LANDELIJKE CAMPAGNE TEGEN ZWERFAFVAL IN DE MAAK

Raap één stuk zwerfafval per dag: die oproep staat centraal in de nieuwe landelijke campagne over zwerfafval. De campagne draait om het stimuleren van routinegedrag: als ik naar buiten ga en ik zie zwerfafval, dan raap ik het gewoon even op. Eén per dag is al genoeg.

TEKST: INGEBORG VAN EGMOND, RIJKSWATERSTAAT BEELD: BRIAN YURASITS

De boodschap is niet zomaar gekozen. Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de Nederlanders hier welwillend tegenover staat. De campagne is bovendien heel actueel. Door het hele land vinden al vele opruiminitiatieven plaats – terugkerend of eenmalig, groots of juist heel klein. En sinds de coronapandemie is de interesse in het opruimen van zwerfafval flink toegenomen.

SUCCES DOOR SAMENWERKEN

De nieuwe landelijke campagne, die Rijkswaterstaat in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat uitvoert, sluit hierop aan. Het doel: meer Nederlanders rapen dagelijks zwerfafval op. Om de campagne tot een succes te maken, werkt Rijkswaterstaat samen met partners, zoals gemeenten en andere gebiedsbeheerders, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Door met elkaar de schouders eronder te zetten, kunnen de partijen gezamenlijk een grote impact maken.

Inge Verlaan, adviseur Reiniging bij de gemeenten Kampen, is een van de partners die meedoet aan de campagne. Wat spreekt haar hierin aan? “De inzet op gedragsverandering – maak er routinegedrag van – vind ik goed gekozen. In onze eigen campagnes zijn we daar ook mee bezig. De boodschap ‘raap één stuk zwerfafval per dag’ past bovendien perfect bij alle mensen die dagelijks een blokje om gaan. Als iedereen dit gaat doen, ontstaat een groots effect!” Verlaan ziet volop mogelijkheden om met de campagne aan de slag te gaan. “In Kampen staan zeven billboards waarop ik graag wil communiceren over zwerfafval. Ook op de gemeentewebsite en in de lokale krant zie ik kansen om de campagne in te zetten.”

AANSLUITEN BIJ GEMEENTELIJKE DOELEN

Eefke Meijer, projectleider Zwerfafval bij de gemeente Amersfoort, is ook enthousiast over de nieuwe campagne. “De boodschap sluit mooi aan bij onze gemeentelijke doelstellingen”, legt ze uit. “In Amersfoort zijn al veel inwoners actief met zwerfafval. Zij helpen bijvoorbeeld mee tijdens actiedagen als de Landelijke Opschoondag of World Cleanup Day. Maar we willen het liefst dat zij regelmatig zwerfafval gaan rapen. Dan ontstaat een nog schonere omgeving.”

Een ander pluspunt van de landelijke campagne: door eenduidige communicatie door heel Nederland gaan mensen de boodschap sneller herkennen, denkt Meijer. “Wel vind ik het belangrijk dat we de posters en berichten kunnen personaliseren. Zo kunnen we onze eigen initiatieven (bv. amersfoortschoon.nl) koppelen aan de landelijke boodschap.”

ONDERDEEL TOTAALAANPAK

Participatie van burgers en bedrijven is een belangrijk onderdeel van de schoon-aanpak in Nederland, naast de reiniging door de gemeentelijke en andere gebiedsbeheerders zelf, gedragsbeïnvloeding en natuurlijk de bronaanpak, zoals de regeling voor wegwerpplastics en statiegeld. Zie ook de video 'Wat doet IenW aan zwerfafval?' op YouTube (zie QR-code). Dit alles maakt dat schoon de laatste jaren de wind mee heeft. En dat een structureel schoon Nederland binnen handbereik komt.

DOE MEE!

Op dit moment werkt Rijkswaterstaat met reclamebureau Publicis aan de campagnestrategie en -ontwikkeling. De campagne zelf gaat in juni of september van start. Doe ook mee en wordt medezender! Samen hebben we een enorm bereik, kracht en dus impact. Meer weten of meedoen? Stuur een mail naar zwerfafval@rws.nl of kijk op www.schoudersonderschoon.nl.

ONDERZOEK NAAR KWALITEITSMETING VOOR GEMEENTEN

INZICHT IN DE KWALITEIT VAN AFVALSTROMEN

Er is steeds meer aandacht voor de kwaliteit van huishoudelijke afvalstromen, zoals PMD en GFT, en er vinden steeds meer kwaliteitsmetingen plaats in de keten. Adviesbureau Barnebies verkende voor het programma VANG Huishoudelijk Afval welke informatie gemeenten het beste inzicht geeft voor sturing op kwaliteit van afvalstromen. Hiervoor sprak Barnebies met experts uit de sector en onderzocht welke beschikbare kwaliteitsmetingen het meest bruikbaar én haalbaar zijn.

TEKST & BEELD: NIELS VINK, MAURICE HOENDERDOS EN JOOST VAN BARNEVELD - BARNEBIES

Hoewel gemeenten steeds meer huishoudelijk afval gescheiden inzamelen, groeien de zorgen in de afvalsector over de kwaliteit van gescheiden materiaalstromen. Met name kwetsbare stromen zoals plastic verpakkingsafval, metaal en drankenkartons (PMD) en groente-, fruit- en tuinafval (GFT), maar ook textiel en oud papier en karton (OPK) zijn gevoelig voor verontreinigingen. Relatief kleine hoeveelheden stoorstoffen kunnen ervoor zorgen dat grote volumes van de materiaalstroom worden afgekeurd.

De kwaliteit van gescheiden stromen verschilt sterk per gemeente, voornamelijk door verschillen in het inzamelbeleid en –systeem, de frequentie en volumes van inzameling, en verschillen in communicatie en voorlichting. Het ontbreekt gemeenten echter vaak aan goed inzicht om te kunnen sturen op de kwaliteit van gescheiden afvalstromen in hun gemeenten. Men weet niet wat goed werkt, omdat er weinig inzicht in de kwaliteit is en omdat gemeenten de kwaliteitsdata niet onderling delen. Hierdoor kunnen zij ook geen vergelijking onderling maken.

ONDERZOEK

In de periode november 2021 tot en met februari 2022 is onderzocht wat de mogelijkheden zijn om gemeenten inzicht te geven in de kwaliteit van de gescheiden materiaalstromen. Hierbij is geïnventariseerd welke stappen er zijn in de keten en waar gemeten wordt. Dit leverde voor de GFT-stroom bijvoorbeeld het onderstaande overzicht:

De focus lag hierbij op het identificeren van de meest bruikbare én haalbare kwaliteitsmetingen en welke gegevens daarbij een rol spelen. Daarbij werd onderzocht welke informatiestromen en indicatoren rondom kwaliteit er reeds bestaan en hoe deze informatie verweven is in de afvalverwerkingsketen voor verschillende afvalstromen (zie kader). Er werden zo’n 20 interviews uitgevoerd met experts uit de sector, vertegenwoordigers van gemeenten, afvalbedrijven en producentenorganisaties. In twee interactieve workshops werden de inzichten vervolgens gevalideerd en werden verschillende opties afgewogen op zoek naar de meest bruikbare en haalbare manieren om gemeenten meer inzicht in de kwaliteit van afvalstromen te geven.

MEET AFVALKWALITEIT VROEG IN DE KETEN

De bruikbaarheid en haalbaarheid van kwaliteitsmetingen voor gemeenten, hangt af van het moment waarop men meet in de afvalverwerkingsketen (zie figuur bovenaan pag. 15). In het algemeen geldt dat hoe eerder men vervuiling registreert, des te beter het inzicht in de kwaliteit van afvalstromen voor gemeenten.

Score voor bruikbaarheid en haalbaarheid van verschillende kwaliteitsmetingen op verschillende momenten in de afvalverwerkingsketen voor gemeenten.

Vroeg in de keten keuren, eventueel met gebruik van een protocol, zien de geïnterviewden als meest bruikbaar en haalbaar, vooral omdat de bron dan nog herleidbaar is en de inspanning om de keuring uit te voeren te overzien is. Het beste is om direct bij inzameling te meten: in de mini-container, verzamelcontainer of het inzamelvoertuig, bijvoorbeeld met een visuele inspectie. In elk geval is meting op of vóór overslag het beste. Daarna wordt namelijk afval uit verschillende voertuigen gemengd, en is niet meer te achterhalen uit welke wijk of gemeente het materiaal komt.

Sorteeranalyses leveren zeer gedetailleerde informatie over de samenstelling van afval. Structureel uitgevoerde sorteeranalyses op de overslag zouden daarom heel bruikbaar zijn mits men er genoeg uitvoert voor een representatief beeld. Dit is echter duur en daarom zien de geïnterviewden deze sorteeranalyses als beperkt haalbaar.

Weging op elk punt in de keten en het daarmee opstellen van een massabalans zien de geïnterviewden als bruikbaar, maar lastiger haalbaar omdat overal consistent gemeten en vastgelegd moet worden. Een groot voordeel van de massabalans is dat hiermee focus komt op kwaliteit door de hele keten heen in plaats van vervuiling bij inzameling als maatstaf voor kwaliteit. Een groot nadeel van een massabalans is dat de resultaten in de keten meestal niet te herleiden zijn naar gemeente of wijk niveau.

CONCLUSIE

Veel meetmethoden die geschikt zijn voor monitoring en toetsen van beleidsdoelstellingen, zijn niet bruikbaar voor gemeenten om te sturen op kwaliteit. Zo bieden sorteeranalyses gemeenten te weinig inzicht om te sturen op kwaliteit. Ondanks de enorme hoeveelheid sorteeranalyses die nu al in de keten worden uitgevoerd, is dit niet frequent en omvangrijk genoeg voor een dekkend overzicht. Voor sturing op kwaliteit zijn doorlopend gegevens nodig van álle inzamelpunten en -routes.

Structurele metingen bij inzameling worden daardoor als meest bruikbaar én haalbaar gezien om gemeenten inzicht in kwaliteit van afvalstromen te geven. Deze metingen hebben een hoog detailniveau. Vervuiling is te herleiden naar wijkniveau en soms zelfs huishouden. Dit stelt de gemeente in staat om ook actie te ondernemen om kwaliteit van specifieke afvalstromen te verbeteren, bijvoorbeeld door directe feedback aan huishoudens of gerichte communicatie voor specifieke wijken. Door een combinatie van structurele metingen bij inzameling en feedback richting huishoudens kan de gemeente ook directer sturen op kwaliteitsverbetering.

Vanuit het nieuwe VANG programma, met een focus op kwaliteit, wordt ook gekeken naar (nieuwe) manieren om snel en goed inzicht te krijgen in de kwaliteit van afvalstromen.

MEETPUNT

Inzameling

De inzameling is het vroegst mogelijke meetpunt, dat vaak aan huishouden of wijk te koppelen is, afhankelijk van inzamelings-systematiek.

MEETMETHODE

Keuren

Aangeboden materiaal wordt visueel gekeurd op de aanwezigheid van stoorstoffen.

Overslag

De inkomende stromen worden verwerkt tot bruikbare grondstoffen of energie.

Protocol

Aangeboden materiaal gaat langs een gedetailleerde checklist met veel voorkomende stoorstoffen.

Sorteren

De inkomende stromen worden verwerkt tot bruikbare grondstoffen of energie.

Wegen

Aangeboden materiaal wordt gewogen bij aankomst en vertrek bij het meetpunt.

Verwerken

De inkomende stromen worden verwerkt tot bruikbare grondstoffen of energie.

Sorteeranalyse

Aangeboden materiaal wordt volledig gesorteerd via vooraf opgestelde categorieën.