Οικοτριβές #17 by oikotrives -

υφαρπαγή των φυσικών κοινών

ικοτριβές Ιούνιος 2015, τ. 17

... και η αντιστροφή του παραδείγματος Η υφαρπαγή των φυσικών πόρων δεν είναι κάτι καινούριο, ούτε κάτι που συμβαίνει μόνο στον τόπο μας. Είναι μία βασική διαδικασία συγκέντρωσης του φυσικού πλούτου προς όφελος κάποιων –συνήθως λίγων- που διαπερνά την ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι επίσης μία βασική συνιστώσα των διαδικασιών πρωταρχικής συσσώρευσης του καπιταλιστικού συστήματος, άμεσα συναρτημένη με θεμελιώδη ερωτήματα για τη σχέση της φύσης με τον άνθρωπο, αλλά και για το χαρακτήρα των κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων. Στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου προτύπου ανάπτυξης, δάση, βουνά, ακτές, γη δημόσια και ιδιωτική, κάμποι, νερά, σπόροι, υπέδαφος, θάλασσες και αέρας βρίσκονται στο επί-

κεντρο μίας άγριας λεηλασίας προς όφελος εθνικών και παγκόσμιων ελίτ, υφίστανται ακραία εμπορευματοποίηση και εντέλει υφαρπάζονται από τα πλατειά κοινωνικά στρώματα. Πάνω σε αυτόν ακριβώς τον άξονα έχε κινηθεί η μνημονιακή πολιτική των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα, μέσα από τη συνεργασία των κυβερνήσεων με τους δανειστές και τα μεγάλα οικονομικά λόμπυ. Εκτεταμένες θεσμικές αλλαγές στην πολεοδομική, χωροταξική και περιβαλλοντική νομοθεσία, προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων και της παραχώρησης δικαιωμάτων εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, μεταρρυθμίσεις στα ζητήματα της ιδιοκτησίας, άνευ όρων διευκόλυνση των μεγάλων επενδύσεων στους τομείς του

τουρισμού, του εμπορίου, της αναψυχής, της ενέργειας και των εξορύξεων, καθώς και δημιουργία νέων δομών προώθησης της συσσώρευσης πόρων με πρώτο και καλύτερο το ΤΑΙΠΕΔ διαμορφώνουν το μνημονιακό τοπίο υφαρπαγής των φυσικών κοινών του τόπου μας. Ένα τοπίο που προσανατολίζεται όλο και περισσότερο προς τη διασφάλιση των συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου και ταυτόχρονα -συνεχίζοντας μία παράδοση πελατειακών σχέσεων που μετρά αρκετές δεκαετίες- κλείνει το μάτι στα χαμηλά και μεσαία στρώματα νομιμοποιώντας κάθε μορφή αυθαιρεσίας, καταπάτησης και μικροϋφαρπαγής του φυσικού πλούτου της χώρας. Και υπό αυτό το πρίσμα η υφαρπαγή των φυσικών κοινών δεν εί-

ναι απλά μία θεωρητική συζήτηση, αλλά ένα εκτεταμένο πλέγμα πρακτικών που συνδέονται με συγκεκριμένα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Οι Οικοτριβές, με σταθερή αναφορά στην αριστερή οικολογική σκέψη και πολιτική, συνεχίζουν τη συζήτηση πάνω στις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει σήμερα η Αριστερά -στην Ελλάδα και αλλού-, είτε μέσα από τα διάφορα επίπεδα εξουσίας, είτε μέσα από τα κινήματα και τους κοινωνικούς αγώνες. Πώς τοποθετείται απέναντι στην υφαρπαγή των φυσικών κοινών πόρων που προβάλλεται από τα κέντρα χάραξης νεοφιλελεύθερων πολιτικών ως μονόδρομος για την

συνέχεια στη σελ. 2



ικοτριβές

οικονομική ανάπτυξη; Και ποιές είναι οι απαντήσεις της για την παραγωγική συγκρότηση της χώρας που θα έχουν ως στόχο την προστασία των φυσικών κοινών και την χωρική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη; Πιο συγκεκριμένα: Πώς θα κοπεί ο ομφάλιος λώρος που συνδέει την εκμετάλ-

το σχόλιο του μήνα: Σε αγώνα δρόμου έχουν επιδοθεί το τελευταίο διάστημα οι εκπρόσωποι της κοινοπραξίας ΤΑΠ (Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου), καθώς οργώνουν την περιφέρεια σε Καβάλα, Δράμα και Σέρρες –όπου εντοπίζονται και οι πιο έντονες αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες– και επιδιώκουν να αποσπάσουν δεσμευτικές υπογραφές από τους αγρότες για την παραχώρηση της γης τους, για την όδευση του αγωγού. Πριν λίγες μέρες, η αντίστοιχη εκδήλωση στις Κρηνίδες Καβάλας εξελίχθηκε σε φιάσκο, καθώς οι συγκεντρωμένοι αγρότες αποχώρησαν, καταγγέλλοντας μάλιστα την εταιρία για εκβιασμούς και απειλές. Για απόπειρα «υποκλοπής υπογραφών» κάνουν λόγο σε κοινή ανακοίνωση τους και οι βουλευτές Καβάλας και Σερρών του ΣΥΡΙΖΑ. Διαψεύδουν τις φήμες ότι η συμφωνία έχει «κλείσει» με βάση την προτεινόμενη από την εταιρία όδευση, τονίζοντας αντίθετα ότι οι ενστάσεις που εκφράστηκαν από τις κινήσεις πολιτών θα γίνουν κατά το μεγαλύτερο μέρος δεκτές από το Υπουργείο. Οι ενστάσεις αφορούν κυρίως στο γεγονός ότι ο σχεδιαζόμενος αγωγός, που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαιτζάν, στην προτεινόμενη χάραξή του, διασχίζει στο μεγαλύτερο μέρος του, αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας. Στην Καβάλα, στον πρώην Δήμο Φιλίππων, ο αγωγός διέρχεται μέσα από την περιοχή των Τεναγών, που αποτελεί μια από τις πιο εύφορες κοιλάδες τύρφης στην Ευρώπη. Στον Ν. Σερρών προβλέπεται η δημιουργία εγκατάστασης «συμπιεστή φυσικού αερίου», σε μια περιοχή υψηλής αγροτικής παραγωγικότητας, πυκνοκατοικημένη και πολύ κοντά στην πόλη των Σερρών. Στη Δράμα, η

λευση της δημόσιας περιουσίας και των φυσικών πόρων με τους ‘εθνικούς εργολάβους’ και τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες; Πώς θα χαραχτεί μία κεντρική στρατηγική διαφύλαξης στοιχείων του φυσικού πλούτου μέσα από θεσμικές ρυθμίσεις και πολιτικές διαχείρισης του χώρου και των φυσικών πόρων; Και

Ιούνιος 2015 - τ. 17

μέσα από ποιες διαδικασίες και σχήματα οι τοπικές κοινωνίες και τα κινήματα θα μπορέσουν να αποφασίζουν για τα τοπικά ζητήματα της διαχείρισης των ακτών, των κοινόχρηστων χώρων, της δημόσιας περιουσίας, των υδάτων, του υπεδάφους και γενικά των κοινών πόρων; Τα διακυβεύματα της αντιστροφής του

παραδείγματος είναι μεγάλα και το στοίχημα της Αριστεράς για την ανάδυση ενός κοινωνικά βιώσιμου παραγωγικού μοντέλου προϋποθέτει σκληρές συγκρούσεις, τολμηρούς πειραματισμούς και μαζί –βεβαίως- ανοιχτές και δημοκρατικές διαδικασίες. Η συντακτική ομάδα

αγώνας δρόμου από τον διαδριατικό αγωγό φυσικού αερίου

εταιρία επέλεξε να «πατήσει πόδι» εντός του λιγνιτικού πεδίου. Καθόλου τυχαία επιλογή, αφού όταν αποκτήσει τίτλους ιδιοκτησίας στην περιοχή, θα μπορούσε δυνητικά να παίξει και ρόλο ρυθμιστή της εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου. Από την προτεινόμενη χάραξη του αγωγού εγείρονται όμως και σημαντικά ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας: Ο αγωγός φαίνεται ότι θα διασχίζει επτά περιοχές του ευρωπαϊκού δικτύου NATURA 2000 και θα περνάει από οκτώ εθνικούς χώρους, που έχουν χαρακτηρισθεί καταφύγια άγριας ζωής. Η συνολική απώλεια οικοτόπων, εθνικής και ευρωπαϊκής σημασίας, ανέρχεται σε περίπου 3.760 στρέμματα. Ο αγροτικός κόσμος και οι πολίτες που αντιδρούν περιμένουν σημαντικές αλλαγές και βελτιώσεις στην όδευση του αγωγού, που στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν είναι τεχνικά ανέφικτες, αλλά συνεπάγονται μεγαλύτερο κατασκευαστικό κόστος για την εταιρία. Πρόσφατα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για σκληρή διαπραγμάτευση από τον Υπουργό Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Παναγιώτη

Λαφαζάνη, προς την κατεύθυνση μιας συμφωνίας που θα περιλαμβάνει βελτιωμένη χάραξη του αγωγού, αλλά και αντισταθμιστικά οφέλη για το Ελληνικό Δημόσιο και για τις τοπικές κοινωνίες. Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά και η Ευρώπη αδημονεί να κλείσει η συμφωνία που θα φέρει το αζέρικο αέριο στην πόρτα της, ένας άλλος αγωγός προκύπτει στον ορίζοντα, μετά την πρόσφατη επίσκεψη του κ. Λαφαζάνη στη Μόσχα. Πρόκειται για τον λεγόμενο Greek Stream που θα αποτελεί προέκταση του Turkish Stream και θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία, μέσω Τουρκίας, Ελλάδας, πΓΔΜ και Σερβίας. «Δεν θεωρούμε τους δύο αγωγούς ανταγωνιστικούς. Το αντίθετο, θεωρούμε ότι και οι δύο συνδράμουν ουσιαστικά στην ενεργειακή τροφοδοσία των ευρωπαϊκών χωρών. Γι’ αυτό είναι εξαιρετικά περίεργο, που ο ρώσικος αγωγός προκαλεί ανησυχίες και αμφιβολίες σε κύκλους στις ΗΠΑ αλλά και στην ΕΕ», ανέφερε σε ρώσικο μέσο ενημέρωσης ο υπουργός κ. Λαφαζάνης. «Δεν υποτασσόμαστε στα συμφέροντα και τις επιθυμίες οποιασδήποτε τρίτης χώρας.

Η Ελλάδα δεν είναι οικόπεδο κανενός. Η χώρα μας πρέπει να γίνει ένας ανεπτυγμένος κόμβος για την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης». Από την άλλη, η προοπτική του ενεργειακού κόμβου δεν εγείρει θετικά αντανακλαστικά στις τοπικές κοινωνίες, που στο πρόσφατο παρελθόν συγκρούστηκαν και απέτρεψαν σχεδιαζόμενες μονάδες, όπως οι δεξαμενές καυσίμων στη λιμνοθάλασσα Βάσοβα, το εργοστάσιο λιθάνθρακα, ή η πλωτή μονάδα LNG στον κόλπο της Καβάλας. Και οι αγωγοί; ΔΕΣΦΑ, ΤΑΠ, Greek Stream, κάθετοι άξονες, αλλάζουν τον χάρτη και μετρούν τις αντοχές του περιβάλλοντος και των τοπικών κοινωνιών. Αν αποφασίσουμε ότι η χώρα μας θα πάρει μέρος στο μεγάλο γεωπολιτικό παιχνίδι της ενέργειας, θα πρέπει, μαζί με τις τοπικές κοινωνίες και τα κινήματα πολιτών, να σχεδιάσουμε τις πιθανές διαδρομές, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, τις καλλιέργειες και τις άλλες παραγωγικές δραστηριότητες σε κάθε περιοχή. Αλλιώς, την ιστορία του ΤΑΠ θα τη ζήσουμε ξανά. Και όχι πάντα, με αίσιο τέλος. ΣΙΣΣΥ ΝΙΚΗΣΙΑΝΗ

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Έλια Αποστολοπούλου, Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος Βελεγράκης, Ζωή Βροντίση, Δημήτρης Γερονίκος, Βίβιαν Γλένη, Παναγιώτης Δήμας, Ιωάννα Θεοδοσίου, Βασίλης Κίλιας, Κυριακή Κλοκίτη, Ορέστης Κολοκούρης, Χάρης Κωνσταντάτος, Αγγελική Κουρουζίδου, Κάτια Μακρυνίκα, Δήμητρα Μπαρκούτα, Νίκος Νικίσιανης, Πάνος Πετρίδης, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Ερμιόνη Φρεζούλη, Μαίρη Χριστιανού, Δημήτρης Χωματίδης, Πέτρος Ψαρρέας - Eπιμέλεια: Πρόδρομος Σεϊτανίδης - Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα

email: oikotrives@gmail.com – web: oikotrives.gr

3 ΕΛΠΕ: ιστορία μου, αμαρτία μου 4 ΕΥΑΘ 1 χρόνος από το δημοψήφισμα 5 διαπραγματεύσεις TTIP 6 ενσωμάτωση Οδηγίας για ενεργειακή απόδοση 7 οικονομική αποτίμηση της φύσης 8-9 περί βοσκοτόπων 10-14 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: υφαρπαγή των φυσικών κοινών: για την προάσπιση της δημόσιας γης, υφαρπαγή των ωκεανών, πα-

15 ιδιωτικοποιήσεις στην ενέργεια 16 Χωροταξικό Κεντρικής Μακεδονίας 17 λιγνίτης διεθνής εξαίρεση 18 «Πειραιάς και Ουτοπία» 19 «Απολιτίκ» Rethink 20 μητροπολιτικό δίκτυο ποδηλατόδρομων 21 βιομηχανική κάνναβη 22-23 ιδέες και θεωρία: Alexandre Costa 24 είδαμε... ράκτιο μέτωπο Σαρωνικού, Αθηναϊκή Ριβιέρα, ΤΑΙΠΕΔ και αναπτυξιακά μοντέλα

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ιστορία μου, αμαρτία μου

από τα διυλιστήρια ΠΕΤΡΟΛΑ και ΕΛΔΑ στα ΕΛΠΕ Στο άρθρο αναφερόμαστε μόνο στα διυλιστήρια των ΕΛΠΕ στην Ελευσίνα (πρώην ΠΕΤΡΟΛΑ) και Ασπροπύργου (πρώην ΕΛΔΑ). Αφορμή για το άρθρο ήταν τόσο το εργατικό δυστύχημα στα ΕΛΠΕ Ασπροπύργου στις 8/5/2015, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 4 εργαζομένων, όσο και η την εικόνα που προσπαθούν να περάσουν ορισμένοι ότι η επιχείρηση είναι καλή και πως υπεύθυνος για το δυστύχημα είναι ο «ανθρώπινος παράγοντας».

Ιστορικό ΠΕΤΡΟΛΑ & ΕΛΔΑ – πριν τη συγχώνευση σε ΕΛΠΕ ΠΕΤΡΟΛΑ, Ελευσίνα: Το 1972 έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωση 2.000 στρεμμάτων και δωρεά 900 στρεμμάτων θάλασσας στον Γιάννη Λάτση, με αποτέλεσμα να ξηλωθεί ο παραθεριστικός οικισμός των Ελευσινίων. Το διυλιστήριο ξεκινά να λειτουργεί με προσωρινή άδεια, η οποία έγινε μόνιμη το 1975. Το 1979 δίνεται η πρώτη άδεια επέκτασης, η οποία όμως αρχικά ματαιώνεται από τις αντιδράσεις ευαισθητοποιημένων κατοίκων. Εν τω μεταξύ το περιβάλλον της Δυτικής Αττικής επιβαρύνεται από τους ρύπους των διυλιστηρίων σε συνδυασμό με τις ανεξέλεγκτες δραστηριότητες και άλλων βιομηχανικών μονάδων. Την 1η Σεπτεμβρίου του 1992, σημειώνεται έκρηξη στο διυλιστήριο με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 15 εργαζόμενοι και να τραυματιστούν άλλοι 10. Δύο χρόνια αργότερα αυτοί που είχαν κατηγορηθεί ως υπεύθυνοι αθωώνονται στο δικαστήριο. Η προσπάθεια της ΠΕΤΡΟΛΑ να επεκταθεί προς την πλευρά της πόλης συνεχίζεται, με νέα όμως «όπλα» εκμαυλισμού της κοινωνίας και «εκσυγχρονιστικά επιχειρήματα». Το κίνημα «υποχρέωσε» τις δημοτικές αρχές να προσφύγουν το 2008 στο ΣτΕ ώστε να μην πραγματοποιηθεί η επέκταση. Υπό τη συνεχή πίεση του κινήματος αυτού οι Δημοτικές Αρχές της περιοχής

προσέφυγαν στο ΣτΕ χωρίς ούτε καν να παραστούν κατά τη συζήτηση του θέματος. Σύμφωνα με ανακοίνωση της Επιτροπής Αγώνα (17/9/2009): «Με πρωτοφανείς διαδικασίες… η ολομέλεια του ΣτΕ… απέρριψε τις προσφυγές των τεσσάρων δήμων (Ελευσίνας, Μάνδρας, Μαγούλας, Νέας Περάμου) ενάντια στις επεκτάσεις της Πετρόλα (ΕΛΠΕ), δίνοντας το πράσινο φως στα ΕΛΠΕ για την υλοποίηση των σχεδίων τους. Η επέκταση της Πετρόλα έχει ήδη γίνει μέσα στις συνειδήσεις των κατοίκων του Θριασίου πολύ πριν την απόφαση του ΣτΕ. Τα ΕΛΠΕ, με μια πρωτοφανή σε μέγεθος τηλεοπτική καμπάνια, με πολυτελή διαφημιστικά φυλλάδια, με καθημερινό καταιγισμό καταχωρήσεων στον τύπο, με τηλεφωνήματα και συνεχείς οχλήσεις στα σπίτια των κατοίκων, με χορηγίες, δώρα και υποσχέσεις σε φοιτητές, ηλικιωμένους, πολύτεκνους, τοπικούς και αθλητικούς συλλόγους, πολιτιστικές εκδηλώσεις, σχολικά πρωταθλήματα, με φιέστες και δεντροφυτεύσεις, εξαγόρασαν, απονέκρωσαν συνειδήσεις, φίμωσαν στόματα». Το νέο εργοστάσιο των ΕΛΠΕ στην Ελευσίνα κατασκευάστηκε με πολεοδομικές και δασικές παρανομίες και άρχισε να λειτουργεί χωρίς να έχει εξασφαλίσει άδεια λειτουργίας. Στις μέρες μας η Κίνηση Πολιτών ECOELEUSIS, που δραστήρια μέλη της συμμετείχαν στην Επιτροπή Αγώνα, έχουν καταγράψει δεκάδες συμβάντα στα ΕΛΠΕ της Ελευσίνας. Για λόγους πολιτικής μνήμης αναφέρουμε ότι την περίοδο (1999 – 2002) συμπαραστάθηκε στον αγώνα ενάντια στην επέκταση η Greenpeace και στη δεύτερη φάση (2007-2010) αντιτάχθηκε το WWF, το Παναττικό Δίκτυο, ο ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ., η Διαρκής Κίνηση κ.ά. ΕΛΔΑ, Ασπρόπυργος: Το 1955, με απόφαση της τότε κυβέρνησης, υπογράφεται η σύμβαση κατασκευής του διυλιστηρίου Ασπροπύργου, του πρώτου διυλιστηρίου πετρελαίου στην Ελλάδα. Η κατασκευή

άρχισε το 1956 και το 1958 γίνονται τα εγκαίνια. Η κατασκευή του διυλιστηρίου συνδυάζεται με το μπάζωμα της μίας εκ των δυο ιστορικών Λιμνών των Ρειτών, αφιερωμένη στη Θεά Δήμητρα και τη ρύπανση της άλλης λίμνης, σημερινής Κουμουνδούρου (αφιερωμένη στη Κόρη Περσεφόνη). Τα ΕΛΔΑ λειτούργησαν με πολλά ρυπαντικά επεισόδια και με τραυματισμούς εργαζομένων καθώς και με το θάνατο του δύτη Νίκου Καππέ στις 31/5/2010 (κατάλογο ρύπων και εργατικών «συμβάντων» έχει δημοσιεύσει ο Τ. Σαραντής στην ΕΦΣΥΝ 8/5/2015). Καταγγελίες στους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος για δυσοσμία έχουν κάνει ο ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. Χαϊδαρίου και ο Σύλλογος Άνω Δάσους. Και ερχόμαστε στο εργατικό δυστύχημα στις 8 Μαΐου 2015, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 4 εργαζομένων. Ακόμα δεν μάθαμε τους λόγους για τους οποίους «η Πυροσβεστική Υπηρεσία η οποία είναι υπεύθυνη για την κατάσβεση πυρκαγιών, ακόμα και σε ιδιωτικούς ή βιομηχανικούς χώρους, δεν επενέβη στο συμβάν… Οι υπεύθυνοι των ΕΛΠΕ Ασπροπύργου επέτρεψαν την είσοδο των πυροσβεστικών οχημάτων μετά τη λήξη του συμβάντος και τα χρησιμοποίησαν για την ψύξη της μονάδας». Μάθαμε όμως από την ανακοίνωση του ΥΠΕΠΕΝ ότι «Είναι θετικό ότι η Διοίκηση των ΕΛΠΕ έχει καλέσει σε απολογία για το τραγικό δυστύχημα εννέα στελέχη της επιχείρησης, μεσαία και ανώτερα, αλλά αυτό πρέπει να είναι μόνο το πρώτο βήμα σε μια προσπάθεια παραδειγματισμού και ευθύνης απέναντι στην ασφάλεια των εργαζομένων». Σχόλιο: Η εμπειρία των βιομηχανικών «ατυχημάτων» έχει δείξει ότι συνήθως βρίσκονται στελέχη των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν ευθύνες για να παρουσιαστούν ότι τα «ατυχήματα» προέκυψαν από τον «ανθρώπινο παράγοντα». Τα στελέχη που αναλαμβάνουν την ευθύνη στηρίζονται από τις επιχειρήσεις

νομικά, οικονομικά, εξασφαλίζουν ανοδική καριέρα και τις περισσότερες φορές αθωώνονται.

Τι πρέπει να γίνει 1. Ν α ερευνηθεί η μαρτυρία του εργαζόμενου που κατήγγειλε ότι μια ημέρα πριν το «συμβάν» είχε δημιουργηθεί παρόμοια διαρροή (Ριζοσπάστης 4/6/2015). 2. Ν α συμφωνήσουμε ότι ακόμα και αν κάποιος δεχτεί ότι τα ΕΛΠΕ αποτελούν «στολίδι για την εθνική οικονομία», αυτό το «στολίδι» έγινε με τον ιδρώτα και το αίμα των εργαζομένων, την εκπομπή ρύπων, που υποβάθμισαν την ποιότητα του εδάφους, του υπεδάφους, της θάλασσας και της ατμόσφαιρας. 3. Να αποδεχτούν οι εμπλεκόμενοι ότι «… η αποβιομηχάνιση (στη Δυτική Αττική) δεν έχει συνοδευτεί από αντιμετώπιση της υψηλής επικινδυνότητας των δεκάδων δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στην οδηγία SEVESO…» [Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής, Μάιος 2015] 4. Ν α υιοθετηθεί η πρόταση της Κίνησης ECOELEUSIS: «Η θέσπιση της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου τόσο για τον περιβαλλοντικό έλεγχο όσο και για τον έλεγχο της ασφάλειας όλων των εγκαταστάσεων καυσίμων στο Θριάσιο και την Πάχη Μεγά-

ρων αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ.» Τα ΕΛΠΕ και οι άλλες επιχειρήσεις είναι αναξιόπιστες να εφαρμόσουν εσωτερικούς ελέγχους. 5. Το πνεύμα της ανακοίνωσης του Τμήματος Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ, που αναφέρεται στο «εργατικό ατύχημα» να επεκταθεί για το περιβάλλον και την ασφάλεια της περιοχής. «Το πρόσφατο τραγικό ατύχημα στα ΕΛΠΕ πιστεύουμε να αφυπνίσει όλους τους αρμόδιους ώστε να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Μοιάζει με υποκρισία κάθε φορά που συμβαίνει ένα εργατικό ατύχημα όλοι να εκφράζουν τη λύπη τους για το συμβάν, να υπόσχονται πως αυτό θα είναι το τελευταίο και στη συνέχεια η ζωή να τους διαψεύδει οικτρά. Για λίγες μέρες το γεγονός παραμένει στο φως της δημοσιότητας για να ξεχαστεί στη συνέχεια και τα πράγματα να παραμείνουν ως έχουν ή να γίνουν και χειρότερα». 6. Ν α σταματήσει ο εκμαυλισμός της κοινωνίας με τις χορηγίες, τα δώρα, τις γιορτές και τα πανηγύρια των ΕΛΠΕ, που μόνο στόχο έχουν να κάνουν ανενόχλητα τη δουλειά τους.

ΚΩΣΤΑΣ ΦΩΤΕΙΝΑΚΗΣ Πρόεδρος των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece..



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ένας χρόνος από το

ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

του ΝΕΡΟΥ Στις 18 Μάη, έκλεισε ένας χρόνος από το Δημοψήφισμα του Νερού στη Θεσσαλονίκη. 218.000 συμπολίτες μας στάθηκαν στην ουρά, μια ζεστή μέρα του Μάη και με ένα ξεκάθαρο ΟΧΙ στην ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, έστειλαν ένα πολιτικό μήνυμα στην τότε στην Κυβέρνηση. Με αφορμή την επέτειο λοιπόν, το SOSτε το ΝΕΡΟ με την συμμετοχή του Σωματείου Εργαζομένων της ΕΥΑΘ, διοργάνωσε (με τη σημαντική συμβολή της «Αλληλεγγύης για Όλους») ένα τριήμερο εκδηλώσεων, όχι τόσο για να γιορτάσει, όσο για να προβληματίσει, να δώσει την αφορμή για συζήτηση, που βρισκόμαστε σήμερα, τι ζητάμε από την σημερινή κυβέρνηση, τι εννοούμε κοινωνική και δημοκρατική διαχείριση, και όλα αυτά που μας έκαναν να κατέβουμε στο δρόμο και να παλέψουμε ενάντια στην ιδιωτικοποίηση. Τι έγινε στη διάρκεια του τριημέρου: Αρχικά, στεκόμαστε στις συζητήσεις με ανθρώπους των κινημάτων από τον Ευρωπαϊκό χώρο. Η Lynn Boylan, ευρωβουλευτής του Ιρλανδικού Sinn Fein ανέλυσε τι ακριβώς συμβαίνει στην χώρα της, όπου μέσα στην οικονομική κρίση, η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει ένα έργο-μαμούθ ύψους 500.000.000 ευρώ προκειμένου να τοποθετηθούν υδρόμετρα σε όλη την χώρα. Στην Ιρλανδία μέχρι τώρα το νερό πληρωνόταν μέσω της εφορίας, με την τοποθέτηση των υδρομέτρων, θα επέλθει μια αύξηση περίπου 500 ευρώ τον χρόνο. Η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει την εταιρεία Irish Water της οποίας χρέη συμβούλου παρέχει μια από

τις μεγαλύτερες πολυεθνικές του νερού! Ο κόσμος έχει ξεσηκωθεί, το θέμα έχει ξεφύγει από τη στενή έννοια του νερού και αγγίζει πλέον τις πολιτικές λιτότητας που εφαρμόζονται ακόμη και μετά τα μνημόνια. Είναι σίγουρο ότι θα αποτελέσει κεντρικό θέμα στις επερχόμενες εθνικές εκλογές. Στο τριήμερο, εκπρόσωποι από το Βερολίνο μίλησαν για την επόμενη μέρα μετά την επαναδημοτικοποίηση, και την δημοκρατικοποίηση στο νερό και στις εταιρείες ύδρευσης. Ο Pablo Sanchez από την Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων Δημοσίων υπηρεσιών (EPSU) τόνισε την σημασία και τον ρόλο των εργαζομένων στις δράσεις με τα κινήματα, ενώ σημείωσε τις προσπάθειες της έμμεσης ιδιωτικοποίησης μέσω των διατλαντικών συμφωνιών TTIP. Στην TTIP και τις συνέπειες της αναφέρθηκε και ο David Sanchez από το Food and Water Europe Από το Transnational Institute (TNI) η Satoko Kishimoto αναφέρθηκε στο «φαινόμενο» της επαναδημοτικοποίησης και στην αποτυχία των ιδιωτικοποιήσεων μετρώντας 237 περιπτώσεις σε 35 χώρες τα τελευταία 15 χρόνια, γεγονός που επηρέασε θετικά την ζωή περισσοτέρων από 100.000.000 ανθρώπων. Ο Renato di Nikola και ο Valerio Balzasmeti από το Ιταλικό Forum για το νερό αναφέρθηκαν στο Ευρωπαικό κίνημα του Νερού και στην κατάσταση στην Ιταλία μετά το επιτυχημένο δημοψήφισμα κατά της πολιτικής ιδιωτικοποίησης του Μπερλουσκόνι. Ο Mui Subirana από τους Μηχα-

στη Θεσσαλονίκη νικούς χωρίς Σύνορα (Enginyeria Sense Fronteres) της Βαρκελώνης ανέλυσε τις προσπάθειες επαναδημοτικοποίησης της εταιρείας ύδρευσης εκεί, σε μια πόλη που το νερό παραμένει υπό ιδιώτες για πάνω από 100 χρόνια. Το μοντέλο των ΣΔΙΤ ήταν κεντρική αναφορά σε πολλούς από τους ομιλητές, τονίζοντας τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους, ενώ θεωρούνται από όλους μια έμμεση ιδιωτικοποίηση την οποία οι κυβερνήσεις με το πέπλο του δημοσίου προσπαθούν να πλασάρουν. Οι ίδιες οι πολυεθνικές προωθούν τις ΣΔΙΤ προσπαθώντας να βρουν νέους τρόπους διείσδυσης στο μονοπώλιο του νερού, παρέχοντας δήθεν τεχνογνωσία και εμπειρία στη διαχείριση. Αξιζει να σημειωθεί ότι τη διοργάνωση του τριημέρου χαιρέτησαν ο Oscar Oliveira από την Cochabamba της Βολιβίας, Καναδοί ακτιβιστές από το Blue Planet Project και Ιρλανδοί συνδικαλιστές που αποτελούν τον πυρήνα των κινητοποιήσεων κατά της ιδιωτικοποίησης εκεί.

Στις εργασίες του τριημέρου συμμετείχαν και δεκάδες Έλληνες εκπρόσωποι τοπικών κινήσεων, φορέων και σωματείων, αλλά και εκπρόσωποι πολιτικών χώρων. Στις συζητήσεις, τέθηκαν, μεταξύ άλλων τα σοβαρά ζητήματα που έχουν δημιουργηθεί στην περιοχή Πηλίου και Βόλου με την απόπειρα της δημοτικής αρχής να υφαρπάξει το νερό από τις πηγές, το πρόβλημα της υπεράντλησης των υδατίνων αποθεμάτων από τις εταιρείες εμφιάλωσης στην Ήπειρο. Ακούστηκαν ακόμη προβληματισμοί για τους πιθανούς κίνδυνους της χλωρίωσης του πόσιμου νερού, αλλά και η αναγκαιότητα για πολιτικές προώθησης του νερού της βρύσης. Και εκφράστηκε η θέση όλων των σωματείων εργαζομένων στις επιχειρήσεις ύδρευσης πανελλαδικά υπέρ της δωρεάν ελάχιστης απαραίτητης ποσότητας νερού στους οικονομικά αδύναμους.

Στις εκδηλώσεις παρέμβαση έκανε η πρόεδρος της Βουλής Ζωή Κωνσταντοπούλου με μήνυμα υποστήριξης στον αγώνα για την αναγνώριση του νερού ως ανθρώπινο δικαίωμα, ενώ το λόγο πήραν και αρκετοί βουλευτές, δήμαρχοι και εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης της Θεσσαλονίκης. Από πολλούς εκφράστηκε η απαίτηση να βγει η ΕΥΑΘ από το ΤΑΙΠΕΔ, καθώς όπως αναφέρθηκε όσο παραμένει η ιδιωτικοποίηση δεν έχει κλείσει, ενώ υπήρξαν και τοποθετήσεις για το θέμα της δημοκρατίας στο νερό, του κοινωνικού ρόλου της ΕΥΑΘ προς τους Θεσσαλονικείς, και του ρόλου του SOSτε το ΝΕΡΟ και των εργαζομένων στο κίνημα κατά της ιδιωτικοποίησης. ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Σωματείο Εργαζομένων ΕΥΑΘ

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ικοτριβές

σε κρίσιμη καμπή οι διαπραγματεύσεις για τις

Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου της ΕΕ (TTIP, CETA) Το τελευταίο διάστημα αυξάνονται οι ενέργειες της κοινωνίας των πολιτών και των κινημάτων που έχουν σαν στόχο την ανατροπή των διμερών συνθηκών ελεύθερου εμπορίου που διαπραγματεύεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τρίτες χώρες. Στο επίκεντρο αυτού του δυναμικού κινήματος έχει βρεθεί κυρίως η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, αλλά και αυτή με τον Καναδά (CETA). Στις 28 Μαΐου ψηφίστηκε στην επιτροπή διεθνούς εμπορίου του Ευρωκοινοβουλίου μια έκθεση για την πρόοδο των διαπραγματεύσεων, ενώ στις 10 Ιουνίου ξεκινά η διαδικασία συζήτησης της συμφωνίας στην ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου. Στην Ελλάδα, λίγα πράγματα είναι γνωστά στο ευρύ κοινό για τη συμφωνία που επισκιάζεται από τη δύσκολη οικονομική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα μας. Εντούτοις το τελευταίο διάστημα εντάθηκαν οι προσπάθειες ενημέρωσης του κοινού και στη χώρα μας. Για παράδειγμα το 2014 συγκροτήθηκε επιτροπή ενάντια στο TTIP που προχώρησε σε κινήσεις διαμαρτυρίας, με πιο πρόσφατη αυτή που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 50 περίπου οργανώσεων στις 18 Απριλίου. Παράλληλα οργανώθηκαν ενημερωτικές εκδηλώσεις από το Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς και το Πράσινο Ινστιτούτο στις 22 Μαΐου και το Ελληνικό τμήμα του Ινστιτούτου Rosa Luxembourg στις 12 Μαΐου. Τέλος πραγματοποιήθηκε ενημερωτική κοινή συνεδρίαση των αρμόδιων επιτροπών της Βουλής για την πορεία των διαπραγματεύσεων στο κοινοβούλιο στις 27 Μαΐου. Η συμφωνία αυτή έχει μια μεγάλη προϊστορία. Η ιδέα για μια συμφωνία ελευθέρου εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ αναπτύσσεται ήδη από το 2006. Οι διαπραγματεύσεις δε για την TTIP έχουν ξεκινήσει από το 2013 σε καθεστώς πλήρους μυστικότητας -ακόμα και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών δεν έχουν πρόσβαση στα στοιχεία της διαπραγμάτευσης!- μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου αποτελούν εδώ και 20 χρόνια στρατηγική επιλογή των ισχυρών οικονομιών που προωθούν τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Αρχικά αυτός ο στόχος προωθήθηκε με τις προσπάθειες “απελευθέρωσης” του διεθνούς εμπορίου σε παγκόσμιο επίπεδο και πραγματώθηκε με την ίδρυση το 1995, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Στόχος ήταν μια παγκόσμια συμφωνία απελευθέρωσης του εμπορίου. Μια τέτοια συμφωνία ποτέ δεν στάθηκε εφικτή λόγω των αντιδράσεων της κοινωνίας μέσα από το κίνημα της αντι-παγκοσμιοποίησης, αλλά κυρίως λόγω της διαφωνίας των αναπτυσσόμενων χωρών. Στη συνέχεια, οδηγηθήκαμε σε μια σειρά από διμερείς ή θεματικές συμφωνίες. Ως θεματικές συμφωνίες έχουμε τα παραδείγματα την TISA (υπηρεσίες) και την ACTA (πνευματικά δικαιώματα). Εξάλλου η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συνάψει μια σειρά τέτοιες συμφωνίες με αναπτυσσόμενες χώρες (πχ. Λατινική Αμερική) χωρίς να υπάρξουν αντιδράσεις και χωρίς ποτέ

να ακούσουμε κάτι για αυτές, γιατί απλούστατα οδηγούσαν στην απορρύθμιση των αγορών των αναπτυσσόμενων οικονομιών και όχι της Ευρώπης. Με αυτή τη διαδικασία ό,τι δεν στάθηκε εφικτό να γίνει με τον ΠΟΕ, γίνεται προσπάθεια τώρα να επιτευχθεί με την TTIP και τις άλλες αντίστοιχες συμφωνίες. Δεν πρόκειται όμως για μια εμπορική συμφωνία με στόχο τη μείωση των δασμών, που εξ άλλου είναι πολύ χαμηλοί, πρόκειται για ένα οικονομικό σύνταγμα. Πρόκειται δηλαδή για ένα πολιτικό πρόγραμμα με στόχο τη μεταφορά εξουσίας από την κοινωνία στο κεφάλαιο. Βέβαια, δημοσίως οι οπαδοί της την προσδιορίζουν ως ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για να περιοριστούν οι “απορρυθμίσεις” της αγοράς. Στην πραγματικότητα όμως συμβαίνει το αντίθετο. Καταρχάς περιορίζονται περιβαλλοντικά, εργασιακά και δημοκρατικά κεκτημένα δεκαετιών των ευρωπαϊκών κοινωνιών, αφού εξομοιώνονται με τις αντίστοιχες -κατά πολύ χαμηλότερες- προδιαγραφές των ΗΠΑ. Επίσης δημιουργείται ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που ευνοεί τις πολυεθνικές επιχειρήσεις απέναντι στα κράτη. Πρόκειται για το μηχανισμό ISDS (Investor-State Dispute Settlement) που ουσιαστικά μεταφέρει την ισχύ από την κοινωνία στις εταιρείες και περιορίζει τη δυνατότητα των κρατών να ορίζουν αυτοί τους όρους που μπορούν να γίνονται οι επενδύσεις. Για παράδειγμα εισάγεται μια ρύθμιση, η οποία θα παρακάμπτει τα εθνικά δικαστήρια και θα επιλύει το πρόβλημα σε έναν «διεθνή θεσμό» αρμόδιο να ρυθμίζει αυτού του τύπου τις διενέξεις. Ένα απλό παράδειγμα για το τι σημαίνει εταιρεία εναντίον κράτους: η Σουηδική εταιρεία Vattenfall προσέφυγε κατά της Γερμανίας και ζήτησε 3,7 δις ευρώ αποζημίωση, όταν η Γερμανική Κυβέρνηση προχώρησε στη σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας μετά το ατύχημα της Φουκοσίμα. Εκτός των άλλων, τα οφέλη της αυτής της συμφωνίας βασίζονται εν πολλοίς σε αμφιλεγόμενες και παραπλανητικές στατιστικές αναλύσεις. Για παράδειγμα, αναφέρονται σε αύξηση των θέσεων εργασίας και εσόδων, ισχυρισμός που έχει αποδομηθεί από το κίνημα και έχει γίνει αντιληπτό και από τις κυβερνήσεις. Έτσι, όχι μόνο δεν φαίνεται η TTIP να ενισχύει την απασχόληση, αλλά υπάρχουν εκτιμήσεις ότι θα οδηγήσει σε απώλεια 1 εκατομμυρίου θέσεων εργασίας διατλαντικά (680.000 στην ΕΕ και 320.000 στις ΗΠΑ), όπως μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και ποιοτικές και μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις κ.α. Ιδιαίτερα αρνητικές θα είναι όμως οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη διατροφική ασφάλεια. Καταρχήν προβλέπεται αύξηση μεταφοράς προϊόντων και ταυτόχρονη αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου από την αύξηση

της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων (σε αντίθεση με τις δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών που έχουν προχωρήσει οι χώρες που συνάπτουν τη συμφωνία). Όσο για τα ενεργειακά ζητήματα, αξίζει να επισημάνουμε, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει μέσω της συμφωνίας την ευκολότερη μεταφορά πετρελαίου από τις ΗΠΑ και την απεξάρτησή της από το ρωσικό πετρέλαιο μετατρέποντας την TTIP σε ένα οικονομικό ισοδύναμο του ΝΑΤΟ. Επίσης, η συμφωνία θα προωθήσει χωρίς περιορισμούς την εισαγωγή στην Ευρώπη των μεταλλαγμένων προϊόντων στην τροφική αλυσίδα αφού οι εταιρείες θα μπορούν να απαιτήσουν πλέον να μην αναγράφεται στη συσκευασία η ένδειξη ότι είναι γενετικά τροποποιημένα, ενώ από την άλλη πλευρά κινδυνεύουν να εξαφανισθούν οι χαρακτηρισμοί ΠΟΠ, βιολογικών προϊόντων, τοπικών προϊόντων κλπ. προωθώντας την βιομηχανική γεωργία έναντι στην ποιοτική μικρή παραγωγή και ιδιοκτησία. Η TTIP είναι ένας πραγματικός κίνδυνος για τη ζωή μας, αλλά υπάρχουν και σημαντικές πρωτοβουλίες για να αποτραπεί, όπως έγινε με την συμφωνία για τα πνευματικά δικαιώματα (ACTA) στο πριν λίγα χρόνια. Η πρωτοβουλία Ευρωπαίων πολιτών (ECI) για δημοψήφισμα έχει υπερβεί κατά πολύ κάθε άλλη προηγούμενη αντίστοιχη πρωτοβουλία, ξεπερνώντας πλέον τις 2 εκατομμύρια υπογραφές. Επίσης μια σειρά χώρες έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους και τοπικά συμβούλια ανακηρύσσονται σε ζώνες ελεύθερες από την TTIP. Ο επόμενος στόχος είναι να χαρακτηρισθεί η συμφωνία μεικτή ώστε να υποχρεούται να περάσει από κάθε εθνικό κοινοβούλιο ξεχωριστά. Την ώρα που γράφεται αυτό το άρθρο, εντείνονταν η προσπάθεια πίεσης προς τους Ευρωβουλευτές ενόψει της συζήτησης στις 10 Ιουνίου στο Ευρωκοινοβούλιο (η οποία όμως αναβλήθηκε την παραμονή). Ήδη 200 περίπου βουλευτές μεταξύ των οποίων ολόκληρες οι ομάδες των Πρασίνων και της Αριστεράς έχουν αντιταχθεί πλήρως στη συμφωνία. ΟΡΕΣΤΗΣ ΚΟΛΟΚΟΥΡΗΣ



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

από την ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΦΤΩΧΕΙΑ στην ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ με αφορμή μια

εναρμόνιση...

Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η μείωση των εκπομπών CO2 επηρέασε άμεσα το σύνολο της ευρωπαϊκής ενεργειακής βιομηχανίας. Από τις πρώτες πρωτοβουλίες της ΕΕ προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η προώθηση τεχνολογιών ΑΠΕ, με τη μορφή μηχανισμών επιδοτήσεων εγγυημένης βιωσιμότητας. Μερικά χρόνια μετά την «επανάσταση» αυτή, παρατηρεί κανείς ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση προτίμησε να δαπανήσει δισεκατομμύρια στην ενίσχυση, ουσιαστικά, της βιομηχανίας των ΑΠΕ και στη συνέχεια να ασχοληθεί στα σοβαρά, αν βέβαια πιστέψουμε και τώρα στις διακηρυγμένες προθέσεις, με θέματα ενεργειακής εξοικονόμησης και αποδοτικότητας. Ο λόγος που «το κάρο μπήκε μπροστά από το άλογο» είναι πλέον οφθαλμοφανής Οι βιομηχανικές χώρες παραγωγής τεχνολογίας ΑΠΕ επιδότησαν τη βιομηχανία τους και αφαίμαξαν για άλλη μια φορά τις χώρες καταναλωτές της ευρωπαϊκής περιφέρειας, στρεβλώνοντας ταυτόχρονα μεγάλο μέρος της οικονομικής τους δραστηριότητας. Πέρα από αυτά υπάρχουν και άλλα στοιχεία που οδήγησαν σε αυτήν την αντίφαση. Οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας δεν είναι άμεσα συμβατές με τη γενικότερη νεοφιλελεύθερη αφήγηση αφού δεν οδηγούν σε δημιουργία μεγάλων αγορών με αντίστοιχα οικονομικά μεγέθη και «προστιθέμενες αξίες». Εγγενής αντίφαση επίσης στη μαζική προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας, στο πλαίσιο του υπάρχοντος οικονομικού μοντέλου, είναι ότι η κύριος ευνοούμενος το πολιτικών αυτών είναι ο καταναλωτής ενέργειας και ιδιαίτερα ο μικρός. Αντίθετα ο παραγωγός καλείται να μειώσει το πωλούμενο προϊόν του, την ενέργεια δηλαδή. Για την αριστερά πάντως η εξοικονόμηση ενέργειας: • Είναι μία ορθολογική επιλογή εφόσον οδηγεί με τον πιο ευθύ τρόπο στον οικολογικό μετασχηματισμό. • Οδηγεί στην εξέταση, διεκδίκηση και προτεραιοποίηση των αναγκών, τόσο όσον αφορά στη φύση της ενέργειας ως κοινωνικού αγαθού, όσο και για τη λειτουργία της ως παράγοντα για την παραγωγή άλλων αγαθών. • Κινητοποιεί και εμπλέκει στα έργα αύξησης της ενεργειακής αποδοτικότητας ένα μεγάλο εύρος από κοινωνικά υποκείμενα (δήμοι συνεταιρισμοί μικρές επιχειρήσεις,

πολίτες) και δίνει τη δυνατότητα για την ανάπτυξη νέων (κοινωνική επιχειρηματικότητα, ομάδες άνεργων μηχανικών και τεχνικών). • Βάζει σαφείς προτεραιότητες για τις αναγκαίες επενδύσεις που πρέπει να γίνουν από τον δημόσιο τομέα, κυρίως στο κτιριακό απόθεμα και τις μεταφορές.

Οδηγία 27 του 2012 Στο σημείο λοιπόν αυτό όπου η αγορά τον ΑΠΕ αντιμετωπίζει προβλήματα βιωσιμότητας, η Ελλάδα έρχεται να εναρμονιστεί στης απαιτήσεις της Οδηγίας 27 του 2012 περί ενεργειακής αποδοτικότητας και εξοικονόμησης. Ας προσπαθήσουμε να δούμε τα βασικά σημεία τις Οδηγίας και να εντοπίσουμε τις ευκαιρίες που δίνει για εξορθολογισμό της κατανάλωσης ενέργειας αλλά και της αγοράς ενέργειας γενικότερα μαζί με τους κινδύνους που μπορεί να κρύβει μια στρεβλή εφαρμογή της. Η οδηγία 27 του 2012 έχει ως στόχο την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης στην ΕΕ. Με άλλα λόγια σκοπεύει στη μείωση της κατανάλωσης, είτε πρωτογενούς ενέργειας είτε της ενέργειας που πωλείται στον τελικό χρήστη (τελική ενέργεια), χωρίς όμως εκπτώσεις στο τελικό αποτέλεσμα. Η αύξηση, για παράδειγμα, της απόδοσης του συστήματος θέρμανσης σε ένα διαμέρισμα σημαίνει: αν αρχικά για ένα διαμέρισμα 110m 2 απαιτείται λέβητας αερίου με θερμική ισχύ 18kWth, θα πρέπει να λάβουμε εκείνα τα μέτρα (μονώσεις, κουφώματα κ.λπ.), ώστε να έχουμε την ίδια «θερμική άνεση» στο χώρο με έναν λέβητα 11kWth, ο οποίος θα καίει το ίδιο χρονικό διάστημα με τον αρχικό και άρα θα καταναλώνουμε λιγότερο καύσιμο. Βασικά εργαλεία για τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση σε εθνικό επίπεδο της ενεργειακής απόδοσης είναι: 1. Η κατάρτιση εθνικού σχεδίου δράσης ενεργειακής απόδοσης (ΕΣΔΕΑ) για κάθε κράτος μέλος. Το σχέδιο αυτό είναι αλληλένδετο με τον εθνικό στόχο ενεργειακής απόδοσης που κάθε κράτος αποφασίζει ότι θα θέσει βάση της Οδηγίας, και επικαιροποιείται κάθε τρία χρόνια. Ο εθνικός στόχος ενεργειακής απόδοσης δεν είναι τίποτε άλλο από την εξοικονόμηση ενέργειας που πρέπει να επιτευχθεί μέχρι το 2020, με έτος βάσης το 2013, εφαρμόζο-

ντας τις προτάσεις του ΕΣΔΕΑ. 2. Η εκπόνηση μελετών αξιολόγησης του δυναμικού υλοποίησης σε εθνικό επίπεδο της συμπαραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας αλλά και της αποδοτικής τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης. Λόγω του ότι η ψύξη και η θέρμανση των κτηρίων αποτελούν βασικό πεδίο βελτίωσης σε ό,τι αφορά στην ενεργειακή αποδοτικότητα. Πέρα από την κατάρτιση του ΕΣΔΕΑ η Οδηγία υποχρεώνει κάθε κράτος μέλος να λάβει τα ακόλουθα μέτρα: 1. Ο δημόσιος τομέας πρέπει να δώσει το παράδειγμα στην ενεργειακή απόδοση των κτηρίων του ανακαινίζοντας ένα ποσοστό κάθε έτος, αλλά και γενικότερα να λαμβάνεται υπόψη το ενεργειακό αποτύπωμα στις δημόσιες προμήθειες. 2. Οι πάροχοι ενέργειας (ΔΕΗ, υγρά καύσιμα, φυσικό αέριο) πρέπει να προωθήσουν την ενεργειακή απόδοση στους πελάτες τους με συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους κάθε χρόνο ή εναλλακτικές πολιτικές σε συνεργασία με το κράτος μέλος. 3. Ο ι εταιρείες, ειδικά οι μεγάλες (μη ΜΜΕ) να εφαρμόσουν πρότυπα ενεργειακής διαχείρισης. 4. Ν α προωθήσει την ενεργειακή απόδοση στον ενεργειακό εφοδιασμό μέσα από τον καλύτερο σχεδιασμό και την προώθηση συστημάτων τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης. Όπως και γενικότερα στην ενεργειακής απόδοση στην θέρμανση και την ψύξη. 5. Να λαμβάνει υπόψη την ενεργειακή απόδοση στη διαχείριση και λειτουργία των υποδομών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Προωθώντας την ενεργειακή απόδοση στην παραγωγή, αλλά και στη μεταφορά με την προώθηση μέτρων όπως την εξισορρόπηση του συστήματος και με συμμετοχή των καταναλωτών ενέργειας (Διακοψημότητα) και τα ευφυή δίκτυα μεταφοράς. Για να επιτευχθεί ο όλος σχεδιασμός, η Οδηγία προκρίνει την καθιέρωση πρότυπων ενεργειακής διαχείρισης σε συνδυασμό με νέες τεχνολογίες στην τομέα των ενεργειακών μετρήσεων. Τέλος, για τη χρηματοδότηση του όλου εγχειρήματος ειδικά στον ιδιωτικό τομέα προβλέπονται: 1. Δημιουργία εταιρειών ενεργειακών υπη-

ρεσιών, η λειτουργία των οποίων θα βασίζεται στα συμβόλαια ενεργειακής απόδοσης. Οι εταιρείες ενεργειακής απόδοση θα λειτουργούν ως υπηρεσία μίας στάσης για έργα ενεργιακής απόδοσης, εξασφαλίζοντας τη χρηματοδότηση της υλοποίησης με εγγυημένη εξοικονόμηση. Για παράδειγμα θα βρίσκουν τη χρηματοδότηση για την ανακαίνιση μίας κατοικίας και στη συνέχεια θα υπάρχει και η δυνατότητα αποπληρωμής, μέσω ενός συμβολαίου ενεργειακής απόδοσης, από τα χρήματα που κερδίζει ο καταναλωτής από την εξοικονόμηση. 2. Τ η δημιουργία εθνικού ταμείου ενεργειακής απόδοσης και χρηματοδοτικής και τεχνικής υποστήριξης. Είναι χαρακτηριστικό πάντως ότι από τις πρόνοιες της Οδηγίας λείπει η ιδιαίτερη επιμονή σε τρία πολύ βασικά σημεία, τα οποία και κινδυνεύουν να ακυρώσουν την επί της αρχής σωστή της στόχευση. 1. Η εξοικονόμηση ενέργειας στις μεταφορές, η οποία δεν ζητείται στο πλήθος των άρθρων, ούτε η αυτονόητη διατύπωση εθνικής στρατηγικής, πόσω δε μάλλον η υποχρέωση λήψης μέτρων. 2. Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας μέσα από τις δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας, η οποία αναφέρεται αδύναμα σε μια απλή παράγραφο, την ίδια στιγμή που άλλες, πιθανόν ήσσονος σημασίας, προτεραιότητες, αναφέρονται αναλυτικά. 3. Η εξοικονόμηση ενέργειας στη βιομηχανία, για την οποία προβλέπεται μόνο η διαδικασία των ενεργειακών ελέγχων και όχι η δεσμευτική προώθηση μέτρων. Οι παραπάνω «ελλείψεις» δεν είναι βέβαια τυχαίες. Ίσα ίσα χτυπούν στην καρδιά της ευρωπαϊκής πολιτικής στον βιομηχανικό και κοινωνικό τομέα. Προφανώς η ευρωπαϊκη βιομηχανία, αλλά και το καταρρέον ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος, δεν θέλουν «περιττές» υποχρεώσεις σε ευρωπαϊκές οδηγίες. Θα αποφασίσουν αυτοί, όταν και όπως κρίνουν να διαχειριστούν τα όποια «προβλήματα».

Διαμόρφωση εθνικής πολιτικής Για την εθνική πολιτική η διατύπωση στρατηγικής στους παραπάνω τομείς είναι απαραίτητη. Ειδικότερα η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας αλλά και

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

της ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανική παραγωγή είναι κομβικά για να βγει η οικονομία μας από την κρίση αλλά και για να ενισχύσουμε τη μελλοντική αειφορία της οικονομίας μας. Η ενσωμάτωση της Οδηγίας δεν πρέπει να αποτελέσει πρόσχημα για επιβολή οικονομικών επιβαρύνσεων σε πολίτες και επιχειρήσεις, φαινόμενο που συνέβαινε κατά κόρον στο παρελθόν. Αντιθέτως, καλό είναι οι πρόνοιες της Οδηγίας να ενσωματωθούν με γνώμονα την επανεκκίνηση συγκεκριμένων κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας, όπως η οικοδομή. Έτσι, μπορεί η ενσωμάτωση αυτή να αποτελέσει ακόμα και σημείο σύγκλισης του προγράμματος της Θεσσαλονίκης με την ευρωπαϊκά επιβαλλόμενη πολιτική για την ενεργειακή απόδοση. Βασικό εργαλείο για την ορθολογική ανάπτυξη των έργων εξοικονόμησης ενέργειας (αλλά και των ΑΠΕ), είναι η υλοποίηση του περιφερειακού ενεργειακού σχεδιασμού. Ο περιφερειακός ενεργειακός σχεδιασμός αποτελεί μια ορθολογική αλλά και συμμετοχική διαδικασία η οποία προσφέρει στις τοπικές κοινωνίες: • Την άμεση εμπλοκή τους στον ενεργειακό σχεδιασμό και την επιλογή του τρόπου που επιτυγχάνονται οι στόχοι της κλιματικής αλλαγής και οι αντίστοιχες υποχρεώσεις που αυτοί επιβάλλουν. • Την αποφασιστική εμπλοκή στον χωροταξικό σχεδιασμό. • Τη βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων των ενεργειακών έργων στην τοπική απασχόληση και ανάπτυξη. • Την άμεση εμπλοκή τους, στον έλεγχο και την ιδιοκτησία των έργων. Στόχοι, τέλος, της πολιτικής της αριστεράς στον τομέα της εξοικονόμησης και των ΑΠΕ είναι η εμπλοκή των θεσμών της κοινωνικής οικονομίας στη μελλοντική τους ανάπτυξη. Οι θεσμοί αυτοί δεν είναι αναπτυγμένοι στη χώρα μας έως τώρα. Ως συνέπεια, θα είναι δύσκολο να υιοθετηθεί, ένα οραματικό ή πρακτικό υπόδειγμα που να εντάσσει τον τρίτο πυλώνα της οικονομίας στην παραγωγή και κατανάλωση ενεργειακών αγαθών. Ποια είναι όμως τα κριτήρια με βάση τα οποία θα σχεδιάσουμε και θα εφαρμόσουμε την πολιτική μας για την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας; Πώς μπορεί μια τέτοια πολιτική να είναι πετυχημένη; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις; Ποιοι είναι

οι κίνδυνοι; Όσο και αν φαίνεται τετριμμένο, ειδικά για τη λογική της αριστεράς, οποιαδήποτε επιτυχημένη πολιτική για την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας απαιτεί τη λειτουργία ενός ισχυρού δημόσιου τομέα. Η έκδοση των κανονισμών και η διενέργεια των ελέγχων, η σύνταξη και η παρακολούθηση των σχεδίων δράσης, η δημιουργία δομών παρακολούθησης, ο συντονισμός των δράσεων, η δημιουργία και επίβλεψη της αγοράς ενεργειακών υπηρεσιών, επιβάλει τη λειτουργία ενός δημόσιου τομέα με στιβαρή και συνεχή παρουσία σε κάθε πλευρά. Επίσης η εμπειρία των προγραμμάτων που έχουν «τρέξει» έως τώρα απέδειξε τη σημασία που έχει η λειτουργία ενός χρηματοπιστωτικού βραχίονα που να στηρίζει τις δράσεις εξοικονόμησης, εξοικονομώντας παράλληλα τους διαθέσιμους πόρους. Η δημιουργία ενός ειδικού ταμείου, αλλά και η ρύθμιση της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε αυτή την κατεύθυνση είναι για τη σημερινή κυβέρνηση ένα μεγάλο στοίχημα που μπορεί να δράσει πολλαπλασιαστικά και για άλλους τομείς. Όλα τα παραπάνω βέβαια συνδέονται και με τη θεωρητική απαίτηση των προωθούμενων πολιτικών για την ενεργειακή αποδοτικότητα, περί αντιστάθμισης των απωλειών στον τομέα παραγωγής ενέργειας με τον πλούτο που θα παραχθεί από την υλοποίηση των πολιτικών εξοικονόμησης. Η προώθηση της εξοικονόμησης εκ των πραγμάτων θα οδηγήσει σταδιακά σε μείωση των πωλήσεων στην αγορά ενέργειας, το συμβατικό κομμάτι τις οποίας έχει συνδεθεί αρνητικά με την κατασπατάληση των φυσικών πόρων. Οι όποιες απώλειες στον κύκλο εργασιών της αγοράς ενέργειας αν και συμβάλουν στην αειφορία είναι επιθυμητό, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Οδηγίας, να αντισταθμιστούν με την αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας σε τομείς άμεσα συνδεδεμένους με την εξοικονόμηση και την εκλογικευμένη κατανάλωση ενέργειας. Αλλά όλα αυτά μένουν να αποδειχτούν μέσα από την εφαρμογή τον όποιων πολιτικών. ΒασΙλης ΚΙλιας

Αν. Γ.Δ. Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας

Πετρος Αλληλομης Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών, PhD

Για την οικονομική αποτίμηση της φύσης «Η φύση καταστρέφεται επειδή είναι αόρατη στους πολιτικούς και τις επιχειρήσεις», λένε οι υποστηρικτές της οικονομικής αποτίμησης της φύσης. Η σιωπηρή παραδοχή: Δημιουργήστε μια «φύση που το κεφάλαιο μπορεί να δει» και η απώλεια της βιοποικιλότητας θα σταματήσει. Αλλά δεν είναι τόσο απλό! Εκδόθηκε πρόσφατα από το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ Βρυξελλών η μπροσούρα στα αγγλικά με τίτλο “Οικονομική αποτίμηση της φύσης: το τίμημα της διατήρησης; Μια κριτική διερεύνηση” της Jutta Kill, ερευνήτριας και ακτιβίστριας για ζητήματα όπως οι ευελικτοι μηχανισμοί εμπορίας και συμψηφισμού άνθρακα, και οι επιπτώσεις της “νέας οικονομίας της φύσης” σε τοπικές κοινότητες διεθνώς. Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή της έκδοσης, σήμερα λέξεις όπως «λογιστική αποτίμηση φυσικού κεφαλαίου», «χρηματιστικοποίηση της Φύσης», «οικοσυστημικές υπηρεσίες» και «συστήματα συμψηφισμού/ αντισταθμισης βιοποικιλότητας» αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της «πράσινης οικονομίας». Και έχουν γίνει μέρος του βασικού λεξιλογίου της συζήτησης για την προστασία και διατήρηση της φύσης. Ωστόσο, αυτές οι εκφράσεις δεν έχουν αληθινό νόημα˙ οι έννοιες που τις στηρίζουν είναι ασαφείς, και υπόκεινται σε επιλεκτική ερμηνεία από κατεστημένα συμφέροντα. Ενώ, παραδόξως, υπήρξε εξαιρετικά μικρή δημόσια συζήτηση σχετικά με αυτούς τους νέους τρόπους παρουσίασης της φύσης, παρά τις δυνητικά εκτεταμένες επιπτώσεις. Συλλογικότητες που αντιστέκονται στην καταστροφή δασών και άλλων φυσικών περιοχών, η οποία δικαιολογείται με καταβολή αποζημιώσεων σε δήθεν συγκρίσιμη θέση αλλού, διεκδικούν το να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη διαφορά μεταξύ των αφηρημένων εννοιών της οικονομικής αποτίμησης και της συγκεκριμένης εφαρμογής τους. Η έκδοση έχει ρητά σαν στόχο να συμβάλει στη δημόσια συζήτηση που ξεκινούν αυτοί οι τοπικοί αγώνες. Στο κείμενό της, η συγγραφέας εξετάζει αρχικά μερικές από τις υποθέσεις, λογικούς ισχυρισμούς και επιχειρήματα στη βάση των οποίων δομείται αυτή η «νέα οικονομία της φύσης». Κριτικάρει έντονα την απόδοση αξίας στο περιβάλλον ως φυσικό κεφάλαιο. Εξηγεί τη διαδικασία χρηματιστικοποίησης της φύσης. Στη συνέχεια, προσδιορίζει τους βασικούς παράγοντες που δίνουν ώθηση στην οικονομική αποτίμηση της φύσης: πολυμερείς οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, πολυεθνικές εταιρείες, όπως η Rio Tinto, τους χρηματοπιστωτικούς παράγοντες που υπέγραψαν την Natural Capital Declaration, ΜΚΟ, ειδικά επενδυτικά κεφάλαια και τέλος, πανεπιστήμια και εταιρείες συμβούλων. Ακολουθούν μελέτες περιπτώσεων έργων συμψηφισμού/ αντιστάθμισης άνθρακα και βιοποικιλότητας έχουν αποτύχει. Έτσι, μια σειρά από μύθοι καταρρίπτονται, όπως: • Ο μόνος τρόπος να σωθεί η φύση είναι να δείξει την οικονομική της αξία • Ο υπολογισμός της οικονομικής αξίας δεν είναι το ίδιο σαν να μπαίνει τιμή στη φύση • Ας το παραδεχτούμε - το δάσος επρόκειτο να καταστραφεί ούτως ή άλλως. • Κάνοντας τις εταιρείες να πληρώσουν για την καταστροφή που προκαλούν είναι καλύτερο απ’ το τίποτα • Ο συμψηφισμός/ αντιστάθμιση θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως έσχατη λύση • Κάποια αποτίμηση χρειάζεται για τον επακριβή καθορισμό αποζημιώσεων, λχ. από πετρελαιοκηλίδα Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, στο κείμενο εξετάζονται οι άφθονοι παραλογισμοί που έρχονται στο προσκήνιο στην προσπάθεια να μετατραπεί ο ιστός της ζωής σε τακτοποιημένες, συσκευασμένες, μετρήσιμες και συγκρίσιμες μονάδες «οικοσυστημικών υπηρεσιών». Καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι έχει έρθει η ώρα να απορρίψουμε σθεναρά την εμπορευματοποίηση της φύσης. Το «όχι» στην οικονομική αποτίμηση του ιστού της ζωής και της ποικιλομορφίας που περιέχει είναι επίσης μια σημαντική κατάφαση. Λέει “ναι” στην αναγνώριση των διασυνδέσεων μεταξύ του ανθρώπου και του μη-ανθρώπινου, διασυνδέσεων που διαμορφώνουν τους συγκεκριμένους τόπους και που καθιστούν τη φύση σε μια περιοχή διακριτή και ιδιαίτερη από τη φύση αλλού. Επιβεβαιώνει επίσης ότι το νήμα της ζωής, πρέπει να διαφυλαχθεί και ότι χρειάζεται να αντισταθούμε στη συνεχιζόμενη καταστροφή. Αυτή η αντίσταση αποδεικνύει ότι υπάρχει - και πάντα υπήρχε - μια πλειοψηφία που δίνει αξία στην συγκεκριμένη, ιδιαίτερη “φύση” που κινδυνεύει. Αυτές οι αξίες είναι βαθύτερες από το να υπολογίσουμε την οικονομική ή χρηματική αξία ορισμένων επιλεγμένων μονάδων ή «υπηρεσιών» που αποσπώνται από αυτό το πλέγμα της ζωής. Ωστόσο, οι φωνές που εκφράζουν παρόμοιες αξίες συνήθως αγνοούνται όταν λαμβάνονται αποφάσεις που καταστρέφουν ένα δάσος, ένα ποτάμι, ένα λιβάδι, ένα βάλτο ή ένα βουνό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η συγγραφέας Jutta Kill, “το να υιοθετούμε το πλαίσιο που βλέπει τη φύση με τον τρόπο του κεφαλαίου εξορισμού απαιτεί να υποβαθμίσουμε τις αξίες που θεωρούμε -ή θεωρούσαμε- σημαντικές. Αυτά πιθανά συνεπάγεται την απώλεια μιας ηθικής αρχής και νομιμοποίησης, τουλάχιστον μακροχρόνια. Το να υιοθετούμε την έννοια της οικονομικής αξίας της φύσης, σημαίνει πως υιοθετούμε τις αξίες ενός επιχειρηματικού μοντέλου που βασίζεται στην χωρίς όρια μεγέθυνση και στην αντίστοιχη διάλυση της “φύσης” και των ζωών πολλών ανθρώπων.” Ο/τ.



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ΠΕΡΙ

Τη σπουδαιότητα της κτηνοτροφίας για την οικονομία της χώρας δεν την αμφισβητεί κανείς. Ιδίως όταν μιλάμε για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας και ειδικότερα για τον ρόλο του κλάδου σε αυτή καθώς και στην παραγωγική ανασυγκρότηση του ίδιου του γεωργικού τομέα. Η Ελλάδα έχει την τύχη να έχει μεγάλη ποικιλία φυσικών οικοσυστημάτων που στηρίζουν την κτηνοτροφία. Φρυγανικές εκτάσεις στις πιο ξηροθερμικές περιοχές της χώρας, ποολίβαδα και χορτολίβαδα όπου εκτρέφονται κυρίως πρόβατα και βοοειδή, δασικές εκτάσεις με θάμνους και δέντρα όπου βόσκονται κυρίως από αίγες, υψηλά παραγωγικά δάση καθώς και λειμώνες (γεωργικές εκτάσεις που είναι σπαρμένες με κτηνοτροφικά φυτά). Για ποια κτηνοτροφία όμως μιλάμε; Το μοντέλο που προωθείται και επιδοτείται πανευρωπαϊκά εδώ και πολλά χρόνια είναι αυτό της εντατικής βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας (κυρίως βοοτροφίας και δευτερευόντως χοιροτροφίας και πτηνοτροφίας). Αυτός ο τρόπος εκτροφής συνδέεται άμεσα με τη γαλακτοβιομηχανία και τη βιομηχανία κρέατος. Αυτό το είδος κτηνοτροφίας καταναλώνει το 60% των παραγόμενων σιτηρών στην ΕΕ, χρησιμοποιεί επεξεργασμένες ζωοτροφές και ευθύνεται για το 14,5% των εκπομπών CO 2 που προκαλούνται από ανθρώπινους παράγοντες ετησίως. Οι ανάγκες της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας οδηγούν σε εντατικές μεγάλες μονοκαλλιέργειες σιτηρών ή κτηνοτροφικών φυτών, με δυσμενείς συνέπειες στη γονιμότητα του εδάφους και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, υπονομεύοντας την επισιτιστική ασφάλεια και τους φυσικούς πόρους από τους οποίους εξαρτάται η γεωργία.

Η κτηνοτροφία στην Ελλάδα Το μοντέλο που περιγράφεται παραπάνω ελάχιστα σχετίζεται με την παράδοση της χώρας μας στην κτηνοτροφία. Η σταβλισμένη κτηνοτροφία (βοοτροφία και χοιροτροφία) κατέχει σημαντική θέση, όπως επίσης σημαντική είναι και η εκτατική βοοτροφία. Αλλά η χαρακτηριστική μορφή κτηνοτροφίας για την Ελλάδα είναι η αιγοπροβατοτροφία. Μορφή που ταιριάζει στο ανάγλυφο και τις κλιματικές συνθήκες της χώρας. Πιο συχνά βλέπει κανείς κατσίκια σε υψώματα, παρά αχανή λιβάδια όπου βόσκουν αγελάδες. Η εκτατική κτηνοτροφία στην Ελλάδα

ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ απογραφές δασικών και λιβαδικών πόρων που συνεχώς ζητούσε η Δασική Υπηρεσία αλλά και επιστημονικές εταιρείες (Ελληνική Λιβαδοπονική Εταιρεία, Ελληνική Δασολογική Εταιρεία) και είχε εξαρχής οργανωθεί η κατανομή των εκτάσεων που χρειάζεται η εκτατική κτηνοτροφία με βάση αυτά τα δεδομένα δεν θα είχαμε σήμερα παρά μόνο το πρόβλημα της σύνταξης των διαχειριστικών μελετών.

Τι συμβαίνει λοιπόν;

Ενώ λοιπόν όλοι δέχονται ότι οι βοσκότοποι ή βοσκήσιμες εκτάσεις αποτελούν τον μεγαλύτερο σε έκταση ανανεώσιμο φυσικό πόρο της χώρας ή την πλέον εκτεταμένη χρήση γης, ελάχιστοι αποδέχονταν ότι για την ορθή διαχείρισή του πρέπει να απογράφεται τακτικά. ασκείται κυρίως σε εκτάσεις που στην πλειονότητά τους είναι δασικές εκτάσεις, μεγάλο μέρος των οποίων χωρίς βόσκηση έχουν την τάση να επιστρέφουν στην αρχική τους κατάσταση, να γίνονται δηλαδή δάση. Από την άλλη, η βοσκή εντός των δασών είναι επιτρεπτή και συχνά επιθυμητή δραστηριότητα, με την προϋπόθεση ότι εξελίσσεται στο πλαίσιο της δασικής νομοθεσίας βάσει της οποίας ρυθμίζεται από το 1836 στο πλαίσιο της ορθολογικής, ισόρροπης και αειφόρου διαχείρισης του χώρου. Οι εκτάσεις αυτές έχει επικρατήσει να ονομάζονται βοσκότοποι. Κατά τη συζήτηση για τις εκτάσεις αυτές, που τελευταία βαφτίζονται με διάφορα ονόματα, παραβλέπεται ότι η βόσκηση αγροτικών ζώων αποτελεί µια από τις περιβαλλοντικές τους υπηρεσίες, κρίσιμη για τα ίδια τα οικοσυστήματα, την οικονομία της υπαίθρου και την εθνική οικονομία αλλά όχι η μόνη. Η διαχείρισή τους δεν µπορεί να αποκοπεί από τη διαχείριση των υπόλοιπων φυσικών οικοσυστημάτων, δηλαδή των δασών, των υγροτόπων κ.λπ. και είναι σκόπιμο να αποτελεί µέρος της ολοκληρωµένης διαχείρισης του συνόλου των εκτάσεων µε φυσική βλάστηση από τη Δασική Υπηρεσία, στο πλαίσιο µιας εκσυγχρονισµένης (και όχι κουτσουρεμένης όπως επιδιώκεται με την κατάργηση του

άρθρου 103 του Δασικού Κώδικα) δασικής νοµοθεσίας. Αυτό συμβαίνει γιατί η βλάστηση μιας περιοχής είναι δυναμική. Ανθρώπινες επεμβάσεις, φυσικές διαταραχές και η κλιματική αλλαγή μπορεί να μεταβάλλουν σε λίγα χρόνια την κατάστασή τους, κάτι που απαιτεί από τους διαχειριστές να αλλάξουν τον σκοπό διαχείρισης. Ένα δάσος σε χαμηλό υψόμετρο που δεν αναγεννάται φυσικά λόγω κλιματικής αλλαγής μπορεί να κριθεί ότι μπορεί να διατεθεί για βόσκηση και μια ανάλογη έκταση στα ορεινά να κριθεί ότι πρέπει να δασωθεί για υδρονομικούς λόγους ή για τη διατήρηση ενός βασικού αποθέματος ξυλείας. Ενώ λοιπόν όλοι δέχονται ότι οι βοσκότοποι ή βοσκήσιμες εκτάσεις αποτελούν τον μεγαλύτερο σε έκταση ανανεώσιμο φυσικό πόρο της χώρας ή την πλέον εκτεταμένη χρήση γης, ελάχιστοι αποδέχονταν ότι για την ορθή διαχείρισή του πρέπει να απογράφεται τακτικά. Κρίσιμο στοιχείο της απογραφής είναι η χαρτογράφηση. Αυτή έχει ήδη γίνει μια φορά και είναι η αποτύπωση σε ορθοφωτοχάρτες του τύπου της φυσικής βλάστησης κατά κλάσεις συγκόμωσης, πυκνότητας κ.λπ. που έχει γίνει από τη Δασική Υπηρεσία. Δυστυχώς όμως η χαρτογράφηση αυτή χρειάζεται επικαιροποίηση (είναι παλαιότερη των 20 ετών). Αν οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν χρηματοδοτήσει τακτικές

Το ζήτημα είναι ότι δεν μας λείπουν εκτάσεις επιλέξιμες. Μας λείπει η χαρτογράφηση των εκτάσεων σύμφωνα με τον ορισμό καταλληλότητας που θέτει η ΚΑΠ ώστε στη συνέχεια να γίνει η κατανομή της στους κτηνοτρόφους. Δεν αποτελεί λοιπόν πρόβλημα αν οι εκτάσεις είναι δασικές ή όχι, γιατί η δασική νομοθεσία επιτρέπει τη βόσκηση ακόμα και στα δάση εφόσον κάτι τέτοιο προβλέπεται από κατάλληλο σχέδιο διαχείρισης. Ένας ακόμα παράγοντας που περιπλέκει την επίλυση του ζητήματος των επιλέξιμων βοσκήσιμων εκτάσεων για την εκτατική κτηνοτροφία (αιγοπροβατοτροφία) είναι η εκμετάλλευση επιλέξιμων βοσκήσιμων εκτάσεων από τη σταβλισμένη (εντατική) κτηνοτροφία. Για να μπορεί να επιδοτηθεί η εντατική κτηνοτροφία στερεί επιλέξιμες εκτάσεις από την εκτατική. Το ζήτημα λοιπόν για την κατεύθυνση που θέλουμε να δώσουμε στην κτηνοτροφία, επανέρχεται. Τρόποι ενίσχυσης της κάθε μορφής κτηνοτροφίας υπάρχουν. Δεν είναι οι επιδοτήσεις των βοσκήσιμων εκτάσεων το μόνο εργαλείο!

Προτάσεις για μια ολοκληρωμένη λύση • Αποφυγή νομοθετικών και διοικητικών πειραματισμών όπως η κατάργηση του άρθρου 103 του Δασικού Κώδικα και η εμπλοκή με ασαφή μάλιστα τρόπο μη κρατικών οργάνων στη διαχείριση φυσικών πόρων (Επιτροπές Παρακολούθησης). Αυτά μπορεί να βάλουν σε κίνδυνο τη δημόσια περιουσία και να προσκρούσουν στις συνταγματικές προβλέψεις προκαλώντας σοβαρότατες επιπτώσεις στην ομαλή άσκηση της εκτατικής κτηνοτροφίας. • Επικέντρωση των προσπαθειών στη χαρτογράφηση και απογραφή των λιβαδικών και δασικών πόρων που θα επιτρέψει (με-

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ταξύ άλλων) και τον βέλτιστο σχεδιασμό της ανάπτυξης της εκτατικής κτηνοτροφίας. Αυτό δεν χρειάζεται καμία νέα βάση δεδομένων. Αρκεί η επικαιροποίηση των ορθοφωτοχαρτών που μπορεί να γίνει με τη χρήση συνδυασμού πρόσφατων δεδομένων που διαθέτουν οι υπηρεσίες του ΥΠΑΠΕΝ και αποτελεσμάτων εργασίας πεδίου για προσωρινά και μόνιμα διαχειριστικά σχέδια. Οι ελάχιστες εκτάσεις που δεν περιλαμβάνονται στις δασικές μπορούν να καταγραφούν εδώ, δεν θα κινδυνεύσει η νομική τους κατάσταση. Ως υπεύθυνη υπηρεσία μπορεί να οριστεί η Διεύθυνση Σχεδίων Προστατευόμενων Περιοχών, Θαλάσσιου Χώρου και Δασικών Χαρτών του ΥΠΑΠΕΝ με τη συνδρομή και άλλων υπηρεσιών εφόσον χρειαστεί. Στο ίδιο πλαίσιο, πρέπει να επιλυθεί το πρόβλημα με τα δημόσια δεδομένα που παράνομα δεν διαθέτουν ελεύθερα διάφοροι φορείς παρότι έχουν συλλεχθεί και επεξεργαστεί με δημόσια χρηματοδότηση. • Υιοθέτηση των προδιαγραφών των μόνιμων διαχειριστικών σχεδίων που έχουν εκπονηθεί από επιτροπή ειδικών στη Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος για να προετοιμασθεί η εκπόνησή τους. Αυτές πρέπει να είναι συμβατές με τις δασικές διαχειριστικές μελέτες και να προβλέπουν και απλούς δείκτες παρακολούθησης, όπως η λιβαδική κατάσταση. • Ενίσχυση των δασικών υπηρεσιών με προσωπικό μόνιμο ή έκτακτο που θα παρακολουθεί την ορθή εκπόνηση και τήρηση των σχεδίων διαχείρισης (προσωρινών και μόνιμων). Η πρόβλεψη αυτή είναι κρίσιμη: α) για την περιβαλλοντική συμμόρφωση και ιδιαίτερα για να εξασφαλιστεί ότι οι ρυθμίσεις της βόσκησης είναι συμβατές με την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία και β) για να εξασφαλιστεί η ταχεία προσαρμογή της διαχείρισης σε περίπτωση καταστάσεων που δεν μπορούν να προβλεφθούν (π.χ. πυρκαγιές, ξηρασίες κ.λπ.). • Η προστασία των εκτάσεων αυτών από αλλαγές χρήσεων που δεν εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον και την εκτατική κτηνοτροφία και µόνο µετά από ευρεία διαβούλευση.

ΙωΑννα ΘεοδοσΙου ΠΕτρος ΚακοΥρος

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ οι μύθοι, οι σκοπιμότητες και οι αλήθειες

Τους τελευταίους μήνες, η φράση κλειδί που κυριαρχεί στις αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε εκπροσώπους αγροτικών φορέων, θεσμικών οργάνων Αυτοδιοίκησης και πολιτικών εκπροσώπων, είναι μία: «διαχειριστικά σχέδια βοσκοτόπων». Χωρίς υπερβολή, η σύνταξη αυτών των διαχειριστικών σχεδίων έχει αναχθεί σχεδόν από το σύνολο των εμπλεκομένων ως το μείζον ζήτημα της ελληνικής κτηνοτροφίας. Όσοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τις έννοιες και τους ορισμούς του πρωτογενούς τομέα, εύλογα θα σχημάτιζαν την εικόνα ότι πρόκειται για αντιπαραθέσεις που βασίζονται στην αειφόρο διαχείριση ενός πολύτιμου φυσικού πόρου, όπως οι βοσκότοποι. Η ουσία ωστόσο της όλης αντιπαράθεσης δεν είναι τίποτε άλλο, εκτός από τη διανομή των αναγκαίων εκτάσεων βοσκοτόπων στους κτηνοτρόφους, ώστε να γίνουν δικαιούχοι κοινοτικών ενισχύσεων. Όταν θα έχει ολοκληρωθεί αυτή η διανομή, η όλη συζήτηση θα έχει λήξει, τουλάχιστον για την πλειοψηφία των εμπλεκομένων σε αυτήν. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, όταν επί δεκαετίες η «εθνική» αγροτική πολιτική άρχιζε και τελείωνε με τη διανομή των πόρων της ΚΑΠ (και μάλιστα με τον πλέον αδιαφανή και πελατειακό τρόπο). Ειδικά στην κτηνοτροφία, η οδυνηρή εμπειρία της απόλυτης αναξιοπιστίας του συστήματος χαρτογραφικής αποτύπωσης των επιλέξιμων βοσκοτόπων (την οποία οφείλαμε να έχουμε ολοκληρώσει από το 2006!), οδήγησε τη χώρα σε καθεστώς επιτήρησης και επιβολή ειδικού σχεδίου δράσης (Αction Plan), με τον πέλεκυ προστίμου 1.5 δις να κρέμεται πάνω από τα δημόσια οικονομικά, φαίνεται ότι δεν συγκίνησε κανένα από τους ιθύνοντες. Ενώ λοιπόν ήταν γνωστό ήδη από το τέλος του 2013 (ΚΑΝ 1307/2013), ότι διευρύνθηκαν τα κριτήρια ορισμού μιας έκτασης ως βοσκότοπου και πλέον μπορούσε η βλάστησή του να περιλαμβάνει εκτός από αγρωστώδη και λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά, και άλλα είδη, όπως θάμνους και/ή δένδρα που προσφέρονται για βοσκή, καθώς και, εφόσον ληφθεί σχετική απόφαση των κρατών μελών, γη που προσφέρεται για βοσκή και εντάσσεται σε καθιερωμένες τοπικές πρακτικές όπου τα αγρωστώδη και λοιπά ποώδη κτηνοτροφικά φυτά παραδοσιακά δεν επικρατούν στις εκτάσεις βοσκής, η πολιτική ηγεσία του ΥΠΑΑΤ (κ.κ. Τσαυτάρης και Καρασμάνης διαδοχικά) «αγρόν ηγόραζαν».

Η διαχείριση (έστω και άριστη) των κοινοτικών ενισχύσεων δεν μπορεί να είναι η πεμπτουσία της αγροτικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ. Η εναλλακτική ριζοσπαστική αγροτική πολιτική μας για την παραγωγική ανασυγκρότηση και την ανόρθωση του πρωτογενούς τομέα είναι επείγον να αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά σήμερα.

Αντί να σπεύσουν να ενεργοποιήσουν τις απαιτούμενες διαδικασίες για τη χαρτογράφηση και ενσωμάτωση των επιπλέον εκτάσεων που προέκυπταν από τον διευρυμένο ορισμό, στο υπάρχον χαρτογραφικό υπόβαθρο του ΟΠΕΚΕΠΕ, βρήκαν την ευκαιρία να παρέμβουν στη δασική νομοθεσία, αποκόπτοντας κατ’ αρχήν τους βοσκοτόπους από τα δασικά οικοσυστήματα και αποδίδοντας τη διαχείρισή τους στις οργανώσεις (!) των κτηνοτρόφων, με τροπολογία σε άσχετο νομοσχέδιο (ν. 4264/14, άσκηση εμπορικών δραστηριοτήτων εκτός καταστήματος). Επιπλέον, άφησαν άλλο ένα εξάμηνο μέχρι να ορίσουν τις προδιαγραφές των «προσωρινών διαχειριστικών σχεδίων βόσκησης», με κοινή υπουργική απόφαση που εκδόθηκε στις 30.12.2014, ενώ ήδη είχαν προκηρυχτεί οι εθνικές εκλογές. Όλα τα παραπάνω συνοδεύτηκαν από ένα όργιο παραπλάνησης κυρίως των κτηνοτρόφων, ότι δήθεν έτσι εξασφαλίζονταν οριστικά οι ενισχύσεις τους, αφού θα έφταναν οι εκτάσεις των βοσκοτόπων από 14 εκατομμύρια σε 40-50 εκατομμύρια στρέμματα! Αν και είναι πλέον κοινοτυπία, το πρόβλημα της οριοθέτησης και χαρτογράφησης των βοσκοτόπων, θα είχε προ δεκαετιών λυθεί με δύο θεμελιώδεις πράξεις: κτηματολόγιο και ολοκληρωμένοι δασικοί χάρτες, με τη σύνταξή τους στο πλαίσιο του προβλεπόμενου δασολογίου (Ν. 998/79). Προφανώς οι παραπάνω διαπιστώσεις δεν αρκούν, όταν η εφαρμογή της νέας ΚΑΠ είναι προ των πυλών. Αυτό που χρειάζεται τώρα, είναι να γίνουν από όλους κατανοητά ότι: - Δεν ταυτίζονται οι εκτάσεις που σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία μπορούν να βοσκούνται, με αυτές που η κοινοτική νομοθεσία ορίζει ως επιλέξιμους βο-

σκότοπους. - Ο ετήσιος προϋπολογισμός της περιφέρειας των βοσκοτόπων είναι το 25% του εθνικού φακέλου, δηλαδή περίπου 450 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, ανεξάρτητα από το σύνολο των επιλέξιμων εκτάσεων. Δεν θα αυξηθεί αν αυξηθούν οι επιλέξιμες εκτάσεις. - Τα διαχειριστικά σχεδία βόσκησης (είτε προσωρινά, είτε οριστικά) δεν είναι μηχανές που «παράγουν» νέους βοσκοτόπους. Αυτό που διασφαλίζουν είναι η ορθολογική και αειφόρος χρήση τους, με την επιτρεπτή πυκνότητα βόσκησης (ΜΜΖ/εκτάριο). - Το ζητούμενο είναι η κατανομή των κοινοτικών ενισχύσεων να εξασφαλίσει αυτούς που όντως τις δικαιούνται, με έλεγχο των στοιχείων που δηλώνονται, για τη διαφάνεια και τη δικαιοσύνη κατανομής τους. - Χρειάζεται εντατικοποίηση της συλλογικής προσπάθειας όλων των συναρμόδιων φορέων και υπηρεσιών για την ακριβή αποτύπωση των πραγματικών εκτάσεων, και όχι διαγκωνισμός μεταξύ τους. Τέλος, η διαχείριση (έστω και άριστη) των κοινοτικών ενισχύσεων δεν μπορεί να είναι η πεμπτουσία της αγροτικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ. Η εναλλακτική ριζοσπαστική αγροτική πολιτική μας για την παραγωγική ανασυγκρότηση και την ανόρθωση του πρωτογενούς τομέα με στόχο μια βιώσιμη γεωργία σε όφελος των κοινωνικών αναγκών, είναι επείγον να αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά σήμερα. ΕιρΗνη ΚατσινοποΥλου συντονίστρια τμήματος Αγροτικής Πολιτικης ΣΥΡΙΖΑ



ικοτριβές - αφιέρωμα

Ιούνιος 2015 - τ. 17

υφαρπαγή των φυσικών κοινών ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΦΕΡΕΝΙΚΗ ΒΑΤΑΒΑΛΗ

κινηματικές και θεσμικές «περιφράξεις»

για την προάσπιση της δημόσιας γης Απόσπασμα από το τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου του Κωστή Χατζημιχάλη «Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης» (2014, ΚΨΜ). Είναι προφανές ότι η απεξάρτηση από τα μνημόνια, η επαναδιαπραγμάτευση για το δημόσιο χρέος και οι ριζικές αλλαγές στους κατάπτυστους νόμους αποτελούν προϋποθέσεις για να απαντηθεί το ερώτημα «τι κάνουμε με τη γη», οι απαντήσεις στο οποίο θα συναντήσουν λυσσαλέες αντιδράσεις. Όμως οι σημαντικότερες δυσκολίες βρίσκονται αλλού. […] [Μία από τις κατηγορίες δυσκολιών] αναφέρεται στην τάση της αριστεράς να ταυτίζει τη δημόσια-κρατική γη με την κοινή γη, η οποία, ως κτήση και ως χρήση, ανήκει στους πολίτες. Οι υφαρπαγές της δημόσιας γης με την πολιτική των μνημονίων στην Ελλάδα έχουν οργανωθεί και υλοποιούνται από την ίδια την κυβέρνηση / κρατική εξουσία, καταρρίπτοντας αυτή την απλοϊκή ταύτιση. Το πρόβλημα όμως παραμένει γιατί πολλοί και πολλές στην αριστερά πιστεύουν ότι μία αριστερή κυβέρνηση θα αλλάξει αυτόματα τη σχέση προς όφελος των πολιτών. Το σύνταγμα του 1975 και ο αστικός κώδικας διαφοροποιούν την κρατική περιουσία σε «εκτός συναλλαγής δημόσια κοινόχρηστα κτήματα» και σε «ιδιωτική ακίνητη περιουσία του δημοσίου», που είναι αντικείμενο συναλλαγής. Η εκτός συναλλαγής δημόσια γη είναι δυνάμει κοινή γη, αν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για κοινή κτήση και χρήση. Η εμπειρία έχει δείξει το αντίθετο και οι θεσμικές εκτροπές μετά το 2010 έχουν αμφισβητήσει ακόμη και τη νομοθετική διαφοροποίηση εκτός/εντός συναλλαγής. Εντούτοις το τι μπορούν να κάνουν τη γη που κατέχουν ιδιώτες και κράτος εξαρτάται από ρυθμίσεις και άυλες σχέσεις (πολεοδομικού, χωροταξικού, περιβαλλοντικού χαρακτήρα). Δεν έχουν πάντα απόλυτη ελευθερία, δηλαδή. Εδώ φυσικά ελέγχεται η ποιότητα και η λειτουργία της δημοκρατίας, αυτή η εντελώς ξεπεσμένη στις μέρες μας έννοια. Επίσης, στον καπιταλισμό, εκτός από ιδιωτική και κρατική ιδιοκτησία, έχουν αναπτυχθεί και ενδιάμεσες μορφές ιδιοκτησίας, όπως οι συνεργατικές στον αγροτικό χώρο και οι καινοτόμες μορφές συνεργατικής-συλλογικής κατοίκησης στις πόλεις. Στην ίδια κατηγορία θα έβαζα και τις καταλήψεις μεγάλων χώρων από εναλλακτικές κοινότητες και τη μετατροπή τους σε κοινωνικά κέντρα παραγωγής και κατοίκησης. Οι χώροι αυτοί σε κάποιους ανήκουν, δεν είναι «κοινοί» χώροι, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι συντελεστές των καταλήψεων. Ο Δημήτρης Κωτσάκης 1 (2012, σ. 34-37) κάνει μία ση-

μαντική προσπάθεια συγκρότησης της έννοιας της κοινής κτήσης και ορισμού της. Την προσεγγίζει ως τον κοινό τόπο της συλλογικής κτήσης των ιδιωτών (αναφέρεται κυρίως σε συνεργατικές κτήσεις) και στη δημόσια κτήση των πολιτών (αναφέρεται κυρίως στο άρθρο 24 του συντάγματος). Όπως παραδέχεται και ο ίδιος για την ευρύτερη σημασία του κοινού, «το κοινό είναι στην αφετηρία του φανταστικό» (στο ίδιο, σ. 77). Βρίσκω χρήσιμο το φανταστικό ως αφετηρία (προσωπικά θα έλεγα φαντασιακό), δεδομένου ότι δεν υπάρχει πλέον κοινή κτήση γης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, είναι κάτι που πρέπει να κατακτηθεί εκ νέου. Η κοινή κτήση της γης, ένα πρόταγμα για την αριστερά, μπορεί να αποτελέσει «το οικονομικό θεμέλιο για τη μετάβαση προς μία άλλη κοινωνία» (στο ίδιο, σ. 36), όταν μέσα από αγώνες το φαντασιακό μετατρέπεται σε πραγματικότητα, όπως εξάλλου συμβαίνει με όλα τα αριστερά προτάγματα. Όσο όμως θα συζητάμε αυτές τις δυσκολίες, οι υφαρπαγές γης θα συνεχίζονται στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο και κάτι πρέπει να κάνουμε. Δεν έχω να προτείνω τίποτα καλύτερο από τις κινηματικές και θεσμικές περιφράξεις της δημόσιας και συνεργατικής κτήσης γης, τη δημοκρατική αντιστροφή της βίαιης πρακτικής που έχουμε βιώσει από την πλευρά του κεφαλαίου και της εξουσίας. Να κρατήσουμε δηλαδή ανοιχτές, σε μελλοντικό χρόνο και χώρο τις δυνατότητες για τη φαντασιακή και ολική κοινή χρήση της γης. Οι ιδιωτικοποιήσεις και οι πωλήσεις δημόσιας γης επιτρέπουν στο κεφάλαιο να περιφράξει και να αποκλείσει την ελεύθερη πρόσβαση σε περιοχές μέχρι πρότινος συλλογικής, δημόσιας χρήσης. Σε επόμενο στάδιο το κεφάλαιο προβαίνει σε αποστέρηση παλαιών δικαιωμάτων και αξιών χρήσης από αυτούς/ές που βρίσκονται από την άλλη πλευρά της περίφραξης και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για άντληση υπεραξίας από αυτό που έχει περιφράξει. Σε τρίτο στάδιο επιτυγχάνει την καπιταλιστική υποκειμενοποίηση, όπου η περίφραξη συλλαμβάνει τις άυλες αξίες ενός τόπου (την ιστορία, τη φύση, τον πολιτισμό, τη μοναδικότητα της τοπικής παραγωγής, τη θέα του τοπίου), τις μετατρέπει σε εμπόρευμα και οικειοποιείται τις προσόδους. Τα χιλιάδες κινήματα ενάντια σε παρόμοιες περιφράξεις σε όλο τον κόσμο και αντίστοιχα στην Ελλάδα για την προστασία των δασών, των ακτών, των περιοχών Natura αλλά και πλατειών και δημόσιων χώρων στις πόλεις, είναι η δημοκρατική, κινηματική αντιστροφή της καπιταλιστικής περίφραξης, συχνά προτάσσοντας τα σώματα των αγωνιστών/στριών στη βία των οργάνων της εξουσίας. Οι εικόνες με τις γυναίκες και τους άνδρες χέρι χέρι γύρω από τον Κάκκαβο στη Χαλκιδική, στις παραλίες της Λακωνίας και στην ακτή του Αγ. Κοσμά, μαζί με αντίστοιχες

εικόνες από όλο τον κόσμο, εικονογραφούν με τον καλύτερο τρόπο αυτή την κινηματική αντιστροφή της καπιταλιστικής περίφραξης. Συμπληρωματικά στα κινήματα είναι και η δημοκρατική θεσμική περίφραξη της δημόσιας γης που κάνουν, όσο κάνουν, το σύνταγμα του 1975 και οι νόμοι πριν τις θεσμικές εκτροπές που έγιναν μετά το 2010, και την οποία οφείλει να ενισχύσει η αριστερά. Αντίστοιχες είναι οι οριοθετήσεις των περιοχών Natura και RAMSAR, αλλά και το πλουσιότερο νομικό και χαρτογραφικό οπλοστάσιο άλλων ευρωπαϊκών κοινωνιών. «Περιφράσσουν» μέσω νόμων και κανονισμών περιοχές που η κοινωνία έχει αποδεχτεί ότι αποτελούν δημόσια κτήση άξια προστασίας για λόγους δημόσιου συμφέροντος, κάτι που συχνά στη συνέχει καταστρατηγείται για τις ανάγκες του κεφαλαίου. Αυτές τις αντιφάσεις βρίσκουν συνέχεια μπροστά τους οι πολίτες και με τους αγώνες τους βιώνουν τη δύναμη της καθυστέρησης μιας καπιταλιστικής περίφραξης ή/και τη νίκη, επιβάλλοντας τη δική τους περίφραξη. Γιατί χωρίς τα κινήματα οι δημοκρατικές θεσμικές περιφράξεις παραμένουν στα χαρτιά. ΚωστΗς ΧατζημιχΑλης

Ομότιμος καθηγητής Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών

1. Κωτσάκης Δημήτρης (2012). 3 και 1 κείμενα, Αθήνα: Οι εκδόσεις των συναδέλφων.

ικοτριβές - αφιέρωμα

Ιούνιος 2015 - τ. 17

η υφαρπαγή

Ο όρος της «υφαρπαγής του ωκεανού» (οcean grabbing) είναι ένας πολύ πρόσφατος όρος μιας όχι και τόσο πρόσφατης πρακτικής. Ο όρος ξεκίνησε να παίρνει σάρκα και οστά όταν το «Διεθνικό Ινστιτούτο» (Transnational Institute 1) δημοσίευσε το αλφαβητάρι για την υφαρπαγή των ωκεανών, τον Σεμπτέβριο του 2014. Ο όρος όμως προτάθηκε αρχικά από τον Olivier De Schutter, ειδικό rapporteur των Ηνωμένων Εθνών για το «δικαίωμα στο φαγητό» (right to food) το 2012, ο οποίος τόνισε πως η υφαρπαγή του ωκεανού υπό τη μορφή είτε ύποπτων συμφωνιών, οι οποίες έχουν αρνητικές επιπτώσεις στους παράκτιους ψαράδες, είτε μη καταγεγραμμένων αλιευμάτων και παρεμπόδισης της πρόσβασης των τοπικών κοινοτήτων στους φυσικούς πόρους, είναι ένα θέμα εξίσου σοβαρό όσο και η «υφαρπαγή της γης» (land grabbing). Η υφαρπαγή των ωκεανών είναι η συνέχιση της πρακτικής της υφαρπαγής της γης, και η περίφραξή τους, η μετατροπή τους δηλαδή (των κοινών – the commons) σε ιδιωτική περιουσία. Όπως περιγράφει και ο Κώστας Χατζημιχάλης στο άρθρο του σε αυτό το τεύχος, η πρακτική αυτή δεν σχετίζεται μόνο με την ιδιωτικοποίησή του κοινού αγαθού, αλλά και με τη διαχείρισή του σύμφωνα με τις επιταγές των δυνάμεων της αγοράς και του χρηματικού κέρδους. Ο Bennet και άλλοι, σε δημοσίευση τους στην ακαδημαϊκή επιθεώρηση Marine Policy, το 2015 επιχείρησαν να ορίσουν το πρόβλημα ως εξής: «η υφαρπαγή των ωκεανών αναφέρεται στην αποστέρηση ή οικειοποίηση της χρήσης, τον έλεγχο ή την πρόσβαση σε θαλάσσιο χώρο ή και θαλάσσιους πόρους από αρχικούς χρήστες, δικαιούχους ή κατοίκους. Η υφαρπαγή του ωκεανού λαμβάνει χώρα μέσω ακατάλληλων διαδικασιών διακυβέρνησης, και συχνά με πρακτικές οι οποίες υπονομεύουν την ανθρώπινη ασφάλεια και το βιοπορισμό, αλλά και με πρακτικές οι οποίες επιφέρουν δυσμενείς επιπτώσεις, βλάπτοντας έτσι την οικολογική ισορροπία και την κοινωνική ευημερία. Η υφαρπαγή του ωκεανού μπορεί να διαπράχθεί από δημόσιους φορείς, αλλά και από ιδιωτικά συμφέροντα». Σημαντικά παραδείγματα οικειοποίησης των ωκεανών παρατηρούνται εδώ και χρόνια και οι ομάδες που κυρίως επηρεάζονται είναι οι παράκτιοι ψαράδες και οι παράκτιες

του ΩΚΕΑΝΟΥ

κοινότητες. Η υφαρπαγή παρατηρείται σε πολλαπλά επίπεδα και ζητήματα: από τους παράκτιους ψαράδες στη Μαυριτανία, όπου η κυβέρνηση πωλεί το «δικαίωμα στην αλίευση» (right to fish) σε τρίτες χώρες (συμπεριλαμβανομένων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης), και τους ψαράδες στη Δανία, όπου το σύστημα του Individual Transferable Quotas (ITQs) έχει μετατρέψει τα ψάρια και τα αλιεύματα σε μετοχές, μέχρι τους ψαράδες στην Κύπρο, ο χώρος αλιείας των οποίων περιορίζεται ολοένα και οερισσότερο, λόγω της προώθησης άλλων πιο κερδοφόρων χρήσεων της θάλασσας, όπως η ανάπτυξη ιχθυοκαλλιεργειών και η εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.

Η υφαρπαγή της κοινής μας κληρονομιάς; Σε ποιους ανήκει τελικά η θάλασσα; Ο Ολλανδός Hugo Grotius (1583-1645), ο οποίος θεωρείται πατέρας του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, στο έργο του με τίτλο “Mare Liberum” που εκδόθηκε το 1609, διατύπωσε τη νομική άποψη ότι οι θάλασσες δεν ανήκουν στην αποκλειστική κυριαρχία κανενός κράτους και ότι πρέπει να παραμείνουν ελεύθερες στη χρήση όλων. Για αυτή του τη θεωρία, ο Grotius βασίστηκε σε δύο ουσιαστικές διαπιστώσεις, αφενός στο ότι ο θαλάσσιος χώρος δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο «κυριαρχίας» (Dominium) ή ιδιοποίησης κανενός, και αφετέρου στο ότι η ίδια η θάλασσα από τη φύση της είναι απέραντη και άρα δεν μπορεί να κατακερματιστεί. Μετά τον Grotius διατυπώθηκαν άλλες δύο απόψεις από διεθνολόγους. Από τη μια πλευρά υποστηρίζεται ότι η ανοιχτή θάλασσα είναι “Res nullius”, δηλαδή δεν ανήκει και δεν μπορεί να ανήκει σε κανένα κράτος, και από την άλλη ότι είναι “Res communis”, δηλαδή «κοινή» για όλους και σαν τέτοια ανήκει εξίσου και αδιαίρετα σε όλα τα κράτη. Η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών αποτελούσε βασικό θεσμό του κλασικού Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας από τον l7ο αιώνα μέχρι και το 1945, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρρυ Τρούμαν, ανταποκρινόμενος σε πιέσεις των εταιρειών πετρελαίου, αναγνώρισε μέσω μιας Διακήρυξης το αποκλειστικό δικαίωμα των ΗΠΑ να εκμεταλλεύονται τον ορυκτό πλούτο της ηπειρωτικής τους υφαλοκρηπίδας 2. Στη συνέ-

χεια, η Διακήρυξη αυτή υιοθετήθηκε και από άλλα παράκτια κράτη, όπως η Αργεντινή και η Χιλή. Αργότερα, ο Arvid Pardo, μόνιμος αντιπρόσωπος της Μάλτας στα ΗΕ, απευθυνόμενος στην ολομέλεια των ΗΕ το 1967, έθεσε το ζήτημα της κυριαρχίας του βυθού των θαλασσών, των ωκεανών και του υπεδάφους του στην ανοικτή θάλασσα, έξω από τα όρια της εθνικής δικαιοδοσίας, ζητώντας την εκμετάλλευση των πηγών τους προς όφελος της ανθρωπότητας. Έτσι, προώθησε την έννοια της «κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας», μια αρχή η οποία λόγω των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων δεν έγινε αποδεκτή, παρά μόνο για τον βυθό των ωκεανών (παρότι και σε αυτό το επίπεδο παρατηρούνται συνεχώς παρεκκλίσεις).

Το παράδειγμα της θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας Η θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια, δηλαδή η εκτροφή υδρόβιων οργανισμών (μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται τα ψάρια, τα μαλάκια, τα καρκινοειδή και τα υδρόβια φυτά) στη θάλασσα, προωθείται ως μέρος της λύσης, η οποία μπορεί να συμβάλει στη μείωση της πίεσης στα ιχθυαποθέματα και την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης στην κατανάλωση ψαριών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του FAO, το 47% του συνόλου των ψαριών που καταναλώνονται από τον άνθρωπο προέρχονται από την υδατοκαλλιέργεια3. Μιλάμε για υφαρπαγή; Υποστηρίζω πως ναι. Σε έρευνα τους οι Ertör & Ortega-Cerdà4 και μετά από ανάλυση 24 περιπτώσεων συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων για θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες στην Ευρώπη, υπογραμμίζουν πως προκύπτουν σημαντικά πολιτικά μαθήματα και συμπεράσματα από σαφείς προειδοποιήσεις, οι οποίες πρέπει να ληφθούν έγκαιρα υπόψη κατά την προώθηση σχετικών στρατηγικών και πολιτικών. Αυτά σχετίζονται με μία σειρά ζητημάτων περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, όπως: η δίκαιη κατανομή του ρίσκου, του κόστους και του οφέλους των ιχθυοκαλλιεργειών μεταξύ των διαφόρων φορέων· η αναγνώριση των διαφόρων φορέων ως εταίρων, οι οποίοι μπορούν να λαβουν μέρος και να διαβουλευτούν· το δικαίωμα συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικών με το καθεστώς χρήσης των ωκεανών και των θαλασσών· η ύπαρξη κατάλληλων διαδικα-

11 σιών, μέσω των οποίων οι φορείς μπορούν να εισακουστούν· και τέλος η δημιουργία των απαραίτητων μηχανισμών παρακολούθησης των επιπτώσεων που προκαλεί η λειτουργία των ιχθυοκαλλιεργειών στην ακεραιότητα και την εύρυθμη λειτουργία των οικοσυστημάτων, αλλά και την ευημερία των ίδιων των παράκτιων κοινοτήτων. Συγκεκριμένα παραδείγματα από την Ελλάδα και την Κύπρο καταδεικνύουν και αποδεικνύουν την εναντίωση των παράκτιων ψαράδων στην υφαρπαγή των ωκεανών από τη μια πλευρά, αφού ο χώρος που παραδοσιακά χρησιμοποιούσαν ουσιαστικά οικειοποιείται από ιδιωτικά συμφέροντα και μεγάλες επιχειρήσεις, καθώς και των τοπικών πληθυσμών από την άλλη πλευρά, ένα σημαντικό μέρος των οποίων αντιλαμβάνεται την παράκτια αλιεία ως μια σημαντική πηγή της κοινωνικο-πολιτιστικής ζωής τους και ευημερίας. Ειδικότερα, οι συγκρούσεις που παρατηρούνται στην Ελλάδα φέρνουν στην επιφάνεια ζητήματα που σχετίζονται με όλες τις αρχές τις περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, τις οποίες ανέφερα πιο πάνω. Μέσω μίας αντίστοιχης έρευνας που διενεργήθηκε στην Κύπρο 5, διαφαίνεται ότι η αδικία αλλά και η διαφθορά είναι φαινόμενα που αλληλοδιαπλέκονται στις περιπτώσεις της υφαρπαγής της θάλασσας, όπως π.χ. η συνεχιζόμενη παράνομη λειτουργία θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας, η οποία ανήκει στον νυν Υπουργό Εσωτερικών και ιδιοκτήτη μεγάλου συγκροτήματος μέσων μαζικής ενημέρωσης, αλλά και την αποσιώπηση της αντίστασης των παράκτιων κοινοτήτων.

Από το «Γη και Ελευθερία» στο «Κοινά και Ελευθερία» Η υφαρπαγή του ωκεανού οδηγεί στην οικειοποίηση ενός αγαθού που δεν είναι απλά ζωτικής σημασίας για τις παράκτιες κοινότητες και τους ψαράδες, αλλά είναι ταυτόχρονα ένα κοινό δημόσιο αγαθό, η ροή του οποίου απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη ενώνει ανθρώπους μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Ο αγώνας για τους ωκεανούς και τις θάλασσες είναι αγώνας για την προστασία της κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας από τις δυνάμεις του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού και του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Είναι αγώνας για τα Κοινά και την Ελευθερία! ΜαρΙα ΧατζημιχαΗλ

1. http://www.tni.org/ 2. Μυλωνόπουλος, Δ. & Μοίρα, Π. Η διεθνολογική παράμετρος της θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας. 2012. http://www.nomosphysis.org.gr/articles. php?artid=4506&lang=1&catpid=1#_ftn6 3. Υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ. http://ec.europa. eu/fisheries/documentation/publications/cfp_ brochure/aquaculture_el.pdf 4. Ertör, Ι. & Ortega-Cerdà, Μ. 2015. Political lessons from early warnings: Marine finfish aquaculture conflicts in Europe. Marine Policy, 51. 5. Hadjimichael, M. Bruggeman, A. & Lange, M.A. 2014. Tragedy of the few? A political ecology perspective of the right to the sea: The Cyprus marine aquaculture sector. Marine Policy, 49.



ικοτριβές - αφιέρωμα

συνέντευξη με τον

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ΓΙΑΝΝΗ ΠΟΛΥΖΟ, ομότιμο καθηγητή ΕΜΠ

ανακτώντας το παράκτιο μέτωπο του Σαρωνικού Ο/τ.: Ποια είναι η σημασία του παράκτιου μετώπου του Σαρωνικού για την Αθήνα και την Αττική; Γιάννης Πολύζος: Οι ακτές του Σαρωνικού είναι ένας κλειστός γεωγραφικός χώρος που συνδέει ιστορία, τοπία, πολιτισμούς και ανθρώπους και με αυτή την έννοια είναι ένας χώρος με ιδιαίτερη σημασία για τη Μητροπολιτική Αθήνα. Είναι ένας χώρος που περιλαμβάνει το Σούνιο, τον Πειραιά, την Ελευσίνα και πλαισιώνεται από την Αίγινα και την Επίδαυρο. Είναι ένας τόπος με μοναδικό χαρακτήρα που -παρά τις πιέσεις- έχει διατηρήσει μέχρι σήμερα εξαιρετικές ποιότητες τοπίου και οικοσυστημάτων, κάτι που αποδίδεται και στην παρέμβαση του επιστημονικού κόσμου, ιδιαίτερα του ΕΛΚΕΘΕ. Είναι βέβαια μία πεπερασμένη λωρίδα γης που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας και σχεδιασμού. Η ανάπτυξη του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε η πόλη φαίνεται σαν να γυρίζει την πλάτη της στη θάλασσα, ενώ σχετικά πρόσφατα η τάση αυτή έγινε πιο έντονη καθώς έμφαση δόθηκε στις ζώνες γύρω από την Αττική Οδό και τα Μεσόγεια. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ακτές βρέθηκαν μακριά από αναπτυξιακές πιέσεις. Κάθε άλλο. Πλήθος από αποσπασματικές χωροθετήσεις δημόσιων και ιδιωτικών χρήσεων έχουν κατακερματίσει την ακτογραμμή του Σαρωνικού, ενώ οι σχεδιασμοί για τα ολυμπιακά έργα επιδείνωσαν ακόμα περισσότερο τη σχέση της Αθήνας με τη θάλασσα. Έτσι σήμερα οι ακτές του Σαρωνικού συγκεντρώνουν ένα σύνθετο πλέγμα υπερτοπικών χρήσεων τουρισμού, αναψυχής, μεταφορών και βιομηχανίας στη δυτική κυρίως πλευρά προς την Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο. Και το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα μπορέσουμε να απαλλάξουμε αυτή την πολύτιμη λωρίδα γης από νέους κατακερματισμούς ή από υπό εξέλιξη περιφράξεις, διασφαλίζοντας την πρόσβαση όλων των πολιτών του λεκανοπεδίου στο παράκτιο μέτωπο και τις παραλίες. Ο/τ.: Τη μνημονιακή περίοδο είχε γίνει πολύ συζήτηση για την «αθηναϊκή ριβιέρα» και την προώθηση μεγάλων επενδύσεων στο παράκτιο μέτωπο. Τι θα σήμαινε αυτό για τις ακτές της Αττικής; Γ.Π.: Τα τελευταία χρόνια υιοθετήθηκε μία τελείως λάθος πολιτική επιλογή για το παράκτιο μέτωπο. Προωθήθηκαν διαδικα-

σίες που ενθάρρυναν την υπερδόμηση και την υπερανάπτυξη δημόσιων και ιδιωτικών ακινήτων κατά μήκος του θαλάσσιου μετώπου. Κομβικής σημασίας ήταν άλλωστε η σύσταση της εταιρείας «Αττικό Παράκτιο Μέτωπο ΑΕ», που ευτυχώς πρόσφατα καταργήθηκε. Θα λέγαμε ότι διαμορφώθηκε μία πολιτική για την ανάπτυξη των ακτών που δεν βασιζόταν σε καμία επιστημονική γνώση για το χώρο και τις ιδιαιτερότητές του και παράλληλα αγνοούσε την πολεοδομική σημασία του για τη μητροπολιτική Αθήνα. Αλήθεια, με βάση ποιο γενικό στρατηγικό σχέδιο - masterplan τεκμηριώθηκε αυτή η προσέγγιση; Σίγουρα δεν ήταν στη λογική των προτάσεων που κατατέθηκαν το 2012 στα πλαίσια του ‘Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνα/Αττική 2020’. Αυτό που καλλιεργήθηκε ήταν η δημιουργία εργαλείων για την παραγωγή υπεραξιών. Η πίεση για την κατασκευή ενός νέου λιμένα κρουαζιέρας είτε στον Φαληρικό Όρμο, είτε στο Ελληνικό είναι ενδεικτική αυτής της τάσης. Και οι συνέπειες από την υλοποίηση ενός τέτοιου έργου θα είναι ανυπολόγιστες για τον Σαρωνικό, καθώς θα αλλοιωνόταν οριστικά το φυσικό και αστικό τοπίο με την κατασκευή γιγαντιαίων υποδομών στο χερσαίο και το θαλάσσιο χώρο. Γενικά λοιπόν μία προσέγγιση με τέτοιο προσανατολισμό αγνοεί ότι ο χώρος των ακτών είναι πεπερασμένος και πρέπει να είναι προσβάσιμος από το σύνολο των κατοίκων. Ο/τ.: Πώς φανταζόμαστε το μέλλον των ακτών του Σαρωνικού; Ποια πολεοδομικά εργαλεία και ποιες δομές διαχείρισης θα μπορούσαν να παίξουν καθοριστικό ρόλο σε αυτό;

Γ.Π.: Κατ’ αρχάς πρέπει να επισημανθεί ότι οι ακτές του Σαρωνικού δεν έχουν ενιαίο χαρακτήρα σε όλο τους το μήκος. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις βασικές ζώνες. Το τμήμα από την Ελευσίνα έως τον Πειραιά, το πιο υποβαθμισμένο κομμάτι με λιμενικές και βιομηχανικές χρήσεις. Το τμήμα από το ΣΕΦ έως την Αγία Μαρίνα Κρωπίας, δηλαδή το μέτωπο της πόλης προς τη θάλασσα, το οποίο και προστατεύεται από το γνωστό ΠΔ του 2004, ένα ιδιαίτερα χρήσιμο θεσμικό εργαλείο για την προστασία των ακτών, τον έλεγχο των υπερτοπικών χρήσεων και τη διαδημοτική συνεργασία στη διαχείριση των ακτών. Τέλος, το τμήμα από την Αγία Μαρίνα Κρωπίας έως το Σούνιο, το οποίο παρά την εντατική ανάπτυξη παραθεριστικής και τουριστικής κατοικίας και την απουσία ενός θεσμικού πλαισίου προστασίας, παρουσιάζει υψηλής ποιότητας φυσικούς σχηματισμούς. Ανεξάρτητα από τις ιδιαιτερότητες των επιμέρους τμημάτων, είναι κρίσιμο να γίνει επεξεργασία ενός σχεδίου που θα αντιμετωπίζει τις ακτές της Αττικής, τόσο του Σαρωνικού όσο και του Ευβοϊκού, ως ενιαίες χωρικές ενότητες με ήπιες δραστηριότητες αναψυχής, πολιτισμού και θαλάσσιου ή χερσαίου αθλητισμού οι οποίες θα αναπτύσσονται με τη μορφή ενός συνεκτικού δικτύου ελεύθερων και ανοικτών χώρων. Ενός σχεδίου που θα αρθρώνεται με το μητροπολιτικό σχεδιασμό της Αττικής και θα δίνει ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα προσβασιμότητας. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι απαραίτητο να περιοριστούν σημαντικά οι μαρίνες και τα κάθε λογής κέντρα μαζικής αναψυχής και διασκέδασης. Όσα από αυτά απομεί-

νουν στο παράκτιο μέτωπο οφείλουν να καταβάλλουν ανταποδοτικά τέλη που θα κατανέμονται σε όλους τους παράκτιους δήμους για περιβαλλοντικά έργα. Ένα άλλο κρίσιμο θέμα είναι ο χαρακτήρας της λεωφόρου Ποσειδώνος η οποία με διαδοχικές επεμβάσεις τείνει να εξελιχθεί σε έναν κλειστό αυτοκινητόδρομο, συνιστώντας βασικό εμπόδιο για την πρόσβαση στη θάλασσα. Ας φανταστούμε όμως τη λεωφόρο Ποσειδώνος ως μία σύγχρονη αστική λεωφόρο, όπου συνυπάρχουν πεζοί, ποδήλατα, ΜΜΜ και ΙΧ… Αυτό που εμφανίζεται ως μεγάλη πρόκληση σε μία τέτοια κατεύθυνση είναι το ποιος φορέας θα μπορούσε να αναλάβει τόσο το σχεδιασμό όσο και τη διαχείριση των ακτών. Κατά την άποψή μου μεγάλα ζητήματα μητροπολιτικού σχεδιασμού στην Αθήνα όπως αυτό οφείλουν να περάσουν στην αρμοδιότητα της περιφερειακής αυτοδιοίκησης, αλλά και στους δήμους με τη μορφή συμπράξεων δήμων ή διαδημοτικών συνεργασιών. Η ευρωπαϊκή εμπειρία για την εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού σε τέτοιου είδους ζητήματα είναι ιδιαίτερα πολύτιμη. Ο/τ.: Και το Ελληνικό; Γ.Π.: Το Ελληνικό σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εξελιχθεί σε έναν υπερτοπικό πόλο που θα ανταγωνίζεται το κέντρο της Αθήνας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δημιουργηθεί σε αυτό μία νέα πόλη μέσα στην πόλη – όπως πρώτος πρότεινε ο Joseph Acebillo. Άλλωστε από καμία επιστημονική ανάλυση δεν προκύπτει ότι χρειάζεται κάτι τέτοιο η πρωτεύουσα, την ώρα που εκτεταμένα τμήματα του κέντρου πόλης καταρρέουν πληθυσμιακά και οικονομικά. Το Ελληνικό είναι ένας χώρος μοναδικής σημασίας, τόσο για τους δήμους της νότιας Αθήνας, όσο και σε μητροπολιτικό επίπεδο. Δεν μπορεί παρά να δημιουργηθεί εκεί –έστω σταδιακά- ένα μητροπολιτικό πάρκο κυρίως πρασίνου, με χρήσεις ήπιου αθλητισμού, πολιτισμού και θαλάσσιας αναψυχής, που θα καλύπτει επίσης κάποιες τοπικές ανάγκες σε εκπαίδευση, κοινωφελείς εξυπηρετήσεις και αστικές υποδομές, κυρίως μέσα από επαναχρησιμοποίηση των πιο αξιόλογων κτιρίων. Δεν αποκλείω και την ύπαρξη κατοικίας σε περιορισμένη έκταση, με στόχο την ενίσχυση της πολυλειτουργικότητας του χώρου αλλά και την κάλυψη του κόστους που θα προκύψει για τη δημιουργία και συντήρηση του κοινόχρηστου πάρκου.

ικοτριβές - αφιέρωμα

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ελεγεία

για την ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΡΙΒΙΕΡΑ «Η λεωφόρος Συγγρού (...) που μας δοκίμαζε και τη δοκιμάζαμε, αφήνοντας τις προσεχτικές γραφές, / ώσπου να βρούμε τη θάλασσα γεμάτη πίκρα και στοργή, γαλήνια, γαλάζια, / γραμμένη μέσα σε νησιά, στολισμένη με βαπόρια και καράβια / η λεωφόρο Συγγρού πλατιά και μυστική κρύβοντας κι αργοπορώντας κι έπειτα / δείχνοντας ξαφνικά το κορμί της γοργόνας γυμνό». Στις κοντινές της παραλίες μαθήτευσε κάποτε η Αθήνα στα σύγχρονα καταναλωτικά πρότυπα, κάτι που αξίωσαν οι μοντερνιστές ανακαλύπτοντας, μαζί με τη λαϊκή παράδοση, την ιθαγένεια του ελληνικού τοπίου. Είναι οι ίδιες παραλίες όπου κι εμείς μεγαλώσαμε, όπου μοιραστήκαμε τον καλοκαιρινό ρεμβασμό, ανακαλύψαμε τη χαρά του «υπαίθριου βίου», την απόλαυση του νερού και του ανοιχτού ορίζοντα, οι παραλίες που παραμένουν τόπος εκτόνωσης για όλους τους κατοίκους της πόλης. Για το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας, είναι ο κύριος άξονας τουριστικής ανάπτυξης, με τους απαραίτητους πόλους μεγάλων επενδύσεων στα πιο προνομιούχα οικόπεδα. Είναι μητροπολιτικής σημασίας, που πάει να πει χωρίς ενδοχώρα, χωρίς άλλο δικαιούχο από την «υγιή» επιχειρηματικότητα. Το ΡΣΑ πέτυχε το ακατόρθωτο: να ψηφιστεί όντας καταργημένο, φτάνει να εμφανίσει ως προτεραιότητα του υπερκείμενου σχεδιασμού σε δύσκολους καιρούς τις εργολαβίες που βαφτίστηκαν «μητροπολιτικές παρεμβάσεις» σε παζάρια με προνομιακούς παίχτες και «κοινωνικούς εταίρους». Θα βρούμε στις σελίδες του κι άλλους άξονες και πόλους ανάπτυξης, κι άλλες μητροπολιτικές παρεμβάσεις (ο πληθυσμός έτσι κι αλλιώς δεν μπαίνει στην εικόνα). Μάταια όμως θα αναζητήσουμε κριτήρια για την ιεράρχηση και τη δικτύωσή τους, στοιχεία για το ποιον ωφελούν και ποιον επιβαρύνουν.

Στον κόσμο της ελεύθερης αγοράς, η ανάπτυξη είναι υπόθεση των επενδύσεων. Ο σχεδιασμός οφείλει να τους ανοίξει το δρόμο με ευχές για αυτοσυγκράτηση, για τον περιορισμό των οχλήσεων και το σεβασμό του περιβάλλοντος. Το παράκτιο μέτωπο της Αθήνας, ο χώρος που διασώθηκε από την περιβαλλοντική καταστροφή (όσο διασώθηκε) στη μακριά διαδικασία που χώρισε την «καλή» από την «κακή» μεριά της πόλης, έδωσε την καλύτερη ευκαιρία γι’ αυτού του είδους την ανάπτυξη. Στο σχέδιο της Αθηναϊκής Ριβιέρας δοκιμάστηκαν τα κατάλληλα εργαλεία: η εταιρεία «Παράκτιο Μέτωπο Α.Ε.», ο νόμος για την εκποίηση του Ελληνικού, η σύμβαση του Αστέρα, η μεθόδευση της ιδιωτικοποίησης της φαληρικής ακτής στο όνομα του πολιτισμού. Το ΡΣΑ ανέλαβε τη νομιμοποίηση του φιλόδοξου εγχειρήματος. Υποτίθεται ότι το παράκτιο μέτωπο είναι αντιπροσωπευτικό της αθηναϊκής «ταυτότητας», λες και η ταυτότητα μιας πόλης είναι το περιτύλιγμα αυτού που μπορεί να πουλήσει, έργο των tour operators, των life style εντύπων και των επαγγελματιών της πολιτικής, όχι αυτό που διαφιλονικούν και που μοιράζονται οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους, στη δουλειά και τη σχόλη, στις διαδικασίες κοινωνικοποίησης, στον αναστοχασμό της ιστορίας τους, στη διαπραγμάτευση των αναγκών και των αξιώσεών τους. Υποτίθεται ότι διαχειριστής αυτής της ταυτότητας είναι ο τουρισμός. Ο γνωστός ευφημισμός της «βαριάς βιομηχανίας» προσφέρεται στη συγκυρία της κρίσης, περισσότερο από ποτέ, σαν σημαία ευκαιρίας. Δεν έχει ανάγκη τεκμηρίωσης στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής διαχείρισης των παραγωγικών πόρων της πόλης. Αρκεί η διαβεβαίωση των οργανωμένων συμφερόντων ότι εργάζονται για το κοινό καλό, αν βέβαια εξασφαλίσουν τη στήρι-

ξη της πολιτείας που θα καταπιεί αμάσητη τη «στρατηγική» τους, προϊόν των ίδιων πάντα εταιρειών συμβούλων. Υποτίθεται ότι οι μεγάλες επενδύσεις θα διαμορφώσουν την «αιχμή» αυτής της στρατηγικής, που επικεντρώνεται ολοένα και πιο επιλεκτικά στους ολιγοπωλιακούς πολυεθνικούς ομίλους, στα μεγάλα μεγέθη, τα σύνθετα προϊόντα, στον τουρισμό για υψηλά εισοδήματα που τον βαφτίσαμε «ποιοτικό», απαξιώνοντας την απόλαυση του ελεύθερου χρόνου έξω από τα πεντάστερα ξενοδοχεία. Πρόκειται για τη στρατηγική επιχειρήσεων βουλιμικών για γη δημόσια, φτηνά κοστολογημένη, απαλλαγμένη από ρυθμίσεις κι από κανόνες προστασίας. Επιχειρήσεων απαιτητικών για υποδομές που θα βαρύνουν το δημόσιο, για σπάνιους πόρους που θα αποκλειστούν από την κοινή χρήση, για σημεία διάκρισης που θα εμπεδώσουν την κοινωνική ιεραρχία. Πρόκειται για στρατηγική που ανταγωνίζεται ανοιχτά το πιο μεγάλο και το πιο ευάλωτο μέρος της τουριστικής δραστηριότητας στην Αθήνα και

σε όλη τη χώρα, τη μικρή και τη μεσαία επιχειρηματικότητα που στηρίζει τις τοπικές κοινωνίες κι ας ενοχοποιείται έντεχνα για τη σπατάλη φυσικών πόρων που τροφοδότησε για δεκαετίες το πελατειακό παιχνίδι, δίνοντας άλλοθι στην άνιση κατανομή των δημόσιων επενδύσεων. Πρόκειται για στρατηγική περίκλειστων χώρων για λίγους, που αγνοεί τους τρόπους με τους οποίους η τουριστική δραστηριότητα αλληλεπιδρά με άλλους κλάδους, προσφέρει απασχόληση, παράγει εισόδημα, γίνεται μέρος της κουλτούρας που θα μοιραστούμε με τον κόσμο που μας περιβάλλει. Δεν ευοδώθηκε αυτή η στρατηγική. Δεν ήταν πειστική η ρητορική του μονοδρόμου της ανάπτυξης, παρά τον εκβιασμό της οικονομικής κρίσης. Η Αθηναϊκή Ριβιέρα ναυάγησε πάνω στη λαϊκή αντίδραση. Ζωντανές συλλογικότητες επιμένουν ν’ αντιστέκονται στα επιχειρηματικά συμφέροντα, επιμένουν ότι οι κάτοικοι αυτής της πόλης πρέπει να έχουν λόγο για τη διαχείριση ενός από τα πιο πολύτιμα κομμάτια της ιστορίας

και της γεωγραφίας της. Αλλά η έκβαση της προσπάθειάς τους δεν έχει κριθεί. Μένει στην κυβέρνηση της αριστεράς να συνταχτεί μαζί τους, επινοώντας άλλα εργαλεία ανάπτυξης και άλλες αρχές σχεδιασμού. Το παράκτιο μέτωπο έχει πράγματι «μητροπολιτική σημασία», όχι σαν χώρος για κερδοσκοπικά παιχνίδια, αλλά σαν τόπος αναψυχής και κοινωνικότητας για όλους τους κατοίκους της, χωρίς αποκλεισμούς, σαν τόπος πολιτισμού. Είναι πράγματι αναγκαίος ο μακρόπνοος σχεδιασμός του, αλλά με όρους προστασίας και ισότιμης πρόσβασης, με γνώμονα την ποικιλία και τη δικτύωση των οικονομικών δραστηριοτήτων, με αναφορά στις διαφορετικές κοινωνίες που συνθέτουν την ενδοχώρα του. Για κάτι τέτοιο δεν απαιτούνται πολυδάπανα έργα. Μόνο γνώση και φροντίδα. Μόνο αυτό που πάντα περιμένουμε από την αριστερά: την εγγύηση των πόρων που είναι κοινή μας κληρονομιά και ευθύνη. ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΚΟΥ Επίκουρη Καθηγήτρια ΕΜΠ



ικοτριβές - αφιέρωμα

ΤΑΙΠΕΔ

Η περίοδος της κρίσης χρέους στην Ελλάδα μέχρι στιγμής σημαδεύεται από έναν καταιγισμό νέων νομοθετημάτων, τα οποία ήδη έχουν αλλάξει πλήρως το τοπίο σε όλες τις κλίμακες του σχεδιασμού. Το σύνολο των νομοθετικών αλλαγών, αν το λεγόμενο «μνημονιακό κεκτημένο» σταθεροποιηθεί και εμπεδωθεί, φαίνεται να συγκροτούν μία μεγάλης σημασίας ιστορική τομή: το ελληνικό κράτος, το οποίο από την ίδρυσή του εφάρμοζε διαχρονικά μια πολιτική ενίσχυσης της μικρής ιδιοκτησίας, με αποτέλεσμα την κοινωνική και γεωγραφική διάχυση του οφέλους από την γαιοπρόσοδο που προκύπτει, αλλάζει τις προτεραιότητές του και μετατοπίζει το κέντρο βάρους των πολιτικών του στην ενίσχυση της μεγάλης ιδιοκτησίας και του μεγάλου κεφαλαίου που δραστηριοποιείται στον κλάδο της γης και της οικοδομής. Στον πυρήνα της εφαρμογής αυτής της πολιτικής βρίσκεται η διαδικασία ιδιωτικοποίησης ακίνητων περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, με ειδική έμφαση στον κλάδο του τουρισμού και του παραθερισμού. Η παραπάνω αλλαγή σχεδιαστικού υποδείγματος μπορούμε να πούμε ότι αντανακλά βαθύτερες μεταλλαγές στο επιδιωκόμενο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Ο Ντέιβιντ Χάρβεϋ, ήδη από το 1985, διέκρινε τέσσερις δυνατότητες ανάπτυξης ανάμεσα σε ανταγωνιστικές οικονομικές και γεωπολιτικές ενότητες, στο πλαίσιο της καπιταλιστικής γεωγραφίας της εναλλασσόμενης άνισης ανάπτυξης, μετά την κατάρρευση του κεϋνσιανού υποδείγματος. Μία από αυτές είναι ο ανταγωνισμός για την χωρική κατανομή της κατανάλωσης. Ο ανταγωνισμός αυτός υπερβαίνει τις απλές προσπάθειες ανάπτυξης του τουρισμού και επεκτείνεται στην κατασκευή ψυχαγωγικών πάρκων και τόπων πολυτελούς κατανάλωσης αλλά και σε αθλητικά στάδια, συνεδριακά κέντρα, ξενοδοχεία, μαρίνες, εστιατόρια, πολιτιστικές εγκαταστάσεις, τοποθεσίες αστικού εξευγενισμού, θέρετρα συνταξιούχων και ολοκληρωμένες «πόλεις μέσα στις πόλεις». Σύμφωνα με τον Χάρβεϋ, η ανταγωνιστική προσπάθεια προσπορισμού μεγαλύτερου μέρους της πίτας από την κυκλοφορία των εισοδημάτων, παράγει χωρική και κοινωνική πόλωση. Εφόσον η ύφεση, η ανεργία και η ακριβή πίστωση αποτρέπουν τη μαζική συμμετοχή στην κατανάλωση και την καθιστούν λιγότερο μαζική αλλά περισσότερο προκλητική, οδηγούμαστε σε μία κατάσταση κατά την οποία «επιδοτείται

Ιούνιος 2015 - τ. 17

Χωροταξική και Πολεοδομική Μεταρρύθμιση και νέα αναπτυξιακά μοντέλα

με δημόσιους πόρους η κατανάλωση των πλούσιων σε βάρος του κοινωνικού μισθού των φτωχών». Οι επενδύσεις για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας στην παγκόσμια κατανομή της κατανάλωσης μπορεί να συγκροτούν κοινωνικές συμμαχίες ανάμεσα σε κυβερνήσεις, ιδιοκτήτες γης, εταιρείες ανάπτυξης ακίνητης περιουσίας, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και μερίδες εργαζόμενων που αναζητούν απελπισμένα εργασία, αλλά είναι «διαβόητα ριψοκίνδυνες». Τον Ιούνιο του 2012 εκδόθηκε από την εταιρεία συμβούλων McKinsey & Company, με χορηγούς τον ΣΕΒ και την Ελληνική Ένωση Τραπεζών, η έκθεση με τίτλο «Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά», η οποία επιχειρεί να περιγράψει τις στρατηγικές και το αναπτυξιακό μοντέλο της Ελλάδας μετά τη μνημονιακή θεραπεία της. Η έκθεση διακρίνει μεταξύ άλλων τους πέντε σημαντικότερους κλάδους στους οποίους θα βασιστεί το νέο οικονομικό μοντέλο της χώρας, ο πρώτος εκ των οποίων είναι ο τουρισμός. Σε ό,τι αφορά τον τουρισμό, η έκθεση προτείνει την κατασκευή στα επόμενα δέκα χρόνια 15-20 Ολοκληρωμένων Τουριστικών Αναπτύξεων, 50.000 παραθεριστικών κατοικιών, 30-35 νέων μαρίνων, τη διαμόρφωση 3-4 λιμανιών για την υποδοχή μεγάλων κρουαζιερόπλοιων και την κατασκευή 2-3 μεγάλης κλίμακας συνεδριακών κέντρων. Στόχος είναι η αναδιάρθρωση του κλάδου, από τον μαζικό τουρισμό στην προσέλκυση ανώτερων εισοδηματικών τάξεων τουριστών. Σε ότι αφορά ειδικότερα το σχεδιασμό, η συμβατική πολεοδομική νομοθεσία, η οποία αντανακλά τις πραγματικότητες της προηγούμενης περιόδου κυριαρχίας της μικρής ιδιοκτησίας και της μικροϋφαρπαγής της γης και έχει σαν βασικό στόχο την προστασία των αδόμητων περιοχών από την αστικοποίηση, δεν ανταποκρίνεται στο νέο μοντέλο ανάπτυξης. Στην έκθεση θεωρείται εμπόδιο που αποτρέπει την παραγωγή «υποδομών υψηλής προστιθέμενης αξίας» που θα ικανοποιούν τις «σύγχρονες δομές της ζήτησης». Συνάγεται έτσι η ανάγκη απορρύθμισής της μέσω fast track επενδύσεων. Μεγάλο μέρος των επενδύσεων που γίνονται μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, υπηρετεί ακριβώς αυτό το μοντέλο, ενώ και η υπό εξέλιξη ιδιωτικοποίηση του Ελληνικού εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, καθώς η προτεινόμενη ανάπτυξη μπορεί να ειδωθεί ως «city resort». Ο χωρικός υποδοχέας αυτών των επενδύσεων, τα Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης

Εικόνα 1: Επίδραση ΕΣΧΑΔΑ στην εμπορική αξία ακινήτων ΠΗΓΗ: ΣΕΒ, pwc & REMACO Α.Ε. (2014) Εθνικό Σύστημα Χωρικού Σχεδιασμού από τη σκοπιά της επιχειρηματικότητας

Δημόσιων Ακινήτων (ΕΣΧΑΔΑ), αποτελούν θύλακες εντός των οποίων ισχύει διαφορετικό, προνομιακό καθεστώς σε ότι αφορά τις χρήσεις γης, τους όρους δόμησης, τις διαδικασίες κ.λπ., οι οποίοι αντανακλούν το νέο υπόδειγμα σχεδιασμού και υπερισχύουν του προηγούμενου πολεοδομικού καθεστώτος. Σύμφωνα με μελέτη του ΣΕΒ, που δόθηκε στη δημοσιότητα τον Δεκέμβριο του 2014, αναδεικνύεται η μεγάλη αύξηση της εμπορικής αξίας των ακινήτων, όταν θεσμοθετείται σε αυτά ΕΣΧΑΔΑ. Πέρα από τους προνομιακούς όρους δόμησης, στη μελέτη αναδεικνύεται το γεγονός ότι η αύξηση της τιμής οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ευελιξία του νέου χωρικού εργαλείου, μέσω του οποίου αντί να προσαρμόζεται το επενδυτικό σχέδιο στη νομοθεσία, προσαρμόζεται η νομοθεσία στο επενδυτικό σχέδιο, καθώς «η πολεοδομική ταυτότητα αποδίδεται στο ακίνητο αφού ωριμάσει το επενδυτικό ενδιαφέρον». Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις μεγάλες υπεραξίες που προκύπτουν, τα ΕΣΧΑΔΑ εξαιρούνται από την εισφορά του ιδιοκτήτη σε γη και σε χρήμα, που βαρύνει όλες τις άλλες ιδιοκτησίες που πολεοδομούνται. Της θεσμοθέτησης των ΕΣΧΑΔΑ ως θυλάκων ενός νέου σχεδιαστικού υποδείγματος, έχει προηγηθεί –πριν την κρίση- το καθεστώς εξαίρεσης από τον υφιστάμενο σχεδιασμό που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία και την εκμετάλλευση των Ολυμπι-

ακών εγκαταστάσεων. Παρόμοια είναι και οι λογική των Περιοχών Ολοκληρωμένων Τουριστικών Αναπτύξεων (ΠΟΤΑ) που επίσης θεσμοθετήθηκαν πριν την κρίση. Σήμερα, μέσω της Χωροταξικής και Πολεοδομικής Μεταρρύθμισης (ΧΩΠΟΜΕ), οι θύλακες αυτοί συγκροτούν ένα νέο, παράλληλο σύστημα σχεδιασμού, που αφορά τις μεγάλες επενδύσεις, καθώς όλοι οι σχετικοί χωρικοί υποδοχείς (ΠΟΤΑ, ΕΣΧΑΔΑ, ΕΣΧΑΣΕ, ΠΟΑΠΔ, κ.ά) τίθενται υπό την ομπρέλα των λεγόμενων Ειδικών Χωρικών Σχεδίων (ΕΧΣ), οι προδιαγραφές εκπόνησης των οποίων θεσμοθετήθηκαν λίγο πριν την πτώση της προηγούμενης κυβέρνησης. Η πολιτική της απορρύθμισης του χωρικού σχεδιασμού και του νέου αναπτυξιακού μοντέλου, έχει κατ’ αρχήν δύο εμφανείς αρνητικές επιπτώσεις. Η προσαρμογή της νομοθεσίας στο εκάστοτε επενδυτικό σχέδιο είναι βέβαιο ότι θα επιφέρει συγκρούσεις ανάμεσα σε αντιτιθέμενα επενδυτικά σχέδια (λ.χ. ανάμεσα σε μια τουριστική ανάπτυξη και μία εγκατάσταση ΑΠΕ ή μια εγκατάσταση ιχθυοκαλλιέργειας). Το πνεύμα αυτό διέπει ολόκληρη τη ΧΩΠΟΜΕ, π.χ. στο αρθρ.6, παρ.2β του σχετικού νόμου, προβλέπεται ότι όταν προκύπτουν συγκρούσεις ανάμεσα στις κατευθύνσεις ενός Ειδικού Χωροταξικού και ενός Περιφερειακού ή μεταξύ δύο Ειδικών, αποφασίζει ad hoc το αρμόδιο Υπουργείο. Μια πρακτική πολύ μακριά από οποιαδή-

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ποτε έννοια «ασφάλειας δικαίου». Κατά δεύτερον, ένα σημαντικότατο «συγκριτικό πλεονέκτημα» του κλάδου του τουρισμού στην Ελλάδα, είναι ότι η χώρα μας, σε αντίθεση π.χ. με την Τουρκία, την Ισπανία, την Ιταλία, κ.λπ., θεωρείται –παρά την κακοποίηση που έχει υποστεί στο πλαίσιο της μικροϋφαρπαγής- παρθένα τουριστικά, με πολλές ανέγγιχτες ή σχετικά ανέγγιχτες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Η κατασκευή ολοκληρωμένων τουριστικών αναπτύξεων και παραθεριστικής κατοικίας ακριβώς σε αυτές της περιοχές, και μάλιστα με ελάχιστα οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες και το κοινωνικό σύνολο, στην πραγματικότητα αναλώνει έναν μη ανανεώσιμο πόρο. Επομένως, σε καμία περίπτωση ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης δεν μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμο. Ενδεχόμενη αναστολή της ΧΩΠΟΜΕ στην κατεύθυνση της ριζικής τροποποίησης του νόμου, θα είναι αναμφισβήτητα ένα βήμα σε πολύ θετική κατεύθυνση. Όμως παραμένει ένας ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο: η απρόσκοπτη συνέχιση της ύπαρξης και της λειτουργίας του ΤΑΙΠΕΔ θα συνεχίσει να παράγει τα προβλήματα του νέου αναπτυξιακού μοντέλου και του νέου υποδείγματος σχεδιασμού. Οι τροποποιήσεις στη λειτουργία του που έχουν ακουστεί, δεν είναι καθόλου επαρκείς. Η συμμετοχή του δημοσίου στην ιδιοκτησία και στα έσοδα αφενός συμβαίνει και τώρα (βέβαια αν τα έσοδα κατευθύνονται στην αποπληρωμή του δημόσιου χρέους ή λ.χ. στην ενίσχυση του ασφαλιστικού συστήματος είναι σίγουρα ένα επίδικο), αφετέρου είναι κάτι που το ζητάνε και οι ίδιοι οι επενδυτές, καθώς με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζουν τη φιλική αντιμετώπιση της επένδυσης από την πλευρά του κράτους. Η εξασφάλιση κάποιων προβλέψεων όπως η υποχρέωση των επενδυτών να προχωρούν σε προσλήψεις, προμήθειες κ.λπ. εν μέρει από τον τόπο της επένδυσης, είναι θετικές για τις τοπικές κοινωνίες, όμως αν δει κανείς τη μεγάλη εικόνα, πρόκειται για μέτρο σταθεροποίησης και όχι ανατροπής του νέου αναπτυξιακού πρότυπου. ΚΩΣΤΑΣ ΒΟΥΡΕΚΑΣ Αρχιτέκτων, Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ

ικοτριβές

για τις ιδιωτικοποιήσεις στην ενέργεια Μερικές σκέψεις σχετικά με τα δίκτυα και την ηλ. ενέργεια γενικότερα, με αφορμή την επαναφορά της πίεσης για ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ (Διαχειριστής Δικτύου Υψηλής Τάσης) και μέρους της ΔΕΗ («μικρή ΔΕΗ») στις σκληρές διαπραγματεύσεις της κυβέρνησης με τους «θεσμούς»: 1. Ακόμα και στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο της αγοράς ηλ. ενέργειας που προωθείται εδώ και χρόνια παγκοσμίως, το δίκτυο αντιμετωπίζεται ως «φυσικό μονοπώλιο». Αρκετές χώρες κρατούν υπό κρατικό έλεγχο τα δίκτυά τους. Πρόσφατα στην Ολλανδία ακυρώθηκε πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης του εκεί διαχειριστή (Tennet). Ο πολύς κος Ντάισελμπλουμ είχε δηλώσει ότι ο λόγος για την ακύρωση είναι το δημόσιο συμφέρον. 2. Η θεωρία για τα οφέλη του ανταγωνισμού δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται στην αγορά ηλ. ενέργειας, αν και η αναδιάρθρωση μετράει ήδη πάνω από δύο δεκαετίες παγκοσμίως με πολλές και διάφορες μεθόδους εφαρμογής. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, 11 πολιτείες που έχουν προχωρήσει σε βαθιά αναδιάρθρωση των αγορών τους σύμφωνα με το κυρίαρχο μοντέλο ενίσχυσης του ανταγωνισμού, είδαν τις τιμές να ανεβαίνουν πάνω από 4 φορές γρηγορότερα σε σχέση με το διάστημα πριν από την αναδιάρθρωση. Αντίθετα, πολιτείες που κράτησαν σημαντικά εργαλεία ρύθμισης τιμών και δεν προχώρησαν σε βαθιά αναδιάρθρωση δεν είδαν σημαντική διαφορά στην αύξηση των τιμών. 3. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά εξετάζεται η αγορά κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά, οπότε η Ελλάδα είναι ψηλά στην κατάταξη των χωρών με βάση το μερίδιο του μεγαλύτερου παίκτη (ποσοστά άνω του 75% για τη ΔΕΗ), όμως μαζί της είναι και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Εσθονία, το Λουξεμβούργο και η Κύπρος. Από την άλλη, λιγότερο διαδεδομένη μάλλον είναι η συζήτηση για τους «7 αδερφούς»: τις μεγάλες εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής όπως η EdF, η ΕΟΝ και η RWE που, για παράδειγμα, το 2010 κατείχαν ποσοστό 55% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης. Μπροστά σε αυτούς τους κολοσσούς, η ΔΕΗ είναι προφανώς μικρή, παρόλο που έχει ακόμα δεσπόζουσα θέση στην εγχώρια αγορά. Εκτός όμως από τον ανταγωνισμό μεταξύ κεφαλαίων (στο βαθμό που ένας ισχυρός παίχτης μπορεί να επενδύσει σε μια άλλη αγορά), η εγχώρια παραγωγή υφίσταται ευθέως ανταγωνισμό από τις γειτονικές χώρες μέσω των διασυνδέσεων, ανταγωνισμό που αναμένεται να ενισχυθεί. Είναι ενδιαφέρον ότι στο τελευταίο τρίμηνο (Φεβρουάριος - Απρίλιος), η εγχώρια ζήτηση καλύφθηκε από εισαγωγές σε ποσοστά 21-27%. 4. Ο δημόσιος/κοινωφελής χαρακτήρας της ηλεκτρικής ενέργειας προκύπτει όχι μόνο από το πόσο απαραίτητη είναι για τη ζωή σήμερα, αλλά και από το γεγονός ότι στην παραγωγή και τα δίκτυα εμπλέκονται τεράστια μεγέθη δημόσιων αγαθών, όπως μεγάλες εκτάσεις γης, ορυκτοί πόροι, ρύποι, κ.α.

Όταν κατασκευάζεται μία μονάδα φυσικού αερίου ή κάποιες εκατοντάδες μονάδες φωτοβολταϊκών και αιολικών, κοστίζει πάρα πολύ στην κοινωνία και το περιβάλλον π.χ. να χρεωκοπήσουν και να σταματήσουν να λειτουργούν πριν ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους. 5. Η πολυπλοκότητα και ο ενιαίος χαρακτήρας των δικτύων ηλ. ενέργειας συνεπάγονται μια σειρά δυσκολίες στην εφαρμογή του μοντέλου της ανταγωνιστικής αγοράς. Το «προϊόν κιλοβατώρα» καταναλώνεται σχεδόν αποκλειστικά στο πλαίσιο ενός μεγάλου δικτύου ηλ. ενέργειας, ενιαίου από την πιο μεγάλη μονάδα παραγωγής μέχρι τον τελευταίο λαμπτήρα φωτισμού. Επίσης το μοντέλο της ανταγωνιστικής αγοράς βασίστηκε σε πρώτη φάση τουλάχιστον στην υπόθεση του ανταγωνισμού μεταξύ παρόμοιων μεγάλων μονάδων με ελεγχόμενη ροή καυσίμου. Οι πιο διεσπαρμένες και μεταβλητές από τις ΑΠΕ, που αναπτύχθηκαν πολύ τα τελευταία χρόνια (αιολικά, φωτοβολταϊκά), «μπερδεύουν» την κατάσταση, μειώνοντας το καθαρό φορτίο (αφού εντάσσονται κατά προτεραιότητα). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα είτε να κατηγορούνται οι ίδιες για προνομιακή μεταχείριση (επιδοτήσεις και ένταξη κατά προτεραιότητα) σύμφωνα με τη λογική της αγοράς είτε να υπονομεύουν την ίδια τη λογική του ανταγωνισμού, αναδεικνύοντας ότι η ένταξή τους και η επίτευξη των πολιτικών στόχων για υψηλή διείσδυση γίνεται ακριβώς χάρη στην ισχυρή ρύθμιση της αγοράς και τη συνεργασία των συμμετεχόντων στο δίκτυο. Για να ξεπεραστούν τέτοιες δυσκολίες διατηρώντας σταθερή την στρατηγική της εμπορευματοποίησης, έχουν δημιουργηθεί και συνεχίζουν να δημιουργούνται κι άλλες αγορές για επιπλέον “προϊόντα” πέρα από την ενέργεια (κιλοβατώρες) που είναι απαραίτητα για τη λειτουργία του ενιαίου δικτύου (π.χ. εφεδρείες, εγγυημένη ισχύς, ευελιξία μεταβολής παραγωγής, κλπ.) με αποτέλεσμα ένα μεγάλο πλέγμα γραφειοκρατίας και συχνά υποβέλτιστες λύσεις ακόμα και με τεχνοκρατικούς όρους. Αξιοσημείωτη είναι και η ισχυρή τάση για την αυτονομία από το δίκτυο, την οποία προσφέρουν παλιά και νέα προϊόντα πιο απλά για τη λογική του εμπορεύματος (πετρελαιογεννήτριες, αυτόνομα φωτοβολταϊκά με μπαταρίες, κ.α.). 7. Ο διαχωρισμός του συστήματος (σε παραγωγή/μεταφορά/διανομή) ενίσχυσε τη διαφάνεια (τι κοστίζει και πόσο). Φυσικά μπορεί να υπάρχει διαφάνεια και σε άλλα μοντέλα οργάνωσης της αγοράς ηλ. ενέργειας, όμως κάπου εδώ πρέπει να έχουμε κατά νου και τις άλλες μορφές της «από τα μέσα» ιδιωτικοποίησης, «πρωτοπόρες» και ευρέως εκτεταμένες στην Ελλάδα και αλλού, όπου θέσεις κοινωνικής ευθύνης και εμπιστοσύνης χρησιμοποιούνται ποικιλοτρόπως προς το στενά εννοούμενο ίδιον όφελος. ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΥΡΑΚΗΣ



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΙΓΝΙΤΗΣ ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΚΑΝΟΝΑ;

Επί δυο συνεχείς δεκαετίες ο ετήσιος καθαρός ρυθμός αύξησης της εγκατεστημένης ισχύος άνθρακα και λιγνίτη, παγκοσμίως, κυμαινόταν στα 20-25GW, ρυθμός ο οποίος τριπλασιάστηκε μετά το 2005. Ωστόσο, από το 2010 και έπειτα, το καύσιμο το οποίο επί δεκαετίες στήριξε την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας έπεσε σε δυσμένεια. Από το σύνολο των ανθρακικών σταθμών που είχαν σχεδιαστεί το 2010, μόλις 1 στους 3 τελικά έφτασε στο στάδιο της κατασκευής. Οι αιτίες αποτυχίας ποικίλουν ανά χώρα: ο ανταγωνισμός με άλλες φθηνότερες μορφές ενέργειας, η δυσκολία εξεύρεσης πόρων λόγω της αλλαγής πολιτικής των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, το αυξανόμενο κόστος εκπομπών CO2, η εντεινόμενη ανησυχία για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η οικονομική ύφεση, η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, έχουν όλα συμβάλει στην πίεση που δέχεται ο άνθρακας. Τα τελευταία τρία χρόνια 24 αμερικάνικες επιχειρήσεις άνθρακα χρεοκόπησαν, ενώ μέσα σε μια πενταετία οι δύο μεγαλύτερες εταιρείες εξόρυξης των ΗΠΑ, η Peabody και η Arch Coal, έχασαν το 87% και 96%, αντίστοιχα, της αξίας τους. Στην Ευρώπη, η αξία της μετοχής της γερμανικής RWE (3η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρισμού στην Ευρώπη βάσει πωλήσεων) έχει σημειώσει πτώση κατά 70% σε σχέση με το 2007, ενώ μέσα στο 2014 σχεδόν οι μισές συμβατικές μονάδες παραγωγής της αποδείχθηκαν ζημιογόνες. Η ανακοίνωση των ετήσιων αποτελεσμάτων του έτερου γερμανικού γίγαντα, της E.ON, συνοδεύτηκε από ζημιές-ρεκόρ ύψους €3,2 δις. Προτού καταστούν ενεργειακά απολιθώματα, ορισμένοι κολοσσοί της Ευρώπης έχουν επιλέξει να καταστρώσουν το δικό τους πλάνο προσαρμογής στο νέο ενεργειακό τοπίο. Η Ε.ΟΝ έχει ήδη αποφασίσει να επενδύσει €5 δις σε έξυπνα δίκτυα διανομής και έργα ΑΠΕ˙ η 100% δημόσια σουηδική Vatenfall ανακοίνωσε την πρόθεσή της να πουλήσει τα λιγνιτικά της ορυχεία στην Γερμανία και τις αντίστοιχες παραγωγικές μονάδες˙ η ιταλική ENEL, μια από τις 7 μεγαλύτερες εταιρείες ενέργειας παγκοσμίως, δεσμεύτηκε δημόσια να αποσυρθεί από τις επενδύσεις σε άνθρακα, και να στραφεί σε συστήματα εξοικονόμησης και αποθήκευσης ενέργειας και μονάδες ΑΠΕ.

Η ίδια η ΔΕΗ εκτιμά πως η εξαιρετικά χαμηλή ποιότητα των ελληνικών κοιτασμάτων οδηγεί αναπόφευκτα σε μεγάλο κόστος ηλεκτροπαραγωγής. Έτσι, σύμφωνα με υπολογισμούς της επιχείρησης, ακόμα και η νέα λιγνιτική μονάδα που σχεδιάζει, η Πτολεμαΐδα V, δεν θα είναι οικονομικά συμφέρουσα εφόσον οι τιμές δικαιωμάτων εκπομπής CO2 θα ξεπεράσουν τα €30/t.

Είναι σαφές πως όσοι έχουν ακόμα συμφέροντα στη διαιώνιση του συμβατικού μοντέλου ηλεκτροπαραγωγής δεν θα πέσουν αμαχητί, ποντάροντας κυρίως στον φόβο της απώλειας θέσεων εργασίας και της επιβολής δυσβάσταχτων οικονομικών βαρών στις επιχειρήσεις ενέργειας που θα επιφέρει ο μετασχηματισμός της αγοράς ενέργειας. Στις ΗΠΑ, 21 «ανθρακικές» Πολιτείες έχουν κινηθεί δικαστικά ενάντια στην προσπάθεια της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) να ρυθμίσει τις εκπομπές υδραργύρου και αρσενικού από τις ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες. Η πρωτοβουλία της ΕΡΑ αναμένεται να κοστίσει στις εταιρείες περίπου $9,6 δις, ωστόσο τα εκτιμώμενα οφέλη από την προστασία της δημόσιας υγείας θα κυμανθούν στα $3790 δις ετησίως. Μια αντίστοιχη συμμαχία επιχειρήσεων ενέργειας και τοπικών αρχών θα συναντήσουμε και στην Γερμανία, όπου η πρόθεση του Υπ. Οικονομικών να επιβάλει έναν «κλιματικό φόρο» στις απαρχαιωμένες μονάδες άνθρακα τον έφερε σε οξεία αντιπαράθεση με τους ηγέτες των ανατολικών κρατιδίων που εξαρτώνται από τον λιγνίτη. Αποτελεί ο ελληνικός λιγνίτης εξαίρεση στα παραπάνω; Το αντίθετο. Η ίδια η ΔΕΗ εκτιμά πως η εξαιρετικά χαμηλή ποιότητα των ελληνικών κοιτασμάτων οδηγεί αναπόφευκτα σε μεγάλο κόστος ηλεκτροπαραγωγής. Έτσι, σύμφωνα με υπολογισμούς της επιχείρησης, ακόμα και η νέα λιγνιτική

μονάδα που σχεδιάζει, η Πτολεμαΐδα V, δεν θα είναι οικονομικά συμφέρουσα εφόσον οι τιμές δικαιωμάτων εκπομπής CO 2 θα ξεπεράσουν τα €30/t. Πράγμα εξαιρετικά πιθανό, καθώς η εφαρμογή του μηχανισμού της Ε. Επιτροπής Market Stability Reserve μπορεί να οδηγήσει τις τιμές ακόμα και στα €40/ t. Η προβεβλημένη λύση της τεχνολογίας αποθήκευσης CO2 θα επιβαρύνει, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΗ, τη λειτουργία της νέας μονάδας κατά περίπου €200 εκ. ετησίως ενώ θα μειώσει το βαθμό απόδοσής της από 41,5% στο 30,1%. Ως εκ τούτου, η επιχείρηση έχει κρίνει την εναλλακτική αυτή ως ασύμφορη. Τα οικονομικά αποτελέσματα της ΔΕΗ για το έτος 2014 ήταν επίσης αποκαλυπτικά. Η ετήσια δαπάνη για αγορά δικαιωμάτων CO 2 έχει ανέλθει στα €217 εκ. ενώ το καθαρό χρέος της επιχείρησης διαμορφώθηκε στα €5.000 εκ, καθιστώντας την εύρεση ιδίων κεφαλαίων για τη χρηματοδότηση της σχεδιαζόμενης μονάδας ακόμα πιο δύσκολη. Το παράδοξο της ελληνικής πραγματικότητας είναι η ομοφωνία όλων των αρμόδιων φορέων για την επέκταση της λιγνιτικής δραστηριότητας, ως αντίδοτο μάλιστα στις επιπτώσεις της εισόδου της χώρας στην μεταλιγνιτική εποχή! Η ομοφωνία αυτή φαίνεται πως εξελίσσεται και σε μια άτυπη λιγνιτική πλειοδοσία. Ο Υπουργός ΠΑΠΕΝ δήλωσε πως η κυβέρνηση οφείλει στον ελληνικό λαό τη μονάδα Πτολεμαΐδα-V, το ΤΕΕ Δ. Μακεδονίας τάχθηκε υπέρ της κατασκευής και δεύτερης μονάδας στη Μελίτη, μέρος της αντιπολίτευσης έθεσε ακόμα ψηλότερα τον πήχη ζητώντας να ανοίξουν νέα ορυχεία στη Δράμα και την Ελασσόνα, ενώ ο νέος Διευθύνων Σύμβουλος της ΔΕΗ νοστάλγησε τις ημέρες που η συμμετοχή του λιγνίτη στο ενεργειακό μείγμα βρισκόταν στο 78%.

Κι όμως, υπάρχει εναλλακτική Πρόσφατη μελέτη του WWF Ελλάς («Κα-

θαρές εναλλακτικές στην Πτολεμαΐδα V») έδειξε πως το ωριαίο φορτίο βάσης για το οποίο έχει σχεδιασθεί η Πτολεμαΐδα V μπορεί να καλυφθεί από υβριδικούς συνδυασμούς αιολικών και φωτοβολταϊκών μονάδων με αντλησιοταμιευτικούς σταθμούς, οι οποίοι θα προσφέρουν την απαραίτητη αποθηκευτική ικανότητα. Πολλές από αυτές τις εναλλακτικές μάλιστα χαρακτηρίζονται και από χαμηλότερο σταθμισμένο κόστος ενέργειας σε σύγκριση με την Πτολεμαΐδα V. Προκύπτει λοιπόν μια σειρά εύλογων ερωτημάτων. Υπό ποιες συνθήκες έχει κριθεί συμφέρουσα η επένδυση 1,4 δις € για την Πτολεμαΐδα V; Ποια είναι τα σενάρια εξέλιξης των τιμών δικαιωμάτων CO 2 τα οποία έχει εξετάσει η ΔΕΗ; Πώς θα αντιμετωπίσει η επιχείρηση την αυστηροποίηση των επιτρεπτών ορίων εκπομπών ρύπων για τις μονάδες της ΕΕ που είναι σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή, των οποίων, όπως όλα δείχνουν, θα υπολείπεται η Πτολεμαΐδα V πριν καν κατασκευαστεί; Ποιες είναι οι εναλλακτικές λύσεις οι οποίες εξετάστηκαν και απορρίφθηκαν; Σκοπεύει πράγματι η ΔΕΗ να υλοποιήσει την τεχνολογία αποθήκευσης CO 2; Έχει έρθει η ώρα να απαντηθούν δημόσια τα παραπάνω ερωτήματα ώστε να αποτελέσουν αφορμή για έναν ανοιχτό διάλογο για την εθνική ενεργειακή στρατηγική. Ο διάλογος αυτός, που θα έπρεπε να χαρακτηρίζει ένα «δημοκρατικό ενεργειακό σχεδιασμό», αυτή τη στιγμή εξελίσσεται αποκλειστικά ανάμεσα στους θιασώτες του λιγνίτη. Εναλλακτικές επιλογές υπάρχουν, και αυτό που απομένει είναι η παράθεση του συγκριτικού οφέλους και κόστους της κάθε μιας από αυτές.

ΜιχΑλης ΠροδρΟμου Σύμβουλος σε θέματα ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής του WWF Ελλάς

Η μελέτη με τίτλο «Αξιολόγηση, Αναθεώρηση και Εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΠΧΣΑΑ Κ.Μ.)» στοχεύει στη χωρική ανάπτυξη στρατηγικού επιπέδου της Περιφέρειας Kεντρικής Mακεδονίας, με προοπτική δεκαπενταετίας και προωθείται εσπευσμένα για νομοθέτηση. Το ΠΠΣΧΑΑ έτυχε επεξεργασίας βάσει υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου συγκεκριμένης φιλοσοφίας και αμφισβητούμενης πολιτικής άποψης. Χωρίς αναθεώρηση του χωρικού σχεδιασμού από την κυβέρνηση της Αριστεράς είναι επόμενο ο χαρακτήρας και οι θέσεις του να αλληλοαναιρούνται, χωρίς ενιαίο πλαίσιο, πιλότο για τα Περιφερειακά σχέδια. Οι αοριστολογίες σε κρίσιμα θέματα προκαλούν επιφυλάξεις για τη συνέπεια των προβλέψεων και των οργανωτικών ζητημάτων. Οι αλληλοεπικαλυπτόμενες ζώνες και ενότητες χωρίς αντιστοίχιση σε διοικητικά και γεωγραφικά όρια καθιστούν δυσχερή την, σε υποκείμενο σχεδιασμό, εφαρμογή του. Το ΠΠΧΣΑΑ πέραν της γενικής κατεύθυνσης για εξισορρόπιση των δύο μητροπολιτικών περιοχών της χώρας, μείωση της αστικής πυκνότητας, συγκράτηση του πληθυσμού στους μεσαίους οικισμούς πρέπει να κατευθύνει προς την υλοποίηση τους μέσω σχετικών πολιτικών στήριξης. Χωρίς να υποβαθμίζονται ζητήματα όπως η διαφύλαξη γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, διάχυση εγκαταστάσεων μεταποίησης, συνεισφορά στην ανάπτυξη ενδογενούς δυναμικού έναντι της παραμονής βιομηχανιών εκτός υποδοχέων, επιλέγησαν να αναλυθούν στο παρόν συγκεκριμένα κομβικά θέματα.

Ο Θερμαϊκός κόλπος Η Περιφέρεια Κ.Μ. ως ιστορικο-κοινωνική γεωγραφική οντότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Θερμαϊκό κόλπο του οποίου η κατάσταση παρά τα συσσωρευμένα προβλήματα είναι αναστρέψιμη. Οπως τονίζεται από τον ΣΥΡΙΖΑ, προτεραιότητα δίνεται στην εκπόνηση Σχεδίου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ), σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου (ΡΣΘ) και βάσει αρχών των Ε.Ε., Πρωτοκόλλου για την ΟΔΠΖ και Σύμβασης Βαρκελώνης. Στόχος είναι η εφαρμογή ολοκληρωμένης πρακτικής διαχείρισης του πολυσύνθετου πολιτισμικού και οικονομικού αποθέματος για εξασφάλιση αειφορίας. Βασικό ζητούμενο η συνέχεια του θαλάσσιου μετώπου, η διευκόλυνση επαφής και σύνδεσης του πυκνοδομημένου αστικού ιστού με τη θάλασσα και η ανάδειξη χαρακτηριστικών χρήσεων. Για τη Δυτική ΠΖ (εκβολές Δενδροποτάμου) είναι σημαντική η περιβαλλοντική εξυγίανση, οικολογική αναβάθμιση και τοπιακή οργάνωση. Η κατασκευή μαρινών οφείλει να τεκμηριωθεί ως αναγκαιότητα, δυναμική και ανταποδοτικότητα. Ο λιμένας Θεσσαλονίκης, με αποτύπωμα

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

Χωροταξικό Κεντρ. Μακεδονίας

παράμετροι επικινδυνότητας, αλλά με τελικό στόχο την απομάκρυνσή τους σε χρονικό ορίζοντα το πολύ τριακονταετίας. Επισημαίνουμε ότι ο καθορισμός Περιοχής Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (ΠΕΧΠ) στις αστικές περιοχές που γειτνιάζουν με τις υπόψη εγκαταστάσεις δεν έχει ακόμα ενεργοποιηθεί.

Οι εξορύξεις

διακριτά σημεία στο σχέδιο ΚΥΑ στην ελληνική οικονομία, να λειτουργήσει ως «πράσινο λιμάνι» με αντίστοιχες δράσεις και κοινωνικό μέρισμα. Να διερευνηθεί η σιδηροδρομική σύνδεσή του με τις ποτάμιες βαλκάνιες οδούς για τη συνδυασμένη μεταφορά εμπορευμάτων. Να διασυνδεθεί με τη νησιωτική Ελλάδα με στόχο την τουριστική και ευρύτερη κοινωνική επαφή και την άμβλυνση ανισοτήτων. Αναγκαία η εξασφάλιση της απρόσκοπτης πρόσβασης στις ακτές, ιδιαίτερα σε αγροτικές ζώνες, μέσω κάθετων προσβάσεων, η δημιουργία ζώνης χώρων κοινόχρηστων και πρασίνου για την προστασία της παραλίας ως δημόσιο αγαθό και όχι προς όφελος της ατομικής εμπορευματικής χρήσης.

Τα στρατόπεδα Τα πρώην στρατόπεδα, χαρακτηριστικοί τόποι της Μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης, συνδεδεμένα με ιστορικές μνήμες, βρέθηκαν με την ανεξέλεγκτη επέκταση, εγκλωβισμένα στις πυκνοδομημένες αστικές περιοχές. Αποτελούν γενικά τους μόνους ενιαίους ελεύθερους δημόσιους χώρους με αξιόλογη θέα, χλωρίδα, ανάγλυφο και προσπελασιμότητα. Η ανάπτυξη της πόλης δεν διασφάλισε επαρκείς ελεύθερους χώρους και υψηλό πράσινο, αναγκαία για τη σωματική και ψυχική υγεία, ρύθμιση του αστικού μικροκλίματος και κοινωνικοποίηση. Η αναζωογόνηση της υποβαθμισμένης ποιότητας ζωής είναι αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα. Για δεκαετίες η πολιτεία δήλωνε ότι θα διαχειριστεί το θέμα διαφυλάττοντας και αποδίδοντας τις εκτάσεις ενώ θέσπιζε νόμους (Ν. 2745/99 κά) για την «αξιοποίηση» με χρήση οικιστική. Η πόλη «απαιτεί» την απόδοση των στρατοπέδων στο κοινωνικό σύνολο, για μια στοιχειώδη ποιότητα ζωής. Η προσέγγιση να επικεντρωθεί στις αναγκαίες πολεοδομικές ρυθμίσεις για δημιουργία δικτύου ελεύθερων χώρων, πρασίνου και πολιτισμού, τον χαρακτηρισμό ως «μνημείων» των κτιρίων, των πρώην στρατοπέδων ως κοινόχρηστων χώρων αστικού πρασίνου, τη μη περαιτέρω κάλυψη

και την κατάργηση του Ν.2745/1999.

Οι βιομηχανικοί χώροι Επιδιώκοντας αντιστροφή της αποβιομηχάνισης και επανεκκίνηση της επιχειρηματικότητας, το ΠΠΧΣΑΑ περιλαμβάνει μέτρα και κατευθύνσεις για αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής με περιορισμό των περιβαλλοντικών πιέσεων μέσω της οργάνωσης των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στο χώρο και της ανάπτυξης υποδομών διαχείρισης και απορρύπανσης, χωρίς όμως να προβλέπει μέτρα για την μετεγκατάσταση, σε οργανωμένους υποδοχείς, βιομηχανικών δραστηριοτήτων που ασκούνται σε περιοχές με μη συμβατές χρήσεις γης. Το Σχέδιο ΚΥΑ δεν προσανατολίζεται σε κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της εγκατάλειψης βιομηχανικών χώρων ως απόρροια της οικονομικής συγκυρίας των τελευταίων ετών. Στο πλαίσιο των μέτρων για τον δευτερογενή τομέα περιλαμβάνονται συνήθεις κατευθύνσεις για τα βιομηχανικά ατυχήματα ( ΚΥΑ 12044/613/19-3-2007). Οι κατοικημένες περιοχές είναι εκτεθειμένες σε ζώνες επικινδυνότητας λόγω σοβαρών παραλείψεων στα ζητήματα επεκτάσεων οικισμών αλλά και των ίδιων των μονάδων SEVEZO (ΕΛΠΕ, δεξαμενές καυσίμων κ.ά.). Η αναφορά σε αποφυγή νέων μονάδων SEVEZO περιορίζει απλώς το πρόβλημα καθώς δεν τολμά την πλήρη απαγόρευση νέων και την επέκταση των ήδη υφιστάμενων. Συγχρόνως μέσω ορισμού επιχειρηματικών πάρκων εξυγίανσης έμμεσα και επ’ αόριστον διατηρούνται μονάδες υψηλής όχλησης και SEVEZO δίπλα σε πολεοδομημένες περιοχές. Σημειωτέον, οι προβλεπόμενες χρήσεις γης (μεταποίησης και εμπορίου) των περιοχών στη ζώνη επικινδυνότητας επελέγησαν κατ΄ ανάγκη ως συμβατές των επιπτώσεων, έχοντας μικρό βαθμό ευπάθειας. Για συγκεκριμένες επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους που η μετεγκατάσταση είναι πρακτικά αδύνατη λόγω επιπτώσεων στην εθνική οικονομία, επιβάλλεται ο εκσυγχρονισμός, ώστε να απομειώνονται οι υφιστάμενοι

Η αντιμετώπιση του τομέα της εξόρυξης, τεχνητά διογκούμενου σε βάρος και σε προτεραιότητα άλλων (πρωτογενούς, μεταποίησης, τουρισμού) και του φυσικού περιβάλλοντος προκαταλαμβάνει την περαιτέρω διαχείριση, τονίζοντας τον άκαμπτα χωροθετημένο χαρακτήρα των πρώτων υλών. Θέτει ζητήματα συγκρούσεων χρήσεων γης και προτεραιοτήτων ανάπτυξης που προσεγγίζονται μέσω ρυθμίσεων χωρικού σχεδιασμού, οικονομοτεχνικής διερεύνησης και όχι μόνο με έλεγχο καταλληλότητας μέσω διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Αναγκαία η χαρτογραφική απεικόνιση προστατευόμενων περιοχών (Κορώνεια- Βόλβη), οικισμών προς πιθανή μετεγκατάσταση (Κιλκίς) και ο έλεγχος γειτνίασης-επικάλυψής τους με χώρους εξόρυξης. Με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον ο μηχανισμός παρακολούθησης να αποτελεί ανεξάρτητο φορέα προκειμένου να εξασφαλιστεί η αντικειμενικότητα των πορισμάτων ελέγχου. Να αναφέρονται προϋποθέσεις για την πρόκριση εξόρυξης έναντι άλλων χρήσεων γης και βιώσιμης διαχείρισης δραστηριοτήτων, ανάλογα της κλίμακας εγκαταστάσεων, αποκατάστασης χώρου, μεθοδολογίας και γενικά με τις περιβαλλοντικές (π.χ. επιδράσεις στα χαμηλής στάθμης ύδατα), οικονομικο-κοινωνικές επιπτώσεις στην περιοχή άσκησης, ιδιαίτερα στα μεταλλεία ΒΑ Χαλκιδικής. Είναι απαραίτητο το σχέδιο ΚΥΑ να προϋποθέτει την ολοκλήρωση του νέου Ρ.Σ. Θεσσαλονίκης δίνοντας στρατηγικές κατευθύνσεις για το χωρικό σχεδιασμό της ως διακριτό μητροπολιτικό κέντρο της Περιφέρειας Κ.Μ. όπως τεκμηριώνεται με οικονομικο-γεωπολιτικά κριτήρια, παραδεχόμενοι τη δυναμική και την πολυμορφία της μητροπολιτικής περιοχής. Συμπερασματικά, το ΠΠΧΣΑΑ Κ.Μ., βασικός πυλώνας δημοκρατικού χωρικού σχεδιασμού, οφείλει να αναθεωρηθεί χωρίς τον χαρακτήρα του αμφισβητούμενου επείγοντος, που σημαίνει αναστολή της τρέχουσας διαδικασίας, ώστε: Να προωθηθεί νέο θεσμικό πλαίσιο αφού καταγγελθεί η αδυναμία του Ν. 4269/28-614, ενώ το σχέδιο ΚΥΑ να εναρμονιστεί με τις όποιες δόκιμες κατευθύνσεις στα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού, τα ΠΠΧΣ όμορων Περιφερειών, επικεντρώνοντας στα ζητήματα συμπαγούς πόλης, ισόρροπης ανάπτυξης, φέρουσας ικανότητας, προγραμματικών δεικτών και δημογραφικών τάσεων, με απώτερο σκοπό την αντιμετώπιση της κοινωνικής κρίσης ως παραγώγου της τρέχουσας κρίσης χρέους. ΜαρΙα ΛιλιμπΑκη-ΣπυροποΥλου Δρ Αρχιτέκτων- Αρχ/γος



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΥΠΟΔΕΧΕΤΑΙ

τις προτάσεις των φοιτητών για το μέλλον του Mια διαφορετική και πρωτότυπη έκθεση με τίτλο «Πειραιάς και Ουτοπία» διοργάνωσε η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π. και η Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά. Πρόκειται για μια έκθεση που περιλαμβάνει εβδομήντα προπτυχιακές διπλωματικές διαλέξεις, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες και ερευνητικά προγράμματα φοιτητών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που αφορούν την πόλη του Πειραιά και περιέχει προτάσεις και λύσεις μικρής και μεγάλης κλίμακας σχεδιασμού. Ο εύστοχος τίτλος βάζει εξ αρχής τον επισκέπτη να αναρωτηθεί, αν πράγματι αποτελεί ουτοπία να σχεδιάζει κανείς και να φαντάζεται μια άλλη πόλη, πόσω δε μάλλον να ελπίζει πως όλο αυτό το πλούσιο υλικό θα μπορούσε κάποια στιγμή, μέσα από τη συνεργασία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των αρμόδιων φορέων με το Ε.Μ.Π., να υλοποιηθεί. Στην πραγματικότητα, πολλές από τις προτάσεις κάθε άλλo παρά ουτοπικές θα χαρακτηρίζονταν, καθώς σχεδιάζουν μια πόλη ανθρώπινη, φιλική στο περιβάλλον και στους κατοίκους της. Μια πόλη με πράσινο, με ελεύθερους και δημόσιους χώρους, ανοιχτή και προσβάσιμη στη θάλασσα, που αναδεικνύει τον πολιτισμό και την ιστορία της, προβάλει τα παλαιότερα και τα σύγχρονα μνημεία της, αλλά και μια πόλη με κοινωνικές δομές, που αμβλύνουν τους αποκλεισμούς. Η έκθεση αυτή ανέδειξε μέσα από τις δουλειές νέων επιστημόνων, που μπολιάστηκαν στις αίθουσες και τα εργαστήρια του Δημόσιου Πανεπιστημίου, ότι δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά πρόκληση σε μια δύσκολη περίοδο, όπως η σημερινή, να προτείνονται φρέσκες ιδέες και σύγχρονες λύσεις για την αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της

πόλης. Άλλωστε, ο αστικός χώρος δεν είναι μια φωτογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας, αλλά ένας τόπος, όπου παράγονται και συντελούνται διαρκώς κοινωνικοπολιτικοί μετασχηματισμοί. Είναι αλήθεια ότι ο Πειραιάς πάσχει από έλλειψη ελεύθερων και πράσινων χώρων σε ασφυκτικό, θα έλεγε κανείς, βαθμό. Το πρόβλημα αυτό εντοπίστηκε από πολλές εργασίες, οι οποίες περιλαμβάνουν προτάσεις για πράσινους περιπάτους και μεγάλα πάρκα στο κέντρο της πόλης. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η αναλογία πρασίνου στον Πειραιά είναι μόλις 1,56 τ.μ. ανά κάτοικο, ποσοστό αρκετά χαμηλότερο από το 2,50 τ.μ. ανά κάτοικο στο Λεκανοπέδιο και από τα ελληνικά σταθερότυπα (8,00 τ.μ./κάτοικο). Για την αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού προβλήματος, προτείνεται η δημιουργία πράσινων διαδρομών στον Πειραιά, αξιοποιώντας τους υφιστάμενους και εν δυνάμει πράσινους χώρους. Στόχος είναι οι διαδρομές να αποτελούν εκτός από διαδρομές περιπάτου και αναψυχής και πράσινες πορείες ενταγμένες στην καθημερινότητα (εικόνα 1). Πολύ ενδιαφέρουσα ακόμη είναι η πρόταση για το γραμμικό πάρκο της πόλης, που ακολουθεί τις γραμμές του ΗΣΑΠ από τον Τερματικό σταθμό του Πειραιά μέχρι τη γέφυρα της Γρ. Λαμπράκη, καθώς και η ανάπλαση του τμήματος Αγ. Διονύσιος – Λεύκα της σιδηροδρομικής γραμμής (Πειραιώς)–Αθηνών–Θεσσαλονίκης με στόχο (μεταξύ άλλων) τη διάχυση του πάρκου στην πόλη και τη δημιουργία χώρου, που θα καλύπτει ανάγκες και ελλείψεις της περιοχής σε δημόσιο και πράσινο χώρο. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η πρόταση για τη δημιουργία ενός δικτύου ελεύθερων δημόσιων χώρων και κτιρίων στον αστικό ιστό της Δραπετσώνας, με ήπιες πα-

ρεμβάσεις και στόχο τη διαφύλαξη του χαρακτήρα της γειτονιάς, αλλά και δίνοντας βήμα στους κατοίκους, μέσα από τη διαβούλευση, ως απαραίτητη προϋπόθεση για τον σχεδιασμό, να επανοικειοποιηθούν την πόλη (εικόνα 2, 3, 4). Ένα άλλο θέμα που διατρέχει πολλές εργασίες είναι η αναθεώρηση της σχέσης της πόλης με τη θάλασσα και το λιμάνι της. Ειδικότερα, παρουσιάζονται προτάσεις που χρησιμοποιούν, μέσω του σχεδιασμού, το βιομηχανικό τοπίο ως τρόπο διεξόδου προς τη θάλασσα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Κερατσινίου, όπου αξιοποιούνται οι νεκροί βιομηχανικοί χώροι στην παράκτια ζώνη του Κερατσινίου, αλλά και τα αστικά κενά που άφησε πίσω της η αποβιομηχάνιση, για την επανασύνδεση της πόλης με τη θάλασσα. Ακόμη, προτάσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η σύνδεση της πόλης με τη θάλασσα μέσα από αναπλάσεις, όπως για παράδειγμα η αναμόρφωση του όρμου της Δραπετσώνας, η ένωση της αποκομμένης διόδου προς τη θάλασσα με τον αστικό ιστό και η ανάπτυξη λειτουργιών βασισμένες στην ναυπηγική και την αλιεία. Τέλος, προτείνονται ιδέες για τη σύνδεση της πόλης με το λιμάνι της. Προτείνεται, για παράδειγμα, η επέμβαση στην Ακτή Βασιλειάδη-Ο.Λ.Π. με τη δημιουργία ενός κτιριακού συγκροτήματος που θα στεγάσει τη ναυτική μουσειακή έκθεση, αλλά και χώρων περιπάτου και αναψυχής, ώστε μέσα από την ένταξη του λιμανιού στο βιομηχανικό τοπίο να ενεργοποιηθεί το θαλάσσιο μέτωπο και να ενδυναμωθεί η λειτουργία του λιμανιού ως πύλη πολιτισμού και τουρισμού (εικόνα 5, 6, 7). Στο σημείο αυτό προστίθενται και παρεμβάσεις που διευκολύνουν και ενισχύουν την πρόσβαση των κατοίκων στη θάλασσα, όπως

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

η πεζοδρόμηση της Ακτής Θεμιστοκλέους σε ένα μήκος 2,7 χλμ από το ύψος της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων μέχρι την πλατεία Φρεαττύδος. Καθώς και η πρόταση για μια διαδρομή παράλληλα με το αρχαίο Κονώνειο τείχος, που αποκαθιστά τη σύνδεση του αστικού ιστού με το φυσικό τοπίο και τη θάλασσα (εικόνα 8). Επιπλέον, συναντά κανείς και ιδέες που προτάσσουν και αναδεικνύουν, μέσω του σχεδιασμού, με διαφορετικό μεταξύ τους τρόπο, περιβαλλοντικά και οικολογικά ζητήματα. Για παράδειγμα, η μετατροπή του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού Νέου Φαλήρου, που είναι ο πρώτος σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σε Μουσείο Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, η δημιουργία Κέντρου Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών στο Δήμο Πειραιά, καθώς και προτάσεις επαναπροσδιορισμού της πολυκατοικίας, για την προώθηση ενός νέου μοντέλου κατοίκησης, βασισμένου στον βιοκλιματικό σχεδιασμό (εικόνα 9, 10, 11). ΒΙΒΙΑΝ ΓΛΕΝΗ

Προπτυχιακές διπλωματικές εργασίες: «Δίκτυο ελεύθερων χώρων/χώρων πρασίνου στην πόλη του Πειραιά», σπουδάστρια: Π. Πρέντου, Υπεύθυνος καθηγητής: Ν.Μπελαβίλας, Μάρτιος 2010 «Το γραμμικό πάρκο της πόλης - Η γραμμή του ΗΣΑΠ», Σπουδάστρια: Χ. Τσιρώνη, Υπεύθυνες καθηγήτριες: Μ. Καφρίτσα, Μ. Μαυρίδου, Μάρτιος 2012 «Πειραιάς από τη Λεύκα στο λιμάνι», Σπουδάστρια: Δ. Μουτσάκη, Υπεύθυνοι καθηγητές: Δ. Καρύδης, Κ. Μωραΐτης, Φεβρουάριος 2014 «Περπατώντας στη Δραπετσώνα με τους κατοίκους», Σπουδαστές: Ι. Μαλέας, Αλ. Μούργου, Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ντ. Βαίου, Σύμβουλος Ν. Μπελαβίλας, Κ. Μωραΐτης, Ιανουάριος 2013 «Κερατσίνι: Διέξοδος προς τη θάλασσα μέσω του βιομηχανικού τοπίου», Σπουδάστριες: Α.Χ. Καραμιχάλου, Ε. Κουρσάρη, Υπεύθυνη καθηγήτρια Μπ. Μπαμπάλου, Σύμβουλοι: Ν. Μπελαβίλας, Π. Καραμανέα, Οκτώβριος 2004 «Όρμος Δραπετσώνας_ εκεί που η πόλη συναντά τη θάλασσα», Σπουδαστές: Σ. Θεοχάρης, Β. Κοτροκόη, Υπεύθυνος καθηγητής: Τ. Παπαιωάννου, Σύμβουλος: Π. Βασιλάτος, Νοέμβριος 2011 «Λιμάνι και πόλη, η τομή ως σύνδεση», Σπουδαστές: Κ. Αγγελόπουλος, Δ. Καραϊσκάκη, Υπεύθυνοι καθηγητές: Τ. Παπαϊωάννου, Ν. Μπελαβίλας, Σύμβουλοι: Μ. Μάνιος, Μ. Καλαντζοπούλου, Ιούλιος 2011 «Πειραϊκή σημείο-τόπος φυγής», Σπουδαστής: Δ. Τριανταφύλλου, Υπεύθυνοι καθηγητές: Ν. Μάρδα, Κ. Μωραΐτης, Σύμβουλος: Ν. Μπελαβίλας, Απρίλιος 2009 «ΑΗΣ Νέου Φαλήρου-Ανάπλαση στις όχθες του Κηφισού», Σπουδαστές: Α. Κομνηνός, Χ. Κρεκουκιώτης, Π. Μαύρος, Υπεύθυνοι καθηγητές: Δ. Παπαλεξόπουλος, Ν. Μπελαβίλας, Μάρτιος 2010 «Κέντρο διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών στο Δήμο Πειραιά», Σπουδαστής:Α. Βεντουράκης, Υπεύθυνος καθηγητής: Δ. Παπαλεξόπουλος, Νοέμβριος 2009 «Πολυκατοικία στην Πειραϊκή, οικολογικές αναζητήσεις», Σπουδάστρια: Ελ. Κατρίνη, Υπεύθυνος καθηγητής: Γ. Χαϊδόπουλος, Σύμβουλοι: Ε. Ευαγγελινός, Μ. Σανταμούρης, Ιούλιος 2009 Μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες: «Πρόταση πεζοδρόμησης της Ακτής Θεμιστοκλέους στον Πειραιά», Σπουδαστής: Ν. Δημητρακόπουλος , Υπεύθυνος καθηγητής: Ν. Μπελαβίλας, Μάρτιος 2015

ΤΟ «ΑΠΟΛΙΤΙΚ» RΕΤΗΙΝΚ

Την Παρασκευή 5 Ιουνίου 2015 η Ολομέλεια του Ανωτάτου Ακυρωτικού δικαστηρίου ακύρωσε ως παράνομη την από 12.2.2014 απόφαση του υπουργού Περιβάλλοντος με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για «την ανάπλαση της οδού Πανεπιστημίου και την επέκταση του τραμ σε συναφείς κυκλοφοριακές ρυθμίσεις στο πλαίσιο της ανασυγκρότησης του κέντρο της Αθήνας με άξονα την οδό Πανεπιστημίου». Τον Φεβρουάριο του 2013, σε μια εκδήλωση - συζήτηση στο υπό κατάληψη θέατρο Εμπρός με θέμα «Το κέντρο της Αθήνας τώρα», σε ένα πάνελ αποτελούμενο από αρχιτέκτονες και άλλους επιστήμονες και διανοούμενους, ο εκπρόσωπος των Γιατρών του Κόσμου έκλεψε την παράσταση λέγοντας πως η Αθήνα είναι μια πόλη σε ανθρωπιστική κρίση και πως αυτό που χρειάζεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι δυο χιλιάδες χημικές τουαλέτες για τους άστεγους και τους μετανάστες του κέντρου. Η ανθρωπιστική κρίση και οι επιπτώσεις της στην πόλη μπορούν είτε να αντιμετωπιστούν είτε να κρυφτούν «κάτω από το χαλί» ώστε να καταστούν κατά το δυνατόν αόρατες από τους επισκέπτες της. Η επιλογή αυτή είναι μια καθαρά πολιτική επιλογή. Οι πολεοδομικές, αρχιτεκτονικές, συγκοινωνιακές μελέτες καθορίζονται σε ένα βαθμό από τέτοιες πολιτικές επιλογές. Στην περίπτωση της μελέτης για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου, γνωστού ως Rethink Athens, η νικήτρια αρχιτεκτονική μελέτη του Ολλανδικού γραφείου OKRA (που ολοκληρώθηκε με την σύμπραξη του Γραφείου 75 Αρχιτέκτονες ΑΕ) είναι μια αξιόλογη μελέτη, η οποία όμως θα μπορούσε προσαρμοζόμενη να «φορεθεί» στις περισσότερες πόλεις του κόσμου και επιπλέον είναι

μια μελέτη που, όπως οι περισσότερες του είδους, επικεντρώνει στην περιβαλλοντική και την επιχειρησιακή διάσταση του σχεδιασμού και υποβαθμίζει έως εξαφάνισης την κοινωνική του διάσταση. Είναι δηλαδή μια μελέτη «απολιτίκ» και το απολιτίκ στις μέρες μας σηματοδοτεί μια βαθιά πολιτική θέση που γειτνιάζει με τον πιο ακραίο φιλελευθερισμό, μια θέση που θέλει τον πολίτη ιδιώτη και το κράτος να υποκαθίσταται από ιδιωτικούς φορείς. Να θυμηθούμε εδώ ότι το ίδρυμα Ωνάση δεν είναι χορηγός και χρηματοδότης του έργου, αλλά είναι ο φορέας που οργάνωσε τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό (με τεύχη που συνέταξε το ΥΠΕΚΑ) και στην συνέχεια χρηματοδότησε τις μελέτες, τις οποίες παρακολούθησε στενά. Αντίθετα με τους χορηγούς και τους ευεργέτες άλλων εποχών που χρηματοδότησαν έργα που έγιναν με κρατική επιμέλεια, το Ίδρυμα Ωνάση έπαιξε εδώ το ρόλο του ΥΠΕΚΑ (και εν μέρει και του ΥΠΠΟ), έγινε εργοδότης και συντονιστής των μελετητών, για ένα έργο του οποίου η χρηματοδότηση επρόκειτο να βαρύνει έμμεσα, για μια ακόμη φορά, τον χειμαζόμενο ελληνικό λαό. Κι αν αυτό συνέβη σε ένα κράτος διαλυμένο, ένα κράτος που μέσα από την υποχρηματοδότηση και την υποστελέχωση των δομών του, ακόμα και των υπουργείων του, δεν μπορούσε παρά να υπολειτουργεί και κατά συνέπεια να υποκαθίσταται από όποιον θέλει και μπορεί να «κάνει τη δουλειά» το πολιτικό ερώτημα δεν είναι αν είναι καλύτερα να γίνει το έργο από τον ιδιώτη ή καθόλου αλλά αν θέλουμε και διεκδικούμε ένα κράτος εύρωστο, στην υπηρεσία των πολιτών και του δημόσιου συμφέροντος, ένα κράτος που θα υπόκειται σε δημόσιο έλεγχο μέσα από διαβουλεύσεις ουσιαστικές και

όχι προσχηματικές, μέσα από συνεργασία των φορέων με συλλογικότητες πολιτών, ένα κράτος που να χρησιμοποιεί δοκιμασμένα εργαλεία συμμετοχικού σχεδιασμού στα δημόσια έργα. Έως τότε ας αναρωτηθούμε: γιατί τα ιδιωτικά ιδρύματα και φορείς παρεμβαίνουν τόσο έντονα στα δημόσια πράγματα και δη στον αστικό χώρο; Ποια συμφέροντα εξυπηρετούν; Που αποσκοπούν; Ποιος και πως θα ελέγξει τις επιχειρησιακές, οικονομικές κτηματομεσιτικές και αναπτυξιακές παραμέτρους και επιπτώσεις του σχεδιασμού τους; Όχι πάντως ένα κράτος - αποικία, έρμαιο του διεθνούς και εγχώριου κεφαλαίου, σαν αυτό που δημιούργησαν και προσπαθούν να διατηρήσουν στην Ελλάδα οι μνημονιακές δυνάμεις. Μόνο ένα ανεξάρτητο κράτος με μια βάση ενεργών και συμμετεχόντων πολιτών μπορεί να διασφαλίσει πως ο σχεδιασμός της πόλης έχει ως κέντρο τους κατοίκους της, την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους, την ισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ κέντρου και γειτονιών, την βιώσιμη κυκλοφορία, την αύξηση της απασχόλησης και την ανάπτυξη για όλους.

ΓΕΩΡΓΙΑ ΒΑΛΩΜΕΝΟΥ Αρχιτέκτονας Μηχανικός, Εκπαιδευτικός, Μέλος της Δημοτικής Παράταξης ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ.



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

μικρά αλλά σημαντικά βήματα για την εξάλειψη της αβίωτης κινητικότητας ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΟΔΗΛΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ Πριν δέκα χρόνια ένα τέτοιο άρθρο θα ξεκινούσε επιχειρηματολογώντας υπέρ του ποδηλάτου με σκοπό να πείσει τους πιθανούς ενδιαφερόμενους να δοκιμάσουν κι αυτό το μέσο μετακίνησης. Σήμερα, τα δεκάδες χιλιάδες ποδήλατα που κυκλοφορούν ήδη στις πόλεις, καθιστούν οποιαδήποτε αντίστοιχη επιχειρηματολογία περιττή. Έχει φτάσει η στιγμή να μπούμε στο δια ταύτα. Στο να ασχοληθούμε με τη βελτίωση των συνθηκών μετακίνησης όλων αυτών των ποδηλατών και όσων πρόκειται να τους ακολουθήσουν. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια σχετικά ευχάριστη θέση. Κάποιες από τις διεκδικήσεις των ποδηλατών έχουν ικανοποιηθεί ή είναι σε φάση υλοποίησης. 1. Επιτρέπεται η Μεταφορά ποδηλάτων στο Μετρό. 2. Έχει ψηφιστεί στο Ρυθμιστικό του 2014 το Μητροπολιτικό Δίκτυο Ποδηλατικών Διαδρομών, ένα δίκτυο ποδηλατοδρόμων, μεγάλου μήκους που συνδέουν περιοχές μεταξύ τους. Το δίκτυο θα αποτελεί τον κορμό των επιμέρους τοπικών παρεμβάσεων που ήδη γίνονται από τους δήμους, προσδίδοντάς τους την απαραίτητη συνοχή που αυτή τη στιγμή απουσιάζει. Η υλοποίηση του συγκεκριμένου δικτύου αποτελεί την κύρια διεκδικητική μέριμνα όλων των ποδηλατών της Αθήνας, καθώς μάλιστα το δίκτυο προέκυψε και από δικές τους πρωτοβουλίες και ενέργειες. Μέχρι σήμερα έχει σχεδόν ολοκληρωθεί το τμήμα Θησείου – Μοσχάτου, το οποίο ήδη χρησιμοποιείται με εξαιρετική επιτυχία από ποδηλάτες αλλά και πεζούς όλων των ηλικιών, φύλων και φυλών καθώς και από Άτομα Μειωμένης Κινητικότητας. Η σαφής του χάραξη, που ενώνει πολυσύχναστα πολεοδομικά κέντρα και πόλους έλξης, καθιστά το έργο ζωντανό και αγαπητό από τον κόσμο που ποδηλατεί ή

και περπατά κατά μήκος του. Η αξία και η αναγκαιότητα του έργου δικαιώνεται στην πράξη και απαιτείται η συνέχισή του. Ήδη είναι ώριμη η δημοπράτηση του αντίστοιχου βόρειου άξονα και είναι απαραίτητο να ξεκινήσει η υλοποίησή του το ταχύτερο δυνατόν. Δεν είναι, όμως, ένα έργο αρκετό από μόνο του να επιφέρει μια σημαντική αλλαγή στο περιβάλλον. Λείπει μια σαφής δέσμευση σταδιακής υλοποίησης ολόκληρου του Δικτύου από τη μεριά της πολιτείας, που να εκφράζεται με συγκεκριμένες στοχευμένες ενέργειες. Για την ολοκλήρωση του έργου απαιτούνται τα εξής: 1. Στρατηγική μελέτη σκοπιμότητας και εφικτότητας: Χρειάζεται μια μελέτη εφικτότητας, που να διερευνά ποια τμήματα του δικτύου είναι εύκολα προς υλοποίηση σε σχέση με κυκλοφοριακά και γραφειοκρατικά προβλήματα. Εξίσου χρειάζεται μια μελέτη σκοπιμότητας που να ιεραρχεί ποια τμήματα είναι πιο αναγκαίο να υλοποιηθούν άμεσα και ποια μπορούν να γίνουν αργότερα. Ειδικά η τελευταία είναι κομβική. Είναι σημαντικό να δοθεί προτεραιότητα στην υλοποίηση του δικτύου με κύριο άξονα τη μέριμνα για το παιδί (και γενικά όσους είναι αδύνατο να κυκλοφορήσουν αλλιώς στην πόλη), τον πεζό και τον ποδηλάτη με αυτή τη σειρά ιεράρχησης. Αντίθετα η χωροθέτηση ποδηλατοδρόμων σε πάρκα ή σε περιαστικές διαδρομές, όσο θελκτική κι αν ακούγεται, δεν αφορά τους ποδηλάτες που έχουν ανάγκη την παρέμβαση της πολιτείας για να μπορούν να μετακινηθούν με ασφάλεια στην πόλη. 2. Χρονοδιάγραμμα μελέτης και υλοποίησης: Η Στρατηγική μελέτη πρέπει να καταλήγει σε ένα σαφές χρονοδιάγραμμα μελετών και υλοποιήσεων που να θέτει στόχο στα επόμενα χρόνια να φτιαχτεί

σταδιακά το δίκτυο. Ο συνδυασμός σκοπιμότητας και εφικτότητας μπορεί να διαμορφώσει με σαφήνεια τη σειρά και τον χρόνο υλοποίησης κάθε επιμέρους τμήματος. Το χρονοδιάγραμμα μπορεί να επικαιροποιείται ανάλογα με την εξέλιξη των έργων. Είναι απαραίτητο όμως να υπάρχει ως έκφραση βούλησης για τη συνολική ολοκλήρωση του έργου. 3. Μνημόνιο συνεργασίας εμπλεκόμενων φορέων: Μέσα από τη στρατηγική μελέτη, μπορεί να προκύψει μια λίστα εμπλεκομένων φορέων που σχετίζονται με επιμέρους σημεία του έργου ή με το σύνολό του. Απαιτείται εκ των προτέρων ένα μνημόνιο συνεργασίας, ανάμεσα σε όλους αυτούς τους φορείς, στο οποίο να δηλώνεται με σαφήνεια η βούληση υπέρβασης των διαδικαστικών προβλημάτων και των αλληλοεπικαλυπτόμενων αρμοδιοτήτων καθώς και προτάσεις για το πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί. Κύριος αρμόδιος για την υλοποίηση του δικτύου είναι η Περιφέρεια Αττικής η οποία οφείλει να πάρει και την πρωτοβουλία για την επίσπευση των διαδικασιών. Άλλοι πιθανοί εμπλεκόμενοι φορείς είναι οι Δήμοι, το ΥΠΕΚΑ, το Υπουργείο Μεταφορών, η ΔΕΗ, ο ΟΑΣΑ, ο ΗΣΑΠ, το ΜΕΤΡΟ, ο ΟΣΕ, το ΡΣΑ κ.λπ. 4. Επιχειρησιακή μεθοδολογία: Για την ολοκλήρωση των μελετών και της κατασκευής απαιτείται μια σαφής επιχειρησιακή μεθοδολογία που να καταγράφεται με διαγράμματα προδιαγραφών, κατασκευαστικών μεθόδων, διαδικασιών υλοποίησης και παραδοτέων προτύπων. Η μεθοδολογία μπορεί να επαναξιολογείται κατά τη διάρκεια της σταδιακής υλοποίησης του έργου, μέσα από τον έλεγχο της κατασκευής και λειτουργίας των ήδη κατασκευασμένων τμημάτων του. Αποτελεί την προϋπόθεση για την σταδιακή

προκήρυξη και ανάθεση μελετών και συμβάσεων έργου σε μικρά μελετητικά και εργοληπτικά σχήματα, που με την κατάλληλη συνεργασία και συντονισμό να μελετήσουν και να κατασκευάσουν σε ένα βάθος χρόνου όλο το δίκτυο. 5. Συντονισμός: Πίσω από τις παραπάνω ενέργειες πρέπει να υπάρχει συντονισμός, έλεγχος και παρακολούθηση των ενεργειών των επιμέρους εμπλεκόμενων φορέων, μελετητών και κατασκευαστών. Ο φορέας ή ο μελετητής που θα διαμορφώσει τη στρατηγική μελέτη και το χρονοδιάγραμμα οφείλει να είναι και ο συντονιστής του όλου εγχειρήματος. Η παρακολούθηση του έργου μπορεί να πραγματοποιείται και με συναντήσεις εργασίας ανάμεσα στους φορείς υλοποίησης αλλά και τις ποδηλατικές οργανώσεις. Βρισκόμαστε στην κατάλληλη συγκυρία για την υλοποίηση του Δικτύου Μητροπολιτικών Ποδηλατικών Διαδρομών, καθώς η κρίση, ευτυχώς ή δυστυχώς, έχει ελαφρύνει τους δρόμους από ένα μεγάλο αριθμό παρκαρισμένων αυτοκινήτων. Το κόστος του έργου είναι αμελητέο συγκρινόμενο τόσο με τα αντίστοιχα έργα για το αυτοκίνητο (που πρέπει ούτως ή άλλως να περιοριστούν) όσο και με τα τεράστια οφέλη του. Τίθεται ζήτημα προτεραιοτήτων. Χρειάζεται ιεράρχηση στόχων και συντονισμός δράσεων με μακροχρόνια στρατηγική που να αποκρυσταλλώνεται σε συγκεκριμένους ανθρώπους με συγκεκριμένες δεσμεύσεις και αρμοδιότητες. Κυρίως, όμως χρειάζονται πρωτοβουλίες από τη μεριά της πολιτείας που να κινήσουν και να επισπεύσουν τη διαδικασία υλοποίησης του Δικτύου. Οι ποδηλάτες πιέζουν προς αυτήν την κατεύθυνση. ΗλΙας ΠαπαγεωργΙου Αρχιτέκτων Μηχανικός

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

Η «πράσινη ανάπτυξη» αναφέρεται σε μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης με δράσεις χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος και επιδείνωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, δημιουργώντας συγχρόνως νέες θέσεις εργασίας. Τέτοιες μορφές δράσης είναι, για παράδειγμα, η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές με μικρής κυρίως κλίμακας έργα,η ανάπτυξη ήπιων για το περιβάλλον επενδύσεων όπως ο οικολογικός τουρισμός, η στροφή στην βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία και η καλλιέργεια φυτών που έχουν πολλαπλές εφαρμογές στον μεταποιητικό κλάδο συντελώντας παράλληλα στην αειφόρο ανάπτυξη και τη βιοποικιλότητα. Ένα τέτοιο φυτό είναι η βιομηχανική ή κλωστική κάνναβη. Η καλλιέργειά της γνωρίζει παγκόσμια αναβίωση στις μέρες μας. Για την ευρωπαϊκή νομοθεσία (Κανονισμός 619/71) ως κλωστική κάνναβη θεωρούνται οι ποικιλίες της Cannabis Sativa L. με περιεκτικότητα σε T.H.C. (Δ9 τετρανδροκανναβινόλη) κάτω από 0,2%. Η κλωστική κάνναβη καλλιεργείται από την αρχαιότητα κυρίως για τις ίνες της. Στη συνέχεια εξελίχθηκε σε μία από τις πλέον σημαντικές ελαιούχες και κλωστικές καλλιέργειες σε πολλές χώρες του κόσμου μέχρι τον 18ο αιώνα. Από τα τέλη του 18ου αιώνα, με τη σταδιακή εξαφάνιση των ιστιοφόρων πλοίων (τα ιστία των οποίων φτιάχνονταν από ύφασμα κάνναβης), την εμφάνιση νέων ανταγωνιστικών καλλιεργειών στις αποικίες και τη δυναμική ανάπτυξη του βαμβακιού άρχισε η παρακμή της. Η εξέλιξη της παρασκευής φτηνού χαρτιού από δασική ξυλεία καθώς και εμφάνιση από τις αρχές του 20ού αιώνα των συνθετικών πετροχημικών ινών (νάιλον) προκάλεσε και νέα υποχώρηση στην καλλιέργειά της. Το τελειωτικό χτύπημα έγινε τη δεκαετία του 1930 με την απαγόρευσή της στην Αμερική, ταυτίζοντάς την με την ινδική κάνναβη σε επίπεδο νομοθεσίας. Από τη δεκαετία του ‘70 στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρχισε να αναβιώνει η καλλιέργεια της για δύο λόγους. 1. Δημιουργήθηκαν νέες, σύγχρονες ποικιλίες, αναπτύχθηκε η τεχνολογία όσον αφορά στην καλλιέργεια, στην επεξεργασία του φυτού και στην παραγωγή προϊόντων και παραπροϊόντων από τη βιομηχανοποίησή της. Το σύνολο του υπέργειου μέρους του φυτού είναι αξιοποιήσιμο και από αυτό μπορούν να παραχθούν χιλιάδες διαφορετικά προϊόντα. Ενδεικτικά αναφέρουμε: • Ίνες για υφάσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ενδύματα, ταπετσαρίες, σχοινιά κ.λπ. και χαρακτηρίζονται ως υποαλεργικά. • Χαρτί που χρειάζεται επτά φορές λιγότερα χημικά παράγωγα του θείου και ελάχιστο χλώριο για τη λεύκανσή του σε σχέση με τον χαρτοπολτό από δασική ξυλεία. Τέσσερα στρέμματα κάνναβης παράγουν

πράσινη ανάπτυξη και ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΝΝΑΒΗ τόσο χαρτοπολτό όσο ένα στρέμμα δάσους. Και ενώ το μονοετές φυτό της κάνναβης παρέχει ετήσια σοδειά, τα δάση που υλοτομούνται χρειάζονται δεκάδες χρόνια για την αποκατάστασή τους. • Οικοδομικά υλικά πολύ ελαφριά που «αναπνέουν», με έντονη θερμική και ακουστική μόνωση και τα οποία πιστοποιούν την ενεργειακή κατάσταση του κτηρίου. • Βιοδιασπώμενα πλαστικά. • Χρώματα, βερνίκια, βαφές. Για χιλιάδες χρόνια όλα σχεδόν τα χρώματα και τα βερνίκια παράγονταν ή περιείχαν λάδι από τους σπόρους της. Από το 1937 και μετά οι βαφές φυσικής προέλευσης αντικαταστάθηκαν από πετροχημικά προϊόντα με ολέθριες για το περιβάλλον επιπτώσεις. • Είδη κοσμετικής (κρέμες, σαπούνια, έλαια αρωματοθεραπείας κ.λπ.). • Είδη διατροφής. • Ενέργεια. Είναι μια από τις ταχύτατα αναπτυσσόμενες βιομάζες που μπορεί να μετατραπεί σε μεθάνιο, μεθανόλη ή υγρό καύσιμο. 2. Αναγνώριση του σημαντικού οικολογικού οφέλους της καλλιέργειάς. Καταρχήν, έχει ταχεία ανάπτυξη και κάλυψη του αγρού λειτουργώντας ως αποπνικτικό ζιζανίων, δηλαδή ως οικολογικό «ζιζανιοκτόνο» που αφήνει το χωράφι καθαρό για την επόμενη καλλιέργεια. Επιπλέον χρειάζεται λιγότερο νερό για άρδευση από αντίστοιχες καλλιέργειες. Στη χώρα μας που η αυτοφυής βλάστηση στις αρδευόμενες καλλιέργειες είναι αναπτυγμένη και βλάπτει την παραγωγή, η κάνναβη σε αμειψισπορά με βαμβάκι, καλαμπόκι, κ.λπ. μπορεί να μειώσει σημαντικά τις δαπάνες ζιζανιοκτονίας. Η συμβολή της, επιπλέον, στην αντιμετώπιση του πράσινου σκουληκιού στο βαμβάκι και της Diabrotica στο καλαμπόκι μπορεί να είναι καθοριστική. Τέλος, με τις μειωμένες ανάγκες της κάνναβης σε αζωτούχα λιπάσματα και άρδευση, θα υπάρχει οικονομία σε ενέργεια και χημικά. Σήμερα οι κυριότερες χώρες καλλιέργειας της κλωστικής κάνναβης είναι η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία, η Ουκρανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση με περισσότερα από 500.000 στρέμματα στα κράτη-μέλη. Στη χώρα μας η κάνναβη καλλιεργούνταν μέχρι το 1992 όταν δημοσιεύτηκε ο νόμος που απαγόρευε «την καλλιέργεια οποιουδήποτε φυτού του γένους Cannabis». Η τελευταία καλλιέργεια περίπου 2.000 στρεμμάτων ήταν στην περιοχή της Αλιάρτου για την παραγωγή οικοδομικών υλικών της εταιρείας ΠΑΝΟΜΠΕΛ. Τα κτήρια από τα

κανναβουργεία Εδέσσης που χρησιμοποιούσαν κάνναβη από τον κάμπο των Γιαννιτσών καθώς και το εργοστάσιο παραγωγής σχοινιών από κάνναβη του Δεσύλλα στην Κέρκυρα, με εισαγωγή της πρώτης ύλης από το εξωτερικό τα τελευταία χρονιά λειτουργιάς του, υπάρχουν ακόμη. Τη δεκαετία του 1990 έκαναν την εμφάνιση τους τα καταστήματα KANNABISHOP που πουλούσαν οικολογικά προϊόντα φτιαγμένα στο εξωτερικό από κάνναβη ενώ παράλληλα ενδυναμώθηκαν τα οικολογικά κινήματα που ζητούσαν μια στροφή σε μεθόδους και υλικά παραγωγής που δεν είναι επιβαρυντικά προς το περιβάλλον. Η αναζήτηση νέων καλλιεργειών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εναλλακτική πρόταση για αναδιάρθρωση των καλλιεργειών στη χώρα μας οδήγησαν στην υλοποίηση, το έτος 2000, μελέτης σχετικά με τις προοπτικές καλλιέργειας της κλωστικής κάνναβης στη χώρα μας 1. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Ερευνας και από το Εργαστήριο Γεωργίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών με τη χρηματοδότηση του υπουργείο Γεωργίας και αναγνώριζε τα πλεονεκτήματα του φυτού για την αγροτική παραγωγή. Ο διαχωρισμός της κλωστικής κάνναβης και των προϊόντων που μπορούν να παραχθουν από αυτήν από τις ουσίες που υπάγονται στις εξαρτησιογόνες, θεσμοθετήθηκε τελικά το 2013 (παρ. 3 άρθρο 1 ν. 4139/2013). Οι όροι και οι προϋποθέσεις καλλιέργειας των ποικιλιών κάνναβης του είδους Cannabis Sativa L, οι έλεγχοι τήρησης των όρων και προϋποθέσεων και κάθε σχετικό θέμα που θα επιτρέψουν την έναρξη της

καλλιέργειας θα οριστούν, ο νόμος ορίζει, με κοινή απόφαση των Υπουργών Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Δύο χρόνια μετά, η κοινή υπουργική απόφαση (ΚΥΑ) δεν έχει ακόμη υπογραφεί. Σε απάντηση σε κοινοβουλευτική ερώτηση σχετικά με την καθυστέρηση της υπογραφής της ΚΥΑ που κατέθεσαν βουλευτές του Ποταμιού (αριθμός ερώτησης 548-6-3-2015) το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δεσμεύτηκε ότι θα προχωρήσει άμεσα στις απαραίτητες νομικές ρυθμίσεις προκειμένου να μπορέσουν οι παραγωγοί να προχωρήσουν στην καλλιέργεια του φυτού. Ο αρμόδιος Αναπληρωτής Υπουργός κ. Αποστόλου σε αντίστοιχη ερώτηση που είχε καταθέσει προς την προηγούμενη κυβέρνηση το Νοέμβριο του 2014 (και η όποια έμεινε αναπάντητη) είχε αναφέρει: «Θεωρούμε, ότι ως φυτό πολλαπλών και σημαντικών χρήσεων, η βιομηχανική κάνναβη θα συμβάλει και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στη γεωργία, τη βιομηχανία, το εμπόριο και την έρευνα, δίνοντας ώθηση στην τοπική και την εθνική οικονομία». Είμαστε, λοιπόν, αισιόδοξοι ότι σύντομα θα λυθεί αυτό το χρόνιο θέμα και άμεσα θα φανούν τα πλεονεκτήματα στην παραγωγική ανασυγκρότηση με δυναμική για δημιουργία πολλών χιλιάδων θέσεων απασχόλησης. ΣεραφεΙμ KανδΥλας

Μέλος του υπο ίδρυση συνεταιρισμού «το καννάβι»

1. ://docs.google.com/file/d/1MavqpGwx_qHWc1 EFWUm9RRGf32V1avnedszcHD4WP37Oc1dql AMFkCSWF-hx/edit



ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

ιδέες & θεωρία

Alexandre Costa Ο σοσιαλισμός δεν είναι εφικτός σε έναν ερειπωμένο πλανήτη

Ο Alexandre Costa, καθηγητής Ατμοσφαιρικής Επιστήμης στο State University of Ceará της Βραζιλίας, είναι ο συγγραφέας της Βραζιλιάνικης έκθεσης αξιολόγησης για την αλλαγή του κλίματος .Είναι μέλος της Insurgência, της μαρξιστική τάσης του Κόμματος για Σοσιαλισμό και την Ελευθερία (PSOL).

Πέρυσι, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) ξεκίνησε τη δημοσίευση της 5ης έκθεσης αξιολόγησης (ή AR5), αρχικά με την δουλειά από την ομάδα εργασίας Ι, η οποία ασχολείται με τη φυσική βάση της αλλαγής του κλίματος. Τώρα, η διαδικασία AR5 συνεχίστηκε με τη δημοσίευση της “Περίληψης για τους φορείς χάραξης πολιτικής” από την Ομάδα Εργασίας ΙΙ, σχετικά με τις “επιπτώσεις, την προσαρμογή και την τρωτότητα.” Είναι συνηθισμένο για τη σοσιαλιστική αριστερά να παραμελεί το θέμα της αλλαγής του κλίματος. Αλλά αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό λάθος. Εμείς επιμένουμε ότι η αναζήτηση απαντήσεων για το κεντρικό ζήτημα της οικολογικής κρίσης γενικότερα (και ιδίως της κλιματικής κρίσης) είναι ζωτικής σημασίας για τον αγώνα των εργαζόμενων τάξεων και των φτωχών του 21ου αιώνα. Έτσι κι αλλιώς, η μάχη για να αποφευχθεί μια καταστροφική έκβαση αυτής της κρίσης που προκάλεσε ο καπιταλισμός είναι ο αγώνας για τη διαφύλαξη των υλικών συνθηκών για την επιβίωση της ανθρωπότητας με αξιοπρέπεια. Κανένας σοσιαλισμός δεν είναι εφικτός σε μια απομονωμένη χώρα. Κανένας σοσιαλισμός δεν είναι εφικτός, διατηρώντας παράλληλα τον σεξισμό, τον ρατσισμό, την ομοφοβία, την τρανσφοβία και

την ξενοφοβία. Κανένας σοσιαλισμός δεν είναι εφικτός σε έναν διαλυμένο πλανήτη.

Είναι οι εκτιμήσεις της IPCC αξιόπιστες; Ως επί το πλείστον είναι. Ο ρόλος της IPCC είναι να αξιολογήσει την επιστημονική βιβλιογραφία, προκειμένου να συγκεντρώσουν τις τρέχουσες και πλέον προηγμένες γνώσεις στον τομέα του κλίματος και των επιπτώσεών του. Οι εκθέσεις τους είναι επιστημονικές συλλογές υψηλής ποιότητας και μεγάλης αξίας, όχι μόνο για ακαδημαϊκούς σκοπούς. Σε αντίθεση με το μύθο που οι αρνητές της κλιματικής αλλαγής προσπαθούν να διαδώσουν, οι εκθέσεις της IPCC δεν αποτελούν “κινδυνολογίες” ή “καταστροφολογίες”. Αντ‘ αυτού, η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι πολύ μετριοπαθής, συντηρητική και άτολμη, διαψεύδοντας το μέγεθος του προβλήματος που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν. Οι εκθέσεις αυτές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία σχετικά με την έκταση και το βάθος των αλλαγών που συμβαίνουν στο κλιματικό σύστημα της Γης σήμερα, ούτε σχετικά με τις αιτίες τους. Ο πλανήτης θερμαίνεται, οι πάγοι και οι παγετώνες έχουν συρρικνωθεί, οι θάλασσες ανεβαίνουν σε στάθμη, τα ακραία καιρικά φαινόμενα (καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες, τυφώνες) έχουν γίνει πιο συχνά

ή/και εντείνονται. Αυτά είναι γεγονότα. Ακριβώς όπως είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει άλλη πιθανή αιτία για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από την περίσσεια των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα της Γης, δηλαδή το διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, άνθρακας και φυσικό αέριο), αλλά και το μεθάνιο, το υποξείδιο του αζώτου (και τα δύο σχετίζονται με τη γεωργία) και οι αλογονάνθρακες. Ειδικότερα, η συγκέντρωση του CO2 έχει αυξηθεί πάνω από 40% από την προ-βιομηχανική εποχή (περίπου 280 μέρη ανά εκατομμύριο ή ppm) και σε ένα έτος ή δύο θα υπερβαίνει τα 400 ppm κατά μέσο όρο ετησίως (ήδη από το 2014 θα είναι πάνω από τον αριθμό αυτό για αρκετούς μήνες). Υπάρχει ευρεία συναίνεση εντός της κοινότητας των επιστημόνων του κλίματος πως μια κατά μέσο όρο αύξηση της θερμοκρασίας αρκετών βαθμών θα επιδεινώσει όλη αυτή την εικόνα τόσο πολύ ώστε το κλίμα της Γης να γίνει αρκετά εχθρικό. Αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα δημιουργήσει μια μη αναστρέψιμη πορεία, αν η υπερθέρμανση του πλανήτη ξεπεράσει τους 2 ° C, η οποία αναμένεται να συμβεί μετά από μια συγκέντρωση CO2 άνω των 450 ppm. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προβλέψεις του IPCC έχουν επιβεβαιωθεί ή υπο-

τιμούν τον ρυθμό των αλλαγών: η πραγματικότητα της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και ειδικότερα η απώλεια του θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική είναι πολύ πιο σοβαρή από ότι εθεωρείτο μέχρι σήμερα.

Ανισότητα στις εκπομπές, ανισότητα στις παροχές, ανισότητα στις επιπτώσεις [...]

Τι πολιτικές χρειάζονται ενώπιον της δραματικής κλιματικής αλλαγής; Η κλιματική κρίση δεν μπορεί να επιλυθεί εντός του πλαισίου της αγοράς. Απεναντίας, η λεγόμενη «αγορά άνθρακα», στην οποία το «δικαίωμα να μολύνεις/εκπέμπεις» θεωρείται εμπόρευμα, αποδείχθηκε απάτη. Δεν έχει λογική άλλωστε, με δεδομένη την ανάγκη για εσπευσμένη και μεγάλης κλίμακας μείωση των εκπομπών, να πουλιέται ένα «δικαίωμα» που κανείς δε θα έπρεπε να έχει! Πρόκειται για ένα τέχνασμα που επιτρέπει σε μεγάλους καπιταλιστές από ανεπτυγμένες χώρες να κερδοσκοπούν από την ειδική μεταχείριση σε σχέση με τις περιφερειακές-αναπτυσσόμενες χώρες. Όπως και σε κάθε στοιχειωδώς δίκαιη συμφωνία, οι περιορισμοί στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στις «κεντρικές» καπιταλιστικές χώρες θα έπρεπε

ικοτριβές

Ιούνιος 2015 - τ. 17

να είναι πολύ υψηλότεροι. Όσον αφορά την ενεργειακή πολιτική, είναι επίσης αδιανόητο να επενδύουμε σε λανθασμένες λύσεις όπως η κατασκευή μεγάλων φραγμάτων (τα οποία εκτός από εκπομπές CO2 και μεθανίου εξαιτίας της αποσύνθεσης οργανικής ύλης στην πλημμυρισμένη περιοχή, έχουν πολλές ακόμα επιβλαβείς κοινωνικο-οικολογικές συνέπειες) ή στην πυρηνική ενέργεια (που δεν είναι ανανεώσιμη, παράγει απόβλητα που παραμένουν ραδιενεργά και επικίνδυνα για πολλά χρόνια, είναι πιθανό να προκαλέσει καταστροφές όπως στη Φουκουσίμα και μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των πυρηνικών όπλων). Επίσης δεν είναι αρκετό να εισαχθούν ανανεώσιμες πηγές (άνεμος, ήλιος) στον ενεργειακό πίνακα. Σήμερα, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ανανεώσιμες πηγές απλά προστέθηκαν στον πίνακα ως κομμάτι της «διαρκούς μεγέθυνσης» του κεφαλαίου, παρά ως αντικαταστάτης των ορυκτών καυσίμων. Επιπλέον, κατά κύριο λόγο οι ανανεώσιμες όπως υιοθετούνται από την καπιταλιστική λογική, εγείρουν συγκρούσεις με τοπικές κοινότητες και καταστρέφουν τοπικά οικοσυστήματα, όπως στην ακτογραμμή της βορειοανατολικής Βραζιλίας. Για μια επιτυχημένη στρατηγική εξόδου από την κλιματική κρίση, είναι απαραίτητο να κινηθούμε πέρα από την απλή χρήση ανανεώσιμων πηγών σε μεσαίες ή μεγάλες μονάδες (τα ήδη εγκατεστημένα υδροηλεκτρικά, γεωθερμικά, αιολικά και ηλιακά). Ακόμα και με την υιοθέτηση αυστηρών μέτρων προκειμένου να μειωθούν οι αρνητικές συνέπειες, συχνά είναι πολύ μακριά από το σημείο κατανάλωσης με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες απώλειες στις γραμμές μεταφοράς και άλλα προβλήματα. Επομένως είναι απαραίτητο να επενδύσουμε σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα στο οποίο οι πόλεις παράγουν ένα μεγάλο κομμάτι της ενέργειας που καταναλώνουν με μεγάλη συνεισφορά φωτοβολταϊκής παραγωγής σε οικιακή/μικρή κλίμακα (ένας συνεταιρισμός παραγωγών/καταναλωτών ή «ηλιακός κομμουνισμός»). Όσον αφορά τις μεταφορές: η αντικατάσταση των οχημάτων που χρησιμοποιούν ντίζελ και βενζίνη από οχήματα που χρησιμοποιούν αγροκαύσιμα ή και

από ηλεκτρικά οχήματα δεν αποτελούν ούτε κατά διάνοια λύση. Η αιθανόλη που προέρχεται από καλαμπόκι και ζαχαροκάλαμο όπως και μεγάλη ποικιλία βιοκαυσίμων συχνά παράγονται με μονοκαλλιέργεια και άλλες δραστηριότητες με σοβαρότατες συνέπειες στην ασφάλεια των τροφίμων, αρπαγή γης από μικροπαραγωγούς, αυτόχθονες πληθυσμούς και παραδοσιακές κοινότητες, μαζική χρήση εντομοκτόνων και φυτοφαρμάκων. Τα πλεονεκτήματα των ηλεκτρικών αυτοκινήτων φαίνονται σαφώς περιορισμένα όσο η ηλεκτρική ενέργεια συνεχίζει να παράγεται κυρίως από την καύση άνθρακα (της οποίας οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν περιορίζονται στην εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα αλλά περιλαμβάνουν και αυτές της εξόρυξης) και δεν αντιμετωπίζεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση. Η προοπτική βρίσκεται στην συνολική αποδιάρθρωση του υπάρχοντος υποδείγματος ατομικής μεταφοράς, συνδυάζοντας τον αγώνα για ελεύθερη μετακίνηση και για την υπεράσπιση της ποιότητας ζωής στην πόλη., προωθώντας μια ριζοσπαστική στροφή στη δημόσια, δωρεάν, υψηλής ποιότητας, χαμηλών εκπομπών, συλλογική μεταφορά σε συνδυασμό με άλλες λεπτομέρειες (π.χ. ποδήλατα) ώστε να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες της κοινωνικής πλειοψηφίας και ταυτόχρονα να μειωθούν δραστικά οι παραγόμενες εκπομπές. Είναι σαφές ότι η παραγωγή τομέων όπως η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, η βιομηχανία αυτοκινήτων (χωρίς να αναφέρουμε την βιομηχανία όπλων) και η συνεισφορά τους στην «μεγέθυνση του ΑΕΠ» που ταυτίζεται με αύξηση του συνολικού πλούτου και, ακόμα χειρότερα, της υποβάθμισης της ποιότητας ζωής πρέπει να αναδιοργανωθεί πλήρως ώστε να υπηρετήσει την αναδιάρθρωση των υποδομών ενέργειας και μεταφορών. Είναι αναγκαίο να δείξουμε ότι η πραγματική προστασία των θέσεων εργασίας θα επιτευχτεί μόνο μέσα από μια βαθειά αλλαγή στο τι παράγεται και με ποιον τρόπο, ταυτόχρονα με μια θεμελιώδη μετάβαση από την ιδιωτική, κάθετη, αυταρχική καπιταλιστική διαχείριση σε συλλογική, κοινή, ριζοσπαστικά δημοκρατική σοσιαλιστική διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Με δεδομένο ότι τα περισσό-

τερα από τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων πρέπει να παραμείνουν ανέγγιχτα, ένα μέτρο που πρέπει να παρθεί είναι η άμεση απαλλοτρίωση όλων των εταιριών ορυκτών καυσίμων και η μετατροπή τους σε συλλογική ιδιοκτησία με δημοκρατική διαχείριση από την κοινωνία. Παράλληλα είναι απαραίτητο η γεωργία να στραφεί από την αγρο-βιομηχανία στην οικογενειακή γεωργία και άλλες μορφές παραγωγής τροφής σε μικρή κλίμακα, όπως αστικοί γεωργικοί συνεταιρισμοί κλπ με ισχυρή ενίσχυση της γεωργίας χωρίς χημικά λιπάσματα (μεγάλη πηγή νιτρικού οξέος, το τρίτο σε σημασία αέριο του θερμοκηπίου μετά το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο). Η αποψίλωση των δασών, βασική πηγή εκπομπών σε πολλές τροπικές χώρες, δεν πρέπει απλά να μηδενιστεί αλλά να αντιστραφεί και να γίνει αναδάσωση των κατεστραμμένων περιοχών.

Είναι ο οικοσοσιαλισμός μικροαστικός; Είναι η οικολογία το όπιο των λαών; Φυσικά διαφωνούμε με οποιαδήποτε διατύπωση τέτοιου τύπου και μας θλίβει που κομμάτι της αριστεράς (ενίοτε και της «ριζοσπαστικής») αναπαράγει τέτοιες ανοησίες. Δυστυχώς είναι απόδειξη ότι απόψεις που συνδυάζουν την άγνοια και την μισαλλοδοξία και αποστασιοποιούνται από την τσιμεντένια πραγματικότητα του καπιταλισμού τον 21ο αιώνα είναι πολύ διαδεδομένες στην αριστερά. Η οικολογική κρίση (της οποίας η πιο καθολική έκφραση είναι η κλιματική κρίση) αποτελεί την απόδειξη ότι ο καπιταλισμός έχει φτάσει σε ένα στάδιο ανάπτυξης στο οποίο πλέον προχωράει αξιοποιώντας τα τελευταία αποθέματα της γης αναζητώντας τους πόρους που θα καταναλώσει η στη βιομηχανική διαδικασία. Έτσι ξεπερνά τα φυσικά όρια και λυμαίνεται το περιβάλλον που συντηρεί την ανθρώπινη κοινωνία σαν να ήταν ανεξάντλητο. Ταυτόχρονα γίνεται πιο βίαιος απέναντι στα “εμπόδια της ανάπτυξης” (ιθαγενείς πληθυσμοί που “ενοχλούν” την επέκταση μεταλλευτικής ή αγροβιομηχανικής δραστηριότητας, ή απομονωμένες πληθυσμιακές ομάδες που ζουν σε περιοχές προορισμένες για αστικές αναπλάσεις).

Η ριζοσπαστική αριστερά γνωρίζει καλά, πως για να προωθήσει ουσιαστικές αλλαγές στην κοινωνία, δεν μπορεί να βασιστεί στην κατάκτηση θέσεων εντός του αστικού κράτους (γραφειοκρατικές, αδιαπέραστες από την λαϊκή συμμετοχή, με εκλογές κυριαρχούμενες από οικονομικά συμφέροντα). Όμως για μεγάλο κομμάτι αυτή η πολιτική θέση, η αντίληψη ότι ο κρατικός μηχανισμός δεν είναι ουδέτερος και ότι δεν μπορείς να τον θέσεις στην υπηρεσία των εργατών δεν έχει απήχηση στην παραγωγική βάση της κοινωνίας. Η μετάβαση στο σοσιαλισμό θα συνέβαινε κυρίαρχα μέσω της αλλαγής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής λες και οι τεχνολογίες, οι μέθοδοι οργάνωσης της δουλειάς, οι επιλογές για τις ενεργειακές πηγές είναι ουδέτερες. Αυτό είναι λάθος. Επιπλέον σε κάποιες περιπτώσεις προφανών αντιφάσεων (η βιομηχανία όπλων πχ) δε θα έπρεπε να διατηρηθεί όλη η παραγωγή που τώρα κυριαρχεί στον καπιταλισμό, ποιοτικά (τι θα παραχθεί) και ποσοτικά (πόσο να παραχθεί). Μακροπρόθεσμα ο σοσιαλισμός δε θα έπρεπε να παράγει αγαθά που οδηγούν σε περιβαλλοντική και κλιματική ανισορροπία όπως συμβαίνει τώρα στον καπιταλισμό, αφού αυτά θέτουν υπό διακύβευση την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους. Πρέπει να είναι σαφές ότι τα ορυκτά καύσιμα και η πυρηνική ενέργεια δεν έχουν θέση σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Η λογική της υπερπαραγωγής προϊόντων πολυτελείας πρέπει πρέπει να ξεπεραστεί και ο όγκος της παραγωγής υλικών αγαθών πρέπει να σέβεται τα όρια που επιβάλουν οι ροές της ύλης και της ενέργειας του πλανήτη. Αυτό περιλαμβάνει την ανακύκλωση των απορριμάτων της παραγωγικής διαδικασίας, τη χρήση υλικών και ενεργειακών πόρων διαθέσιμων για παραγωγή με βιώσιμο τρόπο. Η απλή αντικατάσταση των σχέσεων ιδιοκτησίας χωρίς να προωθηθούν παράλληλα αυτά τα ζητήματα (όπως και για τις ανθρώπινες σχέσεις πέρα από το την εργασία και την παραγωγή, όπου η προκατάληψη και η καταπίεση, ασύμβατες με το σοσιαλισμό, παραμένουν έντονες) με δεδομένο το βάθος των επαναστατικών αλλαγών που χρειάζονται, εμφανίζεται ως μετριοπαθής μεταρρύθμιση παρά

23 γνήσια κοινωνική επανάσταση! Ο καπιταλισμός δε συμβιβάζεται με την βιωσιμότητα αλλά είναι ανεπίτρεπτο, για χάρη του άμεσου και μακροπρόθεσμου συμφέροντος των κοινωνικών πλειοψηφιών, να μην αντιμετωπίσει ο σοσιαλισμός τα οικολογικά ζητήματα ως κεντρικά. Αυτό είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί όχι μόνο λόγω της παγκόσμιας οικολογικής καταστροφής που προκαλεί ο καπιταλισμός αλλά και λόγω των περιβαλλοντικών καταστροφών (Τσέρνομπιλ, λίμνες της Σιβηρίας, λίμνη Αράλη) που έγιναν από τον ίδιο τον “υπαρκτό σοσιαλισμό” που δολοφονούσε ηγέτες της επανάστασης, έσφαζε εθνικές μειονότητες και έφτιαχνε ξεδιάντροπα γραφειοκρατικά προνόμια. Ο οικοσοσιαλισμός με αυτή την έννοια εμφανίζεται ως στρατηγικός στόχος για την επαναστατική αριστερά που βρίσκεται σε αρμονία με τις ανάγκες του 21ου αιώνα. Είναι πολύ πιο ριζοσπαστικός απ’ ότι η παραδοσιακή και δογματική αντίλήψη “νομίζει” ότι είναι. μετάφραση: Πέτρος Μαρκόπουλος, Παναγιώτης Δήμας Μπορείτε να διαβάσετε το πλήρες κείμενο στo οikotrives.gr



ικοτριβές

είδαμε... Αυτόχθονη φυλή στον Καναδά αρνείται 267.000 δολάρια ανά άτομο για να επιτρέψει τη διέλευση αγωγού από τη γη τους Η φυλή των Lax Kw’alaams, ενός “πρώτου έθνους” που ζει σε ένα απομακρυσμένο μέρος της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, απέρριψε μια προσφορά ύψους 267.000 δολαρίων ανά άτομο για να επιτρέψει σε έναν αγωγό φυσικού αερίου να κατασκευαστεί στη γη τους. Το εταιρικό σχήμα υπό τον ενεργειακό γίγαντα Petronas της Μαλαισίας είχε προσφέρει στα 3600 άτομα της φυλής συνολικά 960.000.000 δολάρια για να καταστεί δυνατή η κατασκευή του αξίας 30 δισεκατομμυρίων δολαρίων τερματικού σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου του Βορειοδυτικού Ειρηνικού. “Δεν είναι θέμα χρημάτων: είναι περιβαλλοντικό και πολιτιστικό ζήτημα” ανέφεραν στη δήλωσή τους οι εκπρόσωποι της φυλής που ψήφισαν ομόφωνα ενάντια στην προσφορά. Η ψηφοφορία έγινε εν μέρει δυνατή από μια απόφαση του Καναδικού Ανώτατου Δικαστηρίου πέρυσι που έδωσε μεγαλύτερη αυτονομία στις αυτόχθονες ομάδες και μεγαλύτερο έλεγχο επί των φυσικών πόρων και ζητημάτων που επηρεάζουν τα εδάφη τους. Η απόφαση αποτελεί ένα ακόμη εμπόδιο στα σχέδια ενεργειακών κολοσσών να εξάγουν περισσότερα ορυκτά καύσιμα από τον Καναδά. Εκτός από τον αγωγό Keystone XL Pipeline του οποίου το τελευταίο διασυνοριακό σκέλος δεν εγκρίθηκε από το Λευκό Οίκο, η νέα πρωθυπουργός της Αλμπέρτα έχει δηλώσει ότι θα αποσύρει την υποστήριξη της Επαρχίας στον αγωγό Northern Gateway που θα μεταφέρει αραιωμένη άσφαλτο από πισσώδεις άμμους στην ακτή του Ειρηνικού.

Περισσότερες “πράσινες” ταράτσες στη Γαλλία Τον Μάρτιο, το Γαλλικό κοινοβούλιο πέρασε νομοθεσία που απαιτεί τα νέα κτίρια στις εμπορικές ζώνες να καλύπτονται μερικώς από φυτά ή φωτοβολταϊκά πάνελ. Η ρύθμιση αυτή ήταν αίτημα των περιβαλλοντικών οργανώσεων, με τις οποίες συνεργάστηκε η κυβέρνηση για τη διαμόρφωση των διατάξεων του νόμου (αν και οι Γάλλοι περιβαλλοντιστές ζητούσαν να θεσπιστεί η 100% κάλυψη των στεγών από πράσινο και όχι μόνο στα εμπορικά ακίνητα). Οι λόγοι αυτής της νέας πολιτικής αποδίδονται εν μέρει στο ότι η Γαλλία υστερεί κατά πολύ των άλλων ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών στην εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών, αλλά και στην πολύ ευεργετική επίδραση που έχουν τα φυτεμένα δώματα στα κτίρια ενάντια στο φαινόμενο της “αστικής θερμικής νησίδας”. Συνεπακόλουθα, στην αυξημένη κατανάλωση ενέργειας για ψύξη, περισσότερες εκπομπές αέριων ρύπων από την ηλεκτροπαραγωγή κλπ. Μελέτες δείχνουν ότι, ενώ η αρχική επένδυση για πράσινες ταράτσες είναι αυξημένη σε σχέση με τη συμβατική δόμηση, αυτή αποσβένεται πολλαπλά στη διάρκεια ζωής της μέσα από την εξοικονόμηση ενέργειας. Ευεργετικά αποτελέσματα για την παθητική ενεργειακή προστασία και την εσωτερική θερμοκρασία των κτιρίων μπορούν να έχουν και τα φωτοβολταϊκά με τη σκίαση που προκαλούν στις στέγες.

Ιούνιος 2015 - τ. 17

Ένας στολίσκος κανό ενάντια στις υπεράκτιες εξορύξεις στο Σιάτλ! Στις 17 Μαΐου στο Σιάτλ, περίπου 500 ακτιβιστές πήραν κανό, βάρκες και κάθε πρόσφορο πλεύσιμο μέσο για να περικυκλώσουν την πλατφόρμα άντλησης πετρελαίου της Shell που κατέπλευσε στο λιμάνι του Σιάτλ. Με κεντρικό σύνθημα/ tag #sHellNo, που κωδικά μεταφράζεται σε “Shell πήγαινε στο διάολο”! Η πετρελαϊκή πολυεθνική έφερε το “Polar Pioneer” ένα τεράστιο γεωτρύπανο στο λιμάνι της πόλης, παρά τις αντιρρήσεις του δήμου και εξαγριώνοντας τους κατοίκους του Σιάτλ. Η Shell σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει το λιμάνι ως ενδιάμεσο σταθμό για εργασίες εξόρυξης πετρελαίου που προγραμματίζει στην Αρκτική για τα επόμενα δύο χρόνια. Οι “kayaktivists” διαδήλωσαν τις ενστάσεις τους, και πρόσφεραν ένα πολύ όμορφο θέαμα εκατοντάδων “μικρών” πλοιαρίων που περικυκλώνουν ένα φαραωνικών διαστάσεων εργοστάσιο στη θάλασσα... Στο κάλεσμά τους αναφέρουν: «Οι γεωτρήσεις στην Αρκτική σημαίνουν καταστροφή για την εντυπωσιακή άγρια φύση, ζημιά για το κλίμα, και καταστροφή για τους λαούς στον παγκόσμιο Νότο. Απορρίπτουμε την ιδέα ότι θα πρέπει να θυσιάσουμε την ευημερία των μελλοντικών γενεών για να κερδίσουμε τα προς το ζην. Πιστεύουμε ότι οι εργαζόμενοι και οι οικολόγοι μπορούν να χτίσουν μια δίκαιη και βιώσιμη οικονομία, για το λιμάνι μας και τον κόσμο. Αλλά δεν πρέπει να βασιστούμε στο business as usual μοντέλο που μας έφερε ως εδώ. Όσο οι εξέδρες της Shell είναι στο Σιάτλ θα φωτίζουμε την αδικία των εξορύξεων στην Αρκτική και γενικότερα την κλιματική κρίση. Προκαλώντας πολιτική ζημιά στη φήμη της Shell και κάθε αντίστοιχης εταιρείας». https://shellno.org/

Αντιμετωπίζοντας νέες εξελίξεις στο μέτωπο των μεταλλαγμένων Τους τελευταίους μήνες, με σειρά αποφάσεων, στο Κοινοβούλιο και την Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατευθύνεται προς την την “απελευθέρωση” της καλλιέργειας μεταλλαγμένων στο έδαφός της. Οι τελικές ρυθμίσεις τυπικά προβλέπουν τη δυνατότητα επίκλησης λόγων δημοσίου συμφέροντος για μια χώρα ώστε να αρνηθεί την καλλιέργεια μεταλλαγμένων στο έδαφός της. Ωστόσο, για πολλούς λόγους που αφορούν την “ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών” και τη νομοθεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, υπάρχει μεγάλο ενδεχόμενο να μείνει κενό γράμμα αυτή η δυνατότητα που δίνεται στα κράτη μέλη. Σε κάθε περίπτωση, το καθεστώς καθολικής απαγόρευσης καλλιέργειας σε επίπεδο Ε.Ε που υπήρχε με το προηγούμενο θεσμικό πλαίσιο παύει με την καινούρια οδηγία. Στις 19 και 25 Μαΐου, η Επιτροπή Προστασίας Περιβάλλοντος της Βουλής, στην πρώτη της θεματική συνεδρίαση, έθεσε ως προτεραιότητα να οργανωθεί ένας περιεκτικός και συστηματικός διάλογος για τους ΓΤΟ, με στόχο να καταλήξει σε ένα πόρισμα και προτάσεις προς τα αρμόδια Υπουργεία. Στις συνεδριάσεις προσκλήθηκαν και συμμετείχαν πανεπιστημιακοί και επιστήμονες, εκπρόσωποι παραγωγικών φορέων, ειδικοί από τη διοίκηση, οικολογικές οργανώσεις και ΜΚΟ. Οι απόψεις φορέων, επιστημόνων και ακτιβιστών ήταν σαφώς κατά της διάδοσης ΓΤΟ για μια σειρά λόγους που αφορούν την επισφαλή τεχνολογία τους, τις επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή και τη βιοποικιλότητα – ειδικά στην Ελλάδα και τα ζητήματα δημοκρατίας που απειλείται από την ισχύ που αποκτούν οι πολυεθνικές μέσω των πατεντών και των διηπειρωτικών συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου όπως η TTIP. Βίντεο από τις συνεδριάσεις, στην σελίδα http://www.hellenicparliament.gr/KoinovouleftikesEpitropes/Synedriaseis > Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Προστασίας Περιβάλλοντος (19 & 27/3/2015)