FUTEN EN ·DUIKERS TE TERVUREN EN BIJ LEUVEN*
ring <le \\'iele\rnal de stand Yan
Podicipidae, de 1'1·eeden in de familie der Colymbidae; de t\\·ee families tot de orde der Pygopoden. Deze zijn wateryogels \rnarYall de hij· zonde re 1 ichaam,-bou w en leYen,-wijze zeer
de
Yer:-chillend zijn Yan wat de wilde eenden
Inleiding.
milie der
jaar
edert
en
dag onderzoekt de
Afdeling Leu Yen Yan de groepe ,..,,,
Yogelen
de omge\ 111g Yan
lil
LeuYen. Het is me een grote eer. bij gelegen heid
Yan
dit congres en naar a a nlei d in g
Y�lll
kenmerkt : de poten zijn naar achter toe gt>plaatst. de staartpennen ontlireken, er is
deze spreekbeurt. hulde te k u nn e n IJrengen
een puntige snawl. Bij de futen zijn de
aan �Ir. Tant. Dr. J., ons ieYerig raadslid,
tenen afgezet met hoornachtige smalle kra
dat. �\
dertig
::-lemati,,;ch
de Yallei
j a a r g el e de n . o
Ya11
h s e r Y e re n
Yall
lit>gon
met het
de aYifauna Yan
de Dijle.
Ht:>t is mijn lieJoeling. geachte Ycrg:a<le ring. in korte ,,·oorden, een ,;amenrntting
te geyen Yan onze \raarnerningen Yan futen en duikers. De eer:'len zijn ondeqrel1rad1t 111 dt> fa-
gen
die
zijn: hij
onderling
de
ml ledig
af ge"cheiden
duiker::: zijn de te11e11 wrlionden
door ,Jiezen.
I. Het obsenatiegchied. Het g e bied \raar de afdeling Lemen futen en duikers ohserwerde heYindt zich in de
driehoek gelegen
tu:::,;t>n Bru,:,;el. l.eu\en en
0
33rvsseL
frf;J,i6 /1/5{) 21.t.
Fii;. l.
\\';1vf'r
waanan cl(· topp<'n zich lwvindf'n te
111 hel aldus afgt'Lckcnd gebied
va11 individuPn en elf. veehuldigheid van
dP
l:ood-1'luoster. \\'il"cle en Terlanen.
zijn
lwee
pliy,.;iografisd1e cc11l1cdcn betrokkc11 :
inderdaad naar
Noord-Oosten en
't
naar 't Oosten oYer; h et loopt uit in golvin z
Z\rem-
ijn : df' \'oer. de Ysche en de Laene
r
11
\\"êl
ad vogel,:,
de vijvers te Tiood
van
en park; ze is dezelfde aan de Zoete-Waters. In de va1lei van de D i jl e is vaak een kant van de ka rpervij ve r open en geeft uit op weide
of akkerland;
de andere zijde
aan rietveld en elzenbos. In de vijvers is weinig diepte, meestal minder dan
II. Futen
en
Het is niet de bedoeling de kuiff uut, de dodaars, de ge0orde iu1.1i, Je roo dh al s fuu t
de
rnogelijkhcid
\"Oor
de rngcl,; gelitrndcn aan
gPhaalde
Y
ij w r ;; te Hood-l\.loo�lt'r en Tf'r
\\"at de Yallei \an de
Dijle
betreft. hier
Inderdaad,
we vi11Jen karper
l. De kniffout
hah:
en
St. .\ga tha -Rode.
:
grij,;
van
't
lichaam
blinkend wit; flanken br u in. :.\Iooie Yeren op kop en wangen
:
de eer:3ten zwart, de
t \1· e e den Z>rnrt en kastanjebruin : deze \"eren \\· o
:\eerij:'e
;:;omerkf Ped
en
andere delen van "t lichaam
fraaie kraag.
011tl-He,·erle.
Podiceps cristatus L.
andere bovendelen
,·ijn'rs tU:':'eJJ dijken, meestal aan de rand \\ll:'cle.
-
z\l·arte schedelkap en zwart lmvendeel van
Ya11 het \1Jtenbl. aangelegd: dit i,; het µ:ernl te
oll edi g te
pe c ifieke soortkarakters te herinneren.
(!rij,--brui11:
komen we in aanraking met een ander type 'an vijwr.
s
Vol1cassen paar-
\llren. Je poel te Tcrbnen.
v
beschrijven. Allet(n acht ik het gepast aan
een biotoop van riet en water.
Hier zijn te 1wcme11. naa;;t dt> reccls aan
der
duikers.
vijver,;
b ieden een leYens
an
halve meter.
en de roodkeelduiker grondig: en
of bekkens ten bchoew van water
is
afgezet met geboomte, struikgewas en paalt
of La,;11e (Fig. 1). Hierin \\·erden op ta1 \·an plaat:3e11, karper molen" aangelq�J: deze
be
lil
Kloo:;ter en te Tervuren is hoog heukeulJos
gen ge:3cheiden d oor kleine "atenregen als
daar
rte 11
De omgeving
Eell o o s telij k clt-e1 van het plateau, tussen Dijle en Se1111e c11 een :;t11k uit de.: vallei van de Dijle. Dwars doorhern het Zoniëmrnud, g c 1egen tussc11 Tcrn1rc11 c11 Brussel, gaat de li jn van de waterscheiding; de vijYer \all J\ood I\.looslcr hoort tot liet bekken van de Seune; de Yij Yer tf' Tcrrn ren hoort reeds tot het ahoergebied van de D ijl e . Bewu,;t plateau
helt
:-.no
paalde jaren , hu iteugewoon.
rd en waaienormig opengespreid tot een
M annetje en wijfje drag:f'n
hetzelfde vederkleed; bij de mannetjes zijn
kuif en ki-·•·;! meer ontwikkeld. :.\ Ierk de
Daarnaa:3t ko m e n de 0Yer�tro111ingen van
brede witü:: !."L'ep boYen -� oog. Bn1en de
het \1i11tcrbed \"<111 tie Dijk. Deze grijpen plaat" lllt't'"tal i11 tie \ ruege lente. Op de diep tuq:enorc11 µrond. loopt ht'l dnoiwalt'r nij \lt1,9. 11a;1r de \allei. :\.11derzi j d:; kan
ope11ge:0lagen vleugel (zie afbeelding) een
het ahoernatf'r van de
Dijle
niet dan gelei
"itte =-piegel en een grote \1 itte drit>l10ek op de l i o \·en a r m . Dt> bek is efft>11 roo�klt>11rig. de:: iris rood. 11 et icinterkleed maakt Je Yo 1 wa:0:0ene
d e l ijk door de :3tad Leuwn gebracht worden.
m a n n e tje s en
Een :3terk Yerlaat en een reuzendam sparen
ningen. De wren van kuif
Let1Ye11 \"Oor o\·er:3troming.
kort gehouden.
Dit
alles wrklaart waarom de n1lei van
de Dijle in de vroege lente te Yaak blank staat. Dit Yalt veelal samen met de l entetrek rnn
tal Yan yogels; het is of een Yan de trek
wegen precies het dal van de
Dijl e
rnlgt.
Wat er ook van weze. rnak is het aantal
w
ijfje s tot grijs witte Yerschij en
kraag zijn
In het eerste winterkleed is de kuif en kraag zeer gereduceerd; de iris is geel.
Wa ar en
u·anneer
kunnen we de kuiffuut
observeren bij Leuven "?
Hij
komt voor, in alle maanden
van
het
jaar, behalve in Februari, op de observatie-
215
i.
Twee geïsoleerde oliserYa tie s te Tervuren,
in de Lente, namelijk op 29 .:'llaart 1942 en op 4 Mei 1943, vragen de aandacht. \\'e zagen anders nooit de fuut in de
K u iffuut.
\\·arande te Ten·uren. Daarom Yermoeden we dat we Yoor observaties staan van door .,
ofwel van terugkerende in dividuën zoekende naar een gunstig z omer · reizende vogel;;
1
, . ' ,,
Roodhal,;fuut.
verblijf.
2. De dodaars - P o di c e p ,; ruficollis Pall.
zei.il.ie en man netje: !JoYendden van kop en hal:; en L1own clelen Yan de romp donker�ri j:; !nui11: ki 11 en l 1or:; t z1,art. De \\�lllf'.ell. keèl en Yoorzijdè \an de hals. \1a r rn kastanjel1rui11: hrui11c flanken. Op de buik lijkt het g e n: der te grij�. De kleur \all de Lek is dunker lm1in: er i� een witte dek aan de aanzet rnn de l•ek. Paarkleed rnn 10!1rnssen
lfoornfuut. (p.
aurit11-)
(p. ni;:rieolli,)
Winterkleed rnn rnlzrnssen zciifje en man
netje: de bo\·endelen \all kop. hab en romp
po:;ten : vij\er te Oud-Hen.·rle en vij w r:0 te .\eerij:::e. llij 11erd gcul1::'eneerd. in :\!aart en :\Iei. op de vijn'r in de \1·aramle te Tenuren. Het i,: een zeldzallle \1 int c r g a ::t : .\ov-Dec. 19-11-Januari 19+:2: nie:0-t alle opermater toe dan verd\rijnt hij helemaal uit het gcl1ied. :\Ien kan de kuiffuut, Lezuiden Leuven. veeleer een zolllerga;;t noemen. Cit Je zorgrnldige ob::ervaties
Dr. Grootaer:; blijkt dat de f u te n ] :Z April wr,;cl1ij11e11. Ze paren en gedurende de lllaan<len April, l\Iei Jongen zijn te oli:;ern·ren van 27
rnn
omtrent broeden
en Juni. Juni af.
Grote jo11ge11. vergezeld \'an de olldje:0, zagen \1e g e d u ren d e de 111aa11den Jllli, Augustus, September en zelfs October.
Voorheen broedde de fullt op de Yijver a11 de «Zoete \Vaters ». Thans \\·erd deze lnoc<lplaab \ erlatc11, \rellicht te veel door
\
mensen bczod1t
en
te
rumoerig.
De funt broedt nu op 2 Yan de 7 goed onderzochte oh,:ervatiepo;;ten : de Yijver te
Oud-HeYC'rle
c11 \ij vers te N<'erijsc.
licht b ru in : de onderdelen Yall hals en Lor::t wit en bruin. en heldere \lek aan de kin. Tól1rnssen jongkleed : g e lijkt op het 11i11terkleed Yan de nih1a:;::-cnen: de \1·a11ge11 en de zijden rnn de hal:; zijn dünkcr bruin met zwarte ::;trepen. Traar en zcannecr o l 1 ,:e n ere n \1e de do daars bij Lell\en '? Hij liet zich zien op de obsenatieposten i11 iedere maand Yan het kalenderjaar. lw hah·e in de maand December. \Ve kennen de dorlaa rs als oYerwinteraar en "·intergast op de vij n' r te Roocl-Kloo::;ter: op de Yijver in de Warande te Terrnrcn: op de vij\'er:; te l\et>rijse en op de karper \.Ijver 111 het Groot Broek. te :-ite-Af'.atlw Rode. Tussen 19-12
en 194 7 noteerden \1e, te geen dodaarsen rnn \fei tot Augustus. Wel konden we de soort obser \·ere11 in de hcrf�t111aa11den Septe111lwr. Octo her en NoYernber. Dit interpreteren \1e als trek of oYcrwinteren. Observaties gedaan in l\faart. April heli bc11 \rellicht de betekenis Yan trek. \Vaar11e111ingen in Februari !Jetref fe11 n:rn1ocde l ijk over\\'Înteraar,;. Dit jaar 11otcenlt-11 \1e.
Tervuren.
----
De
geoor' I t.:â&#x20AC;¢
fuut.
!
1
1 !
te TerYuren, Yanaf :'.\Tei tot Augustus de
delen wit. Merk het zwart dat beneden het
aa1mezighei<l Yan de dodaars.
oog reikt.
Uit de waarnemingen Yan de heren \\1or
Bij de hoornfuut, Podiceps auritus L., in een rechte hek,
telaers, Grootaers en anderen kennen we
het winterkleed, merkt men
de dodaars als broedvogel op de obsenat ie
een zwarte kap hoven het oog afgelijnd;
p o ,.; t e n
een spiegel samengesteld uit de witte vlag
:
YijYer
te Oud-HeYerle: karper
:
Yij \ er l, te :\ecrij.::e: YijYer 2, te N eer i j s e
gen rnn de armpennen en \'an de 2 of 3
de karpenijYer te 5te-Agatha
binnenpennen van de hand. tZie afbeelding).
en ten slotte
Rocle. In Juni 1912 rnnd m"n nouw een nest 1,aarin .')eieren. In .\Iei 19-iR ohseneerde \[. Grnnt;ier,.; een ne,;t ,,·aari11 .=:i eieren b 1·ame11. Zijn nog te 11ult're11 al" ltroedplaat�e11 : tk \ijH'r,.; te Park. ! t ij Leuwn: de 'ij,er « Zcwte \\.;itn.,: » 1 \\.orll'Lirr" 19-12 i: de
karpcn ijH'r Hood-hioo,;ter rn de karper ijwr. te \\.il:'cle. :\aar ;die 11·aar"d1ij11lijkheid. \1 ijze 1 1 de 1tlt"en·atie,; in lente en z om er l 9-l8. dl)Or dhr. \'amkn Ph� gelKwkt. op het broeden Yan de dndaars np de Yijn'r:' \all de \'\" aran de. te Tcrn1re1i. Een b qwn ij1n. nai>ij Terlanen ( p;e11w1•11tc l!t1lt!1·1il1n�I i,; tink. \l'tïlHiedelijk. hoedp la ;it:'. De dodaar,; lt!ijkt 11E'l Ycel meer wr.::preid tv z i j n dan de kuiffuut. Hij neemt kleirn?t'l' 1 ijn'r.:: \uur 1 id en .::toort zi1·h minder aan '
1ne11"c11
L
·zoel·
'.'!l
luidruchtigheid.
:::>. De geoo �f' fuut lis Brehrn.
-
Podicep,; nigricol
rnn rn/1ca:;sen wijfje en man kop, hak l1or,;t en rng zijn zwart: ;1d1ter de oge11 zijn i>rn ine H'ren die 11 i tl opcn in kuifjl':'. te lw111nke11. De onder:::te delen rnn het li d1aa rn zijn \\·it; de flanken koper rood of ka,.,ta nje l trui 11: de hek i,: z11 art lilauw met een rood of rozig Ylekje aan de J,a:::is; hij is 111i11 of meer naar hoYen ge !JOgen; op de deugc1 is een spiegel, gevormd door \1·itte daggen van de a rrnpe1111en of kleine Yliegpe1111c11. (Zie afbeelding).
Paarkler:d
rwtjc
:
\\'e
be z it te n Yooralsnog drie ob,;er\'aties gemaakt in de driehoek
rnn de geoorde fuut L
L
l w p a ald door de vijYer te Oud-Heverle, het
Groot
Broek te 5te- ..\ g:at ha - R ode en Ter
n1re11. Op 8 .\lei 191-6
ol>:Seneerde onze Pre::'i \\.ortelacr:S. op de karpenijwr te Oud-He\crle. een rei�g<:>zel:Sdiap \'êlll vijf indiYid u (; n in pa ark leed. Op 9 ..\ugustu:S 19-lï 11crd een incliYidu neerge,;choten in liet Gwot Broek. te Ste :\gatha-Hode door de cigc11aar Yan de be kende karpen·ijYer. dhr. :\Ialou. die me de de11t. .\Tr.
informatie bezorgde. Ten,;.lotte werd op 21 F e b ruari 1947. het ging toen naar het einde rn11 een :,;tren ge 11 int e r. een doodnwc l'll 11 it�chongerd exem plaar ge,·a11ge11 te Tcrn1ren. op de steenweg te Leu Yc11. .\I i jn nou\\ tekende het rngeltje in het 11 interkked. De eigenaar Yan het
f:Pprepareerd
!Jce�tje
11ount n i e t meer te
TerYuren en ik k;rn daarom het exemplaar n iet tonen.
Hier i::: een
11·aten·erf,.,tudie. naar de na
tuur, door mijn
vrouw. met hare gewone op natuurgrootte
nauwgezetheid uitgcrnerJ. (fig.
2).
De lente- en 11i11terolN·natie,; laten zich gernakkelijk \Trklarcn al" deze \an trek vogels en "· i nterga"t. De beteken is \'an de znmerol1ser\'éltie is alle" behah-e du id el ijk: zou de geoorde fuut �oms b ro e d v o g e l zijn te Ste-Agatha-Rode? '1. De roodhalsf1111t
-
Podiceps gri s eige n a
(Bodd.).
11'ijfje en mannetje : en bovendeel 1·an hals glanzend zwart
Paarkleed vol1msscn
1;olwassen 1ájfje en man netje : li0Yc11dck11 \all kop, en rnrnp zwart: "en do11kcrc 11:11\fl op de nek: de �inderc Winterkleed
218
rnn
kapje
uit lopend
in
kuif\crcn;
pa;1rlgrij,; met huven;1<111.
kin yan
en
\1·angen
nog tot hek,
1
een \\Îl zoo111pJC. d1aa111
brnin;
Jm1in;
fla 1 1 h 1 1
J 1 u i k ziher wit
Bon·11dek11 \:111 lll't ] i
en IJOr:-t ka:<ta11 j r roodgrij,:: onderdeel van
\'<lil lwl� 111cl
grijze
i ...: z1q1rl 11wl gL·lt· vlek
k kc 11 : de lwk
y] c
aan
dt· !1:1,i:":
Ct'll
ittt' y]ek op dt' l1<H"c11ra11d 1"11 {'1'11 d itn op de l1l'11edema11d \'all de opc11gt•,.:Ligc11 yJt.u p·l, \'all lion·11 gczie11. (Zie afllC'eld i11g). In het 1l'Î11/erl.leed \'a11 Yuh1e1,.:,:c11 \1 iji'j1• c11rna1111etje11wrkt me11: de k o rte k11ifycren: de rnooie kll'l1r \'all de hal,: Î,; H'rclwc11e11: er zijn vaak grijze dekken op dt· l11H,:t en l)('11edt·11 hal,:; de grijze 11a11ge11 zijn duide l ij k afgetekend: de IJOH'1Hlele11 \'all het li1·ha:1111 z ijn grij:-. de 011derdcle11 \1Îl. /)e jonf!_I' rngels in hl'I her/stkleed 11•r to1 1e n Z\1arte of d o nk e r e lijnen op de \1a11ge11. Op l 0 Januari 1942 ob,:nn'nde ik. op de kaqwnijn'r l. te \'eerij::c. !liet> i11 d i Yi rlui;11 in winterkleed. Ik 11oteerdC' dri j f,:i] l iouc tt rn en zag de Yogel,: de y]eugt>l� uit ,J:wn. 11aarnp Je typi�dw '' itte \ h·kk1'.1J. Het gaat hier 0 111 een 1il1c1·n·atie \all 0\'1'r \1 i11t1'rt'1Hlc Yogcl..:. 11
in lid
1-"1!11·11 zijn 1tJg1·], di1·.
gL"111akkcli j k doch
in lll't
11
.-t,1:lt
h11�1'
cL11
:'\Li:1r1 Il
il'.111
1i1·htl•.1.n
l•'r
-
:'l'REEL \'\'
Op
1·>11 J,,,,l'l'"I
Jl1':--!
in
1\\,11«·
l.111�" .!1il0li"J1· 1 ij 1"�1·11 ll,l,11' h··t 111·-t.
•,·11 \
\1.1-.
\': 16" 08. 0 in PL1lc'n.
waara:rn
had.
P<'ll roodhaL-duiker, op 1-\. Februari 1916. ;u111 de :.Iole1nijn·r, i11 de \\'arande te Tt'nuren. gevangen. Het \1a:' ::-en volwa� :-:en 11 ijfjc in winterkleed. De ]i,tlg:. eigendom rn11 dhr. H. Opde1)()...:di. 1uturali;:t. \1·erd me zeer niendelijk tni'Yertroirn·d. ten lichoe\'e Yan deze Yerga de ring:.
)J. Bcquaert.
Tt'rnll'Cll- l 0-8--'ln.
...... ;1rn·klq·t1r1
11
:iilwr }'; i�:.
t1j1
\:111r;.:.·· 11.1;.,:t'll. 11·
\111",,·q11·11.
np
12 :'1·p·
'11·! \\ i1·J,.,,a�.il <:1111;:.n·�-
()!'
11
\ l'I il
J11:;11 '11Jil1·!--lt'
ik
•'<'Il
111•,1
\.lil
1,·Jri11·1'l!\11Tik 111• ! il""' '1•'1'•'11. J,ij lllljll 1111·1·11" J,,.�"ck "i' j:) \pril l1l'i11 "·nPn d1• "i•·r1·11
1.,.11
uiL.'<'k1°11w11. <. \ l't>t'�I' d,1111111.
l.1!.'<'11
111 "
,, j1•n'..!e11
i11
lwl
rn"•I.
J, l.11, ten,
2:) 0.-tuLcr ]<)JI) 11c1d alhin m1·t dl' rn•ll1·11
Bru" .!:!emclcl
\'andaag eer�t nnt1 i n � ik dit hPrid1t uit
:;e]
Tcn::;lottc blijft me het gna 1 te noemen \;111
011<l-T11rnho11t.
S111r1111' ,11!;.:ari-.
een �preeu11· gnan;en !ll<'l rin'! f l.')U:::)I) l'11lu11ia Yar:;c,ia. Het dier '"· rd g-1•:-ingd O:::I\'-\. 52'
51"
De roodhalstluikcr te Ternll"cu.
t..1.1.ti,·11
:1 k.11L11L1. fl·'/t' Lc•"!1l
e
i 11 Ji,., llli•i.J,•11 \ ,111 '"''"''il. 1::•i1!.- \ o>'._'.1°!'
1:111
*
\ 1·:1.DLEEl'\\EHIK
J•J::.11.
h1111
te
MEDEDELINGEN
Z\"\'.\RTE hR.-\.\1 JI)
herke111H·11 z1Jn. De gl'oordf' fuut de lwornfuut vertOlll'll in het ffld grote overec11koni,;t. \\'c richten de a<111dacht \an de vogel \ ri<'ndt·11 op clczl· t11n· s o orte n cvcna Is op d<' rnndlial,:fuut. \\'c gc�cn de raad, in geval \all oh:::crvaties van futen dadelijk een schet; in liet 11ota b oekj e lt' dragen.
p.1:1r1--ll't'd.
i11t1·rklecd. 1111wi-
K 0 R T E h11JJ\\"f
1 ijk
11<1111cl ijk en
.
:\lcerhout.
ik in
26-\" ·50.
Ol'l"fi,•r
l <) !') de
\
an!:!:;t ,
CHOTE GELE K\\lhSTAAHT
Op 1:2 :\Ia art ] 9.)0 zag ik hier in een
in
11
grote �ele kwik
interkleed.
Ralcn--Wezcl.
( molal'i lla
een
weide
cinerea cirwrea
1
J. Henclerickx
219