Gram februari 2015 by NVRD

JAARGANG 106 | NUMMER

GRAM VAKBLAD VAN DE

Februari 2015

Composteren en milieubelasting

Stappen maken met duurzaam onkruidbeheer

Buurtrechten en maatschappelijk aanbesteden Meer werkgelegenheid met sectorplan AMBOR

BLIJF OP DE HOOGTE VAN ACTUALITEITEN LEES AL HET NIEUWS IN ÉÉN OOGOPSLAG LEG CONTACT MET COLLEGAPROFESSIONALS EN EXPERTS DISCUSSIEER MET VAKGENOTEN DOE JE VOORDEEL MET HET KENNISPLATFORM

MAAK EEN PERSOONLIJK PROFIEL AAN OP HET NVRD LEDENNET Werkzaam binnen een organisatie die lid is van de NVRD? De NVRD vertegenwoordigt

HEB JE AL EEN PROFIEL?

alle gemeenten in Nederland en hun be-

Veel medewerkers van bedrijven die

drijven actief in afvalbeheer en het beheer

lid zijn van de NVRD hebben al een

van de openbare ruimte.

profiel zonder dit zelf te weten. Dit is

Omdat de organisatie waar je werkzaam

alvast voor je aangemaakt. Check jouw

bent lid is van de NVRD krijg je toegang

profiel en vul het aan door naar www.

tot het ledennet. Op het ledennet vind je

nvrd.nl te gaan en je rechtsboven in te

onder andere dossiers, collega professio-

loggen op het ledennet. Wachtwoord

nals en kun je online discussies starten en/

vergeten? Gebruik de ‘wachtwoord

of volgen. Daarnaast ontvang je in de toe-

vergeten functionaliteit’.

komst op je zelf aangegeven interesse/expertise gebied berichten.

AANMELDEN Als er nog geen automatisch profiel voor je is aangemaakt door NVRD maar het bedrijf of de gemeente waar je werkzaam bent is wel lid, ga dan naar www.nvrd.nl/accountaanvragen om je direct aan te melden.

WWW.NVRD.NL

inhoudsopgave

Vakblad van de NVRD

Onderbuikgevoel vertaald in cijfers 8

De kosten van het beheer en de inrichting van de openbare ruimte zijn gemakkelijk te berekenen. Maar wat zijn nu eigenlijk de baten van een mooi plein, opgeknapt park of gerenoveerde woonstraat? CROW heeft een rapport gemaakt, waarmee het ‘onderbuikgevoel’ in concrete opbrengsten vertaald kan worden.

Vanaf 2016 verbod op chemische onkruidverdelgers 10

Onkruid op straten, stoepen en pleinen bestrijden zonder chemicaliën. Gemeenten hebben nog een jaar de tijd om zich voor te bereiden. Een aantal van hen koos al voor duurzaam onkruidbeheer. De ervaringen met de milieuvriendelijke alternatieven zijn niet denderend. Drie gemeenten aan het woord.

Buurtrechten en maatschappelijk aanbesteden 20

In steeds meer gemeenten duikt het begrip buurtrechten op. Actieve bewoners die in hun buurt onderhoud en werk op gebied van openbare ruimte, groen of afval willen uitvoeren, moeten daar meer ruimte voor krijgen.

Uitvoeringsprogramma VANG 23

Op 1 december 2014 heeft staatssecretaris Mansveld het Uitvoeringsprogramma Van Afval Naar Grondstof – Huishoudelijk Afval aan de Tweede Kamer gezonden. Onder het motto ‘Afval is een keuze, de keus is aan ons’ zijn in dit programma vergaande ambities rond inzameling van huishoudelijk afval geformuleerd.

Sectorplan AMBOR: meer hergebruik schept meer werk 24

Met een subsidie van ruim 11 miljoen euro gaat het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid substantieel bijdragen aan betere scholing en meer instroom van nieuwe medewerkers in de sector afval en beheer buitenruimte.

4 Bezem 6 Hoe doen zij dat? Deze maand: veiligheid bij het beheer van de openbare ruimte 9 Inventarisatie gemeentelijke BOR-taken 14 Twente Milieu onderzoekt inzet bewoners bij beheer openbare ruimte 16 Interview met Maarten Loeffen, directeur van Stadswerk Foto voorplaat:

18 Vakwerk

Foto Luuk van de Lee, Hollandse Hoogte,

26 Aandacht voor veilig werken blijft

lees verder op pag. 10

noodzakelijk 28 Kansen voor afvalscheiding in de hoogbouw 31 NVRD Nieuws 32 Import van afval in 2013 gestegen met bijna 60 procent 34 Alle blikjes en flesjes verzamelen 36 Nieuws op de markt 38 Agenda

Lees verder op pag. 28

39 CloseUp

GRAM | februari 2015

BEZEM Ontploft Als het meeste vuurwerk van de straat is geveegd, door de regen is weggespoeld - rode strepen achterlatend op het wegdek - of netjes is ingeleverd bij de verschillende innamepunten (voor een kleine beloning), worden we opgeschrikt door een explosie van een andere, intense, omvang. Een aanslag in Parijs op een kantoor waar, net als velen van u, op een gewone dag, gewone mensen een gewoon overleg hadden. Het was een redactievergadering, zoals die ook voor het tot stand komen van dit blad eens per maand plaatsvindt. In een kort tijdsbestek wordt tijdens zo’n bijeenkomst de creativiteit tot een hoogtepunt gestuwd, ideeën voor de komende of een latere uitgave gespuid of wordt er gewoon even bijgepraat over wat er zoal speelt in de branche. Een vergadering waarvan er overal velen plaatsvinden. Bijeenkomsten met als doel vooruit te komen, oplossingen te vinden en met elkaar het werk zo goed mogelijk te doen. Ongeacht kleur, afkomst, religie of politieke voorkeur. Wij werken om het met elkaar beter te maken. Zeker in onze branche. Afvalinzameling en de openbare ruimte zijn een vitaal onderdeel van het gevoel dat wij aan de inwoners kunnen en misschien wel moeten geven. De Bezem weet nog goed hoe twee dames tijdens een NVRD-congres

GRAM | februari 2015

in Groningen een indrukwekkend verhaal vertelden over de invloed van ‘afval en schoon’ in Israël tijdens de diverse onlusten. Containers werden dan gebruikt als blokkade maar in tijden van opbouw geeft een schone openbare ruimte een gevoel van vooruitgang. Het zijn effecten waar wij in ons dagelijks werk misschien te weinig bij stilstaan. Effecten waar we trots op mogen zijn. Er zijn weinig branches waar dit wordt gedaan door mensen met heel veel verschillende achtergronden en religies. Allen werkend, dag in dag uit, aan het op orde houden van de stad. Natuurlijk zijn er meningsverschillen, ook op de werkvloer. Meningsverschillen die hoog kunnen oplopen. Het is een groot goed dat dit kan en mag. Je mag en kan hier zeggen wat je wilt. Het hoeft overigens niet. Maar het is honderd keer beter om elkaar even duidelijk de waarheid te zeggen, om dan samen lachend weer aan het werk te gaan. We kunnen het, de Bezem gelooft daar heilig in.

Hoe doen zij dat? Tekst: Hetty Dekkers

Deze maand:

veiligheid bij het beheer van de openbare ruimte Bij welke BOR-taken is het risico op

het mis kan gaan. Je moet gewoon voor-

ongevallen het grootst?

zichtig omgaan met die gereedschappen.

Ik denk toch wel bij de boomploeg. Kap-

We hadden ook incidenten bij een kraan-

pen, snoeien, vaak langs de weg of de

afvalwagen waar verplicht een net over-

trambaan. Voor dit werk hebben we spe-

heen getrokken moest worden. Mensen

ciale

opgesteld,

kwamen vaak ten val als ze die wagen

zoals een extra medewerker die vlagt als

op moesten klauteren. Daar hebben we

er een tram aan komt. We doen ook rio-

nu een ander systeem voor ontwikkeld,

lering, daar is extra aandacht voor

dat veel veiliger is.

veiligheidsinstructies

rioolgassen en voor graven in vervuilde grond.

Tips voor andere gemeenten? Denk er niet te licht over. En zorg dat het

Welke maatregelen hebt u getroffen?

onderwerp onder de aandacht blijft, niet

Bovenop

veiligheids-

alleen op momenten dat er iets voorge-

maatregelen en toolboxen (dat zijn klas-

vallen is. In elk werkoverleg moet het

sikale instructies), hebben we vorig jaar

onderwerp aan bod komen. Wij hebben

manager Operaties Irado

een veiligheidsworkshop laten geven

gelukkig een goede KAM-coﾃｶrdinatrice

Contact: p.van.hartingsveldt@irado.nl

door een externe specialist. Dat was een

die alles goed bijhoudt. Het is fijn als ie-

hele slag vooruit. In die workshop werd

mand vanuit het bedrijf zelf meedenkt,

Is er aandacht voor veiligheid bij

alles nog eens onder de aandacht ge-

het moet niet alleen vanuit de leiding

BOR-taken?

bracht en mochten de werknemers zelf

komen.

Uiteraard. Als je werkt in de openbare

vertellen hoe ze de veiligheidsvoorschrif-

ruimte, heb je te maken met veiligheid

ten ervaren. Vooral oudere werknemers

voor je medewerkers ﾃｩn voor de mensen

die hun werk al jaren doen, vinden het

die daar verblijven. We zijn VCA-gecerti-

vaak lastig om te veranderen. Het is al-

ficeerd, MVO3 en VCA-Vol voor leidingge-

tijd goed gegaan, zeggen ze dan, en het

venden. Al die certificaten hebben raak-

werk moet nu eenmaal gedaan worden.

vlakken met veiligheid.

Door de discussie aan te gaan, werden

Peter van Hartingsveldt

werkinstructies,

dit soort zaken bespreekbaar. Er is een Verschil met afval?

actieplan uit voortgekomen met monito-

Dat verschil is voor ons niet zo groot. We

ring en borging dat er daadwerkelijk iets

voeren al heel lang BOR-taken uit en voe-

gedaan wordt aan de zaken die verbete-

ren een uniform beleid, of het nu gaat om

ring behoeven.

BOR of afval. Wel hebben we voor BOR enkele speciale cursussen, zoals werken

Zijn er wel eens incidenten geweest?

langs de trambaan. In MVO-cursussen

Volop. Vooral bij motorkettingzagen en

besteden we bewust veel aandacht aan

snoeischaren. Geen ernstige verwondin-

Nederlandse taal, zodat iedereen elkaar

gen, maar toch wel een paar dagen ziek-

goed verstaat op het werk. Ook dat heeft

teverzuim. In een toolbox gebruiken we

met veiligheid te maken.

deze incidenten als voorbeeld van hoe foto: Leo de Kort, Nationale Beeldbank

GRAM窶ポ窶デebruari 2015

Hoe doen zij dat? Verschil met afval?

Voor grote evenementen, zoals de 4 en

Bij afval werk je voornamelijk in en rond

5 meiviering in Wageningen, hebben we

een wagen, met beladers en chauffeurs.

een speciaal protocol opgesteld. Veegau-

Bij BOR gebruik je andere machines en ge-

to altijd afsluiten en niet onbemand ach-

reedschappen, die vaak minder opvallen.

terlaten, bij het achteruitrijden iemand laten gidsen. Op zo’n evenement lopen

Wouter Hoefkens

Bij welke BOR-taken is het risico op

massa’s mensen rond, soms dronken, dat

ongevallen het grootst?

vraagt om speciale instructies.

Onze taken bestaan vooral uit prullenbakken legen, zwerfafval opruimen, kol-

Zijn er wel eens incidenten geweest?

teamleider ACV (Ede, Veenendaal, Renkum,

ken reinigen. Het gevaar van snijden en

Jazeker. Een van onze medewerkers werd

Wageningen)

prikken, bij het legen van de afvalbak-

eens bekogeld met een colablikje, vanuit

Contact: wouter.hoefkens@acv-groep.nl

ken, heeft onze speciale aandacht. Net

een rijdende auto. Dan gaan we onmid-

als veilig werken langs de weg. Als onze

dellijk om de tafel zitten om te kijken wat

Is er aandacht voor veiligheid bij

medewerkers daar in de berm lopen,

we dan moeten doen. Niet provoceren,

BOR-taken?

moet je je afvragen of een wegafzetting

wel het kenteken noteren, en altijd mel-

Wij zijn VCA-gecertificeerd en dat

nodig is.

den bij ons zodat we aangifte kunnen doen. Dat soort afspraken verwerken we

betekent dat we bij alle taken die wij uitvoeren veel aandacht hebben voor vei-

Welke maatregelen hebt u getroffen?

dan in een toolbox, zodat de medewer-

ligheid. De BOR-taken doen we nog niet

Op de eerste plaats de VCA-opleiding,

kers weten wat ze moeten doen in dat

zo lang. Het bijzondere hiervan is dat

die iedereen bij ons moet volgen. Daar-

soort situaties.

we veel samen doen met mensen vanuit

naast hebben we een speciaal prikpro-

de sociale werkvoorziening. De gewone

tocol: hoe kun je snijden en prikken

Tips voor andere gemeenten?

VCA-cursus bleek te moeilijk voor hen,

voorkomen en wat te doen als het toch

Veiligheid is een vast terugkerend thema

dus hebben we aangepaste opleidin-

gebeurt? Om lichamelijke overbelasting

binnen de organisatie, je blijft voortdu-

gen. Het tempo ligt hier wat lager en de

te voorkomen, hebben we meerdere

rend in gesprek met elkaar. Als je nieuwe

technische inhoud wordt wat uitgebrei-

soorten grijp- en prikstokken en laten

taken aanneemt, moet je niet alleen kij-

der uitgelegd. We werken met duidelijke

we de mensen zoveel mogelijk rouleren.

ken naar ‘kunnen we het doen’ maar ook

instructies, toolboxen enzovoort.

Heel de dag dezelfde knijpbeweging ma-

naar ‘kunnen we het veilig doen’. Vooral

ken, kan klachten geven. En sommige

als je de taken uitvoert met mensen van-

mensen hebben al lichamelijke beperkin-

uit de sociale werkvoorziening, is dat

gen, daar moet je rekening mee houden.

belangrijk.

Verschil met afval?

Welke maatregelen hebt u getroffen?

De wagen van afvalinzameling is goed

Voor het werk aan de middenberm heb-

uitgerust, met zwaailichten, achteruit-

ben we extra instructies, die steeds te-

rijdcamera’s, extra spiegels. De BOR-wa-

rugkomen in toolboxen. Ook gebruiken

gens hebben al die snufjes niet. Hier heb

we wagens met ‘actieramen’ op de ach-

je in principe dus meer veiligheidsmaat-

terkant; grote waarschuwingsborden die

regelen nodig, zoals goede pylonen en

ook weer voldoen aan de CROW-norm.

Lau van der Voort

andere afzetmaterialen. Zijn er wel eens incidenten geweest?

teamleider Meerlanden

Bij welke BOR-taken is het risico op

Contact: lvdvoort@meerlanden.nl

ongevallen het grootst?

Gelukkig niet.

Ikzelf vind de groenwerkzaamheden aan

Tips voor andere gemeenten?

Is er aandacht voor veiligheid bij

de middenberm het gevaarlijkst. Die

Die extra cursus ‘Veilig werken aan de

BOR-taken?

mensen staan daar wel in een beschermd

weg’ is ons goed bevallen. Je merkt dat

Heel veel. We zijn ISO- en VCA-gecertifi-

gebiedje, maar zonder opvallende auto.

de deelnemers zich nog meer bewust

ceerd, en gebruiken alleen afzetmateria-

Het verkeer scheurt maar door. Men

werden van de gevaren. Je moet het on-

len die voldoen aan de CROW 96B-norm.

houdt er weinig rekening mee.

derwerp veiligheid iedereen steeds op

Ook laten we mensen de cursus ‘Veilig

het hart blijven drukken, anders zakt het

werken aan de weg’ volgen.

weg.

GRAM | februari 2015

K O S T EN BEH EER E N OPE NB ARE RU I M TE

Onderbuikgevoel vertaald in cijfers De kosten van het beheer en de inrichting van de openbare ruimte zijn gemakkelijk te berekenen. Maar wat zijn nu eigenlijk de baten van een mooi plein, opgeknapt park of gerenoveerde woonstraat? CROW heeft een rapport gemaakt, waarmee het ‘onderbuikgevoel’ in concrete opbrengsten vertaald kan worden. “Iedereen is druk bezig de openbare ruimte zo efficiënt

en dergelijke. Onze publicatie is geen rekentool, je moet zelf met de

mogelijk in te richten”, vertelt Harro Verhoeven,

kengetallen aan de slag.”

projectmanager Beheer Openbare Ruimte en Infrastructuur van CROW. “Er is heel veel bekend over de kosten,

Investeren in groen

maar wat levert een bepaald type plein, woonstraat of

Het onderzoek dat aan de publicatie vooraf ging, leverde volgens Ver-

park nu eigenlijk op? Gemeenten, beheerders en ont-

hoeven enkele verrassende uitkomsten op waar elke gemeente zijn

werpers hadden behoefte aan een instrument waarmee

voordeel mee kan doen. “Veel en goed onderhouden groen maakt dat

je de baten van bepaalde maatregelen kunt aantonen.

een straat meer waard is. Investeren in groen loont dus echt. Zo is er

Zodat je in discussies met een bestuur of met bewo-

ook een positieve relatie aangetoond tussen maatschappelijke betrok-

ners meer argumenten kunt aandragen dan alleen een

kenheid en woongenot. Als bewoners zelf actief zijn, levert dat een

vaag onderbuikgevoel. Want iedereen weet op grond

mooiere woonwijk, maar ook minder straatroven en vandalisme op. Die

van gevoel en ervaring dat een goede inrichting meer

relatie tussen sociale betrokkenheid en criminaliteit hebben we duide-

oplevert. Maar tot nu toe konden we dat niet hard ma-

lijk aan kunnen tonen. Wat ons verraste, is dat wegverharding geen en-

ken.”

kel verschil maakt in woonbeleving. Goede bestrating levert dus niets extra’s op.”

Onderzoek Met de CROW-publicatie 312, Baten van de Openbare Ruimte, kan dat wel. Samen met de website www.teebstad.nl van het Ministerie van Economische Zaken kan vrij aardig berekend worden wat een bepaalde maatregel voor gevolgen heeft. Verhoeven: “Voor onze publicatie hebben we uitgebreid onder-

Woongenotwaarde stijgt met 7 procent als de onderhoudskwaliteit van het groen in de wijk met één niveau wordt verhoogd

zoek gedaan in zo’n twintig gemeenten, opgedeeld in ongeveer zestig wijken. Per wijk hebben we gekeken naar de inrichtingselementen, zoals onderhoudskwa-

Met het rapport (en de app) kunnen gemeenten, beheerders en ontwer-

liteit groen en bestrating, parkeergelegenheid, speel-

pers hun beleid beter afstemmen. Verhoeven: “Je weet wat er gebeurt

voorziening enzovoort. Vervolgens onderzochten we

als je aan die of die knop draait. Uiteraard is dat ook handig bij bezui-

in diezelfde wijk de batenkant, zoals woningwaardes,

nigingen. Wat kan ik verwachten als ik het groenonderhoud met een

winkelomzetten, aantal meldingen van vandalisme.

niveau terugschroef? Of als ik minder investeer in de inrichting van een

Uit al die data konden we vrij betrouwbare relaties en

plein of een park? Je weet als gemeente beter waar je je prioriteiten

meetbare gegevens halen.”

moet leggen. Met deze meetinstrumenten kun je eventueel ook burgers overtuigen: als jullie zelf meer gaan schoffelen of activiteiten organise-

Via batenkengetallen kan elke gemeente of ontwerper

ren, dan neemt het aantal straatroven af.”

ongeveer een berekening maken van de baten. Woon-

genotwaarde stijgt bijvoorbeeld met 7 procent als de onderhoudskwaliteit van het groen in de wijk met één niveau wordt verhoogd. Meer vertrouwen in de buurt levert 2 procent minder verhuizingen op en het verhogen van de inrichtingskwaliteit met één niveau resulteert in 3 procent minder leegstand. Met deze cijfers en kengetallen heb je nog geen keiharde rekenmethode in huis, beaamt Verhoeven, maar ze geven wel een indicatie. “Je kunt aantonen dat wijzigingen in groenkwaliteit of inrichting bepaalde gevolgen heeft voor de woningwaardes, vandalisme, het aantal verhuizingen enzovoort. Daarmee maak je de baten meetbaar. De app Teebstad gaat een stukje verder. Daar kun je echt invoeren dat je acht bomen bij wil planten, waarop de app berekent wat de gevolgen zijn voor luchtkwaliteit

GRAM | februari 2015

In de nabije toekomst gaat CROW tevens onderzoek doen naar tevreden-

dan weet je als gemeente nog beter wat je wel en juist

heid over de openbare ruimte. Verharen: “Die factor hebben we bij dit

niet moet doen.” De publicatie Baten van de Openbare

onderzoek nog niet meegenomen. Nu is het zo dat elke gemeente zijn

Ruimte is te bestellen bij CROW. De gebruiksvriende-

eigen enquêtes heeft naar tevredenheid over de openbare ruimte. Die

lijke app voor groeninrichting is verkrijgbaar via www.

uitslagen kun je niet naast elkaar leggen, omdat de vraagstelling niet

teebstad.nl

uniform is. Als je tevredenheid overal op dezelfde manier gaat meten, Tekst: Hetty Dekkers

Van kostenpost naar batenpost Publicatie 312-Baten van de Openbare Ruimte reikt een aantal handvatten aan waarmee baten uitgedrukt kunnen worden in concrete geldbedragen. De belangrijkste handvatten zijn: - een reeks meetlatten om de kwaliteit van de openbare ruimte te meten; - diverse kengetallen die de maatschappelijke effecten voorspellen; - een methode om een maatschappelijke kosten- en batenanalyse (mkba) te maken. Met die hulpmiddelen wordt het volgens CROW mogelijk de baten een duidelijke plek op de jaarrekening te geven, naast de kosten. De publicatie is aangevuld met praktijkvoorbeelden. In de wijk Lindenholt in Nijmegen bleek bijvoorbeeld dat de baten van groen op langere termijn hoger waren dan van grijs. “Stenen zijn weliswaar goedkoper in het dagelijks onderhoud, maar de aanleg van groen is veel goedkoper. Een boom kan wel honderd jaar baten leveren, zoals meer vastgoedwaarde door aantrekkelijker uitzicht, meer gezondheid door schonere lucht en minder hittestress, meer klimaatveiligheid door koolstofvastlegging, en meer winst voor winkeliers doordat mensen meer betalen voor producten die zij kopen in een winkel met een aantrekkelijke openbare ruimte”, aldus het CROW-rapport.

DE SPECIALIST IN HET REINIGEN

van zowel semi-ondergrondse containers als volledig ondergrondse containers

STERK IN HET VERHUREN

van inzamelvoertuigen voor kraanloscontainers inclusief chauffeur bij gebrek aan capaciteit

WWW.REINIGING-TRANSPORT.NL

Paterstraat 43 • 5275 AH Den Dungen • T 073 850 52 30 • F 073 850 57 00 • M 06 234 323 46 • info@reiniging-transport.nl vdSteen_ADV_182x125.indd gram-vd steen 150105.indd 1 1

GRAM | februari 2015

23-11-14 05-01-15 20:22 13:42

Inventarisatie gemeentelijke BOR-taken: wie doet wat? De activiteiten binnen het werkterrein beheer en onderhoud van de openbare ruimte zijn zeer verschillend. Dit geldt ook voor de partijen die deze activiteiten in de praktijk uitvoeren. Om hierin een beter inzicht te verkrijgen, is op initiatief van de commissie BOR in 2014 een inventarisatie uitgevoerd onder NVRD-leden. In de onderstaande figuren zijn de resultaten van deze

gemeentelijke diensten of publieke bedrijven1. Dit verschilt echter sterk

inventarisatie weergegeven. De gegevens zijn geba-

per taak. Zo zijn private bedrijven sterk vertegenwoordigd in de taken

seerd op 72 gemeenten die in totaal 4,6 miljoen inwo-

onkruidbestrijding, plaagdierbestrijding en riool- en kolkenreiniging.

ners vertegenwoordigen. Uit de figuren blijkt dat een

SW-bedrijven waren in 2014 met name actief in straatreiniging, ledigen

groot deel van de BOR-taken wordt uitgevoerd door

van afvalbakken en onkruidbestrijding.

Omdat niet elke respondent alle categorieﾃｫn heeft ingevuld kan de som per taartdiagram meer of minder dan 100 bedragen.

GRAM窶ポ窶デebruari 2015

Vanaf 2016 verbod op chemische onkruidbestrijding Onkruid op straten, stoepen en pleinen bestrijden zonder chemicaliën. Gemeenten die nog chemicaliën gebruiken, hebben een jaar de tijd om zich voor te bereiden. Een aantal van hen koos al voor duurzaam onkruidbeheer. De overstap is niet eenvoudig en de ervaringen met de milieuvriendelijke alternatieven zijn wisselend Drie gemeenten aan het woord. Een van de deadlines waar veel gemeenten zich dit jaar

gewasbeschermers meer tijd te geven hun voorraden

op kunnen voorbereiden is een verbod begin 2016 op

af te bouwen, maar de deadline ligt nu toch echt op

het gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmid-

1 januari 2016. De ons omringende landen kennen al

delen op verhardingen. Het weghalen van onkruid op

een verbod. In Duitsland geldt: ‘Nee, tenzij de waterbe-

stoepen, pleinen en straten moet voortaan duurzaam

heerder toestemming geeft’. Frankrijk werkt ook aan

gebeuren. In 2011 nam de Tweede Kamer een eerste

een verbod.

motie aan voor een verbod van glyfosfaathoudende middelen. Uitgespoeld kan deze niet-afbreekbare che-

Budget

mische stof in oppervlaktewater en grondwater te-

Tot zover de politiek. Veel gemeenten zijn al volop in

rechtkomen. Over de vraag of dit type pesticide slecht

de weer met alternatieve onkruidbestrijding. Halver-

is voor gezondheid en milieu woedt een felle discus-

wege 2012 stopte Haarlem met chemicaliën. Ook de

sie. Monsanto dat met glyfosfaat als hoofdbestanddeel

zogenoemde Duurzaam Onkruidsbestrijding op ver-

de veelgebruikte herbicide RoundUp maakt, claimt van

hardingen, kortweg DOB, ging in de ban. Deze metho-

niet (‘Zo veilig als keukenzout’). Milieuorganisaties

de behelst het zorgvuldig gebruik van chemische mid-

wijzen er daarentegen op dat het veelgebruikte be-

delen, bijvoorbeeld niet spuiten in de buurt van sloten

strijdingsmiddel kankerverwekkend is, geboorteafwij-

en grachten en ook niet vlak voor een regenbui, omdat

kingen veroorzaakt en in hoge dosis dodelijk is voor

de chemicaliën dan direct uitspoelen. De berichtgeving

onder meer honden. In ons land zijn grond- en opper-

over de schadelijke effecten gaf de doorslag, herinnert

vlaktewatervervuilingen met glyfosfaat geconstateerd

Erhard Föllmi zich. “We moesten toen over op duur-

die ruim boven de drinkwaternorm lagen. Of niet-che-

zame methoden. Met hetzelfde budget, en dat was

mische onkruidbestrijding milieuvriendelijker is, wordt

meteen het probleem”, zegt de senior-beleidsadviseur

overigens ook ter discussie gesteld. Zo concludeerden

water bij de afdeling Openbare Ruimte, Groen en Ver-

onderzoekers van Wageningen Universiteit en advies-

keer. De gemeente kon niet langer het hele areaal van

bureau voor duurzaamheid IVAM van de Universiteit

de stad aanpakken, maar moest kiezen. Dus werd het

van Amsterdam dat zorgvuldig gebruik van chemische

areaal verkleind en het onkruid alleen nog maar be-

middelen vanuit milieuoogpunt beter scoort dan niet-

streden op plekken waar de (verkeers)veiligheid in het

chemische technieken, zoals branden, borstelen en

geding was, bij winkelcentra en openbare gebouwen

heetwatertechniek.

en bij de toeristische trekpleisters. “De klachten van burgers namen toe.”

De Kamermotie uit 2011 zinspeelde op een verbod

in 2018. Staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur

Begin 2014 kreeg de Haarlemse gemeenteraad een

en Milieu snoerde die deadline vorig jaar aan met een

nieuwe aanpak aangeboden. Het combineren van de

verbod per 1 november 2015 op professioneel en par-

onkruidbestrijding met het vegen van de straatgoten

ticulier gebruik op verhardingen. Voor de ‘overige ter-

en een gunstigere aanbesteding maakten het mogelijk

reinen’ (denk aan niet-openbare bedrijventerreinen,

met het bestaande budget de volledige gemeente weer

sportvelden, campings en begraafplaatsen) geldt het

aan te pakken. De onkruidbestrijding gebeurt momen-

verbod vanaf november 2017. Een jaar eerder moet het

teel met de techniek van heet water en hete lucht. Een

gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen

aantrekkelijke methode die zich volgens Föllmi steeds

al met de helft zijn teruggebracht. Het vervroegen is

meer als een goed alternatief bewijst. Met deze aanpak

gestoeld op onderzoek naar de technische en financi-

worden kwaliteitsniveaus B en C gerealiseerd. “Daar-

ële haalbaarheid van een verbod op verhardingen en

mee voldoen we niet aan het beeldkwaliteitsniveau A-B

is geïnspireerd door de Tweede Nota duurzame ge-

dat de gemeenteraad een aantal jaren terug heeft vast-

wasbescherming ‘Gezonde Groei, duurzame oogst’ uit

gesteld. Daar is het budget dus niet toereikend voor”,

2013. Uit een Kameroverleg in december rolde twee

zegt Föllmi. “Dat weet de raad, want dat hebben we in

maanden uitstel, vermoedelijk om de leveranciers van

onze informatienota begin 2014 duidelijk verteld. De

GRAM | februari 2015

foto: Spaarnelanden

komende drie jaar is erop gericht het gevraagde niveau

Föllmi. Een van de actiepunten is de inzet van de burger te vragen.

te realiseren. Die tijd hebben we ook echt nodig om

Twee van de drie Digipanelleden vinden dat bewoners ook een verant-

het onkruid de kop in te drukken. Maar dan moet er

woordelijkheid hebben bij het bestrijden van onkruid op straten, trot-

wel budget bij.”

toirs en pleinen nabij hun woning. Of het mobiliseren van de burger succesvol is, kan Föllmi niet zeggen. “We zitten nog in het beginsta-

Voegvulling

dium.” Sinds begin 2015 ligt bij Spaarnelanden de taak de burgerparti-

De uitvoering van het onkruidbeheer in Haarlem ligt in

cipatie te organiseren. “We gaan daar zeker plannen voor maken”, zegt

handen van het verzelfstandigde gemeenteonderdeel

strategisch werkvoorbereider en planner Ietze Oostinga. De inspiratie

Spaarnelanden. Volgens teamleider Project- en Experti-

komt onder meer uit de gemeente Eindhoven, waar burgers zich langs

sebureau Han Vrieling heeft het gebruik van hete lucht

digitale weg via stadsdeelteams op kunnen geven voor het beheer van

en heet water nog niet tot de volle honderd procent

hun omgeving.

tevredenheid geleid, wat inderdaad met de benodigde middelen te maken heeft. “In de loop van het jaar heeft

Zure lucht

deze techniek wel betere prestaties laten zien. Maar

Lelystad zit nog middenin het transitieproces. De gemeente in de Fle-

aan de waterkanten zien we dat het taaie onkruid snel

vopolder besloot eind 2013 om per ingang van 2016 te stoppen met

weer terugkomt. Met chemicaliën kun je onkruid tot in

chemische onkruidbestrijding. Dat gebeurde onder druk van een bur-

de wortels uitroeien. Dat is toch effectiever.” Spaarn-

gerinitiatief van drie Lelystedelingen. Overgangsjaar 2015 is bedoeld

elanden wil op een aantal locaties proeven gaan doen

om uit te zoeken welke alternatieven voor Lelystad het meest geschikt

met een voegvulling bij open verharding (tegels en

zijn. Deze zoektocht is nog niet ten einde, laat opzichter Willem Strub

klinkers). “Die voegvulling is waterdoorlatend en in de

van de afdeling Beheer Openbare Ruimte weten. Het afgelopen jaar

voeg kan geen onkruid groeien. Bij nieuwe projecten

is een bestrijdingsmiddel met de werkzame stof Pergalonzuur uitge-

willen we er naar streven dat gemeente die voegvulling

probeerd dat met geavanceerde apparatuur met sensoren wordt uit-

standaard gaat toepassen.”

gesproeid op plekken waar onkruid gedetecteerd is. "Maar dat was onbevredigend en gaf ook een nare zure lucht op straat.” Op korte

Uit een recente raadpleging van het Digipanel blijkt

termijn volgt een openbare aanbesteding voor de onkruidbestrijding.

dat 36 procent van de Haarlemse bevolking tevreden

“We gaan de markt op, maar eerst studeren onze juristen nog op de

is over het gemeentelijke onkruidbeheer. Een even

wettelijke haken en ogen.” Ook Lelystad zal volgens Strub overgaan

grote groep is niet content. De panelleden oordelen

op de combinatie met het vegen van straatgoten, wat na verwachting

per saldo negatief over hoe de onkruidbestrijding in

een aantrekkelijkere aanbesteding oplevert. Over de kosten kan Strub

hun buurt zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Zo

duidelijk zijn. Wageningen UR heeft voor de gemeente uitgezocht dat

neemt veertig procent een verslechtering waar, terwijl

duurzaam onkruidbeheer duurder uitpakt, afhankelijk van de gewens-

een veel kleinere groep van negen procent vooruitgang

te beeldkwaliteit. Volgens het kwaliteitsstructuurplan van Lelystad

ziet. “Kennelijk heeft de stadsbrede aanpak die we vo-

geldt overal niveau B in de gemeente, behalve in de winkelcentra en in

rig jaar zijn begonnen nog geen duidelijk kentering

de haven (Bataviawerf) waar het hoogste beeldkwaliteitsniveau geldt.

in de beleving van burgers te weeg gebracht”, zegt

Op vetzuren gebaseerde middelen behoren overigens tot de zoge-

GRAM | februari 2015

GRAM窶ポ窶デebruari 2015

VA N AF 2 01 6: V E RB OD OP CHE MISCH E ONK RU ID B E S TRIJ D ING

heten ‘laagrisicomiddelen’. Of deze middelen onder de uitzondering van het verbod vallen, is nog niet duidelijk. Staatssecretaris Mansveld heeft de Kamer toegezegd dat ze hier zo snel mogelijk duidelijkheid over geeft. Eerst moeten op Europees niveau de criteria voor laagrisicomiddelen worden uitgewerkt. vervolgens is het aan het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen (Ctgb) welke middelen in aanmerking komen voor toelating. De uitwerking van de ciriteria vindt op dit moment op Europees niveau plaats. Daar is zoveel tijd mee gemoeid dat de laagrisicomiddelen hoogstwaarschijnlijk niet gevrijwaard blijven en dus begin 2016 automatisch onder het verbod vallen. Dit is voor de Tweede Kamer moeilijk acceptabel en eind 2014 zijn hierover diverse moties aangenomen. Kleigrond Gemeente Terneuzen moet de overstap naar duurzame onkruidbestrijding nog maken. Met hun landbouwachtergrond gruwelen de Zeeuwen van ‘vuulte’, zoals

foto: Spaarnelanden

onkruid er in de volksmond wordt genoemd. De chemische bestrijding ervan verliep altijd zonder proble-

zo duur uit bent. In deze tijd van bezuinigingstaakstel-

men, licht afdelingshoofd Realisatie en Beheer Paul

lingen hoef ik daar bij de gemeenteraad niet mee aan

Marinissen toe. Met jaarlijks maar 300 kilo werkzame

te komen.” Bovendien is Marinissen ervan overtuigd

stof voor het hele gemeentelijke grondgebied van 250

dat de alternatieven niet duurzaam uit zullen pakken.

vierkante kilometer kon men de klus klaren. “Dat is

Als beste optie ziet hij de optimale mix van borstelen,

echt gigantisch weinig.” De zuinigheid werd niet door

branden en vegen. “Dat hebben we zo’n vijftien jaar

de Zeeuwse cultuur ingegeven, maar door milieuover-

geleden al toegepast en niet zonder succes. Maar het

wegingen. “We hebben hier voornamelijk kleigrond.

kost meer tijd, meer machines en meer menskracht. Je

De bestrijdingsmiddelen spoelen snel uit naar Wester-

moet veel vaker gaan rijden en dat lijkt me niet bevor-

schelde, wat we uiteraard niet willen”, zegt Marinis-

derlijk voor het milieu. Bovendien werd deze methode

sen, die zegt dat met de omschakeling naar duurzame

toen al te duur bevonden. Na de herindeling met Axel

methoden hoge kosten gemoeid zullen zijn. “Uit alle

en Sas van Gent zijn we destijds weer op chemische

berekeningen weten we dat je als gemeente viermaal

middelen overgegaan. Collega’s die ik spreek, hopen

Kan duurzaam onkruidbeheer goedkoper? 'Veel duurder' is de eerste gedachte bij de niet-chemische aanpak van welig tierend groen op verharde straten, trottoirs en pleinen. Terecht, stelt onderzoek van CROW dat een hoger kostenplaatje van 100 miljoen euro voor gemeenten en bedrijven voorziet. Onderzoekers van Wageningen Universiteit berekenden dat de kosten zonder chemie zeer waarschijnlijk jaarlijks meer dan 110 miljoen euro hoger liggen. Volgens het ministerie van Infrastructuur en Milieu hoeven de kosten van duurzaam onkruidbeheer ‘met wat extra kennis, vakmanschap en innovatieve ondernemersgeest’ niet noodzakelijkerwijs veel op te lopen, aldus het dynamische informatiedocument ‘Niet-chemisch onkruidbeheer op verhardingen’ (beschikbaar via www.NVRD.nl). Een aantal gemeenten blijkt het niet-chemische beheer zelfs veel goedkoper uit te kunnen voeren dan andere, zegt het rapport. In harde pecunia: chemisch onkruidbeheer kost gemiddeld 4 cent per vierkante meter (met uitschieters naar 30 cent/m2), duurzame methoden kosten 13 cent/m2 (met uitschieters naar 46 cent/m2). Er zijn echter ook gemeenten die met duurzaam onkruidbeheer maar 3 cent/m2 kwijt zijn, maar dat is wel afhankelijk van de gewenste beeldkwaliteit. De bedragen komen uit een rapportage van adviesbureau Tauw/vanWelsem uit 2013. Als er geen sprake is van achterstallig onderhoud, zouden gemeenten met de huidige niet-chemische technieken op 10 cent/m2 uit moeten kunnen komen, aldus Tauw/vanWelsem. Volgens Wageiningen Universiteit moet gerekend worden met een stijging van de kosten van circa 10 cent/m2 per jaar bovenop de prijs van chemische onkruidbestrijding. Tips om de kosten te beperken zijn onder meer onkruidarm ontwerpen (geen verhardingen waar dat niet nodig is), vroeg in het seizoen al beginnen (betaalt zich later uit), een combinatie van methoden maar ook op sommige plekken een lagere beeldkwaliteit accepteren. Bij dit laatste is wel een goede communicatie met bewoners vereist. Onderzoek van de Universiteit in Leuven zou echter uitwijzen dat onkruidarm ontwerpen of andere oplossingen in verhardingen die onkruidgroei voorkomen, vele malen duurder zijn.

GRAM | februari 2015

nog op een wondermiddel, dat we zo kunnen toepassen in onze bestaande apparatuur. Dat zou het mooiste zijn. Maar zelf geloof ik daar niet in. Op extra budget hoeven we echter niet te rekenen.” Voor meer informatie: www.nvrd.nl/dossier onkruidbestrijding Netwerkinfo: Gemeente Haarlem, Erhard Föllmi (senior beleidsadviseur Openbare Ruimte, Groen en Verkeer), efollmi@haarlem.nl, www.haarlem.nl Spaarnelanden, Han Vrieling (teamleider Project en Expertisebureau), hjvrieling@spaarnelanden.nl Ietze Oostinga (strategisch werkvoorbereider/planner), www.linkedin.com/ietzeoostinga. Gemeente Lelystad, Willem Strub (opzichter Beheer Openbare Ruimte), gemeente@lelystad.nl Gemeente Terneuzen, Paul Marinissen (afdelingshoofd Realisatie en Beheer), p.marinissen@terneuzen.nl Tekst: Pieter van den Brand

gram-weed control 150105.indd 1

05-01-15 13:56

Schuitemaker. Winterdienst in de volle breedte De oerdegelijke strooimachines van Epoke uit Scandinavië. Maar ook sneeuwploegen, zoutoplossers en sproeimachines: Voor de winterdienst in de volle breedte, leidt de weg naar Schuitemaker. Bovendien is Schuitemaker voor u continu op zoek naar innovatieve oplossingen, zoals onze nieuwe houten opslagsilo’s. Want alleen Schuitemaker biedt kwaliteitsmerken, een gevarieerd en compleet programma, doortimmerd advies en uitstekende service. Zegt u winterdienst, denk dan aan Schuitemaker!

Schuitemaker B.V. | Morsweg 18 - 7461 AG Rijssen - Holland Tel.: +31 (0)548 - 51 41 25 | www.sr-schuitemaker.nl

GRAM | februari 2015

Twente Milieu onderzoekt inzet bewoners bij beheer openbare ruimte Twente Milieu voert voor meerdere gemeenten taken uit in het beheer van de openbare ruimte. Uitbreiding van deze taken ligt in het verlengde van de huidige werkzaamheden en past bij de ontwikkelingen die veel van oorsprong afvalbedrijven doormaken naar een bedrijf dat verantwoordelijk is voor de hele leefomgeving inclusief het fysieke beheer. Twente Milieu is op dit moment bezig om één strategie voor alle initiatieven van inwoners bij het beheer van de openbare ruimte op te stellen. De werkzaamheden die in de openbare ruimte worden

nen faciliteren in samenwerking met de gemeenten. In de communica-

uitgevoerd zijn gericht op de inzet van mensen en ma-

tie houdt Twente Milieu rekening met het feit dat inwoners de open-

terieel om op basis van overeengekomen beeldkwali-

bare ruimte als een geheel beleven. Dat betekent dat het bedrijf toe

teit te presteren. Tijdens bepaalde periodes in het jaar

gaat naar één communicatiestrategie en één wijze van faciliteren voor

is het moeilijker om op bepaalde plekken de beeldkwa-

alle initiatieven en ontwikkelingen op het gebied van beheer openbare

liteit te handhaven. Hierdoor ontstaat steeds meer de

ruimte. Als paraplu voor de inzet van inwoners bij het beheer van de

vraag hoe inwoners kunnen worden ingezet voor het

openbare ruimte wordt een algemene communicatiestrategie ontwik-

beheer van de openbare ruimte. In samenwerking met

keld. Onder deze paraplu wordt alle inzet van inwoners in het beheer

gemeenten in het verzorgingsgebied van Twente Mi-

van de openbare ruimte samengevoegd.

lieu zijn daarom twee jaar geleden diverse campagnes ingezet. De campagnes hebben verschillende doelstel-

De belangrijkste doelstellingen van dit traject zijn:

lingen:

• Het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte conform de

• Gevel tot Gevel campagne, voor het schoonmaken van moeilijk bereikbare plaatsen; • Bladcampagne, met het oog op veiligheid op wegen en stoepen; • Vuurwerkcampagne, voor het snel opruimen van vuurwerkafval in de openbare ruimte.

geldende beeldkwaliteit; • De kwaliteit van de leefomgeving laten aansluiten bij de perceptie van de inwoners; • Inwoners activeren wanneer zij de geldende kwaliteit niet voldoende vinden; • Het vergroten van de betrokkenheid van bewoners, zodanig dat men gemotiveerd raakt om taken in de 'eigen' openbare ruimte op te pak-

In een campagne worden meerdere werkgangen (machi-

ken, bijvoorbeeld als dat nodig wordt om gemeentelijke financiële

naal en handmatig) gelijktijdig uitgevoerd of op elkaar

redenen.

afgestemd in een korte periode. Parallel worden publiciteitsacties ingezet, zoals artikelen in de huis aan huis

De komende periode gaat Twente Milieu in gesprek met haar gemeen-

krant en de website. Basis van de huidige totale cam-

ten om te kijken op welke wijze de inzet van inwoners verder kan wor-

pagne is dat waar mogelijk hulp wordt gevraagd van

den opgepakt.

inwoners, bijvoorbeeld blad opruimen, auto wegzetten zodat de veegmachine kan vegen, enzovoort. Hiermee

Tekst: Sabine Kossink, Bas Assink en Willy Brinkbaumer,

is de eerste stap gezet met de inzet van inwoners in het

Adviseurs Twente Milieu

kader van het beheer van de openbare ruimte. Op basis van de ervaringen met de inzet van campagnes, is Twente Milieu op dit moment bezig om te kijken wat de uitgangspunten zijn bij de brede inzet van inwoners bij het beheer van de openbare ruimte. Hierbij is een aantal conclusies van belang: • inwoners zien de leefomgeving als één geheel; • de perceptie van de kwaliteit van leefomgeving kan per inwoner verschillen; • er is een trend waarneembaar waarbij steeds vaker de inwoner zelf wordt ingezet voor het beheer van de openbare ruimte. Op basis van deze conclusies wil Twente Milieu kijken hoe ze binnenkomende initiatieven van inwoners kun-

GRAM | februari 2015

STAD SWE RK E N NV RD WE RK E N S A M E N

Delen is het nieuwe bezitten Sinds afgelopen jaar werkt de NVRD samen met Vereniging Stadswerk Nederland. Stadswerk houdt zich bezig met de inrichting en het beheer van de fysieke leefomgeving. De samenwerking is een logische ontwikkeling, volgens Maarten Loeffen, directeur van Stadswerk. “De werkzaamheden van de leden van de NVRD verschuiven steeds meer richting beheer van de openbare ruimte. Dan kom je elkaar tegen.” Maarten Loeffen is sinds

2015 verandering in komen. Een tweede actiepunt is

maart

directeur

de inzet op vertegenwoordiging van Stadswerk in al-

van Stadswerk. De ver-

lerlei commissies en adviesraden. Leden kunnen daar

eniging biedt een forum

een duidelijke stem laten horen en zorgen voor zicht-

om kennis en ervaring uit

baarheid van de vereniging. Het derde actiepunt is het

te wisselen over onder-

formuleren van thema’s waarmee Stadswerk de komen-

werpen met betrekking

de jaren aan de slag gaat. Op dit moment zijn er vijf

tot de fysieke leefomge-

thema’s benoemd: burgerparticipatie, maatschappelijk

ving. Bij Stadswerk zijn

ondernemen (Social Return on Investment), groen in de

gemeenten en bedrijven

stad, openbare voorzieningen en de Omgevingswet.

aangesloten en er zijn in-

Voor de eerste drie thema’s werkt Stadswerk samen

dividuele leden. In totaal

met de NVRD.

2014

bestaat het netwerk uit Maarten Loeffen, directeur Stadswerk

ongeveer 3000 personen.

Brainstormsessie

Van de leden heeft 40

De behandeling van elk van de drie thema’s start met

procent een uitgesproken

een brainstormsessie van mensen van Stadswerk, de

voorkeur

NVRD, maar ook van buiten de verenigingen. Vervol-

voor

groene

vraagstukken, 28 procent voor rood, 28 procent voor grijs en 4 procent voor water. Stadswerk organiseert bijeenkomsten, geeft publicaties uit en stelt gedragscodes op. Een voorbeeld hiervan is de gedragscode voor de Flora- en Faunawet, die 200 gemeenten hanteren en waarin staat beschreven op welke manier schade aan beschermde dieren en planten zoveel mogelijk kan worden voorkomen bij het uitvoeren van werkzaamheden. Loeffen: “Gedragscodes zijn een mooie vorm van zelfregulering. Het is veel handiger dat de leden van Stadswerk samen een gedragscode opstellen dan dat elke gemeente dit zelf doet.” Thema’s Op dit moment is de helft van de Nederlandse gemeenten aangesloten bij Stadswerk. Loeffens ambitie is om dit aantal te laten stijgen tot circa 75 procent in de komende jaren. “Dat is zeker haalbaar. Ik ben een sterke aanhanger van ‘delen is het nieuwe bezitten’. Gemeenten worden steeds groter, maar het ambtelijke apparaat wordt relatief kleiner en kennis verdampt. De noodzaak om kennis te delen, is dus groot.” Na een moeilijk periode waarin het aantal leden afnam, stelde Stadswerk in 2013 een strategische visie op. Loeffen werd aangesteld als directeur en kreeg als opdracht de visie in acties te vertalen. De actiepunten hebben betrekking op drie onderwerpen. Zo wil de vereniging haar positie in de regio’s versterken. Stadswerk heeft leden in het hele land en heel actieve afdelingen in het noorden, oosten en midden van het land. In het westen en zuiden zijn geen actieve afdelingen. Daar moet in

GRAM | februari 2015

foto's: Stadswerk

gens stelt een werkgroep voor elk thema een programma samen dat aansluit op de behoefte van de leden. Een eerste product is inmiddels klaar. Bij deze GRAM is een gezamenlijke bijlage gevoegd over Social Return on Investment (SROI). Loeffen licht toe hoe Stadswerk en de NVRD elkaar tegenkomen bij het thema ‘groen in de stad’, waarbij SROI een belangrijke rol speelt. “Veertig procent van onze leden houdt zich bezig met groen. Groen speelt een rol bij gezondheid en sociale ontmoe-

In toenemende mate gaan budgetten naar wijken en worden burgers opdrachtgever. Hoveniersbedrijven zien met lede ogen aan dat burgers allerlei dingen zelf gaan doen.

ting en in het kader van SROI is het belangrijk, omdat het zich uitstekend leent voor werkzaamheden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Voor

burgers en bedrijven. “In toenemende mate gaan bud-

de NVRD is onderhoud van het groen in het kader van

getten naar wijken en worden burgers opdrachtgever.

‘schoon, heel en veilig’ een belangrijk item. Daar raken

Dat levert spanningen op. Hoveniersbedrijven zien

we elkaar.” Om meer handen en voeten te geven aan

met lede ogen aan dat burgers allerlei dingen zelf gaan

de samenwerking hebben de NVRD en Stadswerk een

doen. Zij ervaren het als oneerlijk dat ze moeten vol-

gezamenlijke beleidsmedewerker aangesteld. “Onze

doen aan allerlei Arbo-voorschriften en veiligheidsei-

scope is echter breder dan die van de NVRD. Daar ligt

sen terwijl, bij wijze van spreken, een burger op bad-

dus een opgave. Samen met de VHG (branchevereni-

slippers, met een kettingzaag in de weer kan gaan. Ik

ging voor hoveniers) willen we bijvoorbeeld burgers

vind die ontwikkeling heel boeiend. Hoe kunnen bur-

ertoe bewegen meer met groen te doen in hun tuin. Dat

gers, in samenspraak met gemeenten en bedrijven,

is goed voor regenwaterretentie en de bestrijding van

met hetzelfde geld meer doen? Misschien betekent het

hitte-stress in versteende gebieden in de stad.”

wel dat zo’n hoveniersbedrijf een heel andere rol gaat oppakken.” Loeffen is zelf een voorstander van een

Voor het thema burgerparticipatie verwijst Loeffen

ontwikkeling richting overheidsparticipatie, waarbij de

naar de veranderende verhouding tussen gemeente,

gemeente ondersteuning biedt aan burgers die taken op zich nemen. Hij verwijst graag naar de gemeente Peel en Maas, waar maatschappelijke partners, dorpen, bedrijven en kleinere sociale verbanden de ruimte krijgen om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor de kwaliteit van hun leven en de leefomgeving. De thema’s waarop Stadswerk zich richt worden bepaald door de leden en zijn onderhevig aan de actualiteit. Zo was er in het voorjaar van 2014 een bijeenkomst in de regio Noord over leegstand van winkels in krimpgebieden, omdat dit daar een actueel thema is. In november was er in de regio Utrecht/Gelderland een bijeenkomst rondom de wet Tijdelijke Natuur. Verhalen uit de praktijk zijn essentieel om gemeenten te verleiden zich aan te sluiten bij Stadswerk. Loeffen: “Bij ons hoor je niet van iemand hoe iets moet, maar hoor je van elkaar hoe het kan.” Voorbeelden zijn er genoeg, zoals de Entente Florale, de jaarlijkse competitie voor de groenste gemeente van Nederland. Als het gaat om SROI biedt de gemeente Apeldoorn een mooi voorbeeld, volgens Loeffen. In Apeldoorn bestaat inmiddels de helft van het personeelsbestand van de afdeling Beheer en Onderhoud uit mensen die afkomstig zijn van het SW-bedrijf en mensen die langdurig werkloos waren. Loeffen: “Een ander voorbeeld is schoonmaakbedrijf Novon, met vestigingen in Zwolle en Almelo, dat kiest voor een strategie om mensen met een beperking in dienst te nemen. Zij zien het talent van deze mensen. Van dit soort voorbeelden kan ik enorm genieten.” Tekst: Ans Aerts

GRAM | februari 2015

VAKWERK Foto: Jan van der Waal

Fokke Visser (56) is een mensenmens. Als gebiedsbeheerder Dordrecht houdt hij zich vooral bezig met bewonersparticipatie. Het is veel praten, maar vooral ook veel luisteren naar de burgers en hun wensen, zegt hij over zijn baan. Het is hún openbare ruimte, zij zijn de kenners.

Ik hou van alles wat leeft Wat houdt je functie in?

Gelukkig maar, want met participatie bereik je veel meer

Veel praten, maar vooral veel luisteren. Dat laatste is be-

verantwoordelijkheidsgevoel en betrokkenheid bij de ei-

langrijk, als je mensen serieus wilt nemen. Het is een

gen wijk. Je moet helemaal niet willen dat de overheid

vrij nieuwe functie, die pas sinds april vorig jaar bestaat.

bepaalt ‘zo gaan we het doen’.

Dordrecht wilde eigenlijk drie gebiedsbeheerders aanstellen voor drie verschillende regio’s van de stad: oost,

Wat deed je hiervoor?

west en centrum. Maar veel dingen overlappen elkaar

Ruim dertig jaar geleden kwam ik als hovenier binnen

en zijn grensoverschrijdend, dus gaandeweg ontstond

bij de gemeente Dordrecht. Via voorman, opzichter en

het idee om drie gebiedsbeheerders aan te stellen met

teamleider werd ik gebiedsopzichter. Daarnaast heb ik,

elk hun eigen specialiteit. De mijne is participatie, van

parttime, voor de klas gestaan op een praktijkschool

bewoners maar ook van scholen en bedrijven. Ik ga het

groen. Voor het project ‘Samen de buurt mooier maken!’

gesprek met ze aan en probeer ze te betrekken bij hun

werd ik gevraagd. Daar merkte ik dat dit werk me heel

eigen leefomgeving. Dat gebeurt vaak via bewoners-

goed ligt. Met mensen omgaan, is het liefste wat ik doe.

avonden en wijkbudgetten. Jaren terug hadden we in

Ik heb me bijgeschoold via het hbo, richting beleidsma-

Dordrecht het project ‘Samen de buurt mooier maken!’,

nagement en burgerparticipatie, en solliciteerde meteen

daar is deze functie een uitvloeisel van. We merkten dat

naar de nieuwe functie gebiedsbeheerder. Dat was voor

bewoners zelf het beste weten wat er moet gebeuren

mij kat in het bakkie, zo’n mooie baan. Hiermee kan ik in

in hun wijk. Zij wonen er, zij zijn de kenners. Sinds het

de praktijk brengen wat ik heb geleerd én wat ik ontzet-

project proberen we fysieke participatie te stimuleren en

tend leuk vind.

faciliteren. Het uitgangspunt is dat ik de bewoners ad-

viseer en dat ze zelf de handen uit de mouwen steken.

Participatie is toch ingegeven door bezuiniging?

De tijd van ‘u vraagt en wij draaien’ hebben we gehad.

Klopt helemaal. Maar er zitten twee kanten aan. Als je

GRAM | februari 2015

De rubriek Vakwerk gaat over het vakmanschap en de bevlogenheid in de branche. In afval- en beheer van de openbare ruimte werken vele professionals, die hart hebben voor de ‘schone zaak’. Wat drijft hen in hun werk? En waarom doen zij dit werk graag en goed?

als overheid alles tiptop verzorgt, maakt bewonersparti-

huis te sturen. Een echte valkuil van bewonersparticipa-

cipatie geen kans. Mensen komen niet in actie als wij al-

tie is dat mensen met de grootste mond het vaakst hun

les voor ze doen. Het mooie van participatie is dat men-

zin krijgen. Daar moet je voor oppassen. Ik vraag altijd

sen zich meer verantwoordelijk en betrokken voelen.

of de wat stillere mevrouw of meneer naast die persoon

Door ze de ruimte te geven, krijg je de mooiste ideeën.

ook een mening heeft, dat werkt meestal wel.

Als ze merken dat ze echt invloed hebben, ontstaat er een wij-gevoel. Bewoners zelf hebben daar plezier van,

Verandert de mentaliteit van de burger?

maar de gemeente ook. Mijn afstudeerscriptie was een

Zeker wel. Mensen worden mondiger. En veeleisender.

onderzoek naar het project ‘Samen de buurt mooier ma-

De meesten zijn blij dat ze de ruimte krijgen om mee te

ken!’. Daaruit bleek dat de participerende bewoners een

denken en te beslissen, maar je hebt er altijd bij die zeg-

heel andere kijk op de gemeente als instantie hadden

gen: "Ik betaal belasting, dus ik eis dat jullie dit en dat

gekregen. Door het samenwerken en zelf doen waren

doen voor ons". Daar zit altijd eigenbelang bij. Je moet

ze veel positiever geworden. ‘De gemeente heeft een

bij participatie steeds opletten dat de maatregelen die je

gezicht gekregen’, schreef iemand.

doorvoert een groter belang dienen. Wat me ook opvalt, is dat mensen meer naar de korte termijn kijken. Een

Waar ben je trots op?

aangeplant bosje mocht vroeger uit jonge, kleine bomen

Trots vind ik zo’n naar woord. Toevallig heb ik de ca-

bestaan; mensen hadden het geduld om te wachten. Nu

paciteiten en mogelijkheden gekregen om dit werk te

willen ze meteen grotere bomen. Dat kortetermijnden-

doen, moet je daar trots op zijn? Wat me de meeste

ken zie je overal in terug. Het hoort een beetje bij de tijd

bevrediging geeft aan dit werk, is het samenwerken

waarin we leven, vermoed ik.

en het resultaat dat je daarmee kunt bereiken. Toen ik opzichter was, had ik een groepje leerlingen onder me

Wat denk je als je door Dordrecht of je eigen wijk

die opgeleid werden in het groen. Ze kwamen vaak van-

fietst?

uit een kansloze positie, aan de drugs, soms echt in de

Dat ik in een heel mooie groene en welvarende stad

goot. Machtig mooi als je dan ziet hoe hun eigenwaarde

werk. Op openbaar groen ben ik zelf niet zo kritisch. Ik

groeit, hoe ze weer structuur in hun leven krijgen en

stoor me niet aan een paardebloem in het gazon, hou

vaak met een diploma en meer zelfvertrouwen de deur

van alles wat leeft. Een beetje onkruid hoort erbij. Wat

weer uit gaan. Ze schoppen het vaak ver. Eén jongen

me wel stoort, is zwerfafval. Een schande dat we met

werd later zelfs afdelingshoofd Groen bij een grote ge-

zijn allen belasting betalen aan maatregelen om onze

meente! Als je uit een stabiel gezin komt, krijg je alle

eigen rotzooi op te ruimen. In mijn eigen straat ruim

kansen om door te leren en ga je doorgaans niet schof-

ik alles op wat aan komt waaien. Als iedereen dat zou

felen. Zo bekijk ik het maar. In mijn huidige functie ge-

doen, zouden we een hoop besparen.

niet ik het meest van het vruchtbaar samenwerken. Als je ziet dat bewoners in eerste instantie negatief zijn en

Participeer je zelf ook?

als je merkt dat je dat om kunt buigen naar een posi-

Als iedereen elkaar aan zou spreken op slecht gedrag of

tieve, constructieve houding, dan is dat fijn.

overlast, zou dat helpen. Dat stimuleren we dus altijd, tijdens bewonersbijeenkomsten. Maar dan krijg je stan-

Wat vind je moeilijk?

daard te horen: doe ik niet, want dan word ik in elkaar

Als mensen heel vast blijven zitten in vooringenomen

geslagen. Zelf ben ik ook niet zo’n held dat ik op een

standpunten en niet open staan voor argumenten. Dat

groepje vervelende jongeren afstap. Maar in de kleine

blokkeert elke oplossing, dan kom je niet met elkaar

dingen probeer ik het wel. Zie ik iemand die wat weg-

in gesprek. In de politiek zie je dat helaas ook steeds

gooit op straat, dan zeg ik vriendelijk ‘u verliest wat’. Of

vaker. Dat vind ik jammer. Soms zie ik ook wel tegen

als iemand geen richting aangeeft: je richtingaanwijzer

een bewonersavond op. Als je weet dat die moeilijk gaat

is kapot. Dan heb je toch laten merken dat je het zag,

worden, met zware problemen, ongelukkige mensen. Ze

zonder ruzie te krijgen.

komen daar niet voor een gezellig avondje en verwachten toch dat jij ze helpt. Maar meestal komt het goed. Dan lukt het wel om ze toch met een goed gevoel naar

Tekst: Hetty Dekkers

GRAM | februari 2015

Buurtrechtelijk en maatschappelijk aanbesteden In steeds meer gemeenten duikt het begrip buurtrechten op. Actieve bewoners die in hun buurt onderhoud en werk op gebied van openbare ruimte, groen of afval willen uitvoeren, moeten daar meer ruimte voor krijgen. Sinds 2012 opereert in de aandachtswijk Heechterp-Schieringen in

Buurtrechten

Leeuwarden een zogeheten bewonersbedrijf. Met circa 55 vrijwilligers

Tweede Kamerlid Grace Tanamal (PvdA) noemt het be-

die voor het overgrote deel in de wijk wonen, voert het bedrijf betaald

wonersbedrijf in de Leeuwardense wijk een mooi voor-

en onbetaald werk uit. Vrijwilligers zijn actief in de buurtpreventie.

beeld waarbij mensen zonder werk perspectieven op

Ze surveilleren en houden een extra oogje in het zeil om vandalisme,

een baan krijgen. “Het vergroot ook de sociale cohesie

vernielingen en ‘rondhangende ongewenste figuren en andere moge-

in de wijk”, vindt ze. “Dat bewoners zelf taken gaan

lijk onveilige situaties’ in de wijk te voorkomen, meldt de website.

uitvoeren, is mooi, maar ik zie buurtrechten breder. Be-

De wijk kent veel werkloosheid en armoede, gaat gebukt onder een

woners moeten veel meer mee kunnen beslissen in de

slecht imago en heeft een gebrek aan sociale cohesie. “Maar we krij-

planvorming. Het gaat niet langer over een plan voor

gen goede reacties”, zegt Ida van der Zwaag van het bestuur van het

een flatgebouw van vijf verdiepingen via een inspraak-

bewonersbedrijf. “We hebben al heel wat mensen achter de voordeur

procedure naar vier verdiepingen te krijgen. Het gaat

naar buiten weten te halen. Er ontstaat meer eenheid in de wijk.” Naast

erom wat een wijk wil met een plein of een groenstruc-

buurtpreventie is er een werkplaats voor textielreparatie, verzorgen de

tuur”, aldus Tanamal. “Ik wil dat buurtbewoners zich

bewoners een mobiele bloemenbakservice en voeren ze tegen betaling

weer in oplossingen herkennen.” Vorig jaar schreef

cateringwerk uit voor particulieren en bedrijven. “We maken schoon in

Tanamal een initiatiefnota over buurtrechten. Daarin

portiekflats van woningcorporatie Elkien en doen in opdracht van de

breekt ze een lans voor een serie experimenten met

gemeente een deel van het groenonderhoud in de wijk”, zegt Van der

buurtrechten in de domeinen zorg, welzijn en leefbaar-

Zwaag.

heid. Want Tanamal constateert dat buurtbewoners zich op lokaal niveau steeds meer willen inzetten om

Het bewonersbedrijf is ook actief op het gebied van afval. “We signa-

de leefbaarheid in hun eigen buurt te verbeteren. “Ze

leren ongewenste bijplaatsingen van afvalzakken naast ondergrondse

stuiten echter nog al te vaak op bureaucratie en pro-

containers en helpen mee om zwerfafval op te ruimen”, meldt Ida van

cedurele regels, trage besluitvorming, onwelwillende

der Zwaag enthousiast. “En zeer recent zijn we gestart met de inzame-

ambtenaren en onvoldoende mogelijkheden om als

ling van blik, het vegen van de straten en het legen van de prullenbak-

buurtcollectief te opereren”, schrijft Tanamal.

ken in de openbare ruimte.” Ook bij het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve

Tweede Kamerlid Grace Tanamal: “Bewoners moeten veel meer mee kunnen beslissen in de planvorming.”

Bewoners (LSA) meent men dat de bewegingsruimte voor bewonersinitiatieven door buurtrechten kan worden vergroot. Directeur Ties de Ruijter: “Buurten kunnen meer maatwerk leveren, zijn vaak goedkoper, en kunnen - zeker in de zorg - een betere kwaliteit leveren dan reguliere bedrijven die met ‘stopwatch-zorg’ te maken hebben.”

Financiering

Allemaal leuk en hoopvol, maar hoe wordt cliëntisme

Al het verdiende geld wordt geïnvesteerd in het bedrijf. Ook wordt met

en het ontstaan van schaduwburgemeesters tegenge-

de opbrengsten de volwaardige huur betaald voor het pand vanwaaruit

gaan? Tanamal: “Alle buurtinitiatieven moeten uitmon-

het bewonersbedrijf de activiteiten ontplooit. En niet onbelangrijk: de

den in een collectief met een rechtspersoon in de vorm

mensen die werk verrichten zoals schoonmaken en groenonderhoud

van een vereniging of coöperatie. Mensen worden lid

krijgen een vrijwilligersvergoeding van 4,50 euro per uur. “Dat stimu-

en betalen al dan niet een symbolische geldelijke bij-

leert de mensen”, aldus Van der Zwaag. “Wie in armoede leeft, kan dan

drage. Natuurlijk zullen er altijd buurtbewoners zijn

toch eens een nieuwe broek kopen. We bieden mensen ook de moge-

die niet meedoen, maar dat hou je toch”, zegt ze.

lijkheid om een cursus of opleiding te volgen waarmee ze hun kansen

“Maar ik weet dat bijvoorbeeld in Austerlitz bijna het

op de reguliere arbeidsmarkt kunnen vergroten. Tot op heden is er nog

hele dorp lid is.”

niemand doorgestroomd naar een echte baan, maar dat is natuurlijk wel onze bedoeling.”

Verdringing? Hoe sympathiek ook, toch rijzen er vragen. Hoe waar-

Het bewonersbedrijf was in 2012 het eerste in zijn soort. Intussen

borg je de kwaliteit van de geleverde diensten, ook op

zijn er soortgelijke initiatieven voor bewonersbedrijven in onder meer

de langere termijn? En ook niet onbelangrijk, leidt die

Arnhem (Bruishuis), Hengelo (Berflo Es) en Emmen (Op Eigen Houtje).

‘buurteconomie’ met zijn afvalmannen en -vrouwen en

GRAM | februari 2015

Buurtbewoners dragen hun steentje bij aan het groenonderhoud in de wijk en planten een nieuwe boomgaard (Foto Pepijn van den Broeke/ Hollandse Hoogte)

groenbeheerders uit de wijk niet tot verdringing van de arbeid in de reguliere economie? “Wij zoeken altijd naar werk dat eerst niet werd gedaan”, reageert Ida van der Zwaag van het Leeuwardense bewonersbedrijf. “De schoonmaak van de portiekflats bijvoorbeeld gebeurde eerst helemaal niet. Bewoners moesten het zelf doen. Nu doen wij het, in samenwerking met bewoners.”

LSA-directeur Ties de Ruijter: “Bewonersinitiatieven kunnen, met enige aanlooptijd, uitmonden in serieuze bedrijven die kwaliteit leveren.”

Kamerlid Grace Tanamal vindt dat er sprake moet zijn van gelijke monniken, gelijke kappen. “Doet een groep via maatschappelijk aanbesteden mee met de grote jon-

het groen, ook op de langere termijn te garanderen, moet het goed

gens, dan moeten ze worden afgerekend op dezelfde

worden onderhouden. Dat vraagt om specifieke kennis.” Roozen wil

kwaliteit als een reguliere hovenier of vuilophaaldienst.”

niet gezegd hebben dat bewonersgroepen deze kwaliteit niet kunnen

De arbeid mag volgens haar ook niet gratis zijn.

leveren. “Ze zouden wel samenwerking met professionele hoveniersbedrijven en groenvoorzieners kunnen zoeken. Het gaat niet alleen om

LSA-directeur Ties de Ruijter snapt de zorgen om ver-

kennis van het gras of de heg maar ook om veilig omgaan met machi-

dringing van reguliere arbeid en borgen van kwaliteit.

nes en het dragen van beschermende kleding.”

“Bewonersinitiatieven kunnen, met enige aanlooptijd, uitmonden in serieuze bedrijven die kwaliteit leveren. Ik

Samenwerkingsverbanden tussen professionals en bewonersorganisa-

vraag me overigens af of en hoe reguliere hoveniersbe-

ties kunnen volgens de VHG-directeur niet alleen voor kennisoverdracht

drijven de kwaliteit van hun werk garanderen. En op de

en een garantie voor duurzaam onderhoud zorgen. “Zo’n samenwer-

kwaliteit van de zorg is zoveel kritiek dat ik voorstel om

king bewerkstelligt ook dat er continuïteit in het onderhoud plaatsvindt

de lat voor bewonersbedrijven juist hoger te leggen.”

wanneer een buurtgroep onverhoopt het bijltje erbij neer gooit.”

Samenwerkingsverbanden

Doorstroming

Egbert Roozen, directeur van de brancheorganisatie

En er is meer. Met een samenwerkingsverband tussen bewoners en ho-

van ondernemers in het groen (VHG) maakt zich wel

veniers kunnen ook mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt

zorgen om het borgen van de kwaliteit die de bewo-

(Wajong, SW-indicatie) uit de buurt aan de slag. “Zo kunnen zij hun kans

nerscollectieven leveren. “We zitten nu juist in een pe-

op doorstroming naar een reguliere functie in de economie vergroten”,

riode dat groen bewust wordt ingezet om de kwaliteit

aldus Roozen. “Deze mensen hebben er baat bij dat ze zoveel mogelijk

van de leefomgeving te verbeteren, de biodiversiteit in

in hun eigen omgeving werken. Begeleid door professionele groenbe-

de stad te stimuleren en de gezondheid van bewoners

heerders leren ze veel. Hoveniersbedrijven vervullen op dit vlak al ja-

te bevorderen.” Roozen doelt op de positieve effecten

ren een voorbeeldfunctie, getuige bijvoorbeeld de ervaringen met SW-

van stedelijk groen om overvloedig regenwater te buf-

bedrijven en Social Return.” Met Social Return prikkelen steeds meer

feren en hittestress tegen te gaan. “Om de kwaliteit van

gemeenten aannemers om in de aanbestedingen vijf procent van de

GRAM | februari 2015

Buurtrechtelijk en maatschappelijk aanbesteden aanneemsom in buurtwerkgelegenheid te stoppen. Bijvoorbeeld door

en buurtbewonersgroepen worden betrokken, snijdt

werkloze jongeren uit de buurt voor de betreffende opdracht aan te

het mes aan twee kanten.” Ook De Ruijter van het LSA

nemen. Wanneer dit onderhoud bovendien als een zogeheten ecosys-

voorziet hybridevormen ontstaan tussen professionele

teemdienst wordt gezien, kan het volgens Roozen uitgroeien tot het

bedrijven en bewonersbedrijven. “WMO en participatie-

vergroten van de groene waarde van een stad. “In Almelo heeft een col-

wet zijn slechts enkele uitingen van de trend tot decen-

lectief van winkeliers het idee geopperd om 28 bomen in de buurt van

tralisering. Energievoorziening is er ook zo een. Buurt-

de winkelstraat te planten. Met de app teebstad.nl valt uit te rekenen

bedrijven kunnen samen met professionele bedrijven

dat die bomen op termijn 2,7 miljoen euro per jaar extra omzet in het

een persoonlijker en goede kwaliteit van diensten in

laatje brengen omdat groen meer mensen trekt. Als je een deel van

de wijk leveren.”

deze toekomstige extra omzet investeert in een onderhoudsbudget Buurtrechten Het idee van buurtrechten is oorspronkelijk afkomstig uit Engeland. Daar is sinds 2012 de zogeheten Localism Act van kracht. Het geeft een gemeenschap het recht om een bod te doen op een gebouw of stuk land dat een bepaalde waarde heeft voor de buurt, zoals een supermarkt, buurthuis, bedrijfsgebouw. Overheden mogen het beheer van dit gebouw of de grond voor minder dan de marktwaarde overdragen aan de buurt (recht op bieden, right to bid). De buurt kan ook het recht krijgen om mee te doen aan een aanbesteding (right to challenge). De buurt kan bepaalde publieke taken zoals de zorg voor een stuk groen of het schoonhouden van een plein of straat zelf uitvoeren. Het maatschappelijk aanbesteden is ook als een amendement opgenomen in de WMO die dit jaar van kracht is geworden. Bewoners mogen de gemeente uitdagen als zij denken dat ze betere zorg kunnen leveren dan de gemeente. Het kan gaan om hele pakketten of onderdelen van zorg.

Tekst: René Didde

103

Containerwielen van Haco...

... besparen u mankracht! Haco wielen maken uw containers écht mobiel. De garantie voor uitstekende rijeigenschappen.

Bel voor informatie: adv. 103 190x130 mm.indd 1

GRAM | februari 2015

Protempo bv Postbus 21, 6500 AA NIJMEGEN Nederland Tel. +31(0)24-3711711. Fax +31(0)24-3711700 verkoop@protempo.eu www.protempo.eu 11-02-2010 13:55:19

Uitvoeringsprogramma VANG – Huishoudelijk Afval Op 1 december 2014 heeft staatssecretaris Mansveld het Uitvoeringsprogramma Van Afval Naar Grondstof – Huishoudelijk Afval (VANG-HA) aan de Tweede Kamer gezonden. Onder het motto ‘Afval is een keuze, de keus is aan ons’ zijn in dit programma vergaande ambities rond inzameling van huishoudelijk afval geformuleerd. Doel van het programma is om in 2020 een scheidings-

Iedere hoofdlijn is uitgewerkt in verschillende activitei-

percentage van 75 procent voor het huishoudelijk af-

ten. In totaal bevat het programma achttien verschil-

val te realiseren en om te komen tot een gemiddelde

lende actielijnen. Het totale programma is te vinden

hoeveelheid restafval van 100 kilogram per inwoner

op de website van de NVRD en van het ministerie van

per jaar. Het uitvoeringsprogramma moet daarnaast

Infrastructuur en Milieu.

bijdragen aan de doelstelling om de totale hoeveelheid afvalstoffen die voor eindverwerking wordt aangebo-

Voorbereiding

den (inclusief bedrijfsafval) in tien jaar tijd te halveren.

VNG, RWS Leefomgeving en NVRD zijn nu druk doende

Het programma VANG-HA is in opdracht van het mini-

om de activiteiten die in het kader van het programma

sterie van Infrastructuur en Milieu opgesteld in samen-

zijn voorzien, voor te bereiden. Een groot deel hiervan

werking met VNG, RWS Leefomgeving en NVRD. Deze

richt zich op het verbeteren van kennisdeling en ken-

partijen zullen het programma ook gaan uitvoeren.

nisuitwisseling tussen gemeenten en afvalbedrijven, zowel digitaal als fysiek. Gemeenten en afvalbedrijven

Groene Groei Strategie

worden daarbij geholpen door accountmanagers.

Het programma VANG-HA komt voort uit de Groene Groei Strategie van het Rijk. Deze strategie is gericht

In de komende maanden zal het programma zich

op het op een duurzame wijze laten groeien van onze

steeds meer gaan ontwikkelen en steeds beter zicht-

economie en strekt zich uit over acht domeinen waar-

baar worden. Gemeenten en afvalbedrijven worden

onder afval. Via dit programma wil het Rijk invulling

via projectpartners NVRD, VNG en RWS Leefomgeving

geven aan de circulaire economie. Het totale VANG-

geïnformeerd over de ontwikkeling van het programma.

programma, dat een looptijd heeft van tien jaar, gaat niet alleen over huishoudelijk afval, maar bevat ook

Tekst: Maarten Goorhuis, NVRD

acties die gericht zijn op duurzaam produceren, duurzaam consumeren en op het verbeteren van de recyclingtechnologie. Het uitvoeringsprogramma VANG-HA is dus een deelprogramma. Hoofdlijnen De eerste ideeën van het uitvoeringsprogramma zijn in juni 2014 in een aantal regionale sessies gepresenteerd en bediscussieerd met gemeenten, afvalbedrijven en andere stakeholders. Op basis daarvan is het programma in de tweede helft van 2014 verder uitgewerkt tot een programma voor de komende drie jaar. Daarna wordt het programma geëvalueerd en bijgesteld. Het programma bestaat uit vier hoofdlijnen: 1. Gemeenten formuleren ambitieuze beleidsdoelen 2. Gemeenten zijn in staat om werk te maken van de eigen beleidsdoelen 3. Burgers zijn zich bewust van het belang van afvalpreventie en afvalscheiding 4. Ketenpartijen werken samen aan het sluiten van ketens.

GRAM | februari 2015

SEC TORPLAN AMB OR

Meer hergebruik schept meer werk Met een subsidie van ruim 11 miljoen euro gaat het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid substantieel bijdragen aan betere scholing en meer instroom van nieuwe medewerkers in de sector afval en beheer openbare ruimte. “De tijd is voorbij dat het alleen maar ging om afval op het juiste moment van de straat te halen.” Ruim twee jaar geleden sloten kabinet en sociale part-

Meer vakkrachten

ners een akkoord over de Nederlandse arbeidsmarkt.

Uit eerder onderzoek was al naar voren gekomen dat er

De afspraak was dat de overheid een belangrijke finan-

de komende jaren te weinig goed opgeleide vakkrach-

ciële bijdrage levert aan plannen van werkgeversorga-

ten in de sector beschikbaar zijn. “Dit onderzoek vormt

nisaties om meer mensen aan het werk te krijgen. Niet

een van de pijlers onder het sectorplan”, zegt Koender-

onbelangrijk is bovendien dat de al werkende mensen

man. “De branche van afval- en reinigingsbedrijven kan

beter op hun langere arbeidzame toekomst worden

niet langer toe met ‘leren door ervaring’. We hebben

voorbereid.

hier niet allemaal doctorandussen rondlopen die elk jaar wel een paar weken scholing krijgen of een cursus volgen. We gaan ons daar nu meer op instellen.”

Ondanks de hoge mechanisatiegraad

In Rotterdam beaamt Hermann Jäger, portefeuillehou-

en de inzet van moderne technieken,

der opleiden en professionaliseren van het NVRD-be-

blijft de afval- en reinigingsbranche een

van de gemeente Rotterdam, dat er stilaan een einde

arbeidsintensieve sector.

Stadsbeheer (voorheen Roteb – RD) steeds van vader

stuur en in het dagelijks leven directeur Stadsbeheer komt aan de soms drie generaties beladers die bij op zoon in dienst traden. “Het opleidingsniveau is laag. Onze bedrijfstak kent veel laag geschoolden. En bovendien heeft onze branche niet een sexy imago. Dat

De branche WENb (werkgeversvereniging voor ener-

moet en kan veel beter. Deze tijd van toenemende re-

gie, kabel en telecom, afval en milieu) heeft nu voor

cycling vraagt niet alleen meer kennis van onze me-

de diverse sectoren plannen opgesteld. Voor het sec-

dewerkers. Om te voorzien in werk voor mensen met

torplan Afvalmanagement en Beheer Openbare Ruimte

een achterstand tot de arbeidsmarkt, moeten onze

(AMBOR), dat in samenwerking met opleidingsinstituut

medewerkers ook nieuwe mensen kunnen begeleiden

SPA Groep en de NVRD is opgesteld, kwam hiervoor

en goed kunnen communiceren”, valt Jäger zijn collega

eind 2014 groen licht van het Agentschap Sociale Za-

Koenderman bij. “Ook de invloed van de bewoners en

ken en Werkgelegenheid. De overheid cofinanciert 11

gebruikers in de stad over afvalbeheer is toegenomen.

miljoen euro aan het sectorplan dat in totaal ruim 26

Dat vraagt ook betere vaardigheden op het gebied van

miljoen euro beslaat. Meer instroom van jong, gekwali-

communicatie.”

ficeerd personeel, meer instroom van mensen met een

Om nu te voorkomen dat elk afvalinzamel- en reinigs-

achterstand tot de arbeidsmarkt, verbetering van het

bedrijf zelf het wiel probeert uit te vinden, deelt de

imago van de branche en verbetering van het oplei-

commissie opleidingen van de NVRD de opgedane in-

dingsniveau van bestaande medewerkers vormen de

zichten met alle betrokken bedrijven. Het sectorplan

sleutelbegrippen van het sectorplan AMBOR. “De tijd

gaat daarbij een inhoudelijke en financiële bijdrage

is voorbij dat het alleen maar ging om afval op het

leveren aan de scholing. In de sector zijn ruim 28 dui-

juiste moment van de straat te halen. Het besef dat we

zend vakmedewerkers actief. Hoewel er in de branche

de nog bruikbare grondstoffen uit het afval opnieuw

de nodige mechanisatie heeft plaatsgevonden, kampen

moeten gebruiken, geeft een enorme boost aan de hele

veel medewerkers vanaf pakweg hun 45e jaar met slij-

branche”, constateert Wouter Koenderman, voorzitter

tage van hun lichaam. “Gezien het feit dat men niet

van het O+O fonds van de WENb en in het dagelijks

langer op hun zestigste jaar met een riante regeling

leven directeur van de ACV-groep (afvalbeheer en rei-

kan stoppen met werken, maar door moet gaan tot

niging in onder meer Ede, Wageningen en Renkum).

67 jaar, is het verstandig dat we onze mensen voor

Koenderman droeg bij aan het sectorplan.

langere tijd duurzaam inzetbaar houden”, zegt Wouter Koenderman.

GRAM | februari 2015

Medewerkers wijkbeheer en inzameling & milieustraat van Meerlanden volgen de beroepsopleiding MBO-1, verzorgd door Opleidingsinstituut SPA Groep (foto Rob Essenberg).

Meer hergebruik schept meer werk

medewerkers uitstekend tot op hogere leeftijd taken

De ambitie om meer secundaire grondstoffen terug te

vervullen in de openbare ruimte.”

winnen is een logische eerste stap om medewerkers bij

Volgens het sectorplan zouden er in de projectperiode

te scholen. Het programma Van Afval Naar Grondstof

van mei 2015 tot mei 2017 duizend mensen met een

(VANG) zal het belang en de omvang van de afvalsec-

achterstand tot de arbeidsmarkt kunnen instromen.

tor zeker doen toenemen. De hoeveelheid ICT-afval bij-

Tweehonderd werknemers uit de afval- en reinigings-

voorbeeld is fors gestegen en de voorsortering ervan

branche zouden een opleiding kunnen volgen tot coach

kan de recyclebaarheid in flinke mate doen toenemen.

van deze kwetsbare mensen. Meer dan 2500 mensen

“Voor de ontmanteling van witgoed vergroten we het

uit de sector krijgen aanvullende algemene scholing

hergebruik door voor het shredderen bijvoorbeeld

om beter bij de tijd te zijn.

eerst de batterijen eruit te halen”, zegt Koenderman. Bij dat soort werkzaamheden kunnen uitstekend jongeren

Textiel

die voorheen een Wajong-indicatie kregen, instromen.

Wouter Koenderman en Hermann Jäger roepen alle af-

Of juist oudere werkzoekenden met een uitkering die

val- en reinigingsbedrijven op om een opleidingsplan

weinig kans op de arbeidsmarkt hebben. “Daarvoor

voor de eigen werknemers te maken en na te denken

gaan we meer van onze mensen opleiden in vaardighe-

over de strategische inzet van mensen met een achter-

den op het gebied van begeleiden en communicatie”,

stand tot de arbeidsmarkt. Zelf maken ze daar al een

zegt Hermann Jäger. Via participatiebudgetten van bij-

begin mee bij respectievelijk de ACV-Groep in Ede en

voorbeeld dienst Werk en Inkomen (sociale dienst) kun-

Stadswerken in Rotterdam. In Road 2 Work werkt de

nen de meest geschikte mensen met een achterstand

ACV-groep met dertig mensen die op een leer-werkplek

kennismaken en een selectieprocedure volgen. “En met

met elkaar een slordige 7000 stuks (1500 kilogram)

gelden uit het sectorplan AMBOR kunnen we kwetsbare

witgoed demonteren. Ze doen daarbij arbeidsritme, ar-

medewerkers het vak leren waarna ze hopelijk kunnen

beidsethos en arbeidservaring op. Ook ROVA werkt in

doorstromen. Want we hebben voortdurend vacatures.

Zwolle aan een leer-werktraject in de openbare ruimte.

Er is van oudsher altijd veel doorstroming. Op de drie-

Koenderman is erg te spreken over een project met tex-

duizend medewerkers bij Stadsbeheer gaat het toch

tielrecycling bij de RD4-groep in Zuid-Limburg (Heerlen

om vijf tot zeven procent per jaar, dus 150 tot 200

en omstreken). “Daar wordt in de eigen regio textiel in-

banen per jaar.”

gezameld en goed gesorteerd, waardoor een belangrijke meerwaarde wordt gecreëerd. In samenwerking met

Ondanks de hoge mechanisatiegraad en de inzet van

het SW-bedrijf worden bijvoorbeeld de meest bruikbare

moderne technieken als infraroodscheiding bij de

jassen afgezonderd om ze in vintagewinkels te verko-

scheiding van de talrijke kunststofsoorten, zal de afval-

pen. Er is een bak waarin T-shirts worden verzameld

en reinigingsbranche ook in de toekomst een arbeids-

die naar Zuid-Afrika kunnen. En gebruikte tennisschoe-

intensieve sector blijven, denkt Jäger. “Op het minis-

nen vinden gemakkelijk een nieuwe gebruiker. Zo ont-

terie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid begrijpen

staat er een heel scala van hoogwaardig hergebruik,

ze dat er in het afvalbeheer en afvalmanagement in de

met als bonus een hogere waarde van de textiel dan

toekomst veel werkgelegenheid mogelijk is, ook voor

de gebruikelijke 50 eurocent per kilogram.” Bovendien

mensen die nu buiten het arbeidsproces staan."

kunnen er veel mensen mee aan het werk worden ge-

Ook surveillancetaken op het gebied van zogeheten

holpen. Koenderman: “Een berekening in de Limburgse

bijplaatsingen, zwerfafval, grofvuil en of vernielingen

situatie spreekt van vijftig nieuwe arbeidsplaatsen in

in de openbare ruimte, noemt Jäger taken waarin be-

deze nieuwe vorm van textielrecycling. Als je dat uit-

staande medewerkers in de branche met lichamelijk

rolt over heel Nederland gaat het om maar liefst 550

ongemak gezien hun ervaring uiterst zinvol werk kun-

arbeidsplaatsen.”

nen verrichten. “Bijgeschoold als buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA) of stadswacht kunnen onze

Tekst: René Didde

GRAM | februari 2015

IN SPE CTIE SZW

"Aandacht voor veilig werken blijft noodzakelijk" In de GRAM-uitgave van december 2013 meldde de Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) dat het met de arbeidsomstandigheden in de afvalsector rond de veiligheid van personeel op de werkplek nog niet al te best gesteld is en dat nog een flink tandje moet worden bijgezet om alles op orde te krijgen. Er moest dan ook op worden gerekend dat de sector in 2014 extra tegen het licht zou worden gehouden. Die aangekondigde inspecties hebben het afgelopen jaar plaatsgevonden. Bij die inspecties werden naast 250 bedrijven in de

vergeten dat je in de afvalsector - anders dan in an-

afvalsector vijftig gemeentelijke reinigings- en milieu-

dere sectoren - met een heel breed scala aan risico's

diensten gecontroleerd en dertig private bedrijven. Dat

te maken hebt. Dat komt door de grote variëteit aan

resulteerde voor een deel in handhaving, waaronder

activiteiten en werkzaamheden binnen de afvalsector.

het stilleggen van enkele onveilige machines. Deze

Daardoor heb je te maken met vrijwel alle denkbare

machines mochten pas weer in bedrijf worden geno-

arbeidsomstandigheden en risico's. Dat varieert van de

men nadat ze voldeden aan alle wettelijke eisen. In

fysieke belasting, persoonlijke veiligheid tot het wer-

één geval werd een KCA-depot preventief stilgelegd,

ken met veelal gevaarlijke stoffen en zware machines,

omdat diverse soorten gevaarlijke stoffen simpelweg

die op eenzelfde arbeidsmoment aanwezig zijn. In ons

door elkaar lagen opgeslagen. Opvallend was ook dat

vak spreken wij in zo'n situatie over meervoudig belas-

de inspecteurs enkele keren hebben geconstateerd dat

tende risico's.

er veel mankeerde aan de handling en opslag van asbest. Zo werd zeer risicovol asbest dat buiten de speci-

Verder bestaat de sector uit zowel grote als kleine be-

ale opslag vrij was gekomen door een slechte verpak-

drijven. Mede daarom is het noodzakelijk dat de hele

king, simpelweg met een bezem of een borstelwagen

afvalsector de lat hoog legt. En dan heb je ook nog

opgeveegd. Aan de slotrapportage van dit belangrijke

het directe contact op bijvoorbeeld milieustraten met

onderzoek wordt bij de Inspectie hard gewerkt. Naar

de burgers en het daarbij niet te onderschatten risico

verwachting is deze rapportage begin 2015 afgerond.

om door diezelfde burger te worden aangereden als er

Vooruitlopend daarop is Hanneke Weeber, landelijk

geen duidelijke verkeersregels zijn binnen de

projectleider Afval van de Inspectie, graag bereid in te

milieustraat." Bij het recente onderzoek lag de focus op

gaan op enkele belangrijke punten uit het onderzoek.

fysieke belasting, het werken met gevaarlijke stoffen,

Na afronding van de rapportage zal daarover in GRAM

Arbozorg en machineveiligheid. Huisvuilinzameling in

verder verslag worden gedaan.

de woonwijken is in dit traject niet meegenomen, wel de fysieke belasting tijdens het inzamelen. De belang-

Meervoudig belastende risico's

rijkste geconstateerde overtredingen liggen in wille-

Op de vraag welk algemeen beeld uit het recente on-

keurige volgorde op het gebied van het voorkomen

derzoek naar voren is gekomen, antwoordt Weeber: "Allereerst wil ik benadrukken dat het soms nog levende beeld dat de afvalsector het allemaal niet zo nauw neemt met veiligheid en maar wat aanrommelt, zeker niet klopt. Er is de afgelopen jaren binnen de sector veel verbeterd! De aandacht voor veilig werken is over de hele linie toegenomen. Ik teken hierbij overigens wel meteen aan dat met name het punt van - 'het in alle gevallen daadwerkelijk kennen én ook naleven van de regels' - beslist nog steeds verbetering behoeft. Een risico is ook dat er in de afvalsector veel zogenaamde 'solitaire werkplekken' zijn. Een ander punt van zorg is dat veiligheid bij kleine bedrijven vaak nog een sluitpost is. Het algehele beeld is wel verbeterd ten opzichte van eerdere onderzoeken, maar er kan best nog een tandje bij. Mijn indruk is dat er in de meeste gevallen geen sprake is van bewuste nalatigheid, maar eerder van slordigheid. Overigens mag niet worden

GRAM | februari 2015

valgevaar en blootstelling aan gevaarlijke stoffen als asbest en (kwarts)stof, machineveiligheid en CE-markering. Zo'n CE-markering geeft aan dat een machine voldoet aan wettelijke eisen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Bij het recente onderzoek werd bijvoorbeeld nogal eens vastgesteld dat oudere

Hanneke Weeber: "Het is belangrijk

machines, bijvoorbeeld perscontainers, met het oog op

om binnen het bedrijf regelmatig

de veiligheid door de gebruikers zelf zijn aangepast;

overleg te hebben over veiligheid en

bijvoorbeeld door het aanbrengen van een noodstop-

of alles wel is geregeld volgens de

voorziening, maar dat de CE-keur vervolgens niet op-

voorschriften."

nieuw is verricht. Concrete namen noemen van 'boosdoeners' op welk gebied dan ook doet Weeber niet. "Ik kan wel zeggen dat bij de depots/werven in het westen van Nederland behoorlijk veel is verbeterd ten opzichte van eerdere inspecties. Verder viel het op dat in de Randstad veel milieustraten zijn overgenomen door grote commerciële afvalbedrijven." Milieustraten Speciaal met het oog op de achterban van de NVRD benadrukt Weeber dat rond de veiligheid op milieustraten nog veel verbeterstappen kunnen en moeten worden gemaakt. "Gelukkig hebben wij naast minder

Er is de afgelopen jaren binnen de sector veel verbeterd, de aandacht voor veilig werken is over de hele linie toegenomen.

geslaagde voorbeelden ook goede voorbeelden gezien. Om mij te beperken tot de eerste categorie denk

voorkomen dat het eigen personeel of de bezoekers

ik bijvoorbeeld aan valgevaar. Veel containers op

van de milieustraat worden aangereden. Een punt van

milieustraten zijn verdiept geplaatst, terwijl als af-

aandacht voor het werken op milieustraten is zeker

scheiding vaak slechts een lint is gespannen. Dat is vol-

ook het toezicht bij de levering van asbest. Ik kan niet

strekt onvoldoende! Het is niet alleen gevaarlijk voor

genoeg benadrukken dat asbestmateriaal uit oogpunt

het personeel, maar ook voor de bezoekers van de

van veiligheid altijd goed verpakt moet worden aan-

milieustraat. Een simpel lint werkt niet. Een stevig hek-

geboden en dat het personeel op de milieustraat daar

werk daarentegen wel." Wat de bezoekers betreft, is

ook zeer scherp op moet toezien. In het algemeen zou

het de inspecteurs van de Inspectie SZW ook opgeval-

ik willen zeggen dat wij bij dit onderzoek hebben ge-

len dat kinderen en zelfs huisdieren worden toegelaten

merkt dat de mensen die op milieustraten werken vaak

op sommige milieustraten en dat het vaak ontbreekt

niet goed weten hoe ze met de burgers die afval komen

aan een goed verkeersplan. Weeber: "Het bezoek aan

brengen op een juiste manier moeten communiceren.

de milieustraat leek in sommige gevallen zelfs op een

Daarom benadruk ik nog eens dat de werkgever moet

gezellig familie-uitje zonder al te veel regels. Een de-

zorgen voor een duidelijk toegangsbeleid, inclusief een

gelijk verkeersplan is van het grootste belang om te

goed verkeersplan voor het aanbieden van de diverse afvalstromen, zodat burgers die afval komen brengen niet in verwarring kunnen komen. Gelukkig zijn er al voldoende goede voorbeelden met duidelijke verkeersregels, éénrichtingsverkeer op de milieustraat en goed gemarkeerde looppaden voor personeel en bezoekers."

De commissie KAM heeft kennis genomen van de bevindingen van de Inspectie en benadrukt dat er al veel stappen vooruit zijn gezet in de afgelopen jaren. Aan de door de inspectie genoemde knelpunten (valgevaar, blootstelling aan asbest, machineveiligheid en CE-markering) zal het komende jaar door de commissie KAM stuk voor stuk aandacht besteed worden op de website, de nieuwsbrief, in GRAM en in de ARBO-catalogus. Tekst: Laurent Chevalier

GRAM | februari 2015

Kansen voor afvalscheiding in de hoogbouw In Nederland willen we meer en meer afval als grondstof inzamelen. In het programma Van Afval naar Grondstof (VANG) heeft staatssecretaris Mansveld de ambitie neergezet om 75 procent van het huishoudelijk afval als grondstof in te zamelen in 2020. Een van de sleutels om deze ambitie te verwezenlijken is een betere afvalscheiding in de hoogbouw. Dit wordt door veel gemeenten onderkend. En gelukkig wordt er ook al hard aan gewerkt, zowel door onderzoek als door experimenteren. Door het bij elkaar brengen van onderzoeksresultaten en ervaringen uit de praktijk, en die te combineren met recente inzichten uit de gedragswetenschappen, lijkt het mogelijk de grote uitdaging van betere afvalscheiding in de hoogbouw aan te gaan. Afvalscheiding in de hoogbouw is vaak niet best. Dat geldt voor prak-

minderde recyclingmogelijkheden en daarmee lagere

tisch alle stromen en met name voor gft-afval, plastic verpakkingen

milieuwinst. Dan kom je hier toch uit op bronscheiding

en papier. Factoren die de slechte scheiding verklaren, liggen voor de

als de overall meest kansrijke en effectieve wijze van

hand. Hoogbouwbewoners hebben minder ruimte in en om huis voor

afvalscheiding. Vervolgens is de vraag: hoe krijgen we

voorzieningen voor tijdelijke opslag van gescheiden afvalstromen. De

dat voor elkaar? Om het denken daarover in de afval-

afstand tot verzamelcontainers is relatief groot en de sociale controle/

wereld te vernieuwen, kan kennis vanuit de gedrags-

invloed is gering. Ongemak speelt dus een grote rol. Mede daardoor is

wetenschappen van grote waarde zijn. Inmiddels zijn

de motivatie tot het gescheiden houden en gescheiden aanbieden van

er diverse hoogleraren en bureaus die in allerlei domei-

afvalstromen vaak laag. Voor gft-afval komt daar bij dat veel gemeen-

nen succesvol hun brood verdienen met de vertaling

ten gestopt zijn met het inzamelen daarvan bij hoogbouw. Gegeven dat

van deze wetenschap naar succesvolle toepassingen in

één op de vier woningen in de Nederland gestapelde bouw is, hebben

de praktijk. Stimulerend is dat er enkele voorbeelden

we het hier dus over een enorm potentieel aan waardevolle grondstof-

zijn in binnen- en buitenland dat het inderdaad moge-

fen.

lijk is om een goede bronscheiding te verwezenlijken in de hoogbouw.

Oplossingen Globaal zijn er verschillende oplossingsrichtingen: preventie, bron-

Gedrag

scheiding en nascheiding. Met preventie is zeker voor vermijdbare

Om meer grondstoffen in hoogbouw in te kunnen za-

voedselresten nog winst te behalen. Dat geldt uiteraard ook voor laag-

melen, is het zinvol meer te weten over het gedrag

bouw: we gooien ruim 50 kilogram per persoon per jaar weg aan voed-

van individuen ten aanzien van afval. Professor Theo

sel dat we kopen maar niet gebruiken (ref. CREM 2013). Campagnes als

Poiesz ontwikkelde in de jaren ´90 een simpel model

de Foodbattle (www.foodbattle.nl) dragen bij aan verbeterd inkoopbe-

hoe gedrag veroorzaakt wordt en hoe dit beïnvloed

wustzijn en ‘koelkastmanagement’. Nascheiding is voor kunststofver-

kan worden. Poiesz onderscheidt in zijn Triade-model

pakkingen wellicht zinvol, maar voor papier en gft levert het sterk ver-

drie voorwaarden voor gedrag: de persoon moet het

GRAM | februari 2015

gedrag willen vertonen (motivatie), moet zelf (of met

Hieronder wordt een aantal interessante interventies

persoonlijke hulpmiddelen) het gedrag kunnen ver-

genoemd uit binnen- en buitenland, met name gericht

tonen (capaciteit: kennis, vaardigheden) en moet on-

op de gf(t)-stroom, met daarbij een korte toelichting

danks externe omstandigheden in de gelegenheid zijn

op de gedragsfactoren waarop ze werken, aangegeven

het gedrag te kunnen vertonen (gelegenheid).

met M(otivatie), C(apaciteit) en G(elegenheid).

Recent is dit eenvoudige gedragsmodel bevestigd

• In Milaan kunnen bewoners hun organisch keuken-

door de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur

afval in afbreekbare zakjes doen (C) en aanbieden in

(RLI), met hun onderzoek naar hoe gedragskennis kan

een minicontainer die in/bij/naast het wooncomplex

helpen beleidsdoelen te verwezenlijken: motieven,

staat (G). Er zijn afspraken gemaakt met de huismees-

bekwaamheden en omstandigheden. Daarbij is een

ter of schoonmaker van het complex, die ook een rol

hulpmiddel voor toepassing ontwikkeld: de Gedrags-

speelt in de communicatie naar en motivatie van de

toets (zie www.rli.nl). Het mooie is dat de genoemde

bewoners (M). Hij/zij beheert de minicontainers en

drie factoren en uitwerkingen daarvan gebruikt kun-

zet ze aan de straat op de dag van inzameling. In-

nen worden als een soort checklist voor zowel analyse

zameling vindt tweemaal per week plaats. De inza-

(waarom doen mensen wat ze doen en niet wat we

meling is succesvol: circa 68 kilogram per inwoner

zouden willen?) als voor het verzinnen van oplossin-

per jaar aan huishoudelijk restafval. De gemiddelde

gen, interventies zoals dat in gedragstermen heet.

vervuilingsgraad is 4,27 procent. De voornaamste vervuiling wordt veroorzaakt door gebruikte nietafbreekbare plastic tassen/zakjes.

Analyse Toegepast op het afvalscheidingsgedrag in de hoogbouw zou het model bijvoorbeeld kunnen resulteren in de volgende checklist: Motivatie, willen

Capaciteit, bekwaamheden, kennis, persoonlijke hulpmiddelen

Gelegenheid, omstandigheden

• Weet men dat men geacht wordt afval

• Kent men de scheidings- en aanbiedings-

• Is er ruimte in huis voor de hulpmiddelen?

te scheiden?

regels?

• Zijn er verzamelcontainers voor alle

• Kent men de voordelen?

• Heeft men de beschikking over voldoende

stromen?

• Welke nadelen?

hulpmiddelen voor scheiding en tijdelijke

• Zijn de verzamelcontainers voldoende

• Zijn er belemmerende overtuigingen?

opslag in huis?

dichtbij?

• Zijn er weerstanden?

• Weet men waar de verzamelcontainers en/

• Vindt men het te veel moeite?

of aanbiedplekken te vinden?

• Zijn de verzamelcontainers (prettig) te benaderen en te gebruiken? • Zijn de verzamelcontainers niet vol?

Om goed antwoord te kunnen geven op deze vragen

• Commitment door contracten

in een specifieke situatie, zal het nodig zijn helder te

In Västerås (Zweden) sluit ieder huishouden een con-

hebben wat je precies verwacht van de bewoners in die

tract af met de gemeente. Elk huishouden wordt bena-

situatie (het gewenste gedrag), ter plekke onderzoek te

derd en kan aangeven of hun gft wordt verbrandt, ver-

doen en bewoners te bevragen.

gist/gecomposteerd, of thuis verwerkt tot compost. 90 procent van alle huishoudens heeft gekozen voor

Interventies

gescheiden inzameling en vergisting/compostering.

Uit de analyse volgen de aangrijpingspunten voor de

Het resultaat is 59 kilogram per inwoner per jaar. Het

interventies. Soms liggen die voor de hand, soms ko-

idee is dat het geven van een keuze noopt tot naden-

men die voort uit een kennisintensief en/of creatief

ken en dat men, al dan niet bewust, consistent neigt

proces. Als er sprake is van een kapotte, vieze en door

te zijn. Daarmee wordt de motivatie (M) aanzienlijk

vuil omringde verzamelcontainer, kun je zeggen dat er

verhoogd.

sprake is van enig laaghangend fruit op het vlak van gelegenheid. De uitdaging ligt ook op het vlak van mo-

• Ingebouwde faciliteiten in de keuken

tivatie en/of het wegnemen van demotiverende facto-

In Malmö (Zweden) worden in sociale woningbouw

ren. Als er bijvoorbeeld sprake is van ‘milieumoeheid’

houders in de keuken ingebouwd, voor het verzame-

hoef je niet aan te komen met het belang van recy-

len van gft-afval met papieren zakken (G). Doordat

cling en grondstoffen. Uit de gedragswetenschap zijn

deze voorzieningen zijn ingebouwd, zijn bewoners

gelukkig tal van andere motivatie-technieken bekend

eerder geneigd gft te scheiden. De bakken zelf vor-

die toegepast kunnen worden om mensen toch aan

men een reminder (M). In sommige modellen nieuwe

de afvalscheiding te krijgen, bijvoorbeeld het gebruik

keukens kan worden gekozen voor ingebouwde com-

van de sociale norm, publieke committering, uitdagen/

partimenten voor afvalscheiding. Ook zijn er diverse

wedstrijd, beloning en ook wel handhaving.

leveranciers die inbouwvoorzieningen leveren.

GRAM | februari 2015

• Intensieve communicatie Bewoners actief informeren en betrekken vormt in alle gevallen een belangrijk onderdeel van de aanpak. Zoals in Nuenen. Met een deur-tot-deur benadering kan veel informatie vergaard en gegeven worden. De persoonlijke aandacht werkt sterk motiverend. Dat kan nog versterkt worden als er goede feedback plaatsvindt over de behaalde resultaten. • Gekleurde zakken In Frankrijk, Finland, Noorwegen en Zweden is/wordt het inzamelen met gekleurde zakken (het Optibag systeem) getest. Voor elke stroom is er een stevige, goed dicht te binden gekleurde zak beschikbaar. Deze zakken mogen in één verzamelcontainer worden gedaan. De gekleurde zakken worden na inzameling gescheiden. Voordeel voor de gebruiker en inzamelaar is dat er slechts één inzamelpunt nodig is voor het aanbieden van diverse afvalstromen (M, G). Dit systeem is interessant om te verkennen in Nederland. In Amsterdam Zuidoost bestaan plannen om dat ook • Opvallende en verzorgde inzamelpunten plaatsen

daadwerkelijk te doen.

In Almere wordt het bewoners gemakkelijk gemaakt doordat zij alle gescheiden stromen kunnen aanbie-

Hoe verder

den op één locatie (G). Groente-, fruit- en etensres-

Diverse gemeenten pakken de hoogbouwhandschoen

ten dient men aan te bieden in doorzichtige, dicht-

al op. Zo zijn Almere, Maastricht, Hilversum en Weesp

geknoopte plastic zakjes of tasjes. Dit voorkomt

(GAD), Schiedam/Irado en Dordrecht/HVC bezig met

stankoverlast. Dat mogen zelfgekozen zakjes of tas-

onderzoek en/of pilots. Ook de G4 en Avalex willen op

jes zijn (C). De verwerker zeeft deze eruit met een

basis van gericht onderzoek aan de slag met kansrijke

borsteltrommel machine. Wie goed kijkt, herkent de

pilots. Door een goede inzet van afval- en gedragsken-

vorm van de Nederland Schoon afvalboei die op vele

nis, uitwisseling van ervaringen en bredere toepassing

parkeerplaatsen in Nederland is te vinden. De vorm-

van succesvolle pilots kan het hoogbouw vraagstuk

geving van de gf(t)-container maakt duidelijk waar

dan hopelijk structureel opgelost worden. Prettig is dat

die voor bedoeld is. De boeien kennen een smalle in-

het nieuwe programma VANG-Huishoudelijk Afval een

worpopening. Restafvalcontainers staan op iets gro-

ondersteunende en versnellende rol wil en kan spelen

tere afstand, buiten de wijk. Een vorm van omge-

in al deze stappen.

keerd inzamelen dus (M). Bronnen • Afvalcoaches en adoptie

• Het Uitvoeringsprogramma VANG-Huishoudelijk Af-

Door het aanstellen van afvalcoaches waar bewo-

val is online beschikbaar op www.rijksoverheid.nl.

ners een beroep op kunnen doen, zoals in Arnhem,

Programmamanagers VANG-HA zijn Guus van den

worden bewoners zich subtiel bewust van de bur-

Berghe (Rijkswaterstaat Leefomgeving) en Maarten

gerplicht van afvalscheiding. Tevens worden ze on-

Goorhuis (NVRD).

dersteund bij het invulling geven aan die plicht. Dit

• 'Van Gft naar Grondstof', Vereniging Afvalbedrijven

werkt dus positief op zowel de motivatie als op de

(2014). Online beschikbaar op www.verenigingafval-

kennis over de wijze van scheiding (C). Voorwaarde

bedrijven.nl

is uiteraard dat men de gescheiden stromen gemak-

• Gft-inzameling omhoog: meer inzamelen in de hoog-

kelijk en goed kwijt kan (G). Een afvalcoach kan ook

bouw, Vereniging Afvalbedrijven (2014). Online be-

een belangrijke signalerende functie hebben, bijvoor-

schikbaar op www.verenigingafvalbedrijven.nl

beeld ten aanzien van bijplaatsingen en defecten aan

• CREM (2013). Bepaling voedselverliezen in huishou-

en volmelding van verzamelcontainers. Als een hoog-

delijk afval in Nederland – vervolgmeting 2013. On-

bouwbewoner zichzelf aanmeldt of geworven wordt

line beschikbaar op www.rijksoverheid.nl.

voor de rol van afvalcoach is er sprake van adoptie.

Dat kan een vergroot (motiverend) effect hebben als

Tekst: Gijs Langeveld, gft-expert namens de Vereni-

deze persoon een gerespecteerde figuur is voor de

ging Afvalbedrijven en het project ‘Gft-inzameling om-

betreffende hoogbouwbewoners.

hoog!’ Contact: langeveld@gft-afval.nl

GRAM | februari 2015

nieuws Tekst: Bas Peeters Sectorplan AMBOR

kelen samengevat en digitaal gepresen-

De NVRD heeft in samenwerking met

teerd. De GRAM-redactie wil op deze wij-

het O&O Fonds Afval- en Milieubedrij-

ze bereiken dat nog meer professionals

ven het Sectorplan AMBOR gegund

uit de branche tijdig kunnen beschikken

gekregen. Dit Sectorplan van het mi-

over relevant nieuws en achtergrond-

nisterie van SZW betekent meer dan

artikelen. Alle abonnees en medewerkers

NVRD Jaarcongres 2015

11 miljoen euro aan cofinanciering

werkzaam bij organisaties die lid zijn van

Op 27, 28 en 29 mei 2015 organiseert

voor de sector om de werkgelegenheid

de NVRD ontvangen de digiGRAM.

de NVRD het jaarcongres ‘Slimmer Or-

aan te jagen. Concreet heeft deze co-

ganiseren’ samen met het BAT in Til-

financiering betrekking op: instroom

Oude bekenden

burg. Op woensdagavond 27 mei is de

en scholing van 1.000 kwetsbare me-

Recent is het bureau versterkt met twee

ontvangst. Donderdag 28 mei staat in

dewerkers, 200 opleidingen tot coach

oud collega's. Per 12 januari heeft het

het teken van een goed gevulde con-

van kwetsbare werknemers, algemene

bureau NVRD versterking gekregen van

gresdag met topsprekers uit de (afval)

opleidingen voor ruim 2650 medewer-

oude bekende Peter Kerris. Hij zal de

branche. Minister Plasterk, professor

kers, 600 BBL-trajecten op MBO1 en

commissies waar hij twee jaar geleden

Daan van Soest, Janton van Apeldoorn

MBO2-niveau voor bestaande perso-

secretaris van was opnieuw gaan onder-

en professor René ten Bos nemen u mee

neelsleden, en advisering onderwijs-

steunen. Peter zal zich gaan richten op

in de wereld van het Slimmer Organi-

mogelijkheden voor 17 MKB-bedrijven.

Kwaliteit-, Arbo- en Milieuzaken en op

seren. Hoe? U hoort het allemaal op 28

Het Sectorplan treedt in werking op 10

Opleiden & Professionaliseren. Tevens

mei! Vrijdagochtend 29 mei is gereser-

mei 2015. Voor meer informatie kunt u

zal Peter aanspreekpunt en projectlei-

veerd voor de Algemene Ledenvergade-

contact opnemen met Peter Kerris.

der zijn voor het Sectorplan AMBOR dat

ring voor leden van de NVRD.

Kerris@nvrd.nl

per 10 mei in werking treedt. Ook Berit Aagten is weer voor de NVRD actief. Berit

NVRD en Stadswerk maken werk van

In memoriam Thewis Wits

heeft ruim 12 jaar geleden als communi-

Social Return

Op 28 december 2014 is Thewis Wits

catiemedewerker voor de NVRD gewerkt

Op 1 januari jl. is de Participatiewet in

(67) overleden. Thewis heeft veel voor de

en is sinds januari weer actief voor de

werking getreden. Het doel is om zoveel

vereniging betekend, niet alleen als oud

eindredactie van GRAM. Ze vervangt Ka-

mogelijk mensen aan het werk te krijgen

NVRD bestuurslid, maar ook als langjarig

rin Giesen.

waarbij veelal naar het fysieke domein

voorzitter van de regio Noord Nederland,

wordt gekeken. Een beproefd middel

pleitbezorger van het statiegeldsysteem

hierbij is de toepassing van Social Re-

in de werkgroep statiegeld en zeker ook

turn bij aanbestedingen. Dit is een van

als een betrokken en kritisch lid tijdens

de eerste zaken die Stadswerk en NVRD

vele ledenvergaderingen. Thewis had het

samen hebben aangepakt. Het komende

unieke vermogen om een principiële en

half jaar kunt u een aantal zaken van ons

strijdbare houding te combineren met

verwachten op het gebied van Social Re-

een pragmatische en creatieve oplos-

seren

turn en de Participatiewet. Begin februari

singsgerichtheid. Met zijn pensionering

11 feb.

Regiobijeenkomst

komt een special over Social Return uit

heeft Thewis heel bewust een punt ach-

Zuid Holland

die als bijlage is meegestuurd bij GRAM

ter zijn professionele carrière gezet en hij

19 feb.

en Stadswerk Magazine. Daarnaast orga-

keek er naar uit om nieuwe activiteiten

niseren we begin 2015 een aantal regio-

te ontplooien. Het is droevig dat hij daar

nale werkbijeenkomsten over dit thema.

maar zo kort van heeft kunnen genieten.

NVRD Agenda 5 feb.

NVRD themadag ‘Uitdagingen in publieke bedrijfsvoering’

6 feb.

Cie. Opleiden & Professionali-

Cie. KAM

3 maart Redactiecommissie GRAM

Agenda

In deze bijeenkomsten brengen we ge-

4 maart Bijeenkomst gedragsbeïn-

meenten, aannemers en opdrachtnemers

DigiGRAM

en sociale diensten met elkaar in contact.

Met ingang van dit jaar verschijnt er

vloeding

Benieuwd wanneer we bij u in de buurt

naast de papieren GRAM zoals u die

25 maart Bijeenkomst schone

komen?

gewend bent, ook een digitale versie.

evenementen

Kijk dan op onze website www.nvrd.nl.

In deze digiGRAM worden de hoofdarti-

GRAM | februari 2015

V ERBRAN DIN GSINSTALLATIE S GOE D VOOR E E N Z E S D E VA N H E RNIE U W B A RE E N E R G I E

Import van afval in 2013 gestegen met bijna 60 procent De Nederlandse afvalverbrandingsinstallaties (AVI's) hebben in 2013 7.549 kiloton (kton) afval verbrand tegen 7.480 kton in 2012. Een stijging van bijna een procent. Naast het Nederlandse afval dat de AVI's verwerken, wordt sinds enkele jaren - als gevolg van overcapaciteit op de thuismarkt - ook afval ingevoerd uit omringende landen. In 2013 werd 1.612 kton brandbaar afval ingevoerd, een stijging met bijna 60 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Deze gegevens blijken uit het onlangs gepubliceerde rapport van de Werkgroep Afvalregistratie 2013 (WAR 2013). De hoeveelheid uit Nederland afkomstig afval daalde

productie van energie door met fossiele brandstoffen

van 6.431 kton in 2012 naar 5.937 kton in 2013. Dit

(kolen-, gas- of olie) gestookte elektriciteitscentrales

is exclusief de verwerking van gedroogd slib of pa-

komen echter nog forse concentraties CO2 vrij. Uit de

pierslib in de speciaal daarvoor gebouwde installaties.

rapportage 'WAR 2013' blijkt dat de AVI's 3.818 GWh

Gezamenlijk zijn drie verbrandingsbedrijven goed voor

elektriciteit hebben geproduceerd tegen 4.014 GWh in

circa 55 procent van de totale hoeveelheid verbrand

2012. Deze daling is het gevolg van storingen bij enke-

afval in 2013. De installaties van AVR in Rotterdam-

le installaties. Het grootste deel (ca. 84 procent) van de

Rijnmond en Duiven tekenden gezamenlijk voor het

elektriciteitsproductie door AVI's wordt geleverd aan

verbranden van 1.674 kton. Het AEB in Amsterdam

het elektriciteitsnet. Een deel is bestemd voor eigen

verbrandde 1.427 kton, terwijl in de installaties van

gebruik, zoals voor de rookgasreinigingsinstallaties.

HVC in Alkmaar en Dordrecht 991 kton afval werd verbrand. De vergunde capaciteit voor alle dertien afval-

Op basis van de normen uit de Europese kaderrichtlijn

verbrandingsinstallaties gezamenlijk bedroeg per 31

afvalstoffen worden alle Nederlandse AVI's aangemerkt

december 2013 7.715 kton tegen 7.613 kton op 31

als 'installatie voor nuttige toepassing' (bijvoorbeeld in

december 2012. Daarbij geldt als kanttekening dat de

de vorm van energieproductie). De AVI's hebben door

totaal vergunde capaciteit niet helemaal gelijk is aan

hun hoge energie-efficiﾃｫnte de zogeheten R1-status.

de maximale hoeveelheid afval die de AVI's kunnen

Dankzij deze 'groene' status mogen ze brandbaar af-

verbranden. Bij enkele AVI's is de vergunde capaciteit

val importeren om beschikbare restcapaciteit optimaal

ook de daadwerkelijk beschikbare capaciteit. Bij andere

te kunnen benutten. Anno 2014 zijn diverse AVI's nog

AVI's hangt de vergunde capaciteit samen met de ener-

'groener' geworden door de aanleg van warmtenetten

gie-inhoud van het afval.

voor bijvoorbeeld het leveren van voorheen nog ongebruikte restwarmte of aftapwarmte. Deze warmte

VA-directeur Dick Hoogendoorn: "Een open economie als Nederland kent veel grensoverschrijdende activiteiten. Import van afval is goed voor de Nederlandse economie en het milieu."

wordt ondermeer gebruikt voor het verwarmen van woonwijken of voor de levering van warmte aan industriﾃｫle complexen. Voorbeelden hiervan zijn AVI's als HVC (Alkmaar en Dordrecht), AVR (Rotterdam-Rijnmond), Twence (Hengelo) en ARN in Weurt (gemeente Beuningen). Het meest recente warmtenet is aangelegd bij ARN. Via een ruim tien kilometer lang net, dat deels onder de Waal loopt, gaat het bedrijf binnenkort (begin 2015) restwarmte leveren voor de verwarming van ruim 14.000 woningen in Nijmegen. De installaties

Energie uit afval

van AVR in Rotterdam-Rijnmond en Duiven leveren al

De afvalverbrandingsinstallaties in Nederland - die bij

sinds langere tijd warmte voor de industrie en voor

voorkeur en overigens terecht 'keurig' willen worden

stadverwarming. HVC in Alkmaar en Dordrecht levert

aangesproken als 'afvalenergiecentrale' - wekken bij het

warmte voor diverse toepassingen. Dankzij deze ont-

verwerken van afval energie op in de vorm van elektri-

wikkelingen wordt het verbranden van afval een nog

citeit en of warmte. Deze energie geldt voor ongeveer

belangrijkere factor op het gebied van de productie

de helft als duurzame energie, omdat aangeleverd af-

van hernieuwbare energie in Nederland. Volgens de

val als brandstof wordt gebruikt voor de productie van

Vereniging Afvalbedrijven (VA) is de bijdrage van de

elektriciteit, waardoor de uitstoot van het broeikasgas

afvalsector aan de productie van hernieuwbare energie

CO2 voor een belangrijk deel wordt vermeden. Bij de

nu al substantieel met een productie van 18 petajoule

GRAM窶ポ窶デebruari 2015

en een groeipotentie van 32 petajoule in 2023. Een petajoule is gelijk aan 278 miljoen kWh. Ter vergelijking: een eenpersoonshuishouden verbruikt per jaar gemiddeld 1.800 kWh. De productie van duurzame energie uit afval draagt al met al steeds meer bij aan de behoefte én ook de noodzaak van duurzame energie. Afvalenergiecentrales, biomassacentrales, gft-vergisters, slibverbrandingsinstallaties en stortplaatsen (stortgas) leveren gezamenlijk al bijna 20 procent van de totale Nederlandse duurzame energieproductie. Hierbij moet niet alleen worden gedacht aan de duurzame energie die wordt opgewekt bij het verbranden van afval om vervolgens te worden geleverd aan het openbare elektriciteitsnet, maar ook steeds meer aan de productie van groengas bij het vergisten en nacomposteren van groente-, fruit- en tuinafval en aan het leveren van warmte voor het verwarmen van woningen. Europese schaal

stallaties verder zullen stroomlijnen. Nieuwbouw van

Bij de Vereniging Afvalbedrijven (VA) antwoordt direc-

capaciteit in ons land verwacht ik niet, al bestaat in

teur Dick Hoogendoorn op de vraag naar het prakti-

Europa nog steeds een groot tekort aan verbrandings-

sche belang van de WAR-rapportage. Medio december

capaciteit. Door de goede geografische ligging van ons

2014 is immers pas de rapportage over 2013 gepu-

land is het daarom niet uit te sluiten dat er op enig

bliceerd: "De WAR is een nuttig instrument om trends

moment toch wordt besloten om juist in Nederland

in de ontwikkeling van afvalverwerking, in het bijzon-

nieuwe capaciteit te realiseren. Import van brandbaar

der storten, verbranden met energieterugwinning en

restafval is in ieder geval een kwestie van win-win. Het

composteren-vergisten zichtbaar te maken. De late

is goed voor onze economie en het is goed voor het mi-

verschijningsdatum doet daar op zich niet veel aan af.

lieu, omdat anders in buurlanden brandbaar restafval

Aan de andere kant pleiten wij bij het ministerie van

moet worden gestort."

Infrastructuur en Milieu en bij Rijkswaterstaat al jaren voor versnelling van deze rapportage. Als VA zijn wij voorstander van een definitieve rapportage vóór de

Bronnen hernieuwbare energie

zomervakantie van het jaar volgend op het rapporta-

Al in augustus 2014 wist het Centraal Bureau voor

gejaar van de WAR. Daar moet echt naar worden ge-

de Statistiek (CBS) in de publicatie 'Hernieuwbare

streefd. Dat vergroot de waarde van deze rapportage

energie in Nederland in 2013' te melden dat de

voor de beleidsevaluatie bij de overheid en binnen de

productie van hernieuwbare energie uit afvalver-

afvalsector." Over de forse stijging van de import van

brandingsinstallaties is gestegen van 3,7 PJ in 1990

brandbaar restafval maakt Hoogendoorn zich geen zor-

naar 16,7PJ in 2013. Dit is bijna een zesde van alle

gen: "Het is de bevestiging dat afvalverwerking, met

hernieuwbare energie in Nederland. Het CBS schrijft

uitzondering van het storten van afval, functioneert op

dit toe aan de uitbreiding van de warmtelevering

Europese schaal. Wij beschouwen de afvalverwerkings-

in 2013, bijvoorbeeld via warmtenetten. Het CBS

industrie als regulier onderdeel van de Nederlandse in-

noemt windenergie, afvalverbranding, biobrand-

dustriële productiecapaciteit en een open economie als

stoffen voor vervoer en het verbruik van hout door

die van Nederland kent tal van grensoverschrijdende

huishoudens als de belangrijkste bronnen en tech-

activiteiten. Deze vorm van import is alleen maar goed;

nieken voor hernieuwbare energie. Samen zijn deze

zowel voor de Nederlandse economie als voor het mi-

bronnen goed voor ruim 60 procent van het eind-

lieu. De Nederlandse AVI's staan internationaal gezien

verbruik van hernieuwbare energie.

immers te boek als zeer schoon." Hoogendoorn wil dan ook beslist niet spreken over

Ontwikkeling afvalverwerking 2009 /2013 (in kton) 2009

zaken als overcapaciteit of het afbouwen van verwer-

Storten

2.665 2.727

kingscapaciteit bij oudere Nederlandse AVI's. "De AVI's

Verbranden met energieproductie

6.333

7.549

voldoen aan strenge milieu-eisen. Mede door de import

Vergisten en composteren gft

1.258

1.277

2013

is de beschikbare capaciteit in 2014 volledig benut. Ik verwacht dat de verwerkingscapaciteit nog enigszins zal stijgen omdat de exploitanten de bestaande in-

Tekst: Laurent Chevalier

GRAM | februari 2015

ALLE B LIKJE S E N F LE SJE S VE RZ A M E L E N…

Heel Apeldoorn weer Rein! Dat was niet alleen de slogan van de inleveractie voor blikjes en flesjes op zaterdag 15 november 2014 in Apeldoorn, maar ook van de praktijk. Zowel in beleving als in werkelijkheid. Meer dan 275.000 lege blikjes en flesjes werden ingeleverd voor 10 cent per stuk, op twee locaties in Apeldoorn. Vooruitlopend op het evaluatierapport, dat binnenkort uitkomt, deelt de gemeente op verzoek al een aantal leuke en interessante uitkomsten met GRAM. Over het doel van de actie is de gemeente duidelijk:

den, hiervoor stond een aantal innamemachines van

een schone gemeente, het versterken van de bestaan-

Tomra opgesteld. Daarnaast waren er voor de grotere

de schooncampagne en iedereen belonen die actief

hoeveelheden teltafels ingericht. Deze tafels werden

opruimt. Want, voor wat, hoort wat. De financiële be-

bemand door collega’s, vrijwilligers en mensen van

loning ziet zij als positief duwtje in de rug om in actie

de sociale werkvoorziening. Bij elke tien getelde stuks

te komen. En ze wil daarmee mensen laten ervaren dat

die ze wegschoven riepen ze “yo” en de teller klikte

het rapen van zwerfvuil nuttig is, en doelgroepen be-

er weer een streepje bij. Lopende banden zorgden er-

reiken die zelf soms iets achterlaten op straat. Kortom,

voor dat de flesjes en blikjes rechtstreeks in een 40

een schone omgeving en nog een zakcentje toe. Een

kuub container werden gestort. Om te controleren of

soortgelijke actie in 2011 liet toen al zien dat er grote

de deelnemers daadwerkelijk uit de gemeente Apel-

belangstelling is om in ruil voor een beloning Apel-

doorn kwamen, is door het ontvangstteam en bij de

doorn vrij te maken van lege blikjes en flesjes. Er zijn

‘kassa’ gevraagd naar de grof huisvuilpas of legitima-

toen 220.000 flesjes en blikjes ingeleverd.

tie. Tegelijkertijd werd de deelnemer uitgenodigd voor de enquête.

Werkwijze De inleverdag werd ongeveer vier weken van tevoren

Het startschot stond gepland om 9.00 uur, maar de eer-

bekendgemaakt. Naast een publiekscampagne vanuit

ste deelnemers stonden al voor 7.00 uur met afgeladen

Apeldoorn Rein, zijn scholen en verenigingen recht-

aanhangers voor het hek. Ramona van der Haar van

streeks uitgenodigd om mee te doen met een mailing

Kwintes Communicatie, ingehuurd door de gemeente

en posters. Voor hen vormde de actie een mooie aan-

om het project te begeleiden, was ze net voor om het

vulling op de clubkas en het schoolbudget. Om de ac-

hek te openen. De man die vooraan stond vertelde la-

tie zo toegankelijk mogelijk te maken en omdat het

ter vol trots dat hij zijn aanhanger vol had geladen met

lastig in te schatten was hoeveel deelnemers met wel-

flesjes en blikjes die hij samen met zijn vrouw allemaal

ke hoeveelheden zouden meedoen, werd er gekozen

had gevonden in het Matenpark. Hij vervolgde met zijn

voor twee locaties. Een locatie in Zuid en een locatie

verhaal dat hij, omdat hij toch nog even moest wach-

in Noord (op het terrein van de voormalige Zwitsalfa-

ten nog even had rondgelopen en er toch nog weer

briek). Op beide locaties kon men kleinschalig aanbie-

voor 1,10 euro had ‘bijgeraapt’. Rond 10.30 uur werd het drukker en er was even sprake van een kleine file,

Foto’s : Rob Voss Fotografie / Tomra

maar verder bleef het over de dag gestaag doorlopen. Hele voetbalteams, roeiploegen en scouts kwamen met aanhangers of volgeladen auto’s. Er waren ook veel gezinnen die samen de opbrengst kwamen inleveren. In totaal is er aan bijna 500 deelnemers geld overgemaakt (er zijn geen contante betalingen verricht). Apeldoorn schoner? Een vraag die veel werd gesteld, is: “En…… is het nu ook schoner geworden?”. Volgens de mensen die flesjes en blikjes inleverden wel. Belangrijkste was in ieder geval dat iedereen het een fantastische actie vond die zeker voor herhaling vatbaar is. Deelnemers werd ook gevraagd om aan te geven waar ze de blikjes en flesjes vandaan hadden. Parken, straten, kanalen en bossen werden hierbij vaak genoemd. Ook pikten mensen de blikjes en flessen onderweg bewust op als ze van huis naar werk fietsten. Sommige verenigingen hebben zelfs op eigen initiatief opschoonacties georganiseerd.

GRAM | februari 2015

foto's: Rob Voss Fotografie en Marc Veenhuizen

Natuurlijk zijn er ook blikjes en flesjes ingeleverd die

en kerken voor begeleiding. Uiteraard ook tegen een

zijn gespaard na (thuis)gebruik, maar ook daar gaat

vergoeding. De ingeleverde stuks zijn afgevoerd in het

een effect vanuit. Anders waren ze waarschijnlijk bij

kunststofcircuit. Het betrof ruim 3,7 ton.

het restafval terecht gekomen, en nu zijn ze met zekerheid gerecycled. Het doel om de campagne Apeldoorn

Gelet op de reacties van de mensen wil de gemeente de

Rein meer aandacht te geven is zeker geslaagd.

actie zeker nog een keer herhalen. Dit hangt natuurlijk ook af of de aanvragen goedgekeurd worden. Of de

In het evaluatierapport, dat bijna is afgerond, staan de

schoonheidsgraden hierbij een goede richtlijn zijn, valt

uitkomsten van de monitoring (nulmeting en effectme-

te bezien. Het is een actie, wel met een duidelijk effect.

ting) en het deelnemersonderzoek uitgebreid beschre-

Qua bewustwording, zo blijkt ook uit de vragenlijsten,

ven. Het belangrijkste is misschien wel het totale effect

heeft het zeker zijn effect gehad. “Ik ga nu in ieder ge-

dat uitging van de inleverdag. De verscheidenheid van

val het blik oprapen, dat verkoop ik dan weer en spek

de deelnemers, de positieve aandacht van de pers en

zo de kas van vereniging’ was één van de reacties die

op social media, en vooral het ongelofelijke enthousias-

dit onderstrepen.

me van zowel de deelnemers als de helpers op locatie. Tekst: Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn en Kosten

Ramona van der Haar, Kwintes Communicatie

De actie is gedaan met gelden uit het Afvalfonds, vanuit de extra aanpak zwerfafvalgelden. Het was duidelijk een extra inzet en specifiek gericht op een belangrijk onderdeel van het zwerfafval. Zeker één van de meest zichtbare. Mensen hadden de 10 cent als een serieuze beloning ervaren die maakte dat ze in beweging kwamen. Uiteindelijk maakte de vergoeding ongeveer 25 procent uit van het budget. Naast investeringen in middelen, mensen en uiteraard communicatie. Een volgende keer kan het zeker met minder, en waarschijnlijk wordt dan gekozen voor één locatie. Investeringen zijn al gedaan. De tijd was nu redelijk beperkt en is er gewerkt met mensen die hiervoor een vergoeding kregen. Mogelijk dat een volgende keer een beroep gedaan wordt op de inzet van scholen, verenigingen

GRAM | februari 2015

NIEUWS UIT DE BRANCHE

PMD Actie: Vol goede voornemens! Gemeente Alphen aan den Rijn is op 1 september gestart met het inzamelen van PMD (Plastic, Metaal en Drinkpak-

Drankenkartons apart in meer dan 130 gemeenten

ken). De resultaten zijn goed in er is veel

133 gemeenten gaan dit jaar dranken-

enthousiasme. Begin december heeft de

kartons gescheiden inzamelen voor re-

gemeente door middel van een ansicht-

cycling. Dit meldt Stichting Hedra, de

kaart de inwoners laten weten dat zij als

Nederlandse branchevereniging die de

goed voornemen heeft: ‘Nog meer PMD

milieubelangen behartigt van de pro-

sparen’. Veel inwoners hebben heel en-

ducenten van kartonnen drankverpak-

thousiast gereageerd op de oproep: Laat

kingen. 57 gemeenten zamelden dran-

ons weten wat úw voornemen is!

kenkartons al gescheiden in, 56 zijn per 1 januari gestart, en nog eens 20

Op de kaart staat de boodschap dat een

zullen dat later dit jaar doen. Het groot-

aanzienlijk deel van ons dagelijks weg-

ste deel (72%) van deze gemeenten kiest

gegooide huishoudelijk afval bestaat

ervoor drankenkartons in te zamelen

uit PMD. En dat dit afval hoogwaardige

met kunststof. 21% van de gemeenten

grondstoffen bevat die hergebruikt kun-

zamelt drankenkartons apart in. Zes

nen worden. De vraag was dan ook: Doe

gemeenten (5%) in het noorden van het

mee, spaar ook PMD, dit is goed voor

land gaan drankenkartons nascheiden

het milieu en het bespaart geld. Inwo-

en vrijkaarten voor Avifauna. De PMD

uit het restafval. Twee gemeenten za-

ners konden hun voornemens instu-

nieuwjaarskaart-actie heeft interessan-

melen in met blik

ren waarbij ze kans maakten op leuke

te, leerzame en enthousiaste reacties

en twee gemeenten

prijzen, zoals een PMD Spaarbak voor

opgeleverd en gegevens van meer dan

doen dit samen met

in de keuken, een PMD gezinskwartet

350 betrokken inwoners.

oud papier.

Buurtbewoners in actie voor inzameling vuurwerkafval De bewonersgroep van de woonwijk

den in de wijk bezems, handschoenen

ingeleverde volle vuilniszak leverde een

Waterland in Spijkenisse heeft 2 janu-

en vuilniszakken uitgedeeld aan buurt-

tegoedbon op bij de plaatselijke cafeta-

ari

haar inmiddels traditionele vuur-

bewoners met het doel zo veel mogelijk

ria. In totaal zijn 281 vuilniszakken met

werkafval inzameling gehouden. Voor

vuurwerkafval van de straat te halen en

vuurwerkafval opgehaald. In 2014 wa-

het vierde achtereenvolgende jaar wer-

de wijk weer schoon te krijgen. Iedere

ren dit er nog 267.

GRAM | februari 2015

NIEUWS UIT DE BRANCHE

Wecycle opent pop-up store Wecycle heeft in hartje Utrecht een ‘Popup Inlevershop’ geopend. Hier kunnen consumenten

gratis

hun

afgedankte

elektrische apparaten en spaarlampen (e-waste) inleveren. Wecycle wil mensen bewust maken dat het inleveren hiervan een logisch onderdeel is van het gebruik van deze producten. De pop-up store in Hoog Catharijne markeert tevens de start van de samenwerking met vastgoedbe-

Wijkhelden ruimen zwerfafval op in hele regio

drijf Corio om het afvoeren van ingeno-

Honderden kinderen en volwassenen uit

Zakcentje

men e-waste door winkels in het winkel-

het verzorgingsgebied van Dar houden

Dar stelt materiaal beschikbaar voor de

centrum te vergemakkelijken. Wecycle

hun buurt schoon door het opruimen

Wijkhelden zoals knijpers, speciale afval-

organiseert in Nederland de verantwoor-

van zwerfafval. Dar heeft het project een

zakken en veiligheidshesjes. Bovendien

de inzameling en recycling van e-waste.

naam gegeven die zowel de kinderen

zijn de Wijkhelden collectief als vrijwil-

De pop-up store is ‘ingericht’ als een

als de volwassenen precies noemt wat

liger verzekerd. Kinderen uit groep 3 t/m

woonhuis met de apparaten en lam-

ze zijn: echte Wijkhelden! Wijkhelden

8 krijgen van de gemeente een zakcentje

pen die Nederlanders in huis hebben.

houden samen hun buurt schoon. De

voor hun werk en leren ondertussen hoe

Gemiddeld zijn dit 93 apparaten en 60

kinderen in groepjes, volwassenen al-

het is om actief en betrokken te zijn bij

(spaar)lampen. Uit onderzoek blijkt dat

leen of ook in groepjes. Door regelmatig

de samenleving. Voor volwassenen is het

maar liefst 35 miljoen kilo hiervan in de

een schoonmaakronde te lopen door de

een eenvoudige manier om een waar-

vuilnisbak verdwijnt. De apparaten en

buurt, zorgen ze ervoor dat er zo weinig

devolle en direct zichtbare bijdrage te

lampen gaan hiermee verloren voor re-

mogelijk zwerfafval ligt. Dit ziet er be-

leveren aan een schone buurt. Wie zich

cycling. Wecycle laat kleine elektrische

ter uit en verkleint de kans dat er nieuw

wil aanmelden kan terecht op de nieuwe

apparaten voor 80 tot 90 procent recy-

afval wordt weggegooid in de openbare

website: www.wijk-helden.nl.

clen. Spaarlampen zelfs voor meer dan

ruimte.

90 procent. Door recycling blijven grondstoffen behouden en komen schadelijke stoffen niet in het milieu terecht.

Van Gansewinkel verwerkt afval NS

Van Gansewinkel start met de afvalver-

cent terugbrengen naar 37 procent. In de

werking van de Nederlandse Spoorwe-

praktijk komt dit neer op een besparing

gen regio Randstad Noord. Met een om-

van bijna 3 miljoen kilo bedrijfsafval per

vangrijke bewustheidscampagne wil de

jaar waarvan ruim 2,5 miljoen kilo een

afvalverwerker het restafvalpercentage

tweede leven krijgt als grondstof voor

in drie jaar tijd op de NS-divisies; NS Sta-

nieuwe producten.

tions, NedTrain en NS Retail van 90 pro-

GRAM | februari 2015

Colofon Uitgever NVRD, WTC Arnhem Nieuwe Stationsstraat 10 6811 KS ARNHEM Telefoon 088 - 3770000 E-mail post@nvrd.nl I-net www.nvrd.nl

Redactiecommissie Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn (hoofdredacteur) Riny de Jonge, stadsdeel Amsterdam-Oost Willy Brinkbäumer, Twente Milieu Martin van Nieuwenhoven, Rijkswaterstaat Addie Weenk, Rijkswaterstaat Diederik Notenboom, Meerlanden Bas Peeters, NVRD

Agenda 5 februari NVRD Themadag Jaarbeurs, Utrecht 19 maart Gemeentelijk Afvalcongres DeFabrique Utrecht 28 mei NVRD Jaarcongres ‘Slimmer Organiseren’

Eindredactie Karin Hegeman en Berit Aagten Postbus 1218, 6801 BE Arnhem tel. 088 - 3770000 e-mail: hegeman@nvrd.nl

Advertentie-exploitatie Bureau Van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort tel. 023 - 5714745 e-mail: M.dewit@bureauvanvliet.com

Tilburg 3 en 4 juni ReinigingsDemoDagen Lelystad

Opmaak en druk Weevers, www.weevers.nl Gemeentereiniging en Afvalmanagement is het officiële vakblad van de

Abonnementenadministratie

De marketing- en communicatieafdeling vormt de creatieve kracht

NVRD, Postbus 1218, 6801 BE Arnhem Jaarabonnement ad € 98,– excl. BTW. België € 122,50 (Europa en buiten Europa op aanvraag). Los: € 11,50.

achter iedere organisatie. Ideeën genoeg! Deze ideeën naar een hoger plan tillen? Weevers denkt mee, waarbij we online en offline verbinden.

COMPLEET COMMUNICATIETRAJECT

Beëindiging abonnement Abonnementen moeten schriftelijk bij de NVRD en uiterlijk op 15 november worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Van concept tot creatie en realisatie; wij helpen u bij het gehele of een deel van het communicatietraject, het is maar net waarbij u onze expertise nodig heeft. Omdat wij werken met een vast team van professionals, kunnen we snel schakelen. En is geen vraag ons te gek.

ISSN 1569-0458

CONCEPT CREATIE REALISATIE

Waarbij u als klant centraal staat, we gaan samen met u aan de slag!

WIJ ZIJN WEEVERS

GRAM wordt gedrukt op papier met het FSC®-keurmerk en verschijnt 10x per jaar. Hoewel door de uitgever de uiterste zorgvuldigheid is betracht, wordt voor de inhoud geen aansprakelijkheid aanvaard.

GRAM | februari 2015

weevers.nl

(0575) 55 10 10

Close-Up

Duurzame bestrijding van onkruid Veel gemeenten zijn op zoek naar alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden. Wave Weed Control heeft voor hen de juiste oplossing: een brede lijn machines die werkt met de heetwatermethode. “Ik vergelijk onze methode altijd graag met eieren ko-

in Nederland in werking treedt, een enorme toename

ken”, zegt Huub Hiddema, sales manager van Wave

van de heetwatermethode. Sommige gemeenten rich-

Weed Control. “Als je je hand boven het pannetje in

ten hun vizier nog op biologische middelen, maar de

de stoom houdt, is er weinig gevaar voor verbranding.

praktijk wijst uit dat die middelen niet aan de strenge

Maar geen mens haalt met zijn blote hand de eieren uit

milieu-eisen voldoen. Bovendien zijn ze duurder dan

het kokende water. De warmteoverdracht van kokend

onze methode”, aldus Hiddema. Om de machines op-

water is namelijk veel groter dan van stoom.”

timaal te laten presteren, verzorgt Wave Weed Control tevens opleidingen voor de gebruikers. “Je kunt de

Uit tal van onderzoeken is inmiddels gebleken dat heet

sleutels wel overhandigen en zeggen doe maar wat,

water de meest efficiënte, niet-chemische, manier is

maar dan haal je niet het beste uit die machine”, ver-

om onkruid te bestrijden. De machines van Wave Weed

klaart Hiddema deze extra service.

Control werken daarom met water tussen de 98 en 100 graden Celsius. De vrijgekomen energie maakt de cel-

Informatie: www.waveonkruidbestrijding.nl

structuur van de plant kapot. Bovengrondse delen van de plant sterven af en na elke behandeling raken ook de onkruidwortels verder uitgeput. De Wave-methode dringt zo het onkruid duurzaam terug. Zonder energieverlies, brandgevaar of aantasting van verhardingen. Detectie Wave Weed Control beschikt over een brede lijn machines, die het bedrijf zelf heeft ontwikkeld. “Onze lijn varieert van compacte handmachines tot en met grote tractorgebonden machines. Die laatste zijn vaak volledig geautomatiseerd en daardoor extreem efficiënt. Sensoren detecteren zelf het onkruid en sturen de sproeiers aan, alleen op die plaatsen waar het nodig is.” De laatste jaren zijn de machines van Wave Weed Control nóg zuiniger geworden met heet water en dus energie. “We blijven innoveren, waardoor onze producten steeds goedkoper worden in het gebruik”, aldus Hiddema. “De vierkante meterprijs is nu lager dan die van elke andere, alternatieve methode. Bovendien is het resultaat optimaal.” Wave Weed Control is een van oorsprong Nederlands bedrijf, opgericht in 2003. Sindsdien maakte de producent van alternatieve bestrijdingsmethoden een stormachtige groei door. Wave Weed Control exporteert zijn heetwatermachines naar zo’n vijftien landen in voornamelijk Noord- en Midden-Europa. De doelgroep varieert van kleine hoveniers tot en met grote aannemers en gemeenten. “Onze omzet is de afgelopen jaren verdubbeld”, aldus Hiddema. “Door die grote aantallen kunnen we scherp concurrerend zijn in prijs. Ongeveer de helft van alle gemeenten in Nederland maakt al gebruik van onze machines. Wij verwachten vanaf 2016, als de Europese richtlijn voor chemische onkruidbestrijding

GRAM | februari 2015

INFORMEREN INSPIREREN ONTMOETEN WORKSHOPS DISCUSSIES LEZINGEN

U MELD AN NU A 19 maart 2015 DeFabrique Utrecht

Gemeentelijk Afvalcongres 2015

De regie houden Wat kunt u verwachten?

• opening door wethouder Olaf Prinsen en cabaretier Patrick Nederkoorn • ontwikkelingen rondom materiaalketens zoals luiers en drankenkartons • collega-gemeenten over hun succesvolle inzamelmethoden • praat mee over de manier waarop kan worden voorkomen dat waardevolle afvalstromen zonder de toestemming van de gemeente worden ingezameld • uiteraard staat ook het inzamelen van grondstoffen in de openbare ruimte op het programma! Dit is slechts een greep uit de vele interessante sessies die op 19 maart voor u worden georganiseerd. Tijdens het congres kunt u op de informatiemarkt volop netwerken. Het congres is bedoeld voor gemeentelijke beleidsambtenaren op het gebied van afvalwerking en reinigingsdiensten en álle andere geïnteresseerden. Graag ontmoeten wij u tijdens het Gemeentelijk Afvalcongres 2015!

Info en direct aanmelden: www.cs-vng.nl

Donderdag 19 maart, DeFabrique in Utrecht