Gram november 2016 def by NVRD

JAARGANG 107 | NUMMER

GRAM VAKBLAD VAN DE

November 2016

Beter afval scheiden voor meer grondstoffen

Tweede Kamerleden over plannen voor circulaire economie Gouden toekomst voor scheidingsinstallaties

inhoudsopgave

Vakblad van de NVRD

Hoe doen zij dat? Deze maand: inzameling AEEA Piet van Oirschot, Jan Douwe Nagtegaal en Riny de Jonge vertellen over de inzameling van afgedankte elektrische en elektronische apparatuur.

Nederland op weg naar circulair Tweede Kamerleden zijn geïnterviewd over het Rijksbrede programma voor een circulaire economie, dat in september is gepubliceerd.

HVC en Boskalis lanceren innovatieve opwerkingsinstallatie voor bodemas De twee miljoen ton bodemas die jaarlijks in de ketels van de afvalenergiecentrales achterblijft, gaat een nieuwe toekomst tegemoet als vrij toepasbare bouwstof. Het vindt straks zijn weg terug als stoeptegel, rioolbuis of als fundering in wegen en fietspaden. Wegende containers helpen Son en Breugel op weg naar 5% restafval De wegende, ondergrondse containers in Son en Breugel zijn zonder twijfel een succes. De hoeveelheid restafval is de afgelopen jaren met ruim 100 kilo per persoon per jaar afgenomen. Gouden toekomst voor scheidingsinstallaties Nederlandse producenten van sorteermachines in de afvalbranche spelen een belangrijke rol in het terugdringen van restafval in de hele wereld. “De technologie is veel verder dan mensen denken.”

05 Bezem 12 Interview met industrieel ontwerper Tjeerd Veenhoven 16 Heeft de wel/niet-sticker zijn langste tijd gehad? 20 VANG-training Gedragsbeïnvloeding Afvalscheiding 23 NVRD nieuws 23 Column Olaf Prinsen Foto voorplaat: Rink Hof, Hollandse Hoogte

24 Bewonersparticipatie in containerlocatieplannen: speel open kaart! 31 Branchenieuws 34 Agenda en colofon 35 CloseUp

Lees verder op pag. 12

GRAM | november 2016

103

Containerwielen van Haco...

... besparen u mankracht! Haco wielen maken uw containers ĂŠcht mobiel. De garantie voor uitstekende rijeigenschappen.

Bel voor informatie: adv. 103 190x130 mm.indd 1

Protempo bv Postbus 21, 6500 AA NIJMEGEN Nederland Tel. +31(0)24-3711711. Fax +31(0)24-3711700 verkoop@protempo.eu www.protempo.eu 11-02-2010 13:55:19

Specialist in:

zoutstrooiers l sneeuwploegen l rolbezems l zoutoplossers l zoutloodsen l winterdienstopleidingen Meer informatie? Kijk op www.sr-schuitemaker.nl of mail naar sales@sr-schuitemaker.nl

Schuitemaker Industrial B.V. l Morsweg 18 - 7461 AG Rijssen - Holland Tel.: +31 (0)548 - 51 41 25 l sales@sr-schuitemaker.nl l www.sr-schuitemaker.nl gram-schuitemaker 160704.indd 1

05-07-16 09:38

BEZEM Goed zo?

"Doen we het goede en doen we het goede goed genoeg?"Ik vond het een mooie zin die bleef hangen toen hij in een flard voorbij kwam in een gesprek tussen twee passanten. Doe ik wel het goede? Dacht het wel, toch? Twijfel sluipt binnen en knaagt. Ik veeg schoon, wat is daar mis mee? Collega’s zamelen afval, eh grondstoffen in, uitstekend lijkt mij. Moeten wij dat dan niet doen? Wie dan wel? Of gaat het over mijzelf, moet ik een andere baan gaan zoeken? De ene vraag leidt naar de andere en antwoorden blijven uit. Verwarring haakt zich vast. Deze een-na-laatste maand van het jaar is net niet de maand van bezinning. Dat is toch meestal december. Maar dit is wel de maand waarin we nog even volgestopt worden met bakken kennis. De ene na de andere bijeenkomst, het ene na het andere congres. Deze informatie krijgen we niet voor niets. Moeten we niet veel meer letten op de kwaliteit van het plastic in plaats van ons blind te staren op de hoeveelheid? Moeten we de openbare ruimte niet helemaal vrijgeven voor participatie? Waarom zamelen we geen restafval op afroep in als er nog maar zo weinig van is? Is altijd de hoogste opbrengst voor textiel wel zo verantwoord? Is de wet Milieubeheer nog wel actueel als we producentenverantwoordelijkheid willen maar er ook een zorgplicht is? Een zorgplicht voor wat eigenlijk? En nabij elk perceel? Dan kan omgekeerd inzamelen toch niet? Het antwoord op de vraag of we het goed doen? Dat is toch echt wel positief. Maar die eerste vraag blijft kriebelen. Zoals met veel zaken zijn ook hier belangen in het spel die niet altijd helpen om te reflecteren. Met als grote voorbeeld, het S-woord. Een woord dat we net als allochtoon en hij die niet genoemd mag worden proberen te negeren. Een goed gesprek hierover, onmogelijk. Jammer, zeker omdat er aan alle zijden van de discussie voldoende kennis en kunde is om zo’n gesprek wel te voeren. Laten we daar dan maar op hopen. Dat uiteindelijk de ratio wint. En ja dat betekent dat we misschien even moeten nadenken of we wel het goede doen.

GRAM | november 2016

Hoe doen zij dat? Tekst: Hetty Dekkers

Deze maand:

inzameling AEEA

(afgedankte elektrische en elektronische apparatuur) Is de hoeveelheid AEEA sterk veranderd? De laatste jaren is dat stabiel. We zitten op een 700 à 800 ton per jaar. Komen de apparaten op de milieustraat in de juiste bakken terecht? Er gaat altijd weleens iets fout natuurlijk. Maar we houden er zo goed mogelijk toezicht op. Last van illegale opkopers of ‘morgensterren’, mensen die in het afval neuzen om herbruikbare spullen eruit te halen? Jammer genoeg wel. Bij opkopers praat je over handel, niet over afval. Maar je

beleidsmedewerker reiniging gemeente Kampen. Contact: j.d.nagtegaal@kampen.nl

weet nooit of het uiteindelijk boven een

Hoe vindt de inzameling van AEEA

houtvuurtje in Bangladesh ontmanteld

in uw gemeente plaats?

wordt. Dat is triest, maar ik heb er geen

We hebben het systeem ‘nieuw voor

zicht op hoe vaak dat gebeurt. Morgen-

oud en oud voor nieuw’ bij de winkels,

sterren zijn ook vervelend. Ze halen de

maar dat gaat helemaal buiten ons om.

edele metalen eruit en dumpen de waar-

Wij zelf hebben een container op de mi-

Hoe vindt de inzameling van AEEA

deloze resten bij ons. Bij koelkasten ge-

lieustraat staan, maar het meeste gaat

in uw gemeente plaats?

beurt dat ook. Het omhulsel brengen ze

via de kringloop. Zij halen het grotere

Via de milieustraat uiteraard. Verder

zelf naar het oud ijzer, het freon en an-

spul op afroep bij de mensen thuis op.

hebben we een kca-wagen op de week-

der waardeloos materiaal wordt bij ons

De kleinere apparaten kunnen daar ge-

markt staan, waar mensen vooral de

gebracht. Zo lopen wij onze vergoedin-

bracht worden.

kleinere apparaten in kunnen leveren. En

gen mis, door dat soort praktijken.

Piet van Oirschot beleidsmedewerker afval gemeente Tilburg. Contact: piet.van.oirschot@tilburg.nl

we zijn tegenwoordig actief op scholen, onder de projectnaam Schoon Belonen.

Wat zou er moeten veranderen

We doen daar aan afvaleducatie en bieden

om de inzameling beter te laten

scholen de mogelijkheid hun afval te

verlopen?

scheiden. Voor kleine elektrische appa-

Je durft het in Nederland bijna niet te

raten en textiel krijgen ze zelfs een ver-

zeggen, maar een soort statiegeld zou

goeding, dus dat is interessant voor de

fijn zijn. En meer controles uitvoeren,

deelnemende scholen.

met flinke boetes erbij, om te voorkomen

Om afvalscheiding in de duobak goed

dat het AEEA naar het buitenland gaat.

te laten verlopen, controleren we de

Er verdwijnt nog veel te veel, dat is een

inhoud van de gewone minicontainers

slechte zaak.

tegenwoordig heel streng. Als iemand geregeld een koffiezetapparaat bij zijn rest- of gftafval gooit, dan krijgt hij eerst een waarschuwing en uiteindelijk zelfs een boete.

Jan Douwe Nagtegaal

GRAM | november 2016

Is de hoeveelheid sterk veranderd? Het fluctueert iets, maar de totale hoe-

Riny de Jonge

afdelingsmanager afvalinzameling, Amsterdam-Oost. Contact: r.de.jonge@amsterdam.nl

veelheid blijft de laatste jaren redelijk constant. Bij de kringloop is vorig jaar

Hoe vindt de inzameling van AEEA

Centrum (RSC) van het afvalenergiebe-

207 ton verzameld, op de milieustraat

in uw gemeente plaats?

drijf. Daar wordt het gemonteerd door

42 ton. Dat verschil is eenvoudig ver-

Het meeste gaat via de afvalpunten, dat

75 medewerkers met afstand tot de ar-

klaarbaar. De kringloop komt bijna we-

zijn zes lokale milieustraten verspreid

beidsmarkt. Het RSC is een succesvol ba-

kelijks aan huis. Om je koelkast naar de

door heel Amsterdam, en via de grofvui-

neninitiatief in het kader van de Partici-

milieustraat te brengen, moet je een kar-

linzameling. Kleinere apparaten worden

patiewet. We hebben bovendien een stuk

retje huren of een grote auto hebben, dat

ook ingezameld via de chemokar en via

of tien repaircafés in Amsterdam, waar

is veel lastiger.

de blipverts. Die laatste staan uitslui-

kapotte apparaten gerepareerd kunnen

tend in Amsterdam-West, het zijn wijk-

worden. Daar zijn we heel blij mee, want

Komen de apparaten op de milieu-

plattegronden langs hoofdroutes met

dat is natuurlijk de meest duurzame op-

straat in de juiste bakken terecht?

aan de achterkant verzamelbakjes voor

lossing die er is.

Meestal wel. We hebben twee medewer-

cd’s, inktpatronen, mobieltjes, spaar-

kers rondlopen die dat in goede banen

lampen en ander klein spul.

leiden.

Last van illegale opkopers of ‘morgensterren’, mensen die in

Is de hoeveelheid sterk veranderd?

het afval neuzen om herbruikbare

Last van illegale opkopers of

Volgens de gegevens van het Afval Ener-

spullen eruit te halen?

‘morgensterren’, mensen die in

gie Bedrijf Amsterdam (AEB) was er in

Een groot probleem is bij ons dat mor-

het afval neuzen om herbruikbare

2015 een sterke groei, wellicht als ge-

gensterren massaal de motortjes van

spullen eruit te halen?

volg van het afvlakken van de economi-

aan straat aangeboden koelkasten weg-

Morgensterren zullen er ongetwijfeld

sche crisis. Momenteel zamelen we zo’n

knippen. Die motortjes leveren geld op.

zijn, maar de kringloop heeft daar weinig

2 kilo AEEA per bewoner in, dat is ruim

Dat gebeurt zodanig dat de koelgassen

last van voor zover ik weet. De spullen

1545 ton per jaar in totaal. In het restaf-

ontsnappen en in het milieu terecht ko-

worden op afspraak opgehaald en dus

val zit nog zo’n 4 kilo per bewoner. De

men. Dat is een punt van zorg.

maar weinig buiten aan de weg gezet.

afgelopen jaren hebben we op kleinere

Of er veel illegale inkopers zijn, bijvoor-

schaal twee proeven gedaan, met een

Wat zou er moeten veranderen

beeld via internet, dat heb ik nooit be-

mobiel inzamelpunt voor AEEA en twee

om de inzameling beter te laten

keken. Volgens mij valt het in onze ge-

bovengrondse containers. Vooral die

verlopen?

meente wel mee. Op de stromen die via

elektrokar was heel succesvol, omdat

Ik denk dat we de dienstverlening weer

ons gaan, hebben we in elk geval goed

hij elke dag op een vaste plek bij een

moeten uitbreiden, met meer inzamel-

zicht. Die gaan allemaal via de geijkte

winkelcentrum stond. In het restafval

punten in de buurten, dichterbij huis.

route naar de verwerker.

van het proefgebied zat toen nog maar

Betere voorlichting is ook nodig. Er zit

1,7 kilo e-waste. Helaas moesten we de

nog veel te veel e-waste bij het restafval,

Wat zou er moeten veranderen om de

proef staken vanwege te hoge kosten.

dat is jammer.

inzameling beter te laten verlopen?

Zo’n elektrokar is bemand, dat is duur.

We gaan ook praten met het afvalener-

Goede communicatie zou waarschijnlijk

De bovengrondse containers werden

giebedrijf. Volgend jaar openen zij een

helpen. Maar bij ons zit er zo weinig

steeds gekraakt door vandalen/dieven,

nasorteerinstallatie,

AEEA in het restafval, dat is niet de moeite

dus dat was minder succesvol.

kunststof. We gaan eens kijken of die

voor

papier

installatie eventueel ook elektrische ap-

om daar vol op in te zetten met een campagne. Het gaat maar om een paar kilo

Komen de apparaten op de milieu-

paraten kan nasorteren. Dat zou prach-

per jaar.

straat in de juiste bakken terecht?

tig zijn, alhoewel we de prioriteit blijven

Dat gaat goed. Ons AEEA gaat via de mi-

leggen bij inzameling aan de bron.

lieustraten naar het Regionaal Sorteer

GRAM | november 2016

Nederland op weg naar In 1990 was het na het Brundtland-rapport jarenlang ‘duurzaamheid’ wat de klok sloeg, in 1995 kwamen ecodesign en levenscyclusanalyse opzetten, wat ertoe leidde dat we rond 2000 gingen ‘ketendenken’. Ongeveer in 2005 raakte cradle to cradle in zwang, zozeer dat het vanaf 2010 verboden was om over afvalstoffen te spreken. We moesten het voortaan over secundaire grondstoffen hebben, wat sinds 2015 is opgegaan in ‘circulaire economie’. Het lijkt zo snel achter elkaar gezet een aaneenscha-

werken gemeenten en de provincie samen met bedrij-

keling van modekreten. Modes wisselen elkaar af,

ven als Omrin, maar ook met onderwijsinstellingen

maar ze hebben in elk geval het effect gehad dat veel

en onderzoekers om alle grondstoffen in de provincie

burgers en bedrijven korter of langere tijd enthousiast

in kaart te brengen en ze na het verstrijken van de

aan de slag gingen met vermindering van de afval-

levensduur binnen de provinciegrenzen te houden.

productie, hergebruik van producten, materiaalher-

De hoeveelheid restafval daalt drastisch, van veel

gebruik om op deze manier het verbranden of stor-

voormalig restafval worden nu nieuwe producten ge-

ten van afval te vermijden, zeg maar de Ladder van

maakt, ‘Made in Fryslân’, met nieuwe regionale werk-

Lansink (1980). Misschien bedoelen we eigenlijk al 35

gelegenheid op de koop toe.”

jaar steeds hetzelfde, en is het nieuwe begrip waar iedereen achteraan holt steeds een finetuning van het

Mede-initiatiefnemer Remco Dijkstra (VVD) is al even

voorafgaande idee. Feit is in elk geval dat er met het

tevreden. “Het plan is beter dan ik had verwacht. Zelfs

in september gepubliceerde ‘Rijksbrede’ programma

de SER heeft er een advies over afgegeven. Als libe-

Circulaire Economie ‘Nederland Circulair in 2050’ een

raal vind ik sterk aan de Rijksbrede visie dat alleen

ambitieus programma met streefcijfers en jaartallen

doelen worden voorgeschreven: 50 procent circulair

ligt. Dat is allerminst een garantie voor succes als je

in 2030 en 100 procent circulair in 2050. Het plan

kijkt naar het Klimaatprotocol van Kyoto (1997). Want

schrijft geen middelen voor. Dat moeten gemeenten

Nederland is zeker de eerste tien jaar nogal wankel-

en bedrijven zelf uitzoeken. Of ze bijvoorbeeld afval

moedig bezig op energiegebied. Gelukkig waren er

voor- of nascheiden kan mij niet schelen. Als ze hun

afvalverbrandingsinstallaties die bijna groene energie

doelen maar halen.” Evenmin wil Dijkstra consumen-

terugwonnen. En toch is ook op energiegebied veel in

ten en bedrijven met geboden, regels en voorschriften

gang gezet, waar pas de laatste jaren van geoogst kan

in de richting van de circulaire samenleving dwingen.

worden. Misschien grijpen energie en grondstoffen op

“Voor consumenten staat gemak voorop waarbij het

Europees en nationaal niveau wel in elkaar, net zoals in een sector als van de waterzuivering de ‘energie- en grondstoffenfabriek’ zowel energie als grondstoffen terugwint uit afvalwater. Tweede Kamerleden Initiatiefnemer voor de motie die ten grondslag ligt aan de Rijksbrede visie over circulaire economie, Yasemin Cegerek (PvdA), constateerde in de loop van 2015 een grote versnippering van verschillende initiatieven. “Waar het aan schortte”, zegt ze desgevraagd, “was een nationaal plan, waarmee we richting geven aan de tientallen initiatieven die in vele regio’s in Nederland plaatsvinden. Zo’n nationaal plan vormt ook de onontbeerlijke schakel tussen de regio’s in Nederland en het Europese pakket voor circulaire plannen, dat intussen is gelanceerd.” Cegerek is vooral tevreden. “Er ligt een mooi breed programma”, zegt ze. “De transitie vergt betrokkenheid van bedrijven, vooral in het MKB, en van maatschappelijke organisaties.” Als goed voorbeeld noemt ze ‘circulair Friesland’. “Daar

GRAM | november 2016

Yasemin Cegerek, PvdA

circulair mooi zou zijn als de circulaire economie zich vertaalt in een lagere Afvalstoffenheffing. Voor bedrijven is de kosteneffectiviteit en de business case van groot belang. Er moet een level playing field zijn, je moet niemand tekort doen.’ Bovenal moet circulair ‘gewoon’ worden. “Fantastisch dat Philips kunststof granulaatkorrels verwerkt in de stofzuigers, zonder dat je het in de gaten hebt”, aldus Dijkstra. Ook Stientje van Veldhoven (D66) vindt de Rijksbrede visie een goed plan. “Het bouwt voort op een basis die de laatste twintig jaar is gelegd”, analyseert ze. Het is misschien een abstract begrip. “Maar het plan is een concreet resultaat van een goede samenwerking in de commissie Infrastructuur en Milieu waar we zonder partijpolitieke belangen samenwerken om een duurzame samenleving een stapje verder te brengen.” Hoewel op ‘circulair’ gelijkende begrippen al decennia circuleren, meent Van Veldhoven wel dat

Remco Dijkstra, VVD

de urgentie om meer te doen aan energiebesparing en grondstoffen de laatste jaren flink is toegenomen. Het klimaatakkoord van ‘Parijs’ is er het bewijs van, vindt

niet dat het werkstuk uitmondt in een lijst met gebo-

ze. “De wereld telt in 2050 negen miljard mensen, en

den en verplichtingen als ‘stofzuigers moeten voor 40

doorkijkjes van de VN reppen mogelijk van 14 miljard

procent uit oud plastic bestaan’. “Ik ben voorzichtig

mensen in 2100. Al die mensen erbij en een wereld-

met gedragsbeïnvloeding en al helemaal als een amb-

wijde toename van de welvaart maakt dat er een enor-

tenaar vanachter zijn bureau recyclingspercentages

me consumptiegroei aan zit te komen. Om de aarde

gaat zitten voorschrijven.” Yasemin Cegerek meent

leefbaar te houden, moeten we slimmer en schoner

ook dat de SER nog eens goed moet kijken naar be-

gaan produceren waarbij we grondstoffen langer her-

lemmeringen in de fiscale regelgeving en financiering.

gebruiken. Verbranden ervan is zonde van het geld,

“We moeten met dit programma als basis de komende

zonde van het milieu en zonde van de energie.

jaren de plannen voor circulaire economie concreter gaan invullen.”

Wat mist Dat neemt niet weg dat de Tweede Kamerleden zaken

Goede en slechte voorbeelden

missen in deze notitie van het kabinet. Een doel als

De PvdA-milieuwoordvoerder noemt glas, papier en

‘50 procent circulair in 2030’ klinkt leuk, maar als je

hout als materialen waar de circulaire gedachte het

niet uitkijkt, weet je niet waar het precies over gaat.

snelst kan worden gerealiseerd. “We hebben in Neder-

Daarom heeft Stientje van Veldhoven aangedrongen

land een goede traditie en behoren nog steeds tot de

op een ‘nulmeting’. “Dan weten we waarmee we ver-

koplopers in Europa, ook al loopt de glasrecycling wat

gelijken. En ik wil ook weten welk percentage precies

terug”, zegt Cegerek. De textielrecycling noemt ze

wordt bedoeld: alleen grondstoffen uit Nederland, of

zorgelijk. “Er staan wel steeds meer inzamelbakken,

ook geïmporteerd spul.” Een tweede omissie is dat Van

maar er wordt nog altijd 140 miljoen kilogram textiel

Veldhoven prikkels mist om met fiscale maatregelen

per jaar verbrand. Heel zonde, want textiel is steeds

de circulaire economie te bevorderen. “Door bijvoor-

beter te recyclen.” Het Ministerie van Defensie schafte

beeld een eerlijke prijs voor grondstoffen te rekenen

recent 100 duizend handdoeken en washandjes van

en tegelijk de arbeid goedkoper te maken, creëren we

tweedehands textiel aan. “En er zijn meer leuke ini-

meer banen.” Van Veldhoven heeft Staatssecretaris

tiatieven”, zegt Cegerek. “Een Arnhemse ondernemer

Dijksma (PvdA) bovendien gevraagd naar een ban op

verkoopt kleding met statiegeld. Ben je je pak zat,

stoffen zoals kwik en arseen die langdurige kringloop

breng je het terug, knapt hij het op en brengt het op-

van grondstoffen verzieken. Remco Dijkstra hoopt

nieuw in omloop.” Ook voor drankenkartons die in Ne-

GRAM | november 2016

(advertorial)

Kwaliteit van gerecyclede drankenkartons voldoet aan verwachtingen Sinds begin dit jaar maakt papierfabriek Van Houtum gebruik van een nieuw proces voor de verwerking van ingezamelde drankenkartons. De ‘omnipulper’ ontdoet de drankenkartons van de laagjes kunststof en aluminium, waarna de papiervezel wordt ingezet voor de productie van hygiënepapier: handdoekjes, toiletpapier, poetsrollen etc. Inmiddels komen er dagelijks vrachten drankenkartons binnen, in totaal zo’n 12.000 ton op jaarbasis. De verwachting is dat dit volume de komende jaren zal verdubbelen. Van Houtum is tevreden met de kwaliteit van de papiervezel. Directeur Bas Gehlen: “Voor hygiënepapier gelden hoge eisen. Het moet sterk, absorberend en zacht zijn. Dat betekent dat je een lange vezel nodig hebt, en dat je vulstoﬀen zoveel mogelijk vermijdt. Gerecycled hygiënepapier wordt vooral gemaakt van gebruikt kantoorpapier, bijvoorbeeld van archiefvernietigers. Nu kantoren steeds minder papier verbruiken, zijn drankenkartons een welkome aanvulling op onze grondstoﬀenstroom”. Directeur Gerrit Jan Koopman van de VNP (de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en Kartonfabrieken) licht toe: “Bij oud papier en karton onderscheiden we tientallen soorten, elk met hun eigen kwaliteiten en toepassingsgebieden. Slechts een beperkt deel is geschikt als grondstof voor hygiënepapier vanwege de vereiste treksterkte”.

“ Drankennkartons zijnn een

welkome aanvv ulling op onnze m. grr ondsttoffenss trooom

Gemeten over heel Europa bestaat ongeveer 50% van het hygiënepapier uit virgin materiaal, dat wil zeggen uit hout van productiebossen. Bij Van Houtum wordt uitsluitend gerecycled papier gebruikt, maar mede door het afnemende volume kantoorpapier staat hier wel enige druk op. Hergebruik van drankenkartons is een welkome aanvulling en draagt daarmee bij aan een circulaire economie.

Stichting HEDRA is de Nederlandse brancheorganisatie van drankenkartonproducenten, Elopak, Tetra Pak en SIG Combibloc. Wij werken voortdurend aan de verduurzaming van onze verpakking. Daarom streven we naar een landelijke, eﬃciënte inzameling en recycling van drankenkartons in Nederland.

Hebt u vragen? Neem contact op met Inge Eggermont via info@hedra.nl

GRAM | oktober 2016

”

met dergelijk rustig repeterend werk. We moeten bij het scheppen van banen in de circulaire economie niet alleen denken aan slimme koppen die nieuwe technologie ontwikkelen en bedienen.” Avi’s dicht? Heet hangijzer is natuurlijk het lot van de afvalverbrandingsinstallaties (avi’s) als de schone toekomst van de circulaire economie stukje bij beetje werkelijkheid wordt. Alle drie de Tweede Kamerleden zijn het er over eens dat de rol van afvalverbranding zal afnemen, en dat de branche van recyclingsindustrie aan belang zal toenemen. Over de vraag wanneer hoeveel avi’s de poorten moeten sluiten, laat het trio zich wijselijk niet uit. “Op termijn zal er minder afval worden verbrand”, zegt Van Veldhoven. “Afvalverwerkers zullen grondstofproducenten worden, al zal er altijd een kleine reststroom moeten worden verbrand.” Sluiting hangt voor haar ook af hoe de ontwikkelingen in de rest van Europa verlopen. “Verschillende afvalverbranders verwerken nu brandbaar afval uit landen als Engeland en Italië. Als dat netjes is gescheiden, eventueel zelfs nog in Nederland uit te voeren, Stientje van Veldhoven, D66

heb ik er niets op tegen dat dit afval hier wordt verbrand met hoog energetisch rendement. Daar belandt het immers op de stortplaats.”

derland pas recent worden ingezameld, ziet Cegerek belangrijke verbeterpunten. “Net als elektronica. Dat is nieuw voor de consument. We moeten er aan wennen. En de producenten ook. Zij moeten producten gaan ontwerpen waar oude onderdelen van de elektronicaproducten als smartphone en tablet worden hergebruikt.” Remco Dijkstra vindt de metaalrecycling een goed voorbeeld van een branche die de weg naar circulair is ingeslagen. “Het is een oude branche die enorm is geprofessionaliseerd. Ze laten zich certificeren waardoor de kwaaie jongens eruit zijn gehaald. Koelkasten en vrieskisten worden netjes gescheiden in metaal, beton, plastic en hfk’s die allemaal worden hergebruikt. We moeten wel handhaven op de ‘morgensterren’ die voor de vuilniswagen uit alle waardevolle metalen in-

Woordvoerders circulaire economie van de Tweede Kamer, waaronder de geïnterviewden, ontvingen evenals 1500 basisscholen de knikkertegel van gerecycled plastic. De Dag van de Duurzaamheid vormde aanleiding voor het ontwikkelen van deze tegel

pikken. Met kunststoffen gaat het ook goed, al moet er nog een veel grotere afzetmarkt komen voor twee-

Ook Dijkstra is die menig toegedaan.

dehands plastic.”

“De recyclingsbranche zal groeien en in-

noveren. Als ik staatssecretaris was, zou ik

Volgens Stientje van Veldhoven is het vooral zaak om

de recyclingsbranche maar eens mee nemen

al het gerecyclede materiaal langdurig in kringloop

op een handelsmissie naast de waterbranche,

te houden. “Dus plastics niet één keer hergebruiken

want we zijn echt koploper in recyclingstechnologie”,

in bermpaaltjes en dan verbranden, maar zo hoog-

aldus Dijkstra. Leden van de NVRD zullen efficiënter gaan werken,

waardig en langdurig mogelijk”, zegt ze. “Dat vergt

denkt hij. “De hele afvalverwerking zal uiteindelijk goedkoper wor-

innovatieve technieken en vooral bij de producenten

den waarbij ik hoop dat de burger daarvan gaat profiteren.” Cegerek

meer oog voor design for recycling.” Net als Yasmi-

wijst er op dat het gezien de schaarste op grondstoffenmarkt het ook

na Cegerek noemt Van Veldhoven de elektronica een

om geopolitieke redenen belangrijk is om een circulaire economie

lastige branche. “Er liggen wel veel kansen, ook voor

op te tuigen. “We importeren 70 procent van onze grondstoffen uit

banen. Ik was laatst bij AEB in Amsterdam en daar is

regio’s buiten de EU. Verbranden is dus ook om die reden kapitaalver-

een sociaal bedrijf opgericht voor mensen met ‘andere

nietiging. Ik noem geen percentage, maar er zullen zeker avi’s dicht

mogelijkheden’. Die knipten snoeren van apparaten,

gaan.”

stripten het plastic eraf en sorteerden koper. Die mensen brengen hun eigen salaris op, en ze zijn tevreden

Tekst: René Didde

GRAM | november 2016

ONTWERPER TJEERD VEENHOVEN OVER INNOVATIES UIT AFVAL

“Gemeenten kunnen een grote rol spelen” Textiel maken uit de algensoep in zee. Tafelbladen van geperst bermmaaisel. De Groningse industrieel ontwerper Tjeerd Veenhoven bruist van de ideeën, die hij ook nog eens weet om te zetten naar stevige verdienmodellen. Gemeenten kunnen als launching-customer van gerecyclede producten een belangrijke aanjagersrol vervullen, betoogt hij. “In onze eigen omgeving liggen de grondstoffen voor het oprapen.” In februari kreeg Tjeerd Veenhoven de Global Change Award van

meer lukken met de huidige grondstoffen, zoals ka-

H&M voor zijn idee om textielvezels te maken uit algen. Met deze

toen. We moeten op zoek naar nieuwe, duurzamere

internationale prijsvraag wil het kledingconcern de weg naar nieuwe

materialen.”

technieken en grondstoffen plaveien, die de transitie naar een circulaire kledingketen verder kunnen helpen. Veenhoven was een van de

In zijn Chinese proefbassin om de eerste paar ton

vijf winnaars, voorgedragen door een vakjury met daarin Cradle to

algencellulose te produceren, heeft Veenhoven in-

Cradle-goeroe Michael Braungart en gekozen via een publieke inter-

middels onderzocht hoe hij uit gedroogde, tot poe-

netstemming. Onder de andere winnende inzendingen bevonden zich

der gemalen algen vezels kan winnen. “In december

een viertal Italianen, dat kleding maakt van sinaasappelschillen, en

hoop ik het eerste klosje garen te kunnen laten zien.

twee Amerikaanse biochemiestudenten die microben in willen zetten

Het eerste echte stofje algentextiel hebben we dan in

om polyester textielafval te verteren. Met zijn prijs kreeg Veenhoven

april volgend jaar.” De kledingindustrie heeft al vol-

flink wat media-aandacht in binnen- en buitenland, maar daarna werd

op met zijn idee kennisgemaakt, onder meer tijdens

het stil. Zijn project vordert echter gestaag, vertelt de Groningse in-

de jaarlijkse Fashion Week in kledingwalhalla Milaan

dustrieel ontwerper. De prijs van 150 duizend euro heeft Veenhoven

medio oktober. “Ik heb er met de grote kledingde-

besteed aan een proefinstallatie in China. “De Chinese stranden heb-

signers gesproken. Daar valt nog wel een wereld te

ben een enorm algenprobleem. In het land zelf neemt de consumptie

winnen”, geeft hij toe. “De reacties zijn erg positief,

van kleding door de groeiende welvaart explosief toe. Markt en aan-

maar de waarde van afval als grondstof snappen ze

bod komen er direct samen”, verklaart Veenhoven de locatiekeuze.

nog niet helemaal. Men verwacht ook een inferieure

“De prangende vraag is hoe we straks in een wereld van negen miljard

kwaliteit, maar dat is je reinste kolder. Het materi-

mensen in 2050 iedereen van kleding gaan voorzien. Dat gaat niet

aal is schoon en we spannen ons ervoor in een zo hoog mogelijke kwaliteit te halen. En besef wel, zonder onze inspanningen verandert er in de kledingindustrie helemaal niets”, zegt Veenhoven. Bermmaaisel In

zijn

ontwerpersloopbaan

be-

gon Veenhoven al vroeg met tal van

speelse

materialen. ten,

smelten,

experimenten “Door

het

combineren

met verhit-

uit

elkaar halen van bestaande materialen ontstaan nieuwe vormen, constructies, en functionaliteiten”, licht hij toe. “Ik zoek het breed, dus niet alleen in nieuwe materialen maar ook in innovatieve productietechnieken en businessmodellen.” Vanuit die opvatting maakte Veenhoven al tegels van piepschuim (‘foamtiles’ in Engelstalig jargon), tafelbladen van geperst bermmaaisel,

GRAM | november 2016

kleurstof uit gedroogde tulpen en slippers van palmbladeren. Voor het palmleren schoeisel uit gedroogde, sterke en flexibele bladeren van de Arecapalm werd hij een aantal jaren geleden al gelauwerd, ditmaal met de Materiaalprijs van stichting Doen. “Palmleer is een mooi alternatief voor leer en kunststof. Ik ben ervan overtuigd dat de wereld heel snel gaat veranderen, niet alleen vanuit de drang naar duurzaamheid maar

“Besef wel, zonder onze inspanningen verandert er in de kledingindustrie helemaal niets.”

ook uit gewoon economisch gewin. Je zelfstandigheid als producent groeit als je minder van primaire grondstoffen afhankelijk bent en over alternatieven in de vorm van gerecyclede materialen kunt beschikken.

gemeente heeft deze tafelbladen als eerste ingezet in hun kantoor-

Factoren als deze zullen de transitie door doen kante-

ruimten, want ze zagen in dat dit initiatief een kans moest krijgen

len naar succes. We praten straks niet meer over afval

omdat het niet zomaar kon aanhaken bij de meubelindustrie. De kos-

en duurzaamheid, maar gewoon over het beter inzet-

ten zijn overigens niet veel hoger dan een nieuwe vergadertafel die

ten van grondstoffen en daarmee geld besparen, want

men toch moet aanschaffen. Het zal hooguit een paar honderd euro

wat in de portemonnee zit is ook belangrijk.”

schelen. Bovendien, hoe bescheiden ook, is het goed voor de werkgelegenheid. In HuisVeendam werken inmiddels zo’n vijf mensen. In

Innovaties, benadrukt Veenhoven, zullen over de volle

onze eigen omgeving liggen de grondstoffen voor het oprapen, wil

breedte van waardeketens plaatsvinden. “Wat de con-

ik maar zeggen. Het is cruciaal dat we afval niet meer gaan zien als

sument ziet, is maar een klein stukje. Natuurlijk moe-

afval, maar als grondstof.”

ten producten uit gerecyclede materialen mooi zijn, dat onderschrijf ik als designer volledig. Maar met

Tekst: Pieter van den Brand

een mooi design alleen ben je er niet. Je moet breder nadenken over de volledige waardeketen. Afvalbedrijven beseffen dat als geen ander. Ze gaan steeds meer kijken wat er upstream gebeurt en zoeken de andere spelers in de keten op. Er wordt gezamenlijk geïnnoveerd om bijvoorbeeld nieuwe producten uit gerecycled plastic te maken. Niet alleen om de cirkel rond te maken, maar ook om dezelfde kwaliteitseisen te realiseren zoals die voor primaire grondstoffen gelden”, zegt Veenhoven. Burger Ook gemeenten hebben hier volgens Veenhoven nadrukkelijk een rol in. “Het leuke van gemeenten is dat ze heel dicht bij de eindgebruiker zitten. Ze halen het afval op bij de burger die daar ook nog eens belasting voor betaalt. Het zou dus heel mooi zijn, als gemeenten zich opstellen als launching-customer van gerecyclede producten uit het afval van inwoners en bedrijven. Zo kunnen ze initiatieven vanuit burgers en kleine bedrijven ondersteunen. Dus stel dat iemand een mooi gerecycled product uit afvalplastic heeft ontworpen, schaf zoiets dan bijvoorbeeld als relatiegeschenk aan. Koop er liefst een paar honderd exemplaren van. Zo geef je ondernemers een eerste zetje in de rug en je geeft ook weer een extra draai aan het transitieproces.” Als voorbeeld noemt hij de gemeente Groningen, die begonnen is met het leveren van bermmaaisel aan het door hem geïnitieerde HuisVeendam. Dit mkb-bedrijf perst het groenafval samen met een zetmeelbindmiddel tot duurzame tafelbladen. “De

Algen blijken een grondstof voor textielvezels te zijn

GRAM | november 2016

Advertorial

Pilot Schoon Belonen is dit jaar gestart in 83 gemeenten

Bijna een jaar onderweg met de pilot Schoon Belonen De pilot Schoon Belonen is dit jaar gestart in maar liefst 83 gemeenten. Samen werken ze aan minder zwerfafval, meer afvalscheiding en onderzoeken ze succesvolle vormen van belonen. “Je ziet veel mooie voorbeelden van hoe je mensen bij dit soort initiatieven kunt betrekken.”

rojectleider Kees Kerstens: “We zien veel enthousiasme bij de deelnemers. Met scholen, sportclubs, buurtverenigingen, kerken en andere maatschappelijke organisaties is een groot aantal creatieve initiatieven ontstaan.

Mooie mix Door het hele land zien we veel mooie voorbeelden van hoe je mensen hierbij kunt betrekken. De groep bestaat uit een mooie mix van verschillende soorten gemeenten. Ook de projecten zijn erg divers. Dit geeft ons de kans om goed te onderzoeken welke vormen succesvol zijn en welke minder.” Meer weten over de pilot? Kijk dan op: www.schoonbelonen.nl

Bronckhorst

GRAM | oktober 2016

Den Helder

Rotterdam

Bronckhorst9

Bergen op Zoom

Betrokken inwoner maakt het verschil

denkt al jaren mee over zwerfafval en is nu ook het eerste aanspreekpunt voor de verenigingen en sportclubs.

In korte tijd heeft gemeente Bronckhorst een groot aantal scholen, sportclubs en zwembaden betrokken bij de pilot Schoon Belonen. Ruim 40 van de 50 uitgenodigde organisaties reageren enthousiast. Een betrokken inwoner maakt het verschil. Als extra troef heeft de gemeente Ineke Ruijsch ingezet. Deze betrokken inwoner

‘Inekes aanpak werkt enthousiasmerend’ Adviseur Anja Bouma: “Inekes betrokken benadering helpt mensen te overtuigen. Ineke krijgt van veel organisaties al in het eerste gesprek veel enthousiasme en creatieve ideeën los. Sommige scholen zetten bijvoorbeeld echte themaweken op rond de pilot.”

Rotterdam

‘Wat wil je zelf?’, vragen we hier altijd eerst Rotterdam betrekt 50 scholen en sportclubs bij de pilot Schoon Belonen. Voor zakken petflesjes en blikjes krijgen zij een financiële beloning. Extra opruimacties leveren meer geld op. Het initiatief ligt bij de Rotterdammers en de gemeente ondersteunt waar mogelijk. Sylvia Vroegop, manager Reiniging: “Als gemeente streven we ernaar om bij te dragen aan de circulaire economie. Dat

willen en kunnen we niet alleen doen. De pilot sluit goed aan bij ons beleid en het ‘zelf doen’ is ook typisch Rotterdams. Eigen initiatieven ondersteunen we waar mogelijk.” ‘Plezier zie je vanzelf terug in het straatbeeld’ “Ons doel is om 50 scholen en sportverenigingen tot eind 2017 betrokken te houden. ‘Wat wil je zelf?’, is altijd onze eerste vraag. We vinden het belangrijk dat alle deelnemers met plezier meedoen. Dat zie je dan vanzelf terug in het straatbeeld.”

Bergen op Zoom

Grondstoffenbus maakt afval leuk Op een leuke manier het nut van afvalscheiding bijbrengen aan kinderen en jongeren. Met dat doel heeft inzamelaar Saver een oude SRVwagen omgebouwd tot grondstoffenbus. Met inspirerend voorlichtingsmateriaal trekt de bus langs de scholen. Buiten heeft de bus een opvallende 3d-bestickering. In de bus zit een televisie voor filmpjes en presentaties, het nodige foldermateriaal en een whiteboard. Bergen op Zoom gaat de bus ook inzetten om de pilot Schoon Belonen te promoten. Scholen en verenigingen die deelnemen aan de pilot organiseren minimaal twee keer per jaar een opruimactie in hun omgeving. Ook daar kan de bus een opvallende rol bij spelen.

Den Helder

Schoon Belonen volgens wethouder Van Dongen Wethouder Jacqueline van Dongen hoopt dat de pilot Schoon Belonen leidt tot meer bewustzijn en gezamenlijke verantwoordelijkheid voor zwerfafval en afvalscheiding. “Met de pilot hopen we onder meer te benadrukken dat het welzijn van onze aarde een gezamenlijke verantwoordelijkheid is, we hebben geen planet B. Wij kiezen bewust voor de doelgroep van middelbare scholieren.”

‘Dat het niet stoer is om met afval bezig te zijn, willen we met dit project veranderen’ “Pubers veroorzaken vaak zwerfafval, maar gaan in dit project juist afval scheiden en opruimen. Zo moet het beeld veranderen dat goed omgaan met afval niet stoer is. Scholen die meedoen belonen we financieel. Zo laat je direct zien dat een positieve gedragsverandering iets oplevert. Verder doe je samen iets voor je school. Dat sociale aspect is ook belangrijk.” GRAM | oktober 2016

Heeft de wel/niet-sticker zijn langste tijd gehad? Stickers, een bescheiden thema. Tegelijkertijd wordt er heel wat afgeplakt in afvalland. Verzamel-containers, minicontainers, ze krijgen allemaal een passende sticker om te informeren wat er in of naast een container mag (en wat niet). Gemeentelijke stickers verschillen sterk van elkaar. Zegt een sticker iets over de wijze waarop we in afvalland communiceren? En wat is nu eigenlijk een goede sticker? Machteld Woudenberg, Erik van Cuijk en Sharon van der Spek aan het woord over hun visie op stickers. In het kader van de uitwisseling van best practices heeft de Bench-

zonderingen op te sommen en door de foutieve norm

mark Huishoudelijk Afval dit jaar haar deelnemers gevraagd om af-

te communiceren zullen mensen eerder (onbewust)

valstickers toe te sturen (zie bmha.nl/stickers). De opbrengst is een

geneigd zijn om het foutieve gedrag te vertonen.”

bonte verzameling, waarvan de verscheidenheid misschien nog wel het meest opvalt. Verscheidenheid niet alleen in gemeentelijke huis-

Sharon van der Spek (projectleider VANG bij Waardlan-

stijlen, maar ook in de gebruikte iconen, kleuren en benamingen voor

den GR) sluit zich hierbij aan. “Waardlanden heeft bij

(combinaties van) afvalstromen. Zelfs bij vaak gebruikte wel-niet lijst-

het ontwerp bewust voor een 'wel-lijst' gekozen: een

jes zijn de verschillen groot.

wel-lijst wekt iets positiefs op bij mensen en spreekt hun intrinsieke motivatie aan. Een niet-lijst niet. Met

De ideale sticker?

een niet-lijst wek je ook weer nieuwe vragen op en

Stickers zijn maar een klein onderdeel van de gemeentelijke afvalcom-

daarmee verwarring over waar de niet-stromen dan

municatie en vooral bedoeld om te informeren. Tegelijkertijd vertellen

weer naar toe moeten. Een niet-lijst is daarbij ook

ze iets over de wijze waarop gemeenten over afval communiceren.

bijna nooit volledig.”

Het is juist de verscheidenheid die vragen oproept over do’s en don’ts. Bestaat er zoiets als de ideale sticker? Voldoen de klassieke wel/niet-

Niet meer verbieden?

lijstjes eigenlijk wel? En moet er niet worden gestreefd naar meer uni-

Er is een verschil tussen verbieden en verbieden, maar

formiteit in de gemeentelijke communicatie?

Erik van Cuijk, hoofd Communicatie bij ROVA vindt dat bepaalde vormen van verbodscommunicatie zijn

Wel wel, niet niet?

langste tijd hebben gehad. Erik: “Een van onze huidige

Het is de recente inzameling van ‘PMD’ die voor een hausse aan nieu-

stickers met grote rode kruizen erop is daarom ook

we stickers heeft gezorgd. (zie hiernaast voor een kleine impressie).

niet het beste voorbeeld (zie hiernaast). De bench-

Veel gemeenten maken gebruik van pictogrammen voor de drie stro-

mark stickeractie heeft me bewust gemaakt dat we

men en wat meteen opvalt, is het kleurgebruik. Sommige gemeenten

nog geen ‘sticker-visie’ hebben. Stickers worden bijna

kiezen voor oranje met kunststofverpakkingen als grootste/eerste

altijd geplaatst op een A-locatie. Ik heb in de recla-

stroom. Andere kiezen voor paars, wellicht juist om te benadrukken

mewereld gewerkt en daar wordt flink betaald voor

dat ‘PMD’ iets nieuws is ten opzichte van ‘P’. Veel gemeenten kiezen

dit soort zicht-locaties in een stad. Daarbij blijven

voor een wel/niet-lijstje, maar ook deze verschillen inhoudelijk soms

stickers lange tijd zitten en is de ontwikkeling relatief

sterk van elkaar. Machteld Woudenberg, adviseur communicatie van

kostbaar. Je moet er goed over na denken en zorgen

Avalex, geeft haar visie weer: “Een sticker is één van de vele uitin-

dat een sticker toekomst-proof is. Als je ziet wat er

gen van een communicatiestrategie. Samen zorgen deze voor de juiste

zoal aan beleid wijzigt in onze branche is dat best een

boodschap. De communicatiestrategie van Avalex ‘Alles draait om jou’,

uitdaging."

gaat uit van het belang van de effectiviteit van mensen zelf. Als je

"Ik denk dan ook dat we er veel meer naar toe moeten

weet dat je onmisbaar bent en écht bij kunt dragen aan de kringloop

dat inwoners zich online informeren en dat de functie

van afval naar grondstof, ben je eerder bereid om afval te scheiden.

van de sticker vooral is om de online kanalen te plug-

Positieve communicatie zorgt voor intrinsieke motivatie. Het uitdelen

gen. Wij investeren bij ROVA daarom vooral in een App

van boetes bijvoorbeeld werkt vaak averechts en zorgt ervoor dat

en een customer-/ en location based website."

mensen een negatieve connotatie krijgen bij het scheiden van afval. Avalex gebruikt ook geen ‘wel/niet-lijstje' op haar stickers. Het is juist

Meer afstemming?

belangrijk om duidelijk te communiceren wat wél de bedoeling is. Zo

De verscheidenheid in het gebruik van iconen, kleu-

stimuleer je het juiste gedrag. Het is daarbij niet mogelijk om alle uit-

ren, inhoud en verschillende benamingen voor com-

GRAM | november 2016

PMD Papier

PMD

Papier

PMD

Papier

PMD

Verbod bijplaatsing Verbod bijp tsin g Verlaa bod bijp

laatsing

Zie www.bmha.nl/stickers

tsing

bistromen. Vraagt dit om meer afstemming tussen ge-

nodige investeringen hebben gedaan en dit verander

meenten? Erik: “Ja, er is tegenwoordig veel meer mo-

g gemeenbiliteit en mensen Ver zienbod meerbijp dan laa huntsin eigen

je niet 1, 2, 3. Wellicht kunnen we in samenwerking

te." Machteld: “Ja, in de ideale wereld zal uniformiteit

de toekomst meer gezamenlijk optrekken.”

met de NVRD, gemeenten en afvalinzamelaars hier in

in communicatie zowel visueel als tekstueel tot meer duidelijkheid en beter begrip bij inwoners leiden. Maar

Voor

we weten ook dat alle gemeenten/inzamelaars al de

www.bmha.nl/stickers

een

overzicht

van

alle

stickers

kijk

GRAM | november 2016

HVC EN BOSKALIS LANCEREN INNOVATIEVE OPWERKINGSINSTALLATIE

Een schoon tweede leven voor bodemas De twee miljoen ton bodemas die jaarlijks in de ketels van de afvalenergiecentrales achterblijft, gaat een nieuwe toekomst tegemoet als vrij toepasbare bouwstof. Met een innovatieve bodemaswasinstallatie bijten HVC en Boskalis het spits af. Ook voor gemeenten is de cirkel rond. Het restant van het verbrande restafval vindt straks zijn weg terug als stoeptegel, rioolbuis of als fundering in wegen en fietspaden. “Bodemas is het rijkste erts ter wereld. Er zit naar verhouding veel

Rozen

meer goud, zilver en koper in dan in gewone erts”, zegt Wil Sierhuis.

Algemeen directeur Wim van Lieshout van HVC kijkt

De gepensioneerd innovatiespecialist van HVC geldt als een éminence

terug op een weg die niet bepaald over rozen ging.

grise in de afvalsector. Zijn jarenlange werkterrein: de bodemas van

“Vijftien jaar lang tobben met slakken en strubbelen

de afvalenergiecentrale. Medio oktober is Sierhuis present voor een

met uitloogeisen”, luidt zijn samenvatting van het bo-

bijzondere gebeurtenis. Zelf was hij nauw betrokken bij de vele ja-

demasdossier in ons land. “Telkens kwamen we terug

ren vergende aanloop naar deze mijlpaal voor de afvalverwerking: de

van het overleg met het ministerie om maar weer een

opening van een procesinstallatie die de bodemassen opwerkt tot een

jaar verder onderzoek te doen. We wilden per se een

schoon en vrij toepasbaar bouwproduct. De installatie op het HVC-

goede oplossing vinden. Dat zit in de genen van ons

terrein in Alkmaar is geïntegreerd met de direct naastgelegen roodge-

bedrijf. Maar de technologie bestond gewoonweg niet.”

kleurde afvalenergiecentrale. De grijze heuvels van gruis en granula-

Intussen werd de Rijksoverheid steeds ongeduldiger.

ten op het terrein zijn het restant van het restafval dat we thuis in de

De twee miljoen ton bodemas, die de afvalenergie-

afvalbak doen. Het zijn de verbrandingsassen die in de ketel van de

centrales in ons land jaarlijks produceren, vond wel-

afvalenergiecentrale achterblijven.

iswaar zijn weg als ophoogmateriaal in wegfunderin-

De ‘bodemaswasinstallatie’ bestaat uit een samenspel van transport-

gen en geluidswallen. Maar aan de toepassing ervan

banden, bandmagneten (voor het ijzer), zeven, ballistische en eddy

werden hoge eisen gesteld, zoals extra zandlagen on-

current-scheiders, hydrocyclonen en een zinkbassin en zeefbandper-

der de folie waaronder zich de bodemas bevindt. Ook

sen voor de slibkoek die overblijft en naar de belendende stort op

moest de ophooglaag met bodemas minimaal een hal-

het terrein gaat. Het hart van de geavanceerde installatie is een grote

ve meter boven het hoogste grondwaterpeil zijn aan-

wastrommel, waarin de bodemassen in water worden opgelost voor

gebracht. Daarbij moest de constructie periodiek wor-

een optimaal scheidingsproces. Ingenieus worden de klompjes fel-

den gekeurd en gecontroleerd. Bodemas bevat onder meer zware metalen (de boosdoeners zijn onder meer

Haico Wevers, Boskalis: “Gemeenten

batterijen die nog in het grijze afval terechtkomen) en zouten. Het is begrijpelijk dat de overheid niet wil dat

kunnen nu een weg of fietspad

deze stoffen uitspoelen naar het grondwater. Maar de

aanleggen van het granulaat uit hun

hoge kosten. De overheid, met Rijkswaterstaat als

bodembeschermende constructies gaan gepaard met

eigen restafval. Dat is een mooie

grootste toepasser, dreigde het gebruik van bodemas

circulaire gedachte.”

standdelen eruit te halen, zodat bodemas direct vrij is

te staken. De enige uitweg lag erin de ongewenste betoe te passen zonder alle beheersmaatregelen. En zo kwam het tot de Green Deal ‘Verduurzaming nuttige

begeerde edelmetalen afgescheiden, en ook fracties met aluminium,

toepassing AEC bodemas’ tussen overheid en afval-

lood en messing. Ondanks hun marktwaarde zijn de ferro- en non-

sector met als doel in 2017 de helft en 2021 alle bo-

ferro fracties slechts een bijproduct. Het zand en het granulaat – bei-

demas vrij herbruikbaar te maken. In ruil hiervoor zou

den elk 45 procent van het bodemas – vormen de basisopbrengst

de overheid zich sterk maken voor een volledige inzet

uit het wasproces, uitgestald in een lange rij betonnen bunkers. Het

van de secundaire bouwstof in infrastructurele werken.

zand bestaat uit fijne mineralen. In het grovere granulaat zijn glas, keramiek en steenachtig materiaal te herkennen. De donkerste korrels

Partner

zijn versinterde slakken. Allemaal opgewerkt tot een vrij toepasbare

In zijn zoektocht vond HVC een partner die over de

bouwstof, en daarmee gaat een van de langst gekoesterde wensen

juiste technologie beschikte. Wegenbouwer Boska-

van de afvalverbranding in vervulling.

lis bouwt al jarenlang installaties voor het reinigen

GRAM | november 2016

De bodemaswasinstallatie van HVC in Alkmaar. (foto: Marc Dorleijn) van vervuilde grond en het verwerken van minerale

het restafval van gemeenten. Dat product kan zijn weg terugvinden

afvalstromen. Met de nodige aanpassingen (de zand-

naar onze aandeelhouders. Die weg ligt nu volledig open.” De nieu-

granulaatverhouding van bodemas is bijvoorbeeld an-

we bodemaswasinstallatie heeft een capaciteit van 300 duizend ton.

ders) maakte het bedrijf een demo-installatie gereed.

Daarmee is HVC in staat de bodemassen van zijn beide afvalenergie-

In een zeven jaar durend onderzoekstraject, dat tien

centrales in Alkmaar en Dordrecht volledig te verwerken.

miljoen euro kostte, werden de lange-termijnstabiliteit van het proces en de technologie, de spreiding

Gevaarlijk afval

in bodemaskwaliteit en de afzetmogelijkheden van

De interesse in het buitenland is intussen gewekt. Duitsland en Frank-

schone bouwstoffen bekeken. Met uiteindelijk suc-

rijk hebben grote belangstelling voor de technologie. Het enige ob-

ces. Analyses wezen uit dat het opgewerkte zand en

stakel is de Europese Commissie, die bodemas tot gevaarlijk afval

granulaat voldeed aan de wettelijke uitloogeisen. Zo

bestempelt. Van Lieshout hoopt dat de Nederlandse overheid in actie

werden twee cruciale ‘milieu’-parameters in bodemas

komt. Tijdens de officiële openingshandeling van de bodemaswas-

in toom gehouden: antimoon en chloriden (anorga-

installatie maakte directeur-generaal Milieu en Internationaal Chris

nische zouten). De chloriden worden samen met het

Kuijpers van het ministerie van IenM duidelijke toezeggingen in die

slib verwijderd. Een van de contraprestaties van de

richting. “Nederland loopt voorop in recycling, ook bij dit onderwerp.

overheid in de Green Deal was het verruimen van de

Ik wil me in Brussel hard maken voor de schone milieukwaliteit van

rigide antimoon-norm. “Daarmee werden alle hordes

bodemas, die deze technologie kan garanderen. We kunnen van een

genomen”, vertelt Van Lieshout. “De bodemassen zijn

reststroom een bouwstof maken die we vrij toe kunnen passen. Dit is

nu schoon genoeg. Bodembeschermende constructies

een innovatie om trots op te zijn.”

zijn niet meer nodig.”

De vraag dringt zich op of de opwerking van bodemas op de lange termijn interessant blijft, nu ons land met onder meer het VANG-be-

Directeur Haico Wevers van Boskalis Environmental is

leid (Van Afval naar Grondstof) meer herbruikbare materialen uit het

eveneens een tevreden man. “De bodemaswasinstal-

restafval gaat trekken en er minder reststromen naar de afvalenergie-

latie is een technisch hoogstandje. We beschikken nu

centrale gaan. “De weg naar de circulaire economie is nog lang”, ant-

over een standaardtechnologie om van bodemassen

woordt Van Lieshout. “De Nederlandse afvalenergiecentrales werpen

een schone kwaliteit zand en granulaat te maken, die

zich bovendien op om in dit transitieproces het brandbare restafval

geschikt is voor asfalt en beton. Gemeenten kunnen

van andere Europese landen te verwerken. We zullen de afvalverbran-

nu hun slag maken en een weg of fietspad aanleggen

ding nog lange tijd nodig hebben en we hebben nu een onberispelijke

van het granulaat uit hun eigen restafval of hun stra-

oplossing voor de bodemassen in huis.”

ten en riolen met betonnen producten met bodemas inrichten. Dat is een mooie circulaire gedachte.”

Gepensioneerd innovatiespecialist Wil Sierhuis steekt zijn trots niet onder stoelen of banken. “Het is prachtig dat we dit resultaat uitein-

Directeur Van Lieshout heeft eenzelfde boodschap aan

delijk hebben bereikt. Gelukkig kunnen we nu een punt zetten achter

de 46 gemeenten en zes waterschappen die aandeel-

dit slepende milieudossier.”

houder zijn in HVC. “We maken een mooi product van het restant dat we overhouden na de verbranding van

Tekst: Pieter van den Brand

GRAM | november 2016

VANG-TRAINING GEDRAGSBEÏNVLOEDING AFVALSCHEIDING

Scheiden met een positieve insteek Voor de tweede keer dit jaar organiseerde VANG Huishoudelijk Afval een driedaagse training Gedragsbeïnvloeding Afvalscheiding voor gemeenteambtenaren en medewerkers van samenwerkingsgebieden. Doel van de training is om het afvalscheidingsgedrag van inwoners op een positieve manier te veranderen.

De training Gedragsbeïnvloeding Afvalscheiding vindt plaats onder

uit, waarmee ze zelf in de praktijk geconfronteerd wa-

begeleiding van Rijkswaterstaat. Karin Fakkert, beleidsmedewerker

ren. Ze bepaalden de doelgroep en het doel dat ze

Afvalstoffen gemeente Almelo, volgde dit najaar de training. “Je gaat

wilden bereiken. Van Gelderen: “Stapsgewijs werkten

opnieuw kijken hoe je het beste met mensen kunt communiceren

we een plan uit. Bij elke stap kwam de trainer met

en krijgt meer inzicht in besluitvormingsprocessen. We kregen ook

een nieuwe theorie en met nieuwe voorbeelden. Dat

handige tools aangereikt die we in praktijk kunnen gebruiken, zoals

werkte heel prettig.”

stickers met positieve teksten die aangeven dat iemand het gewenste gedrag al toepast. Dat kan andere mensen weer over de streep trek-

Obstakels

ken.” Inger van Gelderen, beleidsadviseur bij de GAD Gooi en Vecht-

De casus waarmee het groepje van Van Gelderen aan

streek, woonde de training dit voorjaar bij. “We startten met diverse

de slag ging, had betrekking op huishoudens met wei-

theorieën over gedragsbeïnvloeding. Daarna gingen we direct met de

nig ruimte in huis en buitenshuis. Het doel was dat

praktijk aan de slag.” In groepjes werkten de deelnemers een casus

deze huishoudens pmd gingen scheiden. Vanwege

Afvalcoaches van de gemeente Almelo (foto Twente Milieu)

GRAM | november 2016

de kleine behuizing gebeurt dat in praktijk vaak niet.

veranderen, maar met simpele dingen bereik je vaak veel.” Zo was

Van Gelderen: “Met ons groepje hebben we allerlei

er in de training aandacht voor fun-dingen, zoals een container waar

obstakels benoemd waar deze huishoudens tegen-

een geluidje uitkomt als je er iets ingooit. “Daar maken we nog weinig

aan liepen. Hiervoor hebben we een aantal mogelijke

gebruik van in de openbare ruimte. We kijken nu meer naar dit soort

interventies bedacht.” Dat betrof mogelijkheden om

mogelijkheden, waarbij we minder droge informatie geven en er meer

het in de keuken gemakkelijker te maken om afval

fun in brengen”, zegt Fakkert.

te scheiden en het regelen van voorzieningen in de

Met de zeven aangesloten gemeenten is De GAD bezig met een uitrol

buurt voor afvalscheiding. “Ook hebben we het gehad

om te komen tot de landelijke doelstelling van 75 procent afvalschei-

over het bereiken van commitment. Het is belangrijk

ding in 2020. De GAD was al aan de slag gegaan om hiervoor een

dat mensen echt mee worden genomen in het traject,

passende communicatiestrategie te ontwikkelen, toen Van Gelderen

dat ze weten hoe ze kunnen scheiden en waarom dit

de training Gedragsbeïnvloeding Afvalscheiding voorbij zag komen.

belangrijk is.” Het groepje bedacht een campagne op

Samen met de communicatieadviseur besloot ze direct om zich aan

basis van één van de theorieën die werden behandeld.

te melden. Naar aanleiding van de VANG-training kijken ze met een

“Als mensen hardop zeggen: ‘Ja, ik ga pmd schei-

andere bril naar folderteksten. “We kiezen het gewenste gedrag als

den’, gebeurt er iets in hun hoofd. Dat hebben we

insteek en gaan daarbij uit van het principe van de sociale gedrags-

opgenomen in de campagne”, zegt Van Gelderen.

normen.” Het begrip ‘sociale gedragsnormen’ komt uit de sociale

“Het besef dringt dan meer door, waardoor men-

psychologie. Het houdt in dat mensen graag ergens bij willen horen

sen in praktijk minder snel iets weggooien zonder

en geneigd zijn gedrag van anderen over te nemen. Van Gelderen:

het eerst goed te scheiden.”

“Een voorbeeld hiervan zijn teksten als: ‘Het merendeel van uw wijk scheidt al pmd. U toch ook?’ Daarmee laat je zien dat het scheiden

Sinds ze de trainingen volgde, kijkt Fakkert op een

van afval heel normaal gedrag is, waardoor mensen eerder geneigd

andere manier naar gedrag. “Voor mij is meer inzich-

zullen zijn om dit ook te gaan doen.” De GAD gaat bureau D&B, dat de

telijk geworden dat er vaak sprake is van gewoonte-

driedaagse training verzorgde, vragen een intern traject op te zetten

gedrag, dat onbewust tot stand komt. Soms denken

voor de collega’s. Van Gelderen: “Intern ervaren we nog wat weerstand

mensen dat ze iets op de goede manier doen, terwijl

ten aanzien van bijvoorbeeld de nieuwe manier van communiceren.

dat in onze ogen niet het geval is.” De gemeente Al-

Collega’s begrijpen hier de essentie nog niet van en verzetten zich

melo heeft regelmatig te kampen met bijplaatsingen

ertegen.”

bij vooral pmd-containers. Als een container klemt of vol zit, zetten mensen het afval ernaast. “Officieel

Argumenten

moeten ze het dan weer meenemen, maar mensen

Almelo voert op dit moment diverse veranderingen door op het ge-

vinden vaak al dat ze goed gedrag hebben vertoond

bied van afvalinzameling. Fakkert: “We houden er nu meer rekening

door hun zakje mee te nemen naar de container. Ze

mee dat sommige mensen dit lastig vinden en zetten een afvalcoach

nemen het dan niet weer mee naar huis. Ik heb daar

in die meedenkt als dit nodig is.” Fakkert vindt het begrijpelijk dat

wat meer begrip voor gekregen. Wat zou ik zelf doen

inwoners weerstand hebben als een gemeente overgaat op vierweke-

in zo’n geval? Inlevingsvermogen is belangrijk en net

lijkse inzameling van restafval. “Zelf heb ik ook dat soort mechanismen.

een extra stapje zetten om te zorgen dat je mensen op

Toen ik jaren geleden van de bank een brief kreeg dat ik geen afschrif-

een positieve manier meekrijgt.”

ten meer zou ontvangen tenzij ik hiervoor betaalde, voelde ik ook weerstand. Dit soort voorbeelden kwam in de training uitgebreid aan

Meer fun

de orde. Op zo’n moment ben je minder voor rede vatbaar en reageer

Van Gelderen vond het prettig dat de training heel

je vanuit emotie. Argumenten aanvoeren, helpt op zo’n moment niet.

praktisch van opzet is. “De informatie is heel behap-

Het is dan beter om te zeggen dat je begrijpt dat iemand hier moeite

baar en bruikbaar. Ik vond het wel jammer dat er

mee heeft en samen naar een oplossing te zoeken. Als je vervolgens

veel aandacht naar zwerfafval ging. Ik vermoed dat

in gesprek bent, kun je toelichten waarom het belangrijk is om grond-

dit komt omdat er nog weinig bekend is over het

stoffen opnieuw te gebruiken. Dat werkt in praktijk goed.” Fakkert

scheiden van huishoudelijk afval.” Een eye-opener

gaat samen met collega’s van twaalf Twentse gemeenten het geleerde

voor haar was het feit dat je op een andere manier

uit de training in praktijk brengen. “We gaan een gezamenlijke com-

met je doelgroep kunt omgaan. “Vanuit de overheid

municatiecampagne starten en zijn op dit moment bezig om verhalen

zijn we gewend om via eenrichtingsverkeer te com-

te verzamelen. Door voorbeelden te laten zien van mensen die het ge-

municeren. Het werkt echter beter om zaken samen

wenste gedrag vertonen, willen we andere inwoners meekrijgen. Dat

met inwoners op te pakken. Dat leidt eerder tot het

is een grote verandering ten opzichte van eerdere campagnes, waarbij

gewenste gedrag. Vaak hoeft het helemaal niet inge-

we vooral bezig waren met boodschappen zenden.”

wikkeld te zijn. Met snelle, leuke acties kun je veel bereiken.” Dat viel ook Fakkert op. “Het gros van de

Meer weten over de campagne van de twaalf Twentse

mensen wil graag het gewenste gedrag vertonen,

gemeenten? Kijk dan op: www.afvalloostwente.nl

maar in 90 tot 95 procent van de gevallen is er sprake van gewoontegedrag. Gewoontegedrag is moeilijk te

Tekst: Ans Aerts

GRAM | november 2016

BLIJF OP DE HOOGTE VAN ACTUALITEITEN LEES AL HET NIEUWS IN ÉÉN OOGOPSLAG LEG CONTACT MET COLLEGAPROFESSIONALS EN EXPERTS DISCUSSIEER MET VAKGENOTEN DOE JE VOORDEEL MET HET KENNISPLATFORM

MAAK EEN PERSOONLIJK PROFIEL AAN OP HET NVRD LEDENNET Werkzaam binnen een organisatie die lid is van de NVRD? De NVRD vertegenwoordigt

HEB JE AL EEN PROFIEL?

alle gemeenten in Nederland en hun be-

Veel medewerkers van bedrijven die

drijven actief in afvalbeheer en het beheer

lid zijn van de NVRD hebben al een

van de openbare ruimte.

profiel zonder dit zelf te weten. Dit is

Omdat de organisatie waar je werkzaam

alvast voor je aangemaakt. Check jouw

bent lid is van de NVRD krijg je toegang

profiel en vul het aan door naar www.

tot het ledennet. Op het ledennet vind je

nvrd.nl te gaan en je rechtsboven in te

onder andere dossiers, collega professio-

loggen op het ledennet. Wachtwoord

nals en kun je online discussies starten en/

vergeten? Gebruik de ‘wachtwoord

of volgen. Daarnaast ontvang je in de toe-

vergeten functionaliteit’.

komst op je zelf aangegeven interesse/expertise gebied berichten.

AANMELDEN Als er nog geen automatisch profiel voor je is aangemaakt door NVRD maar het bedrijf of de gemeente waar je werkzaam bent is wel lid, ga dan naar www.nvrd.nl/accountaanvragen om je direct aan te melden.

WWW.NVRD.NL

100 gemeenten voor 100% afvalvrij

bevindingen uit een pilot of proef zijn wel-

2015 startte het project 100-100-100

kom. Stuur uw ervaringen naar Koos van

in twintig gemeenten. Deze maand gaat

Dael (vandael@nvrd.nl). Ook eventuele

de 100e gemeente de uitdaging aan om

interesse in deelname aan de Werkplaats

100 dagen afvalvrij te leven: Hilversum.

Keukenafval kunt u aan hem doorgeven.

Het succes van de bewustwordingscam-

De Werkplaats Keukenafval is bedoeld

pagne is enorm groot en dit najaar star-

voor (beleids)medewerkers van gemeen-

ten negen nieuwe edities. De projecten

ten en publieke inzamelorganisaties.

van 100-100-100 laten keer op keer zien dat er nog een enorme potentie is

Eerste bestek met Keurmerk Beeld-

om afval beter te scheiden en restafval

schoon

te verminderen. Waar de gemiddelde Ne-

De gemeente Huizen heeft op 11 oktober

derlander elk jaar bijna 240 kilo restafval

als eerste gemeente een bestek uitge-

produceert, weten de deelnemers aan

schreven waarbij van de inschrijver wordt

dit project dat terug te brengen tot om-

geëist dat hij op termijn in het bezit is

gerekend ongeveer 25 kilo per jaar. Dat

van het Keurmerk Beeldschoon. Het Keur-

zijn ongeveer vier volle vuilniszakken

merk Beeldschoon omschrijft de eisen

per jaar waar het gemiddeld nu zo’n 40

aan het kwaliteitsmanagementsysteem

zakken zijn. Veel deelnemers denken bij

voor beeld-gericht werken in de buiten-

aanvang dat het moeilijk is om nagenoeg

ruimte. De aanbesteding heeft betrekking

afvalvrij te leven, maar in de praktijk

op een integraal wijkbestek voor onder-

blijkt het vaak verrassend eenvoudig. Het

houdswerkzaamheden, beplantingen, bo-

goed benutten van de mogelijkheden die

men en onkruidbestrijding op verharding.

er zijn voor afvalscheiding en door goed

Na Cyclus uit Gouda, die op 28 septem-

op te letten bij wat je inkoopt, blijkt in

ber als eerste organisatie het Keurmerk

de meeste gevallen al te leiden tot deze

Beeldschoon in ontvangst mocht nemen,

indrukwekkende prestaties. Doordat het

krijgt het Keurmerk Beeldschoon via

recyclen van afval flink bijdraagt aan het

deze aanbesteding ook bekendheid in de

verminderen van de CO2-uitstoot zou dit

private markt. De NVRD heeft het ini-

ook een forse bijdrage leveren aan de

tiatief genomen om via het instrument

Nederlandse klimaatdoelstellingen.

certificering, beeldgericht werken in de openbare ruimte te borgen. Hiermee wil

Inzamelmiddelen keukenafval

zij bijdragen aan een effectief en efficiënt

De Werkplaats Keukenafval is benieuwd

beheer van de buitenruimte en aan het

welke inzamelmiddelen er in Nederland

verbeteren en structureren van de relatie

worden gebruikt voor het (tijdelijk) be-

tussen de opdrachtgever en opdrachtne-

waren en/of inzamelen van keukenafval.

mer. Ook geïnteresseerd in het Keurmerk

Welke (aanrecht-)bakjes, composteerbare

Beeldschoon of meer weten? Ga naar

zakjes zijn of worden actief verspreid, of

www.keurmerkbeeldschoon.nl of neem

worden aangeraden? En wat zijn uw erva-

contact op met Bas Peeters:

ringen met deze inzamelmiddelen? Ook

Peeters@nvrd.nl

NVRD agenda

22 november Matrasketenoverleg

22 november Commissie BOR

24 november Themadag Afval en Grondstoffen

29 november VANG training ‘op weg naar een nieuw afvalbeleidsplan’

1 december Informatiebijeenkomst Privacy in de afvalwereld

5 december Commissie I&R

8 december Algemene Ledenvergadering bij RMN

13 december VANG workshop Textiel

15 december Commissie KAM

15 december Werkplaats Keukenafval

column

nieuws

Op weg naar een circulaire economie De laatste tijd hebben VNG en NVRD intensief overlegd met het Afvalfonds Verpakkingen om te komen tot oplossingen voor een aantal nijpende problemen. Pet-trays, de vermarktingsvergoeding en, van hun kant, kunststof niet-verpakkingen stonden onder meer op de agenda. Helaas zijn we er niet uitgekomen. Met VNG gaan we door op deze dossiers. Want er moet een oplossing komen. Gemeenten en hun partners moeten betaald worden voor de door hen geleverde diensten, conform afspraken. Er lopen meerdere acties om dat voor elkaar te krijgen.

Alle ketenpartners lopen een groot risico als we geen oplossing vinden. Natuurlijk is de transitie naar een circulaire economie geen makkelijke. Maar door de onenigheid steken we energie in de verkeerde dingen. Het is kennelijk nodig voor de korte termijn, maar ik hoop op een snelle oplossing, zodat we ons snel kunnen richten op de dingen die ons echt verder helpen.

En dat is bijvoorbeeld de wens van de leden om als vereniging het komend jaar nadrukkelijk bezig te gaan met de kwaliteit van de door ons ingezamelde materialen. Want het is mooi dat we veel inzamelen, maar de kwaliteit kan (hoogwaardig) hergebruik in de weg staan. Daarnaast zouden we met de keten veel meer de discussie moeten voeren over het nog altijd te lineaire denken, waardoor de kop en de staart van die keten grotendeels buiten beeld zijn, terwijl dat precies de schakels zijn die we met elkaar moeten verbinden. Moeten we de producentenverantwoordelijkheid niet laten evolueren in een ketenverantwoordelijkheid? Op weg naar een circulaire economie hebben we nu te maken met een hobbel. Laten we hopen dat de boel niet kapot trilt en we snel onze weg kunnen vervolgen! GRAM | november 2016

Bewonersparticipatie in container Veel gemeenten in Nederland kiezen voor of overwegen de overschakeling naar nieuwe inzamelsystemen, zoals ‘omgekeerd inzamelen’. De invoering van een dergelijk systeem vraagt om een gedegen locatieplan voor het plaatsen van ondergrondse restafvalcontainers, maar is uiteindelijk alleen succesvol, wanneer er draagvlak is onder bewoners. Je kunt als gemeente zelf de uitdaging aangaan om tot een container-

ochtenden bepaald. Wat over blijft is een kleurrijke

locatieplan te komen. Maar waarom doen we dit niet samen met bewo-

kaart met een duidelijk inzicht waar er voor bewoners

ners, of sterker nog, waarom laten we bewoners niet zelf kiezen? Dit

iets te kiezen valt en waar niet.

is het uitgangspunt van gemeente Leusden. Zij spelen letterlijk open kaart, om samen met bewoners de beste containerlocaties te kiezen als

Open kaart spelen

vertrekpunt voor het ‘nieuwe inzamelen’.

Maar hoe leg je vervolgens de locatiekeuze voor aan

De belangrijkste reden waarom bewoners meestal niet in het opstellen

ruim 11.000 huishoudens? De gemeente Leusden ziet

van locatieplannen worden betrokken, is de complexiteit van de zoek-

dit als een kaartspel, waarbij je de kaarten van de

tocht naar geschikte containerlocaties. Bovengrondse infrastructuur,

gemeente niet voor jezelf houdt, maar open op tafel

zoals speeltuinen, parkeerplaatsen, bushokjes en bomen, brengt al de

legt. Door je in je kaarten te laten kijken, maak je be-

nodige beperkingen met zich mee. Maar het ondergrondse netwerk van

woners onderdeel van je complexe vraagstuk om ge-

kabels, leidingen, boomwortels, riolen en gasleidingen vormt een nog

schikte containerlocaties te vinden. Doel is het creëren

grotere uitdaging. En dan dienen de containers uiteindelijk ook goed

van draagvlak en begrip vooraf en het voorkomen van

bereikbaar, veilig en evenredig verdeeld te zijn. Al deze locatiecrite-

eindeloze juridische procedures en vertraging tijdens

ria maken dat de beleidsmedewerker al lang blij is wanneer hij één

de uitvoering. Leusden legde de voorlopige plannen al

geschikte locatie heeft gevonden, laat staan dat we hem vragen extra

in een vroeg stadium voor aan alle bewoners. Dit was

locaties te bepalen waar bewoners uit kunnen kiezen.

nodig om de voorkeurslocaties van bewoners te kunnen verwerken in het ontwerp locatieplan. Daarnaast

GIS creëert inzicht en overzicht

kon de gemeente alle bezwaren, vragen en suggesties

Gemeente Leusden had voor de te plaatsen ondergrondse containers

al verwerken, nog vóór de formele inspraak- en be-

een lange lijst met locatiecriteria opgesteld en vroeg ingenieursbu-

sluitvormingsprocedure. In dit proces is het belangrijk

reau MWH om deze te vertalen naar een overzichtelijk locatieplan met

dat je als gemeente duidelijk bent richting bewoners

ruimte voor keuzelocaties. Eerste stap is dan: waar is ruimte voor een

over wat er te kiezen valt binnen de randvoorwaarden

ondergrondse container? Dit wordt zichtbaar door afstanden tot gevels, bushaltes, parkeerplaatsen, reikwijdte van de inzamelwagen, wijkontsluitingswegen en de boven- en ondergrondse infrastructuur in GIS direct te verwerken in een digitale locatiekaart. Om bewoners zeggenschap te geven in het bepalen van strategische containerlocaties, moeten de voorkeuren van collega’s op diverse beleidsterreinen daar wel ruimte voor laten. In GIS is te zien waar de locatiecriteria ruimte bieden en waar keuzes mogelijk zijn. En die keuze wilde Leusden haar bewoners laten maken. Met beleidsexperts van groen, riool, verkeer en ruimtelijke ordening zijn mogelijke containerlocaties bepaald. In GIS was een groot deel van de locatiecriteria al verwerkt, waardoor de beschikbare ruimte al aardig was afgebakend en zichtbaar op grote kaarten (zie afbeelding 1). Dankzij deze

Afbeelding 1. Groene vlakken geven de beschikbare ruimte weer na het verwerken

voorbereiding, waren de mogelijke contai-

van de locatiecriteria. Paarse stippen zijn de overwogen locaties en zwarte driehoe-

nerlocaties met de beleidsexperts in twee

ken de bestaande containers. De kleine stipjes geven de huisaansluitingen weer.

GRAM | november 2016

locatieplannen: speel open kaart! en hoe uiteindelijk deze keuzes worden verwerkt. Je hebt te maken met ruim 11.000 huishoudens, met elk een eigen mening en voorkeur. Participatie betekent niet dat iedereen zijn of haar zin kan krijgen. Participatie betekent wel dat daar waar keuzeruimte is, die aan bewoners wordt geboden, je de regie houdt over de afspraken, maar ook dat je elk voorstel voor een alternatieve locatie overweegt. Zo leidde een handtekeningenactie van bewoners tot verplaatsing van de

Wethouder Erik van Beurden: “Leusden gelooft in de samenleving voorop. Dat betekent ook dat we inwoners niet zomaar veranderingen kunnen opdringen. Daarom konden zij kiezen

containerlocatie.

naar welke locaties zij hun restafval

Bewoners laten van zich horen

willen brengen.”

Via een brief met kaartje van hun wijk, kreeg elk huishouden inzicht in de mogelijke containerlocaties in hun eigen wijk. In een deel van de wijken en buurten

inzicht in de complexiteit van de planvorming en het kunnen meekijken

konden bewoners tussen twee containerlocaties kie-

en meedenken leverde sneller begrip op, dan wanneer een locatieplan

zen. Daar waar geen ruimte was, werden de containers

zonder toelichting wordt voorgelegd tijdens een zienswijzeprocedure.

als ‘vaste’ locaties ingetekend. Maar ook hier kregen bewoners de gelegenheid om de locaties ter discussie

De informatiebrief en bewonersavonden leverden ruim 1.000 reac-

te stellen.

ties via e-mails en ingezonden antwoordkaarten met aangekruiste

Drie bewonersavonden trokken ruim 250 bewoners om

voorkeurslocaties op. De meeste beleidsmedewerkers zullen hiervan

vragen te stellen, alternatieve locaties te bespreken of

schrikken, maar voor gemeente Leusden was het doel bereikt. Bewo-

om bij te praten over het ‘nieuwe inzamelen’. Inwoners

ners lieten namelijk massaal van zich horen. Door deze input is een

konden actief meekijken op de digitale kaart en hun

aantal ‘vaste’ containerlocaties herzien. Bij 15 van de 19 voorgelegde

voorstellen op haalbaarheid toetsen. Natuurlijk leidde

keuzelocaties was de voorkeur van bewoners direct duidelijk. Bij de

dit niet altijd tot tevredenheid, bijvoorbeeld wanneer

overige vier locaties heeft de gemeente de knoop doorgehakt, omdat

een alternatieve locatie niet mogelijk bleek. Maar het

het aantal stemmen te dicht bijeen lag. Wijk: L15

Participatie loont Het ontwerp locatieplan is op 25 oktober 2016 vastgesteld door het college. Gedurende zes weken bestaat de mogelijkheid

voor bewoners een zienswijze in te die-

( ! 51A

( !

51B

( !

Potentiële locaties nieuwe ondergrondse containers voor restafval ( !

Keuzelocatie restafvalcontainer

( !

Nieuwe restafvalcontainer

* #

Bestaande restafvalcontainer

nen. De grote vraag is natuurlijk hoeveel zienswijzen dit nu nog gaat opleveren. Veel zienswijzen onderving de gemeente Leusden al dankzij het voortraject. Hierin lagen alleen de spelregels vooraf vast. De inwoners hebben de kaarten open op tafel zien liggen en mochten zich met het spel bemoeien. De hoge opkomst en vele reacties tonen aan, dat participatie in dit proces

47B

zeker loont: door een open mind en met 46

Datum: 8-6-2016

behulp van een interactieve GIS applicatie

m 0 10 20 30 40

krijgt participatie inhoud en leidt dit tot betrokken en meedenkende bewoners.

Esri Nederland & Community Maps Contributors

Tekst: Frank van Oevelen, gemeente

Afbeelding 2. Voorbeeldkaartje met ingetekend de ‘vaste’ containerlocaties en de

Leusden & Simon de Koning en Saskia

keuzelocaties (optie A en B).

Agterdenbos, MWH

GRAM | november 2016

Advertorial Ingezonden mededeling

Verkiezing tot schoonste winkelgebied steeds populairder

Schoonste winkelgebied populairder Stichting Nederland Schoon organiseert dit jaar voor de vierde keer de Schoonste Winkelgebieden Verkiezing. Afgelopen zomer zijn de metingen gedaan voor de verkiezing tot het Schoonste Winkelgebied 2016. Daarbij is gekeken naar de schoonheidsgraad en schoonbeleving van het winkelgebied en de totale openbare ruimte. Dat gebeurt door middel van observaties – goed kijken dus – en door enquêtes onder bezoekers en lokale ondernemers waarin wordt gevraagd hoe zij het winkelgebied ervaren. Het onderzoek vindt jaarlijks in de zomermaanden plaats. In het najaar wordt de winnaar bekendgemaakt. Meer informati e over het Schoonste Winkelgebied van 2016 vind je op www.nederlandschoon.nl/winkelgebiedverkiezing

GRAM | november 2016

uim 550 winkelgebieden in 63 gemeenten zijn onderzocht, 17% meer dan in 2015. In totaal gaat het om 69% van alle winkelgebieden in de grootste 75 gemeenten (G75), bestaande uit binnensteden – in totaal 64 – en wijken buurtcentra. De populariteit van de verkiezing neemt toe: de stichting heeft gemeenten geselecteerd, maar dit jaar hebben ook 26 gemeenten zichzelf aangemeld. Groningen Het schoonste winkelgebied in de gemeente Groningen is Hoogkerk. Peter Kunst, coördinator van het programma Groningen Schoon Dankzij Mij, vertelt wat er is gedaan om dit resultaat te bereiken. ‘Als gemeente bieden we een bepaalde basiskwaliteit wat betreft reiniging en onderhoud. De winkeliers kunnen bepalen of ze dat voldoende vinden of dat iets anders of beter moet. Denk aan schoonmaken op een ander tijdstip, of de plaatsing van meer of andere prullenbakken, of misschien zelfs de aanstelling van een conciërge. Het gaat erom dat de winkeliers zélf actie ondernemen. De verkiezing tot schoonste winkelgebied is dan ook hún feestje, niet een feestje van de gemeente, al vieren we het uiteraard mee. Zo zet je de verkiezing op de kaart!’ ‘De verkiezing is een mooie drager om het belang van een schone winkelomgeving onder de aandacht te brengen,’ vindt Kunst. ‘Er ontstaan initiatieven vanuit de winkeliers en dat is ook de bedoeling – het zijn immers hún winkelcentra.’ Kunst vindt het mooi dat de verkiezing nu voor de vierde keer plaatsvindt: ‘Je kan daardoor ontwikkelingen over een langere termijn zien: welke maatregelen werken wel en welke niet.’

Haarlemmermeer De gemeente Haarlemmermeer heeft zichzelf aangemeld en de titel ‘Gemeente met Schoonste Winkelgebieden 2016’ gewonnen in de categorie grote gemeenten (G25). Beleidsadviseur Saskia de Wit vertelt: ‘We hebben besloten mee te doen om te “temperaturen” hoe we ervoor staan. Voor de winkeliers is het een mooie opsteker als ze winnen, terwijl het een stimulans tot verbetering zou zijn als we hadden verloren. Eigenlijk is er in beide gevallen sprake van winst.’ Haarlemmermeer besteedt veel inspanning aan de preventie van zwerfafval. De Wit: ‘Dat doen we door nudging, mensen een duwtje in de goede richting geven. We zetten verder projecten op voor winkeliers, dorpsraden en scholen en we stimuleren initiatieven van bewoners door er aandacht aan te schenken via persberichten en op Facebook. Het gaat erom dat we een norm vastleggen en duidelijk maken dat de openbare ruimte van jou en van mij is.’ Dat het nodig is blijkt wel uit het feit dat er het afgelopen jaar handmatig 91 ton zwerfafval is opgeraapt. Amsterdam Winkelcentrum Gelderlandplein in Amsterdams Buitenveldert staat in de top tien. ‘Het beheren van een winkelcentrum is voor ons zeker geen business as usual,’ reageert Martin Rivano, hoofd gebouwenbeheer bij Kroonenberg Groep, de eigenaar van het winkelcentrum. ‘Wij hebben een zeer gemotiveerde beheerder in dienst. Hij is elke dag op de werkvloer aanwezig, is heel scherp op schoon, heel en veilig.’ Een tweede succesfactor is het schoonmaakbedrijf: ‘We werken al jarenlang met hetzelfde schoonmaakbedrijf en een vast team schoonmakers. De directeur

Schoonste Winkelgebied 2016 En de winnaar is… de Limburglaan in Eindhoven! Factoren die een rol hebben gespeeld in de hoge score van dit winkelgebied zijn de zeer regelmatige schoonmaak en de ruime aanwezigheid van afvalbakken. De vestigingsmanager van de AH XL in dit winkelgebied, Bert van Brakel, is erg verheugd dat de inspanningen van iedereen in het winkelcentrum de winst hebben opgeleverd.

van het bedrijf komt regelmatig zelf kijken hoe het eruit ziet.’ Kroonenberg Groep is momenteel in gesprek met de gemeente Amsterdam om ook het beheer over de aan het winkelcentrum grenzende openbare ruimte over te nemen. Rivano: ‘We werken aan duidelijke afspraken wie wat doet als er wat moet gebeuren. Denk aan het herstellen van beschadigd bestratingswerk of het vervangen van kapotte verlichting. Wij kunnen dat sneller oppakken dan de gemeente.’ Den Haag De Haagse Van Hoytemastraat is een vaste bewoner van de top tien: het winkelgebied staat er elk jaar in en won de eerste

editie van de verkiezing in 2013. Wethouder Boudewijn Revis (verantwoordelijk voor de buitenruimte) wijst erop dat het succes vooral te danken is aan de ondernemers: ‘De ondernemers in de Van Hoytemastraat zijn zeer actief en betrokken bij hun straat. Ze vormen een actieve club mensen waar we als gemeente graag mee samenwerken en die we ondersteunen waar dat nodig is. De ondernemers weten de gemeente via verschillende kanalen goed te vinden, maar vooral op momenten dat dit nodig is. Ze regelen het vooral zelf.’ Het belangrijkste recept voor ‘een heel schoon winkelgebied’ is wat Revis betreft dan ook vooral een prettige samenwerking tussen de ondernemers en de gemeente.

GRAM | november 2016

Wegende containers helpen Son en Breugel op weg naar 5% restafval De wegende, ondergrondse containers in Son en Breugel zijn zonder twijfel een succes. De hoeveelheid restafval is de afgelopen jaren met ruim 100 kilo per persoon per jaar afgenomen. “Maar het ligt niet alleen aan die containers, het is de totale aanpak die wij hanteren”, benadrukt Arjen Obbema, senior beleidsmedewerker duurzaamheid van de gemeente. Son en Breugel plaatste vorig jaar vier wegende, ondergrond-

hoeveelheid restafval al drastisch.” Om de bewoners, en ook

se containers voor restafval in proefwijk ’t Zand. “Producent

de gemeenteraad, mee te krijgen, werd er goed gecommu-

Kliko had die containers al, wij waren toen de eerste in Neder-

niceerd. “We wilden bijvoorbeeld af van ons bestaande aan-

land die ze gingen gebruiken”, aldus Obbema. “De containers

nemerscontract, waarbij geen ruimte was voor proeven. Ook

wegen het afval per inworp, zodat je weet hoeveel restafval

met de raad hebben we geregeld dat we stap voor stap het

een persoon of huishouden produceert. De bewoner moet

een en ander konden uitproberen zonder elk plannetje totaal

een pasje gebruiken om de deksel te openen.” Het wegen ge-

uitgewerkt voor te hoeven leggen.” Voor de bewoners werd

beurt op een plaat die onder het deksel zit. Zonnepanelen

er een klankbordgroep ingesteld. Die klankbordgroep vormde

voeden de accu die de benodigde elektriciteit levert voor het

juist de aanleiding voor de wegende, ondergrondse contai-

weegsysteem. “We kunnen de containers dus plaatsen waar

ners. “De bewoners wilden zelf graag weten hoeveel restafval

we willen, zonder afhankelijk te zijn van het bestaande elek-

ze nu eigenlijk produceerden. En van de vrij toegankelijke

triciteitsnet.” De weeggegevens per huishouden worden niet

prullenbakken wilden we allemaal af, die trokken toch afval-

openbaar gemaakt, zodat de privacy beschermd is.

toerisme aan.” Vorig jaar werden vier wegende containers geplaatst. Obbe-

Verlanglijstje

ma: “Onze nulmeting in de wijk was 170 kilo rest per inwoner

Het gemeentebestuur van Son en Breugel wil pertinent geen

per jaar. Dat was in 2012. Met alle maatregelen die we geno-

diftar, maar minder restafval stond wel op het verlanglijstje.

men hebben, zitten we nu op een gemiddelde van 66 kilo.

Obbema: “In 2012 stelden we als regiogemeente de doelstel-

Dat is een enorme afname, maar die kun je niet alleen aan de

ling vijf% restafval in 2020. Toen zijn we een proef gestart

wegende containers toeschrijven. Wat we wel zien, is dat ze

met omgekeerd inzamelen in de wijk ’t Zand. In het begin

goed werken. We hebben geen storingen gehad bijvoorbeeld.”

plaatsten we gewoon grote prullenbakken in de grond, een

Uiteraard zijn de hoeveelheden gft, pmd, papier, textiel en an-

5-kuubscontainer waar iedereen zijn restafval in kon doen.

dere gescheiden stromen enorm toegenomen. “Er zit nu ook

Ook zamelden we gft seizoensgebonden in, konden de men-

veel minder gft in het restafval dan voorheen”, zegt Obbema.

sen hun papier en pmd apart inleveren. De inzamelfrequen-

“Het is makkelijker om het in de gft-container te gooien, dan

tie van de grijze minicontainer brachten we terug van eens

om er mee naar de ondergrondse container te lopen.”

per twee weken naar eens per vier weken en ook op scholen startten we afvalprojecten. Met al die maatregelen daalde de

Uitbreiden Dankzij de weeggegevens kan Son en Breugel nu precies zien wie veel en wie weinig restafval produceert. “Daarmee kun je doelgroepen gerichter benaderen en ook de gemeenteraad beter voorlichten”, aldus Obbema. “We zien dat een groep van 20 procent het uitzonderlijk goed doet, met ruim elf kilo rest per jaar, en een even grote groep die het slecht doet, met nog steeds 175 kilo per jaar. Die doelgroepen kun je nu beter sturen. We hebben ook een app ontwikkeld, waarmee men binnenkort de eigen resultaten kan zien. Dat motiveert om nog beter te scheiden.” De wegende, ondergrondse containers bevallen zo goed, dat ze volgend jaar uitgebreid worden naar de hele gemeente. Obbema: “We gaan er een kleine vijftig bij plaatsen. De loopafstand per huishouden wordt ongeveer 200 meter maximaal.” Tekst: Hetty Dekkers

GRAM | november 2016

Gouden toekomst voor scheidingsinstallaties Nederlandse producenten van sorteermachines in de afvalbranche spelen een belangrijke rol in het terugdringen van restafval in de hele wereld. Zo helpt de nascheidingsinstallatie van Banzo in Hoogeveen de gemeente Amsterdam en omliggende gemeenten aan het halen van hun scheidingsdoelstellingen en Bollegraaf in Appingedam is al zo ver dat ze kunnen stellen dat thuis afval scheiden niet meer nodig is. “De technologie is veel verder dan mensen denken.” Het restafval van miljoenen New Yorkers gaat sinds 2014 door

kabinet betreft niet meer dan 30 kilo per persoon per jaar over.

het sorteercentrum in New Jersey dat door het familiebedrijf

De daling is al ingezet (van 255 kilo in 2012 naar 238 kilo

Bollegraaf in Appingedam is ontworpen en geleverd. De Ame-

in 2014), maar er is nog een lange weg te gaan. Het kabinet

rikanen kennen geen afvalscheidingscultuur zoals dat in veel

zet fors in op publieksacties in de hoop dat huishoudens zelf

Europese landen als Nederland en dus is daar behoefte aan

meer afval scheiden. In het Rijksprogramma ‘Nederland circu-

technologie die restafval effectief kan uitpluizen op herbruik-

lair in 2050’ staat: “Consumenten moeten zorgvuldiger zijn in

baar materiaal. Mariska Kremer van het Gronings miljoenenbe-

het gescheiden aanbieden van producten en materialen in de

drijf ziet dat er de afgelopen jaren een forse groei in de vraag

daarvoor bestemde inzamelsystemen.”

naar recycletechnologie op gang is gekomen: “In de Verenigde Staten hadden we al een behoorlijke voet aan de grond. De

Maar volgens Mariska Kremer van Bollegraaf is het overbodig.

komende jaren zetten we vooral in op Europa. In 2020 moet er

Afval scheiden kan volgens haar voor een heel groot deel ook

hier volgens de gemaakte afspraken uiteindelijk minimaal 65

gewoon in de fabriek. “We zijn in Nederland – en ook in Duits-

procent van het huishoudelijk afval gescheiden worden. Voor

land trouwens – heel goed in het thuis scheiden van afval. Maar

veel landen is dat nu nog een ver-van-mijn-bedshow. Onze ma-

in principe is dat al helemaal niet meer nodig. We kunnen al-

chines en vooruitstrevende technologie kan daar enorm bij hel-

les uitsorteren. Alleen papier, karton en organisch materiaal

pen. Voor ons is Europa een echte groeimarkt dus.”

nog niet. Dat plakt aan elkaar. Maar plastic, metalen en textiel, het kan eigenlijk gewoon bij het restafval. Dat scheelt ook

Overbodig

weer vervoersbeweging in verband met het ophalen en is dus

De ontwikkelingen op het gebied van afval scheiden gaan ra-

beter voor het milieu.” Dat er in Nederland nog maar weinig

zendsnel. En dat zal ook wel moeten want de politieke ambi-

gebruik wordt gemaakt van het innovatieve systeem van rest-

tie is moeilijk bij te houden. Nederland heeft zichzelf ten doel

afvalverwerking komt volgens haar vooral door regelgeving.

gesteld om in 2020 de hoeveelheid restafval te verminderen

Toch is ook bij de overheid al wel een beweging richting de

tot 100 kilo per inwoner per jaar. En in 2025 blijft er wat het

inzet van slimme technologie te zien. In 2015 heeft een aan-

GRAM | november 2016

> 29

tal gemeentelijke afvalbedrijven (Circulus-Berkel en Midwaste

gebeurt door alles eerst door een shredder te halen waardoor

onder andere) sorteerbedrijven gevraagd tot betere resultaten

er geen delen meer zijn die groter zijn dan 350 millimeter.

te komen als het gaat om het sorteren van kunststoffen. Met

Vervolgens worden de delen op basis van grote opgesplitst in

succes, want het percentage steeg van 50 naar 90. Het kabinet

vijf groepen. De kleinste stukjes (alles kleiner dan 30 mm) gaat

is dan ook vaker van plan om gemeenten en afvalinzamelaars

in de vergistingsinstallatie. Daar wordt groene energie van ge-

te stimuleren om meer gebruik te maken van innovatieve aan-

maakt. De andere groepen worden opgedeeld in 2D en 3D ma-

bestedingen (afvalcontracten) om de sorteer- en verwerkings-

teriaal. Folie, papier en textiel behoren bijvoorbeeld tot de 2D

systemen op een hoger peil te krijgen, zo staat in ‘Nederland

stroom en de rest is 3D. Met behulp van een afzuiginstallatie

circulair in 2050’ te lezen.

worden papier en folie uit de ‘platte groep’ gezogen. Uit de 3D groepen worden de harde kunststoffen gescheiden door zo-

Het systeem dat Bollegraaf in New Jersey neerzette laat zien

geheten near infrared scanners. Al het herbruikbaar materiaal

wat er mogelijk is. Gescheiden afval ophalen in New York, een

wordt afgevoerd naar recyclebedrijven elders.

drukke miljoenenstad met een serieus vervoersprobleem, is zo

Nog niet alle handelingen kunnen door machines worden ge-

goed als onmogelijk. Daarom wordt daar pas in de fabriek en

daan. Een deel van de nacontrole gebeurt nu nog door men-

dankzij optische technologie en robotica al het restafval ge-

sen. Bij Bollegraaf hebben ze echter grote verwachtingen van

scheiden van herbruikbaar materiaal. Zo is gescheiden inza-

robotica. “We zijn bezig om het proces met zo min mogelijk

melen overbodig en worden de duurzaamheidsambities toch

mensenhanden te laten doorlopen. Dat is niet alleen goedko-

gehaald. Met dank aan de Groningers.

per, maar ook een stuk veiliger. Werken tussen afval is toch niet het meest fijne dat er is.” Om vooraan te staan bij de ontwik-

Ingenieuze technieken

keling van de nieuwste technieken is Bollegraaf een samen-

Een provincie zuidelijker timmert Banzo in Hoogeveen aan de

werking aangegaan met de TU Delft. Bollegraaf CEO Edmund

weg. Het bedrijf levert complete nascheidingsinstallaties en

Tenfelde zegt daar zelf over: “De allereerste gecertificeerde

kan net zoals Bollegraaf grote hoeveelheden herbruikbaar ma-

robotica¬installatie ter wereld op het gebied van ‘optical sor-

teriaal uit zakken restafval halen. Begin september hengelde

ting’ is door ons bedacht. Dergelijke innovaties werken we ver-

Banzo samen met bouwer BAM een bouwopdracht voor AEB

der uit. Nu is het nog noodzakelijk dat mensen langs de trans-

Amsterdam binnen. Het consortium gaat een storthal, ma-

portbanden staan voor voor- of nasortering. Het inzetten van

chinehal en een grondstoffen handelingshal in de hoofdstad

mankracht is niet kostenefficiënt. Het is een goed voorbeeld

neerzetten. Als alles er staat kan er jaarlijks 300.000 ton aan

van de manier waarop wij waarde voor onze klanten willen

restafval verwerkt worden. Net als New York worstelt ook

gaan realiseren.”

Amsterdam vanwege de hoogbouw en drukke stadskern met gescheiden inzamelen. Maar met behulp van de innovatieve

Voor Bollegraaf en Banzo liggen er de komende jaren enorme

technieken van Banzo komt de Amsterdamse duurzaamheids-

kansen, omdat er met name in Europa - en waarschijnlijk la-

doelstelling om in 2020 65 tot 70 procent gescheiden in te

ter ook de rest van de wereld - steeds hogere eisen worden

zamelen toch een grote stap dichterbij.

gesteld aan duurzaamheid. Forse investeringen in de juiste techniek zijn nodig om mee te komen. Het belooft een gouden

De techniek achter de enorme machines is ingenieus. Een van

toekomst voor de Nederlandse bouwers van scheidingsinstal-

de nieuwste afvalscheidingsinstallaties van Banzo is in staat

laties.

om harde kunststoffen, folies, papier en de zogeheten organisch natte fractie uit huishoudelijk restafval te sorteren. Dat

GRAM | november 2016

Tekst: Sander Wageman

NIEUWS UIT DE BRANCHE

Nieuw leven voor tuinmeubelen Jaarlijks worden duizenden loungesets,

producten. Zo werken SUEZ en Latour

verwerkers gesorteerd en verwerkt tot

tuinsets en tuinstoelen vervangen en

samen met als doel de kunststofketen

nieuwe grondstoffen. Zo wordt hout her-

bij het grofvuil gezet. Deze reststromen

verder te sluiten.

gebruikt in de productie van spaanplaat

worden vaak verwerkt door middel van

In het concept van Latour Tuinmeubelen

en kunststof gebruikt als grondstof voor

verbranding met energieopwekking. Om

en SUEZ worden gemak en duurzaam-

de productie van nieuwe kunststof. Veel

deze jaarlijks terugkerende stroom aan

heid op een slimme manier met elkaar

tuinmeubelen zijn gemaakt van poly-

tuinmeubelen een nieuw leven te geven,

gecombineerd. Als Latour nieuwe tuin-

propyleen: een grondstof die verwerkt

slaan Latour Tuinmeubelen en SUEZ de

meubelen komt leveren, neemt zij de

kan worden tot granulaat voor nieuwe

handen ineen. Samen hebben zij een

oude tuinmeubelen direct retour. Dit

kunststofproducten. Er kunnen bijvoor-

programma ontwikkeld voor de inzame-

bespaart de klant een rit met aanhanger

beeld bloempotten of nieuwe tuinmeu-

ling en recycling van tuinmeubelen. Bei-

naar de milieustraat. De tuinmeubelen

belen van gemaakt worden. Zo maken

de bedrijven verwachten in totaal zo’n

worden bij Latour ingezameld in speci-

‘duurzaam aangeschafte’ tuinmeubelen

50 ton oude tuinsets per jaar te kun-

ale afvalcontainers, waarna deze door

de tuin letterlijk en figuurlijke een stuk

nen inzamelen, sorteren en verwerken

SUEZ worden opgehaald. Hierna wor-

groener.

tot nieuwe grondstoffen voor nieuwe

den de verschillende materialen door

Koninklijke Bammens en Marco Manders slaan handen ineen Uit onderzoek van TU Delft blijkt dat opvallende afvalbakken beter worden gebruikt met als resultaat minder zwerfafval op straat. De Nederlandse ontwerper Marco Manders heeft voor Koninklijke Bammens de Tulpi-bin ontworpen. Deze fleurige tulpvormige afvalbak is niet te missen in het straatbeeld. Eerder dit jaar heeft de Tulpi-bin de internationale, prestigieuze Golden A’ Design Award in Italië gewonnen. Een 83-koppige jury heeft uit maar liefst 15.000 inzendingen uit 84 verschillende landen voor de Tulpibin gekozen.

Alle textiel is welkom! www.sympany.nl

ISO 9001

3315015 SYM adv Welkom_190x62.indd 1

GRAM | november 2016

ISO 14001

ISO 18001

13-11-15 10:37

NIEUWS UIT DE BRANCHE

Plastic Omnium breidt samenwerking met Van Gansewinkel verder uit Vanaf februari 2017 zal van Gansewinkel

ze retour de voorraad in gaan. Om een

gebruik maken van de service-expertise

bijdrage te leveren aan de circulaire

van Plastic Omnium. Vanuit een centraal

economie worden alle kunststof ‘end-of-

magazijn in Midden-Nederland en een

life’ containers vermalen en gebruikt als

aantal lokale hubs gaat Plastic Omnium

grondstof voor de productie van nieuwe

de klanten van Van Gansewinkel rechts-

rolcontainers voor Van Gansewinkel. Op

reeks voorzien van rolcontainers en hier

deze wijze maakt Plastic Omnium de cir-

ook het volledige onderhoud op voeren.

kel rond: van productie van benodigde

Het uitvoeren van benodigde reparaties

containers, het volledige onderhoud ge-

geschiedt bij de klant of in ons magazijn.

durende de levensduur tot het opnieuw

ook specialist in dienstverlening op het

verwerken in een nieuw te leveren pro-

gebied van afvalbeheer. Deze dienst-

duct aan Van Gansewinkel.

verlening strekt zich uit van het voeren

Ook neemt Plastic Omnium vanaf de pro-

van callcenters inclusief het complete

ductie van de containers het volledige voorraadbeheer voor haar rekening. Con-

Plastic Omnium BV is al meer dan 20 jaar

databeheer voor gemeentes, tot fysiek

tainers die retour komen worden gron-

voor vele gemeenten in Nederland niet

containeronderhoud in het veld inclusief

dig gereinigd en geïnspecteerd, waarna

alleen leverancier van containers, maar

bijbehorend voorraadbeheer.

VANG-kennisbibliotheek • Draaiboek voor het opstellen van een

• Monitoringsboekje zwerfafval (2013/

www.vang-hha.nl/kennisbibliotheek

versnellingsagenda 'delen, hergebruik

2014/2015): Samen voor een schone

zijn de volgende nieuwe documenten te

en reparatie'

Op de kennisbibliotheek van VANG

• Quick wins bij het aanbesteden van

vinden: • Factsheet: Communicatie: Verbetering

de sortering en vermarkting van PMD

kwaliteit inzameling kunststof ver-

• Article 'the reversal effect of prohibi-

pakkingsafval/PMD door gemeenten • Eenduidig communiceren: Over de end-of-life fase van biobased- en/of biologisch afbreekbare (composteerbare) verpakkingsmaterialen

GRAM | november 2016

tion signs' • Onderzoek gedragsbeïnvloeding langs open afritten in Wijchen • Onderzoek gedragsbeïnvloeding langs open afritten in Asten

omgeving • Monitoring rapport ‘Wat spoelt er aan op het strand?’ • Keuzewijzer onderwijsaanbod afval en zwerfafval • Inrichtingswijzer zwerfafval en de inrichting van de openbare ruimte • Ballonnen en het milieu

NIEUWS UIT DE BRANCHE

Wat willen stakeholders weten van de afvalbranche? Stakeholdermanagement heeft een pro-

als goed instrument om de stakehol-

nisatie met die belangen omgaat. In het

minente plaats verworven op de agenda

derbetrokkenheid handen en voeten

geval van Spaarnelanden leidde dit tot

van Nederlandse bedrijven. Een suc-

te geven. Zo ook Spaarnelanden, het

interviews met de ondernemingsraad,

cesvolle organisatie neemt haar maat-

verzelfstandigde afvalmanagement- en

wethouders, wijkraden en buurtorgani-

schappelijke rol serieus, weet wat de

onderhoudsbedrijf van de gemeente

saties, waarin de belangrijkste thema’s

behoeften van interne en externe be-

Haarlem. Stemde de 100% dochter van

op een rij werden gezet. De werkwijze

langhebbenden zijn, én speelt daar op

Haarlem haar activiteiten voorheen vol-

leverde niet alleen een relevant jaarver-

in. Spaarnelanden bracht de verwachtin-

ledig af op wat de gemeente belangrijk

slag op, dat over de zaken gaat die er-

gen gestructureerd in kaart via een sta-

vond, vorig jaar ging de organisatie voor

toe doen. De dialoog met stakeholders

keholderdialoog.

het eerst expliciet de dialoog aan met de

creëert ook draagvlak voor het beleid,

belanghebbenden.

versterkt relaties en levert strategisch

Stakeholders

zijn

waardevolle informatie op die de organi-

alomtegenwoordig.

Allerlei partijen vinden iets van de kwa-

Spaarnelanden stelde het jaarverslag

satie in staat stelt om beter in te spelen

liteit van de producten en diensten van

2015 samen volgens de richtlijnen van

op vragen en behoeften van belangheb-

organisaties en van de impact die ze

het Global Reporting Initiative (GRI),

benden.

hebben op onze samenleving. Niet voor

dat sinds 2004 voorziet in de behoefte

niets is stakeholdermanagement een

aan een betrouwbaar kader voor duur-

Meer weten?

nieuw thema in de laatste versies (2015)

zaamheidsverslaggeving. GRI besteedt

Lees het Jaarverslag 2015 van

van ISO 9001 en 14000, de internatio-

uitgebreid aandacht aan stakeholderbe-

Spaarnelanden op www.spaarnelanden.nl

nale standaarden voor respectievelijk

trokkenheid. Zo dienen organisaties te

of www.intervolvement.nl.

kwaliteits- en milieumanagement. Veel

beschrijven wie de stakeholders zijn,

organisaties ontdekken het jaarverslag

wat hun belangen zijn en hoe de orga-

Twente Milieu test nieuwe biobak Twente Milieu zoekt testers voor

Sinds de jaren tachtig is er niets ver-

de nieuwe biobak. De biobak is een

anderd aan de inzameling van gft met

vernieuwd model van de groene gft-

minicontainers. Jaarlijks keren daar-

container, met gaatjes aan de zij-

om dezelfde vragen en opmerkingen

kanten. Deze gaatjes zorgen voor

terug over de ongemakken hiervan.

luchtcirculatie, waardoor het gewicht

Zo vriest het (natte) gft-afval in de

en volume van het gft-afval wordt

winter vast, is de container in de lente

verminderd. Het is al wetenschappe-

te klein vanwege de toename van het

lijk aangetoond dat de biobak zorgt

tuinafval, zorgt de container in de zo-

voor minder gewicht en volume van

mer voor stankoverlast en is de con-

het gft-afval, maar de nieuwe contai-

tainer in de herfst wederom te klein

ner moet ook de overlast van stank

vanwege het bladafval. De test moet

en ongedierte verminderen. Dit laat-

uitwijzen of de biobak een gedeelte

ste is nog niet in de praktijk getest.

van deze problemen op kan lossen.

Huishoudens kunnen zich op vrijwil-

In de biobak mogen etensresten en

lige basis aanmelden om de biobak

tuinafval. De biobak is gemaakt van

te testen. De testperiode loopt van 1

plantaardig plastic, gewonnen uit sui-

december 2016 tot en met 30 novem-

kerriet. Een duurzame container die

ber 2017. Twente Milieu vraagt deel-

volledig recyclebaar is en waarvoor

nemers gedurende de testperiode een

bij productie geen olie is gebruikt.

aantal keren hun ervaringen te delen via een enquête.

GRAM | november 2016

Colofon Uitgever NVRD, WTC Arnhem Nieuwe Stationsstraat 10 6811 KS ARNHEM Telefoon 088 - 3770000 E-mail post@nvrd.nl I-net www.nvrd.nl

Redactiecommissie Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn (hoofdredacteur) Riny de Jonge, stadsdeel Amsterdam-Oost Willy Brinkbäumer, Twente Milieu Addie Weenk, Rijkswaterstaat Diederik Notenboom, Meerlanden Fabienne Mantes, Avalex Dico Kuiper, gemeente Alphen aan den Rijn Marianne Zegwaard, MWH Global Ilse van der Grift, NVRD

Eindredactie Karin Hegeman en Berit Aagten Postbus 1218, 6801 BE Arnhem tel. 088 - 3770000 e-mail: hegeman@nvrd.nl

Advertentie-exploitatie Bureau Van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort tel. 023 - 5714745 e-mail: L.paap@bureauvanvliet.com

Agenda 24 november NVRD themadag Afval en Grondstoffen, NBC Nieuwegein 24 november Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte 2016, CROW, WTC Rotterdam 29 november - 2 december Pollutec, Lyon Eurexpo 1 december NVRD bijeenkomst Privacy in de afvalbranche 1 december Informatiebijeenkomst kunststof verpakkingen, La Vie Utrecht 8 december Algemene Ledenvergadering NVRD bij RMN 8- 9 december EU Conference on plastics, RDM Rotterdam

Opmaak en druk Weevers, www.weevers.nl Gemeentereiniging en Afvalmanagement is het officiële vakblad van de

morgen kunt u haar gerust weer een vraag stellen Abonnementenadministratie NVRD, Postbus 1218, 6801 BE Arnhem Jaarabonnement ad €106,04 ex btw. België €124,95 (Europa en buiten Europa op aanvraag). Los: €11,50.

Beëindiging abonnement Abonnementen moeten schriftelijk bij de NVRD en uiterlijk op 15 november worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. ISSN 1569-0458 © NVRD

Bel de gratis KWF Kanker Infolijn 0800 - 022 66 22 Al uw persoonlijke vragen over kanker persoonlijk beantwoord GRAM wordt gedrukt op papier met het FSC®-keurmerk en verschijnt 10x per jaar. Hoewel door de uitgever de uiterste zorgvuldigheid is betracht, wordt voor de inhoud geen aansprakelijkheid aanvaard.

GRAM | november 2016

Close-Up

Kwaliteit ingezameld kunststof moet beter In Nederland worden inmiddels vele soorten huishoudelijk afval apart ingezameld. Het succes van die gescheiden inzameling wordt vaak afgemeten aan de hoeveelheid. “Dat is mooi als je nog in de opstartfase zit”, zegt directeur Peter Louwman van Indaver. “Maar nu wordt het tijd dat we meer gaan focussen op kwaliteit. Je kunt bijvoorbeeld niet eeuwig bermpaaltjes en vuilniszakken blijven maken van het ingezamelde kunststof.” Grote hoeveelheden ingezameld plastic zorgen nog niet voor hoge recyclingpercentages, wil Louwman maar zeggen. “Als de fractie, en dus de grondstof, vervuild is, dan komt dat er aan de andere kant weer uit. Voor hoogwaardige recycling heb je, naast geavanceerde technieken ook ‘zuivere’ afvalfracties nodig. Dat principe speelt bij de meeste afvalstromen. Papier moet droog en schoon zijn om er goede nieuwe producten van te kunnen maken en als gft verontreinigd is, komt dat lichtjes terug in de compost die je ervan maakt. De technieken worden wel steeds beter, maar toch heb je goed gescheiden afval nodig om hoogwaardige grondstoffen te kunnen maken.” In het geval van de mixed kunststoffracties, die nu al

Volgens de directeur van Indaver is het een taak voor

moeizaam een recyclingbestemming kunnen krijgen, is

alle partijen om de kunststofketen te sluiten en dus

het volgens Louwman noodzakelijk om het materiaal

de kwaliteit van de secundaire grondstoffen te verbe-

tot op moleculair niveau aan te pakken, zeg te behan-

teren. “Dat is een uitdaging van formaat. Gemeenten,

delen. Dit vraagt om complexere – en ook duurdere

burgers, industrie, allemaal zullen we daar een steentje

– technologie dan de installaties die op dit moment

aan bij moeten dragen. Je zult zien dat de eisen die de

gebruikt worden. Om te komen tot nieuwe grondstof-

industrie én de maatschappij stellen aan grondstoffen

fen met dezelfde kwaliteit als het originele afgedankte

onverminderd hoog blijven. Er wordt geen concessie

product, is dat echter nodig. “Er wordt momenteel hard

gedaan aan kwaliteit én veiligheid van producten ge-

gewerkt aan deze technologie. Op pilotschaal zijn de

maakt uit secundaire grondstoffen. Als het gaat om

resultaten veelbelovend, maar helaas zal de opschaling

de burger, moet je ook in het achterhoofd houden wat

tot industriële schaalgrootte nog wat langer op zich

voor hen behapbaar is. Dit vraagt om heldere commu-

laten wachten.”

nicatie over wat tot de ‘plastic hero’ behoort en hoe je zuiver afval moet scheiden. Natuurlijk werkt Indaver

Tot die tijd moeten we af van het idee dat ‘heel veel’

aan innovatieve technologie om te komen tot een

gelijkstaat aan heel succesvol, vindt Louwman. “In de

hoogwaardige kwaliteit grondstof die aansluit bij wat

beginfase gaat het natuurlijk vooral om hoeveelheden.

de markt vraagt. Een kwaliteit die nodig is om goede

Dat is logisch, anders kun je nooit iets opstarten.

en veilige producten te maken waar de consument be-

Maar nu wordt het echt tijd dat we meer gaan focussen

hoefte aan heeft. Dit lossen we niet op enkel met tech-

op het daadwerkelijk sluiten van de kringloop en het

niek. Vooral voor kunststof geldt dat we dringend naar

produceren van kwaliteit, niet alleen maar kwantiteit.

een hogere kwaliteit toe moeten. Dat kan alleen als we

De industrie heeft sterk behoefte aan kwalitatief hoog-

daar met zijn allen de schouders onder zetten.”

waardige secundaire grondstoffen, zij willen meer van ons kunststof maken dan bermpaaltjes en vuilniszak-

Tekst: Hetty Dekkers

ken.” Het probleem van onze ingezamelde huishoudelijke kunststoffracties, is volgens Louwman onder andere

Indaver is toonaangevend dienstverlener op het ge-

de geur. “Ruik maar eens aan zo’n rol vuilniszakken, als

bied van duurzaam afvalbeheer. Met hoogwaardige

je die net openmaakt. Daar zit een wat muffig luchtje

afvalverwerkingsinstallaties in vier landen, België,

aan. Voor deze toepassing geen probleem, maar aan

Nederland, Ierland en Duitsland, is het een grote spe-

de grondstoffen voor de productie van bijvoorbeeld

ler op de markt. In totaal werken er 1700 mensen,

fleecetruien of speelgoed worden nu eenmaal hogere

Peter Louwman is directeur van Indaver in Nederland.

eisen gesteld door producent én consument.”

GRAM | november 2016

Geen zwerfafval meer met het afvalbakkenbeheer “Service Premier” van Plastic Omnium Zwerfafval zorgt voor de nodige ergernis, trekt ongedierte aan en vervuilt ons milieu. Het opruimen en voorkomen van zwerfafval is dan ook een kerntaak geworden voor gemeenten, recreatieparken, afval- en reinigingsbedrijven, ... Plastic Omnium biedt u hierbij de oplossing en mogelijkheid om zwerfafval te voorkomen.

Professionalisering zwerfafvalaanpak Plastic Omnium levert al jaren een zeer uitgebreid assortment afvalbakken in diverse soorten en volumes. Voor het plaatsen, reinigen en onderhouden van deze afvalbakken, ontwikkelde Plastic Omnium een nieuwe service “Service Premier”, welke al geruime tijd in diverse Europese landen gebruikt wordt. Zo verzorgt Plastic Omnium deze service voor de stad Madrid. Hier worden maar liefst 47.000 afvalbakken in verschillende volumes en materialen door Plastic Omnium geplaatst, gereinigd en onderhouden. Daarnaast verlenen wij deze service ook al sinds 2010 aan o.m. de gemeente Uithoorn.

Een compleet pakket Service Premier biedt onder meer: • • • • • • • • •

Het volledig in kaart brengen van de locaties met de geplaatste afvalbakken, middels GPRS en foto, inclusief het plaatsen van een registratiechip. Advies bij het bepalen van de locaties afvalbakken. Een identificatie/registratiesysteem waarbij de ledigingen en vullingsgraad geregistreerd worden met als doel routeoptimalisatie. Het beschikbaar stellen van de beheerssoftware en benodigde handterminals. Het openstellen van een 0800-servicenummer voor alle meldingen rondom de afvalbakken. Het ter beschikking stellen van de afvalbakken. Reiniging, preventief en correctief onderhoud. Seizoensgebonden oplossingen zoals het verwijderen van alle afvalbakken tijdens Oud en Nieuw. Een uitgebreide maandelijkse rapportage.

Service Premier is uitstekend toepasbaar in de zwerfvuilsubsidie van € 1,19 per inwoner. Deze subsidie komt voort uit afspraken tussen de verpakkingsindustrie en de overheid. Voor meer info neemt u vrijblijvend contact op met Plastic Omnium op het nummer 0800 - 54 25 055. Plastic Omnium BV - Beneluxstraat 4 - 6014 CC Ittervoort - Nederland Tel: 0800 54 25 055 / Fax: 0800 54 25 033 www.plasticomnium.nl E-mail: poinfo@plasticomnium.com