոտենա Շմիտի այն տեսակետին, թե անոր շարադրությունը տեղի ունեցած է յոթներորդ դարուն, այսինքն արաբական խուժումեն առաջ դեպի Հայաստան, քանի որ ձեռագրին մեջ կենդանակերպերու նշաններուն կցված երկիրներուն ցանկը արաբներուն հիշատակությունն ալ կընե, մինչ հույն և լատին զուգընթաց ցանկերը արաբներու անունը չեն պարունակեր: Ֆրենկյան կմիտի նույնիսկ հավանական նկատելու Զ դարը, որովհետև Դավիթ, որ աղբյուր ծառայած է հայերենին, կպատկանի այդ դարուն: Մատենադարանին մեջ հայտնաբերված հայերեն ձեռագիրը Զենոնին չվերագրելով հանդերձ, Ֆրենկյան կընդունի, որ Լ. Խաչիկյան և Ս. Արևշատյան շնորհակալ գործ մը կատարած են՝ լույս ընծայելով և ռուսերենի թարգմանելով «Հայկական այս Զենոն»-ը, որ բազմաթիվ և բարդ հարցեր մեջտեղ կդնե: Ու չմոռնանք հիշել, որ «Հայկական այս Զենոն»-ն էր, որ ֆրենկյանի առջև հետազոտությանց նոր դաշտ մը պիտի բանար, եթե չկտրվեր հանկարծ իր կյանքին թելը: Ան կուզեր ոչ միայն հույն մտքին հետքերը փնտռել հայկական հին մատենագրության մեջ, այլ քննել մանավանդ, թե ինչ ձևափոխություն կրած է այդ միտքը կլիմա փոխած ատեն: Վերջին տարիներուն նոր կիրք մը տոգորեց զինքը. ուզեց մոտենալ ժողովուրդին: Հայ կյանքեն հեռու էր ապրեր մինչև այն ատեն, և իրմով շահագրգռվողներ ալ չէին եղեր, ավա՜ղ, մեզմե: Շատ ուշ էր միայն, որ զիրար գտանք, հայ մտահոգությանց հետ ուղղակի կապված հայ մտավորականներս և տաղանդավոր այս մարդը, որ օտար կյանքի մեջ կսպառեր իր հոգեկան ճիգերը և զոր խորթ էինք նկատեր մեզի: Անակնկալը փոխադարձ եղավ: Մենք
անոր ներսը գտանք հարազատ մը, որուն սիրտը միշտ ջերմ մնացեր էր դեպի իր ժողովուրդը՝ առավելապես համակված անոր տառապանքներուն ու մարտիրոսագրության սարսուռով, իսկ ինք սկսավ ավելի մոտեն ծանոթանալ հայ ժողովուրդի հոգեկան արժեքներուն, և ինքզինք զգալ ավելի հպարտ և հետևաբար ավելի ևս երջանիկ: Իր այդ շահագրգռությունը չկրցավ լրման հասցնել սակայն: Սեղանին վրա մնաց հայերեն Ավետարանը, ուրկե դասական հայերենը սկսեր էր սորվիլ: ***
Իր մահը, որ տեղի ունեցավ 1964 նոյեմբեր 10-ին, շշմեցուց մեզ բոլորս: Գիտեինք, որ ան կտառապեր սրտեն: Բայց չէինք կարծեր, որ մահը այսքան հանկարծակի պիտի խլեր զայն մեզմե՝ իր մտավոր ստեղծագործական ուժերուն բովանդակ լրությանը մեջ, երբ մանավանդ դեռ այնքան կարիք ունեինք մենք անոր: Ան կմեկնի իսկական բաց մը թողուցած ետին, և իր մահը, ինչպես կծանուցանեին գիտական հիմնարկությունները իրենց մահազդին մեջ, «մեծ կորուստ մըն է ռումեն դասական բանասիրության համար»: ... Ամեն անգամ, երբ կհանդիպեինք, պարտականություն մը ունեի ևս. պետք է քանի մը առած ըսեի իմ գիտցածներես. զանոնք կնոթեր հավաքածոյի մը համար, ուր խտացած պիտի ըլլար Արևելքի իմաստությունը: Վերջին անգամ միայն թերացա պարտականությանս մեջ. իրարու հանդիպեր էինք հայոց եկեղեցվո մեջ, իր մահեն ճիշտ երկու օր առաջ, ողբացյալ Բընըցեանուի հոգեհանգիստին: Այդ օրը իրարու ձեռք սեղմեցինք միայն և երբ ակնարկս հարց կուտար իրեն, թե ինչպես է առողջությամբ, ինքն ալ ակնարկով մը ինձ կպատասխաներ, թե կփորձեր դիմանալ...»: Որո՞ւն մտքեն կանցներ, թե երկու օր չանցած իր սիրտը պիտի դադրեր տրոփելե հանրակառքով ճամբորդած պահուն, ճիշտ ու ճիշտ տարի մը հետո դժբախտ վախճանեն Բընըցեանուին, որուն նույնպես սիրտը կեցեր էր ինքնաշարժով տուն վերադառնալու ատեն: ... Երկու օր հետո տարինք զայն
„Mimesis şi muzică. O contribuţiune la estetica lui Platon şi Aristotel”, Cernăuţi, 1932. 2 „Etudes de philosophie présocratique. I. Héraclite d’Epèse”, Cernăuţi, 1933. 3 „Etudes de philosophie présocratique. II. La philosophie comparée – Empédocle d’Agrigente – Parmenide d’Elée”, Paris, 1937. 4 „Le monde homérique. Essai de protophilosi grecque”, Paris, 1934. 5 „Le problème homérique. Considérations sur l’origine des épopées homériques”, Paris, 1935. 6 „Le réalisme grec”, Cernăuţi, 1939. 7 „Parménide precursor al teologiei negative”, Cernăuţi, 1939. 8 „Le postulat chez Euclide et chez les modernes”, Paris, 1940. 9 „Le méthode hippocratique dans le „Phèdre” de Platon”, Bucureşti, 1941. 10 „Les origines de la théologie négative de Parménide à Plotin”, Bucureşti, 1943. 11 „Gelozia zeilor la Vechii Greci”, Bucureşti, 1945. 12 Cu literele greceşti, Bucureşti, 1947. 13 „De ce a fost condamnat Socrate?”, Bucureşti, 1942. 14 „Antichitatea şi Freudismul”, Cernăuţi, 1938. 15 „Libertatea şi determinismul la Bergsoa faţă de ştiinţa modernă”, Cernăuţi, 1938. 16 „Complementaritatea psiho-fizică. Încercare de cosmogonie relativistă”, Bucureşti, 1942. 17 „L’Orient et les origines de l’idéalisme subjectif dans la pensée européenne”. Tome I, „La doctrine théologique de memphis. (L’inscription de roi Shabaka”), Paris, 1946. 18 „Purusa-Gayómard, in greaca. Quelques problèmes concernant la communauté indoiranienne et la Grèce antique”, 1
թաղել հայոց գերեզմանատունը, Բընըցեանուեն քանի մը գերեզման անդին: Գերեզմանատունեն ետ դարձանք անհունապես ընկճված, առանց նույնիսկ հաշտվիլ փորձելու մեր կրած հարվածին հետ: Քիչեր միայն կրցած են այնքան կսկիծ ձգել իրենց ետին, ու այնքան գուրգուրանք: Գիտուն ու բեղուն, ան սրտով ալ մեծ էր եղեր, սիրով լեցված ամենուն հանդեպ, բայց և սիրված ամենեն: Հեզ ու խոնարհ, բայց միշտ ակնածանք ազդեր էր շուրջը բոլորին և իր համեստության մեջ պատկառելի մնացեր էր միշտ ան: Ու հողը մտավ արցունքներով ողողված: Քաջությունը չունեցա իրեն ծռիլ, ու փսփսալ ականջին վերջին առած մը, որ շրթունքներուս վրա կդեգերեր այդ պահուն, երբ հողի քանի մը փշրանք կնետեի հեք բարեկամիս վրա. – Բոլորը սուտ, աս մեկն է իրավ...:
Š+`mia\in‹ handes 1965
București, 1943. 19 „Scepticismul grec şi filosofia indiană”, Bucureşti, 1957. 20 „La théorie du soomeil, d’après les Upanişads et le Yoda”, Bucureşti, 1957. 21 „Punarmrtyu et la „seconde mort” dans l’Apocalypse de Saint Jean”, Bucureşti, 1943. 22 „L’épopée de Gilgamesh et les poèmes homériques”, Bucarest, 1950. 23 „Observations sur l’origine et la composition de l’épopée de Gilgamesh”, Bucarest, 1962. 24 „Concepţia despre zei a lui Euripide”, Bucureşti, 1956. 25 „Înţelesul suferinţei umane în tragediile lui Sofocle”, Bucureşti, 1961. 26 „Idogramele şi determinatele în liniarul B.”, Bucureşti, 1960. 27 „Curs de istoria literaturii greceşti. Epoca clasică (sec. V-IV, în. e.n.)”, Bucureşti, 1962. 28 „Analecta Laerteană”, Bucureşti, 1961. 29 „Diogenes Laertios: Despre vieţile şi doctrinele filosofilor. Trad. C. I. Balmuş. Studiu introductiv şi comentarii de prof. Aram M. Frenkian”, Bucureşti, 1963. 30 „Recherches de mathématiques suméro-akkadiennes, égyptiennes et grecques”, Bucarest, I-II, 1957, III, 1958. 31 „primii materialişti greci”, Bucureşti, 1950. 32 „Aristotel”, Bucureşti, 1951. 33 „Studia et acta orientalia”, V (1965). 34 Ernst Günther Schmidt, “Die altarmenische “Zenon” – Schrift (Abhandlungen der Deustchen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Klasse für Sprache, Literatur und Kunst”, 1960, № 2), Akademie-Verlag, Berlin, 1961, 50 p.
12/2012
15
Հ. Ճ. Սիրունին հետմահու Ռումեն Ակադեմիո անդամ Ռումեն Ակադեմիո ընդհանուր հավաքի շրջանակին մեջ, 2012 նոյեմբեր 15-ին գաղտնի քվեարկությամբ ընտրվեցան չորս նոր թղթակից անդամներ և յոթ հետմահու անդամներ, անոնց կարգին նաև Հակոբ Ճոլոլյան Սիրունի՝ Փիլիսոփայության, Աստվածաբանության, Հոգեբանության և Մանկավարժության բաժնին մեջ: Այս առթիվ Ռումեն Ակադեմիո նամակ մը հասցեագրված էր և Ռումանիո Հայ Եկեղեցվո Արքեպիսկոպոսության կողմե, ստորագրությամբ Ռումանիո Հայոց Թեմի առաջնորդ Տ. Տաթև Եպիսկոպոս Հակոբյանի:
Ճարտարագետ Էդվարդ Սաղաթելյանին տարեդարձը Պուքրեշի Հայ Մշակույթի կեդրոնին մեջ, չորեքշաբթի հոկտեմբեր 31-ին, սրտաբաց հանդիպում մը տեղի ունեցավ ճարտարագետ Էդվարդ Սաղաթելյանին ծննդյան 65 և աշխատանքային գործունեության 40-ամյակի առիթով: Հրավիրյալները մեծամասամբ ճարտարագետներ էին, բայց նաև հայ համայնքի անդամներ: Ներկաները հանդիպման սկիզբին նախ ունկնդրեցին Էդվարդ Սաղաթելյանին աշխատանքային գործունեության շրջանը ներկայացնող տասնյակ տեսապատկերներու շարադրանքը, բոլորն ալ ըլլալով պարոն Սաղաթելյանին իրագործած աշխատանքները՝ և արձակուրդային առանձնատուներ: ապա ճարտարագետ Շերպան ՍտուրՀանդիպմանը առաջինը խոսք զա: Այնուհետև, ծերակուտական Վասկսյալ բնակելի շենքերե և արդյունաբերական կառույցներե մինչև բնակելի առավ գրող Պետրոս Խորասանճյան, րուժան Ոսկանյան Հայոց Միության կողմե պարոն Սաղաթելյանին հանձնեց վկայագիր մը և տարեդարձի առթիվ շնորհավորական գրքույկ մը: Պաշտոնական այս պահեն ետք, ներկաները գինիով լի բաժակներով Էդվարդ Սաղաթելյանին մաղթեցին Շատ Տարիներ և աշխատանքային երկարատև գործունեություն: Տարեդարձի տոնակատարության ներկա էր նաև Ռումանիո մեջ Հայաստանի դեսպան Ձերդ Գերազանցություն Համլետ Գասպարյան: 16
12/2012
2012
- DEC
12/2012
NOI
PUBLICA ÞIE BILINGVÃ A UNIUNII ARMENILOR DIN ROMÂNIA
17
18
12/2012
12/2012
19
20
12/2012
12/2012
21
“Începutul este întotdeauna greu, dar apoi mergi cu uşurinţă înainte”, spune actorul Marco Khan.
Actorul american de origine armeană, Marco Khan (Marco Khanlian), s-a născut pe 27 martie, la Teheran. La 11 ani, împreună cu fratele său, Marco s-a mutat în Italia pentru a urma studiile iar apoi în California. La 17 ani a început să înveţe limba engleză asumându-şi responsabilitatea de a avea grijă de întreaga sa familie. Când tatăl său a murit, Marco s-a hotărât să devină actor. Acum el are o carieră de succes jucând în filme de comedie, acţiune şi dramă la Hollywood, şi, în ciuda aspectului său de “tip dur, rău”, este un om onest şi un tată minunat. Iar filozofia sa este “Nu renunţa niciodată”, considerând că nimic nu se întâmplă fără motiv. În 2008 Marco Khan a fost premiat pentru cel mai bun actor, într-un rol secundar, la festivalul de filme “Arpa”. Rolul cel mai popular al actorului a fost însă în filmul “10 000 Î.Hr.” , unde joacă rolul unui bandit cu un singur ochi. În 2006 el a fost distribuit în prima parte a filmului “Piraţii din Caraibe”, precum şi în filmele “Blestemul Perlei Negre”, “Omul de fier”, “Femeia de noapte”, “Pitbul”, “A cincea călătorie a lui Sindbad”, “O noapte cu tine”, “Tigrii americani” etc. Actorul este de asemenea implicat în documentarul lui Roger Kupelian “De la Bizanţ la Est”. Dragă Marco, dacă nu mă înşel, tatăl tău a fost cântăreţ de operă. A insistat vreodată ca tu să cânţi ? Da, el a vrut să devin cântăreţ, dar, după cum vedeţi, sunt actor. Atunci, probabil că ştii să cânţi bine. Aşa este. Dar de obicei cânt în maşină sau în momentul când fac baie, pentru că atunci vocea mea sună mai bine (zâmbeşte).
22
12/2012
Unde ai învăţat actoria? Am avut diverşi profesori, însă lecţia, practic cea mai importantă a mea, a fost în momentul filmărilor. Cum ai apărut în film prima dată? Am apărut datorită feţei mele (chipului dur), deoarece în acea vreme nu erau multe feţe occidentale la Hollywood. Ce fel de roluri ţi-au fost oferite? În general, am jucat în roluri de arab, rus, cecen, bulgar, român, ceh, italian şi mexican. Iar roluri de armean? Din păcate, niciodată. De ce roluri de “tip dur”? La început am crezut că trebuie să fiu ca Tom Cruise, dar mam înşelat. La Hollywood, în general, oamenii sunt văzuţi doar într-un singur mod. Adică actorul trebuie să ştie cum şi în ce personaje îl “vede” Hollywood-ul. Nu sună a târg? Nu este umilitor pentru un actor? Nu cred că este umilitor. Actoria este, într-un fel, o afacere, nu? Alături de ce actori populari ai jucat în filme? Pentru mine a fost o plăcere să joc cu Omar Sharif. Am jucat, de asemenea, cu Eric Roberts, Peter Falk şi mulţi alţii. Ai avut dorinţa de a filma în roluri dramatice? Poate, dar nu acum, pentru că am avut multe roluri interesante până în prezent. Şi, cu ocazia filmărilor, am vizitat multe ţări. Imaginea de “tip dur” influenţează cumva viaţa ta reală? În general oamenii sunt buni cu mine. Dar când văd că le este frică, mă apropii şi le zâmbesc. De ce “Marco Khan”? Nu-
mele de armean te deranjează în carieră? De fapt, am avut un învăţător evreu, care mi-a spus să-mi scurtez numele pentru ca să pot să filmez în roluri diferite la Hollywood. Acesta a fost singurul motiv. Asta înseamnă că este greu pentru un armean să se reinventeze la Hollywood? Începutul este întotdeauna greu, dar apoi totul merge mai uşor, dacă ştii cum să te pui în valoare. Recent au fost făcute încercări din partea Consulatului Armeniei din Los Angeles de a-i uni pe regizorii, actorii şi producătorii armeni de la Hollywood pentru a coopera şi a-şi proteja interesele în general. Sunt mulţi armeni în industria filmului de la Hollywood. Se ajută ei unii pe alţii ? Nu întotdeauna. Poate că le este frică să se ajute, dar ar avea capacitatea să o facă. În afară de asta, trecutul noastru ar trebui să ne facă mai puternici şi curajoşi. Ai fost vreodată în Armenia? Nu am fost niciodată dar aş fi vrut să o vizitez şi să colaborez cu actorii talentaţi de la Erevan. Sperăm ca într-o zi să apari şi în filme armeneşti. Îţi dorim succes în meseria ta. Elena Ciobanyan
manga-badanegan
Մայր ծիծեռնակը
Վարպէտ Արսէնին տունը կը գտնուի հանքափորներու քաղաքին կեդրոնը: Ծիծէռնակը տուն կը շինէ անոր տան սրահին առաստաղը: Բոլոր տունին մարդիկը կը սիրէին ծիծեռնակը: Երբ պէտք ըլլար ճերմկցնել բնակարանը վարպէտին կինը՝ Վարսենիկը ուշադիր կը հսկէր, որ վարպէտները բոյնը չքանդեն: Ի՜նչ հաճելի է լսել ծիծեռնակին առաւօտեան ծլուլոցը: Այդ տարի գարնանը ան կրկին վերադարձած էր հարաւէն, կարգաւորած իր բոյնը, հաւկիթ ածած էր, ճուտ հանած եւ ամբողջ օրը ուրախ-ուրախ ծլուըլալով ձագերուն համար ուտելիք կը բերէր: Ամեն անգամ մօրը տեսնալու ատեն ձագերը ուրախութեամբ բոյնէն դուրս կը հանէին իրենց դեղին կտուցները ուտելիք կը ստանային ըւ նորէն ետ կը քաշուէին: Անգամ մըն ալ, երբ ձագերը ուրախ ճըւճըւոցով բունէն երկնցուցին իրենց գլուխները, մայրն այնպէս ծղըրտաց, որ ձագերուն համար բերած կերակուրը կտուցէն վար ինկաւ: Թըռչունը հուսահատ ծղրտոցով մը պտոյտ կը գործէր բունին շուրջը, անընդհատ կը թափահարէր թեւերը:
Մոխրագոյն, փոքր գլուխով օձ մը, գերաններու արանքով սողալէն կը մօտենար ծիծեռնակի բոյնին: Մայր ծիծեռնակի տագնապալից ձայներէն դէպքին վայրը եկան տասնեակ թռչուններ, որոնք աղմուկ-աղաղակ բարձրացուցին նենգ սողունէն ձագերը փրկելու համար: Բայց պարապ տեղը, օձը արդէն մօտեցած էր բոյնին: Այդքան թռչուններու մէջ մայրը կը ճանչցուէր: Երբ սողունը գլուխը կը մօտեցնէր բոյնին, ան կը նետուէր օձին առաջ հուսահատ կը հարձակէր ձագերը փրկելու: Պատանիները բահերը ուսերնուն վազեցին տանիքը, որ վերէն քանդելով դատաստան տեսնեն օձին հետ: Իսկ վարպէտ Արսէնը բակէն երկար կեռ փայտ մը բերաւ: Երբ օձը կուլ տուաւ առաջին ձագը ու իր ճիւղաւոր լեզուն երկնցուց յաջորդին, վարպէտ Արսէնը կեռ փայտով օձը վար նետեց: Ճիշդ, երբ սողունը ինկաւ յատակը կատուն վեր ելաւ եւ բռնեց անոր կոկորդէն: Օձը մէկ ակնթարթին մէջ փաթթուեցաւ կատուին վիզը: Այդպէս ալ կրնար խեղդամահ ընէր խեղճ կենդանին, եթե երեխաները չմիջամտէին: Անոնք փայտով սատկեցուցին օձը եւ կատուն, ոտքերը հազիւ քարշ տալով գնաց մառանը: Երբ մայր ծիծեռնակը տեսաւ օձին անշնչացած մեկնուած, հետըզհետե խաղաղուեցաւ եւ սկսաւ կտուցով գուրգուրել մահէն ազատուած ձագերը: Բայց այդ օրը ան ալ չերգեց...:
Մայր այծեամը Խիտ կանաչով պատած լեռան լանջով սողացի դէպի վեր եւ հասնելով ժայռին գլուխը, նայեցայ վար: Վարը՝ խոտին մէջ նստած կը որոճային վեցեօթը այծեամ: Անոնք այնպէս հանգիստ ու անմեղ էին, որ ես չէի ուզեր կրակել: Բայց ամբողջ օրը շրջած էի այդ լեռները, հոգնած էի եւ սխալ ըրած կ’ըլլայի, եթէ այդքան յաջող որսը բաց ձգէի: Կրակեցի, խումբէն քիչ մը հեռու նստած մեծ այծեամի մը վրայ: Որոտէն սարսափահար այծեամները վեր թռան ու սուրացին ժայռերու երկայնքով: Այն այծեամը, որուն վրայ կրակած էի իր ընկերներու ետեւէն վազելու փոխարեն եկաւ եւ կանգ առաւ ժայռին ստորոտը,, ինձմէ մօտ տասնհինգ քայլ վար: Ես որսացի անոր հայեացքը, որը սարսափով լի էր: Ճիշդ հրացանին փողին դիմաց կանգնած տենդագին հայեացքով կը փնտռէր մէկը: Մինչ ես նշան բռնած էի անոր կուրծքին եւ մատովս կը սըղմէի հրացանին ձգանը, այդ «մէկը» որին ան կը փնտռէր, յանկարծ դուրս թռաւ ժայռի խոռոչէն, հասաւ այծեամին եւ մտաւ անոր վիզին տակ: Ուլիկն էր... (Իմ մայր լեզու իմ ուժն ես դուն)
Maoreni - 2
12/2012
23
Š>>YUGNERI MADOAN‹-: GRGIN EREVANI ME~
Nyoemper 19-in & 2(-in# cryk Varyujan Ysganoan; cdnve]av Er&ani me`* Š>.yugneri madoan‹-i haoeren hradaragyutoyun; nergaoa]nelyu hamar$ <ysq; ergryrx* veranaova\ hradaragyutoan masin =# zyr dbacra\ = ŠArarad‹ hradarag[yutoyun;$ Hi.e]nenq# yr Haoasdani Crykneryu Miyutoan gykme lyuos ;n\aova\ haoeren a/a`in hradaragyutoan .nyrhanxes; deki yune]av Abrilin xar'oal Er&ani me`# erp hekinag; gcdnver Haoasdani maoraqakaqin me` masnag]elyu hamar .arq m; mi`y]a/yumneryun# nera/oal Er&an; cirqi hama.,arhaoin maoraqakaq 2(12 h/[agelyun$ Aox .nyrhanxesin nerga cdnve]an aon adenva ?yumaniy m.agyuoti na,arar baryn Qelemen Hyunyr;# ?yumaniy me` Haoasdani xesban* Nyrin cerazan]yutoyun Hamled
24
12/2012
Casbaroan; & tarcmani[ Sarcis Seloan;$ Aos ancam# pazmamarx hanryutoan nergaoyutoamp# nergaoa]yumner; deki yune]an Er&ani bedagan hamalsaranin & Gameraoin tadrynin me`$ Sdyr& gnergaoa]nenq erevanoan mer tktagi] +lena {ybanoanen sda]a\ ergyu hyxva\$ Nerman hamar anhraje.d = erg,ysyutoyun^ Varyujan Ysganoan Š>.yugneri madoan‹ vebi masin 19 Hygdemper 2(12-in# senadyr# cryk# ?yumaniy Haoy] Miyutoan na,acah & ?yumaniy Crykneryu Miyutoan wy,na,acah Varyujan Ysganoan; hanxibyum m; yune]av Er&ani bedagan hamalsarani yusanykyutoan hed* ir hekinaga\ Š>.yug-
neri madoan‹ vebi nergaoa]man a/ityv$ Cirq; g.aryunage ;llal /yumen & ardasahmanoan ;nter]ykneryu yu.axryutoan gexryn;# a.,arhyv meg arjananalyv .nyrhanxesneryu & xragan ,ryniganeryu$ Gylyumpiaoen# Arjandinen & Isbaniaoen ‚isbanalezyu hradaragyutoyunneryun hamarƒ min[& Israoel ‚epraoeren hradaragyutoyun;ƒ & Idalia ‚idaleren hradaragyutoyun;ƒ# isg hima na& Haoasdanin me` ‚haoeren hradaragyutoyun;ƒ$ >yudyv ?yumen hanraoin he/yusdadesyutoyun; bidi tykarge cekarvesda-vaveracragan film m;# yryu s]enar; ,ars,va\ = iragan herysneryu & anyn] goanqeryu masin ,ysyk aos cirqin vra$ Film; iragana]nyk; Dyona Iaqybn =# isg Garabed Ysganoan herysi xeragadar; xerasan Syrin Fr;nqyun =$ Hamalsaranin me` gaoa-
]a\ hanxibman ;nta]qin# Panasiryutoan fagyuldedi xegan Ar\ryun Avacoan; n.e]# te qi[ crykner grnan hbardanal ad panyv# te iren] a.,adyutoyunner; zanazan lezyuneryv ggarxa]vin$ Isg menq aveli ghbardananq aon panyv# te syuon cirqi hekinag; mer haorenagi]n =$ :sd baryn Avacoani# cirq; haoyrxineryu egyk seryunxneryun ghyrxyre havadarim mnal mer azcaoin cakawarneryun$ Isg Haoasdani Crykneryu Miyutoan na,acah L&yn Ananoan; avel]yu]# te aos cirq; amenen lav mi`y]n =* ;nter]ykner; irazeg xar'nel Haoy] }ekasbanyutoan 0.mardyutoan masin$ ŠAon wasd;# yr aos@r es haoeren g,ysim haktanag m;n = & hyusyv em# te im xyusdrn al bidi @cdacyr\e haoeren;‹# jbdalyv ;sav vebi hekinag;$ Baryn Ysganoani gar\iqyv# m.agyuot; bedq = ;lla baoqari amenen gar&yr cyr\iq;# qani yr cirq; .ad aveli yujek =# qan hazaravyr qakaqagan 0a/er;$ ŠNerman hamar anhraje.d = erg,ysyutoyun$ Menq xe/&s [enq grnar nerel# yryvhed& mer xima]i an'; gyuor = & ,yul$ In[ gveraperi cirqin# aba aon gngaracre hao yu hrea jyky-
vyurxneryu 0agadacir; 2(-rx xaryun# gngaracre 0agadacir; aon pylyr marxy]# yvqer [ar[arve]an# da/abe]an entargvelyv badmyutoan;# & y[ te anyn]# yvqer abre]an badmyutoyun;‹# ngade] Varyujan Ysganoan; avel]nelyv# te xjpa,dapar 2(-rx xar; y[in[ syrva\ =# qani yr \nva\ = \era]a\$ ŠIragan badmyutoyun; gareli [= crel xasacirqeryun me`$ Yusdi gcrem bardva\neryu masin# qani yr bardva\ner; yunin iren] havad;# isg cirq; neryk & y[ te vrejaden[ marxy] masin =$ Sagaon ezraga]yutoan m; [em ega\# yryvhed& arvesd; ezraga]yutoyunneryu gariq [yuni$ Cryk; miaon gngaracre wasder; aonbes in[bes yr en# isg ;nter]ykner; ezraga]yutoyunner g;nen‹$ Varyujan Ysganoan pa]adre]# te Š>.yugneri madoan‹ veb; crva\ [= tyurq jykyvyurxi hanxeb t.namanqyv$ Gar&yr = an]oal; gabel abacaoin# qani yr an]oal; miaon an]oalin [i badganir# ad na& mer nergan =# isg nahadagner; mez hed en amenyur$ Wasdyren anynq me/a\ [en# yryvhed& iren] iravyunq; gbahan`en$
Vrija/yutoyun; amenen lav lyu\yum; [= Nyoemper 2(-in# Er&ani Gameraoin tadrynin me` deki yune]av Š>.yugneri madoan‹ vebi nergaoa]yum;$ Arvesdi yu m.agyuoti marxy] \awaharyutoyunner;# paremaktanqner; & .nyrhagalagan ,ysqer; zarxare]in .nyrhanxes;# aon xar'nelyv .ad ha0eli yu mderim hanxibyum m;$ Haoasdani Crykneryu Miyutoan na,acah L&yn Ananoani ,ysqeryv# veb; oyurahadyug '&yv garda]yle Haoy] }ekasbanyutoyun;# hanxisanalyv pa]a/abes 0.mardyutoan masin ,ysyk a.,adyutoyun m;$ Isg Haoasdani me` ?yumaniy ardagarc & liazyr xesban* Nyrin cerazan]yutoyun digin Qrina Wryunariyun n.e]# te cirq; garxa] meg .n[yv# qani yr .ad hedaq;rqir =$ Sagaon digin xesbanin amenen .ad zarma]yu] aon# yr cirq; pnav y, gam t.namanq [i baryunager$ ŠHao jykyvyurxi hyu.er; gabrin y[ miaon an]oali# aol& nergaoi me`$ Menq gabrinq mer nahadagneryun hed# yrynq [takva\ mna]in$ Miajamanag gabrinq ergyu zyucahe/ a.,arhneryun me`* iragani & er&agaoagani me`# zyr bedq = irar mia]nel# irar gabel$ Isg ergyu a.,arhner; irar mia]nyk; Haoy] }ekasbanyutoyunn =$ Yusdi menq bedq = yunenanq y[ miaon ykpercyutoan# aol& inqnyutoan cirq m;‹# .e.de] hekinag;$ Ysganoani hamyzmamp# nerga iravi0ag; yuni lyu\man ereq hnaravyr 0anabarh*^ xebqer; my/nal;# nerel; gam vrej lyu\el;$ My/nal; mezi hamar desag m; inqnasbanyutoyun bidi ;lla$ Hama'aon [em vrija/yutoan hed# yryvhed& ad bidi .aryunagvi anxaxar$ Bedq = hasgnanq# yr [enq grnar nva-
12/2012
25
ze]nel mer ]av; yuri.neryu ]avi ha.vin$ Isg nerman baracaoin bedq = vsdah ;llanq# yr badmyutoyun; bidi [grgnvi$ ŠYusdi arvesd; & craganyutoyun; jykyvyurxi m; badmyutoan masin marxy] irazegelyu & badmelyu amenen arxoyunaved '&ern en$ Cide%q in[yu$ Yryvhed& qakaqaganyutoyun; hamyzelyu aonqan me\ yuj [yuni# in[bes arvesd;$ Bidi grgnem na& aon# yr [enq grnar abacan
26
12/2012
gerdel a/an] an]oali verqer; abaqinelyu‹# ngade] hekinag; & avel]yu]# te* veb; [yuni y‰[ ver` & y‰[ al ezraga]yutoyun$ Aox ezraga]yutoyun; bedq = ;ne ;nter]yk;# yr; i ver`; bidi ;lla adyr xadavyr;$ Š>.yugneri madoan‹-; gngaracre 2(-rx xaryu haoeryu & hreaneryu ykpercagan 0agadacir;# yrynq da/abe]an & hala\ve]an badmyutoan ;nta]qin$ Veb; lyuos desav 2((9 tvaganin & hamarve]av darva amenen arjeqavyr cragan sdek\acyr\yutoyun; ?yumaniy me`$ ?yumaneren lezvyv hradagyutenen edq cirq; tarcmanve]av idaleren# isbaneren# haoeren & epraoeren lezyuneryv# isg hedaca darineryun bidi tarcmanvi na& araperen# barsgeren# ancleren# /yuseren# cermaneren# pyulkareren# .vexeren & franseren$ Er&ani me` ?yumaniy xivanacidagan nergaoa]yu]i[neryu# Byuqre.i me` Haoadani
xivanacidagan nergaoa]yu]i[neryu# in[bes na& haoasdan]i & swoyu/qahao m.agyuoti pazmativ marxy] nergaoyu t oamp# Swoyu/qi na,arar digin Hranyu. Hagypoan; cryk Varyujan Ysganoanin .nyrhe] ŠViliam Saryoan‹ mexal;$ Digin na,arar; hi.e]yu] aon# te tarcmanyutoyun; gadarva\ ;llalyv hekinagi masnag]yutoamp# Š>.yugneri madoan‹-; havasarabes gbadgani /yumen & hao craganyutoyunneryun* haoeren darperag; hanxisanalyv vebi ergryrx pnacir;$ Ir nerpyki me`# Haoasdani Crykneryu Miyutoan na,acah L&yn Ananoan; n.e]# te Š>.yugneri madoan‹-yv hao craganyutoyun; gharsdana nypeloan mr]anagin arjani cirqyv m;$ Lyusangarner;* +lena {ybanoani
«Շշուկներու մատյան»-ը Գիրքերու Երկրին մեջ Անձամբ տեսնելով «Շշուկներու մատյան»-ը եբրայերեն լեզվով (Sefer Halahişot)-ը վահանակներու վրա շարված՝ հուզվեցա և հիշեցի 2009-ը, երբ Պուքրեշի մեջ առաջին անգամ ըլլալով կթերթեի ռումաներեն լեզվով լույս տեսած գիրքը: Մեր օրերուն հրատարակված այս տեսակ դասական գիրք մը դժվար էր երևակայել: Եվ շտապ e-mail մը ղրկեցի իսրայելական նշանավոր հրատարակչության փոխտնօրեն Ավրամ Կանթորին վերտառությամբ մը՝ ցնցված եմ, սովորականեն լրիվ տարբեր բան մըն է: Վերադառնալով Իսրայել հրատարակեցի Haaretz լրագրին մեջ հոդված մը գիրքի մասին անվանելով այն՝ «Հայ ժողովուրդի դեպի Հոլոքաուսթ ուղեցույցը»: Վարուժան Ոսկանյանը և գիրքին հրատարակիչը շուտով համաձայնեցան հրատարակչական պայմաններու հետ, ապա որոշվեցավ, որ Any Shilon գիրքը թարգմանե եբրայերեն: Պետք էր մանրակրկիտ թարգմանչական աշխատանք, քանի որ բնագրին մեջ հեղինակը գործածած էր հարուստ լեզու մը՝ համեմված խոսակցական լեզվի հարուստ արտահայտչամիջոցներով – այլաբանություն, փոխաբերություն, մակդիր: Գիրքի խմբագրումը ըրավ Anita Peri Sela: Արդեն ամիս մըն է գիրքը
հայտնված է Իսրայելի բոլոր գրախանութներու մեջ: ***
11 հոկտեմբեր 2012, Թել Ավիվի Տիզենկոֆ Կեդրոնը „Tzomet Sfarim” գեղեցիկ գրախանութի և միևնույնատեն ընթերցասրահին մեջ տեղի ունեցավ շնորհանդեսը Վարուժան Ոսկանյանի «Շշուկներու մատյան»-ը հատորին: Եբրայերեն լեզվով թարգմանված գիրքին շնորհանդեսը արտակարգ կերպով կազմակերպված էր Թել Ավիվի Ռումանիո Մշակույթի Ինսթիտուտի (ՌՄԻ) և Hakibutz Hameuchad-Sifriat Poalim հրատարակչության կողմե: Շնորհանդեսին ներկա էր սովորականեն ավելի մեծ բազմություն մը և բոլոր ներկաները հույս ունեին քանի մը խոսք փոխանակել հեղինակին հետ և կամ ինքնագիր խնդրել: Անոնց մեջ կային մարդիկ, որ ծնած և մեծցած էին ռումեն մշակույթի ազդեցության տակ, կային և անոնց երեխաները, թոռները, որ չէին գիտեր ռումաներեն լեզուն և մեծ ցանկություն ունեին եբրայերենով կարդալու իրենց ծնողներու ծննդավայրին մեջ գրված գիրքը: Ներկա էին նաև անոնք, որ բոլորովին կապ չունեին ծագման հետ, շա-
տեր իսրայելական մշակույթի մարդիկ ըլլալով, որ կարդացած էին գիրքը և կամ լսած անոր մասին: Գիրքին շնորհանդեսը բացավ տիկին Ճինա Փանը՝ Թել Ավիվի ՌՄԻ-ի տնօրենը և ինքն ալ մինչև վերջ վարեց ամբողջ ձեռնարկը: Իսրայելի մեջ Ռումանիո դեսպան Էդվարդ Իոսիփեր շնորհավորեց հեղինակը և ՌՄԻ-ի իսրայելական հրատարակչությունը: Այնուհետև խոսք առավ
տիկին Իրինա Քաժալ-Մարին, Ռումանիո Ազգային Ժառանգության և Մշակույթի նախարարության ենթաքարտուղար և ան ալ հայտարարեց, թե գիտե ինչու գիրքը այնքան հուզած է մարդոց և թե ինչու ամեն մեկ ընթերցող կփոխանցե գիրքը մեկ այլ ընթերցողի: Գիրք մըն է, որ կխոսի յուրաքանչյուրիս զգացումներու մասին, գիրք մը, որ տարբեր մարդոց միջև մշակութային կամուրջ մըն է, որովհետև Վարուժան Ոսկանյան ինք ևս կամուրջ մըն է, որ գիրքին մեջ իրարու կմիացնե անգնահատելի արժեք ունեցող մարդոց: Շարունակության, իսրայելի եբրայիկ Գրողներու Ընկերակցության նախագահը գիրքին շատ ընդարձակ և խորը վերլուծությունը ըրավ: Ան մասնավորաբար ըսավ. «Ան ով կկարդա մագնիսական ձգողությամբ «Շշուկներու մատյան«-ը ինքզինք կզգա նետված պատմական իրադարձություններու ալեկոծ ծովին մեջ՝ հասնելով մինչև փոթորկին կեդրոնը, կնայի մարդկային հոգվո աչքերուն մեջ, կգտնվի գոյության գաղտնիքներու և հայ ժողովուրդի ողբերգական պատմության դեմ-դիմաց: ... Այս գիրքին շշուկները ուժ կառնեն, որ հոգիներ կկոտրե: ... Վարուժան Ոսկանյանը լույս կսփռե այն աշխարհին վրա, ուր մեծցած է, հավատքի և հիշողություններու վրա ինչի մեջ ապրած է հայ ժողովուրդը: ... Հայերու ցեղասպանությունը վերափոխված է կենդանի վկայության մը, իսկ «Շշուկներու մատյան»-ը պիտի մնա որպես կենդանի հուշարձան մը: ... Շշուկները կդառնան թրթռացող վկայություն մը և կխոսին ինչպես մարդոց սիրտեր: ... Գիրքին մեջ հոգապես զորեղ ժողովուրդի մը առճակատումն է թուրք հարստահարողներուն հետ մեկ կողմե և խորհրդային կարգերու երկաթյա բռունցքին հետ մյուս կողմե: ... Հակառակ որ գիրքը շատ ավելի հաճախ կխոսի անցյալի մասին, սակայն պատմության գիրք մը չէ, քանի որ պատմական գիրքերու մեջ ավելի շատ կխոսվի հաղթողներու մասին, այն ավելի ճիշդ սաղմոսներու մեկ ընտրանի մըն է, որքանով կխոսի հատկապես պարտվողներու մասին: Ամեն մեկ շշուկ՝ ժայռ մը օդ նետելու զորեղություն ունի:» Ապա Herzel Hakak խոսեցավ նաև այն փաստի մասին՝ «Եթե աշխարհը կրնար հասկնալ հայերու ցեղասպանության բարոյախոսությունը, այնժամ հրեաներու ցեղասպանությունը չէր իրագործվեր...»:
28
12/2012
Վերջավորության, գիրքի հուզիչ գրախոսականը ըրած Իսրայելի Գրողներու Ընկերակցության նախագահը հայտարարեց. «Մեզ կմնա միայն գրկենք հեղինակը, ընկալենք գործերու իմաստը, չփախինք պատմության դասերեն, մեռյալներու աղաղակներեն: Այս գիրքը արժանի է աշխարհի բոլոր գրողներու կողմե իրենց գիրկը առնելու՝ գրականության համար, Նոպելյան մրցանակի միջնորդությամբ»: Այնուհետև, տողերուս հեղինակը Ռիթի Սիլվիա Մանոր ըսավ. «... Հայերու պատմությունը նկարագրելու ընթացքին Վարուժան Ոսկանյան մեզ խորհել կուտա մեր փորձություններու, ցավերու մասին, երբ հաճախ մենք եղած ենք պարտվածներ XX դարու մեջեն անցնելով առանց զենք ու զրահի, խեղդված արյան մեջ, պարտված, սակայն վերապրողներ, մարդկային մոխիրներեն վեր հառնելով, վերածնվելով, որպեսզի պատմենք մեր ուղերձը մեզմե ավելի հեռու, որ մենք գոյություն ունինք, մենք մնացինք և պարտավոր ենք մարդ մնալ, հակառակ անոր ինչի մեջեն մենք անցանք կամ ճիշդ ատոր համար»: Գիրքի թարգմանիչ Any Shilon-ը պատմեց, թե որքան մեծ պատիվ մըն էր իր համար վեպին թարգմանությունը: Ձեռնարկի ընթացքին եբրայերեն լեզվով գիրքին խմբագիրը ըսավ, թե ինք կկարծե, որ Իսրայելին մեջ շատ ավելի, քան մեկ այլ տեղ կհասկնան այս վեպին թրթռումը:
Բառեզրերը (տերմին) ինչպես բռնագաղթում, համեկենտրոնացման ճամբար, մահվան աստիճաններ, վերապրողներ և շշուկ այստեղ կհասկցվին շատ ավելի խորը այն մարդոց կողմե, որ անձնապես ապրած են այս բարդ փորձությունը՝ ըլլալով երկրորդ և երրորդ սերունդը Հոլոքաուսթեն հետո: Վերջավորության, Վարուժան Ոսկանյան շնորհակալություն հայտնեց ներկաներուն և շեշտադրեց թե՝ «... Հայերու Հոլոքաուսթի ժամանակ կորսվեցավ այն ատեն գոյություն ունեցող հայերուն կեսը, երեք միլիոնեն մնացին միայն մեկ ու կես միլիոնը: Սկսյալ ցեղասպանութենեն ամեն մեկ հայ կապրի կենդանի մարդոց մեջ և զուգահեռ կապրի մեռյալներու մեջ, մեռյալներ, որոնցմե յուրաքանչյուրը կրնար ծնել երեխաներ, թոռներ և ծոռներ: Դեռևս այն ատենվնե ամեն մեկ հայ պետք է պատասխանատվություն զգա և ապրողներու և զուգահեռ իր սեփական գոյության համար»: ... Այս իրադարձություն մըն էր, երեկո մը, որ չպիտի մոռցվի ներկաներեն և ոչ մեկու կողմե, երեկո մը, որ մոտեցուց «Շշուկներու մատյան»-ը Գիրքերու Երկրին: Երկրորդ օրը, «Շշուկներու մատյան»-ը շարունակեց իր ճամբան Իսրայելի մեջ, շատ հուզիչ շնորհանդեսի մը միջոցով, Երուսաղեմի մեջ Հայոց Պատրիարքական Աստվածաբանական Սեմինարիայեն ներս, Հին Քաղաքի Հայկական Թաղամասի մը մեջ: Ռիթի Սիլվիա Մանոր
ŠHaoeri dara\va\yutoyun; Ar&eloan Evrybaoyum crete yusyumnasirva\ [=# pao] .ad azxe]ig yu gar&yr noyut ga…‹ <nxryum em nergaoa]eq$ I%n[ hedaqrqir paner yuneq badmelyu# i%nչ nbadagyv =q egel$ Nelli^ Es & Mariam; aosdek enq Dat& srpazani hraveryv$ Sa mi hamadek a.,adanq =* Er&ani bedagan hamalsarani hao arvesdի badmyutoan & desyutoan ampiyni# i xems ampiyni vari[# arvesdacidyutoan dyqtyr wryfesyr baryn L&yn {yucaszoani & Dat& srpazani$ Nran] hamadek hama'aonyutoan arxoyunqyum menq* es & Մariam; hraver sda]anq cal aosdek & a.,adel haogagan egeke]yu tancaranyum* yusyumnasirelyu bahbanva\ hacyusd; & ar\atյա nmyu.ner;$ Masnavyrabes es yusyumnasiryum em egeke]agan hacyusdi nmyu.ner; & Mariam; ar\atacyr\agan nmyu.ner;$ Menq ergyuss =l masnacidanyum enq aos ylyrdyum$ Es arxen dariner .aryunag yusyumnasiryum em egeke]agan hacyusd;# haogagan avanxyuot;# badmyutoyun;# simvyligan & aox amen in[; wasdyren wyr'yum em hima ireri vra aba]yu]el$ Aox imasdyv .ad-.ad gar&yr a.,adanq = im & Mariami hamar a.,adel anmi`abes nmyu.neri hed yu aox xebqyum ampyk` desagan noyut; vera\vyum = bragdigaoi$ Wasdyren menq yusyumnasiryum enq pylyr nmyu.ner; had a/ had# nranq qardacryum enq# aba ngaracryum$ Tancaranaoin a.,adanqi mas = gazmyum na& nmyu.neri bahbanyutoyun;# hedacaoyum na& nran] aveli manramasn yusyumnasiryutoyun;$ Dat& srpazan; nbadag yuni gadalyc hradaragel* hacyusdneri# ar\atacyr\yutoan# srpabadgerneri# aosinqn aon ameni veraperoal in[ ga tancaranyum# pylyr; yusyumnasirel# hradaragel yu laon hanryutoan; nergaoa]nel$ Yu menq wasdyren .ad lav* lyusavyr cyr\i mi masn enq anyum$ >ad yura, em# yr aosbisi hra.ali cyr\ eq 'e/nargel$ Mariam; i%n[ gavela]ni$ Mariam^ Es Er&ani bedagan hamalsarani] en# hao arvesdi badmyutoan desyutoan YUNESQY-i ampiyni xasa,ys ‚& Nellin =l xasa,ysƒ & asbirand$ Es =l masnacidanyum em ar\atacyr\yutoan yusyumnasirman me` & in' hamar .ad gar&yr = aos ao]elyutoyun;# [awi]
xyurs gar&yr# qani yr es ampyk`yvin cyr\ yunem crete [yusyumnasirva\ noyuti hed$ Im hedaca masnacidagan zarca]man har]yum sa .ad gar&yr =$ Aosinqn# es inqs bidi yry.em# te dvoal ir; yrde%k = badrasdva\ & y%r xbry]in = badganyuմ$ Garyk em asel# yr nmyu.neri .ad [n[in dygysn em has]rel xe/&s naoel$ Tancaran; pavaganin haryusd = & ireri qanag; .ad me\ =$ Mer hamacyr\ag]yutoyun; .aryunagagan pnyuot ggri# tegyuz meg gam ergyu daryum menq ampyk`; gavardenq և micyu]e ggarykananq na& moyus egeke]agan gendrynneryum cyoyutoyun yune]yk irer; yusyumnasirel$ In[bes @rinag Dransilvanian =$ Dransilvanian [em gar\yum# micyu]e hedacaoyum# pao] a/a`nahert en Syu[avan# Pydy.an;$ Sa .ad gar&yr hamacyr\ag]yutoyun = & .ad gar&yr 'e/narg =$ Isg ;nta]qyum badahyu%m en# asenq# linyum en ,nxirner & [cideq in[ anel# in[bes varvel$ Aox xebqyum ximyum eq srpazani%n$ Mariam^ Ximyum enq Er&ani mer cidagan kegavarnerin# cyr\ag]yum enq na& Haog sargavaci hed# yr; inqn =l .ad dekoag = pylyr noyuterin & .ad me\ nerxryum yuni xran] bahbanyutoan cyr\yum$ Mi ,ysqyv# yrqan es cidem# sa a/a`in hamadek a.,adanqn = swoyuռqahao cakyutneryum cdnvyk mer can'eri yusyumnasirman hamar$
Sa baryn {yucaszoani & Dat& s;rpazani na,a'e/nyutoyunn = & hyusyv enq# yr .aryunagagan pnyuot ggri & gdara\vi na& moyus cakyutneryum# yryvhed& amen dek haoern yunen iren] hsgaoagan nerxryum;$ In[ yr [awyv# ete nyuonisg yusyumnasirva\ =$ Nelli^ I ver`y# haoeri dara\va\yutoyun; Ar&eloan Evrybaoyum crete yusyumnasirva\ [=# pao] .ad azxe]ig yu gar&yr noyut ga# ?yuminiaoi] hedy Pyulkaria & aoln$ Mariam^ Ev pavaganin ergar* wasdyren yut haroyur daրva badmyutoyun yuni haogagan cakyut; aosdek yu nerxryum; .ad me\ =# hsgaoagan =$ Lehasdanyum =l yunenq tyka\ me\ m.agyutaoin ja/ancyutoyun# yr arjani = yusyumnasirman$ Nelli^ Hyusanq# yr ghas]nenq Lehasdanyum =l$ >ad me\ cyr\i eq l\va\$ Nyri] ha`yrx darva am/an; ghanxibenq$ Mariam^ Hyusyv em# yr anbaoman gcdnven hyvanavyrner & gadalycner; ghadaragven$ >nyrhanxesin micyu]e hanxibenq$ Xa 'er a.,adanqi arxoyunq; glini: "ez ha`ykyutoyun em maktyum & sbasyum enq* nyri] veraxa/naq ?yumania & 'er sgsa\ hedaqrqir cyr\; avardeq$ >nyrhagalyutoyun$ Har]azryuo]; vare] MADLEN DER-KYUGASOAN
12/2012
29
Հայաստանի եւ Ռումինիայի հինգ քաղաքների եղբայրացման վերաբերյալ Անցնող շաբաթ Հայաստանի հինգ քաղաքներ միանգամից եղբայրացման համաձայնագրեր կնքեցին ռումինական քաղաքների հետ: Այդ նպատակով ս/թ հոկտեմբերի 24-30-ին Հայաստանի հինգ համայնքապետեր փոխադարձ այցով գտնվում էին Ռումինիայում: Ուղիղ մեկ տարի առաջ, 2011թ. հոկտեմբերի 24-28-ին, կայացել էր ռումինական պատվիրակության այցը Հայաստան, երբ Պիտեշտի, Ֆոկշանի, Ռոմանի, Գեռլայի, Դումբրըվենի եւ Ֆրումոսայի քաղաքապետերը այցելեցին Գյումրի, Դիլիջան եւ Տավուշի մարզկենտրոն Իջեւան, ուր պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց համագործակցության կապեր հաստատել ԳյումրիՊիտեշթ, Դիլիջան-Ռոման, Իջեւան-Գեռլա, Ֆոկշան-Բերդ, Նոյեմբերյան-Դումբրըվեն եւ Այրում-Ֆրումոասա զույգերի միջեւ: Արդեն այս տարվա մայիսին նման պայմանագիր էր կնքվել Ռոմանի եւ Դիլիջանի միջեւ: Հայ քաղաքապետերի պատվիրակությունը Ռումինիայում Հայաստանի դեսպան Համլետ Գասպարյանի ուղեկցությամբ հոկտեմբերի 24-ին մեկնեց Վրանչայի նահանգային կենտրոն, ուր Ֆոկշանի քաղաքապետ Դեչեբալ Բաչինսկին եւ Բերդի համայնքի ղեկավար Անդրանիկ Շառյանը ստորագրեցին համատեղ հռչակագիր երկու քաղաքների միջեւ հաԴումբրըվեն
30
12/2012
Պիտեշտ մագործակցության կապեր հաստատելու վերաբերյալ: Փաստաթղթի ստորագրման արարողությանը Հայաստանի դեսպանի կողքին ներկա էին նաեւ Վրանչայի նահանգապետ Կըտըլին Պոպեսկուն, սենատոր, Ռումինիայի Հայոց միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը եւ Ռումինիայի Հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթեւ Եպս. Հակոբյանը: Մինչ այդ հայկական պատվիրակությունը Ֆոկշանում մասնակցեց Ռումինական բանակի օրվա հանդիսավոր արարողությանը, այցելեց քաղաքային
թանգարան, ինչպես նաեւ պտույտ գործեց Ֆոկշանի հայկական այն վայրերով, ուր 20-րդ դարի սկզբից ի վեր ընթացել էին Վարուժան Ոսկանյանի “Շշուկների Մատյան” նշանավոր վեպի գործողությունները: Այնուհետեւ հաջորդ օրերին հայկական պատվիրակությունն այցելեց Հարգիտայի նահանգի Ֆրումոասա, Սիբիու նահանգի Դումբրըվեն, Կլուժ նահանգի Գեռլա հայաբնակ քաղաքներ, ուր Այրումի համայնքի ղեկավար Գիգոլ Եգանյանը, Նոյեմբերյանի համայնքի ղեկավար Վա-
Ֆոկշանի նուշ Ամիրաղյանը եւ Իջեւանի համայնքի ղեկավար Վարդան Ղալումյանը պայմանագրեր կնքեցին համապատասխանաբար Ֆրումոասայի, Դումբրըվենի եւ Գեռլայի քաղաքապետեր Տիբոր Ֆերենցի, Ջորջետա Իրիմիեի եւ Մարիուս Սաբոյի հետ: Իրադարձություններով հատկապես հարուստ էին Դումբրըվենի եւ Գեռլայի այցի օրերը: Հոկտեմբերի 27-ին Դումբրըվենում հայ պատվիրակները մասնակցեցին Տրանսիլվանիայի Հայոց թանգարանում նկարիչ Յոն Կոնստանտինեսկուի ցուցահանդեսի բացմանը, այցելեցին Հայ կաթողիկե տաճար եւ հայկական պատմական վայրեր: Գեռլայում, նախկին Արմենոպոլիսում, որ 1700թ. հիմնվել է հայերի կողմից, հյուրերը պտույտ գործեցին հայկական բարոկկո ոճի հին քաղաքում, այցելեցին պատմության թանգարան, ուր ցուցադրվում էին հայ եկեղեցական պաշտամունքային իրեր, Հայկական մշակութային կենտրոն, ժամանակի հայկական վարչական եւ կրթական շենքեր, Սուրբ Երրորդության հայ կաթողիկե հոյակապ տաճարում ներկա եղան կիրակնօրյա պատարագին: Գեռլա-Արմենոպոլիսն ու Դումբրըվեն-Եղիսաբեթուպոլիսը ժամանակին ունենին թագավորական ազատ քաղաքի կարգավիճակ եւ կառավարվում էին հայերի կողմից, հայկական օրենքներով: Այսօր էլ այստեղ, ինչպես նաեւ Ֆրումոասա եւ Գեորգեն քաղաքներում մնացել եւ հայկական կյանքը շարունակում են հին տրանսիլվանահայերի շառավիղներ. մասնավորապես Տրանսիլվանահայերի միության նախագահ Յոան Էստեգարի եւ Դումբրըվենի Հայկական միության նախագահ Յոան Կըլինեսկուի եռանդուն ջանքերի շնորհիվ վերջին քսան տա-
րիների ընթացքում այս մեկուսացված համայնքը զարթոնք է ապրում: Ուղեւորության վերջին վայրը Պիտեշտ քաղաքն էր, ուր հոկտեմբերի 29-ին քաղաքապետ, Ռումինիայի քաղաքապետների միության նախագահ Թուդոր Պենդիուկը եւ Գյումրու քաղաքապետի տեղակալ Գուրգեն Մալխասյանն ստորագրեցին բարեկամության պայմանագիր: Ստորագրված պայմանագերը նախատեսում են համայնքների միջեւ փոխայցելությունների աջակցություն եւ խրախուսում, հանրային հաստատությունների, տարբեր կազմակերպությունների եւ առեւտրային ընկերությունների միջեւ կապերի հաստատում, փոխշահավետ տնտեսական հարաբերությունների զարգացում, փորձի փոխանակման եւ գործընկերության նախաձեռնում այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են` կրթություն, երիտասարդություն, մշակույթ, սպորտ, զբոսաշրջություն, կայուն զարգացում, շրջակա միջավայրի պաշտպանություն եւ գործարարություն, հանրային կառավար-
ման մենեջմենտ եւ քաղաքաշինություն: Պիտեշտում բարեկամության պայմանագրի ստորագրմանը Հայաստանի դեսպան Հ. Գասպարյանի կողքին ներկա էին նաեւ Ռումինիայի Հայոց թեմի առաջնորդ Տ. Տաթեւ Եպս. Հակոբյանը, ինչպես նաեւ տեղի հայ համայնքի ներկայացուցիչներ: Տեղական մամուլը եւ հեռուստատեսությունը հետաքրքրությամբ անդրադարձան հայ քաղաքապետերի այցելությանը եւ եղբայրացման համաձայնագրերին: Տեղեկացնենք, որ Ռումինիայի պատմական մայրաքաղաքներից Սուչավան, ուր դեռ այսօր գործում են երկու հայկական վանք եւ երեք եկեղեցի, պատրաստվում է կապեր հաստատել Էջմիածնի հետ: Քայլեր են արվում նաեւ Երեւանի եւ Բուխարեստի միջեւ եղբայրական կապեր հաստատելու շուրջ:
Գեռլա
12/2012
31