GRAM september 2017 by NVRD

SAMEN VOOR SCHONE EN AFVALVRIJE GEMEENTEN

VAKBLAD DE|NVRD | JAARGANG 108 #05 JUNI 2017 VAKBLAD VAN DEVAN NVRD JAARGANG 108 #07 SEPTEMBER PERIKELEN ER MOET NOG RONDOM DE AFVALMEER ELEKTRONICA STOFFENHEFFING UIT HET RESTAFVAL

BIJPLAATSEN VAN NIJMEGEN IS VOLGEND AFVAL BIJ ONDERGRONDSE JAAR EUROPEAN AFVALCONTAINERS GREEN CAPITAL

GROF HUISHOUDELIJK APOTHEKER HOUDT RESTAFVAL, WEL OF NIET GRIP OP NASCHEIDEN? MEDICIJNAFVAL

VAN ONKRUID-VOOR OPLOSSING BESTRIJDING NAAR LUIERS STEEDS ONKRUIDBEHEERSING DICHTERBIJ

COLOFON UITGEVER NVRD, WTC Arnhem Nieuwe Stationsstraat 10 6811 KS ARNHEM +31 (0)88 - 3770000 post@nvrd.nl www.nvrd.nl REDACTIECOMMISSIE Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn (hoofdredacteur) Riny de Jonge, stadsdeel Amsterdam-Oost Addie Weenk, Rijkswaterstaat Diederik Notenboom, Meerlanden Folkert Starreveld, Cyclus Management Dico Kuiper, gemeente Alphen aan den Rijn Marianne Zegwaard, Stantec Ilse van der Grift, NVRD

INHOUD 06

CURE-GEMEENTEN ZIEN GROTE KANSEN IN ENZYMENTECHNIEK. Ze willen hiermee de hoge recycling- en klimaatdoelen realiseren.

EINDREDACTIE Karin Hegeman en Berit Aagten Postbus 1218, 6801 BE Arnhem +31 (0)88 - 3770000 hegeman@nvrd.nl

STADSMEUBELS UIT ELEKTRONISCH AFVAL

ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Bureau Van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort +31 (0)23 - 5714745 L.paap@bureauvanvliet.com

In 2018 mag Nijmegen zich ‘groene hoofdstad van Europa’ noemen, dankzij de vele inspanningen op het gebied van duurzaamheid.

CONCEPT Elma Media bv, www.elma.nl REALISATIE EN DRUK Weevers, www.weevers.nl Coverbeeld: Ronald van den Herik, Hollandse Hoogte ABONNEMENTENADMINISTRATIE NVRD, Postbus 1218, 6801 BE Arnhem Jaarabonnement ad €106,04 ex btw. België €124,95 (Europa en buiten Europa op aanvraag). Los: €11,50. BEËINDIGING ABONNEMENT Abonnementen moeten schriftelijk bij de NVRD en uiterlijk op 15 november worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. Gemeentereiniging en Afvalmanagement is het officiële vakblad van de NVRD. Hoewel door de uitgever de uiterste zorgvuldigheid is betracht, wordt voor de inhoud geen aansprakelijkheid aanvaard. ISSN 1569-0458 © NVRD RECYCLED Made from recycled material

C106833

GRAM wordt gedrukt op papier met het FSC®-keurmerk en verschijnt 10x per jaar.

NOG MEER ELEKTRONICA UIT HET RESTAFVAL Om in 2019 de beoogde 65 procent inzameling te bereiken, moet er nóg 70 duizend ton wit- en bruingoed extra worden ingeleverd.

PILOTS BURGERPARTICIPATIE IN WAALRE EN MAASTRICHT Inwoners denken mee over afvalinzamelsysteem

05 BEZEM 11 W IJ MAKEN WERK VAN CIRCULAIR 16 V AN ONKRUIDBESTRIJDING NAAR ONKRUIDBEHEERSING 18 A POTHEKER HOUDT GRIP OP MEDICIJNAFVAL 20 P RIVACY VERORDENING: VERANTWOORDINGSPLICHT 23 NVRD NIEUWS 23 COLUMN OLAF PRINSEN 24 DE LEDEN CENTRAAL 26 I NTERVIEW PROFESSOR RAYMOND GRADUS 34 BRANCHENIEUWS 34 AGENDA 35 CLOSEUP

GRAM #7 september 2017 | 3

We zitten midden in de transitie naar een circulaire economie. Vlak na de zomer van 2016 lanceerde het kabinet het Rijksbrede programma Circulaire Economie. Steeds meer bedrijven en gemeenten omarmen die circulariteit. Ook voor de Vereniging Afvalbedrijven en de NVRD is circulariteit een belangrijk thema. Tijdens de afvalconferentie staan we stil bij de vraag hoe het met onze reis naar circulariteit gaat. Zo geeft Anne-Marie Rakhorst, voorzitter van het Transitieteam consumptiegoederen, in het plenaire deel haar kijk op de transitie. Ook krijgen de voorzitters van beide verenigingen vragen voorgelegd door ondertekenaars van het Grondstoffenakkoord. Tijdens de deelsessies kunt u zich laten inspireren door succesvolle voorbeelden, kansen en mislukkingen in de transitie. Net als vorig jaar staat de conferentie onder leiding van dagvoorzitter Mathijs Bouman.

De afvalconferentie wordt mede mogelijk gemaakt door:

Voor aanmelden en het volledige programma:

www.afvalconferentie.nl Kosten voor deze dag zijn 395,- euro exclusief BTW.

ONEINDIGEN Een bezem als ik, met een echte stok van hout en berkentakken om mee te vegen, blijft worstelen met het begrip ‘circulariteit’. Als je een milieuvriendelijk imago wilt hebben, plak je er simpelweg een sticker op met ‘100% circulair’. Erosie, zo heet het toch als iets afbrokkelt, degenereert. Het begrip zelf is aan circulariteit toe. Was het niet mevrouw Kramer die tijdens een NVRD-congres in Maastricht ooit opriep om met een ander begrip te komen voor cradle-to-cradle? Dat lijkt circulariteit te

zijn. Het brengt iets in beweging, mensen omarmen het, knuffelen het welhaast kapot en gaan weer over tot de orde van de dag. Liefst zo lineair mogelijk, dat verdient namelijk lekker snel. Sommigen gaan toch door, zijn intrinsiek gemotiveerd. De echte helden. En ja, gelukkig zijn er meer helden dan voorheen, dat is grote winst. Maar is het gebruik van granulaat van oud plastic in een nieuw product circulair? Dacht het niet. Dat elke stap naar circulariteit een goede is, zeker. Maar laat het daar dan niet bij blijven. Je moet niet juichen bij een mooie voorzet, of één doelpunt. Juich pas bij een gewonnen wedstrijd. En, zoals ook bij het transitiecongres werd verteld, we staan eigenlijk net op het speelveld. Het fluitsignaal heeft al wel geklonken en een mooie voorzet is gegeven. Enkele goede schoten op het doel ook. The game is on. Maar laten we wel volgens de regels blijven spelen, een gele kaart mag best getrokken worden. Maar beter is nog om zelf het spel te maken. Echt Nederlands, geen Catenaccio, maar aanvallend voetbal. Innovatie, uitproberen en vooral doen. Voorbeelden die echt circulair zijn. En dan niet als reclame-uiting, maar producten die echt oneindig in omloop zijn en blijven. Aan de slag, we moeten gaan ‘oneindigen’.

tijd om te gaan scoren!!!

2017

GRAM #7 september 2017 | 5

CURE-GEMEENTEN ZIEN GROTE KANSEN IN ENZYMENTECHNIEK

CIRCULAIRE ECONOMIE VERGT LEF De lokale overheid manifesteert zich als gangmaker van de circulaire economie. Om hun ambitieuze doelen voor 2020 te halen, gaan de Cure-gemeenten zelf investeren. Zo wil het samenwerkingsverband in de regio Eindhoven op korte termijn een slinger geven aan het realiseren van hoge recycling- en klimaatdoelen. TEKST Pieter van den Brand BEELD Dong Energy

REnescience-plant DONG Energy, Engeland.

6 | GRAM #7 september 2017

ure Afvalbeheer gaat ondernemen in de circulaire economie.

Het

werkingsverband gemeenten

samenvan

Eindhoven,

Geldrop-Mierlo en Valkenswaard heeft samen met DONG Energy een BV opgericht om een ‘enzymenfabriek’ te bouwen in de regio. Het Deense staatsbedrijf is eigenaar van deze technologie met de naam REnescience. Met deze natte nascheidingstechniek wil Cure de hoeveelheid restafval aanzienlijk terugdringen. De drie gemeenten hebben de lat hoog gelegd, hoger dan de landelijke VANGdoelen. In plaats van 75 procent willen

ONZE BELANGRIJKSTE WENS IS DAT WE MET RENESCIENCE DE MEEST DUURZAME VORM VAN EINDVERWERKING AANBIEDEN.

de Brabanders 100 procent recycling realiseren in 2020. Tweede doel is in

zegt Luykx. “De core-business van de

passen van afvalstromen in ons land

de regio geproduceerd afval zoveel

REnescience-techniek

bijzon-

regisseerde, van storten en verbran-

mogelijk lokaal te verwerken. Cure

der effectief omzetten van het orga-

den naar in toenemende mate recy-

ging daarbij niet over één nacht ijs.

nische deel naar bio-vloeistof en dan

cling. In zijn huidige functie bij het

Na uitgebreide studie kwam de Deense

naar biogas. Bijkomend voordeel is dat

overheidsprogramma

REnescience-techniek als meest belo-

andere componenten in het afval van

2Government

vend uit de bus. Een levenscyclusana-

een hogere kwaliteit en kwantiteit zijn

overheden wereldwijd bij het opzet-

lyse eerder dit jaar door onderzoeksin-

dan bij andere nascheidingstechnieken

ten van een goed afvalmanagement-

stituut CE Delft bevestigde de potentie

het geval is. We hebben de ambitie

systeem. Huisman ziet een duidelijke

van deze technologie, die beter zou

om hoge recycling- en klimaatdoelen

rol voor de overheid als aanjager van

scoren dan de beste afvalenergiecen-

verwerkings-

trale en de beste droge nascheider.

steeds schaarser.

Om de ambitieuze doelen van Cure te

Daar kunnen we niet mee wachten.

voor elkaar te krijgen, namen overhe-

halen, is een combinatie van bron- en

Als gemeenten kunnen we zo op korte

den destijds eveneens zelf het initiatief

nascheiding nodig, legt Cor Luykx uit,

termijn in onze regio de circulaire eco-

tot de miljoeneninvesteringen die hier-

die bij Cure beleid en samenwerking

nomie een impuls geven. Door onze

voor nodig waren. Ik zie een duidelijke

in portefeuille heeft. “Voor de schaal

directe betrokkenheid houden we grip

overeenkomst met hoe de overheid nu

waarop we de REnescience-fabriek wil-

op de kwaliteit van de grondstofstro-

de circulaire economie kan versnellen.

len bouwen – jaarlijks zo’n 120 duizend

men, die uit de REnescience-installatie

De verwerkingscapaciteit in ons land

ton – is afval van andere gemeenten

komen en beperken we CO2-emissies.

werd in het verleden door gemeenten

nodig”, verklaart hij het onderdeel sa-

De stromen blijven ons eigendom. We

aangestuurd. Er was namelijk weinig

menwerking in zijn functie. Cure gaat

willen hoogwaardige toepassingen cre-

interesse van commerciële partijen om

afval leveren aan de BV waar het me-

ëren voor de hoge kwaliteit grondstof-

dat te doen.”

deaandeelhouder van is. Naast eigen

fen die we terugwinnen. Daar gaan we

afval wordt afval gecontracteerd van

een innovatieplatform voor inrichten.

Een veelgebruikte weg, betoogt Huis-

andere gemeenten. Vooral grote ste-

Met ons plan dragen we bij aan waar-

man, is de combinatie van bronschei-

delijke gemeenten komen hiervoor in

devermeerdering,

kennisontwikkeling

ding en diftar. “De ervaringen laten

aanmerking.

en werkgelegenheid. Twee jaar terug

zien dat gemeenten tot zeventig pro-

Komend najaar wordt duidelijk of de

heeft het ministerie van EZ onze aan-

cent afvalscheiding kunnen halen. Al-

benodigde

pak al aangewezen als een goed voor-

leen in de grote steden moeten er an-

miljoen euro op tafel komt. De wet-

beeld voor andere overheidsafvalorga-

dere oplossingen komen, zoals wellicht

houders van de drie Cure-gemeenten

nisaties in ons land.”

aanvullende nascheiding van restafval-

realiseren.

het

Grondstoffen

worden

(G2G)

Governmentadviseert

hij

reyclingtechnieken.

“Om in de jaren negentig de bouw van de afvalenergiecentrales in Nederland

investeringssom

van

stromen.” Wel adviseert hij gemeenten

wensen nadrukkelijk dat de gemeenteraden achter het REnescience-project

AANJAGER

voor robuuste technieken te kiezen die

staan. Voor de investering moet Cure

Herman Huisman was jarenlang di-

hun betrouwbaarheid op grote schaal

lenen op de kapitaalmarkt met een

recteur van het Afval Overleg Orgaan

hebben gewezen. “Ook de ontwikke-

gemeentelijke garantstelling. “Ik zie

(AOO), dat in de jaren negentig de

lingslanden waar ik kom, druk ik op

een belangrijke rol voor de overheid”,

overgang naar het steeds nuttiger toe-

het hart om niet als proefkonijn voor

GRAM #7 september 2017 | 7

ties met dit soort technieken.” Niet dat

de vruchten van. Onze belangrijkste

Baetsen daar zelf in gaat investeren.

wens is dat we met REnescience de

“Voor ons is dat op dit moment niet

meest duurzame vorm van eindver-

weggelegd. De risico’s zijn te groot,

werking aanbieden. We willen voorop

omdat de overheid geen langjarige

lopen in het produceren van zoveel

contracten meer uitgeeft. De overheid

mogelijk schone energie uit afval en

zelf heeft het makkelijker: ze hoeft

het hoogste rendement met het sor-

geen afval aan te trekken. Gemeenten

teren van recyclingstromen behalen.”

kunnen bovendien rekenen op de ver-

De Cure-gemeenten, betoogt Van der

goeding voor kunststoffen vanuit het

Schaaf, hebben straks de volledige

Afvalfonds. Ik vind het knap dat een

sturing in handen. “Het tarief voor de

overheidsbedrijf als Cure innovatief en

verwerking van het huishoudelijk afval

vooruitstrevend wil zijn. Daar geloof ik

zal lager uitvallen, omdat we tegen la-

zelf ook in.”

gere kosten kunnen opereren.

Wel waarschuwt Lamers voor meerkosten. “De gerobotiseerde scheidingsin-

Met de opbrengst van het biogas en

stallatie die wij 2,5 jaar geleden in Son

de schone recyclingstromen erbij kun

in gebruik namen, is al driemaal aan-

je spreken van een gezonde busines-

gepast en vernieuwd. Iets wat op de

scase en is deze investering helemaal

innovaties te fungeren. REnescience

tekentafel werkt, hoeft dat in de prak-

niet risicovol. Wij zijn een behouden

is beslist een interessante techniek,

tijk nog niet te doen.”

en voorzichtig opererend overheidsbedrijf. De beslissing om in Engeland in

maar een behoorlijke stap voor de Cure-gemeenten. Ik zou nog even wach-

GARANTIE

een REnescience-plant te investeren,

ten, om te profiteren van de kennis die

DONG Energy heeft Cure in elk geval

is gebaseerd op een gedegen business-

wordt opgedaan bij de REnescience-

de garantie gegeven dat de REnesci-

case en een overtuigende bedrijfs-

installatie in Engeland.”

ence-technologie werkt. “Daar zijn we

zekerheid van de techniek.

zeker van”, vertelt salesmanager Oscar DIFTAR

van der Schaaf. “Onze techniek com-

Sinds het opstarten van de installatie

De combinatie van bronscheiding en

bineert de laagste milieu-impact met

in mei produceert de fabriek elektrici-

diftar werkt doorgaans prima, weet

het hoogste rendement. We hebben

teit en sinds augustus wordt er huis-

directeur Peter Lamers van Baetsen.

zo’n dertig onderzoekers in dienst die

houdelijk afval verwerkt. We gaan naar

Dit private bedrijf zamelt sinds begin

continu aan het finetunen van de tech-

tevredenheid de laatste fase in voor-

dit jaar het gft, pmd, restafval, glas

nologie werken.

afgaand aan de volledige inbedrijfstel-

en oudpapier van de vijf Kempenge-

Ook de Cure-gemeenten plukken daar

ling.”

meenten in (Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden). Deze Brabantse plattelandsgemeenten heb-

RENESCIENCE BELOOFT HOGE RENDEMENTEN

ben een gezamenlijke doelstelling van 5 procent restafval in 2020. Lamers

De REnescience-techniek van DONG Energy werkt als een soort wasmachine. In

twijfelt niet aan de haalbaarheid van

een reactor worden huishoudelijke reststromen gemengd met warm water en enzy-

dit doel, “al ligt hier wel een mooie

men. Van de organische fracties maken de enzymen een ‘bio-vloeistof’ van suikers

uitdaging. Inwoners zijn zich er ech-

en melkzuur, die tot energierijk biogas wordt vergist. Groente- en fruitresten, in

ter van bewust dat ze hun afval goed

grote mate in restafval aanwezig, zijn dan ook welkom. Ook papier en luiers wor-

moeten scheiden. De sociale controle

den verteerd. Vaste fracties (kunststoffen, metaal, glas, zand) zijn schoner en laten

is groot. Ook ze zijn al langer gewend

zich makkelijk met traditionele scheidingstechnieken uit elkaar halen. In het Engelse

te betalen om van hun restafval af te

Northwich nabij Manchester is in mei een eerste commerciële fabriek opgestart, die

komen. Reusel heeft reeds lange tijd

in fasen in bedrijf wordt genomen (capaciteit: 120 duizend ton). DONG verwerkt er

een grijze betaalzak. In een wijk in

afval van de Spaanse private inzamelaar FCC, dat voor de regio Greater Manchester

Eersel is het doel al in zicht.”

een contract van 25 jaar heeft voor de inzameling van huishoudelijk afval. De gedachte achter de nascheidingstechnologie is dat inwoners er qua servicegemak op

Daarnaast ziet ook Lamers volop kan-

vooruit gaan. Onderzoek van Cure naar scheidingsgedrag wijst uit dat bronscheiding

sen voor de nascheidingstechniek RE-

ingewikkeld is voor burgers. Nu kunnen ze hun kunststof en drankenkartons in de

nescience. “In stedelijke gebieden met

grijze afvalcontainer laten. Zuivel- en sapresten zijn een lekkernij voor de enzymen.

veel hoogbouw komt afvalscheiding

Cure verwacht op een scheidingsrendement zo’n 80 procent uit te komen. De nog

eenvoudigweg niet van de grond, ook

prille technologie heeft echter volop potentie. Cure en DONG hopen met innovatie de

in Eindhoven niet. Ik zie mogelijkheden

laatste 20 procent te halen.

voor kleinschalige decentrale installa-

8 | GRAM #7 september 2017

NOG MEER

ELEKTRONICA UIT HET RESTAFVAL TEKST René Didde BEELD Wecycle

Consumenten leveren steeds meer afgedankte

roeger belandden veel afge-

elektrische apparaten in, onder meer dankzij

dankte koelkasten in een

het bedrijf in samenwer-

65 procent inzameling te bereiken, moet er nóg

Coolrec hergebruikt. De

70 duizend ton koelkasten, wasmachines, telefoons,

de kap worden verma-

bied van duistere verwerwerkende apparaten verkochten aan landen als een tijdje gebruikt waarna de weg werden gedumpt,

king harde

met

recyclebedrijf

kunststoffen

uit

len tot plastic korreltjes

mixers en lampen extra worden ingeleverd.

Ghana. Daar werden ze ze op een vuilstort of langs

stofzuiger van Philips die

campagnes van Wecycle. Om in 2019 de beoogde

schemerge-

kers die de vaak nog half

Een fraai en veel genoemd voorbeeld is de

en vinden hun weg naar

Er bestaan echter omvangrijke lekstromen. Die

nieuw hoogwaardig her-

moeten we dichten, zegt Wecycle-directeur Jan Vlak.

van nieuwe Philips-stof-

met cfk’s’ en al. Vandaag de dag meldt Jan Vlak, di-

gebruik, namelijk als kap zuigers. De inzamelen recycledoelstellingen zijn

recteur van Wecycle, trots dat 45 procent van het gewicht dat

wettelijk vastgelegd en hergebruik levert niet direct geld op. De

aan elektrische apparaten op de markt komt, wordt ingezameld

producenten betaalden in 2016 € 34 miljoen voor de verwerking

en verwerkt. “Dat gebeurt door verwerkers die over het WEEELA-

via Wecycle. Dat is inclusief de opbrengsten. “De lage olieprijs en

BEX-label beschikken. Dat staat garant voor een gedegen aan-

lage prijzen voor metalen als ijzer maken een businessmodel de

pak en zo hoogwaardig mogelijk hergebruik van grondstoffen en terugwinning van energie.” Die 45 procent is overigens de wettelijke inzameldoelstelling. SAMEN VERANTWOORDELIJK Wecycle opereert sinds 1999 namens 1600 producenten en importeurs van bruingoed, witgoed, elektrisch gereedschap, ICT en lampen. De organisatie werkt ook samen met 82 procent van de gemeenten. Uit de jaarcijfers van Wecycle blijkt dat vorig jaar 110 duizend ton e-waste (afgedankte apparaten met een stekker of oplaadbare batterij en ook TL-buizen, spaar- en led-lampen) werd ingezameld. Liefst 97 procent werd hergebruikt en verbrand met energieterugwinning. Om precies te zijn: 1000 kilogram ingezameld e-waste levert 800 kilogram secundaire grondstoffen en 170 kilogram brandstof op. De klinkende cijfers zijn volgens Vlak vooral het gevolg van het besef dat alle partijen in de keten een gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen voor inzameling en recycling van het elektronica-afval. “Na de afschaffing van de verwijderingsbijdrage in 2011 van enkele euro’s per apparaat bij de consument, betalen de producenten zelf voor de inzameling en verwerking. Ze willen een meerwaarde uit het afval halen omdat ze doordrongen zijn van de kansen van een circulaire economie.”

GRAM #7 september 2017 | 9

laatste twee jaar nog lastiger”, aldus Vlak. Toch ziet hij dat pro-

reau Witteveen+Bos. Verontrustend is ook de tweede lekstroom

ducenten meer inzetten op hergebruik en dat de circulaire econo-

van vooral witgoed. “We missen jaarlijks ongeveer 35 duizend

mie bij de aangesloten bedrijven doordringt als businessmodel.

ton groot witgoed”, zegt Vlak. “Dat weten we omdat we weten hoeveel apparaten er jaarlijks worden verkocht. Het is vooral

SOCIAL RETURN

een vervangingsmarkt, want je hebt geen vijf koelkasten en drie

Sortering van het e-waste vindt deels plaats door mensen met

wasmachines in huis.” De enige conclusie is dat het grijze circuit

een achterstand tot de arbeidsmarkt. Ook demontage mag door

van handelaars die onder meer met hun vrachtwagentjes voor de

hen worden uitgevoerd. “Hier raakt de circulaire economie aan

grofvuil-auto’s van de gemeente uitrijden kennelijk veel witgoed

‘sociale economie’”, zegt Vlak. Uit recent onderzoek van KPMG

onttrekken.

blijkt dat deze e-waste-economie goed is voor 700 fte-plaatsen waarvan 180 worden ingenomen via social return. “De sociale

ONDERZOEK

fte’s tellen voor drie, dus dat zijn toch 500 mensen.” Hij ziet nog

Hoffmann bedrijfsrecherche onderzocht waar afgedankte elektri-

meer positieve ontwikkelingen. “Er is niet alleen meer samen-

sche apparaten in het grijze circuit terecht komen. De recher-

werking in de hele keten van bedrijven, maar ook de rol van

cheurs monteerden 89 GPS-trackers in afgedankte wasmachines

de gemeenten is belangrijk versterkt. De inzamelstructuur is ge-

en 11 in koelkasten en leverden ze in bij verschillende metaal-

perfectioneerd. In gemeenten waar diftar is ingevoerd, monito-

handelaren in het land. Slechts drie kwamen er terecht bij een

ren we vijftig procent minder e-waste in het restafval. Dus diftar

WEEELABEX-gecertificeerd bedrijf. Deze lekstroom lijkt dus zeer

werkt.” Positief is Vlak ook over de professionalisering van de

omvangrijk. “Als we de beide lekstromen weten te dichten, heb-

milieustraat, waar veel meer fracties dan voorheen gescheiden

ben we de inzameldoelen van 2019 in zicht”, zegt Vlak. Hoe moet

kunnen worden aangeboden. Ook winkels zoals Jumbo hebben

dat? Betere handhaving is een sleutelbegrip, aldus Wecycle. “Op

inzamelbakken waar het winkelend publiek batterijen, spaarlam-

nationale schaal moet de inspectie illegale afvalstromen opspo-

pen en mobiele telefoons kwijt kan. In heel Nederland kan de

ren, maar de gemeenten kunnen ook veel doen”, zegt Vlak. “Ga

consument intussen op meer dan tienduizend plaatsen e-waste

eens langs bij niet-WEEELABEX-gecertificeerde bedrijven binnen

inleveren.

de gemeentegrens en zet eens inspecteurs op de colonne ‘witte busjes’ die voor de grofvuilwagens uitrijden. Zij belagen ook winkeliers in de stad.”

LEKSTROMEN Zorgen zijn er echter ook. De 45 procent inzamelscore is mooi en precies volgens het spoorboekje van de afspraken. In het volgen-

Om consumenten te bewegen de ‘zolder-exemplaren’ aan lap-

de hoofdstuk staat echter dat in 2019 maar liefs 65 procent van

tops, televisies en mobiele telefoons in te leveren, kunnen nieu-

de op de markt gebrachte elektrische apparaten moet worden

we campagnes worden ontwikkeld. “Dat moet gepaard gaan met

hergebruikt. “Omgerekend komt dat neer op een extra inzame-

het nog beter bekend maken van de inzamelpunten in de stad,

ling van 70 duizend ton per jaar. Dat is een behoorlijke opgave en

inclusief de milieustraat. Die zou nog laagdrempeliger kunnen

daar moeten we heel hard aan werken.”

door bijvoorbeeld ook op zondag open te gaan.” Om het scheidingsgedrag verder op te schroeven, lijkt de methode van dif-

Wecycle heeft al laten uitrekenen waar een grote klap is te maken.

tar en omgekeerd inzamelen effect te sorteren, zoals blijkt uit

Een van de lekstromen van e-waste zijn de huishoudens, die on-

het onderzoek van Witteveen+Bos. “Voor grote steden kan wel-

danks het toegenomen aantal inzamelpunten, toch nog jaarlijks

licht nascheiding van het restafval plaatsvinden, alvorens het te

30 duizend ton elektronica-afval en lampen in de restafvalbak

verbranden. Optische technieken kunnen nog veel waardevolle

of zak gooien, zo blijkt onder meer uit onderzoek van adviesbu-

grondstoffen opleveren. We zijn dat aan het verkennen.”

CV Jan Vlak (1966) studeerde politicologie en milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte als beleidsadviseur afval en energie bij het Interprovinciaal Overleg. Vervolgens was hij programmamanager bij het Afval Overleg Orgaan en verantwoordelijk voor het Landelijk Stortplan en de liberalisering van de stortmarkt. Ook stimuleerde hij afvalscheiding en preventie bij gemeenten, onder meer een subsidieregeling. In 2005 werd hij directeur van ICT Milieu, dat de milieubelangen behartigt van ruim 300 bedrijven in de IT-, Telecom- en Office-sector. Sinds december 2008 is Vlak directeur van Wecycle. Sinds april 2016 is hij tevens voorzitter van het WEEE Forum. In dit Europese platform delen meer dan 30 inzamelsystemen voor e-waste hun kennis en ervaring.

10 | GRAM #7 september 2017

WIJ MAKEN WERK VAN CIRCULAIR TEKST Sigrid Schuurman BEELD Erik Borst

Deze maand in beeld: het uit oude kleding geproduceerde Métisse

isolatiemateriaal van VRK Isolatie en Akoestiek. atoen heeft van nature uitstekende isolerende ei-

geïsoleerd is. Petran van Heel is Sector Banker Bouw bij ABN

genschappen, denk maar aan katoenen kleding

AMRO en is – samen met vrouw en kinderen – een van de

die ons in de winter warm houdt en in de zo-

vele donateurs van oude jeans. Petran vertelt: “Sommige

mer koel. Bijkomend voordeel is de zeer goede

medewerkers vroegen zich af hoe een versleten broek kon

akoestische eigenschappen die katoen met zich

bijdragen aan een circulair gebouw. Door uit te leggen dat

meebrengt. Waarom zou je deze eigenschappen verloren la-

deze oude spijkerbroek een tweede leven zou krijgen als

ten bij het afdanken van textiel? Zonde, zo dacht ook VRK

plafondisolatie, kregen collega’s meer erkenning voor het

Isolatie en Akoestiek.

begrip circulaire economie.” Naast een circulair plafond werd tegelijkertijd dus ook die gewenste – en minstens zo belang-

DUURZAME AKOESTISCHE ISOLATIE

rijke – bewustwording gecreëerd.

VRK is ontstaan door een samenwerking tussen Vernooij Textile Recyclers (kledingsortering), het Franse Le Relais

Sinds 5 september is CIRCL ook voor publiek open en kan

(kledinginzameling en -sortering) en Stichting KICI (kledin-

het denimblauwe plafond bewonderd worden. En als het pla-

ginzameling); waarvan deze laatste inmiddels is omgedoopt

fond uiteindelijk zal worden afgedankt? “Na de gebruiksfase

tot Sympany. De kwaliteit van textiel uit de winkels is het

kan Métisse isolatie weer 100% gerecycled worden tot nieuw

afgelopen decennium blijven dalen, waardoor kleding rela-

isolatiemateriaal”, vertelt Ed Adriaans. Hij licht toe: “Ook het

tief snel terug te vinden is in de textielcontainers. Voor de

snijafval dat klanten overhouden bij verwerking zamelen we

niet-herbruikbare kleding is Le Relais op zoek gegaan naar

in en wordt weer gerecycled tot nieuwe isolatie.” Hier wordt

een duurzaam alternatief.

niets verspild!

Met succes, want in 2007 is Métisse isolatie gelanceerd. Dit

Een circulair product…

materiaal bestaat voor 90% uit gerecyclede katoenvezels

…is gemaakt van zoveel mogelijk gerecyclede materialen

en is geschikt voor dak-, gevel-, wand- en vloerisolatie. Ed

…is niet schadelijk of belastend voor mens, dier en milieu

Adriaans, Commercieel Manager bij VRK Isolatie en Akoes-

…wordt gemaakt met hulp van hernieuwbare energiebronnen

tiek, geeft aan dat jaarlijks 5 miljoen kilo afgedankte kleding

…behoudt ook na de gebruiksfase maximale waarde

in de fabriek van Le Relais wordt vervezeld en verwerkt tot een hoogwaardig isolatieproduct. “En daar zijn we trots op”, vertelt Ed. “Tevens creëren we hierdoor arbeidsplaatsen voor ruim 150 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.” OUDE SPIJKERBROEKEN Een bijzonder project waarin het Métisse isolatiemateriaal een belangrijke rol speelt, vond dit jaar plaats in het nieuwe ABN AMRO paviljoen op de Zuidas in Amsterdam, CIRCL. Wekenlang werden ABN AMRO medewerkers via posters opgeroepen ‘mee te bouwen’ aan het circulaire paviljoen door oude spijkerbroeken in te leveren. Die zouden namelijk verwerkt worden tot plafondisolatie. Aan deze spraakmakende actie werd gehoor gegeven. Ruim 16.000 oude spijkerbroeken werden door VRK in de fabriek van Le Relais gerecycled tot denimblauwe plafondpanelen. Dit duurzame alternatief voor glas- en steenwol isolatie zorgt ervoor dat het gebouw zowel thermisch als akoestisch

GRAM #7 september 2017 | 11

NIJMEGEN IS IN 2018 EUROPEAN GREEN CAPITAL

STADSMEUBELS UIT ELEKTRONISCH AFVAL TEKST Ans Aerts BEELD Hugo van der Kallen

In 2018 mag Nijmegen zich ‘groene hoofdstad van Europa’ noemen. De stad ontving de European Green Capital Award; een prijs die de Europese Commissie ieder jaar uitreikt aan een stad die veel inspanningen levert op het gebied van milieuvriendelijk beleid en duurzaamheid. Een aantal betrokken Nijmegenaren kwam op het idee om diverse challenges uit te voeren om op die manier inwoners nog meer bij het thema te betrekken.

ijmegen won de Green Capital Award vanwege het grote aantal duurzame projecten die de stad uitvoert, samen met inwoners, woningcorporaties, scho-

len, bedrijven en andere organisaties. Een deel van de challenges die in het kader van de prijs worden uitgevoerd, ging in 2017 van start. Ook in 2018 staat er maandelijks een aantal challenges op het programma. Iede-

re keer staat een specifiek thema centraal. In januari is dat ‘circulaire economie’. De challenges hebben die maand betrekking op een modelwoning en een e-waste race met scholen, waarbij elektronisch afval

Een ontwerp van stadsmeubilair gemaakt van afgedankte elektronische producten.

12 | GRAM #7 september 2017

wordt ingezameld. Hier worden vervolgens nieuwe producten van gemaakt. Burgers ontdekken zo welke waardevolle materialen bijvoorbeeld hun afgedankte telefoon bevat. Hugo van der Kallen is een Nijmeegse productontwerper en maakt deel uit van de initiatiefgroep voor de challenge Circulaire Economie. In zijn werk zoekt hij naar mogelijkheden om materialen steeds opnieuw te gebruiken. Yvonne Keijzers is coördinator van deze challenge. Verder bestaat de groep uit studenten, inwoners, bedrijven en instellingen, waaronder afvalinzamelaar Dar en het Repair Café. De initiatiefgroep kwam op het idee om een modelwoning te ontwikkelen die zoveel mogelijk met circulaire materialen én diensten wordt ingericht. Woningcorporatie De Gemeenschap stelt hiervoor een huis beschikbaar. Het uitgangspunt bij de circulaire diensten is dat de bewoner geen eigenaar is van een product, maar betaalt voor het gebruik. Een beddenfabrikant stelt bijvoorbeeld een bed beschikbaar, dat bezit blijft van de fabrikant. Hetzelfde geldt voor de wasmachine, waarvoor de bewoner per wasbeurt betaalt. Gaat de wasmachine of het bed kapot, dan is niet de consument verantwoordelijk, maar de leverancier of de producent. Dit stimuleert de producent om een goed product te maken dat zo lang mogelijk meegaat. Van der Kallen: “Ongeveer 80 procent van de onderdelen van een wasmachine slijt niet. Het idee bij dit concept is dat wanneer de wasmachine uiteindelijk na jaren kapot gaat, de fabrikant hem vervangt door een nieuwe of een gerefurbished wasmachine. Van de teruggehaalde machine kan hij weer 80 procent hergebruiken. Het grondstoffenverbruik gaat dus omlaag en de efficiëntie verbetert. Bovendien heeft de klant de garantie van het gebruik én van de kwaliteit van een product.”

ken.” Ongeveer 75 procent van het elektronica-afval bestaat uit waardevolle grondstoffen, zoals glas en metalen. De overige 25 procent bestaat op dit moment nog uit afval. Daarbij gaat het om de behuizing, die is gemaakt uit de kunststoffen ABS en PP (polipropyleen). Het PP is geschikt om stadsmeubels van te maken. Om het e-waste te verzamelen, wil de initiatiefgroep scholen gaan benaderen. Via een wedstrijd worden kinderen uitgedaagd om zoveel mogelijk afgedankte elektronische apparaten in te zamelen. Van der Kallen: “Als tien scholen meedoen, is onze verwachting dat we ongeveer 15.000 kilo elektronica-afval inzamelen. Dat komt neer op 3,7 ton kunststof, waarvan weer de helft PP is. Daarvan kunnen wij zo’n 250 stadsmeubels maken.” Een deel van de stadsmeubels krijgt, als het aan de initiatiefnemers ligt, een plek in een recreatiegebied langs de Waal, bij een nieuw aangelegde nevengeul aan de noordkant van de stad. Er zijn nu nog nauwelijks voorzie-

niet voldoet, vervangen door een compleet nieuwe bak. Volgens onze opzet stuur je één mannetje op pad die één onderdeel vervangt en het is klaar.” Van der Kallen gebruikt bovendien geëxtrudeerde profielen. “Dat wil zeggen dat we een profiel maken van een bepaald aantal meters. We korten dit in, afhankelijk van de hoeveelheid materiaal die we nodig hebben. Kleine stukjes die overblijven en waar we niets mee kunnen, gaan door de shredder en daar wordt weer PP van gemaakt. Het is dus echt een circulair, eindeloos doorgaand proces.” De profielen van de meubels worden vastgezet op een betonnen voet. Van der Kallen: “Ons plan is om daarvoor gebruik te maken van biobased beton dat is versterkt met vezels van olifantengras, dat langs de landingsbanen van Schiphol groeit. Ganzen houden niet van dit gras en blijven daarom uit de buurt van de vliegtuigen. Een ander winstpunt is dat de grond op deze plek rendabel wordt gemaakt door een product te verbouwen dat een ecologische toepassing krijgt.”

MET DE E-WASTE CHALLENGE WILLEN WE MENSEN ERVAN DOORDRINGEN DAT ZE WAARDEVOLLE SPULLEN IN HUN KEUKENLA HEBBEN LIGGEN.

STADSMEUBILAIR Als productontwerper kreeg Van der Kallen het verzoek om voor de challenge iets te creëren uit afgedankte grondstoffen. “We hebben ons gericht op vergeten grondstoffen en kwamen toen uit bij elektronicaafval. Veel afgedankte elektronische producten blijven thuis in de la of op zolder liggen. Hiervan gaan we mooi stadsmeubilair maken: loungebanken en afvalbak-

ningen, maar er komen wel veel recreanten die hun afval achterlaten. De gemeente en Rijkswaterstaat dat het gebied beheert, zijn in gesprek over oplossingen voor het afvalprobleem. Van der Kallen vertelt hoe ze op het idee kwamen om voor dit gebied stadsmeubels te ontwerpen. “Als mensen ergens recreëren, is het belangrijk dat er afvalbakken staan op weg naar buiten toe. Anders laten ze hun rommel liggen. Nijmegen is een fietsstad. Om die reden hebben we een prullenbak ontwikkeld die tegelijkertijd ook fietsenrek is.” Voor het ontwikkelen van de meubels werkt Van der Kallen circulair en modulair. Met eenzelfde profiel kan zowel een lounge-meubel als een afvalbak of een fietsenrek worden gemaakt. De profielen voor de stadsmeubels zijn gemakkelijk aan te passen. “Als bijvoorbeeld een afvalbak in een donkere hoek blijkt te staan en slecht zichtbaar is, vervang je een profiel door een exemplaar dat een ledlampje bevat. Dit levert weer een extra besparing op. In de huidige situatie wordt een afvalbak die

AANDENKEN Het onderwerp ‘circulaire economie’ moet nog meer bekendheid krijgen, merkte coördinator Keijzers toen ze een tijdje geleden op een markt voor circulaire businessmodellen in Arnhem stond. “In 2050 moeten alle grondstoffen voor 100 procent worden rondgepompt, maar in praktijk blijken hier nog maar weinig bedrijven echt mee bezig te zijn. Op de markt kregen we veel positieve reacties, omdat we praktisch met het onderwerp aan de slag gaan. Met bijvoorbeeld de inrichting van de modelwoning komt het echt tot leven.” De bedoeling is dat het stadsmeubilair niet verdwijnt na een jaar, maar een blijvend aandenken is aan de titel European Green Capital. Bewustwording is het belangrijkste doel van de challenges, volgens Keijzers. “Veel mensen denken nog steeds dat afval scheiden geen zin heeft. Met de e-waste challenge willen we mensen ervan doordringen dat ze waardevolle spullen in hun keukenla hebben liggen.” Van der Kallen: “Als mensen uiteindelijk de link kunnen leggen tussen de challenge, het eletronicaafval en de inrichting van hun recreatieplek met mooie, sexy stadmeubels, hebben we ons doel bereikt.”

GRAM #7 september 2017 | 13

Pilot Schoon Belonen

Veel enthousiasme bij deelnemende gemeenten De pilot Schoon Belonen draait op volle toeren. De uitkomsten van de evaluatie naar alle activiteiten voor meer afvalscheiding en minder zwerfafval worden naar verwachting dit najaar bekend. Duidelijk is: er zit veel enthousiasme bij de deelnemende gemeenten en hun organisaties.

14 | GRAM #7 september 2017

Verschillende gemeenten en hun organisaties hebben inmiddels aangegeven dat ze hoe dan ook door willen gaan met een soortgelijke aanpak.

Mogelijke voortgang Afhankelijk van de uitkomsten kijkt de stuurgroep of dit via een landelijke uitrol of los van de pilot zou kunnen. Via een eigen aanpak of via de Zwerfafvalvergoeding bijvoorbeeld. Een landelijke uitrol met een overgangsperiode behoort ook tot de mogelijkheden. Scenario voor 2018 Welk scenario een gemeente voor 2018 kan volgen, hoopt de stuurgroep zo snel mogelijk duidelijk te hebben. De verwachting is dat de resultaten van de evaluatie dit najaar bekend zijn. Op basis daarvan hoopt de stuurgroep het besluit te kunnen nemen over een landelijke uitrol van Schoon Belonen.

‘Je ziet de omslag in het denken’ NOORDOOSTPOLDER - Wethouder Andries Poppe ziet dat de sociale betrokkenheid bij Schoon Belonen aanstekelijk werkt. Jongeren beïnvloeden hun ouders, scholen gaan samenwerken met een supermarkt en de wijkregisseur praat mee. Het effect: je ziet steeds minder afval. Het mooiste om te merken vindt Poppe hoe het de jongeren motiveert. Bij een projectweek op school ziet hij ze graag met afval bezig zijn. Heel mooi, want bij hen moet de omslag beginnen.

Zwerfafvalreuzen door de stad BERGEN OP ZOOM - Bijzondere aandacht voor zwerfafval tijdens een uniek evenement: de Bergse Stadsreuzen. Iedere vijf jaar maakt een internationale stoet van opvallende kolossen een parade door de stad. Beleidsmedewerker Maarten Versluis heeft aan alle scholen in Bergen op Zoom gevraagd een eigen reus aan te kleden met zwerfafval. Een grote klus waar uiteindelijk honderden kinderen met veel plezier aan hebben meegewerkt.

VAN ONKRUIDBESTRIJDING NAAR ONKRUIDBEHEERSING Sinds begin vorig jaar is het in Nederland verboden chemische middelen te gebruiken om het onkruid op verharding te bestrijden. Dat heeft gevolgen, zowel voor de aanpak als voor het straatbeeld. TEKST Bas Peeters BEELD Netwerk

Gemeenten gaan het onkruid nu te lijf met methoden als borstelen, branden, hete lucht, heet water en maaien. Dit is minder schadelijk voor het milieu maar kost meer inzet en dus geld, terwijl het minder effectief is. Burgers en politiek zullen, zeker bij groeizame perioden zoals de afgelopen zomer, moeten wennen aan meer ‘groen’ op de straat. Waar we vroeger spraken van onkruidbestrijding lijkt het accent verschoven naar onkruidbeheersing. De NVRD peilde de afgelopen periode de ervaringen bij gemeenten en samenwerkingsverbanden. Aanleiding waren de signalen uit het hele land dat het geen eenvoudige opgave is, het onkruid onder de knie te krijgen. Hieronder een samenvatting van de vele reacties. EEN NIEUWE AANPAK In de afgelopen jaren zijn veel gemeenten overgestapt op chemievrij onkruidbeheer. Waar vroeger enkele rondes met chemische onkruidbestrijding volstond, zijn deze gemeenten nu op zoek naar welke combinatie van borstelen, vegen, heet water, hete lucht en maaien voor hen het beste werkt. Dat deze alternatieve methoden minder effectief zijn, maakt het moeilijker. Er zijn meer rondes nodig om het plantje kapot te krijgen en het onkruid komt eerder terug. Daarnaast is de inzet van de chemievrije methoden meer afhankelijk van de weersomstandigheden. Ook voor gemeenten die al langer waren overgestapt op chemievrij beheer was het de afgelopen zomer niet gemakkelijk om het gewenste niveau te realiseren, vooral rondom obstakels. Een veelgehoorde re-

16 | GRAM #7 september 2017

actie is dat we door de klimaatverandering rekening moeten gaan houden met meer periodes met dit groeizame weer en dus met meer onkruid. De vraag die opkomt is of je het onkruidbeheer moet inrichten op deze pieken.

“ER IS ALTIJD WEL EVEN EEN PERIODE DAT HET UIT DE PAS LOOPT. MISSCHIEN MOETEN WE DIT ACCEPTEREN. ZEKER MET HET OOG OP DE KLIMAATSVERANDERING.” (GEMEENTE APELDOORN) ZORG VOOR DE LANGERE TERMIJN Veel gemeenten maken zich zorgen over de effecten op de lange termijn. Waar vroeger het plantje afstierf, is dat nu minder het geval. Er wordt veel gebruik gemaakt van mechanische methoden als borstelen en maaien. Hiermee blijft de wortel intact en zal het onkruid volgend jaar weer sterker terugkomen. Ook ontstaan op den duur ondergrondse wortelpakketten die de bestrating beschadigen waardoor er uiteindelijk veel kosten gemaakt moeten worden voor herstel. Men zoekt momenteel naar de meest effectieve manier om de effecten van wortelpakketten tegen te gaan. Niet-chemisch onkruidbeheer kost dus meer, blijkt uit de reacties. Vaak blijken toegekende budgetten – op basis van de eerdere situatie – niet toereikend. Gemeenten zijn op zoek naar een nieuw evenwicht. Het onkruid is moeilijker te

bestrijden, er is sprake van meer groeipieken en de benodigde inzet tijdens het seizoen fluctueert. Het is gewoonweg niet mogelijk het volledige areaal voldoende vaak te behandelen. Er zal een keuze gemaakt moeten worden tussen onkruidbeheer inrichten op deze pieken, wat leidt tot hogere kosten, of accepteren dat je tijdens piekmomenten niet overal aan het gewenste beeld voldoet. Dit vergt wel gerichte communicatie naar de burgers en de opdrachtgevers of bestuurders. Wat vindt de burger eigenlijk van een beetje onkruid? En is het de burger niet duidelijk te maken waarom er soms wat meer staat?

“HET IS TOCH VOORAL EEN STRUCTUREEL PROBLEEM EN VRAAGT IN DIE ZIN OOK OM MEER EN MEER ONKRUIDARM ONTWERP EN MOGELIJKE EEN ANDERE KIJK VANUIT DE BURGER NAAR HET FENOMEEN VAN ONKRUID. HOE STOREND IS HET EIGENLIJK? EN WELKE TREND ZIEN WE IN DEZE ‘BELEVING? (GEMEENTE GRONINGEN) COMMUNICATIE EN BELEVING Communicatie naar de burger is belangrijk. Het is van belang duidelijk uit te leggen dat er gedurende bepaalde perioden meer onkruid kan staan dan men gewend is en wat daarvan de oorzaak is. Ook over

de gevolgen van de nieuwe methoden moet goed worden gecommuniceerd. Zo hebben Saver en Meerlanden duidelijk aangegeven richting de inwoners dat het beeld op sommige momenten anders is dan men gewend is, vragen daarvoor begrip en geven tips wat bewoners zelf kunnen doen.

“DE NIEUWE METHODE IS BEDUIDEND MINDER EFFECTIEF. HET KAN DUS ZIJN DAT UW STRAAT ER IN UW OGEN VEEL ‘GROENER’ UITZIET DAN VOORHEEN. ZONDER CHEMISCHE BESTRIJDINGSMIDDELEN KUNNEN STRATEN ER ECHTER ONDER DE HUIDIGE OMSTANDIGHEDEN NIET MEER ZO ONKRUIDVRIJ BIJLIGGEN ALS VOORHEEN.” (SAVER, ARTIKEL IN BODE) Onkruid wat bijvoorbeeld is behandeld met heet water of hete lucht is dood en valt dus buiten de CROW beeldmeetlatten, maar kan door de burger wel als storend worden ervaren. Ook de beleving is een belangrijke factor. Wanneer wordt iets als storend ervaren? Steeds meer beheerders beseffen dat het niet gaat om frequenties en beeldkwaliteit, maar om hoe bewoners de openbare ruimte beleven. Het is een uitdaging voor de toekomst om grip te krijgen op de vraag wanneer gebruikers van de openbare ruimte zich storen aan bijvoorbeeld onkruid of zwerfafval. Uit onderzoek naar zwerfafval weten we inmiddels dat dit ligt op ca 6 stuks per 100 m2. Voor onkruid hebben we nog geen idee. OPLOSSINGEN Natuurlijk wordt er hard gezocht naar oplossingen voor het probleem. Oplossingen liggen veelal bij integraal beheer, afstemming van beheertaken maar vooral ook voldoende budget. Op de eerste plaats wordt het belang van goed veegbeheer genoemd. Juist voor onkruidbeheer is het nodig om overal goed en frequent te vegen

en zodoende de voedingsbodem voor onkruid weg te halen. De basis moet op orde zijn. Inzet van de derde borstel tijdens het vegen is bewezen effectief. Daarmee kun je bijvoorbeeld een trottoirrandje of een vluchtheuvel meenemen. Naast vegen is aandacht voor de staat van de open verharding, maaien boomspiegels en het afsteken van graskanten belangrijk voor onkruidbeheer. Ook extra inzet kan helpen. In Zeeland is ervaring opgedaan met de inzet van mensen uit de doelgroep van de participatiewet. Echt effectief is echter aandacht voor de (her)inrichting van de openbare ruimte. Verwijder overbodige obstakels en richt de openbare ruimte zodanig in dat onkruid minder kans heeft. Tenslotte kun je ook de burger betrekken bij een ‘stukje’ van het onkruidbeheer. Veel gemeenten zitten nog midden in de overgang naar chemievrij onkruidbeheer op verharding. Waar ze nog voor staan, is de chemievrije onkruidbestrijding op onverhard terrein die vanaf dit najaar zal ingaan. Het overgrote deel van de gemeenten gebruikt al jaren geen bestrijdingsmiddelen meer in beplantingsvakken. Een aantal gemeenten ziet dat het wel met enige angst op zich afkomen.

“WAAR WE NOG VOOR AAN DE LAT STAAN, IS DE CHEMIEVRIJE ONKRUIDBESTRIJDING IN PLANTSOENVAKKEN. WE ZIJN AL ENIGE JAREN BEZIG MET OMVORMINGEN OM DIT ONKRUIDVRIJE BEHEER TE KUNNEN OPVANGEN, MAAR ZIEN HET WEL MET ENIGE ANGST OP ONS AFKOMEN. ER ZULLEN OOK HIER MEER ‘HANDJES’ NODIG ZIJN OM TE SCHOFFELEN EN DIE ZIJN NIET OF NAUWELIJKS BESCHIKBAAR.” (GEMEENTE TERNEUZEN) ROL NVRD De NVRD ondersteunt haar leden graag in het delen van kennis over chemievrij onkruidbeheer. Dit doen we onder andere tijdens de Benchmark Schoon. Daarnaast participeren we in de organisatie van een aantal regionale kennisbijeenkomsten die het ministerie over dit onderwerp organiseert.

GRAM #7 september 2017 | 17

APOTHEKER RUUD TIMMERMAN HOUDT GRIP OP MEDICIJNAFVAL

SPIL IN OUDE PILLEN TEKST Pieter van den Brand

Apotheker Ruud Timmerman doet volop aan duurzaamheid en afvalpreventie. Door de vergrijzing ziet hij de hoeveelheid afgedankte medicijnen explosief toenemen. Zijn apotheek in Heerde is het centrale brengpunt voor inwoners in die gemeente. De inzameling en verwerking aan de achterkant zijn geregeld. “We moeten voorkomen dat er schadelijke stoffen in het milieu terechtkomen. Ik trek me dat erg aan.”

p de middelbare school waren scheikunde en biologie zijn lievelingsvakken, gefascineerd als hij was door wat stoffen met het menselijk lichaam kunnen doen. De twee disciplines komen elkaar tegen in de opleiding farmacie. Dus na het vwo was de keuze snel gemaakt. Inmiddels is Ruud Timmerman ruim twintig jaar apotheker. In Heerde onder de rook van Zwolle heeft hij een modern ingerichte apotheek, onderdeel van het plaatselijke gezondheidscentrum. Timmerman heeft zo’n 25 medewerkers in dienst. “Ook het runnen van een bedrijf spreekt me erg aan”, zegt hij gedreven en zichtbaar goed in zijn vel. Met de omliggende dorpskernen erbij telt Heerde zo’n 12 duizend inwoners. Een kwart ervan komt regelmatig in de apotheek. Na het consult bij de huisarts liggen – indien nodig – de op recept uitgeschreven medicijnen direct beneden klaar. Normaliter krijgt een patiënten voor twee weken aan medicijnen mee en daarna een herhaalrecept voor de komende drie maanden. “Door de vergrijzing”, legt Timmerman uit, “neemt de hoeveelheid medicijnen aanzienlijk toe. Mensen wonen langer thuis, vaak tot op hoge leeftijd. Sommige patiënten hebben keukenkastjes vol pillendoosjes. Soms weten ze niet meer hoe ze hun medicijngebruik moeten managen. Wat ze nog wel en niet moeten slikken. Het uiterlijk van de doosjes en pillen wil ook regelmatig veranderen, als de zorgverzekeraar weer voor een ander te vergoeden medicijn kiest. Van belang is dat patiënten de bij ons op recept verkregen medicijnen inleveren, als ze niet meer nodig zijn.” Timmerman doet veel aan bewustwording. Zo wordt hij regelmatig gevraagd om een praatje voor wijkvereniging of zorginstelling te houden. “Dat zijn geschikte gelegenheden de noodzaak om oude medicijnen terug te brengen, nog eens te benadrukken. Dit onderwerp is een vast element van mijn presentaties. Ik laat dan een

18 | GRAM #7 september 2017

filmpje zien van uitpuilende keukenkastjes. Dat werkt heel goed. Wat ik te allen tijde wil voorkomen is dat mensen medicijnen in de vuilnisbak gooien of door het toilet spoelen. Een vriend van me werkt bij het waterschap. Hij heeft me helder uitgelegd dat er veel medicijnstoffen in het milieu terechtkomen, wat schadelijk is voor plant en dier. Ik trek me dat erg aan. Ik druk de huisartsen in de regio op het hart, om niet de meest schadelijke stoffen voor het milieu voor te schrijven. Helaas is daar nog weinig over bekend. Het RIVM heeft van 60 stoffen in medicijnen vastgesteld dat ze schadelijk zijn. Ik heb hier zo’n 2000 verschillende medicijnen in huis.” GEEN RISICO

De apotheekbalie is druk bezet. Bezoekers komen en gaan. In de open kantoortuin erachter met kasten en schappen vol medicijnen staan medewerkers aan beeldschermen om de recepten van de huisarts en de uitgifte van medicijnen te verwerken. Zo’n 700 patiënten maken gebruik van een baxter, rolletjes medicijnen met in één zakje op maat gemaakte doses per innamemoment. Patiënten kunnen zich zo minder snel vergissen. De baxterrol wordt door de apotheek klaargemaakt. In het zithoekje in de ontvangsthal staat een halfhoge kast met bovenin een schuiflade, waarin bezoekers hun overtollige medicijnen kunnen deponeren. Timmerman gaat voorop naar een vertrek achterin de apotheek, dat als opslag dient. Achter stellages met dozen met verband en incontinentiemateriaal staan twee grote vaten van blauw plastic. Een ervan is tot de rand gevuld. Ernaast staat een kleiner krat met injectiespuiten. “Aan het eind van de maand zijn beide tonnen helemaal vol, plus een vijftal van deze kratten”, wijst Timmerman. Pillen en verpakkingen liggen in de ton kriskras door elkaar. “Ik wil niet dat mijn medewerkers de teruggebrachte medicijnen uitsorteren. Ze moeten ze er direct zo in doen, dus zoals ze worden ingeleverd. Ik wil dat mijn mensen geen enkel risico lopen, denk aan gebruikte injectiespuiten.”

Ruud Timmerman, apotheker in Heerde.

PRIVACY

De volle tonnen worden bij de apotheek namens de gemeente Heerde ingezameld door ROVA, het samenwerkingsverband van 23 gemeenten in Midden- en Oost-Nederland. ROVA is verantwoordelijk voor de juiste afvoer van de restanten medicijnen en injectienaalden die onder de verwerking van KCA (klein chemisch afval) vallen. Injectienaalden gaan naar Zavin in Dordrecht, een speciale verbrandingsinstallatie voor ziekenhuisafval, en medicijnen naar de afvalenergiecentrale van ARN in Weurt. Inwoners kunnen de verpakkingen van geneesmiddelen – afhankelijk van het type verpakking: karton, kunststof of glas – gewoon thuis respectievelijk bij het oudpapier, in de pmd-container of in de glasbak gooien. Incontinentiemateriaal mag bij het restafval, omdat dit geen klein chemisch afval is. “Aan de achterkant moet alles goed geregeld zijn. Het afval wordt overgepakt en verbrand”, zegt Timmerman. Er vindt geen verdere sortering of registratie van de ingeleverde medicijnen en injectienaalden plaats, en ook geen registratie van eventuele adres- en persoonsgegevens. “Het mooiste zou natuurlijk zijn, als álle patiënten het verpakkingsmateriaal vooraf scheiden en we hier alleen oude pillen en zalfjes en aangebroken flesjes binnenkrijgen. De patiënt is immers de ontdoener. Helaas houden veel patiënten zich daar nog niet aan. Terwijl we dat wel duidelijk vragen in de folder, die we meegeven bij de medicijnuitgifte.” SPIL

Wat Timmerman nog wil beklemtonen is dat het ingeleverde medicijnafval niet van hem is en dat het onterecht zou zijn, indien

de apotheek voor de verwijdering hiervan moet opdraaien. “De oude geneesmiddelen zijn juist geen bedrijfsafval. Het laten inzamelen zou mij anders jaarlijks duizenden euro’s kosten. Hier in Heerde neemt de gemeente de inzamelkosten voor haar rekening. Ik heb de wethouder hier op bezoek gehad en uitgelegd dat ook de gemeente hier mede een belangrijke rol in heeft. Daar heeft het college zeer positief op gereageerd. De apotheek moet het centrale inzamelpunt voor oude medicijnen zijn. Ik wil de spil in oude pillen zijn, zodat ik zeker weet dat alles zorgvuldig wordt opgeruimd.” Timmerman vindt het belangrijk, zegt hij, om zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen. “Een apotheek heeft evident een maatschappelijke functie. We zijn er niet alleen om zieke mensen een pil te geven.” Zo gaat nog bruikbaar incontinentiemateriaal dat de apotheek terugkrijgt, naar de dierenambulance. “Ik heb dat zelf bij hen aangekaart. De matjes voor onder de matras gebruiken ze voor de opvang van gewonde dieren. Ook verbandmateriaal kunnen ze goed gebruiken.” Ook duurzaamheid staat scherp op het netvlies van de apotheker en zijn meewerkers. “Al het afval wordt gescheiden in kunststof, papier en restafval. ’s Avonds gaan de computers uit. De tl-lampen vervangen we binnenkort door ledverlichting. We zitten in een energiezuinig gebouw. Als onze twee bezorgauto’s op diesel aan vervanging toe zijn, kies ik voor elektrisch. Ik zou dat een mooie stap vinden. Een aantal jaren terug dacht nog niemand aan die mogelijkheid.”

GRAM #7 september 2017 | 19

VOORBEREID OP WEG NAAR DE PRIVACY VERORDENING:

VERANTWOORDINGSPLICHT Vanaf 25 mei 2018 moeten alle organisaties voldoen aan de nieuwe regels van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De grootste wijziging is dat iedere organisatie aan de hand van documenten moeten kunnen aantonen dat zij voldoet aan de AVG.

TEKST MARIEKE THIJSSEN EN MONIQUE HENNEKENS BEELD GEMEENTE HAARLEM

emeenten en afvalbedrijven verwerken persoonsgegevens zoals adres- en stortgegevens, om afvalinzameling te optimaliseren en afvalscheiding te stimuleren. Denk hierbij aan de registraties van het aantal ledigingen van restafval via een afvalpas of via chips in minicontainers. Deze stortgegevens zijn gekoppeld aan een adres en een adres is herleidbaar tot een persoon. Het zijn daarom persoonsgegevens waarvoor de privacyregelgeving geldt en daarmee ook de nieuwe regels uit de komende AVG. WAT VERANDERT ER? De basisbeginselen van de huidige privacyregelgeving blijven bestaan. Zo is voor iedere verwerking van persoonsgegevens onder meer een vooraf vastgesteld doel nodig, moeten de betrokkenen worden geïnformeerd over de verwerking van hun persoonsgegevens en dienen persoonsgegevens adequaat te worden beveiligd. De grootste verandering van de komende AVG is dat iedere organisatie moet aantonen dat zij voldoet aan de privacyregels. Daarvoor zijn documenten nodig. Uit de AVG volgt dat in ieder geval een register van verwerkingsactiviteiten moet worden opgesteld en getoond

20 | GRAM #7 september 2017

moeten kunnen worden aan de Autoriteit Persoonsgegevens. Er zijn twee soorten registers, één voor de verwerking van persoonsgegevens door een verantwoordelijke (in de AVG verwerkingsverantwoordelijke genoemd) en één voor bewerkers (in de AVG verwerkers genoemd). ROLLEN BINNEN DE AFVALBRANCHE Bij de verwerking van persoonsgegevens bij de afvalinzameling zijn meerdere partijen betrokken. De gemeente, de afvalinzamelaar, de softwareleverancier, etc. De gemeente geldt als verantwoordelijke voor de verwerking van persoonsgegevens die nodig zijn voor de afvalinzameling in de zin van de privacyregelgeving. Dat betekent dat de gemeente het doel van de verwerking bepaalt en ervoor zal moeten zorgen dat aan alle verplichtingen wordt voldaan. De afvalinzamelaars die in opdracht van de gemeente afval inzamelen zijn voor de verwerking van de persoonsgegevens die zij daarbij verwerken, bewerker. Op een bewerker rusten minder wettelijke verplichtingen. Een bewerker mag de persoonsgegevens niet voor eigen doeleinden gebruiken, moet de beveiliging waarborgen en moet zich houden aan de instructies van de verantwoordelijke. Voor de verwerking van persoonsgegevens die

niet nodig is voor de afvalinzameling, geldt de afvalinzamelaar zelf als verantwoordelijke. Zo heeft de afvalinzamelaar bijvoorbeeld mensen in dienst. Voor de verwerking van persoonsgegevens van deze personeelsleden is de afvalinzamelaar zelf verantwoordelijk en niet de gemeente. De afvalinzamelaar zal voor die verwerkingen aan alle privacyregels moeten voldoen. Deze dubbele rol geldt ook voor de softwareleveranciers of andere partijen binnen de afvalbranche. VOORBEREIDING OP DE VERANTWOORDINGSPLICHT: DOCUMENTEN OPSTELLEN Om op 25 mei 2018 te kunnen voldoen aan de nieuwe privacyregels is het raadzaam om aan de slag te gaan met het opstellen van de vereiste documenten. Zo heeft Dar, afvalinzamelaar uit Nijmegen, een privacyreglement op laten stellen door advocatenkantoor Hekkelman (zie ook GRAM juni 2017, red.) Daarin staat op welke wijze Dar omgaat met de persoonsgegevens van burgers die zij in opdracht van de gemeenten verwerkt. Het reglement is primair bedoeld voor intern gebruik, maar Dar heeft het reglement ook op haar website geplaatst zodat burgers kunnen zien wanneer en waarvoor zij hun persoonsgege-

vens verwerkt. Zo geeft het reglement aan wanneer persoonsgegevens aan derden verstrekt worden en wanneer persoonsgegevens vernietigd worden. Op die manier is Dar al een eind op weg met haar voorbereiding voor de nieuwe AVG en haar verantwoordingsplicht. Dar en Hekkelman stellen een model privacyreglement voor afvalinzamelaars aan de leden van de NVRD ter beschikking. De leden van de NVRD kunnen dit gebruiken als basis voor een eigen reglement. Het model is te vinden op de website van de NVRD onder het dossier Privacy. Ook de gemeente Renkum heeft een intern privacyprotocol opgesteld voor de verwerking van persoonsgegevens bij de afvalinzameling. Hekkelman heeft op verzoek van de NVRD daar een model van gemaakt die de gemeente Renkum en Hekkelman ter beschikking stellen aan de gemeenten die lid zijn van de NVRD. Marine Janssen, Juridisch adviseur bij de gemeente geeft aan dat Renkum het belangrijk vindt dat het voor de inwoners transparant is wat er met hun persoonsgegevens gebeurt.

INHOUD PRIVACYREGLEMENT EN -PROTOCOL In de privacyreglement en protocol modellen is eerst een aantal definities opgenomen. Het gaat om de belangrijkste begrippen uit de privacyregelgeving. Daarbij is de terminologie van de AVG gebruikt. Zo heet onder de AVG verantwoordelijke “verwerkingsverantwoordelijke” en bewerker “verwerker”. De gemeente moet als verantwoordelijke bepalen welke persoonsgegevens voor welk doel worden verwerkt bij de afvalinzameling. In het model protocol wordt een aanzet gegeven met veel voorkomende categorieën van persoonsgegevens die binnen de afvalinzameling worden verwerkt. Net zoals een aantal doeleinden die een gemeente kan hebben bij deze verwerking. Omdat de doeleinden voor de verwerking van persoonsgegevens vooraf moeten zijn vastgesteld, verwijst de gemeente in haar protocol het beste naar de documenten waarin die doelen staan. Denk daarbij aan de afvalstoffenverordening en de afvalplannen van de gemeente. Stel dat daarin is opgenomen dat de gemeente kiest voor gesloten restafvalcontainers die uitsluitend te openen zijn met een adresgebonden afvalpas, onder meer ter voorkoming van illegale storting van bedrijfsafval. Het doel dat daaruit valt af te leiden voor de verwerking van adresgegevens is: ‘het voorkomen van afvalstortingen door bedrijven bij voorzieningen voor huishoudens’. Bij het opmaken van haar eigen protocol zal de gemeente daarom moeten

nagaan welke doeleinden voor welke verwerkingen zij heeft vastgesteld. Deze doeleinden moeten ook opgenomen worden in het register van verwerkingsactiviteiten. Het protocol kan daarom een goede stap zijn om als gemeente voorbereid te zijn op de AVG. Datzelfde geldt voor de interne en externe verstrekking van deze persoonsgegevens, de bewaartermijnen en de beveiliging, die ook opgenomen zijn in het protocol. Tevens wordt in het protocol aandacht besteed aan de algemene privacybeginselen, zoals de grondslag, de proportionaliteit en subsidiariteit, de informatieplicht en de rechten van betrokkenen. Dit kan gebruikt worden als voorbereiding op de verantwoordingsplicht uit de AVG. In het reglement voor afvalinzamelaars wordt ingegaan op de rol van de afvalinzamelaar als bewerker. Een afvalinzamelaar kan met een eigen privacyreglement, waarin staat hoe zij omgaat met de persoonsgegevens die zij in opdracht van de gemeente(n) verwerkt, zich zowel aan de opdrachtgevers, als aan burgers verantwoorden. Tevens kan de afvalinzamelaar de gegevens uit het reglement gebruiken om het verplichte register van verwerkingsactiviteiten in te vullen. Hiermee zet de inzamelaar een stap om goed voorbereid op weg te gaan richting de AVG.

GRAM #7 september 2017 | 21

a. Monostromen Holstra: “ZwerfvuilA. Monostromen blijft ook een aanzicht moeten bestaan in alle verwerkingsstappen die hoewel de schouwresultaten dachtspunt, b. Combistromen B. Combistromen volgen na inzameling tot aan de daadwerkelijke van de toeopenbare ruimte laten zien dat er passing van het materiaal in een nieuw product of toec. Rest

C. Rest

passing. Wat is de uitval die bij iedere stap optreedt?

sen hen, maar ik kan me daar iets moois I. Recycling i. Materialen bij voorstellen.” 1 3

II. Nuttige toepassing

5 6

ii. Groene energie

III. Energievoorziening

iii. Rest

IV. Verbranding/ storten

Hoeveel materiaal wordt er teruggewonnen uit het restafval dat daadwerkelijk wordt hergebruikt? En wat

Nascheiding en –verwerking

Bronscheiding

is de hoogwaardigheid van recycling? Dit vergt een behoorlijke inspanning van gemeenten. Uit de Benchmark Huishoudelijk Afval blijkt dat gemeenten het al

1 2

Colofon

len. Maar de benodigde inspanning kan ook verlicht Uitgever NVRD, WTC Arnhem worden door in aanbestedingen de benodigde inforNieuwe Stationsstraat 10 matie van afnemers/verwerkers te eisen. 6811 KS ARNHEM Telefoonwe 088het - 3770000 Wat vindt u? Moeten houden bij het monitoren E-mail post@nvrd.nl van afvalscheiding/restafval I-net www.nvrd.nl of zouden we een stap

moeten zetten richting recycling?

Toepassen

Terugwinning materialen uit combistroom (bijv. sortering pmd) Terugwinning materialen uit restafval (bijv. nascheiding pmd uit restafval) Terugwinnen van groene energie uit monostroom (bijv. vergisting gft) Terugwinning groene energie uit reststroom (bijv. REnescience) Vervuiling in monostroom (bijv. vervuiling in opk) Vervuiling in combistroom (bijv. restafval in pmd) Terugwinning van metalen uit verbrandingsslak

Definities 3 4 5 6

lastig vinden om het rendement van nascheiding van bijvoorbeeld grof huishoudelijk restafval te achterha-

Agenda

a+b+ 2 + 4 + 7 Scheidingspercentage = -------------------------------------------a+b+c

17 – 18 mei NVRD Jaarcongres ‘Grenzeloos samenwerken’, Maastricht

Redactiecommissie

Marc Veenhuizen, gemeente Apeldoorn

Tekst: Folkert(hoofdredacteur) Starreveld, Cyclus Management Riny de Jonge, stadsdeel Amsterdam-Oost Addie Weenk, Rijkswaterstaat Diederik Notenboom, Meerlanden Folkert Starreveld, Cyclus Management Dico Kuiper, gemeente Alphen aan den Rijn Marianne Zegwaard, MWH Global Ilse van der Grift, NVRD

31 mei – 1 juni Reinigings DemoDagen, Lelystad 14 – 15 juni BVOR Demodagen ‘Groen als Grondstof’, ARN Weurt 17 juni

170029EL_NVRD_GRAMjuni2017_DRUK.indd 25

Eindredactie

Karin Hegeman en Berit Aagten Postbus 1218, 6801 BE Arnhem tel. 088 - 3770000 e-mail: hegeman@nvrd.nl

Advertentie-exploitatie

09-06-17 08:2

Bio-Energie Festival, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, Van Nelle Fabriek Rotterdam, www.bioenergiefestival.nl

Sympany geeft meerwaarde aan textiel

Bureau Van Vliet Postbus 20, 2040 AA Zandvoort tel. 023 - 5714745 e-mail: L.paap@bureauvanvliet.com

www.sympany.nl

Opmaak en druk Weevers, www.weevers.nl

ISO 9001

ISO 14001

Gemeentereiniging en Afvalmanagement is het officiële vakblad van de 3317002 SYM adv meerwaarde textiel_190x62.indd 1

26-01-17 13:39

GRAM

mei 2017

morgen kunt u haar gerust weer 21-4-2017 een vraag stellen

607430 GRAM_Mei_2017.indd 21

Abonnementenadministratie NVRD, Postbus 1218, 6801 BE Arnhem Jaarabonnement ad €106,04 ex btw. België €124,95 (Europa en buiten Europa op aanvraag). Los: €11,50.

Beëindiging abonnement Abonnementen moeten schriftelijk bij de NVRD en uiterlijk op 15 november worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Specialist in:

ISSN 1569-0458 zoutstrooiers l sneeuwploegen l rolbezems zoutoplossers l zoutloodsen l winterdienstopleidingen © NVRD

Meer informatie? Kijk op www.sr-schuitemaker.nl of mail naar sales@sr-schuitemaker.nl

Bel de gratis KWF Kanker Infolijn 0800 - 022 66 22 Al uw persoonlijke vragen over kanker persoonlijk beantwoord

GRAM wordt gedrukt op papier met het Schuitemaker Industrial B.V. l Morsweg 18 - 7461 AG Rijssen - Holland FSC®-keurmerk en verschijnt 10x per jaar. Tel.: +31 (0)548 - 51 41 25 l sales@sr-schuitemaker.nl l www.sr-schuitemaker.nl Hoewel door de uitgever de uiterste zorgvuldigheid is betracht, wordt voor de inhoud geen aansprakelijkheid aanvaard.

22 | GRAM #7 september 2017

GRAM

mei 2017

12:06:04

COLUMN

NIEUWS POST-HBO OPLEIDING VOOR NVRD-ERS: ‘SAMEN STUREN OP BEHEER OPENBARE RUIMTE EN AFVAL’ Speciaal voor leden van de NVRD en

Voor opdrachtgevers en opdrachtne-

van Stadswerk is er nu een opleiding

mers betekenen deze veranderingen

aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen

een andere manier van samenwerken

die inspeelt op de trends binnen beheer

die vraagt om andere competenties. De

openbare ruimte en afval. Hierbij gaat

werkwijze van gisteren past niet meer

het om de verschuiving van afval- naar

naadloos op de uitdagingen die de si-

grondstoffeninzameling en de transitie

tuatie morgen met zich meebrengt. De

naar een circulaire economie, waar-

leden van de NVRD en Stadswerk, ge-

bij fors hogere scheidingspercentages

meenten en diensten en publieke be-

van huishoudelijk afval belangrijk zijn.

drijven staan voor grote uitdagingen op

Ook het belang van een goed beheerde

het gebied van afvalbeheer, reiniging

openbare ruimte voor toekomstige uit-

en het beheer van de openbare ruim-

dagingen in leefbaarheid, klimaat en

te. De opleiding is tot stand gekomen

het sociale domein komt aan bod. En de

in nauwe samenwerking met de Hoge-

invulling van de nieuwe rol van zowel

school Arnhem & Nijmegen. Voor vra-

de accountmanager als regisseur in het

gen kunt u contact opnemen met Bas

domein van openbare ruimte en afval.

Peeters, tel. 06-54783114

VANG KENNISBIJEENKOMST ‘AFVALCOACHES’ Op

heeft een kleinschalig maar intensief af-

Utrecht de bijeenkomst ‘Afvalcoaches’-

dinsdag

september

valcoachproject opgezet, waarbij betrok-

plaats, waarbij drie nieuwe aanpakken

ken bewoners van twee hoogbouwflats

de revue passeren. Te weten: ‘Een stad

worden ingezet om hun buurtbewoners

zonder afval’ waarmee de gemeente Al-

te informeren en adviseren over afval-

mere hergebruik en recycling centraal

scheiding. Tot slot de aanpak van Afvalin-

zet. Afvaladviseurs van Stadsreiniging

zamelaar ACV die afvalcoaches inzet bij

vormen

mensen

meerdere gemeenten. Door het gesprek

die een afstand hebben tot de arbeids-

aan te gaan met mensen over de manier

markt. Zij informeren bewoners over af-

waarop zij hun afval aanbieden proberen

valscheidingsmogelijkheden op markten,

ze de buurt netjes te houden én afval-

evenementen en soms bij mensen thuis.

scheiding te stimuleren. Het gedetailleer-

Daarnaast komt de gemeente Vlaar-

de programma en de aanmeldprocedure

dingen aan bod; afvalinzamelaar Irado

vindt u op de website www.vang-hha.nl

promotieteams

met

vindt

YOUNG NVRD In de vergrijzende afvalbranche en sa-

Werknemers van NVRD-leden tot 35 jaar

menleving is het van belang om in jonge

mogen zich hierbij aansluiten. Voor deze

mensen te investeren. Alleen dan verze-

doelgroep organiseert Young NVRD een

keren we ons ervan dat er hoog opgelei-

aantal inspirerende bijeenkomsten om el-

de, flexibele, moderne mensen met een

kaar te ontmoeten en kennis te vergaren

frisse blik ingezet kunnen worden in de

en delen. Dit gebeurt aan de hand van een

branche én dat de branche voor jongeren

thema. Het huidige thema is: ‘Hoe maken

aantrekkelijk blijft. Vanuit deze gedach-

wij onze branche overbodig?’. Voor meer

te is het Young NVRD netwerk opgezet.

informatie: www.nvrd.nl/young-nvrd

KWALITEIT Niet zo lang geleden kwam het nieuws dat een sorteercentrum voor kleding in Uithuizen een jaar na de opening alweer zou sluiten. De medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt konden niet goed omgaan met het vele vuil dat tussen de kleding zat. Ik citeer even uit het NOS-bericht: “Er zaten grote hoeveelheden luiers, rottend voedsel en glas tussen de tweedehandskleren”. Voor ons was het reden om meteen contact te zoeken met Sympany, die het sorteercentrum exploiteerde. Positief is dat de ingezamelde kleding nu gesorteerd wordt in Assen, waar het sorteercentrum groter is en beter omgegaan kan worden met vervuilde stromen. Maar het is natuurlijk van de gekke dat een klein centrum moet sluiten om die vervuiling. In het gesprek dat wij hadden, kwam meteen een aantal praktische tips naar voren om de vervuiling tegen te gaan. Ervaring leert bijvoorbeeld dat kleding ingezameld bij een milieuparkje waar ook de mogelijkheid is om pmd aan te bieden, vuiler is. Waarschijnlijk omdat mensen het pmd in de kledingcontainer gooien als de pmd-bak vol zit. Bizar, maar er lijkt echt verband te zijn. Kwaliteit van ingezamelde materiaal is steeds vaker onderwerp van gesprek. Niet alleen van kleding, maar ook van pmd, papier en gft-afval. De vraag of stelling die steevast opkomt, is dat dit komt doordat we het mensen moeilijker maken restafval aan te bieden en we het zelfs ontmoedigen. Wat het antwoord op deze vraag ook is, kwaliteit verdient aandacht. We moeten aan het werk om de kwaliteit te verbeteren. Want uiteindelijk leveren we alle inspanningen om te komen tot een circulaire economie en gaat het om daadwerkelijk hergebruik. We willen dan ook een werkgroep starten die zich bezighoudt met alle vragen en antwoorden rond kwaliteit. Interesse in deelname? Mail mij: prinsen@nvrd.nl Olaf Prinsen

GRAM #7 september 2017 | 23

DE LEDEN CENTRAAL “ZOEK SAMENWERKING IN DE REGIO” TEKST Hetty Dekkers

In deze rubriek krijgen NVRD-leden een stem in GRAM. De NVRD is er immers voor en door leden. Deze keer aan het woord: Henk Lankhaar, teamleider gebiedsbeheer voor ABG-organisatie (een gemeenschappelijke regeling van de gemeenten Alphen-Chaam, BaarleNassau en Gilze en Rijen). WAT IS JE FUNCTIE? Binnen de ABG organisatie stuur ik alle uitvoerende medewerkers aan op het gebied van beheer openbare ruimte, dat zijn er ruim dertig. Denk aan groen, bestrating en riolering. Gilze en Rijen heeft een eigen afvalinzameldienst, die hoort er ook bij.

gen we al van 200 kilo naar 159 kilo. Een mooie stap, maar we beseften wel dat we met diftar alleen niet bij die 100 kilo uit zouden komen. Daarom zijn we nu bezig om omgekeerd inzamelen in te voeren. Om de gemeenteraad daarvoor enthousiast te maken, hebben we alle raadsleden een avond uitgenodigd op de gemeentewerf. Onze medewerkers konden zelf vertellen wat ze in de praktijk zoal tegenkomen, wat hun ideeën waren. De raadsleden gingen allemaal enthousiast naar huis. Je moet je medewerkers betrokken houden, maar ook vertrouwen winnen bij het gemeentebestuur.

WAT VIND JE HET LEUKSTE/MOOIWAT BETEKENT DE NVRD VOOR JOU? STE AAN JE WERK? Ik ben met plezier aangesloten bij de Toch wel het zorgen dat je medewerNVRD. Vooral omdat we een eigen inkers betrokken zijn en hun werk met zameldienst hebben, is het handig om Henk Lankhaar, ABG-organisatie plezier doen. Geef ze verantwoordeinformatie op te halen en te netwerlijkheid, zet ze op de juiste plek, luisken. Met name de symposia vind ik interessant. Zoals over het ter naar hun mening. Ik ben zelf heel enthousiast, soms moet ik onderwerp ‘Hoe hou je mensen zo lang mogelijk aan het werk’. even in zijn achteruit. Eerst zorgen dat je medewerkers het ook Ik bezocht ook een keer een symposium waarbij een professor zien zitten, anders loop je te hard. Wat mij ook veel voldoening vertelde over de driehoek ‘karakter, talent en omgeving’. Die drie geeft: als ik de investeringen geregeld krijg voor de juiste inzafactoren zijn bepalend om talent te kunnen ontplooien binnen meltechnieken, om vervolgens te ervaren dat we daarmee makeen team van medewerkers. Ik pas die theorie toe op mijn eigen kelijker en goedkoper kunnen inzamelen. medewerkers. Je kunt als gemeente wel een dure zijlader kopen, maar als de chauffeurs het niet zien zitten, gaat het niet werken. WAAR STOOR JE JE AAN? De pmd-inzameling kost heel veel geld. Ik vraag me stiekem af VOLDOET HET LIDMAATSCHAP AAN JE VERWACHTINGEN? of het per saldo wel iets oplevert. Zeker gezien de matige kwaliAbsoluut. Ik zou meer informatie van de website kunnen halen teit van het plastic. Waarom hanteren we niet in heel Nederland dan ik nu doe, maar dat ligt aan mij zelf. Ook heb ik soms geen dezelfde methode, zoals nascheiding? Dan heb je in elk geval tijd om een symposium te bezoeken. Er moet ook nog gewerkt minder kosten. Het Afvalfonds vergoedt het wel, maar indirect worden natuurlijk. betalen we dat zelf natuurlijk. WAT ZIJN VOLGENS JOU DE BELANGRIJKSTE ONTWIKKELINGEN BINNEN DE AFVALBRANCHE? In alle gemeenten van ABG zijn we nu heel erg bezig met de VANG-doelstelling 100 kilo restafval per inwoner in 2020. In Gilze en Rijen hebben we tien jaar geleden diftar ingevoerd. Toen gin-

24 | GRAM #7 september 2017

WELKE TIP WIL JE DE LEZERS VAN GRAM MEEGEVEN? Probeer niet steeds zelf het wiel uit te vinden. Er is zoveel deskundigheid en ervaring beschikbaar, maak daar gebruik van en zoek de samenwerking op. Liefst in de regio, want: beter een goede buur dan een verre vriend.

(advertorial)

Inzameling drankenkartons niet meer weg te denken Binnen enkele maanden zamelen alle Nederlandse gemeenten drankenkartons in voor recyling: nu al geldt dit voor 97% (376 gemeenten). In gemeenten met bronscheiding geeft tweederde van de inwoners aan drankenkartons apart in te zamelen. De grootste verwerker in Nederland, papierfabriek Van Houtum in Swalmen, is zeer tevreden over de kwaliteit.

Bronscheiding of nascheiding 37 Gemeenten halen drankenkartons via nascheiding uit het huishoudelijk afval en bieden deze aan voor recycling. Liefst 339 gemeenten zamelen de drankenkartons aan huis in, meestal samen met verpakkingen van kunststof en/of metaal. De overige 12 gemeenten gaan de komende maanden over tot bron- of nascheiding, zodat over enige tijd sprake is van landelijke dekking.

Het is een kleine moeite, dus waarom zou ik het niet doen Dat is de meest genoemde reden om drankenkartons te scheiden. Andere redenen die veel worden opgegeven zijn “Het kan hergebruikt worden, dus wil ik het scheiden”, “Je kunt het gescheiden inleveren, dus doe ik dat”. Zo werkt dat: als je het mensen gemakkelijk maakt om zich milieuvriendelijk te gedragen, dan zal de meerderheid dat zonder al te veel aarzeling doen.

57%

67%

35% 5

27%

Er valt nog meer te winnen Bij mensen die nog niet meewerken aan het gescheiden inzamelen van drankenkartons, is onbekendheid de belangrijkste oorzaak. Gezien de hoge bereidheid om mee te doen, valt hier waarschijnlijk nog winst te halen. Gemeenten moeten dus vooral door blijven gaan met goede voorlichting.

Fantastisch resultaat dat we moeten vasthouden “We hebben het best denkbare resultaat bereikt”, aldus Inge Eggermont, directeur van Stichting HEDRA. “De inzamelvergoeding voor drankenkartons is in eerste instantie vastgesteld voor een periode van 3 jaar (2015-2017). In die tijd zijn nagenoeg alle gemeenten overgegaan tot inzameling van drankenkartons. Een grote meerderheid van de inwoners heeft de nieuwe werkwijze in korte tijd omarmd, en de kwaliteit van de ingezamelde grondstoffenstroom is uitstekend. Alle reden om dit ook ná 2017 voort te zetten”.

Stichting HEDRA is de Nederlandse brancheorganisatie van drankenkartonproducenten, Elopak, Tetra Pak en SIG Combibloc. Wij werken voortdurend aan de verduurzaming van onze verpakking. Daarom streven we naar een landelijke, efﬁciënte inzameling en recycling van drankenkartons in Nederland. www.hedra.nl GRAM #7 september 2017 | 25

RAYMOND GRADUS AAN HET WOORD:

“BASEER AFVALBELEID MEER OP KOSTENEFFECTIVITEIT” TEKST René Didde BEELD Karijn Kakebeeke, Wiebe Kiestra - Hollandse Hoogte

Hij vindt dat het afvalbeleid te veel is gebaseerd op streefpercentages hergebruik in plaats van kosteneffectiviteit. Raymond Gradus, hoogleraar bestuur en economie, mengt zich graag in debatten over modern afvalbeleid. Dat leidt soms tot vloeken in de kerk. In veel publicaties en in media-uitzendingen die systemen als ‘omgekeerd inzamelen’, bronscheiding en diftar ter discussie stellen, duikt professor Raymond Gradus op. Vaak leidt dit tot veel reuring en reacties, van zowel ‘reaguurders’ die niets moeten hebben van de moderne afvalsystemen als van voorstanders van verregaand hergebruik en gescheiden inzameling aan de bron. Tijd om de man zelf aan het woord te laten. De hoogleraar bestuur en economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en voorheen directeur van het wetenschappelijk instituut voor het CDA, is pas terug uit Spanje. “Als je ziet wat er daar nog allemaal op de afvalstort belandt, dan hebben wij het hier in Nederland met onze afvalverbranding een stuk beter voor elkaar”, begint hij. “Daarmee wil ik niet zeggen dat we alle huishoudelijke afval maar moeten verbranden. Papier bijvoorbeeld kan het beste gescheiden worden ingezameld. Gemeenten met actieve verenigingen die papier huis aan huis ophalen, tonen inzamelscores van twee tot drie kilogram meer per inwoner.” publieke of private inzameldiensten bij gemeenten, systemen PUBLICATIES

van beprijzing van afvalbeleid, zoals diftar en frequentie van op-

Dit statement moeten we niet zien als een waarneming, laat

halen. Gegevens over na- en bronscheiding plastic afval komen

staan mening, maar is gebaseerd op feiten. “Ik ben weten-

van het Afvalfonds. Wij publiceren in vooraanstaande bladen als

schapper”, verklaart Gradus. “Ik werk al vele jaren aan het

de Economische Statistische Berichten (ESB) en Ecologic Econo-

economisch onderzoek naar afval. Dat doe ik onder meer met

mics.” Daarin verscheen recent het artikel dat het vooraf schei-

professor Elbert Dijkgraaf van de Erasmus Universiteit. Wij ba-

den van plastic verpakkingsafval relatief duur is ten opzichte

seren onze bevindingen op de dataset van afvalgegevens van

verbranding. Ook blijkt er bij nascheiding meer plastic afval ge-

huishoudelijk afval van de Nederlandse gemeenten. Die gege-

scheiden te worden. Raymond Gradus kwam pas in het nieuws

vens worden sinds de jaren ‘90 van de vorige eeuw bijgehouden

met bezwaren tegen de plannen voor grootschalige recycling

door Rijkswaterstaat, voorheen Agentschap NL. Ook betrekken

van luiers en zijn stelling in het televisieprogramma Kassa dat

wij gegevens zoals die door het CBS worden gepubliceerd over

‘omgekeerd inzamelen’ amper effectief is.

26 | GRAM #7 september 2017

“EEN ZERO-WASTE-SAMENLEVING MET HONDERD PROCENT AFVALRECYCLING ZAL ER NOOIT KOMEN.” Kernpunt bij u is steeds: het gescheiden inzamelen en re-

leen bronscheiding door huishoudens niet haalbaar is. Het

cyclen van afval is weinig milieu-effectief. De cijfers waarop

zal moeilijk zijn om de huidige scheidingspercentages met

u zich baseert lopen van 1998 tot en met 2012. Punt is dat

bronscheiding door huishoudens op te hogen. Bovendien is

de gescheiden inzameling van kunststof verpakkingsafval en

deze keten niet sluitend en moet er tenminste 120 miljoen

initiatieven als omgekeerd inzamelen zich toen in het sta-

euro per jaar bij. Ik vind dat in Nederland met het VANG-

dium van proefprojecten bevonden. Pas na 2013 kregen ze

programma veel te veel wordt gestreefd naar het koste wat

overal navolging. Luierafval wordt zelfs nu nog nergens ge-

het koste halen van kwantitatieve doelen als 65 procent re-

recycled. Hoe kunt u dan zo stellig zijn?

cycling van alle afvalstromen. Ik pleit ervoor om te kijken

Gradus: “Het luierafvalstuk was een column in Binnenlands

naar de meest kosteneffectieve milieumaatregel. En dan is

Bestuur. Het is waar dat zelfs de meest recente cijfers van

nascheiding van plastic uit restafval een goedkoper alterna-

bijvoorbeeld CBS/Eurostat de afvalprestaties van 2015 be-

tief dan bronscheiding, zo blijkt ook uit afspraken tussen het

treffen. We gebruiken echter steeds de meest actuele cijfers

Afvalfonds en AEB. Gemeenten die aan nascheiding doen,

van het Tinbergeninstituut. Berekend is dat de besparing

halen per inwoner 8 kilogram meer plastic op dan gemeen-

van de plastic recycling ten opzichte van verbranding rela-

ten met beperkte bronscheiding.”

tief duur is. Om precies te zijn kostte het in 2015 €178 per ton vermeden CO2. Dat is bijna veertig keer de prijs die nu

“Mensen gooien vooraf alle plastic soorten in een zak, te-

geldt in het Europese CO2-emissiehandelsysteem. Toegege-

genwoordig ook vaak samen met drankenkartons en blikjes.

ven, die is historisch laag. Maar dan nog: met windenergie

Die moeten er later weer uit worden gehaald. Als je dit met-

en zelfs dure opslag van CO2 in de bodem vermijden we de-

een met een nascheidingsinstallatie voor restafval én met

zelfde hoeveelheid CO2 tegen lagere kosten.”

de steeds ingenieuzer infraroodcamera’s doet, zoals Attero in Wijster en straks AEB in Amsterdam, ben je goedkoper

U spreekt over kosten maar als wij het goed hebben begre-

uit en je maakt het de mensen makkelijker. Ze hoeven niet

pen rekent u met de vergoeding die wordt gegeven voor de

zo’n zak of container in huis te hebben en die ook niet weg

activiteiten. Deze vergoeding is een afspraak gemaakt als

te brengen of aan de straat te zetten.”

onderdeel van een grotere afspraak. Beschikt u ook over de daadwerkelijke kosten voor bron- en nascheiding?

Wat zijn precies uw bezwaren tegen ‘omgekeerd inzamelen.’

Deze vergoeding is gebaseerd op een onderliggende studie

Is het een mening of is het gebaseerd op onderzoek?

van PwC. PwC heeft daar een kosteninschatting gemaakt

Gradus: “We hebben dat berekend! Het recyclingspercen-

voor gemeenten, die bronscheiding hanteren. Ik beschik

tage van die gemeenten gaat amper omhoog als gemeen-

niet over kosten nascheiding, maar in het persbericht over

ten de frequentie voor het inzamelen van restafval naar nul

de overeenkomst tussen Amsterdam en het Afvalfonds staat dat ‘dit (de overeenkomst) lagere vergoedingen betekent’. Ik heb overigens begrepen dat ze substantieel zijn.

Wie vijftien jaar geleden een nieuwe auto aanschafte, moest 450 gulden of meer verwijderingsbijdrage betalen. Daarmee moesten de autoproducenten een systeem optuigen om de auto na zijn levensduur gedegen te verwerken en zoveel mogelijk te recyclen. Na tien jaar werd al 95 procent van de auto hergebruikt en de verwijderingsbijdrage ligt nu op 45 euro. Gradus: “Daar komt u met een boeiende vergelijking. Ik ben een groot voorstander van innovatie en ben het van harte eens dat nieuwe technische inzichten en meer ervaring leiden tot een hogere kosteneffectiviteit. Maar onderzoek geeft aan dat verhogen van de kunststofrecyclingsquote met al-

GRAM #7 september 2017 | 27

7HO O VDOHV#VU VFKXLWHPDNHU QO O ZZZ VU VFKXLWHPDNHU QO

103

Containerwielen van Haco...

Bel voor informatie:

Protempo bv Postbus 21, 6500 AA NIJMEGEN Nederland Tel. +31(0)24-3711711. Fax +31(0)24-3711700 verkoop@protempo.eu www.protempo.eu

De vakbeurs met focus op het

RECYCLING

170029EL_NVRD_GRAMjuni2017_DRUK.indd 2

aanspreken en stimuleren van een circulaire economie!

circulaire economie

evenementenhal gorinchem 24, 25 en 26 OKTOBER 2017

REGISTREER NU MET CODE 71700008656 WWW.EVENEMENTENHAL.NL/RECYCLING-GO

Ga voor meer informatie naar www.recyclingvakbeurs.nl

28 | GRAM #7 september 2017

09-06-17 08:2

brengen en het voor herbruikbare materialen verdubbelen.

vervuild wordt met zwerfafval en de producenten worden

De kosteneffectiviteit is gering. Je straft mensen door ze

uitgedaagd om strikter en innovatiever met hun verpak-

restafval zelf te laten wegbrengen, vaak ver uit de buurt,

kingsmateriaal om te gaan. Dat is geen Nederlands onder-

wat vooral voor ouderen en gehandicapten een probleem

zoek, maar research in Ierland.”

is. Dat roept irritatie op. En over ouderen gesproken: ook in diftar-gemeenten doen oudere mensen uit schaamte inconti-

Hoe kijkt u aan tegen de circulaire economie?

nentieluier-materiaal vaak bij het restafval. Daar moet je je

“Ik maak me zorgen om het klimaatvraagstuk, maar een

bewust van zijn. Dan is de gescheiden inzameling van luiers

zero-waste-samenleving met honderd procent afvalrecycling

het paard achter de wagen spannen. Er is niks mis met het

zal er ook nooit komen. Het klopt dat alle plastic van olie is

verbranden van luiers. Ik vraag me bovendien af hoeveel

gemaakt, maar slechts drie procent van de olie wordt ge-

materiaal je uit een luier kan hergebruiken en hoeveel ener-

bruikt voor de productie van plastic producten. Alle beetjes

gie daarvoor nodig is.”

minder helpen natuurlijk, maar opnieuw geldt: kijk naar de

“Wat wel uit de cijfers bij diftar-gemeenten blijkt, is dat het

kosteneffectiviteit! Als de kosteneffectiviteit prima evident

zogeheten afvaltoerisme, dus dumpen van huisvuil elders

is, dan moeten we het scheiden en recyclen. Textiel en pa-

om de kosten te ontlopen, nauwelijks plaatsvindt. Ook blijkt

pier zijn goede voorbeelden daarvan. Onderzoeksbureau CE

dat inwoners van diftar-gemeenten minder betalen voor hun

Delft stelde laatst dat je het klimaat meer helpt door minder

afvalverwerking. Ook de beprijzing van plastic zakjes in de

vlees te eten en minder vliegreizen te maken dan met plastic

supermarkt vind ik goed. Je ziet dat publieke ruimte minder

verpakkingen bezig te zijn.”

Circulaire economie gaat over het in de keten houden van grondstoffen. Uit de Benchmark Huishoudelijk Afval 2015 blijkt een aantal duidelijke bevindingen. OMGEKEERD INZAMELEN

neemt dat de KPI ’hoeveelheid restafval’

Conclusie: het is maar net waarmee je

Gemeenten die diftar hebben ingevoerd

een gemiddelde is voor het gehele verzor-

vergelijkt. Ten opzichte van bronschei-

hebben de minste hoeveelheid restafval

gingsgebied en omgekeerd inzamelen al-

dende gemeenten zonder diftar en pmd-

(gemiddeld 130 kg/inw) gevolgd door

leen wordt toegepast op de laagbouw.

bak is nascheiding inderdaad effectiever,

gemeenten die restafval slechts 13 x op-

maar met diftar en pmd-bak wordt met

halen per jaar in plaats van de gangbare

BRON- OF NASCHEIDEN PMD

26 x (153 kg/inw). Gemeenten die pmd

Uit de benchmark blijkt dat gemeenten

nascheiden uit restafval hebben gemid-

gemiddeld 396 euro per ton kwijt zijn

deld 189 kilo restafval dat ze uiteinde-

aan de inzameling en verwerking van

TOT SLOT

lijk verbranden. Dat is beduidend meer

pmd. Gemeenten die hun plastic aan de

Uiteraard hebben we bovenstaande be-

dan gemeenten met diftar en frequen-

bron scheiden zijn gemiddeld 397 euro

vindingen

tieverlaging restafval. Gemeenten die

per ton kwijt, terwijl gemeenten die hun

Gradus. Zijn reactie hierop: “Ik kan de

omgekeerd inzamelen hebben ingevoerd

plastic volledig nascheiden (zonder enige

uitkomsten van mijn onderzoek niet ver-

– gedefinieerd als zijnde verzamelrestaf-

bronscheiding) gemiddeld 391 euro per

gelijken met de benchmark van de NVRD,

valcontainers bij de laagbouw – hebben

ton kwijt zijn.

omdat dit slechts een beperkte set van

gemiddeld 229 kilo restafval dat uitein-

Conclusie: nascheiding van p(md) is niet

gemeenten bevat. Wij beschikken over

delijk wordt verbrand. Kanttekening is

goedkoper dan bronscheiding.

een administratieve dataset met daarin

dat dit gebaseerd is op Zwolle en Utrecht

bronscheiding nog altijd het beste resultaat geboekt.

voorgelegd

aan

professor

alle Nederlandse gemeenten. Bovendien

die vrij weinig laagbouw hebben. Het

Over de effectiviteit van nascheiding laat

is benchmarkonderzoek volgens mij wei-

effect verwatert enigszins doordat de

de benchmark het volgende beeld zien:

nig of niet geschikt als er meerdere fac-

kengetallen over het gehele verzorgings-

gemiddeld wordt er 36 kilo per huishou-

toren spelen die elkaar ook beïnvloeden.

gebied worden gemiddeld. Toch hebben

den aan pmd gescheiden. Gemeenten die

In het onderzoek dat ik met collega Dijk-

de omgekeerd inzamel-gemeenten nog

hun pmd volledig nascheiden zitten ge-

graaf uitvoer kunnen dergelijke interac-

aanzienlijk betere resultaten dan de ge-

middeld op 75 kilo per huishouden (ge-

tie-effecten wel worden onderscheiden.

meenten die in het geheel geen ‘strategie’

baseerd op twee gemeenten). Gemeen-

Een conclusie uit de Benchmark zoals

hebben toegepast: 246 kg/inw restafval.

ten die diftar hebben ingevoerd en voor

de effectiviteit van diftar komt overigens

pmd een minicontainer toepassen heb-

ook uit ons onderzoek.”

Conclusie: omgekeerd inzamelen is wel de-

ben overigens het hoogste rendement:

gelijk effectief, zeker als je in ogenschouw

83 kilo per huishouden per jaar.

GRAM #7 september 2017 | 29

PILOTS BURGERPARTICIPATIE IN WAALRE EN MAASTRICHT

BEWONERS BEPALEN INZAMELSYSTEEM Burgers meer betrekken bij hun leefomgeving. We kennen het al van schoffelende buurtbewoners in het openbaar groen, en van de boodschappendiensten voor senioren in de wijk. In meerdere steden vinden nu ook experimenten plaats met door burgers zelf ‘ontworpen’ inzamelsystemen. Na onderlinge discussies in de buurt en met ambtenaren van gemeente en inzameldienst, kiezen bewoners zelf voor het recyclen van een extra fractie, het verhogen of juist verlagen van de frequentie of andere inzamelmiddelen. Zoals inzameling per fiets. TEKST RENÉ DIDDE BEELD ANIQUE VAN DER LEEGTE

“H

et belangrijkste uitgangspunt in de gemeente Waalre is het terugbrengen van de hoeveelheid restafval”, zegt Albert Burggraaff, beleidsmedewerker afval. “Enkele jaren geleden zetten de 17 duizend inwoners – dat zijn 7 duizend huishoudens – 210 kilogram per persoon per jaar aan de straat. Door de inzamelfrequentie te verlagen van een keer week naar een per twee weken, daalde de hoeveelheid restafval tot 110 kilogram per persoon per jaar.” Een mooi resultaat zou je zeggen. Minder inzamelen is kennelijk een goede prikkel om de burgers aan te zetten tot meer gescheiden aanleveren van de reststoffen. Tegelijk zijn er meer inkomsten door meer waardevolle herbruikbare fracties, minder verbrandingskosten en minder inzamelingskosten doordat de medewerkers van het particuliere afvalbedrijf Baetsen de helft minder rondging met de afvalauto’s. De vlag ging echter niet uit bij de gemeente, aldus Burggraaff. “Veel mensen vonden de verminderde ophaalfrequentie toch een vorm van ‘burgertje pesten’. We hebben daarop mensen uit de wijk, zowel voor- als tegenstanders, uitgenodigd om te komen praten.” HALVERING Dat leidde tot een verrassend plan. De inzamelfrequentie is niet teruggedraaid maar zelfs verhoogd van 1x per twee weken naar

30 | GRAM #7 september 2017

liefst 2x per week. Dat komt door Roel die met een bakfiets en aanhanger vier verschillende fracties ophaalt. “Bewoners hangen een grijze zak met restafval en een gele pmd-zak aan zogeheten kroonringen om lantaarnpalen, en daarnaast zetten ze een groen 15 liter bakje met gft- en keukenafval en een wit bakje met luierafval bij de straatlantaarn”, zegt Burggraaf. Het systeem is vanaf september vorig jaar getest in de wijk Voldijn-Oost bij 300 huishoudens. De gemeente legde op voorhand de doelstelling op van minder restafval zonder meerkosten. Hoewel de proef nog loopt, spreekt Burggraaff van een opvallend succes. “In de proefwijk halveerde de al gehalveerde hoeveelheid restafval tot 55 kilogram per persoon.” Bewoners krijgen ook een ‘spullendoos’, waarin ze nog bruikbaar speelgoed en huishoudelijk gerei kunnen afdanken. Dit wordt opgehaald door de kringloopwinkel. Op aandrang van de bewoners levert de gemeente er een grote paarse zak bij waarin piepschuim kan. “Dat is pure service voor de bewoners, want ze hoeven het spul niet te breken in de restzak. We hebben nog geen volume dat hergebruik mogelijk maakt, maar wat niet is, kan komen.” Een ander opmerkelijk punt is het luierafval. “Mensen met incontinentieproblemen krijgen van ons een groene in plaats van witte container. Zo blijft voor de bewoners incontinen-

tie van straatgenoten verborgen.” Volgens Burggraaff voldoet de proef aan de randvoorwaarde ‘restafval omlaag’. “We zamelen meer pmd in, toucheren dus meer geld van het Afvalfonds en besparen op verbrandingskosten. Daar staat tegenover dat we meer aan arbeidskosten kwijt zijn voor Roel maar ook voor de sortering. Er is in Waalre echter sprake van ‘winst voor de maatschappij’. Want het sorteerwerk kan worden gedaan door mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt. En de bewoners zijn tevreden.” CO-CREATIE Ook in Maastricht draait een afvalproef met burgerparticipatie. Net voor de zomervakantie startte op drie plaatsen in de wijken Boschpoort (hoogbouw en laagbouw) en Jekerkwartier (centrum) een proef met voorgestelde vijf afvalfracties. “Het gaat om luiermateriaal, gft, grof huishoudelijk afval, restafval en een fractie van textiel en kleine elektrische apparaten”, vertelt beleidsmedewerker Afval en Schoon Hennie van Eck. “De door de bewoners bedachte systemen zijn niet uniek, maar het beklijft toch beter als de burger meedenkt en in een co-creatieproces met de overheid belandt. Drie burgerpanels van elk ongeveer tien mensen hebben zich ervoor ingezet. Die panels hebben per proefwijk twee inzamelsystemen bedacht, waaruit de bewoners van de proefwijk via een poll konden kiezen. Iedereen heeft dus mee kunnen denken en mee kunnen kiezen. De resultaten van de

proeven worden gebruikt bij een stadsbrede opschaling vanaf 2019.” De gemeente stelde vooraf dat de proef moet bijdragen aan het beleidsdoel ‘Afvalloos Maastricht 2030’. Een randvoorwaarde voor de bewoners was te zorgen voor een optimale mix tussen milieudoelstellingen (halvering restafval per 2020), service voor de burger, kosten en sociale werkgelegenheid. De stad zit al op de niet onaardige score van 114 kilogram restafval per persoon per jaar. Sorteerproeven wijzen uit dat daar onder meer nog relatief veel gft bij zit. De gekozen inzamelsystemen variëren nogal van elkaar en uiteraard zijn er nog geen harde scores bekend van het monitoringssysteem. Een aantal zaken valt op. Textiel en kleine elektrische apparaten brengen deelnemers zelf weg naar een milieuperron. Tot nog toe werd textiel thuis opgehaald door een charitatieve instelling, één keer per kwartaal. Elektrische apparaten brachten mensen naar het milieuperron. Grof huishoudelijk afval blijft bij het oude. Mensen brengen het zelf naar een milieupark of laten het op afroep tegen betaling ophalen door de gemeente. WISSELENDE REACTIES Nieuw is het luier- en incontinentiemateriaal. “In de centrumwijk haalt de gemeente dat tweemaal per week thuis op, en in de

hoogbouwwijk eenmaal per week”, zegt Van Eck. “In de laagbouwwijk brengen de mensen het zelf naar een ondergrondse container op een milieuperron.” Een andere wijziging is de splitsing van de gft-container in een gfemmer en een t-fractie. De gemeente haalt de emmer 1x per week op in het centrum, t-afval brengen bewoners naar tuinkorven. In de hoogbouw haalt de gemeente eveneens 1x per week op, t-afval gaat daar bij het gf. In de laagbouw wordt de gf-emmer 1x per 2 weken opgehaald en t-afval wordt in een minicontainer van 140 liter 1x per 2 weken opgehaald. Het restafval wordt, in het centrum in de ‘dure zak’ in plaats van wekelijks 1x 2 weken opgehaald, net als in de hoogbouw, in de laagbouw zelfs 1x per 3 weken. Opmerkelijk is dat pmd geen onderdeel was van de proef. Burgers brengen het naar milieuperrons. “De eerste reacties van de bewoners zijn wisselend. Vooral de verlaagde frequentie van inzameling van restafval vindt men serviceverlagend en lastig (stank, hinder, opslagproblemen)”, vertelt Van Eck. “Daarentegen zijn de reacties over het algemeen positief over de inzameling van de recyclebare spullen. Ze kunnen meer gf-afval kwijt, luiers zijn nieuw, waardoor de recyclescore over Maastricht stijgt. Via inwonerenquêtes hopen

we meer te weten te komen hoe ze er over denken.” Doordat er nog geen uitslagen van de monitoring zijn, valt er nog niets te zeggen over de kosten en de opschaalbaarheid naar andere wijken. Van Eck hoopt budgetneutraal te blijven. “Wij hebben een hoog recycleperentage, veel service, maar ook hoge kosten dus een relatief hoge afvalstoffenheffing. De kosten van het nieuwe systeem zullen bepaald worden door lagere kosten voor restafval, hogere kosten voor recyclebaar afval en hopelijk hogere opbrengsten voor een deel van de recyclebare spullen (o.a. textiel, oud papier). BAKFIETSEN In Waalre is men er klaar voor om de inzameling per fiets op te schalen naar de hele stad, aldus Albert Burggraaff. “We gaan in november aan de gemeenteraad het besluit voorleggen om alle 7000 huishoudens (17 duizend inwoners) op deze manier te bedienen. We denken dat 7 bakfietsen en aanhangers en 7 ‘Roelen’ volstaan. Met een goede cursus en een goede begeleiding kunnen dat ook Roelen met een achterstand tot de arbeidsmarkt zijn. We willen dat overigens samen met afvalinzamelaar Baetsen doen. Zij zien er toekomst in. En één chauffeur van een vuilniswagen heeft al aangegeven graag op de fiets te willen.”

GRAM #7 september 2017 | 31

advertorial

SAMEN WERKEN AAN SCHONE RECREATIEGEBIEDEN Mensen genieten meer van een strand, water of een recreatiegebied dat schoon is. Ook verblijven ze er langer. Vanuit de Landelijke Aanpak Zwerfval van NederlandSchoon, Rijkswaterstraat en NVRD, is een praktische recreatieaanpak ontwikkeld om het gedrag van bezoekers positief te beĂŻnvloeden. Met een belangrijke rol voor gedragsbeĂŻnvloeding, opvallende communicatie-uitingen, inzet van voorzieningen en zichtbaar schoonmaken. Goede samenwerking met alle betrokken partijen is een belangrijke sleutel tot succes.

32 | GRAM #7 september 2017

SVS_Hulsbeek_Poster_A2_WT.indd 1

26/06/17 16:49

SCHOONSTE STRANDEN SCHOON HOUDT VERKIEZING SCHOON Om te bepalen wie zich het

Leisurelands en Regio Twente

WATERPAKKET VOOR SCHONE JACHTHAVENS

‘Schoonste strand’ mag noemen,

zijn gestart met de aanpak van

IVN en stichting de Blauwe Vlag

controleren ANWB-inspecteurs

een schonere recreatieomgeving.

hebben met NederlandSchoon

4x per jaar 75 opgangen.

Opvallende posters, stickers,

een waterpakket ontwikkeld

Verder waarderen zo’n 20.000

borden en papieren afvalbakjes

voor jachthavens. Hiermee kunnen

bezoekers de schoonheid van hun

wijzen erop dat bezoekers een

ze hun gasten motiveren afval

strand. De verkiezing zet jaarlijks

schoon recreatiegebied waarderen.

goed weg te gooien en zwerfafval

schoon extra op de agenda bij de

Ook wordt op strategische

uit het water op te ruimen.

48 belangrijkste badplaatsen.

momenten zichtbaar schoon-

Havenbeheerders kunnen dit

Ook stimuleert het een blijvende

gemaakt: Schoon houdt schoon.

pakket met onder meer afval-

samenwerking tussen alle partijen.

De Watersportbond, de Hiswa,

bakken, schepnetten, grijpers en opruimposters, aanschaffen in de webshop.

MEER WETEN OF ZELF AAN DE SLAieGna? ar rmat

Ga voor meer info

kenniswijzerzwerfafval.nl. choon.nl Kijk op webshops voor materialen en delen. communicatiemid

GRAM #7 september 2017 | 33

BRANCHE AGENDA

NIEUWS

4 OKTOBER

Afvalconferentie 2017, Groenekan bij Utrecht Organisatie: NVRD en VA

7 OKTOBER

Nationale Kringloopdag

24 -26 OKTOBER

Recycling Go 2017, Evenementenhal Gorinchem

16 NOVEMBER:

Kennisbijeenkomst Informatie gestuurd beheer Organisatie: NVRD, Stadswerk en gemeente Rotterdam

20 NOVEMBER

Congres Rendement van Schoon Organisatie: Nederland Schoon, RWS en NVRD

23 NOVEMBER

Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte Organisatie: CROW

VAKBEURS RECYCLING 2017 BIEDT INSPIRATIE Op 24, 25 en 26 oktober transformeert Evenementenhal Gorinchem zich tot hét centrum van de Benelux voor de recyclingbranche. De beurs vormt al jaren een inspiratiebron voor bezoekers door alle technologie die getoond wordt. Onder andere afvalproducerende bedrijven, afvalinzamelaars, afvalverwerkers en gemeentes komen naar Recycling om kennis te maken met alle producten, diensten en (innovatieve) oplossingen die de recyclingbranche te bieden heeft. Daarnaast wordt de vakbeurs traditiegetrouw bezocht om te netwerken met branchegenoten. Deze editie staat Recycling 2017 vooral in het teken van inspireren en netwerken. De nieuwste innovaties of meest bijzondere producten komen terug in de Must-See Route. Daarnaast wordt er geïnvesteerd in een kennistheater met inhoudelijke kennissessie en inspirerende pitches. Economieën raken steeds meer vervlochten en de Nederlandse economie is sterk afhankelijk van internationale grondstoffenstromen. Met dit doel in gedachten verwelkomt de beursorganisatie wederom een internationale handelsmissie. Deze editie komt er een delegatie uit Ghana, verzorgd door PSPS Consultants. Een goede mogelijkheid voor Nederlandse bedrijven om in een halve dag de marktleiders van de afvalsector uit Ghana te ontmoeten. Op de woensdagochtend voorafgaand aan de beurs wordt voor de 6e keer het sterk groeiende Recyclingsymposium gehouden met als thema: “Circulaire Economie, waarom niet?”. BRBS Recycling, FHG en ENVAQUA bieden gezamenlijk een afwisselend programma, waarin zichtbaar is dat er daadwerkelijk aan circulariteit wordt gewerkt en dat er vooruitgang wordt geboekt. Tijdens het symposium wordt de Recycling Award 2017 voor professionals in opleiding uitgereikt. Meer informatie: www.recyclingsymposium.nl.

34 | GRAM #7 september 2017

INZAMELING PIEPSCHUIM OP MILIEUSTRATEN IRADO Sinds eind 2016 kunnen inwoners en bedrijven piepschuim (expanded polystyreen) afgeven bij de milieustraten in Schiedam en Vlaardingen. De opbrengst van deze aparte inzameling is ver boven verwachting. In een half jaar tijd hebben de twee milieustraten samen ruim 600 m3 piepschuim ingezameld voor recycling. Vóór de komst van de aparte containers op de milieustraten, belandde het piepschuim in de perscontainer waarna het vervolgens met het restafval werd verbrand. Nu wordt het apart opgehaald door de verwerker Oosterbeek in Goor. Zij recyclen het piepschuimafval tot o.a. isolatiematerialen voor in de (wegen)bouw. Het aanbod van stootwerende materialen is ver boven de verwachting volgens Jan Vos, beheerder van milieustraat Schiedam: “Inwoners en bedrijven weten ons goed te vinden en komen regelmatig terug om weer apart piepschuim te brengen. We zijn blij dat wij samen met inwoners ervoor kunnen zorgen dat het piepschuim niet onnodig wordt verbrand.”

ADVERTORIAL

CLOSE-UP

KOPLOPER OP HET GEBIED VAN SORTEREN EN RECYCLEN Bollegraaf Recycling Solutions Groep is internationaal uitgegroeid tot een begrip en heeft vestigingen en vertegenwoordigingen in Europa, Noord-Amerika, Australië en Azië. In Appingedam, waar zo’n 240 mensen werken, ontwerpt en produceert Bollegraaf turn-key sorteer- en recyclinginstallaties voor plastic, papier, karton en huishoudelijk afval. TEKST HETTY DEKKERS Bollegraaf Recycling Solutions heeft in 2016 een van de meest geavanceerde recyclingfaciliteiten in de Verenigde Staten opgeleverd in Dallas. Deze installatie maakt gebruik van een scala aan geavanceerde sorteertechnologieën om huisvuil (papier, karton, glas, plastics en metalen) te verwerken. De installatie is in staat 35 ton afval per uur te sorteren en 95% hiervan om te zetten naar nieuwe grondstoffen. De installaties van Bollegraaf zijn hypermodern en kunnen de moeilijkste sorteer- en recyclingopdrachten aan. Algemeen directeur Edmund Tenfelde: “We investeren structureel zo’n tien procent van onze omzet in innovatie en onderzoek. Doel daarbij is het maximaal hergebruiken en terugwinnen uit afval tot nieuwe grondstoffen. Gemiddeld halen onze installaties een recyclingpercentage van 96 tot 98 procent, dat is enorm hoog.” Als het gaat om sortering van plastics, loopt Bollegraaf voorop. “Zwart plastic bijvoorbeeld, kan bijna niemand sorteren en verwerken tot hoogwaardige granulaatkorrels, wij kunnen dat wel”, aldus Tenfelde. “Gekleurd plastic, hard of zacht, het is voor ons geen enkel probleem. Overal kunnen we nieuwe grondstoffen, zoals granulaatkorrels, van maken die geschikt zijn voor de productie van nieuwe producten. Feit is wel natuurlijk dat daar een prijskaartje aan hangt. Maar wie wil, kan zijn plastic zeer hoogwaardig laten verwerken door ons. Wij maken de kwaliteit die de klant wenst.” Bollegraaf is volgens Tenfelde ook de enige die naast de gebruikelijke recyclabes ook edelmetalen, zoals goud, zilver en platinum terug kan winnen uit de bodemas van elektriciteitscentrales en afvalverbrandingsinstallaties. “Dat is nog niemand gelukt, ons wel”, lacht Tenfelde. Hij ziet een wereldwijde trend van ‘singlestream’-installaties naar municipal solid waste, zogenaamde MSW sorteerinstallaties. Trends

tonen verder aan dat vervanging van dual stream-systemen door single stream systemen het recyclingpercentage met meer dan 30% kan verhogen. Bollegraaf Recycling Solutions heeft uitgebreide ervaring op dit terrein, met een sterke focus op het helpen van klanten om hun Return On Investment (ROI) te maximaliseren. Bollegraaf heeft meer dan 340 single stream fabrieken en zeventien mega-MRF’s (Material Recycling Facilities) gebouwd met capaciteiten van meer dan 70 ton per uur. Ook in eigen land is Bollegraaf zeer actief. “In Zutphen hebben we vorig jaar een installatie voor Daly Plastics gebouwd. Het is de meest efficiënte, professionele industriële plastic-sorteerinstallatie van Nederland. De capaciteitsdoelstellingen van de installatie zijn met ruim 50 procent overtroffen. Per uur levert de installatie zo’n 7 ton perfect gescheiden plastics.” Binnenkort gaat Bollegraaf een soortgelijke installatie bouwen voor Suez. Ook dat bedrijf wil zich meer gaan focussen op zijn rol als grondstoffenleverancier. Sorteersystemen en oplossingen voor gemengd huishoudelijk afval, met daarin afvalstromen als plastics, glas en organische materialen, is een van de kernactiviteiten van Bollegraaf. Maar daarnaast is het bedrijf ook actief op het gebied van sorteer- en scheidingsinstallaties voor industrieel afval, bouwen sloopafval, de-inking (papier/karton) en ‘Waste to Energy’ (Solid Recovered Fuel en Refuse Derived Fuel). “Wij spelen in op een circulaire economie, van afval naar grondstof”, vat Tenfelde samen. “Zo werken we ook direct of indirect samen met wereldmerken als Coca Cola, Jumbo Supermarkten en Ikea. Want ook die bedrijven willen hun eigen producten zo veel mogelijk hergebruiken.”

GRAM #7 september 2017 | 35

Categorie Personen

Herman van der Hout

Janne Willemsen

Hans Kramer

Cees Massaar

Jacko van Harn

Categorie Teams

Team

buitendienst Leerdam

Team

Tomingroep

Team

Wassenaar

Team

â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch

Team

ROVA

Dit zijn de genomineerden voor de Uitblinker 2017, de professionals die zich op bijzondere wijze inzetten om ons land een stukje schoner te maken. Wie moet volgens jou de verkiezing Uitblinker 2017 winnen? Stemmen kan tot 13 november.

Ga nu naar Uitblinker2017.nl en STEM! Uitblinker 2017 is een initiatief van: