Gram juni 2016 by NVRD

JAARGANG 107 | NUMMER

GRAM VAKBLAD VAN DE

Juni 2016

Composteren en milieubelasting

Deze maand in ‘Hoe doen zij dat?‘ aandacht voor gedrag en veiligheid De toekomst van afvalscheiding; over gft-kippen en oesterzwammen Er valt wat te kiezen op de e-waste markt

WECYCLE verbindt circulaire en sociale economie

inhoudsopgave

Vakblad van de NVRD

De vergrijzing te lijf met scholing en passend werk 6

Buitendiensten van afvalverwerkende bedrijven hebben in toenemende mate te kampen met vergrijzing van het personeelsbestand. In navolging van gemeenten kiezen steeds meer organisaties binnen deze sector voor een leeftijdsbewust personeelsbeleid.

Handvat voor veilig en gezond werken 10

In 2007 werd een start gemaakt met de ontwikkeling van de arbocatalogus voor de afvalbranche. De catalogus beschrijft de risico’s op het gebied van gezond en veilig werken en biedt oplossingen hiervoor.

Hoe zien zij dat? 22

Geert Steeghs (SUEZ) en Willem Elsinga geven hun visie over de toekomst van afvalscheiding. Er ontstaan steeds meer hybride vormen van bronscheiding en nascheiding. Plastics maar ook gft-afval zal steeds met hoger rendement kunnen worden hergebruikt. Over gft-kippen en oesterzwammen op koffiedik en power-to-gas.

Hoop voor de luierrecycling 25

De aanpak van het probleem van het luierafval door de hele keten van luierfabrikanten tot en met gemeenten, begint vruchten af te werpen. Na een jaar van overleg zijn er ‘vier tot zes’ verschillende recyclingtechnieken op het punt van testen in de praktijk. Vooral diftar-gemeenten staan te popelen om de 200 duizend ton luierafval te recyclen.

05 Bezem 06 Hoe doen zij dat? Deze maand: gedrag en veiligheid op de werkvloer 12 Meelopen met het onderzoek actualisering P90 14 Taalles voor afvalmedewerkers Breda 15 Er valt wat te kiezen op de e-waste markt 18 Terugblik NVRD Jaarcongres 2016 Foto voorplaat: Klaas Fopma,

20 Samen gaan voor grondstoffen

Hollandse Hoogte

28 NVRD Nieuws 29 Column Olaf Prinsen 32 Branchenieuws 34 Agenda en colofon

Lees verder op pag. 15

GRAM | juni 2016

Denkkracht

Daadkracht

Met denkkracht en daadkracht helpt IPR Normag gemeenten en (verzelfstandigde) overheidsorganisaties bij het verbeteren van hun functioneren en presteren. Met name op het gebied van (huishoudelijk) afvalbeheer, milieu, water, beheer en onderhoud van de openbare ruimte.

BEZEM Feitelijke mening “Hé, oude takkenbos”. Je raakt er aan gewend, en feitelijk ben ik dat ook. Ik hoor het vaak en beschouw het maar als een geuzenaam. Hangt er ook een beetje vanaf hoe iemand het zegt. De toon is wel belangrijk. Helaas moet ik constateren dat de bedoeling niet altijd even vriendelijk is. “Ik mag alles zeggen, vrijheid van meningsuiting weet je wel of geintje, moet kunnen toch?”, zijn de meest gehoorde reacties als ik vraag waarom ze dat zeggen. Ik veeg rustig verder. Iemand vertelde mij laatst, toen hij zag dat ik reageerde, dat meningen nu feiten zijn geworden. Niet een mening gebaseerd op feiten. ‘Wat ik vind is waar en waag het niet om het daarmee oneens te zijn’ lijkt de slogan van nu te zijn. Ik zal de laatste zijn die zal zeggen dat je niet emotioneel mag zijn. Ik ben al wat ouder en heb alles wel gezien. Een beetje vuur en passie is mooi, het brengt leven in de brouwerij. Maar laat het dan overtuiging zijn op basis van kennis en feiten. Ons werk kent veel mensen met passie en tomeloze inzet die de leefomgeving beter, mooier en schoner maken. Als geen ander weten zij dat onderbuikgevoelens en emoties eerder de norm dan de uitzondering zijn. Ik zal hier maar niet vertellen wat vuilnismannen te horen krijgen als ze even de weg blokkeren om containers te legen……. Het is dan verrassend dat er een studie verschijnt van een gerenommeerd instituut waarvan je verwacht dat eigen beelden, eigen invullingen en eigen interpretaties bij de ingang van het kantoor gescheiden worden afgevoerd. Maar nee, ook daar niet. ‘Een verkennend onderzoek naar

de haalbaarheid en wenselijkheid van doelstellingen met betrekking tot recycling en preventie van huishoudelijk afval’ van het CPB, het Centraal Plan Bureau. U en ik weten dat afvalbeleid en de meningen daarover altijd worden getoetst aan het eigen gedrag en de situatie thuis in de eigen gemeente. Dat iedereen dat doet, is een feit. Is dat erg? Nee. Het biedt de kans om vanuit daar het gesprek aan te gaan en uit te leggen waarom het beter is om afval te scheiden ongeacht de manier waarop. Waarom we geen grondstoffen moeten verspillen, waarom we met recycling veel CO2-uitstoot kunnen voorkomen, waarom het een innovatieve branche is die de schoonste voertuigen wil rijden, waarom mensen het vreselijk vinden om spullen van waarde weg te gooien, waarom het prettig is dat je niet te veel hoeft te betalen, waarom er ongelooflijk veel mensen een kans krijgen weer aan het werk te gaan, waarom…. Het wordt tijd voor een goed gesprek met planmakers zoals het CPB. Ik maak even mijn rondje af, zal de blikjes en flesjes apart houden. Levert ook nog wat op.

GRAM | juni 2016

Hoe doen zij dat? Deze maand:

gedrag en veiligheid op de werkvloer mee aan een project van de stichting Arbocatalogus Afvalbranche. Sindsdien luidt ons motto: wij werken veilig of wij werken niet. De afvalbranche is een risicovolle branche, bij collega-bedrijven zijn wel eens ernstige ongelukken gebeurd. Dat willen we voorkomen. Wij streven er naar dat iedereen elke dag gezond naar huis gaat én gezond naar zijn pensioen. Wat is het effect op de werknemers?

Nancy Koonings

Dat is heel leuk om te zien, ze gaan zelf meedenken en komen zelf met ideeën

Gé Stuiver

KAM- en opleidingscoördinator ACV.

aan om machines of werkomstandighe-

KAM-coördinator Circulus-Berkel.

Contact: nancy.koonings@acv-groep.nl

den veiliger te maken. We hebben er zo

Contact: ge.stuiver@circulus-berkel.nl

actief op ingezet, dat het in hun dna Wat gebeurt er zoal op het gebied

is gaan zitten. Vroeger kregen mede-

Wat gebeurt er zoal op het gebied

van gedrag en veiligheid?

werkers alles voorgekauwd, nu merk je

van gedrag en veiligheid?

Wij zijn twee sterren VCA-gecertificeerd

dat ze zich gezamenlijk verantwoorde-

Wij doen enorm veel en proberen dat

en dat betekent dat we heel veel met

lijk voelen. We moedigen iedereen aan

altijd vanaf de werkvloer op te bouwen.

veiligheid bezig zijn. Denk aan werk-

onveilige situaties te melden, en ver-

Denk ondermeer aan veiligheid- en

plekinspecties, toolboxmeetingen en

betermogelijkheden aan te dragen, en

werkplekinstructies, taakrisicoanalyses

opleidingen. Maar we doen meer dan

dat gebeurt inmiddels ook.

voor nieuwe werksoorten, opleidingen.

vereist. We zorgen bijvoorbeeld dat ie-

We roepen ook op onveilige situaties

dere werknemer aan bod komt bij de

Tips?

te melden, zodat ze verbeterd kunnen

werkplekinstructies en we gaan ruim

Betrek je medewerkers zo veel mo-

worden. Samen met teamleiders en

over het verplichte aantal van tien tool-

gelijk bij de veiligheidsonderwerpen;

werkbegeleiders hebben we zelf een

boxmeetingen heen. Ook bij elk func-

maak er een gezamenlijke missie van.

cursus ontwikkeld van drie dagdelen

tioneringsgesprek en werkoverleg ko-

Als KAM-coördinator weet ik aardig wat

met daarin aandacht voor weten re-

men veiligheidsonderwerpen aan bod.

van veiligheid, maar ik kan niet alles

gelgeving, praktische veiligheid en ri-

vanachter mijn bureau bedenken. De

sico’s. Voor de veiligheidsinstructies

Wat was de aanleiding voor dit

medewerkers hebben zelf de expertise

gebruiken we zelfgemaakte foto’s met

actieve beleid?

over hun werkzaamheden en komen

tekst. De deskundigheid van de werk-

Voorheen was onze KAM-coördinator

vaak met goede ideeën. Tot slot: deel je

vloer is voor ons de basis, we proberen

verantwoordelijk voor facilitaire zaken.

ervaringen met collega’s in de branche.

zo min mogelijk van bovenaf op te leg-

Daar waren altijd wel andere prioritei-

Probeer elkaar te informeren en op de

gen.

ten. Sinds we de functie gesplitst heb-

hoogte te houden, zodat niet iedereen

ben, kunnen we meer capaciteit voor

zelf het wiel hoeft uit te vinden.

veiligheid vrijmaken. In 2012 deden we

GRAM | juni 2016

Wat was de aanleiding voor dit actieve beleid?

dingen aan, waardoor ze zich breder

De directie zei twee jaar geleden ‘we

kunnen ontwikkelen. Aan iemand die

willen toe naar nul ongevallen met

vakbekwaam is, kun je hogere eisen

verzuim’. Een pleistertje mag, maar

stellen, ook op het gebied van risico-

letselschade is uit den boze. Een uit-

bestrijding.

spraak die aantoont hoe ambitieus we

Vooral voor dat ISO-certificaat heb je

zijn. Half 2014 ben ik aangenomen als

heel veel bewustzijn nodig. ‘Zeg wat je

KAM-coördinator, om dat streven waar

doet, doe wat je zegt en bewijs dat’,

te maken. Je moet iemand hebben die

klinkt gemakkelijk, maar het imple-

overal achteraan gaat natuurlijk. Ik doe

menteren is hard werken. Voor al die

dit werk met heel veel plezier en en-

certificaten heb je tal van handboeken,

thousiasme.

maar niemand gaat die allemaal lezen natuurlijk. Wij hanteren daarom één

Wat is het effect op de werknemers?

handboek, met daarnaast een infor-

In het begin reageerde men nog een

Ronald Govers

beetje

KVGM-manager (kwaliteit, veiligheid,

faciliterend is. Je voert je vraag in en

moet dat nu allemaal? Maar die gelui-

gezondheid, milieu) Spaarnelanden.

krijgt de mogelijkheden te zien. Heb je

den zijn helemaal verstomd. De mede-

Contact: rgovers@spaarnelanden.nl

suggesties, dan worden die behandeld

terughoudend:

nieuwlichterij,

matieve KVGM-intranetsite die tevens

via het risicodossier of verbeterregis-

werkers zien het als hun eigen verantwoordelijkheid en spreken elkaar erop

Wat gebeurt er zoal op het gebied

ter. We kijken of het kan en voeren de

aan. Als iemand zijn hesje of veilig-

van gedrag en veiligheid?

verbetering dan eventueel door.

heidsschoenen niet draagt, wordt daar

Onze hele cultuur is erop gericht. Het

door een collega wat van gezegd. Dat

tweesterren VCA-certificaat hadden we

Wat is het effect op de

geldt ook voor veiligheidsgordels, of

al langer, verleden jaar is daar ISO9001

werknemers?

het verplichte controlerondje om de

bijgekomen. We werken voortdurend

Dat is gigantisch. Omdat ze vakbe-

wagen voordat men de poort uit rijdt.

met risico- en verbetermanagement en

kwamer zijn dan voorheen, komen ze

Iedereen komt ook gewoon opdagen

de gebruikelijke onderdelen als tool-

sneller met verbeteringen en andere

voor de toolboxmeetingen, voorheen

boxmeetingen, werkoverleg en werk-

suggesties. Ze weten dat ze serieus

was dat minder. Je ziet dingen echt ver-

plekinspecties. Ook de directie contro-

genomen worden en voelen zich meer

anderen. De medewerkers beschouwen

leert af en toe bij dat laatste. Dat geeft

gewaardeerd. Je merkt dat de hele cul-

veiligheid nu als een normaal onder-

een positief signaal af, bovendien weet

tuur verandert, ook op het gebied van

deel van hun werk. Er zijn ook daad-

de directie dan beter wat er speelt op

veiligheid. Voorheen wilden ze nog wel

werkelijk minder ongevallen gebeurd,

de werkvloer. Wat we zelf hebben toe-

eens snel een laddertje pakken voor

dus het resultaat is er.

gevoegd aan het hele pakket, is scrum-

een gevaarlijke klus, nu huren ze een

overleg. Dat zijn korte gesprekjes op

hoogwerker. We hebben alles geborgd,

Tips?

de gang of vóór het werk, waarin je

daardoor komt het niet meer voor dat

Als je iets van onderaf opbouwt, zo-

even doorneemt wat je tegenkomt en

iemand zonder het juiste certificaat en/

als wij, moet je dat rustig aan doen. Ik

wat de eventuele risico’s zijn. Het grote

of persoonlijke beschermingsmiddelen

ben heel enthousiast en loop daardoor

voordeel van scrummen is dat het wat

met een motorkettingzaag aan de gang

soms te hard van stapel. Áls ik op ver-

sneller gaat dan in een werkoverleg.

gaat bijvoorbeeld. Iedereen heeft zijn

zet stuit, dan komt dat omdat het te

Bovendien gaat het altijd over de dage-

certificaten en je ziet dat het aantal in-

vlug gaat. Je moet goed luisteren naar

lijkse praktijk.

cidenten daadwerkelijk daalt.

ken gefaseerd aanpakken. Dan krijgen

Wat was de aanleiding voor dit

Tips?

je medewerkers de tijd om te zien dat

actieve beleid?

Blijf uitleggen waarom je iets doet. Niet

iets positief werkt en dan zijn ze weer

Twee jaar geleden hebben we nieuwe

met een gelikte PowerPointpresentatie,

gemotiveerd voor de volgende stap.

contacten afgesloten met de gemeente

maar door echt in gesprek te gaan.

Bouw het dus rustig op.

Haarlem. We zijn nu niet meer alleen

Schuif aan bij het werkoverleg, luister

uitvoerend bezig, maar hebben zelf

naar wat er op de werkvloer leeft. Als

de regie. Sindsdien zetten we extra

je een lezing geeft, gebruik dan con-

in op kwaliteit. Voorheen werkten we

crete voorbeelden die aansluiten bij de

voornamelijk met mensen die niet of

praktijk. Gebruik materiaal waar ze iets

nauwelijks opgeleid waren, nu bieden

mee kunnen en blijf on tour, anders

we ze allerlei maattrainingen en oplei-

houd je de aandacht niet vast.

wat er op de werkvloer leeft en de za-

GRAM | juni 2016

De vergrijzing te lijf met scholing en passend werk Buitendiensten van afvalverwerkende bedrijven hebben in toenemende mate te kampen met vergrijzing van het personeelsbestand. In navolging van gemeenten kiezen steeds meer organisaties binnen deze sector voor een leeftijdsbewust personeelsbeleid. Kortom, werknemers de kans bieden om arbeid te verrichten die bij hen past. Bij Omrin in Leeuwarden krijgen werknemers de mogelijkheid om zich tijdens werktijd om te scholen. Een belangrijke stap richting een duurzaam personeelsbeleid, vinden ze daar. Bij Omrin, dat met zo’n vierhonderd werknemers een van de grootste afvalinzamelaars in het noorden is, loopt relatief veel ouder personeel rond. “De gemiddelde leeftijd van de uitvoerenden is inmiddels 47 jaar”, zegt bedrijfsdirecteur inzameling en reiniging Jan Hubers. In 2014 was ruim een kwart van alle werknemers 55 jaar of ouder. En dat is voor een bedrijf dat een grote buitendienst heeft aan de hoge kant. Om al die mensen gezond en vitaal hun pensioengerechtigde leeftijd te laten bereiken zijn verschillende maatregelen genomen. Zo stelt Omrin een fysiotherapeut beschikbaar, is er een gezondheidsweek waar bewegen en gezond eten onder de aandacht worden gebracht, is er aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en wordt er actief werk gemaakt van leeftijdsbewust personeelsbeleid. “Sinds enige maanden organiseren wij in samenwerking met een groot onderwijsinstituut opleidingen en herscholingstrajecten binnen diensttijd. We doen dat om de kansen op ander, passend werk te vergroten. Werknemers kunnen op die manier bijvoorbeeld aan de slag als toezichthouder op de milieustraat. Of ze kunnen kiezen voor minder fysiek belastend werk door afvaladviseur te worden. Ze ondersteunen dan gemeentes bij het realiseren van de ‘Van Afval Naar

Foto: SUEZ.

Grondstof’-doelstellingen. Voor dit soort werk zijn vooral ervaring en goede communicatieve eigenschappen belangrijk.” deren is dikwijls toch belastend. Het vraagt iets van En het beleid heeft succes, want de bereidheid onder personeel om te

mensen. En ook het oppakken van andere taken blijkt

gaan studeren onder werktijd is groot. “De animo voor de genoemde

in de praktijk nog een moeizaam proces. Onwennig-

opleidingen ligt ver boven de verwachting. Je ziet dat het bij mensen

heid en vrees voor het onbekende zorgen dat mensen

zo langzamerhand begint te dagen dat ze er zelf ook open voor moe-

terughoudend zijn. Het is in die situaties belangrijk

ten staan om stappen te nemen als ze langer op een goede manier wil-

om genoeg zelfvertrouwen te hebben. En dus werken

len doorwerken. En toch gaat het ook nog niet volledig vanzelf. “Stu-

we ook daar aan door middel van onze opleidingen.”

Directeur Jan Hubers van Omrin: “De animo voor de genoemde opleidingen ligt ver boven de verwachting. Je ziet dat het bij mensen zo langzamerhand begint te dagen dat ze er zelf ook open voor moeten staan om stappen te nemen als ze langer op een goede manier willen doorwerken.” 8

GRAM | juni 2016

Afspraken

Voorbeelden leeftijdsbewust personeelsbeleid

Gemeenten zijn al langer bezig met leeftijdsbewust

Leeftijdsbewust personeelsbeleid is vanwege de toe-

personeelsbeleid. Sinds eind vorige eeuw werd er al

nemende vergrijzing binnen bedrijven een steeds

tijdens Cao-onderhandelingen gesproken over maat-

belangrijker aspect van personeelsmanagment. Ge-

regelen om de aard van werkzaamheden mee te laten

meenten in Nederland zijn al enige tijd bezig met

groeien met de leeftijd van werknemers. En dat heeft

leeftijdsbewust personeelsbeleid. In 2008 werden

ook geleid tot afspraken tussen werkgevers en bon-

voor het eerst afspraken opgenomen in de Cao voor

den. Zo moet er sinds 1 januari 2008 beleid zijn dat

ambtenaren. De Vereniging Nederlandse Gemeen-

gericht is op de duurzame inzetbaarheid van mede-

ten noemt verschillende redenen waarom specifiek

werkers. Een klein belrondje langs verschillende grote

beleid voor het groeiend aantal oudere werknemers

afvalinzamelaars leert dat leeftijdsbewust personeels-

belangrijk is:

beleid in deze branche nog niet overal geworteld is in

1. De Nederlandse bevolking vergrijst. Hierdoor

het human resourcebeleid. Bij SUEZ bijvoorbeeld is de

wordt in de komende jaren een grote uitstroom

vergrijzing van het personeelsbestand een punt van aandacht dat door de nieuwe HR-directeur met prio-

van personeel verwacht. 2. Het aantal afgestudeerden wordt over tien jaar

riteit op de agenda is gezet. Volgens woordvoerster

minder groot dan de behoefte aan medewerkers

Cathelijne Brunnekreef is de noodzaak voor een plan

met een dergelijke opleiding, terwijl er wel steeds

van aanpak inmiddels binnen de hele organisatie evi-

meer behoefte aan hoger opgeleide medewerkers

dent. “De vergrijzing neemt ook binnen ons bedrijf steeds verder toe en daar zijn we ons van bewust. Het heeft alleen nog niet eerder tot echte maatregelen

is vanwege veranderende functies. 3. Met andere werkgevers moet geconcurreerd worden om een gering aanbod van medewerkers.

geleid. Maar als je het over twee maanden opnieuw

4. Aandacht voor de levensfase past ook bij de mo-

vraagt dan zijn we er wel actief mee aan de slag. Zo

gelijkheid van levensloop en het opnemen van

actueel is het onderwerp bij ons. Het heeft echt de

verlof op verschillende momenten binnen de loop-

aandacht op dit moment.”

baan. 5. Op dit moment is soms sprake van medewerkers

SUEZ, met wereldwijd zo’n 80.000 werknemers (in

die zich onvoldoende ontwikkelen, waardoor zij

Nederland werken zo’n 2.000 mensen voor de multi-

minder effectief ingezet kunnen worden.

national die hier tot vorig jaar als SITA door het leven ging), oriënteert zich momenteel op de beste manier

Sinds leeftijdsbewust personeelsbeleid opgenomen

om het duurzaam personeelsbeleid vorm te geven.

werd in de Cao voor ambtenaren hebben gemeenten

“We zijn van plan om alle maatregelen die we treffen

veel ervaring opgedaan met projecten die de levens-

mee te nemen in het project ‘duurzame inzetbaar-

fases van werknemers laten aansluiten op hun werk-

heid’. Dat project is bedoeld voor alle leeftijdsgroe-

zaamheden. De gemeente Den Haag was een van de

pen, maar ouderen krijgen extra aandacht. Hoe? Dat

eersten die een zogeheten generatiepact invoerde.

weten we nog niet precies. We zijn daarom ook heel

Dat pact bestaat uit een regeling voor oudere werk-

benieuwd naar ervaringen van andere organisaties die

nemers (zestig jaar en ouder) die zo kunnen kiezen

al wel bezig zijn met leeftijdsbewust personeelsbe-

voor de mogelijkheid om minder te werken zonder

leid.”

dat ze er heel erg veel op achteruitgaan. Bijkomend voordeel is dat deze regeling de werkgever extra

Jan Hubers van Omrin adviseert zijn collega’s om het

ruimte geeft om nieuwe, jonge medewerkers aan te

onderwerp in ieder geval binnen de eigen organisatie

nemen.

bespreekbaar te maken. “En wijs daarbij ook op de eigen verantwoordelijkheid van de werknemer”, zegt

Andere gemeenten, zoals Deventer sinds 2011, ken-

hij. Dat hoeft wat hem betreft niet altijd een vrijblij-

nen een premie toe aan ambtenaren van 62 jaar en

vend gesprek te zijn. “Geef aan dat in het uiterste ge-

ouder. Met die premie kunnen maatregelen bekos-

val en als er intern echt geen mogelijkheden zijn, er

tigd worden om de inzetbaarheid van werknemers

ook extern gekeken zal moeten worden.”

te vergroten. Deventer heeft een budget van 2.750 euro per medewerker beschikbaar. Hoe die wordt ingezet bepalen leidinggevenden samen met de ou-

Tekst: Sander Wageman

dere werknemer.

GRAM | juni 2016

ARBOCATALOGUS VOOR DE AFVALBRANCHE

Handvat voor veilig en gezond werken In 2007 werd een start gemaakt met de ontwikkeling van de arbocatalogus voor de afvalbranche. De catalogus beschrijft de risico’s op het gebied van gezond en veilig werken en biedt oplossingen hiervoor. De ontwikkeling van de catalogus is een doorlopend

len uit de catalogus als zodanig verplicht zijn. “Het

proces. Steeds wordt nieuwe informatie toegevoegd.

antwoord op deze vraag is: je moet ze toepassen om

Arboconsultant Jeroen Tan is als extern adviseur be-

te voldoen aan de weten regelgeving, maar je mag

trokken bij de ontwikkeling van de arbocatalogus. “De

ook maatregelen nemen die daar bovenuit gaan. Als

informatie in de catalogus en de afspraken over veilig

een werkgever betere oplossingen heeft die niet in de

en gezond werken, leiden tot een gelijk niveau van

catalogus staan, mag hij deze toepassen.”

competitie en concurrentie tussen bedrijven. Alle informatie die in de catalogus belandt, betreft in feite

Inmiddels bevat de catalogus tientallen risico’s en

pseudowetgeving. De afspraken zijn handhaafbaar

honderden oplossingen op het gebied van gezond

voor inspecteurs. Als iets in de catalogus staat, wordt

en veilig werken. Hij wordt gebruikt door KAM-coör-

elk bedrijf geacht zich eraan te houden. Dat geldt ook

dinatoren, veiligheidsprofessionals, leidinggevenden,

voor bedrijven die niet bij een brancheorganisatie zijn

leden uit ondernemingsraden, maar ook door mede-

aangesloten.”

werkers op de werkvloer.” Ad Vermaas is beleidsadviseur KAM bij HVC. “Bij HVC zijn we inmiddels gewend

Betere oplossingen

om bij allerlei vraagstukken eerst in de arbocatalogus

Vanuit zijn functie als adviseur zorgt Tan ervoor dat

te checken of er iets voor is geregeld.” Vermaas is erg

de informatie die werkgevers en werknemers aanle-

te spreken over de gebruiksvriendelijkheid. Hij zegt

veren, geredigeerd wordt en in de catalogus terecht

lachend: “Maar ik sta er nogal gekleurd in. Naast mijn

komt, nadat deze het besluitvormingsproces heeft

functie bij HVC, ben ik ook voorzitter van de werk-

doorlopen. De arbocatalogus is ondergebracht in een

groepen Inzameling en voorzitter van de Afstemmen-

stichting. Diverse werkgroepen bepalen welke infor-

de werkgroep voor de catalogus. Ik hoor echter ook

matie relevant is. De zogenaamde afstemmende werk-

van mijn collega’s die zich met KAM-zaken bezighou-

groep bereidt de besluitvorming voor en brengt een

den, dat ze vrij gemakkelijk hun weg kunnen vinden

advies uit aan het bestuur. Het bestuur, bestaande uit

in de catalogus. De catalogus haalt bovendien ruis uit

werkgevers en werknemers, bepaalt of iets wordt op-

discussies. Hij geeft helder antwoord op veel gestelde

genomen in de catalogus. Nieuwe bijdragen worden

vragen.” De bekendheid bij de collega’s uit het mid-

voorgelegd aan de inspectie Sociale Zaken en Werkge-

denkader moet nog groeien, merkt hij op. “Zij hebben

legenheid. Deze toetst marginaal en kijkt of de nieu-

nog de neiging om bij een vraag eerst te bellen met

we informatie voldoet een de weten regelgeving.

de KAM-collega’s, in plaats van zelf het antwoord op te zoeken.”

“De arbocatalogus haalt ruis uit discussies. Hij geeft helder antwoord op veel gestelde vragen.”

Gedetailleerd Uitgangspunt is dat de catalogus begrijpelijk en toegankelijk is voor iedereen. Dat komt terug in de structuur, maar ook in het taalgebruik. Jargon wordt uitgelegd. De catalogus is echter een erg ‘talig’ instrument, terwijl de laaggeletterdheid binnen de branche vrij hoog is. Tan: “We willen de groep laaggeletterden ook graag bereiken, maar het blijkt niet mogelijk te zijn

Tan legt uit hoe de catalogus zich verhoudt tot de Ri-

om met icoontjes of filmpjes te werken. We zoeken

sico Inventarisatie & Evaluatie. “De arbocatalogus is

wel naar een oplossing hiervoor. Uiteraard kijken we

de standaard en bevat het minimumveiligheidsniveau

kritisch naar formuleringen en vermijden we moeilijke

dat je als werkgever moet implementeren en dus moet

zinnen en passieve vormen.” Gebruikers vinden het

benoemen in de RI&E.” Volgens Tan bestaat er nogal

soms lastig dat ze worden verwezen naar onderwer-

eens onduidelijkheid over de vraag of de maatrege-

pen die verband houden met elkaar, waardoor ze de

GRAM | juni 2016

indruk krijgen dat ze weer bij dezelfde informatie te-

steeds ongevallen plaats, waarvan je kunt stellen dat ze niet gebeurd

rechtkomen. “Voor mensen die niet gewend zijn om

zouden zijn als er sprake was geweest van meer veiligheidsbewust-

te surfen op internet is dit moeilijk, maar wij vinden

zijn.” Bij het wassen en reinigen van voertuigen gaat bijvoorbeeld nog

het belangrijk om het verband tussen onderwerpen

regelmatig iets mis. Hieraan wordt in de catalogus nog niet voldoende

te benoemen. Zo gaat het bij het in- en uitstappen

aandacht besteed, vindt hij. “De catalogus zou zich aan de hand van

van een vrachtwagen bijvoorbeeld om fysieke belas-

praktijkvoorbeelden wat meer op dit soort prioritaire risico’s kunnen

ting, maar ook om het risico om te vallen. Dit hoort

richten.”

dus bij twee risico’s thuis”, zegt Tan. Iets opzoeken kan via verschillende wegen. Via de menustructuur en

Werkgevers hebben een grote verantwoordelijkheid in het bevorde-

met zoektermen kan de gebruiker zoeken naar een

ren van het veiligheidsbewustzijn, vindt Tan. Enerzijds door gezond

bepaald onderwerp, zoals ‘inzameling huishoudelijk

en veilig werken op een positieve manier te stimuleren, anderzijds

afval’. Daaronder hangen risicogroepen en risico’s met

door te sanctioneren als medewerkers stelselmatig onveilig werken.

bijbehorende oplossingen. Ook bestaat de mogelijk-

Tan: “Medewerkers moeten elkaar erop aanspreken en elkaar stimu-

heid van facetzoeken, waarbij de gebruiker selectie-

leren om veilig te werken. Er zijn bedrijven waar machogedrag heel

combinaties maakt van bijvoorbeeld een activiteit en

gangbaar is en men niet zo op de regels let. In andere bedrijven is

een maatregel. Op die manier worden bijvoorbeeld

veel meer sprake van zorgvuldigheid en eerbied voor de afspraken.

alle maatregelen die een rol spelen bij de inzameling

Een gesprek over gezond en veilig werken wordt al snel als belerend

van huishoudelijk afval op een rijtje gezet.

gezien, maar met een paar minuten ervaringen uitwisselen, kom je al een heel eind. Het is bovendien essentieel dat het op alle niveaus

Vergeleken met andere catalogi is de arbocatalogus

gedragen wordt. Als het in de top van het bedrijf niet hoog in het

voor de afvalbranche behoorlijk volledig en gedetail-

vaandel staat, zie je vaak dat het onderwerp ook op de werkvloer

leerd, denkt Vermaas. Maar er zijn verbeteren aan-

verwaarloosd wordt.”

dachtspunten. “In de praktijk is een gebruiker altijd op zoek naar de ideale, universele oplossing. De rea-

Tekst: Ans Aerts

liteit is echter dat je vaak te maken hebt met situaties die net niet exact aansluiten op de beschrijving in de catalogus. Als gebruiker zoek je dan de grootste gemene deler, zodat ongeveer 85 procent van het vraagstuk is afgedekt. Dat betekent echter dat er nog 15 procent overblijft. Dat is soms lastig.” De trend binnen de stichting is om steeds meer situaties te beschrijven, zodat de catalogus nog meer op de praktijk aansluit. Vermaas: “Maar er is ook discussie gaande over hoever we hierin willen gaan. Dat is de spagaat waarin we zitten. Ga je nog meer verfijnen maar krijg je de gebruikers niet mee, dan sla je de plank mis. We proberen hier het juiste evenwicht in te vinden.” Veiligheidsbewustzijn Het aantal ongevallen in de afvalbranche stijgt de laatste jaren niet meer, maar is nog steeds relatief hoog. De meest voorkomende ongevallen ontstaan door contact met bewegende delen van een machine, vallen van hoogte of door contact met een vallend object. Bij deze drie categorieën zijn ook relatief vaak dodelijke slachtoffers te betreuren. De arbocatalogus is geen instrument voor het vergroten van het veiligheidsbewustzijn. Vermaas: “De handvatten die de catalogus biedt, hebben vaak betrekking op techniek, werkvolgorde, verantwoordelijkheid en werkbeschrijvingen. Een arbocatalogus is geen tovermiddel, maar als je met veiligheid aan de slag gaat, kun je dit wel toelichten aan de hand van voorbeelden uit de catalogus.” Over het algemeen zijn medewerkers in de branche doordrongen van het belang van veilig werken, denkt hij. “Bij HVC hebben we daarin grote stappen gezet, maar het is nog niet voldoende. Er vinden nog

GRAM | juni 2016

Meelopen met het onderzoek actualisering P90 In de apriluitgave van GRAM kon u al lezen dat er op dit moment een onderzoek loopt naar de fysieke belasting tijdens het inzamelen van huishoudelijk afval. In dit artikel leest u hoe dit onderzoek in zijn werk gaat. Ook laten we een onderzoeker aan het woord die u meeneemt tijdens een typische meetdag. De Stichting Arbocatalogus Afvalbranche, StAA, (bestaande uit verte-

te vergelijken met die van iemand anders bij het uit-

genwoordigers van de NVRD, de Vereniging Afvalbedrijven, sociale

oefenen van dezelfde taak. Om toch op een eerlijke

partners en deskundigen van afvalinzamelingsdiensten uit de sector)

manier te kunnen vergelijken, wordt gebruik gemaakt

heeft vhp human performance de opdracht gegeven dit onderzoek uit

van het hartslagbereik. Het hartslagbereik is het ver-

te voeren. vhp human performance is een advies- en ontwerpbureau

schil tussen de rusthartslag en de maximale hartslag

op het gebied van verbeteren van werk en arbeidsomstandigheden.

van een persoon. Dit is een maat waarbij de inspan-

Met het onderzoek wil de StAA inzicht krijgen in de fysieke belasting

ning wordt uitgedrukt in een waarde die loopt van 0%

van het werk zoals dat vandaag de dag wordt uitgevoerd. Deze inzich-

bij volledige rust tot 100% bij maximale inspanning.

ten moeten de basis vormen voor aanbevelingen voor een nieuwe,

Om de relatieve hartslag te kunnen bepalen is het no-

flexibele leidraad die kijkt naar de fysieke belasting.

dig om vóór de metingen bij alle proefpersonen de rusthartslag te bepalen.

Meetcondities Het onderzoek richt zicht op de meest voorkomende manieren waar-

Na de rusthartslagmeting beginnen de proefperso-

op huishoudelijk afval wordt ingezameld, waarbij sprake is van tillen,

nen aan hun werkdag. Deze verschilt in niets van een

duwen of trekken van afval. In totaal zijn er door de Werkgroep 62

gewone werkdag, behalve dat elke proefpersoon een

meetcondities vastgesteld. Eén meetconditie is een combinatie van:

hartslagmeter draagt. Deze hartslagmeter beïnvloedt

1. soort verpakking (verschillende maten en soorten bakken, zakken,

de werkzaamheden niet. De onderzoeker volgt de

citybins of combinaties hiervan) 2. soort afval (gft, rest, papier, plastic, glas en grof vuil) 3. bemensing (twee of drie personen per wagen, chauffeur en beladers). Met de keuze van deze 62 verschillende meetcondities wordt een zo compleet mogelijk en op de dagelijkse praktijk gelijkend beeld verkregen van de fysieke belasting tijdens het inzamelen van huishoudelijk afval. Fysieke belasting bestaat in essentie uit twee verschillende componenten, namelijk: • de energetische belasting: hoe inspannend is het werk? • de mechanische belasting: welk effect heeft de kracht die geleverd moet worden (vooral het duwen en trekken van de containers, maar ook tillen en dragen van zakken en grof vuil) op de gewrichten, spieren en pezen van de rug en schouders. In het onderzoek wordt zowel de energetische als de mechanische belasting gemeten. Energetische belasting De energetische belasting wordt gemeten doordat de chauffeurs en beladers (de proefpersonen) gedurende de hele werkdag een hartslagmeter dragen. Deze hartslagmeter meet continu de hartslagfrequentie van de proefpersonen. De hoogte van de hartslag zegt namelijk iets over de inspanning die de proefpersonen moeten leveren. Omdat de hartslag onder andere wordt beïnvloed door de leeftijd en conditie van de proefpersoon is het niet mogelijk om de hartslag van de één

GRAM | juni 2016

proefpersonen gedurende de hele dag door met ze mee te rijden in de cabine of door er met een volgauto

zelf achteraan te rijden. Zo kan over de hele dag de

Van data naar leidraad

hartslag van de proefpersoon worden gemonitord.

Met deze uitgebreide metingen om de energetische en mechanische belasting te bepalen, wordt inzicht verkregen in de lichamelijke be-

Tegelijkertijd met de hartslagmetingen wordt door de

lasting bij het inzamelen van huishoudelijk afval. Door de gegevens

onderzoeker een analyse van de taken gedaan; de on-

van de onderzoeken te combineren, wordt een aanbeveling voor een

derzoeker gebruikt hiervoor een speciale smartpho-

nieuwe leidraad gemaakt. De aanbevelingen worden gedaan aan de

ne-app die alle acties van de chauffeur en beladers

Stichting Arbocatalogus Afvalbranche en vervolgens getoetst door

meet: (mee-)rijden, beladen, lopen, pauze, etc. Deze

de Inspectie SZW, waarna de branche ermee kan gaan werken. Deze

taken zijn vooraf in de app op de smartphone gezet.

leidraad moet de planners van de verschillende bedrijven in de afval-

Het resultaat is een overzicht van de taken van de

branche eenvoudig inzicht geven in wat de beladers wekelijks aan

proefpersonen, de tijdsduur per werkzaamheid en

moet kunnen zonder hierbij bloot te staan aan lichamelijke overbe-

hoe vaak een werkzaamheid voorkomt. Deze informa-

lasting. Hoe deze leidraad er precies uit komt te zien is nu, middenin

tie wordt later gekoppeld aan de hartslagmetingen,

het onderzoek, nog lastig te voorspellen. Voorop staat dat de leidraad

zodat inzicht wordt verkregen over de inspanning per

een praktische insteek moet hebben en goed werkbaar moet zijn.

werkzaamheid. Mechanische belasting

Een meetdag door de ogen van een onderzoeker

De metingen voor de mechanische belasting gaan an-

Om de informatie die tijdens een meetdag wordt verzameld goed

ders in zijn werk. Gedurende de meetdagen voor de

te kunnen vergelijken met informatie van andere meetdagen, is het

energetische belasting maken de onderzoekers foto’s

belangrijk dat elke meetdag er ongeveer hetzelfde uitziet. Omdat

en filmpjes waarop de meest voorkomende handelin-

we te maken hebben met meten bij verschillende bedrijven, met

gen staan. Denk hierbij aan het trekken van contai-

verschillende proefpersonen én met verschillende onderzoekers, is

ners, het tillen van containers een stoepje op, het til-

een meetprotocol opgesteld. Dit protocol wordt tijdens elke meet-

len en in de wagen gooien van zakken, het sjouwen

dag nauwkeurig gevolgd.

van verschillende soorten grofvuil etc. Dit beeldmateriaal wordt gebruikt om de meest voorkomende belas-

Hoe ziet zo’n meetdag er nu uit?

tende handelingen vast te stellen.

• 30 minuten voor aanvang meldt de onderzoeker zich bij het be-

Vervolgens worden deze handelingen uit de praktijk nagebootst. Met krachtopnemers wordt gemeten hoe-

drijf. Daar wordt hij opgevangen door de contactpersoon van dat bedrijf en voorgesteld aan de proefpersonen.

veel kracht de handelingen kosten. Vervolgens wordt

• Als het goed is, zijn de proefpersonen door het bedrijf op hoofd-

met een softwaremodel berekend wat de belasting op

lijnen geïnformeerd over het onderzoek. De onderzoeker geeft

de gewrichten, spieren en pezen van vooral de rug en

aanvullend een korte uitleg aan de proefpersonen over de bedoe-

de schouders is. Dit softwaremodel houdt ook reke-

ling voor die dag.

ning met de menselijke maat, de houding van de per-

• Vervolgens krijgen de proefpersonen een hartslagmeter om

soon en de krachtrichting waarin de kracht geleverd

(borstband en polshorloge) en moeten ze 15 minuten op hun rug

wordt door de proefpersonen.

liggen voor een goede rusthartslagmeting . • Na deze rusthartslagmeting kan de werkdag beginnen; de chauffeurs en beladers maken zich, net als anders, klaar voor de werkdag. • Vanaf dit moment worden alle werkzaamheden van de chauffeurs en beladers geobserveerd door de onderzoeker en vastgelegd in de app op de smartphone. De onderzoeker houdt voor elke proefpersoon een afzonderlijke smartphone bij. • De onderzoeker legt ondertussen veel voorkomende werkzaamheden en werkzaamheden die vermoedelijk mechanisch belastend zijn (zoals duwen en trekken van volle containers, een stoepje op tillen van containers, het gooien van zakken in de wagen, etc.) vast op foto en film. • Gedurende de werkdag volgt de onderzoeker de chauffeurs/beladers bij alle activiteiten, ook bij bijvoorbeeld het tussentijds storten en de lunch. • Nadat de werkdag erop zit mogen de proefpersonen de hartslagmeters af doen. • Later wordt op kantoor de hartslagmeters en de smartphones uitgelezen.

Tekst: Hetty Vermeulen en Pim van Dorst, adviseurs bij vhp human performance

GRAM | juni 2016

Taalles voor afvalmedewerkers Breda Breda voert al enige tijd campagne om laaggeletterdheid de gemeente uit te helpen. Sinds kort krijgen ook alle medewerkers van Afvalservice een taaltraining aangeboden. “Wie goed kan lezen en schrijven, functioneert beter én zit lekkerder in zijn vel”, motiveert wethouder Miriam Haagh de grootscheepse aanpak. In de hele gemeente Breda stonden de afgelopen tijd billboards met foto’s van inwoners die openlijk toegaven, laaggeletterd te zijn. Dit om eventuele schaamtegevoelens te tackelen. Taalambassadeurs in wijken buurthuizen proberen mensen eruit te pikken die moeite hebben met lezen en schrijven. Ook het baliepersoneel van de gemeente is er speciaal op getraind. “’Ik ben mijn leesbril vergeten, dat formulier vul ik thuis wel in’, dat soort smoezen herkennen onze loketmedewerkers direct”, aldus de wethouder. “Je kunt je inwoners niet dwingen een taalcursus te volgen, maar door erop gespitst te zijn en het taboe te doorbreken, kun je toch veel bereiken als gemeente.” Tablets Binnen een organisatie als Afvalservice, de gemeente-

Miriam Haagh, wethouder Zorg,

lijke reinigingsdienst van Breda, is het ook belangrijk

Onderwijs en Dienstverlening in Breda

dat iedereen geschreven teksten goed begrijpt. Werkinstructies komen steeds vaker binnen via schermpjes, er moet onderling gemaild en digitaal overlegd

om hun laaggeletterdheid te verdoezelen. We zijn in

worden. Bovendien schakelt Afvalservice binnenkort

april gestart met het Taal & Tablet traject en je merkt

over op tablets. Haagh: “Die worden bijvoorbeeld

nu al dat de sfeer verandert. Collega’s steunen en be-

gebruikt om routewijzigingen in de afvalinzameling

moedigen elkaar nu juist. Meedoen aan Taal & Tablet

door te geven.”

is geen schande, integendeel. Wij gunnen iedereen een bepaald taalniveau, omdat je daarmee gewoon

Vooral vanwege deze voortschrijdende digitalisering

beter functioneert. Bovendien zit je lekkerder in je vel

is dit voorjaar het traject Taal & Tablet gestart. Alle

als je geschreven taal goed beheerst.”

medewerkers van Afvalservice krijgen een intake waarbij getoetst wordt wat hun taalniveau is. Indien

Eén op de negen volwassen Nederlanders is laaggelet-

nodig, of gewenst, krijgen ze vervolgens een taaltrai-

terd, aldus de wethouder. Of dat gemiddelde binnen

ning op maat aangeboden. Het uiteindelijke doel is

de afvaldienst, een branche waar relatief veel laagop-

dat iedereen kan lezen en schrijven op niveau 2F. “Dat

geleide mensen werken, hoger ligt, daar wil Haagh

is mbo-niveau”, verduidelijkt Haagh. “We willen dat ie-

zich niet over uitspreken. “We weten nog niet hoeveel

dereen goed begrijpend kan lezen, maar ook in staat

mensen de training gaan volgen, en in welke intensi-

is om een verslag te schrijven. Plenaire bijeenkomsten

teit. Maar dat is niet belangrijk. Er zijn zelfs mbo’ers

gaan immers ook steeds vaker via de digitale weg.”

binnen onze dienst die toch graag hun taalniveau willen bijspijkeren. Als je er weinig mee te maken hebt,

Taboe doorbreken

met geschreven taal, dan zakt de kennis weg. Dat

Volgens de wethouder wordt er bij alle inspanningen

geldt voor iedereen.”

veel nadruk gelegd op taboedoorbreking. “Veel mensen schamen zich. Ze worden geholpen door collega’s

GRAM | juni 2016

Tekst: Hetty Dekkers

NIEUWKOMERS SLUITEN STEEDS MEER GEMEENTECONTRACTEN

Er valt wat te kiezen op de e-waste markt Gemeenten zijn goed voor bijna tweederde van het in ons land ingezamelde elektronisch afval en daarmee een belangrijke partij in de verwijdering ervan. Anno 2016 zijn daar verschillende organisaties actief mee. Wecycle, tot twee jaar terug ’s lands enige collectieve inzamelsysteem, ziet de concurrentie langzaam groeien. De nieuwe spelers lijken populair, maar wat hebben ze te bieden?

Voor de duidelijkheid: Wecycle blijft marktleider in

de clientèle gemiddeld maandelijks met twee gemeenten toenemen.

ons land met het bedienen van ruim tachtig procent

Het bedrijf in Oost-Groningen, onder meer actief met metaal- en pa-

van de gemeenten. Van de 390 gemeenten hebben er

pierrecycling op locaties in Winschoten en Scheemda, is in maart 2015

325 een contract met deze stichting zonder winstoog-

met het sorteren en demonteren van e-waste gestart. Ook verwierf het

merk, die werkt in opdracht van de Vereniging NVMP

bedrijf het verplichte WEEELABEX-certificaat, dat kwalitatief goede re-

(1500 producenten en importeurs). Bij de consument

cycling, registratie van hergebruiksaantallen en exportbestemmingen

is de bekendheid met Wecycle groot dankzij de in-

als voorwaarde stelt. Inmiddels maken 22 gemeenten in de provincies

zamelwanden bij supermarktketens, elektronicagi-

Groningen en Drenthe gebruik van de diensten van Virol, dat verwacht

ganten en doe-het-zelfwinkels en tv-spotjes. In 2015

dit jaar 7 miljoen kilo aan klein- en groot huishoudelijke apparatuur

werd 110 miljoen kilo e-waste opgehaald bij gemeen-

te verwerken van gemeenten en bedrijven, zoals de distributiecentra

ten en retailers (officieel AEEA geheten: Afgedankte

van Extra@Home, de bezorgdienst van Post NL voor de internetwin-

Elektrische en Elektronische Apparatuur, waaronder

kels.

ook energiezuinige lampen vallen). In 2012 was dat 121 miljoen kilo, omgerekend acht kilo per inwoner.

“We breiden onze activiteiten stap voor stap uit”, licht Bos toe, “en bieden gemeenten een integraal afvalpakket door de bundeling van

Er wordt dus geknabbeld aan het marktaandeel van

afvalstromen, wat ook logistieke voordelen met zich meebrengt. We

Wecycle. Directeur Henk Bos van Virol Recycling ziet

zijn flexibel en denken mee met de gemeente, bijvoorbeeld als ze

Demontage van een wasmachine in het WeCycle Service Center. Foto WeCycle.

GRAM | juni 2016

Nederlands e-waste centrum. Foto Yke Reussink. hun eigen transportmiddelen in willen zetten. Onze kracht is dat we

gemeenten heeft Weee NL een contract met in totaal

een model aanbieden, dat niet alleen inzet op hoge hergebruiksper-

64 gemeenten, waaronder Amsterdam en Dordrecht.

centages maar ook op het creëren van werk voor mensen met een

Sekhuis verwacht in 2016 te groeien naar 18 mil-

achterstand op de arbeidsmarkt. Dat model was er niet, er werd puur

joen kilo. De netwerkorganisatie werkt samen met

op de hergebruiksaantallen gefocust. We willen niet hetzelfde als We-

overheids-NV’s, inzamelaars en eindverwerkers. Ook

cycle aanbieden. Gemeenten hebben behoefte aan een duurzaam mo-

zijn regionale werkgelegenheidsprojecten opgezet. Er

del, dat onafhankelijk is van subsidies, om deze groep inwoners op

zijn nu 4 sorteercentra en 3 ICT-ontmantelingscentra,

langere termijn aan het werk te krijgen.” Met de belangstelling van

waar mensen met een participatie-achterstand aan de

steeds meer gemeenten, ziet Bos de schaalgrootte toenemen. “Dat

slag kunnen. “Op deze regionale centra kunnen we

is noodzakelijk om de kosten terug te brengen en verder te kunnen

preciezer sorteren. Schonere stromen leveren een

groeien naar zo’n 40 arbeidsplaatsen. Omdat wij de verwerking van

hogere waarde op, waar je de werkgelegenheid mee

e-waste zelf uitvoeren, weten we precies wat er nodig is aan mensen

kunt betalen. In de toekomst willen we de producen-

en opleidingsniveaus en middelen als heftrucks en containers en welk

ten in staat stellen materialen uit gesorteerde stromen

prijskaartje hieraan hangt. We hebben er baat bij de kosten zo laag

en producten direct terug te nemen.”

mogelijk te houden.” Daarnaast heeft Sekhuis nieuwe educatieve en comWeee Nederland

municatieve concepten ontwikkeld. Zo is hij gestart

Het duurzame marktmodel van Virol is eerder ontwikkeld met partner

met de ‘E-waste race’ op basisscholen, die in een on-

Weee Nederland. Deze producentenorganisatie kreeg in 2013 een ver-

derlinge competitie in vier weken tijd zoveel moge-

gunning van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) om een

lijk e-waste in moeten zamelen. De winnaar krijgt een

collectief inzamelsysteem op te zetten. Zij betaalt de contractgemeen-

schoolreisje naar wetenschapsmuseum Nemo aange-

ten van Virol hun vergoeding van circa 85 euro per ton opgehaalde

boden. Vorig jaar werden tien E-waste races georga-

apparaten. Weee Nederland BV is een commercieel bedrijf en maakt

niseerd, samen met gemeenten en afvalbedrijven. Dit

deel uit van het in veertien Europese landen actieve European Recy-

jaar zullen dat er 20 zijn. “Dit soort initiatieven moet

cling Platform (ERP), opgericht door de grote elektronicaproducenten.

je van onderaf organiseren. Kinderen zijn enthousiast

Naast retailers staan gemeenten, kringloopbedrijven en scholen in het

en brengen dat over op hun omgeving. En het levert

klantenbestand van het vanuit Apeldoorn opererende bedrijf.

substantiële hoeveelheden op. De afgelopen zeven Ewaste races brachten per race 17 ton op. Dat is verge-

Reint Sekhuis: “Gemeenten willen naast zekerheid graag keus, want ze weten dat marktwerking goed is voor prijs en

lijkbaar met wat een kleine gemeente doorsnee jaarlijks aan klein elektrisch inzamelt.” Bescheiden Directeur Jan Vlak van Wecycle is niet bezorgd om de bescheiden opmars van andere verwerkers van ewaste. “De helft van de gemeenten, weten we uit ei-

service.”

gen onderzoek, heeft de behoefte volledig te worden ontzorgd. Ze willen dat hun e-waste veilig wordt ver-

“Gemeenten willen naast zekerheid graag keus, want ze weten dat

werkt en niet in Ghanese kinderhanden terecht komt.

marktwerking goed is voor prijs en service. Het stimuleert innova-

Illegale export wil men voorkomen.” Ook Wecycle

tie. Dat kenden wij in Nederland niet”, voegt directeur Reint Sekhuis

biedt een kostenvergoeding aan gemeenten van zo’n

toe aan het betoog van Virol-directeur Bos. Samen met de 22 Virol-

85 euro per ton apparaten en een aanvullende ver-

GRAM | juni 2016

goeding voor energiezuinige lampen, “en we bieden

kelijk van het inzamelresultaat. “We hebben een relatie met ruim 2000

nog veel extra’s”, zegt Vlak. “Zo krijgen gemeenten

scholen en sponsoren zo’n 165 kinderboerderijen die kleine appara-

jaarlijks een certificaat over de recyclingopbrengsten

ten inzamelen, meer uit educatief oogpunt. We verwachten zo geen

en de vermeden CO2-uitstoot. Ook staat onze advies-

tienduizenden kilo’s in te zamelen, maar ook hiermee laten we zien

afdeling gemeenten bij met informatie over weten

dat we lokaal actief zijn en dat vergroot onze naamsbekendheid en

regelgeving en laten we in onze jaarlijkse benchmark

betrokkenheid.”

zien hoe gemeenten presteren. Dit rapport gaat naar Vlak vindt het geen enkel probleem dat er nieuwe marktinitiatieven

alle raadsleden in het land.”

ontstaan. “Het belangrijkst blijft dat zoveel mogelijk e-waste op een Wecycle zit niet stil, stelt Vlak. “We hebben een nieuwe

verantwoorde manier door gecertificeerde bedrijven wordt verwerkt.

strategie ontwikkeld en zoeken nadrukkelijk de loka-

Vergeet niet dat op dit moment minder dan de helft van het elektro-

le maatschappelijke binding. Samen met gemeenten

nisch afval in ons land officieel als verantwoord verwerkt geregis-

richten we sorteer- en demontagecentra in – Wecycle

treerd staat in het Nationaal (W)EEE Register. Het blijft een stroom

Service Centers geheten – die plaatselijk werkgelegen-

waarbij niet-optimale verwerking lucratief kan zijn. De handhaving

heid bieden. We zien in dat dit een belangrijke wens

moet daarom goed geregeld zijn. Er geldt ook een maatschappelijke

van gemeenten is. Het afgelopen jaar hebben we sa-

zorgplicht. Als non-profitorganisatie onderhouden wij al vele jaren

menwerkingen opgezet in onder meer Ede, Maastricht

een landelijk dekkende infrastructuur van Zuid-Limburg tot de Wad-

en Den Bosch. Dit jaar gaan we meerdere centra uitrol-

deneilanden. We kunnen een verantwoorde verwerking garanderen.”

len.” De tv-campagnes uit het verleden waren gericht op het gemeentebreed inzamelen van e-waste en om

Netwerkinfo:

het plaatsen van inleverbakken in de retail te onder-

Virol Recycling, Henk Bos, bos.hg@virol.nl, www.virol.nl,

steunen. “Nu willen we nog meer op lokaal niveau de

@virolrecycling.

inzameling stimuleren. Daarom zijn we samen met

WEEE Nederland, Reint Sekhuis, reint.sekhuis@weee.nl, www.weee.nl,

gemeenten inlevercampagnes begonnen”, zegt Vlak,

www.captainrecycle.nl, @weeenl.

“gekoppeld aan een door hen vastgesteld maatschap-

Wecycle, Jan Vlak, jan.vlak@wecycle.nl, www.wecycle.nl, @wecycle.

pelijk doel.” Zo sponsort Wecycle onder meer scoutingclubs, Repair Cafés en sportverenigingen, afhan-

Tekst: Pieter van den Brand

103

Containerwielen van Haco...

... besparen u mankracht! Haco wielen maken uw containers écht mobiel. De garantie voor uitstekende rijeigenschappen.

Bel voor informatie:

Protempo bv Postbus 21, 6500 AA NIJMEGEN Nederland Tel. +31(0)24-3711711. Fax +31(0)24-3711700 verkoop@protempo.eu www.protempo.eu

adv. 103 190x130 mm.indd 1

11-02-2010 13:55:19

GRAM | juni 2016

IMPRESSIE NVRD JAARCONGRES Congreslokatie AviFauna.

Oud premier Balkenende maakt zich sterk voor de circulaire economie.

'Plastic' visser Marius Smit.

Marco Mattielo (Cortina-It.) : "Inwoners van Trevisso Paneldiscussie over afvalinzameling met burgers.

GRAMâ&#x20AC;&#x192;|â&#x20AC;&#x192;juni 2016

produceren slechts 55 kg restafval per jaar".

‘100% CIRCULAIR’ 26 MEI 2016

Taco Kingma (Friesland Campina) over duurzaam ondernemen.

Dagvoorzitter Helga van Leur in gesprek met Olaf Prinsen.

Toine Timmermans, programmamaker duurzame voedselketens bij WUR Food & Biobased Research.

foto's Hans Tak

GRAM | juni 2016

HAARLEMMERMEER: DRAAGVLAK DOOR BEWONERSPARTICIPATIE

Samen gaan voor grondstoffen ‘Winst uit je afval’, luidt het motto van Haarlemmermeer, dat in drie wijken een inzamelproef begint. Het woordje ‘je’ slaat nadrukkelijk op de burger. De gemeente wil haar inwoners niet alleen flink mee laten praten en denken – van doe-sessie tot Facebook – maar ook volop mee laten profiteren van de inspanningen om meer grondstoffen te sorteren. Dus gewoon even liken! De ambities van het programma Van Afval Naar

de samenleving in te zetten. Zo creëer je draagvlak

Grondstof (VANG) liegen er niet om. In 2020 produ-

bij bewoners.”

ceert de gemiddelde Nederlander nog maar honderd kilo restafval (nu nog 210). Wat doet je met zo’n fik-

In de geest van het nieuwe inzamelen spreekt de ge-

se uitdaging? Gewoon de lat nog hoger leggen, stelt

meente niet langer over ‘afval scheiden’ maar over

Haarlemmermeer. De Noord-Hollandse gemeente wil

‘grondstoffen sorteren’. “Dat klopt”, zegt Nederstigt,

samen met uitvoeringsorganisatie Meerlanden binnen

“maar ik heb wel heel bewust gesteld dat we het ‘Winst

vijf jaar het huishoudelijk afval van 198 naar 24 kilo

uit je Afval’ moeten noemen. In restafval zitten nu nog

per inwoner per jaar terugbrengen. ‘Winst uit je af-

veel grondstoffen, maar aan die gedachte moeten we

val’ heeft nog een doel: de afvalstoffenheffing halve-

nog allemaal wennen. Daar is tijd voor nodig. Zeker

ren naar 120 euro. De beoogde winst (lagere kosten

is dat we 95 procent van de inhoud van onze afval-

voor het verwerken van restafval en inkomsten uit de

zak kunnen hergebruiken, als we alles gescheiden aan

gesorteerde grondstoffen) is niet voor de portemon-

kunnen leveren. Dat geeft de enorme potentie aan.”

nee van de gemeente, maar voor die van de burger. “Inwoners sorteren grondstoffen voor zichzelf. De

Potentie

winst voor het milieu vertaalt zich naar een besparing

Om deze enorme potentie aan te boren, begint de

op virgin materialen en dus een lagere kostprijs voor

gemeente in drie wijken een proefproject waarin in-

producten. Daarnaast kost restafval geld en leveren

woners zelf gaan bepalen hoe ze dat hoge scheidings-

grondstoffen meestal geld op. De kostenreductie die

resultaat kunnen bereiken. Het gaat om Linquenda in

we realiseren, die is van de mensen zelf”, zegt wet-

Nieuw-Vennep (hoogbouw met inpandige containers),

houder John Nederstigt (D66).

Rijsenhout-Zuid (laagbouw met rolemmers) en Eiland

Co-creatie samen met inwoners is volgens Nederstigt

3 in Floriande in Hoofddorp (laagbouw met ondergrondse containers) met elk dus een totaal ander inzamelsysteem, maar representatief voor de verschil-

“Hier in Haarlemmermeer vinden we dat

lende bebouwingstypen in Haarlemmermeer. Gemikt wordt op 400 huishoudens per proefgebied, 1200 in

we samen met onze inwoners sneller en

totaal. Deze groep gaat onder begeleiding van een

beter tot resultaten komen.”

geschikte systeem, dat ook de meeste opbrengst aan

afvalexpert op zoek naar het voor hun wijk meest grondstoffen belooft. Het uiteindelijke doel is een voorstel voor een inzamelsysteem voor de hele ge-

de sleutel tot succes. “We willen naar de circulaire

meente, te implementeren in 2017.

economie en zoveel mogelijk grondstoffen herge-

bruiken. Je praat over een enorme verandering. Dan

Op de eerste reeks participatieavonden medio mei

kun je het als gemeente voor je inwoners zelf gaan

kwamen tal van praktische opmerkingen op tafel. Zo

bedenken. Maar hier in Haarlemmermeer vinden we

stelden de hoogbouwbewoners in de wijk Linquenda

dat we samen met onze inwoners sneller en beter tot

voor hun gft- en restafval apart in te leveren. Vooral

resultaten komen. We willen onze inwoners verleiden

het ruimtegebrek in de keuken, zeiden de bewoners,

om actief mee te praten en mee te denken. In de aan-

noopt om goed na te denken hoe de gescheiden inza-

loopfase kost dat wellicht meer tijd, maar zo voorkom

meling beter kan. In Eiland 3 blijken de bewoners al

je dat je achteraf veel discussie krijgt. Het past ook bij

prima tevreden over hun ondergrondse inzamelcon-

de nieuwe bestuursvormen. De bloei van duurzame

tainers. Alleen de opening van de gft-container kan

maatschappelijke initiatieven vraagt om een overheid

nog wel worden verbeterd en de frequentie van het

die burgers actief mee laat doen om nuttige ideeën uit

legen ervan mag gerust omhoog.

GRAM | juni 2016

Bewoners Haarlemmermeer denken mee over nieuwe inzamelsystemen.

“Mensen ervaren nog weleens dat de gft-container vol

pagina ‘Winst uit je afval’ ingericht. Binnen een week

is”, licht Nederstigt toe, zelf ook bewoner van Eiland

telde de Facebook-community 123 ‘likes’. “Een prima

3. De inwoners van Rijsenhout-Zuid bleken al bewust

resultaat. Dat is al vijftien procent van het aantal deel-

bezig met het sorteren van grondstoffen. ‘We hebben

nemende huishoudens. Nog mooier is dat mensen zich

al een kleine restafvalbak en zetten deze nog maar

actief in de discussie mengen en dat hun berichten

één keer per maand aan de straat’, klonk het uit de

volop door anderen worden gedeeld”, zegt Nederstigt.

zaal. Ook een ander gaf aan niet zo goed te weten

In volgende bijeenkomsten komen de wijkbewoners

wat de wijk nog anders zou kunnen doen. ‘Dat moet

voor een zogeheten doe-sessie samen. Bijeenkomst

de gemeente maar zeggen’. Maar dat is niet de bedoe-

nummer drie bestaat uit een excursie naar de Groene

ling, stelt Nederstigt. “We willen als gemeente juist

Energiefabriek van Meerlanden om vervolgens in een

van de bewoners leren. Ik merk ook dat er gaandeweg

werksessie de keuze voor het eigen inzamelsysteem

veel meer ideeën naar voren kwamen dan mensen zelf

te maken. “De afvalexpert kan deelnemers helpen be-

vooraf hadden verwacht. Een dergelijk proces helpt

palen of een idee praktisch uitvoerbaar is”, zegt Ne-

enorm en haalt het beste uit mensen naar boven.” Als

derstigt, “en levert zo belangrijke smeerolie voor het

voorbeeld noemt hij het weer meegeven van oude

proces.” Aangezien inwoners zelf mee mogen beslis-

kranten aan de krantenbezorger.

sen over het sorteren van grondstoffen, serviceprikkels en inzamelmiddelen, luidt de hamvraag hoe ver

Duurzaam

de gemeente wil gaan met het inwilligen van de wen-

Bewoners van alle drie de wijken zeiden een systeem

sen die kunnen ontstaan. “Klopt”, beaamt Nederstigt,

te willen vinden, om niet-gemotiveerde buurtbewo-

“en het is niet van ‘u vraagt, wij draaien’. De bewoners

ners over te halen beter te sorteren. “Ik ben benieuwd

delen hun inzichten en relateren dit aan de opgege-

wat voor systeem hieruit komt, maar wil me daar zo-

ven parameters, dat wil zeggen: de minste hoeveel-

als gezegd niet in mengen”, zegt Nederstigt. “De kern

heid restafval tegen de laagste kosten. Dat is immers

is dat ‘groene burgers’ weer andere burgers kunnen

de meetlat die we hanteren. Daar zullen de inzamel-

stimuleren met duurzaam gedrag. Hoe meer inwoners

systemen aan moeten voldoen. Ik denk dat er straks

zich duurzaam gedragen des te meer de burger die

een uitkomst uit rolt, die heel dicht bij het maximaal

niets doet, de sociale druk voelt. Als we straks al die

haalbare ligt en dat er een kostenefficiënte oplossing

grondstoffen uit het restafval gaan halen, wordt dat

wordt gevonden. Omdat grondstoffen geld opleveren,

voor iedereen meteen zichtbaar. Als mensen dan ook

kun je de businesscase al snel positief maken. Ik heb

beloond worden, kan het heel hard gaan. Het urgen-

er heel veel vertrouwen in dat deze aanpak ons iets

tiegevoel is er. Iedereen heeft in de media de komst

gaat opleveren en dat we redelijk snel heel dicht bij

van het Klimaatakkoord van Parijs kunnen volgen. Nu

die 95 procent zullen komen.”

vindt men het tijd te bepalen hoe je hier zelf een rol in kunt spelen. Mensen willen meedoen om het verschil

Netwerkinfo:

te maken. En duurzaamheid is niet duur maar lonend.”

Gemeente Haarlemmermeer, John Nederstigt (wethouder duurzame economische ontwikkeling),

De inzamelproeven starten in november en duren een

john.nederstigt@haarlemmermeer.nl,

half jaar. Het project kost 650 duizend euro (de ge-

www.haarlemmermeergemeente.nl/winst-uit-je-afval.

meente krijgt 50 duizend euro subsidie uit het VANGprogramma). De inzet van moderne middelen wordt niet geschuwd. Zo heeft de gemeente de Facebook-

Tekst: Pieter van den Brand

GRAM | juni 2016

HOE ZIEN ZIJ DAT?

De toekomst van afvalscheiding Er ontstaan steeds meer hybride vormen van bronscheiding en nascheiding. Plastics maar ook gft-afval zal steeds met hoger rendement kunnen worden hergebruikt. Over gft-kippen en oesterzwammen op koffiedik en power-to-gas.

Jarenlang stonden ze lijnrecht tegenover elkaar: de apologeten die te

Minder afval

vuur en te zwaard de nascheiding van afval verdedigden en de princi-

“Er is de afgelopen vijftien jaar niet wezenlijk veel

piële puristen die juist meenden dat alleen scheiding aan de bron, bij

veranderd op het gebied van de afvalscheiding en de

de mensen thuis, zaligmakend is. De controverse over gft-afval is het

afvalinzamelstructuur en dat zal de komende vijftien

meest extreme voorbeeld. Nascheiding van de natte gft-fractie is mo-

jaar ook niet het geval zijn. Veranderingen in het pol-

gelijk maar maakt composteren lastig en vervuilt andere afvalstromen.

derend Nederland gaan nu eenmaal niet snel”, denkt

Bronscheiding zou niet alleen duur zijn voor de gemeente maar ook de

Geert Steeghs van SUEZ. Op het eerste gezicht een

burger vooral in de zomer met ongedierte en schimmels opzadelen. De

opmerkelijke uitspraak van de manager van de Franse

gemoederen liepen op een gegeven moment zo hoog op dat verschil-

afvalmultinational. Want juist Steeghs stond aan de

lende gemeenten de gft-inzameling helemaal wilden staken. Verbete-

wieg van de flinke opmars van het hergebruik van

ring van de kosteneffectiviteit van afvalscheiding, betere inzamelmid-

het kunststofverpakkingsafval. “Ja, dat gaat nu hard,

delen en ophaalfrequenties, de opmars van steeds meer geraffineerde

maar vergeet niet dat we ook jarenlang achterliepen

scheidingstechnieken en de grenzen van wat je de burger kan vragen

bij landen als Duitsland en België”, relativeert Steeghs.

op het gebied van de afvalscheiding heeft het rumoer de laatste tijd

Hij denkt wel dat er de komende jaren langzaam maar

verstomd. Intussen leven bronscheiding en nascheiding van gft ge-

zeker minder thuis zal worden ingezameld. “Eigen-

moedelijk naast elkaar.

dom is niet meer wat het was”, zegt hij. Steeghs voorziet namelijk een opmars van een lease-samenleving

PMD

waarin goederen niet langer individueel worden aan-

Ook op tal van andere terreinen bestaat pure bronscheiding en pure na-

geschaft. “Je koopt geen lamp meer bij Philips, maar

scheiding eigenlijk niet meer. Er zijn steeds meer hybride-systemen die

je koopt de dienst 'licht'. Net zoals je auto's least, kun

het optimum zoeken tussen milieurendement, kosten van inzameling

je boormachines en ladders via een VVE of social com-

en verwerking en gemak voor de mens. Neem kunststof verpakkingen.

munity aanschaffen of lenen bij elkaar”, voorziet hij.

Die mochten van meet af aan in al hun verscheidenheid in de plastic Heroes zak of oranje container. Scheidingsinstallaties in Duitsland, Bel-

Fabrikanten spelen daarop in door retoursystemen te

gië en later bij SITA/SUEZ in Rotterdam scheiden de plastic brij netjes

ontwikkelen, zoals nu al de oude koelkast of wasma-

in PP, PE, PET en folies. Tegenwoordig mogen we er ook metaal (blikjes)

chine wordt meegenomen bij aanschaf van een nieu-

en drankenkartons (die voornamelijk uit papier bestaan) bij stoppen.

we. Iets dergelijks gebeurt bij de relatief nieuwe trend

PMD heet deze nieuwe fractie, die in Rotterdam met een batterij aan

van internetaankopen. Wie bij Bol.com koopt, haalt nu

scheidingstechnieken uit elkaar wordt geplozen.

al steeds vaker zijn spul op bij Albert Heijn of andere punten waar je toch al naar toe moet. “In de toekomst,

Soortgelijke trends zien we bij oud papier dat gemakkelijk met karton

zul je daar dan gelijk karton of verpakkingen of het

als OPK een leven van hergebruik kan beginnen. Bij sommige gemeen-

oude exemplaar van je mobieltje inleveren. En hoe

ten in het Rivierenland haalt afvalinzamelaar AVRI huis-aan-huis papier

moeilijk kan het zijn om via een registratie van de

op tegelijk met een zak textiel. En dan zijn er nog initiatieven als de

aangeschafte luiers via bonuskaart een seintje te stu-

BEST-tas, waarmee RD4 in Zuid-Limburg en Circulus-Berkel in de omge-

ren dat de volle luiers worden opgehaald c.q moeten

ving van Zutphen en Apeldoorn boeken, elektronica-afval, speelgoed

ingeleverd”, aldus Steeghs.

en textiel inzamelt. Iets dergelijks wordt beproefd met de Goedzak in Amsterdam.

Keukenafval Ook Willem Elsinga van het gelijknamig adviesbureau

Tussen deze laten we zeggen 'technische' inzamelsystemen bestaan er

met een specialisatie in organisch afval, denkt dat er

ook nog prikkels die de afvalscheiding bevorderen. Zo is daar al een

stukje bij beetje meer hybride vormen ontstaan. “Al

jaar of 25 diftar, de financiële maatregel die prikkelt om minder afval

gaat dat niet snel, want gemeenten die nu eenmaal

aan de straat te zetten. Van recentere datum is het omgekeerd inzame-

voor nascheiding hebben gekozen, zoals grofweg heel

len als 'gemaksprikkel' voor de huishoudens.

Groningen en Friesland, combineerden dat van meet af aan al met bronscheiding van gft. De bronscheiding

GRAM | juni 2016

van andere fracties, zoals plastic, wordt aangepast aan

per jaar in. De hoeveelheid keukenafval komt neer op

de mogelijkheden van de nascheiding. Gemeenten die

grofweg de helft daarvan, ongeveer 700 duizend ton.”

daarentegen zwaar hebben geïnvesteerd in inzamelmiddelen en voorlichting in en over bronscheiding zul-

GFT-kip

len niet snel overschakelen op nascheiding.”

Voor de gemeenten die keukenafval moeten voorscheiden, voorziet Elsinga 'een waaier van bloemen'.

Bij de nascheiding van gft lukt het goed om de orga-

Mensen krijgen nu kennelijk een goed gevoel wanneer

nische delen te vergisten tot biogas, maar compost is

ze plastic doppen van melkpakken inzamelen ten be-

er niet meer van te maken. De compost is te vervuild

hoeve van een goed doel zoals het fonds voor blin-

om op het land te brengen. Het digestaat moet uitein-

dengeleidingshonden. Zo zouden ze ook gemotiveerd

delijk worden verbrand. Bij voorscheiden lukt het wel

kunnen raken voor lokale initiatieven als een kwekerij

gemakkelijk om gft zowel te vergisten als te compos-

voor oesterzwammen die op koffiedik groeien of een

teren tot herbruikbare compost. Elsinga wijst er ech-

lokale kwekerij voor wormen of insecten, aldus Elsin-

ter op dat bij de mensen die gft voorscheiden in een

ga. “Of wat te denken van de gft-kip, die het in België

groene bak aan huis toch ook heel veel organisch afval

goed doet. Een kip eet ongeveer de hoeveelheid keu-

in de container met restafval terecht komt. “We gooien

kenafval van 1 persoon per jaar.” Nu zullen er niet snel

veel eten weg, maar er zit ook heel veel keukenafval in

17 miljoen gft-kippen in Nederland gaan rondschar-

de restbak waaronder gootsteenresten, appelkroosjes,

relen, maar lokaal zijn er zeker kansen, denkt Elsinga.

snijresten, koffiedik in filters, tot wel 60 kilogram per

“We voeren onder meer gesprekken met de stadseco-

persoon per jaar. En deze hoeveelheid is al jaren con-

loog van Almere om dergelijke kleinschalige regionale

stant. Ik constateer dat het in de periode 1994 – toen

initiatieven van de grond te krijgen.”

de inzameling van gft wettelijk verplicht werd – tot anno 2016 het nog nooit gelukt is om mensen te be-

Technisch zou het keukenafval zonder geurhinder en

wegen om al het keukenafval bij het gft te doen.”

andere overlast gemakkelijk apart kunnen worden ge-

Toch zal dat moeten. Want als de VANG-doelen van

houden, ook in de hoogbouw in de grotere steden,

100 kilogram per persoon per jaar moeten worden

betoogt Elsinga. “In Zweden werkt een inzamelsys-

gerealiseerd, zal er ook iets aan het keukenafval moe-

teem met een papieren zakje goed, net als in Milaan.”

ten gebeuren. “Gemeenten die aan nascheiding doen,

Nascheiding gaat zeker door, gelooft Elsinga. “Amster-

krijgen het keukenafval er wel uit in de vorm van

dam gaat een nascheidingsinstallatie van 300 duizend

een organische natte fractie. Voor de goede orde, we

ton bouwen. Vergeet niet dat Omrin met nascheiding

zamelen in Nederland nu 1,2 tot 1,3 miljoen ton gft

meer kunststof uit het restafval haalt dan bronschei-

De gft-kip doet het goed in België; ze eet ongeveer de hoeveelheid keukenafval van 1 persoon per jaar.

GRAM | juni 2016

HOE ZIEN ZIJ DAT?

We gooien met z’n allen heel veel

Elsinga voorziet niet alleen een verdere verbetering

eten weg, maar er zit ook heel veel

van de rendementen, hij denkt ook aan een mooie sa-

keukenafval in de restafvalbak wat

bekend is het een groeiend probleem om stroompie-

prima gescheiden kan worden.

net op te nemen of op te slaan.” Deze pieken ontstaan

menwerking met de groene stroomproductie. “Zoals ken van de energieproductie uit zon en wind in het als periode met veel zon en wind samenvallen met een lage elektriciteitsbehoefte, zoals in de zomer. “We

ding oplevert. En ook de REnescience-installatie in

kunnen die overtollige groene stroom gebruiken om

Eindhoven gaat door.” Bij deze technologie wordt uit

water te splitsen in waterstof en zuurstof (elektro-

restafval schoon plastic verpakkingsafval opgeleverd,

forese). Met die waterstof kunnen bacteriën het me-

waarbij enzymen organische stoffen omzetten in een

thaangehalte in biogas verhogen van 58 procent tot

vloeistof van suiker en vetzuren, die daarna vergist

negentig procent en meer. Zo wordt groene stroom

wordt tot biogas.

groen gas.” Deze power-to-gas-ontwikkeling is zowel bij de vergisting van voorgescheiden als nageschei-

Hogere rendementen

den gft mogelijk, aldus Elsinga.

Zoals het voortschrijdend inzicht en meer technisch

vernuft de verliezen in de plastic inzameling, glas en

Minder gemeentelijke autonomie, meer

papier steeds verder zullen terugdringen, zo hoopt

uniformiteit

Willem Elsinga ook dat de vergistingsinstallaties tot

Geert Steeghs denkt dat er snel een splitsing van de

steeds hogere en meer veelzijdige prestaties worden

inzameling en verwerking van gft optreedt. “Tuinaf-

opgezweept. “We zien nu al dat de CO2 wordt afgezet

val zal separaat worden ingezameld ten behoeve van

in de glastuinbouw en de methaan in het aardgasnet

biomassa of grove compostering, terwijl de gf-fractie

wordt gepompt. Voorgescheiden gft levert ook nog

meer waarde zal krijgen door initiatieven als insecten-

eens compost. Maar bij bijvoorbeeld Meerlanden zet-

kweek voor eiwitten”, aldus Steeghs. Grofweg zullen

ten ze ook de warmte die bij de compostering vrijkomt

de te scheiden afvalfracties gelijk blijven. “Papier zal

slim af in de glastuinbouw en zelfs het condenswater

afnemen, karton toenemen door onder meer de be-

wordt nog nuttig toegepast voor de veegwagens.”

stellingen via internet.” Net als Elsinga denkt ook Steeghs dat in grote ste-

Keukenafval zoals schillen horen bij het gft en niet in

den nascheiding van afval zal worden geïntroduceerd.

de restafvalbak. (foto Hetty Dekkers)

De bronscheiding in de hoogbouw kan wel, maar is toch een heel lastige zaak. Maar afgezien van het wensbeeld, heeft Steeghs een belangrijkere notie. “Ik vind dat niet alle gemeenten allemaal eigen initiatiefjes moeten nemen en het wiel uitvinden. Ik wil wel wat kanttekeningen zetten bij de gemeentelijke autonomie en de gedachte dat veel mensen automatisch denken dat afval geld waard is. Niet alles is meteen een business case. En die business case is gebaat bij massa en dus bij uniforme scheidingsregels in heel Nederland.” Zowel Geert Steeghs als Willem Elsinga denken dat naast alle inspanningen van gemeenten en consumenten ook een steeds belangrijkere drive uitgaat van de producenten. Elsinga: “Zij zullen zowel door de producentenverantwoordelijkheid als vanwege pure kostenbesparing op de inkoop van grondstoffen overgaan tot steeds meer sluiten van kringlopen en secundair materiaal en groene energie benutten.” Steeghs: “Die tendens zal nog worden versterkt wanneer er meer ecodesign en design for recycling van producten plaatsvindt.” Tekst: René Didde

GRAM | juni 2016

Hoop voor luierrecycling De aanpak van het probleem van het luierafval door de hele keten van luierfabrikanten tot en met gemeenten, begint vruchten af te werpen. Na een jaar van overleg zijn er 'vier tot zes' verschillende recyclingtechnieken op het punt van testen in de praktijk. Vooral diftar-gemeenten staan te popelen om de 200 duizend ton luierafval te recyclen. “De roep om inzameling en verwerking van luiers is

begint deze zomer met de inzameling van luiers bij

echt enorm”, zegt Marc Veenhuizen, hoofd afval van

kinderdagverblijven. Ook zullen bij containerparken

de gemeente Apeldoorn. “Wij zijn een diftar-gemeente

in de buurt van winkelcentra speciale luiercontainers

en mensen doen hun stinkende best om meer afval te

verschijnen, vertelt Piet van Oirschot. “Wij zien het

scheiden. Wie met luiers zit, houdt echter een zware

als een service voor onze burgers.” De gemeenteraad

en volumineuze fractie over in het restafval waarmee

heeft namelijk besloten om de inzamelfrequentie van

we voorlopig niets kunnen.” En daar moeten de kinderrijke gezinnen in Apeldoorn dus voor betalen. Voor oudere mensen met een incontinentieprobleem heeft Apeldoorn een financiële compensatieregeling in het leven geroepen. “Zij kunnen er immers niets aan doen dat ze incontinent zijn geworden”, aldus Veenhuizen. Tellingsproeven van het restafval in Apeldoorn wijzen uit dat er meer dan tien procent aan luiermateriaal inzit, vertelt Veenhuizen. De inzameling ervan is geen probleem, zegt hij. “Via onze overheids BV CirculusBerkel kunnen we luiers ophalen bij kinderdagverblijven en bij verzorgingstehuizen.” Maar Veenhuizen wil de burgers wel een goed verhaal vertellen. “We willen de mensen wel de zekerheid geven dat de verwerking en recycling van de luiers netjes is geregeld en er geen afvalproblemen ontstaan of dat de luiers alsnog naar een verbrandingsinstallatie moeten.” Orgaworld Apeldoorn is niet de enige gemeente die met smart wacht op een gedegen installatie waar de luiers worden verwerkt. Almere zamelt al een tijdje luiers in. Huishoudens mogen de luiers van baby's gewoon bij het gft stoppen. “Ze gaan naar Orgaworld in Lelystad, waar de plastics eruit worden gezeefd en al het organisch materiaal inclusief het papier wordt vergist en de restfractie wordt gecomposteerd”, zegt Johan Luiks, hoofd beleid en advies van de afdeling stadsreiniging in Almere. Incontinentiemateriaal mag er niet bij zitten. Want daarin zitten mogelijk medicijnresten die de kwaliteit van de compost teveel naar beneden brengen, zegt Luiks. “Dan komt het keurmerk in gevaar. En veel boeren vinden het sowieso al geen fijn idee dat hun worteltjes op een bedje van luiers groeien”, zegt Luiks. “We kijken dan ook met belangstelling uit naar nieuwe opties voor luierrecyling.” Ook Tilburg zit op het vinkentouw. Of er nu een installatie voorhanden is of niet, de Brabantse gemeente

Foto: Henriette Veld, Nationale Beeldbank.

GRAM | juni 2016

het VANG-programma van start ging, proberen de ketenpartners zoals de producenten van luiers en incontinentiemateriaal samen met gemeentelijke afvaldiensten (NVRD), Rijksoverheid (ministerie van IenM, RWS) de keten te sluiten. “Het klinkt als een wat saai nieuwsfeit, maar na een jaar hard werken staat het overleg met alle stakeholders op de rails. We weten nu beter hoe de ketens moeten worden gesloten”, zegt Cuperus. “De uitdaging was dat er geen blauwdruk voor bestaat, want dit is samen met dakafval (bitumen) het eerst ketenproject in VANG.” Flinke hoop luiers Wegwerpluiers, er gaan er nogal wat van om in Nede duocontainer 'restafval en gft' van 1 keer per week

derland. Huishoudens met baby's en peuters brengen

naar 1 keer in de twee weken brengen. Per 1 juli aan-

de lieve hoeveelheid van 200 duizend ton per jaar in

staande gaat Tilburg daarmee beginnen. “Om te voor-

omloop. Dat komt grofweg overeen met vijf procent

komen dat mensen dan twee weken met teveel luiers

van het restafval. Volgens Milieu Centraal zitten een

in hun duocontainer zitten, geven we hen deze optie.”

half miljoen kinderen per jaar bijna 3 jaar in de lui-

Uit sorteeranalyses in Tilburg blijkt dat in sommige

ers, dus ga maar na met zo'n vijf luiers per dag. Voor

buurten wel tien procent van het restafval uit luiers

een gemiddelde baby worden vijf bomen omgezaagd.

bestaat. Van Oirschot wijst ook op de groeiende groep

Verzorgingstehuizen, ziekenhuizen en zorgcentra zijn

van ouderen die luiers (incontinentiemateriaal) moe-

jaarlijks samen goed voor nog eens 200 duizend ton

ten gebruiken en deze in het restafval stoppen. “Die

luierafval. Luiers bevatten redelijk hoogwaardig ma-

luiers zijn vanwege de medicijnresten lastiger te recy-

teriaal. Het bestaat voor twintig tot dertig procent uit

clen dan de babyluiers dus de recycling moet daar wel

cellulosevezels (papier), vijf tot tien procent uit kunst-

een antwoord op hebben.” Voorlopig zullen al die in-

stoffen (polyethyleen en polypropyleen) en natuurlijk

gezamelde luiers gewoon worden verbrand, maar net

voor twee tot drie procent het super absorberende po-

als Apeldoorn zal Van Oirschot zo snel mogelijk aan-

lyacrylaat (SAP), de korrels die baby's billetjes gega-

kloppen bij een van de nieuwe recycling installaties.

randeerd een nacht drooghouden. Maar het grootste en zwaarste bestanddeel (65 – 70 procent) zijn urine

Initiatieven

en feces.

“Dan heb ik goed nieuws voor de gemeenten”, zegt Geert Cuperus. In het zogeheten Ketenproject Lui-

Technisch gesproken is het niet heel moeilijk om deze

ers werkt hij als adviseur bij Rijkswaterstaat al een

grondstoffen te hergebruiken, dacht Knowaste, een

jaar aan het sluiten van de luierketen. “Er zijn vier tot

door een Canadese moeder opgericht bedrijf dat in

zes verschillende initiatiefnemers met vergevorderde

1999 in Nederland begon met de recycling van luieraf-

plannen voor een recyclingfabriek voor luiers. Het zit

val in Arnhem. Met een pulpproces won het bedrijf

er echt aan te komen. Sommigen zitten echt heel dicht

hoogwaardig papier terug van een kwaliteit die beter

tegen het nemen van een investeringsbeslissing aan.

is dan krantenpapier en waar gemakkelijk GRAM op

Verschillende partijen zijn op dit moment bezig hun

gedrukt kan worden. De bovendrijvende plastics wer-

plannen op praktijkschaal te testen”, aldus Cuperus.

den eenvoudig uit het pulpvat geschept. Ze kunnen terugkeren in vuilniszakken, bouwmaterialen of als

Vertellen wie de 'vier à zes' initiatiefnemers zijn, hoe

olieabsorberend materiaal in bijvoorbeeld garages, zo

de technieken werken en wat de verschillen zijn, wil

bleek uit de moederfabriek in Toronto. De SAP's kon-

hij niet. “Het is aan henzelf om hun moment te kie-

den met een simpele zeef-, was- en centrifugetechniek

zen”, zegt Cuperus. Hij wil alleen kwijt dat het meren-

uit de brij worden geslingerd. Die moesten worden

deel van de initiatieven in het Zuiden van Nederland

verbrand. De Arnhemse fabriek was echter geen lang

plaats vindt. “Dat is geen probleem, want er kan zo

bestaan gegund. Dalende verbrandingstarieven speel-

een fabriek in het Noorden bijkomen”, aldus Cuperus.

den de verwerking parten en de fabriek sloot in 2007

Hij vertelt verder nog dat Orgaworld niet is meegeteld

de poorten. In Lelystad vergist Orgaworld de vooral

bij de initiatieven. Wel is algemeen bekend dat onder-

organische bestanddelen als poep en urine, samen

nemer Willem Elsinga werkt aan een proeffabriek bij

met gft-afval, een route die niet ieders goedkeuring

ARN in Nijmegen (zie kadertje).

kan wegdragen omdat vooral aan SAP's in het incontinentiemateriaal medicijnresten gebonden kunnen zijn

In het ketenproject, het eerste dat onder de vlag van

GRAM | juni 2016

die in de bodem terecht komen.

Geert Cuperus: “Het is goed nieuws dat de vervuilde SAP’s uit luiers terug winbaar zijn maar deze ook herbruikbaar maken, is nu de uitdaging.” Afzet

Conrath ziet in de verdere toekomst ook technieken

Er gloort dus hoop voor de luierrecyling, aldus Geert

in het verschiet liggen die de luiers op 'een moleculair

Cuperus. “De meeste technieken lijken in grote lijnen

niveau recyclen'. Conrath: “We kunnen de stoffen dan

op elkaar. Ze richten zich vooral op het terugwinnen

chemisch sorteren en bijvoorbeeld medicijnbestand-

van kunststoffen en vezels. Die laatsten kunnen wor-

delen eruit halen.” Op preventief niveau voorkomen

den opgewerkt tot cellulosemateriaal dat in nieuwe

dat ingewikkelde recyclingtechnieken nodig zijn, kan

papierachtige toepassingen terecht komt. Het goede

bijvoorbeeld door ecodesign van luiers met onschade-

nieuws is dat ook de fractie van vervuilde SAP's terug

lijke stoffen. “Ecodesign zal heel moeilijk zijn omdat

winbaar is”, zegt Cuperus. De uitdaging is nu nog om

de functionele eigenschappen van de luier niet mogen

de SAP's ook herbruikbaar te maken. Dat is tot nog

worden gehinderd.”

toe niet gelukt. De SAP's kunnen dan in ieder geval worden verbrand, wat de gemeenten ontslaat van de noodzaak om babyluiers gescheiden in te zamelen

Recyclinginitiatieven

van de incontinentieluiers.

Eén van de initiatieven voor luierrecycling is van Elsinga Beleidsplanning en Innovatie BV die

De afzet van het teruggewonnen materiaal is volgens

samen

Cuperus ook nog een punt van aandacht. “De papier-

Universität in Duitsland onderzoek heeft gedaan

vezels kunnen bijvoorbeeld aftrek vinden als karton

naar een procedé voor de recycling van luiers en

of als kaften. De plastics vinden nieuwe toepassingen

incontinentiemateriaal. Hierbij worden luiers onder

in dikwandige producten.” Er zijn allerlei pogingen om

hoge druk (meer dan 20 bar) en temperatuur (meer

afzetkanalen voor meer hoogwaardige toepassingen

dan 210oC) verwerkt in een reactor en gescheiden

te vinden. Ook de afzet van de SAP's, schoongemaakt

in zuivere plastics enerzijds en in slurry anderzijds.

of niet, is nog een uitdaging.

De plastics kunnen worden hergebruikt, de slurry

met

Brandenburgische

Technische

wordt vergist tot groengas. Samen met ARN in Fabrikanten doen mee

Weurt en met steun van EFRO (Europees Fonds voor

Wie goed naar Pierre Conrath van de internationale

Regionale Ontwikkeling) is een proefinstallatie

branchevereniging van luierfabrikanten (EDANA) in

gebouwd om het proces op grotere schaal te

Brussel luistert, merkt dat de luierfabrikanten pas re-

testen. Hiervoor loopt de komende maanden

cent achter de recyclingsinitiatieven zijn gaan staan.

een

“Een belemmering voor het sluiten van de luierketen

ontwikkeld voor een fullscale-fabriek in Weurt. De

is dat er ook op dit gebied veel concurrentie is. Er is

installatie krijgt een capaciteit van circa 15.000 ton

van oudsher niet veel samenwerking. Zo'n ketenpro-

luiers en incontinentiemateriaal. De verwachting is

ject is nieuw.” Illustratief was dat Europa's grootste

dat deze installatie in de eerste helft van 2017 gaat

producent, Procter&Gamble (zestig procent marktaan-

draaien.

deel) niet bijster voorstander was, maar dat de P&G-

Ook een aantal andere initiatiefnemers hebben

jointventure Fater in Italië een recyclingsfabriek heeft

proeven gedaan en zijn zover dat ze concrete

staan. “Producenten ondersteunen de recyclingsini-

plannen aan de gemeenten kunnen presenteren.

tiatieven nu volledig, maar de gekozen technologie

Daarom zal vanuit het ketenproject rond de zomer

moet wel economisch haalbaar zijn en beter voor het

een

milieu dan de huidige inzameling en verwerking”,

gemeenten

zegt Conrath. Volgens hem doet een aantal produ-

gevraagd worden zich te presenteren. Zodra de

centen mee met de vier à zes initiatieven die Geert

datum van deze bijeenkomst bekend is zal deze

Cuperus noemt. “Er zijn 1 à 2 afvalverwerkers actief,

via de NVRD-nieuwsbrief en VANG-website bekend

1 à 2 consultants en kleinere bedrijven en daarnaast

worden gemaakt.

proefprogramma.

bijeenkomst waar

Inmiddels

worden de

zijn

plannen

georganiseerd

verschillende

voor

initiatieven

zoeken sommige producenten zoals Fater zelf naar recyclingsopties”, aldus Conrath. In de meeste gevallen gaat het om een verbetering van het Knowaste-proces, dus een scheiding in papierpulp, plastics en de SAP's.

Tekst: René Didde

GRAM | juni 2016

nieuws

Nieuwe strategische visie NVRD: De leden centraal Tijdens de Algemene Ledenvergadering voorafgaand aan het NVRD Jaarcongres werd woensdag 25 mei een nieuwe strategische visie unaniem aangenomen. “Deze nieuwe strategische visie is een visie waarin we aangeven wie wij als vereniging zijn, wat wij leden kunnen bieden en hoe we werken. Een concrete agenda mist heel bewust, deze is namelijk zo dynamisch dat we die met de leden constant bijwerken”, vertelt NVRD-directeur Olaf Prinsen. “De nieuwe visie is tot stand gekomen

lijk ook de belangenbehartiging waarbij

De strategische sessies waren een mooie

door heel goed te luisteren naar de wen-

de vereniging meepraat in bijvoorbeeld

eerste aanzet om onderwerpen zoals

sen van onze belangrijkste leden, de

wetgevingstrajecten. En tot slot heeft de

circulaire economie en innovaties, ge-

ideeën van bureaumedewerkers en de in-

vereniging een taak in de bewaking van

zamenlijk te bespreken, maar de be-

put vanuit ledensessies. Waarom bestaan

de moraal, wat betekent dat de publieke

langrijkste les is dat deze discussie een

wij? Wat willen wij bereiken? Wat bieden

waarden voorrang moet houden op eco-

vaste plek moet krijgen in de vereni-

wij aan wie? Vragen die centraal stonden

nomische motieven.

ging. Prinsen: “We blijven bij onze leest qua kerngebied en kiezen in de randen

in de gesprekken die we met meer dan 100 leden hebben gevoerd”, aldus Olaf

Platforms

voor samenwerking met andere partijen.

Prinsen. Ook opmerkingen van leden

Olaf Prinsen legt uit wat er gaat veran-

Behalve de traditionele redenen om te

over de organisatiestructuur, rond de

deren. “Om meer ruimte te geven aan

verenigen, kiezen wij er ook voor de mo-

waarde van het lidmaatschap en rond de

strategische

drie

raliteit van de achterban een belangrijke

zichtbaarheid van verenigingsactivitei-

strategische platforms ingericht, met ie-

plek te geven. We organiseren minder

ten vormden een belangrijke aanleiding.

der een andere focus. Na het bepalen van

en staan bekend om kwalitatief hoog-

discussies,

worden

de belangrijkste vraagstukken van dat

staande bijeenkomsten. We verenigen

In gesprek

moment, worden tijdelijke werkgroepen

ook specialisten en professionals in onze

Een ingevuld business model canvas, een

opgericht die hiermee aan de slag gaan.

achterban. We hebben oog voor de diver-

model waarop in één pagina de belang-

Deze

bemenst

siteit binnen de vereniging, maar maken

rijkste vragen zijn beantwoord, is het

door de beste mensen uit de achterban

ook duidelijk voor wie we wat doen. Het

resultaat. Op basis van dit model is de

rond het thema.”

bureau is ondersteunend aan de vereni-

werkgroepen

worden

strategische visie geschreven. Overigens

ging en moet de meerwaarde van bij-

geen visie met een vaste looptijd. Prin-

voorbeeld de belangenbehartiging laten

sen: “Onze leden veranderen, techniek

zien. We stoppen met commissies, geven

en daarmee werkwijzen veranderen, ver-

meer plek voor strategische discussies

wachtingen veranderen. Kortom: zodra

en gaan werken met flexibele werken

wij merken dat er reden voor is, gaan wij

productgroepen.”

weer in gesprek met onze leden. Want als er één ding is dat niet verandert, dan is

Vervolg

dat het feit dat de Koninklijke NVRD er is

Het bureau heeft nu een heel concrete

voor haar leden en dat deze leden centraal staan.”

DE LEDEN CENTRAAL STRATEGISCHE VISIE

opdracht van de leden. Prinsen: “Nu gaan we aan de slag. Zo ga ik langs bij alle commissies en worden de strategi-

De leden van de NVRD zijn verbonden in

sche platforms ingericht om met hen te

de woorden: publiek, afval, grondstof-

komen tot het jaarplan 2017. Kortom,

fen en beheer openbare ruimte. De ge-

wordt vervolgd!”

mêleerde achterban heeft nóg een ding gemeen: ze blijkt hetzelfde te zoeken

U vindt de strategische visie op de web-

bij een vereniging, namelijk uitwisseling

site van de NVRD.

en ontwikkeling van kennis, ontmoeting tijdens

bijeenkomsten

opbouwen

van een netwerk. Daarbij komt natuur28

GRAM | juni 2016

Organisch keukenafval is de grootste

'circulair inkopen'

(zwaarste) fractie in het restafval en bo-

Tijdens het NVRD congres op 26 mei is

vendien een fractie waar weinig gemeen-

een initiatief gelanceerd om de circulaire

ten een goed antwoord op hebben. Het

economie vorm te gaan geven. Gemeen-

scheiden van deze stroom is essentieel

ten en bedrijven zijn uitgenodigd om

bij het halen van de VANG-doelstelling.

‘werk te maken van circulair’. Een aan-

Onderdeel van de Werkplaats Keukenaf-

tal gemeenten en bedrijven heeft hier

val wordt een digitaal kennisplatform.

al gehoor aan gegeven. De animo onder

Ook wordt in september een ‘live’ werk-

de leden is groot. Inmiddels zijn de eer-

plaats georganiseerd waarin deelnemers

ste afspraken met geïnteresseerden ge-

aan de slag gaan met dit onderwerp en

pland. Met dit initiatief laten partijen in

gaan zoeken naar ‘wat werkt’.

het afvalbeheer zien een belangrijke stap richting de circulaire economie te willen

De Werkplaats is op zoek naar gemeen-

zetten. Niet iedereen voor zichzelf, maar

ten die ervaring hebben of plannen heb-

met elkaar kijken we hoe de circulaire

ben met expliciete aandacht voor de in-

economie gerealiseerd kan worden. Het

zameling van keukenafval. Denk hierbij

initiatief zal zich richten op drie stap-

aan acties op het gebied van communi-

pen: (1) concrete (circulaire) producten

catie, inzamelmiddelen, aparte inzame-

aanbieden voor inkoop aan de leden,

ling en verwerking. De werkplaats wil

(2) bestaande initiatieven verzamelen

graag zicht krijgen op wat er gebeurt en

en delen en (3) nieuwe circulaire produc-

gebeurd is op dit gebied. Wilt u meewer-

ten een proeftuin aanbieden. Bent u be-

ken en uw kennis en ervaringen delen in

nieuwd naar het initiatief of wilt u ook

de Werkplaats, meldt u aan bij Koos van

aansluiten. Neem dan contact op met be-

Dael, vandael@nvrd.nl

leidsmedewerker Frank Donkers: donkers@nvrd.nl Werkplaats Keukenafval De NVRD start met een ‘Werkplaats Keukenafval’ om gemeenten en afvalbedrijven bij elkaar te brengen die actief met deze stroom aan de slag zijn of willen. Het doel is enerzijds om elkaar te helpen en te inspireren door kennis en ervaringen uit te wisselen en anderzijds om te komen tot meer inzicht in ‘wat werkt’ om deze weerbarstige stroom uit het restafval te weren. De bedoeling is om vanuit die inzichten nieuwe acties te ontwikkelen.

NVRD agenda 29 juni Commissie Afvalpreventie 30 juni Werkgroep P90

column

Veel belangstelling initiatief

Het NVRD Jaarcongres In Alphen aan den Rijn vorige maand voelde deze keer voor de eerste keer als ‘mijn’ congres. Vorig jaar mocht ik er overdag bij zijn en werd ik voorgesteld als nieuwe directeur. Achter de schermen heb ik nu pas gezien hoeveel voorbereiding hierin zit en wat er allemaal gedaan moet worden om het congres ‘geruisloos’ te laten verlopen. Volgend jaar houden wij het congres in Maastricht. Tegen de tijd dat dit nummer van GRAM verschijnt, heeft de uitverkorene voor 2018 dit ook gehoord en kan deze niet meer terug. Dus ik kan nu gerust schrijven dat ze zich een hoop werk op de hals hebben gehaald, ook het organiserend lid is er namelijk druk mee! En zo kom ik als vanzelf bij de leden. En dat kan ook niet anders, nu we een strategische visie hebben die de leden centraal stelt. Op de vorige pagina staat veel meer over deze visie, dus daarover weid ik hier niet uit. Maar ik pak nog wel een voorbeeld dat weer goed illustreert dat het werkelijk de leden zijn die de vereniging maken. Tijdens het congres lanceerden wij het project ‘Wij maken werk van circulair’. Omrin, Midwaste, Rotterdam, Utrecht, Meerlanden en Dar zijn de leden die kwamen met dit initiatief om meer producten van door ons ingezamelde grondstoffen in te zetten in de bedrijfsvoering. Wij als NVRD werken het uit. We beginnen met drie concrete producten, bouwen een platform waarop inkopers kunnen zien wat er allemaal is en bieden proeftuinen aan producenten om zo innovatie te stimuleren. Al tijdens het congres werden er meer handtekeningen gezet onder het initiatief. Meer weten of ook tekenen? Neem contact op!

30 juni Commissie KAM 30 juni Commissie Inzameling & Recycling 30 juni Regiobijeenkomst Noord-Nederland 1 juli Matrasketenbijeenkomst 2 5 juli VANG workshop ‘Grip op Papier’ bij Saver in Roosendaal

GRAM | juni 2016

Ingezonden mededeling

NederlandSchoon kiest Schoonste Winkelgebied van 2016

Veel meer dan alleen een schone stoep In een aantrekkelijk winkelgebied komen meer mensen, die langer blijven en meer kopen. Dat heeft niet alleen te maken met schoon, heel en veilig, maar ook met winkeluitstraling en inrichting van de openbare ruimte. Een totaalplaatje dus, dat alleen wordt bereikt door samen te werken. Steeds meer gemeenten en ondernemers hebben dat in de gaten. De verkiezing van het Schoonste Winkelgebied stimuleert ze hierbij.

Het onderzoek vindt in de zomermaanden plaats. In het najaar wordt de winnaar bekendgemaakt. Meer informatie over het Schoonste Winkelgebied van 2016 vind je op www.nederlandschoon.nl/winkelgebiedverkiezing

Maar liefst drie Eindhovense winkelgebieden eindigden vorig jaar in de top tien.

en schoon winkelgebied heeft een enorm eﬀect op de beleving ervan, zo blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van NederlandSchoon. ‘Een schoon winkelgebied zorgt voor een positieve beleving en een prettiger verblijf voor bezoekers’, legt projectleider Dorien Bosselaar uit. Een gedachte die wordt herkend door gemeenten, zo blijkt uit het aantal deelnemers aan de verkiezing. ‘In 2013 begonnen we met de 25 grootste steden in Nederland’, vervolgt Bosselaar. ‘Ieder jaar kwamen daar meer bij en inmiddels kunnen gemeenten hun eigen winkelgebieden opgeven. Dit jaar dingen 63 gemeenten met in totaal 561 winkelgebieden mee naar de felbegeerde titel Schoonste Winkelgebied van Nederland. Onder de 75 grootste Nederlandse gemeenten hebben we inmiddels een dekking van bijna 70 procent.’ Eigen stoepje Toch is een aantrekkelijk winkelgebied veel meer dan alleen een schone stoep en het ontbreken van zwerfafval. Het heeft

GRAM | juni 2016

alles te maken met organisatie en samenwerking. Bosselaar: ‘Als gemeenten en ondernemers goed samenwerken en er een actieve ondernemersvereniging of bewonerscommissie is die de vinger aan de pols houdt, is het er vaak ook schoner.’ Honderd jaar geleden hield iedereen zijn eigen stoepje schoon, ook de winkeliers. Tegenwoordig zijn sommige ondernemers, gechargeerd gezegd, geneigd te zeggen: ‘mijn verantwoordelijkheid loopt tot aan de voordeur. De stoep, die maakt de gemeente wel schoon.’ Maar zo werkt het natuurlijk niet. We hebben niet voor niets de 25 meter regel, waarbinnen ze hun eigen stoep moeten schoonhouden. Ook ondernemers hebben hierin een verantwoordelijkheid. Een actieve ondernemersverenging met wat enthousiaste koplopers, kan hierbij helpen. Bij winkelgebieden die hoog scoren in onze verkiezing, zie je dat dan ook vaak terug.’ Vooral bewustwording De verkiezing van het Schoonste Winkelgebied is vooral bedoeld ter

DEELNEMENDE GEMEENTEN VERKIEZING SCHOONSTE WINKELGEBIED 2016

GEMEENTEN G25* OVERIG

Samenwerken is het sleutelwoord Om winkelgebieden nog schoner te krijgen, werkt NederlandSchoon samen met verschillende partijen, waaronder Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de brancheorganisatie voor supermarkten in Nederland. ‘Een klant stapt liever bij een supermarkt binnen als de stoep en de entree schoon zijn’, zegt René Roorda van het CBL. ‘Om supermarkten schoon te houden, werken wij al langere tijd samen met NederlandSchoon. Zo is bij alle supermarkten de bekende blauw-groene Supporter van Schoon afvalbak te vinden als signaal dat afval in de afvalbak hoort en niet op straat. In winkelcentra heeft de supermarktmanager vaak een prominente rol, die hij kan inzetten om het onderwerp schoon geregeld op de gezamenlijke agenda te zetten. Maar het gaat ook om de aanwezigheid van genoeg afvalbakken, of het straatmeubilair schoon en heel is en of het openbaar groen goed is onderhouden. Allemaal zaken die, eventueel ook door de gemeente in te schakelen, op orde moeten zijn. Niet alleen omdat dit wettelijk in een straal van 25 meter verplicht is, maar vooral om de klant een aantrekkelijke winkelervaring te kunnen bieden. Want dat zijn de klanten die graag terugkomen.’

*De G25 betreffen de grootste 25 gemeenten van Nederland.

NederlandSchoon_Landkaart_Schoonste_winkelgebied_Zonder nummers.indd 1

bewustwording. ‘Natuurlijk is het leuk om te zien dat jouw winkelcentrum goed scoort en waar je staat ten opzichte van andere gemeenten’, zegt Bosselaar. ‘Wat dat betreft, is het ook een soort benchmark. Maar het gaat ons vooral om de

20/05/16 17:34

verandering die het teweeg kan brengen. Niet alleen bij gemeenten die het al heel goed doen maar juist ook bij gebieden die minder hoog scoren. Daarnaast wordt de verkiezing door diverse gemeentes gebruikt om met hun ondernemers aan de slag

Het Schoonste Winkelgebied van 2016 Om het belang van schoon hoger op de agenda te krijgen bij betrokkenen, organiseert NederlandSchoon sinds 2013 jaarlijks de Schoonste Winkelgebied Verkiezing. Voor deze verkiezing wordt elke zomer een onderzoek uitgevoerd. In 2015 zijn zo’n 22 duizend bezoekers van 476 winkelgebieden ondervraagd over hun schoonbeleving. Voor 2016 zijn dat er inmiddels al 561. Maar wat hebben gemeenten er nu eigenlijk zelf aan? ‘Een schoon winkelgebied heeft een aantrekkende werking’, vindt Arjan uit het Broek, specialist openbare ruimte bij de gemeente Eindhoven, waar vorig jaar maar liefst drie locaties in de top tien eindigden. Hun geheim? Een zeer actieve winkeliersvereniging die zelf het heft in handen neemt. ‘Natuurlijk maakt de gemeente hier ook schoon. Maar door zelf een extra mannetje in te zetten, wordt dat rondslingerende papiertje wél direct opgeraapt

te gaan. Een nauwe samenwerking met economische zaken ligt dan voor de hand. Zo is de gemeente Groningen een interne competitie tussen winkelgebieden gestart om de bewustwording te vergroten en zo haar winkelgebieden schoner te krijgen.

en niet pas over twee dagen. En als het eenmaal netjes is, blijft het ook langer netjes. Dan ben je zelf ook eerder geneigd je troep in de afvalbak en niet op straat te gooien. Alle lof dus voor onze schoonmaakteams.’ Helmond scoorde goed in 2015. Winkelcentrum Brandevoort eindigde op nummer één. Ook hier mede dankzij goede samenwerking tussen de betrokken partijen, denkt Jeroen van Helmond, technisch medewerker afval en reiniging. ‘We zitten als gemeente dicht op de mensen en de ondernemers. De wijkbeheerder heeft rechtstreeks contact met de voorzitter van de winkeliersvereniging. De winkeliers zelf doen ook veel om het schoon en netjes te houden. En last but not least, we hebben daar een geweldige wijkveger zitten. Iemand die enorm betrokken is en zijn werk echt goed wil doen. Uiteindelijk draait het dus ook gewoon om mensen. Dáár moet je het van hebben.’

GRAM | juni 2016

NIEUWS UIT DE BRANCHE

Gemeenten spelen in op dalende vergoedingen kunststof

twee werksessies: de verschillen in kosten tussen de deelnemende gemeenten zijn soms zeer groot, terwijl beleid en inzameling op het eerste gezicht vrijwel ge-

Dat de vergoedingen voor huishoudelijk

‘Welke invloed heeft een tariefsysteem of

lijk zijn. De oorzaken hiervan zijn zeer di-

kunststof verpakkingsafval dalen, is bij

omgekeerd inzamelen?’ ‘Welke invloed

vers en dat toont aan dat op hoofdlijnen

de meeste gemeenten bekend. Hoe hier

kan ik uitoefenen met contractmanage-

prestaties vergelijken niet altijd nuttig is,

goed op in te spelen, minder. Voor ge-

ment en aanbestedingen?’ Door de aan-

maar verdieping en maatwerk nodig is.

meenten die meer zicht en grip willen op

wezigheid van uiteenlopende gemeenten

Daarnaast was te zien dat ook gemeenten

de eigen kosten, prestaties en verbeter-

kon het vraagstuk vanuit verschillende

met verschillende lastige weerstanden,

kansen organiseert het Learning Center

invalshoeken worden bekeken. Deelne-

zoals een weerbarstige politieke werke-

Kunststof Verpakkingsafval (LCKVA) werk-

mer Wil Welvaarts van gemeente Etten-

lijkheid of een gebrek aan beleidscapaci-

sessies op het gebied van kostenoptima-

Leur: “Ik heb het als erg positief ervaren.

teit, een aantal opties konden identifice-

lisatie. Inmiddels zijn twee sessies achter

Goed initiatief van het Learning Center

ren om concreet mee aan de slag te gaan.

de rug. Door vergelijking van feiten en

om met verschillende gemeenten elkaars

Verder waren deelnemers verrast over

cijfers, praktijkvoorbeelden en een aantal

systemen te vergelijken en van elkaar te

de invloed die contractmanagement kan

rekenoefeningen, kregen alle deelnemers

leren. Door de jaren heen is de regierol

hebben op de kosten: anders dan vooraf

inzicht in de knelpunten. Ook waren zij in

van gemeenten op het gebied van kunst-

werd gedacht liggen er nog flinke kansen

staat om de ‘quick wins’ en kansen op de

stof steeds complexer geworden. Ik vond

om te sturen op kostenoptimalisatie in

langere termijn voor de eigen gemeente

het erg waardevol om te zien hoe ande-

contracten van inzameling en sortering.

te identificeren. Daarnaast werd stilge-

ren hiermee omgaan. Nuttig om concrete

staan bij de kansen en bedreigingen van

aanknopingspunten te vinden om het ei-

Het Learning Center organiseert dit jaar

ontwikkelingen waar gemeenten minder

gen inzamelsysteem te verbeteren.”

nog een aantal werksessies kostenopti-

direct invloed op hebben. Tijdens de ses-

malisatie. Aanmelden kan op

sie kwamen diverse vragen aan bod: ‘Wat

Nog veel winst mogelijk

is efficiënter: een breng- of haalsysteem?’

Een aantal interessante conclusies na

www.lckva.nl (deelname gratis).

VANG-kennisbibliotheek Op de kennisbibliotheek van VANG www.vang-hha.nl/kennisbibliotheek zijn de volgende nieuwe documenten te vinden:

2016 - D&B i.o.v. Rijkswaterstaat •Deskstudie Afvalpreventie, Het stimuleren van consumenten om minder afval te produceren

• Intergemeentelijke samenwerking

2016 - Milieu Centraal

bij ontwikkeling en uitvoering van

•Infographic Vergoeding voor de

afvalbeleid

vermarkting van de kunststofstromen

•De (on)mogelijkheden van reparatie 2016 - Natuur & Milieu en Stichting Repair Café •Handreiking Samenwerken met scholen rondom zwerfafval en afvalscheiding 2016 - Public result i.o.v. Rijkswaterstaat en Gemeente Schoon

2016 - NVRD / VANG HHA

2016 - Learning Center Kunststof

• Handhaven op afvalscheiden in Tilburg

• Stappenplan afvalscheidingsgedrag in

Verpakkingsafval

2015 - Gemeente Tilburg, afdeling BAT

huis en in de buitenruimte

GRAM | juni 2016

NIEUWS UIT DE BRANCHE

Planning-registratie tool opzetten in eigen beheer In 2012 kreeg Akwadraat Consultancy van Gemeente Doetinchem (ca. 25.000 aansluitingen) opdracht advies uit te brengen over de organisatiestructuur van Team Afval, de

Taxussnoeisel als medicijn tegen kanker

eigen reinigings- en inzameldienst. Eén van de aanbevelingen betrof de planning en

Op steeds meer plekken worden in-

registratie rondom de inzameling: een betere, efficiëntere aansturing van de werkpro-

zamelacties georganiseerd om taxus-

cessen. Daartoe is, in eigen beheer, met behulp van een software engineer, een op maat

snoeisel op te halen. Het snoeisel van

planning-registratie tool ontwikkeld, waarbij telkens nieuwe mogelijkheden en koppe-

een taxushaag is waardevol, omdat het

lingen naar andere systemen zijn ingebouwd.

een belangrijke grondstof bevat voor het maken van geneesmiddelen voor

Om een adequate aansturing van de werkzaamheden te realiseren, is een splitsing in

chemotherapie.

functies aangebracht. Voor de uitvoering is een uitvoerder aangetrokken die zich con-

taxussnoeisel is goed voor één chemo-

centreert op de aansturing van het personeel dat de taken uitvoert. De planner kreeg als

therapie. Verschillende afvalbedrijven

opdracht om de planning van de uit te voeren taken en de registratie van de uitgevoerde

waaronder

taken te organiseren.

Avalex doen mee aan het initiatief ‘Ver-

Elke

Saver,

kubieke

meter

Spaarnelanden

groot de hoop en verklein de kanker’, Integratie systemen

waarbij bewoners gratis het snoeiafval

Team Afval registreerde veel informatie, maar in verschillende, niet gekoppelde bestan-

van de Taxus Baccata naar de milieu-

den. De planning was gebaseerd op pragmatische, organisch gegroeide kennis en in-

straten

zichten. Er was behoefte aan een integraal planning-registratiepakket.

keert Vergroot de Hoop per kubieke

Eerst is met de belangrijkste aanbieders van ERP-software een marktconsultatie uitge-

meter een bedrag uit aan een organi-

voerd. De kosten-baten verhouding bleek niet in balans. Via Midwaste, waarvan Doe-

satie die werkt rond kankerpreventie.

tinchem partner is, is een software engineer ingezet die een klantspecifiek planning-

Ook Dar spoort aan om taxussnoeisel

registratiesysteem in eigen beheer heeft opgezet. Hierin zijn onder andere opgenomen:

te scheiden en zo een bijdrage te leve-

beschikbaarheid medewerkers, beschikbaarheid materieel, eenduidige toewijzing

ren aan de strijd tegen kanker. Samen

medewerker(s) aan materieel, urenregistratie, (digitale) afvalkalender, rolemmer regis-

met verschillende gemeenten roept zij

tratie per huishouden, contractbeheer, Logistiek Zonder Papier (digitale begeleidings-

bewoners en organisaties die taxus in

brieven), en diverse koppelingen met andere (voertuig)registratiesystemen. Uitbreiding

de tuin/op het terrein hebben staan, op

is mogelijk.

hun taxussnoeisel aan te bieden aan de

kunnen

brengen.

Daarnaast

Stichting Taxus Taxi. Na het indienen In bijgaande tabel is een overzicht gegeven van voor- en nadelen van ontwikkelen in

van een ophaalverzoek (via website of

eigen beheer.

telefonisch) haalt deze stichting het taxussnoeisel gratis aan huis op. Ook

Voordelen

Nadelen

het taxussnoeisel dat Dar GROEN! snoeit

• planner is nauw betrokken bij opzet en

• enige onzekerheid over eindresultaat

gaat naar Taxus Taxi.

uitwerking

• een-op-een relatie tussen planner en

• geen overbodige ballast (mogelijkheden

software-ontwikkelaar

in ERP-pakketten waarvan toch geen

• beschikbaarheid van de

gebruik wordt gemaakt)

softwareontwikkelaar

• standaard basissoftware

• ontwikkeltijd

• lage ontwikkelkosten • geen dure softwarelicenties • lage onderhoudskosten Resultaat Door eenduidige toewijzing van medewerker(s) aan materieel zijn er in de planning geen ongewenste doublures of gaten meer. De registratie is gestroomlijnd en verloopt nu veel efficiënter. Door goede registratie is in voorkomende gevallen bijsturing van medewerkers goed onderbouwd. Routeoptimalisaties zijn gerichter door te voeren. Sinds de planning-registratie tool volop in gebruik en ontwikkeling is, is nog geen 40 procent van de eerder geschatte en begrote minimale aanschafkosten voor een ERP-systeem uitgegeven aan ontwikkeling, begeleiding en aan soft- en hardware. Inl. www.akwadraat.nl

GRAM | juni 2016

Colofon

Agenda

Uitgever NVRD, WTC Arnhem Nieuwe Stationsstraat 10 6811 KS ARNHEM Telefoon 088 - 3770000 E-mail post@nvrd.nl I-net www.nvrd.nl

7 - 10 september AgroTechniek Holland, Biddinghuizen

Redactiecommissie Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn (hoofdredacteur) Riny de Jonge, stadsdeel Amsterdam-Oost Willy Brinkbäumer, Twente Milieu Addie Weenk, Rijkswaterstaat Diederik Notenboom, Meerlanden Fabienne Mantes, Avalex Dico Kuiper, gemeente Alphen aan den Rijn Marianne Zegwaard, MWH Global Ilse van der Grift, NVRD

13 september Themadag Beheer Openbare Ruimte 28 - 29 september Dag van de openbare ruimte, Jaarbeurs Utrecht 5 oktober Afvalconferentie, Stadion Galgenwaard Utrecht

Eindredactie Karin Hegeman en Berit Aagten Postbus 1218, 6801 BE Arnhem tel. 088 - 3770000 e-mail: hegeman@nvrd.nl

Advertentie-exploitatie Bureau Van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort tel. 023 - 5714745 e-mail: M.dewit@bureauvanvliet.com

Opmaak en druk Weevers, www.weevers.nl Gemeentereiniging en Afvalmanagement is het officiële vakblad van de

Abonnementenadministratie NVRD, Postbus 1218, 6801 BE Arnhem Jaarabonnement ad €106,04 ex btw. België €124,95 (Europa en buiten Europa op aanvraag). Los: €11,50.

Beëindiging abonnement Abonnementen moeten schriftelijk bij de NVRD en uiterlijk op 15 november worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. ISSN 1569-0458 © NVRD

GRAM wordt gedrukt op papier met het FSC®-keurmerk en verschijnt 10x per jaar. Hoewel door de uitgever de uiterste zorgvuldigheid is betracht, wordt voor de inhoud geen aansprakelijkheid aanvaard.

GRAM | juni 2016

13 oktober Kennisbijeenkomst P&O KAM

BLIJF OP DE HOOGTE VAN ACTUALITEITEN LEES AL HET NIEUWS IN ÉÉN OOGOPSLAG LEG CONTACT MET COLLEGAPROFESSIONALS EN EXPERTS DISCUSSIEER MET VAKGENOTEN DOE JE VOORDEEL MET HET KENNISPLATFORM

MAAK EEN PERSOONLIJK PROFIEL AAN OP HET NVRD LEDENNET Werkzaam binnen een organisatie die lid is van de NVRD? De NVRD vertegenwoordigt

HEB JE AL EEN PROFIEL?

alle gemeenten in Nederland en hun be-

Veel medewerkers van bedrijven die

drijven actief in afvalbeheer en het beheer

lid zijn van de NVRD hebben al een

van de openbare ruimte.

profiel zonder dit zelf te weten. Dit is

Omdat de organisatie waar je werkzaam

alvast voor je aangemaakt. Check jouw

bent lid is van de NVRD krijg je toegang

profiel en vul het aan door naar www.

tot het ledennet. Op het ledennet vind je

nvrd.nl te gaan en je rechtsboven in te

onder andere dossiers, collega professio-

loggen op het ledennet. Wachtwoord

nals en kun je online discussies starten en/

vergeten? Gebruik de ‘wachtwoord

of volgen. Daarnaast ontvang je in de toe-

vergeten functionaliteit’.

komst op je zelf aangegeven interesse/expertise gebied berichten.

AANMELDEN Als er nog geen automatisch profiel voor je is aangemaakt door NVRD maar het bedrijf of de gemeente waar je werkzaam bent is wel lid, ga dan naar www.nvrd.nl/accountaanvragen om je direct aan te melden.

WWW.NVRD.NL

6109 Adv Gram Leden betrekken 190x270 DEF.indd 1

21-11-14 11:25

WECYCLE verbindt circulaire en sociale economie