GRAM oktober 2017

SAMEN VOOR SCHONE EN AFVALVRIJE GEMEENTEN

VAKBLAD DE NVRD | JAARGANG 108 OKTOBER #05 JUNI 2017 VAKBLAD VAN VAN DE NVRD | JAARGANG 108 #08 PERIKELEN SCHOON IS OOK RONDOM DE AFVALEEN KWESTIE STOFFENHEFFING VAN BELEVING

BIJPLAATSEN VAN RAAMOVEREENKOMST AFVAL BIJ ONDERGRONDSE VERPAKKINGEN, HOE AFVALCONTAINERS ZIT HET PRECIES?

GROF HUISHOUDELIJK MINDER RESTAFVAL RESTAFVAL, OF NIET ZORGT VOORWEL NIEUWE NASCHEIDEN? KOSTENSTRUCTUUR

LANDELIJKE OPLOSSING VOOR AANPAK LUIERS STEEDS ZWERFAFVAL DICHTERBIJ2017

STREET CHARIOT

VERGEET DE SMALLE STRAATJES NIET!

Heeft u in uw gemeente smalle straten die u ook wil laten schitteren? Dan hebben wij dè oplossing! Met een breedte van amper 600mm en zijn vele troeven zal onze Street Chariot® u vast verbazen.

Een veegwagen met 2 containers van 90L zorgt ervoor dat uw straten eenvoudig en snel weer schoon zijn. De 35L Modulobac® bevestigt aan de Street Chariot® is voorzien voor het opbergen van materiaal of documenten en kan afgesloten worden aan de hand van een driekantslot.

De Street Chariot® is vervaardigd uit 100% plastic (PEHD). Door zijn licht gewicht is hij makkelijk te verrijden. Daarnaast zijn de twee voorste wielen zodanig ontworpen dat elke richtingsverandering soepel gebeurt.

Aan de voorzijde hebben wij een deur voorzien zodat de containers makkelijk en zonder veel krachtinspanning geledigd of vervangen kunnen worden. Aan de voor- en zijkant van de Street Chariot® zijn haken voorzien waar materiaal zoals emmer, bezem of schop gehangen kunnen worden.

SULO - Plastic Omnium Beneluxstraat 4, 6014 CC ITTERVOORT tel

0475 56 70 03

fax 0475 56 70 01 poinfo@plasticomnium.com

COLOFON UITGEVER NVRD, WTC Arnhem Nieuwe Stationsstraat 10 6811 KS ARNHEM +31 (0)88 - 3770000 post@nvrd.nl www.nvrd.nl REDACTIECOMMISSIE Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn (hoofdredacteur) Riny de Jonge, stadsdeel Amsterdam-Oost Addie Weenk, Rijkswaterstaat Diederik Notenboom, Meerlanden Folkert Starreveld, Cyclus Management Dico Kuiper, gemeente Alphen aan den Rijn Marianne Zegwaard, Stantec Ilse van der Grift, NVRD EINDREDACTIE Karin Hegeman en Berit Aagten Postbus 1218, 6801 BE Arnhem +31 (0)88 - 3770000 hegeman@nvrd.nl ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Bureau Van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort +31 (0)23 - 5714745 L.paap@bureauvanvliet.com CONCEPT Elma Media bv, www.elma.nl REALISATIE EN DRUK Weevers, www.weevers.nl Coverbeeld: Jaco Klamer, Hollandse Hoogte

INHOUD 07

RAAMOVEREENKOMST VERPAKKINGEN, HOE ZIT HET PRECIES? 2017 is het jaar van de evaluatie van de raamovereenkomst. Tijd voor een terugblik.

14

INTERVENTIE-AANPAK SCHONE WEGEN ALS PILOT IN HOOGEVEEN Hoe houd je wegen, bermen, verzorgingsplaatsen en de vaak bijbehorende tankstations, fastfoodrestaurants of carpoollocaties schoon?

ABONNEMENTENADMINISTRATIE NVRD, Postbus 1218, 6801 BE Arnhem Jaarabonnement ad €106,04 ex btw.

België €124,95 (Europa en buiten Europa op aanvraag). Los: €11,50.

BEËINDIGING ABONNEMENT Abonnementen moeten schriftelijk bij de NVRD en uiterlijk op 15 november worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Gemeentereiniging en Afvalmanagement is het officiële vakblad van de NVRD. Hoewel door de uitgever de uiterste zorgvuldigheid is betracht, wordt voor de inhoud geen aansprakelijkheid aanvaard.

ISSN 1569-0458 © NVRD RECYCLED Made from recycled material

C106833

GRAM wordt gedrukt op papier met het FSC®-keurmerk en verschijnt 10x per jaar.

16

SCHOON IS OOK EEN KWESTIE VAN BELEVING Het schoonheidsdoel ruimschoots gehaald en toch komen er veel klachten van bewoners over hoe schoon de omgeving is.

22

NOG VOLOP HINDERNISSEN BIJ PLASTICRECYCLING Een ketenstudie van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) reikt maatregelen aan voor meer en hoogwaardiger recycling van verpakkingskunststof.

04 BEZEM 05 HOE DOEN ZIJ DAT: DE ROL VAN VERENIGINGEN 10 MINDER RESTAFVAL ZORGT VOOR NIEUWE KOSTENSTRUCTUUR 18 LANDELIJKE AANPAK ZWERFAFVAL 2017 20 FONTYS-STUDENTE STUDEERT AF BIJ DE NVRD 25 WIJ MAKEN WERK VAN CIRCULAIR 26 LIFEHACKS: MEER HALEN UIT AFVAL 28 DE LEDEN CENTRAAL 29 NVRD NIEUWS 29 COLUMN OLAF PRINSEN 30 INFORMATIE OVER DE POST-HBO OPLEIDING 32 BRANCHENIEUWS 33 AGENDA GRAM #8 oktober 2017 | 3

IK ZIE, IK ZIE Het zal u vast niet zijn ontgaan; het najaar is begonnen. Letterlijk, de planning voor bladrondes is weer gemaakt en de strooimachines zijn nagekeken. Maar ook figuurlijk. Je zult het niet op het NOS-journaal horen, maar het wordt een heet najaar. Ja, dat is figuurlijk. Velen van u zullen dat doorhebben. Zoals je bij de mosselen de R in de maand moet hebben om ze te kunnen eten, beschikken wij over de letter S. En dan weet je het wel, alle seinen op groen om volle bak punten te gaan scoren. Voor of tegen, genuanceerd of gewoon bot, gedragen of solistisch.

4 | GRAM #8 oktober 2017

Het is niet de eerste keer dat het S-woord op deze plek wordt besproken, de Bezem volgt het op de voet. Het zou zo maar effect kunnen hebben op mijn dagelijks werk. Komen er dan inderdaad minder flesjes en blikjes voor in mijn wijk? Stijgen de schoonheidsgraden ook echt?

Het S-woord, kun je daar met goed fatsoen nog gewoon iets van vinden zonder, op zijn Trumpiaans, volledig de onderbuik de vrije loop te laten? En om bij Trump te blijven, wat zijn echte feiten en wat zijn de alternatieve feiten? Altijd goed om in ieder geval even te kijken wie de afzender is. Nuances zijn er in ieder geval al lang niet meer. Wat helaas geldt voor meerdere dossiers. Oneliners zijn meningen geworden, Twitter is de nieuwe werkelijkheid. Hoe meer media, hoe meer nieuws, hoe meer we teruggaan naar het versimpelen van dossiers. Informatiestress is van alle tijden. “Aan het maken van boeken komt geen einde� staat al te lezen in het boek Prediker (uit het Oude Testament).

Na de introductie van de boekdrukkunst in 1440 klaagde scholieren over de te grote hoeveelheid boeken die ze moesten lezen. Wat moet ik daar als Bezem mee? Ik blijf dan maar liever bij mijn feiten. Mijn dagelijkse praktijk, gewoon wat ik zie. Niet meer en niet minder. Flessen van meer dan een liter? Ik zie ze niet. Feit.

HOE DOEN ZIJ DAT? DE ROL VAN VERENIGINGEN BIJ AFVALINZAMELING TEKST en BEELD Hetty Dekkers

melresultaten te kunnen verbeteren. Dat is ook gelukt. De blauwe container is bij ons niet verplicht, toch heeft zo’n 80 procent van de laagbouw er nu een staan.

HOE ZIJN DE INZAMELRESULTATEN? Die zijn sterk verbeterd. Er zit sinds 2010 significant minder papier bij het restafval, we zamelen veel meer gescheiden in en het papier is bovendien van betere kwaliteit. In de blauwe container blijft het droog en schoon.

Ruud Muijs, senior juridisch beleidsmedewerker gemeente Apeldoorn.

Contact: r.muijs@apeldoorn.nl ZAMELEN VERENIGINGEN/CLUBS IN UW GEMEENTE OUD PAPIER IN? Niet meer. In 2010 zijn we daar mee gestopt. Tot dan toe werd ongeveer de helft van het oud papier ingezameld door kerken, scholen en verenigingen. De andere helft deden we zelf, via onze inzamelaar Circulus.

WAAROM IS HIERVOOR GEKOZEN? We wilden destijds heel graag overstappen naar blauwe containers, om de inza-

KOMT DE GEMEENTE CLUBS FINANCIEEL TEGEMOET ALS ER INKOMSTEN WEGVALLEN? Wij hadden best een riante compensatieregeling bedacht. In ruil voor wederdiensten, zoals het schoonhouden van sportvelden of de openbare ruimte rondom de kerk, kregen de clubs van ons vijf jaar lang een vergoeding die gelijk stond aan de opbrengst van de voormalige papierinzameling. Als ze hun wederdiensten goed zouden doen, kregen ze nog eens vijf jaar erbij. Maar de wederdiensten waren niet zo’n succes. We hadden gehoopt dat ze zelf met ideeën kwamen, afval-gerelateerd, maar dat viel tegen. Ze wisten niet

goed wat ze moesten doen. Er speelden ook sentimenten mee als “moet ik nu als een HALT-jongere papier gaan prikken?“ Eén club heeft meegeholpen de blauwe containers uit te zetten, dat was wel leuk.

SPELEN VERENIGINGEN/CLUBS OP ANDERE MANIEREN EEN ROL BIJ AFVALINZAMELING? Veel clubs zamelen lege blikjes en flesjes in in de openbare ruimte en bij hun eigen accommodatie. Dat levert ze ook wat op, maar niet vergelijkbaar met het oud papier. Daarbij ging het soms wel om 10.000 euro per jaar. Omdat het om zulke grote bedragen ging, was er bij sommige verenigingen veel protest destijds, dat is logisch. Daarom hadden we ook de compensatieregeling ingesteld.

TIPS VOOR ANDERE GEMEENTEN? Het is een gevoelig punt om dat oud papier van ze af te pakken, dus probeer de relatie toch goed te houden. Spits de wederdiensten ergens concreet op toe, als je die toe wilt passen. Geef ze een duidelijke, afgebakende taak. Anders is het begrip te breed en krijg je gratis concerten en dergelijke.

GRAM #8 oktober 2017 | 5

gemeente. Toen bleek dat al die verenigingen en scholen hun eigen afspraken hadden, met verschillende tarieven zelfs.

We wilden dat harmoniseren, vandaar de stichting. De inzameling verloopt nu veel meer gestroomlijnd. De stichting verdeelt zelf de opbrengst onder de leden, naar rato van inzet en dergelijke.

Martin Duking, milieuadviseur gemeente Oude IJsselstreek.

Contact: m.duking@oude-ijsselstreek.nl ZAMELEN VERENIGINGEN/CLUBS IN UW GEMEENTE OUD PAPIER IN? Ja, de inzameling van oud papier is zelfs geheel in handen van ruim twintig verenigingen en scholen. Sinds begin dit jaar zijn al die clubs wel verenigd in een stichting.

Voorheen haalden ze het oud papier huis aan huis op, nu hebben de bewoners een papiercontainer gekregen. Het ophalen gebeurt met een zijlader, waarop één vrijwilliger meerijdt om een oogje in het zeil te houden, een omgevallen container rechtzet en dergelijke.

WAAROM IS HIERVOOR GEKOZEN? In 2005 zijn we gefuseerd met een andere

HOE ZIJN DE INZAMELRESULTATEN? Arbo-technisch is er veel verbeterd. Voorheen liepen de vrijwilligers met zware dozen te sjouwen, die soms kapotscheurden bij regen. Nu pikt de zijlader zo’n container op. We hadden verwacht dat de hoeveelheid oud papier met zo’n tien procent zou stijgen, maar dat is jammer genoeg niet gebeurd. Vooral bedrijfjes en boeren sluiten nu vaak zelf contractjes af met een inzamelaar, dus dat papier missen we. Maar de kwaliteit is wel verbeterd, met invoering van de papiercontainer.

KOMT DE GEMEENTE CLUBS FINANCIEEL TEGEMOET ALS ER INKOMSTEN WEGVALLEN? De financiële opbrengst is hetzelfde gebleven voor de clubs en scholen. Vanuit de gemeenteraad was er daarom juist behoefte aan een tegenprestatie, omdat ze er nu minder voor hoeven te doen. Met de nieu-

ZAMELEN VERENIGINGEN/CLUBS IN UW GEMEENTE OUD PAPIER IN? Nee, sinds 2006 doen we het als gemeente zelf. Daarvoor hadden we 26 verenigingen die het papier huis-aan-huis ophaalden.

Nu gebruiken we minicontainers.

WAAROM IS HIERVOOR GEKOZEN? Eigenlijk vooral vanuit een eerlijkheidsbeginsel. Iedereen betaalt mee aan de afvalstoffenheffing, wij vonden het niet kloppen dat alleen verenigingen van een deel van de opbrengsten profiteren. Maar het optimaliseren van de inzameling speelde ook een rol. En we wilden van de visuele vervuiling af. Al die dozen op straat, dat oogt erg rommelig.

we inzamelmethode is het een soort verkapte subsidie geworden, menen sommigen. Persoonlijk ben ik het daar niet mee eens. Veel verenigingen hebben veertig jaar een prestatie geleverd, dat mag best beloond en gewaardeerd worden, vind ik.

SPELEN VERENIGINGEN/CLUBS OP ANDERE MANIEREN EEN ROL BIJ AFVALINZAMELING? Vanaf 1 januari volgend jaar gaat de stichting tegenprestaties verlenen. Bijvoorbeeld voorlichting geven over afval(scheiding), op scholen, bij mensen thuis maar wellicht ook in buurthuizen en verzorgingstehuizen. Ook het uitzetten van de BEST-tas, een tas voor boeken, kleine elektronica, speelgoed en textiel is iets dat de stichting op zich kan nemen.

TIPS VOOR ANDERE GEMEENTEN? Laat de groepen zelf met ideeën komen voor de tegenprestatie. Dan creëer je veel meer draagvlak dan wanneer wij als gemeente iets opleggen. Het is een vorm van burgerparticipatie. Dus ga met ze om tafel zitten en kijk wat ze in te brengen hebben.

Al die clubs samen hebben een enorme achterban, je bereikt heel veel mensen als het eenmaal loopt.

zonder vrijwilligers. De vergoeding is in vier jaar afgebouwd naar nul, dus de verenigingen krijgen nu niets meer.

Herman Westerhof, vakspecialist reiniging gemeente Achtkarspelen.

Contact: h.westerhof@achtkarspelen.nl

SPELEN VERENIGINGEN/CLUBS OP ANDERE MANIEREN EEN ROL BIJ AFVALINZAMELING? We hebben ze gevraagd zwerfafval op te ruimen, in ruil voor een kleine vergoeding uit de Nedvang-gelden voor zwerfafval.

Dat gebeurt via de dorpsverenigingen, clubs kunnen zich daarvoor inschrijven.

Het loopt heel goed, alle dorpen doen mee. Ze verzorgen vijf keer per jaar een opruimronde. Deze actie staat geheel los van het oud papier. Wij vonden het mooi als we de Nedvang-vergoeding echt in kunnen zetten waar ze voor bedoeld is: voor de bestrijding van zwerfafval.

HOE ZIJN DE INZAMELRESULTATEN? Die zijn nu beter dan voorheen. Het papier is van betere kwaliteit. Het is schoner maar er zit ook meer echt papier tussen en minder karton. Dit pure papier brengt meer op. De totale hoeveelheid is gelijk

KOMT DE GEMEENTE CLUBS FINANCIEEL TEGEMOET ALS ER INKOMSTEN WEGVALLEN? De eerste paar jaren liepen de vrijwilligers mee met de inzamelwagen. In ruil

TIPS VOOR ANDERE GEMEENTEN? Opbrengsten uit oud papier horen niet bij verenigingen terecht te komen. Iedereen betaalt afvalstoffenheffing, laat de in-

gebleven, maar relatief zamelen we meer in, omdat zo’n 10 procent bedrijfspapier is weggevallen.

daarvoor kregen ze 100 procent vergoeding voor hun weggevallen inkomsten uit oud papier. Sinds 2010 zamelen we zelf in,

komsten dan ook naar alle inwoners terugvloeien. Dat is rechtvaardiger, volgens ons.

6 | GRAM #8 oktober 2017

RAAMOVEREENKOMST VERPAKKINGEN, HOE ZIT HET PRECIES? TEKST RenĂŠ Didde i.s.m. Ilse van der Grift BEELD Gert van Santen

De inzameling van verpakkingsafval is een groot succes. Burgers scheiden hun kunststof verpakkingen zo fanatiek dat de capaciteit bijna tekort schiet. En er zijn praktische grenzen waarop de gemeenten stuiten. 2017 is het jaar van de tussentijdse evaluatie van de Raamovereenkomst Verpakkingen. Hoog tijd voor een overzicht van wat er is afgesproken en waarom.

GRAM #8 oktober 2017 | 7

D

e inzameling en verwerking van verpakkingsafval kent een roerige geschiedenis. Al vanaf 1990 ontstaan er felle debatten tussen producenten, overheid en milieuorganisaties over de bergen ‘wegwerpplastic’. Nederland is in die periode al wereldkampioen glas en papier inzamelen. Er zijn echter nieuwe ontwikkelingen. Kunststof verpakkingen worden in die tijd steeds meer toegepast. PET-flesjes verdringen glazen flesjes en steeds meer versproducten worden verpakt in plastic. Hoogtepunt van ergernis is de dunne folie om de komkommer. De verpakkers willen van het statiegeldsysteem af “omdat het slechts een middel is” en voedselproducenten geven aan dat het voedsel langer vers blijft met folie er omheen en dat zo verspilling wordt tegengegaan. Transporten over grote afstand worden mogelijk zonder dat het spul bederft. Globalisering van de economie is het centrale begrip en plastic verpakkingen spelen daarbij een belangrijke rol.

Al dat wegwerpplastic en over straat zwervend plastic, later gevolgd door de plasticsoep in de oceanen, leiden tot discussies tussen belanghebbenden en vragen om een oplossing. Dit mondt eind jaren ’90 uit in een convenant Verpakkingen dat nutteloze verpakkingen moet tegen gaan, schadelijk materiaal als PVC moet weren en vooral een begin moet maken met inzameling en recycling van (kunststof) verpakkingsafval. PET-flessen komen als vezels in fleecetruien terecht, maar veel recycling van het eerste uur is vaak downcycling in de vorm van het spreekwoordelijke bermpaaltje. Het is echter wel een eerste stap.

PRODUCENTENVERANTWOORDELIJKHEID In 2007 komt er onder het ministerschap van Jacqueline Cramer duidelijkheid. De reeks van meerjarige convenanten maken plaats voor regelgeving in het Besluit verpakkingen waarin de Producentenverantwoordelijkheid zijn intrede doet. De nadere uitwerking van de afspraken wordt vastgelegd in de eerste Raamovereenkomst 2008-2012. Verpakkend bedrijfsleven, ge-

meenten en het Rijk zetten hun handtekening onder het document. Hierin staan afspraken van 20 procent recycling, oplopend tot boven de veertig procent van de op de markt gebrachte verpakkingen. Sita/Suez neemt een scheidingsinstallatie in Rotterdam in bedrijf die, in navolging van Duitse en Belgische installaties de ingezamelde Nederlandse plasticmix door wonderbaarlijke technieken in wel vijf verschillende stromen sorteert.

Het ‘wegwerpplastic’ wordt plotseling een ‘secundaire grondstof’ dat ‘een tweede leven’ kan beginnen, soms in eenzelfde product, soms als een sandwich tussen maagdelijk plastic. In de verpakkende industrie vinden talrijke innovaties plaats. De ‘circulaire economie’ raakt in de mode: grondstoffen moeten zolang mogelijk in de producten hergebruikt worden. Het uiteindelijke streven is dat er in 2050 geen afval meer is.

Grote motor zijn de burgers die in hun gemeenten vrijwel overal aan de slag gaan met het scheiden van verpakkingsafval. Gemeenten starten eerst als mede-uitvoerder van campagnes als Plastic Heroes met grote oranje gekleurde plastic bakken en bollen nabij winkelcentra, later met transparante zakken en oranje ondergrondse containers die een plaatsje verwerven naast de reguliere containers voor papier en glas. Daarnaast kiest een aantal gemeenten ervoor het kunststof verpakkingsafval na inzameling door middel van nascheiding van het restafval te scheiden.

Glas en papier worden zoveel mogelijk aan de bron gescheiden.

RAAMOVEREENKOMST 2013-2022 – HOGERE DOELEN In 2013 wordt de succesvolle Raamovereenkomst voortgezet met een tweede Raamovereenkomst die een looptijd heeft van tien jaar en eind 2022 afloopt. Hoewel het ‘plastic’ de meeste aandacht krijgt, gaat de vervolgovereenkomst, net als de voorganger, ook over verpakkingsafval als glas, papier, karton, hout en metalen. Doel is om over de hele linie de hergebruikspercentages omhoog te krijgen. De glasinzameling haalt zijn doelstelling niet en moet onder meer door de campagne ‘Glas in het bakkie’

NVRD-BIJEENKOMST OVER RAAMOVEREENKOMST VERPAKKINGEN LEVERT WAARDEVOLLE INPUT Op 6 september hield de NVRD een besloten informatieve bijeenkomst voor leden over de Raamovereenkomst Verpakkingen. Tijdens deze bijeenkomst werd stilgestaan bij de gesprekken die lopen in het kader van de evaluatie van de Raamovereenkomst. Ervaringen met de uitvoering van deze overeenkomst waren al bekend. Toch was het zeer nuttig om tijdens de bijeenkomst niet alleen de inzet van de NVRD in de onderhandelingen te delen, maar ook nog meer relevante punten op te halen voor

meenten de ketenregie anders ingericht willen zien. Hierbij is het van belang dat men alleen verantwoordelijkheid draagt voor datgene waar men invloed op heeft.

Vanuit hun rol in de circulaire economie wil men wel enige sturing geven aan de keten na inzameling maar over hoe dit ingericht moet worden wordt verschillend gedacht. Wel ziet men het belang van een uitvoeringsoverleg met vertegenwoordigers van gemeenten, publieke partijen en producenten waar knelpunten zoals met capaciteit, afzet

Van doorslaggevend belang is duidelijkheid te krijgen voor de langere termijn, ook buiten de looptijd van de Raamovereenkomst. Hierbij moet sprake zijn van een duidelijke, begrootbare en tijdige vergoeding. De burger en niet de vergoeding moet meer centraal staan.

Een betrouwbaar, uitlegbaar en langjarig beleid dat door alle partijen in de keten wordt uitgedragen. Afspraken over een eenduidige communicatie zijn essentieel. En bij dit alles moet het gaan om de maatschappelijke opgave: geen troep

deze gesprekken.

Het grootste aandachtspunt is dat ge-

en onwenselijke verpakkingen snel opgelost kunnen worden.

meer in de keten en daadwerkelijk hergebruik.

8 | GRAM #8 oktober 2017

weer naar 90 procent hergebruik. De tweede Raamovereenkomst rept van 75 procent hergebruik van papier en karton, 85 procent metalen en 45 procent hout in 2022. Dit alles elk jaar langzaam oplopend vanaf 2013. Het kunststofhergebruik moet groeien van 43 procent in 2013 tot 52 procent in 2022. Daarbij worden in de Raamovereenkomst nadere afspraken gemaakt om die 52% versneld in 2017, dus nog dit jaar te halen.

Net als in de eerste overeenkomst keert het Afvalfonds namens het verpakkende bedrijfsleven een vergoeding uit aan gemeenten voor hun faciliterende rol in de uitvoering van hun producentenverantwoordelijkheid. Hiervoor sluiten gemeenten een deelnemersovereenkomst met Nedvang. De vergoeding voor kunststof verpakkingsafval is gebaseerd op de hoeveelheid ter recycling aangeboden kunststoffen dat voldoet aan de afgesproken kwaliteitsnormen (DKR). Afgesproken is dat deze vergoeding jaarlijks afneemt doordat er stappen worden gezet in de efficientie, logistiek en sortering. Daarom dalen de vergoedingen van €817 in 2015 tot €756 in 2017, €712 in 2018 en €656 in 2019. Over de periode na 2019 moeten nog afspraken worden gemaakt.

Vanaf 2014 vergoedt het Afvalfonds ook de drankenkartons apart. Dat maakt dat veel gemeenten hun inzamelsysteem aanpassen en pmd gaan inzamelen. Burgers geven hier massaal gehoor aan. De vergoeding van €398 per ton voor drankenkartons werd voor drie jaar afgesproken maar recent (september 2017) is besloten dat deze afspraken doorlopen tot er nieuwe afspraken zijn gemaakt.

KETENREGIE Nieuw in Raamovereenkomst II is dat gemeenten vanaf 2015 ook zorgen voor het sorteren van kunststof verpakkingsafval. Daarnaast konden gemeenten kiezen om voor deze stroom ook de vermarkting zelf op te pakken. Elke gemeente heeft hiervoor gekozen. Aanvankelijk leken gemeenten door de regie meer sturing te kunnen geven aan de recycling van de door hen ingezamelde kunststoffen. Maar met deze ketenregietaak moeten gemeenten ook voldoen aan allerlei administratieve, controle en monitoringsverplichtingen zoals vastgelegd in het UMP-verpakkingen 3.0. Dit blijkt in de praktijk vaak lastiger dan gedacht.

Het ontbreken van voldoende sorteercapaciteit en voldoende afzetmarkt voor de gesorteerde stromen en de berichten over kunststofafval dat niet zuiver genoeg is voor recycling helpen daar niet bij. Ook het feit dat er slecht recyclebare verpakkingen op de markt blijven komen zoals de PET-trays (PET-verpakking voor bijvoorbeeld sla of druiven dat ‘ademen’ mogelijk maakt) baart zorgen.

VERDUURZAMINGSAGENDA Onderdeel van de Raamovereenkomst is de verduurzamingsagenda voor verpakkingen. Hiervoor staat het verpakkend bedrijfsleven aan de lat. Om de verduurzamingsagenda en hoogst haalbare doelen vast te stellen is het onafhankelijke Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KiDV) in het leven geroepen. Zij werken aan een agenda waarbij re-duce, re-use, re-cycle en re-new de uitgangspunten zijn. Onder meer moeten overbodige verpak-

kingen worden tegengegaan, nieuwe, minder milieubelastende materialen worden toegepast en natuurlijk zoveel en zo hoogwaardig mogelijke hergebruik plaatsvinden. Veel verpakkingen komen terug als zwerfafval. Daarom is in de Raamovereenkomst afgesproken dat het Afvalfonds jaarlijks 20 miljoen ter beschikking stelt voor de extra bestrijding van zwerfafval.

DAGELIJKSE PRAKTIJK Veel gemeenten worstelen met de uitleg van wat er nu wel of niet bij het verpakkingsafval mag. Velen werken met de pmd-fractie, waarbij kunststoffen, metalen en drankenkartons gemakkelijk te scheiden zijn. Maar veel welwillende burgers stoppen er ook chipszakken bij en piepschuim of plastic dat niet van verpakkingen afkomstig is, zoals legosteentjes. Maar dit probleem heeft uiteindelijk een positieve grondslag. De inzameling van het huishoudelijk kunststofverpakkingsafval is een dermate groot succes dat gemeenten tegen de grenzen aanlopen in deze nieuwe markt. En daarover moeten de afspraken herzien worden of nieuwe afspraken gemaakt.

GRAM #8 oktober 2017 | 9

MINDER RESTAFVAL ZORGT VOOR NIEUWE KOSTENSTRUCTUUR Gemeenten konden de afgelopen jaren rekenen op flink dalende kosten voor afvalbeheer, maar nu de crisis in de achteruitkijkspiegel is verdwenen, lijkt aan die trend een einde te komen. Tijd voor actie of wordt de soep nog niet zo heet gegeten?

TEKST Sander Wageman BEELD Jan de Vries

V

olgens cijfers van het CBS

er meer wordt geconsumeerd? Of door

alle verschuivingen die er gaande zijn,

daalde

de enorm lage opbrengsten voor her-

bijvoorbeeld op inzamelstructuur en de

bruikbare grondstoffen?

uitkomst van aanbestedingen.”

de

afvalstoffen-

heffing in gemeenten de afgelopen zeven jaar met jaarlijks gemiddeld enkele

Als het gaat om de aanbesteding van

UTRECHT

de afvalverwerking heeft Utrecht, waar

procenten. Mede vanwege de crisis,

In Utrecht maken ze zich nog geen

ze voor een deel van de stad aan om-

waarin er simpelweg minder werd ge-

zorgen over de financiën rond het in-

gekeerd inzamelen doen, jaren gele-

produceerd en dus minder afval werd

zamelen van afval. Gerhard Schoon-

den goede zaken gedaan. “Op korte

aangeboden.

ge-

velde legt uit: “We hebben begroot dat

termijn heeft dat een gunstig effect,

meenten steeds beter in staat bleken

de kosten omlaag zullen gaan doordat

maar als er op een gegeven moment

om grondstoffen te scheiden. Het af-

we meer gaan scheiden en minder

een nieuwe aanbesteding moet ko-

gelopen jaar stagneerde de daling van

restafval overhouden. Hier is in 2014

men die duurder uitpakt, dan moet je

de afvalstoffenheffing echter en stond

en 2015 al deels op geanticipeerd met

voorkomen dat de kosten opeens hard

er onder aan de streep slechts nog een

een verlaging van de heffing van res-

stijgen. Daar houden we dus nu al re-

gemiddelde daling van een procent.

pectievelijk 10% en 5%. Voor de ko-

kening mee”, zegt hij.

Komt het omdat de crisis voorbij is en

mende jaren houden we rekening met

Dat er meer afval wordt geproduceerd

Maar

ook

omdat

nu de economische crisis voorbij is en

ANNEMARIE HOLLEMAN: “WE KUNNEN DIT JAAR

mensen

meer

consumeren

ziet

Schoonvelde nog niet. “In Utrecht dalen de kilo’s restafval per inwoner ieder

DE TARIEVEN STABIEL HOUDEN, MAAR ALS JE RICHTING

jaar. En in die trend heb ik geen veran-

DE 80 KILO RESTAFVAL GAAT KOM JE WEL IN DE PROBLEMEN

het effect er niet is, want misschien

MET JE KOSTENSTRUCTUUR. DAT GELDT NIET ALLEEN

dering gezien. Dat wil niet zeggen dat hadden we anders een nog grotere daling gezien. Maar met de gegevens die

VOOR DEVENTER MAAR DAT GAAT VOOR HEEL

wij hebben, zie ik nog steeds een lichte

VEEL GEMEENTEN GELDEN DIE DIE KANT OP GAAN.”

groot is dat de afvalbeheerskosten

daling.” Hij denkt dan ook dat de kans de komende jaren nog wel even zullen blijven dalen. Ook omdat Utrecht,

10 | GRAM #8 oktober 2017

zoals dat in veel andere Nederlandse gemeente al het geval is, veel verwacht van de invoering van dynamisch inzamelen. Maar gouden bergen durft hij niet te beloven. “Er kunnen altijd effecten zijn waar je geen invloed op hebt, zoals een hogere aanbesteding of gewijzigde afspraken.”

DEVENTER In Deventer zien ze echter een keerzijde voor het succes van meer ingeleverde grondstoffen. Daar is in 2013 diftar ingevoerd en sindsdien is de hoeveelheid restafval per inwoner gekelderd van 230 kilo naar nog slechts 95 kilo. Een lovenswaardig resultaat, maar wel een die ook een keerzijde heeft, zo vertelt Anne-Marie Holleman, manager afval en reiniging bij de gemeente Deventer. “De inwoner van Deventer doet het sinds de invoering van diftar steeds beter en dat blijft voorlopig ook nog verder de goede kant

uit kan en wat dan de beste verhou-

en niet per se de financiën. Hopelijk

op gaan. Het aantal ledigingen is fors

ding is.” Maar blijft de Deventenaar

helpt het dat je ook gaat belonen voor

afgenomen. Nu wordt er gemiddeld

wel hetzelfde goede gedrag vertonen

het inleveren van grondstoffen, maar

zes keer per jaar restafval opgehaald.

als de gemeente overgaat op een vast

het is nog ingewikkeld om te bereke-

Maar dat resultaat krijg je niet voor

bedrag voor restafval, vragen ze zich

nen hoe hoog de beloning moet zijn en

niets. Dat krijg je doordat mensen bij-

nu op het gemeentehuis af. “Want uit-

hoe hoog het vaste bedrag. We zoeken

na niets meer aanbieden en daardoor

eindelijk is het hoofddoel nog steeds

naar een manier om die twee in balans

heb je ook veel minder opbrengsten.

minder restafval en meer grondstoffen

te krijgen.”

En nu dalen de kosten ook wel, heel fors zelfs, want onze variabele kosten zijn met ongeveer anderhalf miljoen euro gedaald, maar op een gegeven moment dalen die kosten minder hard dan de opbrengsten. En dat is nu de

‘LAGE GRONDSTOFPRIJS BEDREIGING VOOR RECYCLING’

uitdaging waar we voor staan. We kun-

Het ligt niet in de lijn der verwachtingen dat de opbrengst voor secundaire

nen dit jaar de tarieven stabiel houden,

grondstoffen op korte termijn zal stijgen. Aldus directeur Dick Hoogendoorn

maar als je richting de 80 kilo restafval

van de Vereniging Afvalbedrijven. Sterker nog, hij ziet de lage grondstofprijzen

gaat kom je wel in de problemen met

als een bedreiging voor de recycling. “We moeten ons realiseren dat het een

je kostenstructuur. Dat geldt niet al-

markt is die op economische beginselen is gebaseerd. Vraag en aanbod maken

leen voor Deventer maar dat gaat voor

de dienst uit.”

heel veel gemeenten gelden die die

Volgens Hoogendoorn zijn de grondstofprijzen op dit moment lager dan ooit.

kant op gaan.”

“En pas als er schaarste is, gaan de prijzen omhoog. Maar ik merk op dit moment geen grondstoffenschaarste. Dat is een bedreiging voor al die mensen die

Omdat in Deventer die cruciale 80-ki-

vanuit de circulaire economie-gedachte opereren. Je kunt er vanuit gaan dat

logrens al aardig in zicht is, denken

een recycler normaal gesproken twee verdienmodellen heeft, namelijk de ‘gate

ze daar hard na over manieren om de

fee’ van degene die de afvalstoffen bij hem aanbiedt en de opbrengst aan de

kosten beter in evenwicht te krijgen.

achterkant van secundaire grondstoffen. En als hij het aan de achterkant niet

Dat zou bijvoorbeeld kunnen door een

meer kan verdienen, omdat de wereldmarkt tegenzit, dan wordt hij welhaast

combinatie van omgekeerd inzamelen

gedwongen om aan de voorkant hogere bijdragen te vragen. Zo werkt het me-

met omgekeerde diftar in te voeren.

chanisme. En hoe zich dat gaat ontwikkelen? Tja dat is lastig te zeggen, maar

“Dat betekent dat we een vast tarief

er zijn voorbeelden waar men moeite heeft om de gewonnen stoffen af te

hanteren voor restafval en het inleve-

zetten. Kijk bijvoorbeeld naar de recycling van matrassen waar dat op dit

ren van grondstoffen gaan belonen.

moment het geval is.”

We zijn nu aan het berekenen of dat

GRAM #8 oktober 2017 | 11

advertorial

HET RENDEMENT VAN EEN SCHOON WINKELGEBIED In een schoon winkelgebied voelen inwoners zich veiliger en prettiger.

Een winkelomgeving zonder zwerfafval zorgt ook voor lagere onderhoudskosten van de openbare ruimte en trekt meer bezoekers. Uit onderzoek blijkt verder dat mensen langer blijven winkelen als het schoon is en meer geld uitgeven. Voor alle partijen een mooie stimulans om hier actief aan bij te dragen.

5e SCHOONSTE WINKELGEBIED VERKIEZING Een schoon winkelgebied heeft veel invloed op hoe bezoekers en omwonenden hun omgeving beoordelen.

Met de Schoonste Winkelgebied Verkiezing brengt NederlandSchoon gemeenten, ondernemers en andere partijen samen voor een goed beheer en zwerfafvalvrij straatbeeld.

POSITIEVE STIMULANS DEELNEMERSRECORD Beeldkwaliteitsmetingen en een

De verkiezing is voor steeds meer

bezoekersenquête bepalen ook

gemeenten en winkeliers een

deze 5e editie wie de winnaar van

competitie om naar uit te kijken.

2017 wordt. De ranglijst stimuleert

Dit jaar doet met ruim 600 winkel-

winkels om nieuwe maatregelen te

gebieden in 88 gemeenten een

nemen. Nieuw: het online dash-

recordaantal deelnemers mee.

board dat deelnemers met hun

De 75 grootste gemeenten en bijna

scores op de belangrijkste onder-

40% van alle Nederlandse winkel-

delen extra inzichten geeft.

gebieden zijn inmiddels deelnemer.

CONGRES ‘HET RENDEMENT VAN SCHOON’

De prijsuitreiking van de gemeente met de Schoonste Winkelgebieden is maandag 20 november, tijdens het landelijk zwerfafvalcongres ‘Het Rendement van Schoon’.

Tijdens het congres is ook de livegang van het online dashboard met alle scores van de deelnemers op gedrag, beleving, beheer en inrichting.

www.rendementvanschoon.nl

MEER WETEN OF ZELF AAN DE SLAG? Ga naar

kenniswijzerzwerfafval.nl

WIST JE DAT IN EEN SCHOON WINKELGEBIED…?

• Bezoekers zich veiliger voelen • Nederlanders gemiddeld 10% meer uitgeven • Gemiddeld 20% langer wordt gewinkeld

voor alle tips. Bestel onze communicatie materialen op webshopschoon.nl

INTERVENTIE-AANPAK SCHONE WEGEN ALS PILOT IN HOOGEVEEN Hoe houd je wegen, bermen, verzorgingsplaatsen en de vaak bijbehorende tankstations, fastfoodrestaurants of carpoollocaties schoon? Antwoord: met slimme interventies en betrokken partijen die goed met elkaar samenwerken.

In Hoogeveen zijn Rijkswaterstaat en NederlandSchoon vanuit de Landelijke Aanpak Zwerfafval nu een pilot gestart voor een aanpak Schone Wegen.

S

TEKST Paul Claasen BEELD Tauw

chone wegen leiden tot een reiservaring die veiliger

Bij de 0-meting van het onderzoek is gelet op de hoeveelheden en

en prettiger is. Om te onderzoeken hoe je dit kunt

het type zwerfafval langs de verschillende (weg)locaties en op de

bereiken, is vorige maand deze pilot gestart in en rond

inrichting en afvalvoorzieningen. Ook het lokaal beheer en het ge-

Hoogeveen. Doel is om te achterhalen hoe het weg-

drag van de bezoekers zijn onderzocht. Beerling: “Verder hebben

gooigedrag van automobilisten positief te beïnvloeden

we automobilisten gevraagd hoe schoon ze het ergens vinden.

is. Belangrijke maatregelen: de juiste voorzieningen en verschil-

Dat belevingsonderzoek wordt, samen met een effectmeting, tij-

lende communicatie-uitingen bij mogelijke ‘weggooi-locaties’ op

dens het vervolgonderzoek in oktober herhaald.”

de route van een automobilist.

VOORZIENINGEN EN COMMUNICATIE “Voor een echt schoner wegennet is een goede samenwerking met

De interventies bestaan uit een aantal belangrijke maatregelen

alle betrokkenen nodig”, zegt projectleider Alette Beerling van Ne-

gebaseerd op inzichten uit gedragswetenschappelijk onderzoek.

derlandSchoon. De verantwoordelijkheid voor de situatie rondom

Zo zijn op plaatsen met veel verpakkings- en peukenafval afval-

wegen ligt bij meerdere partijen. De gemeente voor doorgaande

voorzieningen op orde gebracht en beter herkenbaar gemaakt.

wegen en de openbare ruimte in hun gebied, Rijkswaterstaat voor

Bij verkooppunten van eten en drinken zijn, in samenwerking met

snelwegen en verzorgingsplaatsen, de provincie voor provinciale

de ondernemers, posters, stickers en tafelstaanders geplaatst.

wegen en ondernemers voor tankstations en de omgeving van

Daar staat de tekst ‘Samen houden we het hier schoon’ op. Bij

fastfoodrestaurants.

tankstations en verzorgingsplaatsen langs de snelweg, waar veel internationale vrachtwagenchauffeurs rijden, is dit ook in het Engels gedaan.

Op de grond zijn symbolen geplaatst die aanzetten tot het juiste weggooigedrag: duidelijke zogeheten ‘Tidy Man’-afbeeldingen en een pijl in de richting van de afvalvoorziening. Bij de McDonaldslocatie is onder meer een zebrapad aangebracht dat leidt naar een grote afvalbak. Deze overgang beïnvloedt de looproute van de bezoeker. Aan het begin van de carpoollocaties staan nieuwe, fris gekleurde afvalbakken. Op de verzorgingsplaatsen, carpoollocaties, bij McDonald’s en bij de opritten naar de snelweg staan borden die de bezoekers bedanken voor in de bak gooien van afval.

REIS VAN DE AUTOMOBILIST Gedragsbeïnvloedende borden met de teksten ‘Schone weg Veilige weg’ en ‘Samen houden we het hier schoon’, zetten automobilisten nog meer aan tot het juiste afvalgedrag. Die borden staan behalve op en rond de plekken waar ze hun producten kopen, ook langs de hele reis die ze afleggen: van huis of werk naar het tankstation, de carpoolplek of fastfoodrestaurant.

14 | GRAM #8 oktober 2017

“BUURTCOACHES GAAN DE WIJK IN, OM BEWONERS TE INFORMEREN OVER HET BELANG VAN AFVALSCHEIDING.”

Een aantal tankstations in het pilotgebied rond Hoogeveen doet niet mee aan de pilot: de ondernemers van het hoofdkantoor kregen daar geen toestemming voor. Beerling: “Deze locaties gebrui-

ken we als referentiegebied voor de effectmeting in oktober. Net als de ‘schoonbeleving’ van automobilisten en bezoekers, worden de effecten van de interventies dan gemeten en geëvalueerd.”

BREED INZETBARE AANPAK

Wethouder Jan Steenbergen van de gemeente Hoogeveen is blij met de manier waarop het onderzoek plaatsvindt: “Eerder was de focus meer locatie-specifiek, zoals de inrichting van een ver-

zorgingsplaats. De samenwerking met plaatselijke ondernemers,

Rijkswaterstaat en NederlandSchoon maakt het mogelijk dat nu alle locaties die een rol spelen bij de reis van een automobilist, zijn meegenomen.”

AFSTUDEEROPDRACHT SCHONE OP- EN AFRITTEN woningen. Holstra: “De bewoners van de nauwelijks extra zwerfvuil is. Wel zien we laagbouw waren in de afgelopen decendat er voor een deel uitwijkgedrag plaatsDe afgelopen 15 jaarvindt. heeft NederlandSchoon veel met Rijkswaterconcrete aanpak die door iedere beheerder of belanghebbende nia natuurlijk al geconfronteerd met conIn openbare vuilnisbakken en in staat samengewerkt om kennis en ervaringen op te doen om verzorkan worden ingezet. Beerling: “We willen met een praktische optainers voor gft-afval en oud papier en blikvangers belandt regelmatig huisvuil. zet komen voor het samenwerkingsproces van alle betrokkenen gingsplaatsen beter Daarmee schoon tegaan kunnen houden.

Directe aanleiding dus al meer bezig met afval scheiden.” we aan de slag.” voor deze pilot was de afstudeeropdracht (2016) onder begeleiding en voor de metingen. Daarnaast bieden we een breed scala aan Bewoners van hoogbouwwoningen hadvan Rijkswaterstaat van drie studenten van de Radboud Universiteit maatregelen en hulpmiddelen.” Afhankelijk van het type locatie den, tot de wijzigingen, de beschikking De pop-up store leverde ook mooie ontin Nijmegen.

Het onderzoek naar gedragsmaatregelen bij en afen de analyse van de zwerfafvalproblematiek ter plekke, kunnen over een ondergrondse container bij hun moetingen op. Holstra sluit af metopeen ritten in Hoogeveen liet positieve effecten zien.

De gemeente werkte de partijen uit het aanbod de juiste maatregelen en hulpmiddeflat. Hier konden ze 24 uur per dag, zeven anekdote. Toen ze zelf een keer de poplen kiezen en toepassen. De aanpak kan door iedere beheerder dan graag mee aan vervolg dat nukwamen met een grotere gebiedsdagen per week al hun afval inook kwijt.

Voor up een store bemande, een oudere aanpak ook een integraal karakter heeft gekregen.

De afstudeerrapof belanghebbende worden gebruikt en leidt tot maatwerk voor hen was de overgang ingrijpender. Van man en vrouw binnen. De man woonde in porten te vindeneen op www.kenniswijzerzwerfafval.nl specifieke lokale situaties. Beerling tot slot: “Uiteraard helpen we Beek: “We hebben gereageerd op zijn signalen laagbouwwoning en de vrouw in een ze graag daarbij!” van de hoogbouwbewoners met de inzet flat. De vrouw wilde graag haar gft scheivan extra communicatiemiddelen, zoals den. Bij de keukenopstellingen kwam de folders, zodat ook zij zo goed mogelijk vrouw op het idee om twee kleine gftwerden voorbereid en geïnformeerd. We bakjes aan te schaffen. De man komt elke zetten nu ook onze twee schone buurtweek bij haar koffie drinken en neemt in om in gesprek te dan haar volle bakje mee en leegt het in Een Inzamel Pers Container (IPC) kenmerktcoaches zich door zijnpersoonlijk duurzaamheid, gaan met bewoners. De buurtcoaches zijn eigen gft-kliko. Het lege bakje neemt lichtgewicht en maximale capaciteit. Het gewicht van een IPC ligt circa 1000 gaan de wijk in, soms samen met de BOA, hij de week daarna weer mee naar haar kg lager dan van andere, omgebouwde zelfpersende containers. In de eigen om bewoners te informeren over het betoe. Holstra, lachend: “Zo ontstond er een werkplaats te Nijmegen wordt gebouwd met hoogsterktestaal, hierdoor is lang van afvalscheiding, over de regels wekelijkse uitwisseling van gft. Ik weet de container lichter en wordt de maximale die aslast er niet zijn overschreden. en om mensen te adviseren.” niet wat zich verder heeft ontwikkeld tusHolstra: “Zwerfvuil blijft ook een aansen hen, maar ik kan me daar iets moois Meer weten over de SCHENK IPC, andere containers, heeft udespecifieke dachtspunt,ofhoewel schouwresultaten bij voorstellen.” wensen? Kijk dan op van de openbare ruimte laten zien dat er Uiteindelijk streven Rijkswaterstaat en NederlandSchoon naar een

In september 2017 is de 200e IPC geleverd!

www.schenkgroep.nl gram-schenk 171004.indd 1

04-10-17 14:24

HOE ZORG JE ERVOOR DAT BEWONERS DE

SCHOON IS OOK EEN Het schoonheidsdoel ruimschoots gehaald en toch komen er veel klachten van bewoners over hoe schoon de omgeving is. Waarom? Dat is een kwestie van beleving. Bewoners ervaren het kennelijk niet als schoon. Vervelend omdat een negatieve beleving negatief gedrag veroorzaakt.

Bewoners die een straat als vuil ervaren, gaan sneller zelf de straat vervuilen. Gelukkig is schoonbeleving te beïnvloeden. U leest het in de nieuwe handreiking ‘Sturen op beleving’.

TEKST Sharon Buys BEELD Sigrid Schuurmann

ca

age

A+

me nt

kunnen gaan is het ‘belevingsbord’ ontwikkeld. Het bord geeft de grens van satisfier en dissatisfier aan en laat zien aan welke thema’s je kunt werken om de beleving van de burger te beïnvloeden.

p a r t i c i p at i e

vo

ni

A

or

mu

man

B

zie n

co m C

Om als gemeente met het onderwerp beleving aan de slag te

16 | GRAM #8 oktober 2017

n

tie

k l a c hte n

SCHOON IS GEEN SATISFIER, SCHOONMAKEN WEL Schoon is belangrijk voor de beleving van buitenruimte. Niet in de zin dat als het schoon is, mensen het gebied positief beleven. Daar is meer voor nodig zoals groen, mooie architectuur, terrasjes, mensen en dat soort zaken. Omgekeerd is het wel zo dat als een omgeving vuil is, het een positieve beleving overschaduwt. Schoon is

D

in g e

B

eleving is een complex psychologisch proces. Het is de persoonlijke ervaring van iemand die per moment verschilt. Er zijn veel factoren die onze beleving bepalen. Wat er om ons heen gebeurt, wat je op televisie ziet, wat een vriend zegt, maar ook wat je in je directe omgeving ziet. Verder maakt het uit hoe we waarnemen (bezig of gericht), hoe belangrijk we zwerfafval vinden, hoe oud we zijn etc. Beleving is ook het verschil tussen wat iemand verwacht en wat iemand tegenkomt. Persoonlijke factoren en maatschappelijke ontwikkelingen zijn uiteraard niet te beïnvloeden. Factoren in de buitenruimte en in de organisatie wel.

OMGEVING SCHONER ERVAREN?

KWESTIE VAN BELEVING dus snel een ‘dissatisfier’ en minder snel een ‘satisfier’. Voor het schoonmaakproces ligt dit anders. Het maakt voor de beleving uit hoe er gereinigd wordt, hoe er met meldingen wordt omgesprongen, hoe de voorzieningen erbij staan, of burgers zelf invloed kunnen hebben en hoe er zichtbaar wordt schoongemaakt.

Het klinkt logisch, maar het moet voldoende schoon zijn, wil een belevingsmaatregel effect hebben. De reiniging op orde dus. Uit onderzoek blijkt dat mensen ontevreden raken bij meer dan zes stuks zwerfafval op een gebied van 100 vierkante meter. Veel gemeenten hanteren het B-niveau dat drie tot tien stuks ‘toestaat’, daar ligt dus een risico. Ook is het voor bewoners onbegrijpelijk als er afval blijft liggen na het schoonmaken, B-niveau of niet. Hetzelfde geldt als er schoongemaakt wordt en het onkruid blijft staan. Een totaalaanpak wordt sneller opgemerkt en werkt positiever op de beleving.

re i n

igi n g

BUITENRUIMTE Cruciaal voor een positieve beleving is dat burgers zorg ervaren voor het beheer van de buitenruimte. Zorg van de gemeente maar ook zorg van anderen zoals buurtgenoten of winkeliers.

Signalen die de beleving beïnvloeden zijn bijvoorbeeld zien dat de gemeente schoonmaakt, de hoeveelheid schoonmakers, of ze professioneel werken, netjes gekleed en vriendelijk zijn. Maar ook hoeveel afvalbakken er staan, in welke staat ze zijn (schoon, bruikbaar, uitnodigend) en hoeveel berichten burgers krijgen over wanneer en hoe vaak er wordt schoongemaakt. Grote schoonmaakacties met ‘veel lawaai’ en positieve boodschappen op veegwagens, afvalbakken en borden zijn ook effectief voor een positieve beleving.

Het zien dat een buurtgenoot iets van de grond raapt is nog sterker. Dat heeft te maken met onze gevoeligheid voor sociale nor-

men. We zijn minder geneigd om rommel op straat te gooien als we zien dat anderen zwerfafval opruimen. Omgekeerd is ook waar: als we denken dat anderen nietsdoen, gooien we zelf ook sneller iets op de grond.

Het loont dus om werk te maken van schoon participatie. De uitdaging voor gemeenten is om flexibel in te spelen op de wisselende behoeften van bewoners. Er is niet één vorm, moedig kennis van bewoners vooral aan.

Behalve participatie vormgeven, moet het ook zichtbaar zijn. Zorg daarom regelmatig voor berichten over actieve burgers, laat adoptie zien op de afvalbak en creëer een (online) platform waarop alle schooninitiatieven zichtbaar zijn. Vergeet niet te laten zien dat de gemeente de initiatieven ondersteunt, anders ontstaat de indruk dat de gemeente zijn werk niet doet.

WAT IS MIJN INVLOED Voor een positieve beleving is het gevoel van controle van belang. Wij voelen ons fijn als ons niet van alles wordt voorgeschreven, maar als we zelf invloed hebben op de buitenruimte. De mogelijkheid om verstoringen in de buitenruimte te kunnen melden bij de gemeente zoals volle prullenbakken of vervuilde plekken, is zo’n vorm van invloed. Een goed werkend klachtensysteem is positief voor de beleving (en een slecht werkend systeem funest). Dat houdt in dat burgers goed weten hoe ze moeten melden en daartoe worden aangemoedigd, dat ze fatsoenlijk te woord worden gestaan, dat ze snel reactie krijgen en zien dat er snel wat met de melding wordt gedaan.

Kortom dat er aandacht is en men gehoord wordt. We horen wat u zegt en we gaan er wat aan doen. Die invloed kan verder gaan door burgers bijvoorbeeld zelf een top 3 te laten bepalen waar de gemeente op moet inzetten in de wijk. In de communicatie moet vooral helder gemaakt worden wat burgers zelf kunnen doen in plaats van het beschrijven van de ernst van het probleem.

Burgers hebben soms andere verwachtingen over wat schoongemaakt en opgeruimd moet worden dan de gemeente.

Handreiking Sturen op beleving De handreiking Sturen op beleving is gemaakt door dr. K. Keizer en adviseur P. van Welsem in opdracht van NVRD,

Rijkswaterstaat

en

Neder-

landSchoon, partners in de Landelijke Aanpak Zwerfafval.

De handreiking is te vinden op www.kenniswijzerzwerfafval.nl

Zo zet de gemeente misschien flink in op peuken, terwijl burgers zich veel meer aan plastic of onkruid ergeren. Dat beïnvloedt de beleving. Zorg daarom dat je als gemeente weet aan welk afval burgers zich ergeren en maak de aanpak op die onderwerpen vooral zichtbaar. Anders wordt een nieuw probleem bij bewoners geagendeerd en dat werkt meer negatieve beleving in de hand.

POSITIEVE PRIKKELS Een andere manier om beleving te beïnvloeden zijn zintuigelijke prikkels zoals geur, kleur, geluid en licht. Uit experimenten blijkt bijvoorbeeld dat we de omgeving schoner ervaren als we citroenlucht ruiken en glanzende oppervlakken zien. Door zacht licht en geluid voelen we ons veiliger en worden we rustiger. Onderzoek vindt vooral plaats in het domein van veiligheid, maar veiligheidsgevoelens hebben direct te maken met hoe schoon men het vindt.

Het is daarom interessant om dit experimentele onderzoek te volgen voor de beleving van schoon.

Gemeenten kunnen gebruik maken van de Maatwerkregeling Zwerfafval. Dat betekent vijf dagen kosteloos een expert op het gebied van schoonbeleving in huis. Aanmelden kan via zwerfafval@rws.nl, (afvalcirculair.nl/zwerfafval). In het najaar starten de masterclasses Sturen op beleving. Meer informatie volgt.

GRAM #8 oktober 2017 | 17

Landelijke Aanpak De beweging van Supporter van Schoon versterken • Zoveel mogelijk Nederlanders werven / activeren via - Mediacampagnes - Opschoondagen - Ambassadeurs - Online platform - Webshop met hulpmiddelen webshop.supportervanschoon.nl • Gemeenten ondersteunen bij werving Supporters van Schoon • Bedrijven met een landelijk bereik en/ of schoon in hun DNA werven en ondersteunen

Schoonaanpak verkeer en vervoer verstevigen • OV: stations, stationsgebieden, haltes - Onderzoeken, enquetes, metingen - Toolkit met maatregelen - Webshop met hulpmiddelen • Wegen, bermen, op- en afritten, verzorgingsplaatsen, carpoolplekken, pompstations - Aanpak ontwikkelen en uitrollen - Toolkit met maatregelen

Schone recreatie bevorderen • Evenementen - Handreikingen en toolkit - Ondersteunen verschillende evenementen - Kennisbijeenkomst evenementen - Green Deal Duurzame Evenementen • Stranden en binnenwateren - Handreiking en toolkit - Strandbeheerdersdagen - Verkiezing schoonste strand en schoonste strandpaviljoen - Green Deal Schone Stranden • Bossen, parken en natuurgebieden - Handreiking en toolkit

Rijkswaterstaat, de Vereniging voor Afval- en Reinigingsmanagement (NVRD; samen voorheen GemeenteSchoon) en NederlandSchoon werken samen aan de Landelijke Aanpak Zwerfafval (LAZ).

Belangrijkste doel is een schoon Nederland zonder zwerfafval.

Een schoon Nederland is een land dat door inwoners als schoon wordt beleefd en waar geen zwerfafval achterlaten de sociale norm is. Van belang is dat er goed wordt samengewerkt: van het ontwerpen van de openbare ruimte tot het opruimen. Het doel van de LAZ is dan ook om alle organisaties die een belang hebben 18 | GRAM #8 oktober 2017

Jeugd bewegen tot schoner gedrag via scholen • Educatief platform Aandeslagmetafval.nl • Lesmateriaal ontwikkelen voor basis- en voortgezet onderwijs • Scholen betrekken bij de Landelijke Opschoondag

in het voorkomen en opruimen van zwerfafval, te verbinden en samen te laten werken: burgers, bedrijven, gemeenten, maatschappelijke organisaties en gebiedsbeheerders. Vanuit de LAZ worden verschillende activiteiten uitgevoerd gericht op het versterken van de motivatie tot schoon gedrag en het ondersteunen van partijen in hun zwerfafvalaanpak. De hoofdlijnen van het LAZ-programma ziet u in deze mindmap. Voor vragen over de Landelijke Aanpak Zwerfafval kunt u contact opnemen met Addie Weenk via (addie.weenk@rws.nl).

Zwerfafval 2017 Schoonaanpak centrumgebieden verstevigen • Winkelgebieden - de Schoonste Winkelgebied Verkiezingen - Schoonste Supermarkt van Nederland - Maatwerk schone winkelgebieden • Fastfood • Snoeproutes • Markten • Uitgaansgebieden • Kennisbijeenkomsten rondom alle thema’s centrumgebieden • Webshop met hulpmiddelen

Gemeenten ondersteunen bij inrichting en beheer van de openbare ruimte • Kennisdeling op de thema’s (bijplaatsen, gedragsaanpak, afvalbakken, integrale aanpak, beheer en beleving) - Handreikingen - Kennisbijeenkomsten - Trainingen - Intervisie • Adviestrajecten gemeenten • Maatwerkregeling (thema’s gedrag, participatie en beleving) • Gedragstool / inventarisatie kennisveld • Benchmark Schoon • Verkiezing Uitblinker • Keurmerk beeldgericht reinigen • Deelnemer Schone Rivieren netwerken • Webshop met hulpmiddelen

Kenniscentrum • Landelijke schoon-monitoring (verder ontwikkelen) • Kenniswijzerzwerfafval.nl • Kennisdeling via handreikingen, toolkits, workshops, trainingen, masterclasses • Helpdeskfunctie afvalvragen gemeenten • Online en offline nieuwsbrieven en magazines • Landelijk zwerfafvalcongres • Deelname Clean Europe Network

GRAM #8 oktober 2017 | 19

FONTYS-STUDENTE STUDEERT AF BIJ DE NVRD

“GEMEENTEN, MAAK AFVAL SCHEIDEN VOOR STUDENTEN GEMAKKELIJK” Nijmegen is een stad die het op gebied van afval scheiden erg goed doet. Waar de gemiddelde Nederlander uitkomt op 202 kg restafval per jaar, zit de Nijmegenaar op 103,5 kg per persoon per jaar. Maar deze score staat in schril contrast met wat een gemiddelde Nijmeegse studentenhuis laat zien. Yvonne Mallie, studente International Lifestyle Studies aan hogeschool Fontys Tilburg, deed onderzoek bij de NVRD naar deze specifieke groep en hun afvalgedrag. Eén ding is duidelijk; hier valt winst te behalen voor gemeenten, zo schrijft Yvonne over haar bevindingen.

TEKST Yvonne Mallie BEELD BeeBlue

Van de ruim 42.000 studenten die Nijmegen telt wonen er zo’n 18.000 ook daadwerkelijk in de stad. Torenhoge flats, hypermoderne nieuwbouw en gerenoveerde herenhuizen; allemaal gebouwen die door de Nijmeegse studenten hun ‘thuis’ genoemd worden. Maar het overgrote deel van deze 18.000 studenten woont in studentencomplexen. Gebouwen die een honderdtal studenten huisvesten die in groepen faciliteiten als de keuken en badkamer delen. Een bekend voorkomen in vrijwel elke studentenstad.

GEMAK Iets dat mij opviel in mijn omgeving, en vanuit eigen ervaring, is dat er in een studentenhuis vrijwel geen of beperkte mogelijkheden zijn om huishoudelijk afval te scheiden. Daarnaast is er, bij complexen waar afval wél gescheiden kan worden, geen ruimte om het afval op te slaan waardoor er overlast ontstaat. Met name het niet kunnen scheiden van gft-afval zorgt voor problemen. Want hoewel de meeste studentencomplexen niet bepaald het toonbeeld van netheid en hygiëne zijn, zitten studenten ook niet te wachten op hordes fruitvliegjes en stankoverlast.

20 | GRAM #8 oktober 2017

De doelgroep van mijn onderzoek, Nijmeegse studenten woonachtig in studentenhuizen, karakteriseren zichzelf als een milieubewuste groep. Maar ondanks dat de doelgroep niet altijd tegemoet wordt gekomen in faciliteiten om afval te kun-

komt. Hieruit kwam een aantal interessante dingen naar voren. Veel geïnterviewde personen gaven namelijk aan dat afval scheiden niet moeilijk is, maar dat het (naar eigen mening) te veel moeite kost. “…het gaat echt om gemak” stelde

HOEWEL DE MEESTE STUDENTENCOMPLEXEN NIET BEPAALD HET TOONBEELD ZIJN VAN NETHEID EN HYGIËNE, ZITTEN STUDENTEN OOK NIET TE WACHTEN OP HORDES FRUITVLIEGJES EN STANKOVERLAST. nen scheiden, ligt het voor een groot deel ook aan henzelf. In gebouwen waar bijvoorbeeld voldoende ruimte en mogelijkheid is om afval te kunnen scheiden, laten zij het alsnog vaak afweten. Wat haaks staat op hun houding.

Op basis van deze observatie ben ik de

een geïnterviewde. “Als er beneden gewoon vier verschillende bakken zouden staan voor plastic, papier, rest en groen dan zou ik het veel eerder doen en niet op het balkon laten.”

Maar ondanks dat het probleem zelf gedeeltelijk op te lossen is door bakken bij de gemeente aan te vragen, is dit volgens

doelgroep gaan interviewen, met als doel erachter te komen waar het verschil tussen deze houding en gedrag vandaan

twee andere geïnterviewde personen weer een stap te ver; “…wij hebben geen gft-bak. Als ik dat zou willen dan moet ik

dat eerst aanvragen en de vraag is hoe dat werkt. We hebben sowieso twee keukens dus dan moet je ook twee gft-bakken hebben. En dan is het vervolgens ook zo dat als ik in mijn kamer een banaan eet, ik de trap af moet om hem weg te gooien.” …

“Volgens mij is het er wel (gft-bak), maar dat moet je dan speciaal aanvragen dus dat is teveel gedoe, denk ik, voor studenten.”

Het gemak van afval scheiden is voor de meeste geïnterviewde personen een allesbepalende factor in de bereidheid om dit te doen. Tijdens het verwerken van de interviews kwam ik het principe van de Value-Action Gap tegen. De Value-Action Gap is een sociologisch fenomeen, dat de ruimte beschrijft tussen het verschil van iemands waarden met betrekking tot diens gedrag. Deze gap, en het voor de doelgroep verkleinen van deze gap, was het uitgangspunt van mijn conceptontwikkelingsproces.

STADKRAT Naast doelgroeponderzoek heb ik ook onderzoek gedaan naar maatschappelijke trends die van invloed zijn op het gedrag van mensen en ontwikkelingen op gebied van milieu. Ook heb ik de NVRD als organisatie in kaart gebracht, om te kijken hoe ik een concept kon ontwikkelen waar zij iets aan zouden hebben. Vervolgens heb ik deze resultaten samengevoegd om te zien of er een kans ontstond uit het probleem van de doelgroep. Het probleem van de doelgroep dat uit het onderzoek naar voren kwam was: een gebrek aan faciliteiten, verwarring, gebrek aan kennis, het ‘suffe’ imago van milieubewust gedrag en gemakzuchtigheid. De kansen die hieruit ontstonden: de doelgroep geeft wel degelijk om het milieu en onderneemt nu al kleine dingen, staat open voor nieuwe ervaringen en producten en hecht veel waarde aan sociaal gedrag en assertiviteit. Wanneer alle factoren die de doelgroep belemmeren, weggehaald worden, ondervinden zij geen hinder meer en zijn ze sneller geneigd hun afval te scheiden.

Met deze gegevens organiseerde ik een brainstormsessie met een aantal klasgenoten waarin ik ze het probleem en de kans voorlegde. Uit deze sessie kwamen drie concepten, die ik vervolgens verder

uit heb gewerkt in moodboards en prototypen. Om een uiteindelijk concept te kiezen heb ik de drie concepten voorgelegd aan een aantal mensen uit de doelgroep.

Zij kozen voor een combinatie van twee ideeën waar het uiteindelijke concept uitkwam; De Stadkrat.

De Stadkrat is een service waarbij je bij inschrijving als nieuwe student in de gemeente Nijmegen op het adres van je studentenhuis een krat ontvangt. In deze krat zit een stoffen boodschappentas, herbruikbare groente- en fruitzakken en een informatieve folder over afval verminderen. Ook worden er siliconen Food Huggers bijgeleverd die groente en fruit langer vers houden. Dit om voedselverspilling tegen te gaan en het gebruik van plastic zakjes en folie te verminderen. Daarnaast gaven studenten aan dat de afvalkalender die ze hebben nooit klopt of dat ze hem kwijtraken. Om dit probleem aan te pakken kan een kaartje met unieke code meegeleverd worden waarmee de ontvanger zich aanmeldt bij een sms-alert die een bericht stuurt wanneer er afval wordt opgehaald.

DEPOT024 Een mogelijk optioneel onderdeel van de Stadkrat is Depot024. Depot024 is een depot waarbij mensen het afval dat ze niet bij hun eigen huis kunnen scheiden, inleveren voor stempels of punten. Voor elke volle zak gescheiden afval die ingeleverd wordt, krijgen studenten een punt in een bijbehorende app. Hiermee kunnen ze sparen voor korting of andere leuke extra’s.

Studenten benoemden tijdens de interviews ook dat het volgens hen niemand interesseert dat ze alles bij hun restafval doen; ze worden er immers niet op aangesproken. Door een beloningssysteem te verbinden aan het wegbrengen van afval motiveert dit de doelgroep om het wel te doen. Het depot bevindt zich op een centrale plek, op een redelijke fietsafstand voor studenten. In het geval dat de concepten samen geïmplementeerd worden, wordt bij de krat een systeem geleverd waarmee de krat bevestigd kan worden aan een fietsstuur, zodat daar het afval mee naar het depot kan worden gebracht.

Een van de ideeën om afvalscheiding voor studenten laagdrempeliger te maken: de Stadkrat gebruiken als fietskrat om afval naar een depot in de buurt te brengen.

GRAM #8 oktober 2017 | 21

KIDV-STUDIE: HELE KETEN MOET AAN DE SLAG

NOG VOLOP HINDERNISSEN BIJ PLASTICRECYCLING Een ketenstudie van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) reikt maatregelen aan voor meer en hoogwaardiger recycling van verpakkingskunststof. Een nuttig onderzoek, leert een rondgang langs gemeenten en andere ketenpartijen. Maar vooralsnog blijkt de praktijk weerbarstig. “Als we tegen een groeiende stroom rommelplastic in moeten roeien, wordt het een onmogelijke klus.”

TEKST PIETER VAN DEN BRAND

‘P

lasticrecycling heeft geen zin’, zo kopten recent de media naar aanleiding van een rapport van het Centraal Planbureau. Directeur Hester Klein Lankhorst van het KIDV zet grote vraagtekens bij de negatieve berichtgeving. “De conclusie van het CBP klopt: kwaliteit en toevoer van het bij huishoudens ingezamelde kunststof zijn niet stabiel. Maar we zijn op de goede weg. Ook producten van laagwaardig gerecycled kunststof leveren milieuwinst op. Bovendien, van een boterkuipje komt al bijna de helft terug. We moeten breed blijven inzamelen. Dat is cruciaal om de recyclingdoelen te halen.”

Duitsland loopt Nederland voorop”, zegt Klein Lankhorst.

Aanleiding voor de studie is de Raamovereenkomst Verpakkingen. Daarin is afgesproken inzicht te bieden in de werking van de kunststof verpakkingsketen en in maatregelen om de keten zowel qua grondstoffen als economisch te sluiten.

“De conclusie is dat iedereen aan zet is.

Er is nog zoveel meer mogelijk dan we nu doen. Producenten kunnen beter te recyclen verpakkingen op de markt brengen,

stoffen ter plekke in te zetten? Dan hoeft het gesorteerde kunststof ook niet langer naar Duitsland en China.”

In november komt nog een tweede deel van de studie gereed, dat meer inzicht moet geven in de milieu-impact en de kosten van de huidige inzamelsystemen.

Deze informatie is relevant voor de evaluatie van de Raamovereenkomst, die nu gaande is. Daarin wordt ook gesproken over de regierol. Sinds 2015 staan de gemeenten hiervoor aan de lat. Het vermark-

MICHIEL WESTERHOFF: “ER KOMT STEEDS MEER VERPAKKINGSPLASTIC OP DE MARKT, DAT ONGESCHIKT IS OM TE RECYCLEN.”

HELE KETEN Ook de voorlopig nog weinig waardevolle gemengde kunststoffen zijn bruikbaar, maar we moeten naar meer kwaliteit in de keten toe, stelt Klein Lankhorst. Om de maatregelen hiertoe aan te reiken, presenteerde het KIDV onlangs een onderzoek dat de volledige kunststof verpakkingsketen bestrijkt. “Het is voor het eerst dat de keten zo uitvoerig in kaart is gebracht.

We hebben naar de beleving van de consument gekeken, die geen duidelijke voorkeur heeft voor bron- of nascheiding. Ook

voor zover dat de houdbaarheid van het product niet aantast, maar ook gemeenten kunnen stappen zetten. Ik zie dat ze leren van elkaar wat wel en wat niet werkt.

Neem de hoogbouw, waar nascheiding zich nu manifesteert. Zo ontstaat er meer eenduidigheid. Uit het buitenland leren we dat een eenvoudig en landelijk consistent inzamelsysteem burgers verder kan stimuleren, wat de recyclingresultaten ten

ten van gesorteerd kunststof is een bijkomend probleem. Alleen regranulaten van PET, HDPE en PP leveren geld op. De rest (circa tweederde) is de kunststofmix die de balans in de min doet doorslaan. Klein Lankhorst voorziet dat er aanvullende specificaties voor de verschillende kunststofstromen zullen komen. Ook het onderzoek hiernaar loopt nog. “Differentiatie leidt tot verschillende prijzen. Als aanbieders aan

de impact van voedselveiligheidseisen is onderzocht, En we hebben een internationale vergelijking gemaakt. Samen met

goede komt. En waarom zouden gemeenten niet samen met marktpartijen lokale recyclingcapaciteit stimuleren om grond-

kunnen tonen dat hun stromen schoon genoeg zijn om nieuwe producten van te maken, gaat het systeem beter draaien.”

22 | GRAM #8 oktober 2017

FOTO: ATTERO IDEALISTISCH In de gemeente Midden-Drenthe noemt beleidsmedewerker Kees Wielink de

Dat is landelijk gezien hartstikke goed. Nu moet nog de kwaliteit omhoog.”

aan kunststof die er in het pmd zit, en dat er niet vreemd wordt opgekeken dat zeer vervuilde vrachten die het sorteerproces

KIDV-studie ‘nuttig maar idealistisch’. “De praktijk is weerbarstig.” De plattelandsgemeente met 33 duizend inwoners en 29 dorpskernen, zoals Beilen, Smilde en Westerbork, ziet veel van zijn partijen pmd (plastic, metaal en drankenkartons) afgekeurd. “Laatst hadden we nog zestig procent afkeur. De agrariërs in het buitengebied doen vaak krimpfolie en plastic touw bij het pmd. Ook treffen we in stukken gezaagde tuinmeubelen aan. ‘Het is toch plastic?’, zeggen ze dan. Het is ondoenlijk om goed uit te kunnen leggen welk kunststof er bij het pmd kan. Het is te complex.

We moeten wel de inwoners meekrijgen.

Ik hoor van andere collega’s in het land dezelfde problemen. Er zijn gemeenten waar partijen pmd honderd procent worden afgekeurd.”

KWALITEIT Volgens Robert Corijn, marketingmanager bij het vermarkten van recyclingstromen bij Attero, moet de aanpak van de ontoereikende kunststofkwaliteit in het pmd de eerste prioriteit hebben. “Vanuit kwantiteit bezien is de inzameling een succes.

In de eerste helft van 2017 hebben onze gemeentelijke klanten tot vijftig procent meer pmd aangeleverd. De keerzijde is dat de kwaliteit zienderogen achteruit is gegaan. Volgens onze samenstellingsanalyses is een aandeel niet-verpakkingskunststof en ander residu van tussen de dertig

sterk verstoren, worden afgekeurd.”

Midden-Drenthe doet er alles aan het kunststof schoon te krijgen. Alle 13,5 duizend grijze pmd-containers met oranje deksel worden van een nieuwe sticker voorzien, die aangeeft wat er wel en niet in thuishoort. “Ook hebben we een afvalcoach aangesteld, die op ophaaldagen de mini-containers van bovenaf kort inspecteert. Zit er afval in wat er niet in thuishoort, dan krijgt de container een kaartje en wordt hij niet geleegd. Zo willen we de inwoners stimuleren hun afval goed te scheiden. De respons in onze gemeente is goed. In een paar jaar zijn we van 246 naar 147 kilo restafval per inwoner gegaan.

Het huidige beleid biedt onvoldoende prikkels voor hoogwaardige recycling, aldus Corijn, die voor aanvullende doelen voor gemeenten en inzamelaars pleit. “Je zou bijvoorbeeld op kunnen nemen dat pmdstromen nooit meer dan tien procent gewichts- of volumevervuiling mogen bevatten. En dat een gemeente vooraf valideert of de kwaliteit van ingezamelde stromen ook werkelijk goed recyclebaar is. Dat is een stimulans om het rendement van sorteerprocessen te verhogen voor een

ROBERT CORIJN: “HET HUIDIGE BELEID BIEDT ONVOLDOENDE PRIKKELS VOOR HOOGWAARDIGE PLASTICRECYCLING.” en veertig procent helaas geen uitzondering. In het pmd zien we stofzuigerslangen, emmers, zwembadjes, dekzeilen en elektrische apparaten. In een enkel geval stond een gemeente deze laatste categorie toe in haar voorlichting.”

Corijn acht het onmogelijk om de door gemeenten afgedwongen minimale sorteerrendementen te realiseren (in de contracten variërend tussen de 75 en 90 procent). “Wij vinden het redelijk en billijk dat we als sorteerders afgerekend worden op het sorteerrendement van de potentie

hoogwaardige recycling. Een dergelijke concrete doelstelling mis ik nog in de KIDV-studie. Er zijn prikkels nodig, opdat de keten beter presteert en het ook betaalbaarder wordt. Om de kosten te minimaliseren, zouden alle ketenpartijen, dus ook gemeenten, maximaal in moeten zetten op kwaliteit. Als sorteerder nemen ook wij onze verantwoordelijkheid door goed te sorteren en te investeren in hoogwaardige verwerking.” Attero stopt 26 miljoen euro in een recyclingstap om LDPE-folies met restwarmte van de afvalenergiecentrale in Wijster warm te wassen, te flaken en

GRAM #8 oktober 2017 | 23

te granuleren. Vanaf 2018 gaat het bedrijf jaarlijks 24 duizend ton plasticfolie recyclen tot een zeer zuiver granulaat.

ROMMELPLASTIC Niet alleen gemeenten zijn aan zet, vindt Michiel Westerhoff, programmamanager bij Circulus-Berkel, het inzamelbedrijf in het gebied rond Apeldoorn en Deventer.

“Natuurlijk moeten we als gemeenten de hand in eigen boezem steken en beter communiceren met de burger. Dat doen we zelf ook. We bereiden op dit moment een nieuwe publiekscampagne voor, gericht op verbetering van de kwaliteit van de bronscheiding van pmd. Echter, de discussie over kwaliteit moet je wel in samenhang zien. Er komt steeds meer verpakkingsplastic op de markt, dat ongeschikt is om te recyclen. Recente studies tonen dat aan, maar de echte reality-check is wel het besluit van China om die slecht te recyclen stromen uit Europa niet langer te importeren. Ook noem ik de PET-bakjes voor het vlees in de supermarkt, die geen enkele recycler wil hebben. Omdat PET goedkoper is geworden dan polystyreen, komen deze bakjes in hoog tempo op de markt. Het gevolg is dat de PET-trays apart worden gehouden en opgeslagen.”

Verpakkers zouden de extra eis moeten stellen, dat verpakkingen ook recyclebaar zijn, meent Westerhoff. “De verpakkingsindustrie financiert een systeem, waarin alleen naar de hoeveelheid verpakkingskunststof wordt gekeken en onvoldoende naar recyclekwaliteit. Voor dat aspect loopt men nog weg. Je kunt niet alles aan de achterkant afkopen, dan neem je de cir-

culaire economie niet serieus. Gemeenten kunnen dan wel intensief met inwoners gaan communiceren, als we tegen een groeiende stroom rommelplastic in moeten roeien, wordt het een onmogelijke klus. Ik ben positief over de KIDV-studie, want de problematiek rond huishoudelijk verpakkingsafval komt goed in beeld en ook de verbeteringen die we nog kunnen doorvoeren, maar op dit serieuze dilemma had de studie wat mij betreft wel wat explicieter in mogen gaan.”

OORZAAK Bernard Merkx vindt dat de inzet van kunststofrecyclaat om een structurele aanpak vraagt. Als kunststofrecyclingexpert adviseert hij het bestuur van NRK Recycling, de branche van Nederlandse kunststofverwerkers. In de KIDV-studie zegt Merkx weinig concrete maatrege-

Volgens Merkx is het dan ook is veel te gemakkelijk gemeenten de schuld te geven.

“Gemeenten hebben wel invloed op de manier van inzamelen en sorteren, maar niet op de kwaliteit van de ingezamelde verpakkingen zelf. Als in producten de inzet van recyclaat wordt verplicht en het op de markt brengen van mixed-kunststofverpakkingen substantieel duurder wordt door tariefdifferentiatie, dan zullen daar versneld andere samenstellingen van verpakkingen voor in de plaats komen.” Het CPB-rapport bevestigt volgens Merkx de tekortkomingen van het huidige systeem die de NRK vanuit de praktijk al van het begin af aan signaleerde. “Enkel een goede inputkwaliteit vergroot de kans op een hoogwaardigere en langdurige bestemming van recyclaat. We moeten weg van de eenmalige verpakkingen.

Daarnaast zullen verpakkingen die enkel

BERNARD MERKX: “GEMEENTEN HEBBEN GEEN INVLOED OP DE KWALITEIT VAN DE INGEZAMELDE VERPAKKINGEN.” len terug te vinden. “Het goede nieuws is dat de kwaliteitsproblematiek van de bij huishoudens ingezamelde verpakkingen bij alle schakels in de keten gemeengoed lijkt te worden. De bal ligt echter vooral bij de brand-owners en de retail. Zij stellen de specificaties voor verpakkingen op en hebben daarnaast een veel groter gemeenschappelijk inkoopbudget dan de publieke sector. Dus daar ligt de sleutel om, al dan niet wettelijk verplicht, meer recyclaat te gebruiken.”

geschikt zijn om te verbranden, heel veel duurder moeten worden. In het verleden zijn verkeerde keuzes gemaakt. De huidige sorteerkwaliteit van de huishoudelijke fractie past niet in de circulaire gedachte.

Oplossingen liggen dus vooral vooraan in de keten. Daar is de grootste slag te slaan.

Het verpakkend bedrijfsleven is aan zet, maar het heeft blijkbaar onvoldoende prioriteit. Regelgeving lijkt mij dan ook de aangewezen weg.”

FOTO: KIDV

24 | GRAM #8 oktober 2017

WIJ MAKEN WERK VAN CIRCULAIR TEKST Sigrid Schuurmann BEELD Martina Kamminga

Product van deze maand is het eerste ‘eco-dynamische fietspad’ van Nederland: gemaakt van biocomposietmaterialen en 100% recyclebaar.

D

eze zomer fietsten gedeputeerde Henk Brink en wethouder Bouke Arends door de Dordsestraat in Emmen. Hiermee openden ze het 100 meter lange proeftraject van het eerste biocomposieten fietspad. Wethouder Bouke Arends: “De gemeente

Emmen stimuleert innovatie en ontwikkelingen rond kunststoffen met nadruk op duurzaam, biobased en circulair. We treden faciliterend op tussen onderwijs en ondernemers. Het biocomposieten fietspad is hier een prachtig voorbeeld van.”

MATERIAAL EN STABILITEIT Het biocomposieten fietspad is ontwikkeld in een samenwerking met Duitse en Nederlandse ondernemers en kennisinstellingen: Sweco Nederland, EVA-Optic, Stenden Hogeschool, Green PAC, Naftex en BG&M Bouw. De ontwikkeling wordt organisatorisch en financieel ondersteund door de Europese Unie in het samenwerkingsprogramma ‘INTERREG VA DeutschlandNederland’ (o.a. door provincie Drenthe, Niedersachsen en het

Wethouder Bouke Arends van gemeente Emmen en Drents gedeputeerde Henk Brink openen het biocomposieten fietspad.

ministerie van Economiosche Zaken), Recreatieschap Drenthe en gemeente Emmen. De toegepaste biocomposietmaterialen

De vestiging van een nieuwe composietenfabriek Fiby Pro-

worden samengesteld uit agro- of houtvezels (60-80%) en

ducts is in dit verband een aanwinst voor de regio. Wethouder

biohars. De levensduur van het fietspad is naar verwachting

Arends: “Vanuit de gemeente dragen we actief bij aan het cre-

vergelijkbaar met traditionele fietspaden van asfalt of beton.

eren van een gunstig vestigingsklimaat. Zo gaat er weinig tijd

Daarentegen zijn de materialen flexibel en demontabel en zijn

verloren aan bureaucratische procedures en denken we actief

ze na gebruik volledig recyclebaar.

mee met ondernemers. De opening van de composietenfabriek laat zien dat deze insteek werkt en dat het onze circulaire visie

Biocomposiet heeft als bijkomend voordeel dat het een sig-

versterkt .”

nificante gewichts- en milieureductie oplevert. De gewichtsreductie van meer dan 80% heeft wel consequenties voor de

ANDERE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN

stabiliteit van de constructie. Sweco heeft hiervoor een slimme

Het proeftraject in Emmen richt zich gedurende twee jaar op

oplossing bedacht. Om de stabiliteit te waarborgen is onder

de optimalisatie van de constructie en het fietscomfort. Initi-

het zand- of granulaatbed een textieldoek van (bio-)polypro-

atiefnemers van het eco-dynamische fietspad verwachten dat

peen aangebracht, die vervolgens is gekoppeld aan de con-

meer proeftrajecten zullen volgen, ook binnen andere product-

structie van biocomposiet van het fietspaddek.

categorieën. De toepassing van biocomposietmaterialen leent zich namelijk ook uitstekend voor onder andere verlichtings-

SAMENWERKING ALS SLEUTEL VOOR VERNIEUWING

masten, fly-overs en fietsbruggen. Voor verlichtingsmasten

De gemeente Emmen maakt zich sterk om uit te groeien tot

worden de eerste demonstratietrajecten al gerealiseerd, waar-

dé plek waar het gaat om de ontwikkeling en productie van

bij zowel de lichtmast als de armatuur uit biocomposiet zijn

biobased en circulaire kunststoffen, zoals composieten, vezels

vervaardigd.

en garens. Ook de provincie Drenthe vindt de ontwikkeling en productie van circulaire toepassingen belangrijk en juicht duurzame initiatieven toe. Drents gedeputeerde Henk Brink:

Een circulair product…

“Het mooie om te zien bij projecten als het fietspad, is dat

…is gemaakt van zoveel mogelijk gerecyclede materialen

juist de samenwerking tussen verschillende, in dit geval zelfs

…is niet schadelijk of belastend voor mens, dier en milieu

internationale, partijen zorgt voor vernieuwing en innovatie.

…wordt gemaakt met hulp van hernieuwbare energiebronnen

Dit creëert kansen voor onze industrie waardoor we in staat

…behoudt ook na de gebruiksfase maximale waarde

zijn voorop te lopen in een snel veranderende markt.”

GRAM #8 oktober 2017 | 25

LIFEHACKS: MEER HALEN UIT AFVAL

‘DIT IS ZO HANDIG!’ TEKST Pieter van den Brand BEELD Hollandse Hoogte

Lifehacks zijn simpele, spotgoedkope gemakstips en overal te vinden op internet.

Niet zelden valt er een milieuwinstje mee te boeken. Opvallend is het grote aantal lifehacks met een hoofdrol voor hergebruik. Van open deur tot ingenieuze inval.

T

aco is niet van het type snel-legen, maar vooral een

tijdens het joggen. Dat zijn onder meer de lifehacks op de website

vol-propper-tot-het-er-niet-meer-bij-kan, zoals hij zelf uitdrukt. Om de volle zak uit zijn kekke matzwarte ‘touch bin’ in de keuken te halen, heeft hij iets slims bedacht. Door het proppen is de emmer binnen de afvalbak vaak vacuüm getrokken. De zak laat zich er niet alleen lastig uithalen, maar scheurt ook regelmatig. Om dat te voorkomen, plaatst Taco een lange pvc-buis aan de zijkant van de nieuw geplaatste lege vuilniszak. Het kunststofpijpje zorgt voor de benodigde lucht. De volle zak laat zich daardoor makkelijker verwijderen, en meestal zonder scheuren. Slimme hack, reageert Matthijs, die hetzelfde probleem ervaart bij zijn grote diepe vuilnisemmer.

Ook Remco herkent het probleem en vindt het onbegrijpelijk dat de vuilnisbakkenproducent hier niet aan gedacht heeft. Jos komt met een alternatieve tip: boor een paar kleine gaatjes in de onderkant van de emmer. “Dan heb je ook geen plastic buis nodig.”

Voortschrijdend inzicht: James claimt al een afvalbak te hebben gekocht, waar twee kleine gaatjes aan de onderkant in zitten.

Blijkbaar zijn de afvalbakkenmakers toch wakker geworden.

Meermetafval.nl. “We proberen jongeren te stimuleren meer met milieuzorg bezig te zijn. De wereld raakt door de jaren heen steeds sterker vervuild en nu hebben we de kans daar iets aan te doen.

Op onze website willen we elke dag laten zien dat je veel meer met afval kunt doen, dan je je op het eerste gezicht realiseert”, vertellen Iris en Nikol, leerlingen van het Fons Vitae Lyceum in AmsterdamZuid en de bedenkers van de lifehacking-site.

Deze discussie is terug te vinden op Lifehacking.nl. De vondst van Taco, en ook die van Jos, heet een ‘lifehack’. Het internet krioelt van dergelijke nuttige dagelijkse tips, van open deur tot ingenieuze inval. Lifehacks zijn, simpel gezegd, manieren om iets slimmer te doen in minder tijd. Vaak zijn het verbluffend eenvoudige ingrepen, die het dagelijkse leven flink makkelijker maken. En ze zijn spotgoedkoop en in de directe huis-, tuin, en keukenomgeving voorhanden.

fietsbinnenbanden. De lifehacks krijgen zelfs het etiket ‘upcycling’.

De ultieme lifehack claimt Tipsenweetjes.nl te hebben gevonden: de oude bananenschil is voor velerlei doelen inzetbaar: pukkeltjes en puistjes verdwijnen na een meerdaagse scrubbehandeling met de gele vruchtenschil (wil je niet de hele dag naar banaan ruiken, doe dit dan voor de ochtenddouche). Bij wondjes vermindert de kans op littekens en muggenbeten jeuken niet meer als de bananenschil eroverheen is gewreven. “Als je dit weet, zal jij je bananenschil nooit meer meteen weggooien”, hopen de bedenkers van de lifehack. “Dit is zo handig!”

HERGEBRUIK

Mooiafval.nl claimt zelfs het dagelijkse bewijs te leveren dat afval ook mooi kan zijn. Op deze website krijgen bezoekers tips om op tal van manieren hun afval voor nieuwe gebruiksartikelen in te zetten, denk aan stoelen van oude autobanden en kettinkjes van

WAT KUN JE NOG MEER MET EEN AFGEDANKT LAAGWAARDIG VOORWERP ZOALS EEN KLEERHANGER?

Opvallend is het grote aantal lifehacks met een hoofdrol voor hergebruik. Een zak chips afsluiten met het klemmetje van een oude kleerhanger, een speaker voor de smartphone maken van een

TRENDY

kartonnen keukenrol en twee plastic bekertjes, met een rietje het steeltje van aardbeien verwijderen, creatieve objecten maken met kroonkurken en een oude sok gebruiken als telefoonhouder voor

meente Hengelo zegt gecharmeerd te zijn van de lifehacks. “Als mensen materialen of producten die bestemd zijn voor de afvalbak, voor alternatief gebruik aanwenden, juich ik dat alleen maar

26 | GRAM #8 oktober 2017

Projectleider circulaire economie Auke Doornbosch van de ge-

Een voor de hand liggend voorbeeld: een kapot elektriciteitssnoer hergebruiken. toe. Hoe langer de gebruiksduur des te beter voor het milieu.”

Doornbosch is in de Twentse stad actief met het ontwikkelen en realiseren van initiatieven als stadslandbouw, recycle- en upcycle-projecten, energieneutraal bouwen en lokale kringloop. Ook is hij de geestelijk vader van een proef met etensresten afvoeren via het riool. “De term lifehacks kende ik nog niet, maar het klinkt cool en trendy, om het ook in het Engels uit te drukken. De gedachte erachter is niet nieuw. We doen het al overal. In slachterijen gaat vrijwel niks verloren. Botten gebruiken we om behangplaksel te maken, de huid wordt tot leer verwerkt. Bij de consument thuis gaat nog wel het een en ander aan voedselresten verloren, weten we. Maar etensresten, waaronder vlees, kun je ook tot bokashi verwerken. Dat is fermenteren en het komt ten goede aan de bodem.

Dan hoef je geen substraat of kunstmest te kopen. We hebben in Hengelo laten zien dat dit ook tot de mogelijkheden behoort. De directe toepassing in de eigen omgeving, waar bij lifehacks sprake van is, spreekt me daarom erg aan. In onze gemeente voerden we in het verleden ons bladafval af. Dat kostte zo’n 30 tot 40 euro per ton. Nu verwerken wij het voor inmiddels 23 euro per ton tot bladaarde en dat doen we zelf op onze plantsoenen. Dat betekent minder meststoffen en vooral veel minder schoffelen. Ook doen de planten het beter en hoeven we minder vaak planten bij te plaatsen waar andere planten zijn weggevallen. Dat is goedkoper en beter voor het groen.”

taat.” Bij Ons Buro is Reus als adviseur druk met het invoeren van nieuwe inzamelmethoden en het afvalvrij maken van gemeenten. Het verhogen van burgerparticipatie is daar een belangrijk aspect van. “Het charmante van dit soort lifehacks is dat het mensen aanzet tot een andere kijk op gebruiksvoorwerpen. Wat hen wellicht helpt zich af te vragen wat je nog meer kunt doen met laagwaardige voorwerpen als een rietje of een kleerhanger, als ze die af willen danken. Door dat soort eyeopeners slim onder de aandacht te brengen lijkt het me zeker mogelijk hergebruik naar een hoger plan te tillen.” Reus ziet volop mogelijkheden de op hergebruik gerichte lifehacking te versterken door bijvoorbeeld jongeren van verschillende scholen uit te dagen tot heuse lifehacking-events. “Zoiets wordt maatschappelijk gezien nog krachtiger, wanneer kringloopbedrijven, lokale bedrijven en gemeenten daarin meebewegen. Door de resultaten van zo’n event te verspreiden, kun je als gemeente op een originele manier aandacht vragen voor afvalpreventie. Al vind ik veel lifehacks niet echt slimmer doordacht of omgedacht, maar dat kan te maken hebben met mijn persoonlijke mindset. Maar wie weet welke bijzondere lifehacks er op het vlak van hergebruik nog komen.”

OMDENKEN

houden. Maar uiteindelijk wordt alles afgedankt en belanden ook de lifehack-toepassingen bij de afvalinzameling.”

Pieter Reus ziet een duidelijke parallel met omdenken. “Een object wordt op ongebruikelijke wijze ingezet voor een ander resul-

Desondanks verwacht Reus dat de invloed van lifehacks niet groot zal zijn. “Er blijft immers sprake van een overvloed aan spullen die we als maatschappij in hoog tempo afdanken. Uiteraard is het een prachtig streven om producten langer uit het afvalstadium te

GRAM #8 oktober 2017 | 27

DE LEDEN CENTRAAL “INZETTEN OP MEER AFVALSCHEIDING�

TEKST Hetty Dekkers

In deze rubriek krijgen NVRD-leden een stem in GRAM. De NVRD is er immers voor en door leden. Deze keer aan het woord: Willem Rademaker, beleidsmedewerker afval gemeente Tynaarlo.

WAT HOUDT JE FUNCTIE IN? Zorgen dat het afval wordt ingezameld en afgevoerd. We hebben een relatief kleine gemeente van 32.000 inwoners, dus mijn takenpakket is breed. Ik zorg dat alles contractueel goed geregeld is met onze inzamelaar, maar bemoei me ook met de uitvoerende kant. Alle meldingen van burgers komen bij de gemeente binnen, ik moet zorgen dat die opgelost worden.

ten ons pmd bijvoorbeeld transporteren naar Rotterdam, dat is ver. Bovendien zit er erg veel vervuiling in.

Ik denk dat het momenteel meer geld kost dan dat het oplevert. Het gaat om een grote stroom, met ingewikkelde administratie, ingewikkelde vergoedingsstromen. Er is veel aan de hand met het pmd, dat probleem moet wel goed geregeld worden de komende jaren.

WAT VIND JE HET LEUKSTE/MOOISTE AAN JE WERK? Ik heb een overzichtelijke taak, kan alle facetten goed overzien en dat vind ik leuk. Wat ik ook interessant vind aan mijn werk, is de automatisering. Je moet zorgen dat de systemen WAT BETEKENT DE NVRD VOOR goed lopen, voldoende mensen erbij JOU? zetten. Ik vind het werkelijk knap dat Een vraagbaak. En een probleemopWillem Rademaker, gemeente Tynaarlo we 13.500 huishoudens van een unielosser op landelijk niveau. De NVRD, ke aanslag kunnen voorzien. Daarvoor en ook de VNG, werken aan zaken waar je als kleine gemeente moet je je automatisering op orde hebben en het is gelukkig een geen invloed op hebt. Ik moet eerlijk bekennen dat de VNG voor van mijn taken om daarop toe te zien. ons, als kleine gemeente zonder eigen reinigingsdienst, ook een belangrijke bron van informatie is.

WAAR STOOR JE JE AAN? Zwerfafval. Daar kan ik niet veel aan doen, ik denk dat het onuitVOLDOET HET LIDMAATSCHAP AAN JE VERWACHTINGEN? roeibaar is. Als ik weer eens een matras zie liggen langs de kant Het voldoet prima. Al zit het voor ons wel allemaal ver weg. De van de weg, moet ik er toch een wagen op af sturen om het op te NVRD zelf zit in Arnhem, bijeenkomsten worden vaak centraal halen. Daar erger ik me aan. Je bent als gemeente bezig met een in het land gehouden. Logisch, maar voor ons is dat toch twee milieuverhaal, faciliteert alles zo goed mogelijk en dan merk je uur reizen. Gelukkig hebben we ook een regionale afdeling van dat sommige mensen zich daar niets van aantrekken. Ze willen de NVRD, die bijeenkomsten organiseert in plaatsen als Emmen alleen maar gratis van hun afval af. Dat stoort me inderdaad. en Groningen. Maar zo erg is het allemaal ook weer niet, met internet ligt de hele wereld aan je voeten. Je kunt alles zo opWELKE TIP WIL JE DE LEZERS VAN GRAM GRAAG MEEGEVEN? zoeken.

Diftar in combinatie met goede voorlichting, heeft voor ons goed uitgepakt. Ik vind het een mooi instrument, maar zorg wel dat je WAT ZIJN VOLGENS JOU DE BELANGRIJKSTE ONTWIKKELINhet goed faciliteert. Maak het de mensen makkelijk. Alles wat we GEN BINNEN DE AFVALBRANCHE? als gemeenten doen, is middelen inzetten voor een goed doel: Over de pmd-inzameling maak ik me wel zorgen. Die inzameling is opgezet om restafval te vermijden, om het materiaal opnieuw te kunnen gebruiken. Maar er is veel mee aan de hand. Wij moe-

28 | GRAM #8 oktober 2017

meer afvalscheiding. Als gemeente moet je het beste nastreven, en dat is afvalscheiding. Maak je nuttig, draag allemaal je steentje bij.

COLUMN

NIEUWS VANG-SUPPORT: NIEUWE VORM VAN ONDERSTEUNING BINNEN VANG-HHA Het

programma

VANG-HHA

INGEWIKKELD

lanceert

bestaat uit een poule van (externe) ad-

een nieuwe vorm van ondersteuning

viseurs met deskundigheden op het ge-

Bron- of nascheiding, diftar of geen diftar,

voor gemeenten en publieke afvalbe-

bied van beleidsontwikkeling en uitvoe-

omgekeerd inzamelen of een vierde contai-

drijven, onder de naam VANG-Support.

ring. Hiervan kan laagdrempelig gebruik

ner. Stuk voor stuk onderwerpen die vaak

Gemeenten en publieke afvalbedrijven

gemaakt worden, zonder omvangrijke

tot discussie leiden. Door de passie voor het

kunnen hiermee rechtstreeks worden

procedures te doorlopen. De procedure

vak laten we ons vaak verleiden om mee te

gefaciliteerd met kortlopend advies of

is kort en simpel en zoveel mogelijk ont-

bijstand (maximaal 4 dagen, of 32 uur)

daan van organisatorische ballast. De

doen met deze discussie, ook in de laatste

door deskundigen die kunnen helpen om

uitvoering van deze activiteit is in han-

processen vlot te trekken of projecten

den van de NVRD. Tel. 088-3770030.

van de grond te krijgen. VANG-Support

GRAM (pag. 29, Red.). Fout, omdat het niet om deze vraag gaat. Onze voorzitter Han Noten zei het al op de Afvalconferentie: “We moeten stoppen met discussiëren over het systeem, we moeten met restafval naar 30

BERICHT VAN DE VOORZITTER In de Telegraaf van 5 oktober heeft u

kilo en naar 90% recycling, dát is onze opdracht”.

Gelukkig zijn we het er steeds meer over

kunnen lezen dat ik gezegd zou hebben

eens dat er meerdere wegen naar Rome

dat: thuis afval scheiden ‘de juiste weg’

leiden. Sterker nog: doordat er meerdere

is. Degene die mij een beetje kennen zul-

wegen naar Rome leiden, innoveren we in

len gedacht hebben: ”dat kan hij nooit

Nederland ontzettend op het gebied van

gezegd hebben”. En dat klopt natuurlijk

de inzameling van huishoudelijk afval. En

ook. U weet allemaal dat ik die richtin-

dat terwijl onze opgave niet simpel is. We

genstrijd tussen de voor- en na scheiders

moeten niet alleen zo goed mogelijk pres-

soms weinig constructief vindt. Kiezen uit

teren op het gebied van de inzameling van

de beste van de twee om die keuze ver-

kunststof- of gft-afval. Wij moeten de per-

volgens aan iedereen op te leggen, dat is

fecte mix aan maatregelen vinden die de

in mijn ogen een stap terug in de tijd. Ik geloof niet dat er iemand is die alles het

journalist aan mij is voorgelegd en waar

beste weet. Juist uit de ervaringen uit de

ik akkoord op heb gegeven) was dan ook

verschillende aanpakken kunnen we le-

“het is een splijtzwam (de discussie over

ren en alleen van elkaar leren brengt ons

voor- en na scheiding), maar wij gaan

verder. Het juiste citaat (wat ook door de

niet kiezen want allebei is nodig”.

INPUT GEVRAAGD GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN 2018

beste prestaties oplevert op alle stromen, in de verschillende contexten waarin we werken. En dat maakt onze opdracht ook zo ingewikkeld.

Anne-Marie Rakhorst zei op de Afvalconferentie iets moois. We moeten in de transitie naar een circulaire economie minder somberen over wat niet goed gaat en meer stilstaan bij de successen. En die zijn er legio.

Ik kom bij heel veel van u en er zijn zulke

Maart 2018 vinden er gemeenteraads-

ruimte binnen de circulaire economie voor

verkiezingen

jaren

en na de gemeenteraadsverkiezingen op

heeft een groot aantal gemeenten aan-

de kaart te zetten? De NVRD werkt de ko-

dacht besteed aan duurzaam afvalbe-

mende tijd ideeën uit die hieraan bijdra-

komen. Ik hoop dat we de oproep van An-

heer, beheer van de openbare ruimte en

gen. Daarvoor hebben we input nodig van

ne-Marie ter harte nemen en allemaal de

de maatschappelijke meerwaarde van de

onze leden. Heeft u goede ideeën? Laat

komende tijd meer de terechte trots laten

branche, maar we zijn er nog niet. Hoe

het weten via verkiezingen2018@nvrd.nl

zien over wat wij met elkaar aan het doen

kan de NVRD haar leden helpen om het

of neem contact op met Fabienne Mantes,

zijn.

belang van duurzaam maatschappelijk

tel. 06-15491317.

plaats.

Afgelopen

afvalbeheer en beheer van de openbare

goede verhalen, we doen zo vreselijk veel als sector om tot een circulaire economie te

Olaf Prinsen

GRAM #8 oktober 2017 | 29

POST-HBO ‘SAMEN STUREN OP BEHEER

INVULLING REGIE- EN OPDRACHTGEVERSROL, EEN DUIVELS DILEMMA TEKST Frans de Vijlder

De wereld verandert in een rap tempo. Kort na de oorlog telde ons land nog ongeveer 3600 lagere overheden, 2500 waterschappen en ongeveer 1000 gemeenten. Anno 2016 tellen we nog 23 waterschappen en 390 gemeenten. Dit lijkt nog relatief veel, maar schijn bedriegt. Zeker in de laatste tien – vijftien jaar is een nog veel spannender ontwikkeling op gang gekomen.

Gemeenten hebben op tal van terreinen,

seerde

al dan niet op last of initiatief van de

onder die op het gebied van afval/

Rijksoverheid, samenwerkingsverbanden

grondstoffen en beheer van de open-

ingericht. Daarmee is de opschaling in

bare ruimte, voor grote uitdagingen:

feite veel groter. In de afgelopen jaren

- de ontwikkeling van de technologie en

ontstonden de omgevingsdiensten en

de bestuurlijke en maatschappelijke

de veiligheidsregio’s. Ook in het sociale domein hebben de decentralisaties een

uitvoeringsdiensten,

waar-

gevolgen daarvan bijbenen; - ketenomkering en ontkokering van de

beweging in gang gezet naar meer sa-

eigen organisatie: de burger, zijn be-

menwerking tussen gemeenten en het

hoeften en zijn omgeving leren centraal

gezamenlijk contracteren van grote organisaties in de jeugdzorg, GGD, etc.

stellen; - weg van het project-denken en juist

Frans de Vijlder is lector Goed Bestuur en Innovatiedynamiek in Maatschappelijke Organisaties en leading lector van het Kenniscentrum Publieke Zaak van de HAN.

meer aandacht voor procesmanageMONDIGE BURGER

ment: niet een ‘aanbod-bedacht’ pro-

van ‘partnerschap in wederzijds vertrou-

Op het gebied van afvalbeheer en het be-

ject realiseren, maar samen met be-

wen’? De natuurlijke neiging is om te

heer van de openbare ruimte is het niet

trokkenen werken aan een doelstelling

gaan voor de laatste optie, maar wat als

anders. Belangrijke drijfveer hierbij zijn

of de oplossing van een probleem.

de zaken niet goed gaan?

de technologische ontwikkelingen en de urgentie van een aantal transities. Voor

DILEMMA

Deze vraagstukken stelt zowel gemeen-

afvalbeheer – pardon ik bedoel ‘grond-

De overheid van de 21ste eeuw moet

ten

stoffenbeheer’ – en het beheer van de

dus geborgenheid bieden en maatwerk

grondstoffenbeheer en beheer van de

openbare ruimte is dat vooral de omslag

leveren dicht bij de burger, in de vezels

openbare ruimt, voor een enorme stra-

naar een duurzame en circulaire eco-

van de samenleving én tegelijkertijd vol-

tegische, bestuurlijke en bedrijfsmatige

nomie. Tegelijkertijd hebben dezelfde

doende grootschalig georganiseerd zijn

uitdaging. De zoektocht in het goed met

maatschappelijke ontwikkelingen tot ge-

om expertkennis te kunnen mobiliseren

elkaar omgaan, het verdienen van legiti-

volg dat burgers steeds mondiger worden

en toe te passen én integraal beleid te

miteit van handelen, het bijhouden van

en steeds hogere eisen stellen aan het

voeren en langs democratische begin-

alle ontwikkelingen en het zich voortdu-

presterende vermogen van overheden.

selen tot besluitvorming te brengen. Dit

rend kunnen aanpassen hieraan is volop

Bepaalde groepen uiten steeds vaker

stelt hoge eisen aan de kwaliteit van het

gaande. Het is voor veel ambtenaren en

en nadrukkelijker de wens en beschik-

ambtelijk apparaat van de gemeenten en

voor staffunctionarissen en specialisten

ken over de capaciteiten om zelf invul-

aan het vermogen tot samenwerking en

in overheidsgedomineerde bedrijven een

ling te geven aan ‘hun sociale en fysieke

slagkracht bij de uitvoerende diensten.

nog te verkennen veld, ook als het gaat

openbare ruimte’. Zeker de minder grote

Een duivels dilemma wordt dan hoe je

om het ontwikkelen van de eigen compe-

gemeenten kunnen deze taken moeilijk

contracten afsluit met elkaar, hoe je ge-

tenties, individueel, én als organisaties.

zelfstandig aan, maar vormen gelijktijdig

stalte geeft aan de regie- en opdrachtge-

De leergang die de HAN en de NVRD sa-

wel een cruciale schakel voor het demo-

versrol en hoe je je als opdrachtnemer

men hebben ontwikkelt biedt handvaten

cratisch gehalte van besluitvorming, het

opstelt: doe je dat op basis van zakelijk

en een goede proeftuin en leerschool

bewaken van integraliteit en contact naar

contractmanagement volgens de princi-

voor alle betrokkenen, zowel aan de kant

en aanspreekpunt van de burger.

pes van het ‘New Public Management’ en

van de gemeenten als aan de kant van

Het

‘georganiseerd wantrouwen’ of op basis

de uitvoerende organisaties.

stelt

gemeenten

en

gespeciali-

30 | GRAM #8 oktober 2017

als

uitvoerende

organisaties

in

OPENBARE RUIMTE EN AFVAL’ Bas Peeters: "Met de post-hbo ‘Samen sturen op beheer openbare ruimte en afval’ leer je de sturingsrelaties tussen opdrachtgevers van gemeenten en opdrachtnemers verder optimaliseren. De opleiding is in nauwe samenwerking ontwikkeld met leden van de NVRD en Stadswerk."

De gemeenten, diensten en publieke bedrijven staan voor grote uitdagingen op het gebied van afvalbeheer, reiniging en het beheer van de openbare ruimte. Voor opdrachtgevers en opdrachtnemers betekenen deze transities een andere manier van met elkaar samenwerken die vraagt om andere competenties. De werkwijze van gisteren past niet meer naadloos op de uitdagingen die de situatie morgen met zich meebrengt.

VOOR WIE

De opleiding richt zich op de gemeentelijke opdrachtgevers en de opdrachtnemers in overheidsgedomineerde bedrijven: regisseurs, beleidsmedewerkers, coördinatoren, accountmanagers, contractmanagers met hbo werk- en denkniveau.

RESULTAAT

Aan het eind van de leergang ben je in staat om: • Ontwikkelingen in de omgeving en de consequenties voor de organisatie en de eigen rol te begrijpen; • Nieuwe inzichten, kennis en vaardigheden toe te passen in de praktijk; • Een impuls te geven aan de samenwerking met relevante stakeholders; • Eigen ontwikkelpunten te benoemen voor verdere groei, zodat deelnemers blijvend zelflerend zijn; • Praktische aanbevelingen te doen voor het verder professionaliseren van de eigen organisatie.

PROGRAMMA Sessie 1 - Regie tussen bestuurlijke context en nieuwe praktijk

7 november: 13.00-17.00 uur Docent: Dr. Frans de Vijlder, leading lector HAN Kenniscentrum Publieke Zaak Je leert herkennen welke aspecten op het gebied van regie steeds belangrijker worden. Vervolgens weet je deze te vertalen in nieuwe persoonlijke uitdagingen die passen bij de eigen samenwerkingsrelatie.

Sessie 2 - Persoonlijk leiderschap: zelfinzicht in relatie tot de nieuwe uitdagingen 15 november: 9.00-17.00 uur Docent: Jeroen Duyser Je verkrijgt inzicht in je eigen persoonlijkheidstype. Hierdoor kun je beter de interpersoonlijke aspecten van de samenwerkingsrelatie herkennen en met het juiste gedrag inspelen op de behoefte van de samenwerkingspartner.

Sessie 3 - De impact van de veranderde context van afvalbeheer, reiniging en het beheer van de openbare ruimte voor de opdrachtgever en opdrachtnemer 29 november: 9.00-17.00 uur Docent: Brigitte Faber en gastspreker Je krijgt een beter inzicht in de verschillende rollen die belangrijk zijn om de samenwerkingsrelatie goed vorm te geven en vast te stellen welke invulling past bij welke rol.

Sessie 4 - Sturen op de samenwerking met prestatie-indicatoren 13 december: 9.00-12.30 uur Docent: Brigitte Faber Je leert prestatie-indicatoren ontwikkelen die passen bij de ambities van de samenwerking en hoe deze te kunnen gebruiken om in de samenwerkingsrelatie tot betere resultaten te komen.

Sessie 5 - Persoonlijk leiderschap: van zelfinzicht naar meer resultaat 17 januari: 9.00-17.00 uur Docent: Jeroen Duyser Na deze sessie ben je nog beter in staat om met je gedrag in te spelen op de persoonlijkheid van de gesprekspartner en daarmee de samenwerkingsrelatie te bevorderen.

Sessie 6 - Uitdagingen van de publiek-bestuurlijke context 22 januari: 13.00-17.00 uur Docent: Frans de Vijlder met gastspreker Je leert over de grenzen van beleidsterreinen heen oplossingen beter te formuleren, het gesprek daarover te voeren en nieuwe activiteiten in gang te zetten.

Sessie 7 - Presentatie eindopdrachten 5 februari: 9.00-13.00 uur Docenten: Brigitte Faber en Frans de Vijlder Na deze afsluitende sessie ben je in staat om sturing te geven aan je eigen ontwikkeling bij het aangaan van contractrelaties die passen bij de uitdagingen van de toekomst.

Voor meer informatie www.han.nl/werken-en-leren/studiekeuze/cursus/samen-sturen-beheer-openbare-ruimte-afval

GRAM #8 oktober 2017 | 31

BRANCHE NIEUWS slagproject ROAD hiervoor te reserveren. Het Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD) had tot doel vanuit kolencentrales de afvang en opslag van circa 1,1 miljoen ton CO2 per jaar te demonstreren. De glastuinbouw- en de afvalsector verkennen nu samen de mogelijkheden om CO2-voorzieningsprojecten te realiseren en de infrastructuur voor CO2-levering te versterken en uit te breiden, en zijn hierover ook in gesprek met de overheid. Het primaire doel hierbij is CO2-benutting bij de productie van groenten, bloemen en planten in kassen. De glastuinbouwsector kan daarmee direct veel aardgas besparen en met voldoende CO2 geheel klimaatneutraal worden.

CHALLENGING CHANGES Ladder van Lansink: richtingwijzer voor de transitie naar circulaire economie Onlangs publiceerde Ad Lansink Challenging Changes – Connecting Waste Hierarchy and Circulair Economy, een boek over de betekenis van zijn uit 1979 stammende ladder voor een effectief en toekomstgericht materiaal- en productbeleid. Innovatie van alle schakels in een duurzaam ketenbeheer vergt verbinding van de structurele afvalhiërarchie met de sleutelelementen voor circulaire economie. Na een verrassend overzicht van circulaire concepten zet de auteur de grondslagen van afvalhiërarchie en transities uiteen, met thema’s als preventie, (design for) recycling, supply chain management, logistiek en instrumentatie. Klassieke materiaalstromen (papier, metalen, glas, textiel) zijn inspirerende voorbeelden, en andere categorieën (kunststoffen, verpakkingen, fosfaten) een forse uitdaging, ook in het licht van de voedselproblematiek. Volgens Ad Lansink moeten lange-termijn-plannen met duidelijke doelen en middelen tastbare resultaten opleveren. Het internationale level playing field vraagt om harmonisatie van instrumenten, ook fiscaal. Voorkoming of vermindering van circulaire lekken vereist effectief resource management, naast heldere keuzes in onmiskenbare spanningsvelden.

GLASTUINBOUW EN AFVALSECTOR VERKENNEN MOGELIJKHEDEN CO2-AFVANG EN -HERGEBRUIK LTO Glaskracht Nederland en de Vereniging Afvalbedrijven zien kansen om CO2 afgevangen in de afvalsector toe te passen in de glastuinbouw.

De auteur benoemt niet alleen de hoofdlijnen van de circulaire economie maar becommentarieert ook ontwikkelingen, die de gezonde ontwikkeling van nieuwe businessmodellen kunnen belemmeren. Hij doet in zijn 400 pagina’s tellend boek een reeks aanbevelingen voor een grote diversiteit aan doelgroepen: de afval- en recyclingsector, maar ook nieuwsgierige leken, politieke en andere besluitvormers naast jongeren die vernieuwing in-

De organisaties roepen het ministerie van Economische Zaken op de middelen die vrijkomen na het stopzetten van het CO2-op-

houd willen geven; milieubewuste consumenten naast bedrijven die producenten verantwoordelijkheid waar willen maken. Die diversiteit aan doelgroepen hoeft een gezamenlijke aanpak niet

32 | GRAM #8 oktober 2017

uit te sluiten. Producenten, consumenten en overheden zouden elkaar moeten vinden in het besef, dat een duurzame transitie naar circulaire economie brede ondersteuning verdient.

De eerste exemplaren van Challenging Changes werden op 11 oktober 2017 in Brussel aangeboden aan de Europese Commissie en aan Harriet Tiemens, wethouder van Nijmegen, European Green Capital 2018. Het boek kost €25,00 en is te bestellen via de website www.challengingchanges.eu.

AGENDA 24 -26 OKTOBER

Recycling Go 2017, Gorinchem

100E KLAS MBO-2 BEROEPSOPLEIDING AMBOR VAN START 18 oktober is alweer de 100e klas van de MBO-2 beroepsopleiding AMBOR begonnen. De studenten gingen deze dag van start om zich bij te laten scholen op het gebied van afval, milieu en beheer van de openbare ruimte.

De MBO-2 opleiding is bedoeld voor medewerkers die werkzaam zijn in het beheer van de openbare ruimte en die eerder een MBO 1 AMBOR-diploma hebben behaald (en dus doorstromen) of eerder een ander diploma hebben behaald en daarmee instromen in de vakopleiding.

16 NOVEMBER:

Kennisbijeenkomst ‘Toekomstbestendig beheer: informatiegestuurd en mensgericht’, Rotterdam Organisatie: NVRD in samenwerking met Stadswerk en de gemeente Rotterdam

20 NOVEMBER

Congres ‘Rendement van Schoon’ & uitreiking van de Uitblinker 2017, Media Plaza Utrecht Organisatie: Nederland Schoon, RWS en NVRD

23 NOVEMBER

Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte Organisatie: CROW

NIEUW OP DE KENNISBIBLIOTHEEK VANG EN KENNISWIJZER ZWERFAFVAL Op de kennisbibliotheek van VANG www.vang-hha.nl/ kennisbibliotheek zijn de volgende nieuwe documenten te vinden: • •

•

Inspiratielijst Afval Scheiden. Ap Dijksterhuis en Rick van Baaren. [pdf] Handreiking voorkoming van bijplaatsingen. Novi Mores i.o.v. Rijkswaterstaat en i.s.m. Nederland Schoon en NVRD. [pdf] Kwaliteitsverbetering inzamelen en sorteren kunststof verpakkingsafval. Partners for Innovation en Green Wave Plastics. [pdf]

Op de bibliotheek van de kenniswijzer zwerfafval www. kenniswijzer-zwerfafval.nl/bibliotheek zijn de volgende nieuwe documenten te vinden.

• • • • •

Menukaart peukenaanpak in uw gemeente. Rijkswaterstaat. [pdf] Zwerfafval en evenementenvergunningen. Tauw. [pdf] Toolkit fastfood. Inrichting openbare ruimte bij fastfood drive-in. NederlandSchoon. [pdf] Toolkit fastfood. Binnenstedelijke aanpak. NederlandSchoon. [pdf] Leefstijlgericht beheer van winkelcentra. Waterpas Civiel Adviesbureau. [pdf]

Specialist in:

zoutstrooiers l sneeuwploegen l rolbezems zoutoplossers l zoutloodsen l winterdienstopleidingen Meer informatie?

Kijk op www.sr-schuitemaker.nl of mail naar sales@sr-schuitemaker.nl

Schuitemaker Industrial B.V. l Morsweg 18 - 7461 AG Rijssen - Holland Tel.: +31 (0)548 - 51 41 25 l sales@sr-schuitemaker.nl l www.sr-schuitemaker.nl

GRAM #8 oktober 2017 | 33

Advertorial

Pilot Schoon Belonen

Actieve deelnemers en gemeenten Over de resultaten uit de evaluatie van alle inspanningen rond de pilot Schoon Belonen, krijgen deelnemers waarschijnlijk dit najaar meer te horen.

Ondertussen blijven veel gemeenten en maatschappelijke organisaties actief bezig met zwerfafval opruimen en afvalscheiding.

Voortgang in 2018 Verschillende gemeenten en organisaties hebben al aangegeven dat ze hoe dan ook door willen gaan met een soortgelijke aanpak. Welk scenario een gemeente voor 2018 kan volgen, hopen de initiatiefnemers van de pilot zo snel mogelijk duidelijk te hebben.

Landelijke of eigen aanpak Afhankelijk van de uitkomsten kijken de initiatiefnemers of dit inderdaad via een landelijke uitrol zou kunnen of wellicht beter los van de pilot. Via een eigen aanpak of via de Zwerfafvalvergoeding bijvoorbeeld. Een landelijke uitrol met een overgangsperiode behoort ook tot de mogelijkheden.

102

DEELNEMENDE GEMEENTEN

‘Betrokkenheid zit in de mensen hier’ HAREN - Het hele dorp is betrokken bij een schone openbare ruimte. Wethouder Mariska Sloot: “Het kost geen moeite om mensen te betrekken. Het zit in de mensen hier om het met elkaar te doen.” Verschillende clubs en scholen doen actief mee aan de pilot. Zij zamelen plastic afval apart in dat de gemeente bij hen ophaalt. Per volle container krijgen ze een beloning om iets leuks te doen.

Zichtbaar schoner: van C naar A+ WESTERVOORT – “Het is zichtbaar schoner”, zegt Karin Hammink, coördinator actief burgerschap. “De beeldkwaliteit is in veel gevallen van C naar A+ gegaan.”

Hammink helpt de deelnemers met ondersteuning op maat. Naast scholen en sportclubs, doet jongerenvereniging Creon mee. Jongeren ruimen iedere maand actief de omgeving op, met ondersteuning van twee afvalcoaches.

Acht miljoen oude autobanden inzamelen per jaar... …dat zijn alle ingeleverde gebruikte personenwagenbanden in Nederland …dat is gelijk aan de oppervlakte van 400 voetbalvelden

…op milieuverantwoorde wijze verwerkt …dit levert 32 miljoen kilo hoogwaardige grondstoffen …dit betekent bijna 60.000 ton minder CO2-uitstoot …daarmee besparen we CO2 gelijk aan de emissie van 400 miljoen autokilometers (10.000 keer de aardbol rond) of de aanplant van 400.000 nieuwe bomen

Inzamelen oude banden. Voor een schoner milieu.

Alle gebruikte autobanden worden in Nederland door RecyBEM ingezameld en op een milieuverantwoorde wijze verwerkt.

RecyBEM is een initiatief van uw bandenleverancier.

Het RecyBEM-systeem is door het ministerie van I&M algemeen verbindend verklaard (AVV). Hierdoor heeft RecyBEM kracht van wet.

www.bandenmilieu.nl

Oude banden, nieuw leven.