DRANKBLIKJES TOCH VIA PET-STATIEGELDSYSTEEM

SUPERMARKTEN: DRANKBLIKJES TOCH VIA PET-STATIEGELDSYSTEEM INNAMEKIOSK VOORLOPIG VAN DE BAAN

Begin 2023 gaat het statiegeld op blikjes in. Het plan van het verpakkende bedrijfsleven om op straat innameshops in te richten is onder felle maatschappelijke druk ingetrokken. De angel is er nog niet uit.

TEKST: PIETER VAN DEN BRAND BEELD: RODERIK VAN NISPEN

Het statiegeld op blikjes is een vervolgstap op de juli vorig jaar ingevoerde statiegeldplicht op plastic flesjes voor water en frisdrank. In de strijd tegen zwerfafval besloot toenmalig staatssecretaris Van Veldhoven vier maanden daarvoor dat metalen drankverpakkingen per 1 januari 2023 eveneens onder de statiegeldplicht vallen. Voor eind 2024 geldt een inzameldoel van 90 procent. Jaarlijks gaan er twee miljard drankblikjes over de toonbank en daar komen er volgens het ministerie van Infrastructuur en Milieu zo’n 150 miljoen van in het milieu terecht. Sommige winkeliers zijn nu al begonnen, zoals de Albert Heijn in Hengelo (Gld). Met een paar softwareaanpassingen kon de emballage-automaat de blikjes prima aan. “Waarom wachten tot 2023, terwijl de blikjes overal in de berm liggen? Vreselijk vind ik dat”, legt supermarktondernemer Heico Wansink uit. Door nu zelf vijf cent per blikje te geven hoopt hij dat klanten hun blikjes inleveren en niet buiten weggooien. “Als ze er in 2023 statiegeld voor moet betalen, zijn ze daar bovendien al aan gewend.”

De meerderheid van de supermarkten blijkt vele malen minder enthousiast. Via brancheorganisatie Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) laten ze weten geen capaciteit te hebben om de drankblikjes in de winkel in te nemen. Daar krijgen ze weliswaar een vergoeding voor, maar deze dekt de innamekosten van tientallen miljoenen euro’s niet, aldus CBL. Blikjes zijn overal te koop, redeneert CBL verder, dus er is geen reden de supermarkten hiermee op te zadelen. Samen met brancheorganisatie FNLI van de levensmiddelenindustrie vraagt CBL het Afvalfonds Verpakkingen met een plan voor een landelijk dekkend statiegeldsysteem te komen, vergezeld van de nadrukkelijke eis de inname buiten de supermarkt om te organiseren.

INNAMESYSTEEM

In december gaat het voorstel naar staatssecretaris Vivianne Heijnen, Van Veldhovens opvolger in het nieuwe kabinet. Het plan voorziet in onder meer 3000 onbemande innamepunten in de buurt van supermarkten. Het innamesysteem wordt als onderdeel van een ‘circulaire hub’ voor materialen gebracht. In het buitenland zijn er veel van dit soort innamekiosken. De argumenten erbij: een statiegeldsysteem nabij de supermarkt ondervindt geen hinder van de beperkte ruimte in de winkel zelf. Verder worden zo hygiëne-issues in de supermarkt door residu uit ingezamelde verpakkingen vermeden.

Met gemeenten is tijdens de totstandkoming van het plan niet overlegd. De achterban van de NVRD heeft grote zorgen, blijkt in de zomer van 2021 uit een ledenpeiling onder 232 gemeenten, niet alleen vanwege de verrommeling van de buitenruimte door rondslingerende verpakkingen maar ook door toenemende vervoersbewegingen. Er is niet nagedacht over de impact van de innamepunten op de openbare ruimte, stelt daarop de VNG in een brief aan staatssecretaris Heijnen en de Tweede Kamer. De gemeentekoepel vreest net als de NVRD voor vervuiling van verpakkingsmateriaal, dat niet door de retourautomaten wordt geaccepteerd. Gemeenten zullen hier dan ook niet aan meewerken en juridisch gezien staan zij sterk als eigenaar en beheerder van de openbare ruimte, blijkt uit de handreiking die de NVRD op heeft gesteld. Ook is er de kritiek dat het systeem funest is voor het enthousiasme en goede gedrag van burgers, doordat ze hun blikjes elders buiten de supermarkt in moeten leveren. Dat kost tijd en in de innamekiosk is geen ondersteunend personeel aanwezig.

RONDETAFELGESPREK

Vanwege de felle kritiek trekken CBL, FNLI en Afvalfonds Verpakkingen hun plan in. In plaats daarvan kondigen de supermarkten aan de blikjes in de winkel in te gaan nemen. “De maatschappelijke tegenwind werd nogal groot”, erkent directeur Hester Klein Lankhorst van het Afvalfonds – mede namens CBL en FNLI – tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer eind april. “De haalbaarheid van ons plan kwam daardoor in het geding. De deadline van eind 2022 is voor ons belangrijk, en dan moet er een laagdrempelig en consumentvriendelijk systeem zijn. We zullen er alles aan doen dat systeem op tijd in de lucht te krijgen”, verwijst Klein Lankhorst naar de recent ingestelde stuurgroep met de drie partijen en uitvoeringsorganisatie Statiegeld Nederland onder onafhankelijk voorzitter Arjen Gerritsen, burgemeester van Almelo. Om een mogelijk misverstand weg te nemen: er komt geen nieuw plan. De supermarkten gaan met de blikjes aansluiten bij het bestaande statiegeldsysteem voor PET en hun flessenautomaten aanpassen voor blik.

Wat niet wil zeggen dat de zoektocht naar nieuwe innamesystemen, zoals circulaire hubs, voorbij is, geeft Klein Lankhorst tegelijkertijd aan. “Om verdere stappen te maken naar de circulaire economie in 2050, moeten we een bredere stroom van verpakkingen aanpakken. Daar zijn innovaties in inzamelsystemen en retourlogistiek voor nodig.” CBL stelde al eerder de groei van retourverpakkingen niet blijvend in de winkel op te kunnen vangen. Het maandenlang broeden op het ingetrokken plan is geen verloren tijd geweest, stelt Klein Lankhorst. “We hebben hier veel van geleerd. Het plan is opschaalbaar voor meer materiaalstromen. Zo hebben we ook naar elektronica en textiel gekeken.” Om draagvlak voor de zoektocht te creeren, meldt ze nog, heeft het Afvalfonds een klankbordgroep samengesteld, waarin maatschappelijke organisaties maar ook oudere en jongere consumenten zijn vertegenwoordigd.

SOEPBLIKKEN

Hierop inhakend wijst VVD-kamerlid Erik Haverkort erop dat er ook alternatieven voor andere blikstromen moeten komen, zoals soep- en verfblikken, die niet onder het statiegeld vallen en nu nog via de PMD-inzameling worden verwerkt of worden nagescheiden uit het grijsafval, wat voor veel vervuiling zorgt. “We moeten deze stromen blik niet apart blijven oppakken.” GroenLinks-parlementariër Kauthar Bouchallikht wil ervoor waken dat bij de zoektocht naar alternatieven geen ruis ontstaat en het draagvlak bij burgers afkalft. Kamerlid Eva van Esch (Partij voor de Dieren) is voorstander van een wettelijke innameplicht voor alle verkooppunten. De Tweede Kamer blijft verder kritisch. Zo zijn er grote twijfels of de infrastructuur voor de verwerking van statiegeldblikjes eind 2022 wel ‘up & running’ zal zijn. “Ik hoor ook geluiden dat hier meer tijd voor nodig is. Daar zou ik niet blij mee zijn, want we hebben inmiddels al veel tijd verloren”, zegt CDAkamerlid Agnes Mulder. Klein Lankhorst benadrukt dat het systeem 1 januari 2023 werkend zal zijn. “U kunt ons erop aanspreken als het er dan niet is.”

NVRD-directeur Wendy de Wild constateert dat het bedrijfsleven op termijn nog altijd een retoursysteem buiten de supermarkt wil inrichten, “wat zal leiden tot meer vervuiling in de buitenruimte. Op plekken zonder sociale controle belandt afval al snel naast de container, als deze vol zit. Of inwoners denken er ook geheel ander afval bij te kunnen zetten, want de gemeente ruimt het toch wel op.” Waar de schoen wringt, aldus De Wild, “is dat het bedrijfsleven bij de invulling van producentenverantwoordelijkheid niet naar gemeentelijke inzameldiensten hoeft te luisteren, terwijl wij wèl een belangrijke rol spelen in de inzameling en het beheer van de openbare ruimte. Cruciaal is dat de hele keten aan tafel zit bij producentenverantwoordelijkheid, dat er checks & balances zijn tussen de verschillende belangen, en dat altijd onafhankelijk wordt getoetst of de gemaakte keuzes optimaal bijdragen aan circulariteit.”