Οικοτριβές #14

μετασχηματισμοί της παραγωγής

πίσω στα βασικά Αρχές Οκτώβρη (καλό φθινόπωρο πλέον!) και το πολιτικό κλίμα στη χώρα δείχνει ραγδαίες αλλαγές. Παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις ενός πολιτικοοικονομικού κατεστημένου που καταρρέει, υπάρχει μια πλατιά εμπεδωμένη πεποίθηση πως η αριστερά θα κληθεί σύντομα να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες – με λαϊκή εντολή να αντιστρέψει τη νεοφιλελεύθερη καταστροφική πολιτική των μνημονίων και να αντιμετωπίσει τις κοινωνικές συνέπειες που αυτή προκάλεσε. Στην προοπτική ακριβώς της αριστερής διακυβέρνησης αναπτύσσεται σήμερα σε

O

ικοτριβές

μεγάλο βαθμό και ο πολιτικός λόγος και η προγραμματική συζήτηση, στα κομματικά επιτελεία, στα κινήματα αλλά και στη δημόσια σφαίρα ευρύτερα. Όλοι συμφωνούν πως άμεσα μέτρα ανακούφισης της πλειονότητας του κόσμου, η αποκατάσταση του αισθήματος αξιοπρέπειας και δικαιοσύνης, η επαναφορά της νομιμότητας στη χώρα αποτελούν αναγκαστικές προτεραιότητες – που καθαυτές αναμφίβολα θα προκαλέσουν ρήξεις με κυρίαρχα συμφέροντα και θα απελευθερώσουν δυναμικές. Η αριστερά θα κληθεί να προσεγγίσει πιο

Οκτώβριος 2014, τ. 14

συγκεκριμένα το “μοντέλο ανάπτυξης” που υποστηρίζει, να περιγράψει το περιεχόμενο και τη μεθοδολογία των μετασχηματισμών στην παραγωγή και την κατανάλωση που θα προωθήσει. Δυστυχώς, τα πεδία του διαλόγου περί ανάπτυξης, παραγωγικής ανασυγκρότησης και αντίστοιχων κοινωνικών-οικολογικών μετασχηματισμών είναι... αρκετά ναρκοθετημένα λχ. από εδραιωμένες αντιλήψεις που ταυτίζουν τη δημιουργία ποιοτικής εργασίας και την καλύτερη ποιότητα της ζωής με την μεγέθυνση στην οικονομία και την υπερεκμετάλλευση των πόρων. Επίσης, ο

σχετικός διάλογος -συχνά και στο αριστερό πλαίσιο- διεξάγεται με διλημματικούς όρους, αφοριστικά: “είστε υπέρ ή κατά” της “ανάπτυξης”, των επενδύσεων, της βιομηχανίας ή των εξορύξεων; Του γκολφ ή των ΑΠΕ... Έτσι με γενικό τρόπο διατυπωμένα τα επιβαλλόμενα διλλήματα δεν προσφέρονται για την κατανόηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της συγκυρίας και των συγκεκριμένων αναγκών και δυνατοτήτων κάθε τόπου - αλλά και της χώρας συνολικά, συσυνέχεια στη σελ. 2



O

02

ικοτριβές

σκοτίζουν τους όρους του διαλόγου. Μάλλον αντίστροφα, τα ερωτήματα που αφορούν κάθε επιμέρους αναπτυξιακό διακύβευμα αλλά και συνολικά το χαρακτήρα της ανασυγκρότησης πρέπει να πάνε… πίσω στα βασικά: “Ποιος παράγει τι, με ποιον

τρόπο και προς όφελος ποιου”... Ακόμη ποια είναι η σχέση δημόσιου, κοινωνικού και ιδιωτικού στο πεδίο της οικονομίας Πώς ορίζονται οι εκάστοτε προτεραιότητες και μέσα από ποιους πολιτικούς θεσμούς ιεραρχούνται οι ανάγκες σε κάθε

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

δεδομένο πλαίσιο και στις πολλαπλές τους κλίμακες; Πώς θα κινητοποιούνται εκείνες οι κοινωνικές δυναμικές και δρώντες που αντιστοιχίζονται σε κάθε σχέδιο ριζικών μετασχηματισμών; Παρόμοια ζητήματα προσεγγίζουν και

πολλά από τα κείμενα αυτού του τεύχους των Οικοτριβών, συμβάλλοντας στο δημόσιο διάλογο για το χαρακτήρα μιας αριστερής - οικολογικής πορείας ανασυγκρότησης, ένα διάλογο που έχει σημασία να διευρυνθεί. Η συντακτική ομάδα

το σχόλιο του μήνα: τα όρια της αποανάπτυξης Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε στη Λειψία της Γερμανίας το 4ο διεθνές συνέδριο της Αποανάπτυξης (βλ. αναλυτική παρουσίαση στο άρθρο του Πάνου Πετρίδη, σελ. 4). Η αποανάπτυξη τόσο ως θεωρητική έννοια όσο και ως κοινωνικό κίνημα έχει καταφέρει να κερδίσει τα τελευταία χρόνια το δικό της, πολύ σημαντικό χώρο στη ριζοσπαστική οικολογική σκέψη και πρακτική. Το ίδιο το συνέδριο το απέδειξε καθώς ένας πολύ μεγάλος αριθμός ακαδημαϊκών, ερευνητών και κινηματικών φορέων συμμετείχε σε επιστημονικές συζητήσεις για την εξέλιξη της οικολογικής σκέψης αλλά και σε πρακτικά εργαστήρια για τη στρατηγική του παγκόσμιου οικολογικού κινήματος. Οι υπερασπιστές της αποανάπτυξης έχουν, συνεπώς, δύο πολύ σημαντικά κεκτημένα. Εφαρμόζουν στην πράξη μια διαφορετική λογική και μεθοδολογία της επιστημονικής παραγωγής μαζί με τα κοινωνικά κινήματα και όχι απλώς για αυτά, ενώ παράλληλα διατηρούν ζωντανή και εμπλουτίζουν τη στρατηγική συζήτηση για την ανάγκη του κοινωνικοοικολογικού μετασχηματισμού. Εντούτοις δεν μπορώ να αποφύγω να εκφράσω και τις επιφυλάξεις ή τα ανοικτά ερωτήματα για μια σειρά από αλληλένδετα ζητήματα στα οποία οι θεωρητικοί της αποανάπτυξης είτε δεν απαντούν είτε απαντούν με λανθασμένο κατά τη γνώμη μου τρόπο. Το πρώτο στοιχείο είναι θεωρητικό και βρίσκεται στον πυρήνα της αποαναπτυξιακής σκέψης. Για το αποαναπτυξιακό πρόταγμα, τουλάχιστον κατά τον Latouche, η φύση θεωρείται μια υπεριστορική οντότητα με συγκεκριμένη καθολική οντολογία. Συνεπώς αναπαράγεται ο δυισμός ανθρώπουφύσης ή κοινωνίας-φύσης στην ερμηνεία του οποίου μάλιστα «η φύση υπαγορεύει και ο άνθρωπος εκτελεί». Μια τέτοια προσέγγιση όμως φαίνεται να προτάσσει ένα

μέλλον (ένα τέλος της ιστορίας) όπου οι τύχες των κοινωνιών θα καθορίζονται από τους φυσικούς νόμους, που είναι και θα είναι σεβαστοί και καθολικοί. Στον αντίποδα, και όπως υποστηρίζω, η μαρξιστική προσέγγιση της Πολιτικής Οικολογίας προσφέρει αναλυτικά εργαλεία για να δούμε τη φύση στη διαλεκτική της σχέση με την κοινωνία. Ο μετασχηματισμός της φύσης περνά μέσα από την ανθρώπινη εργασία. Η ίδια η φύση καθορίζει αλλά και καθορίζεται από την κοινωνία, από τις παραγωγικές δυνάμεις και σχέσεις παραγωγής. Αυτό είναι εξάλλου το κρίσιμο σημείο συνάντησης της οικολογίας με τα χειραφετητικά κοινωνικά κινήματα: Κοινωνικο-οικολογικός, μια εναλλακτική παραγωγική ανασυγκρότηση για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, επανασύνδεση των κοινωνιών με τις συνθήκες αναπαραγωγής τους. Ως συνέχεια της πρώτης, η δεύτερη αντίφαση εντοπίζεται στο πολιτικό πεδίο. Δεν είναι τυχαίο ότι στο λόγο της αποανάπτυξης, μικρή σημασία δίνεται στις έννοιες «εξουσία» ή/και «σχέσεις εξουσίας». Χωρίς

να απλοποιώ την πλούσια προβληματική τους, οι θιασώτες της αποανάπτυξης δεν θέτουν την πάλη ενάντια στον καπιταλισμό και τις σχέσεις εξουσίας που αυτός ορίζει, ως σημαντικό στοιχείο του κοινωνικού τους κινήματος. Μπορεί να θεωρούν ότι υπάρχει (σχετική κι όχι πλήρης) ασυμβατότητα μεταξύ αποανάπτυξης και καπιταλισμού αλλά δεν θέτουν στον προβληματισμό τους τον τρόπους, τα μέσα, τα κοινωνικά και τα πολιτικά υποκείμενα που απαιτούνται για τον αναγκαίο κοινωνικό και οικολογικό μετασχηματισμό. Γι’ αυτό σε πολλές περιπτώσεις παραμένουν εχθρικοί προς την πολιτική Αριστερά και τις διεκδικήσεις άλλων κινημάτων (π.χ. του εργατικού) όταν αυτά δεν συνομιλούν απευθείας με τα θεωρητικά «όρια» της αποανάπτυξης. Αρνούνται, μάλλον εύκολα, τις υπάρχουσες διαδικασίες κοινωνικο-οικολογικού μετασχηματισμού (π.χ. στις χώρες της Λατινικής Αμερικής τα τελευταία χρόνια), κατατάσσοντάς τες στις προσεγγίσεις «οικονομισμού» και «παραγωγισμού» της Αριστεράς. Τέλος, η τρίτη αντίφαση έχει να κάνει με

το κινηματικό πεδίο. Με άξονες τη μικρή κλίμακα, τα οικολογικά όρια και την ανάγκη για «αρμονική συμβίωση ανθρώπου και φύσης», οι θιασώτες της αποανάπτυξης σε πολλές περιπτώσεις, προτάσσουν μια «κινηματική αυτάρκεια» και τη μη συμμετοχή τους στις υπάρχουσες πολύπλευρες κινηματικές διαδικασίες. Οι nowtopias, οι κλειστοί χώροι δηλαδή όπου ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να ζήσει σε «αρμονία με τη φύση» και εκτός του (σκληρού) καπιταλιστικού πλαισίου, συχνά θεωρούνται ως ο απόλυτος στόχος και η τελική εξέλιξη των οικολογικών κινημάτων. Παραμένουν όμως σύγχρονες μορφές απομόνωσης από την κοινωνική και κινηματική πραγματικότητα με μικρή κοινωνική συμβολή. Μπορεί να αποτελούν υπαρκτά μικρά μοντέλα μιας άλλης σχέσης ανθρώπου φύσης που όμως δεν θέλουν και δεν μπορούν να γενικευθούν και να αποτελέσουν σύγχρονο, γενικευμένο και νικηφόρο αντιπαράδειγμα στο καπιταλιστικό πλαίσιο παραγωγής και κατανάλωσης. ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος Βελεγράκης, Παναγιώτης Δήμας, Κώστας Ζαχαριάδης, Ιωάννα Θεοδοσίου, Ορέστης Κολοκούρης, Χάρης Κωνσταντάτος, Γιάννης Μάργαρης, Πέτρος Μαρκόπουλος, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Δημήτρης Τσούχλης, Αλέξης Χαρίτσης, Τάσος Χοβαρδάς, Μαίρη Χριστιανού, Πέτρος Ψαρρέας Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα email: oikotrives@gmail.com – oikotrives.wordpress.com

3 νερό: θα μας βρίσκουν συνεχώς μπροστά τους! 4 4ο διεθνές συνέδριο αποανάπτυξης 5 νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν 6 γήπεδα γκόλφ στην Κύπρο 7 Βερολίνο: «100% TEMPRLHOFER FELD» 8 Ευρωβαρόμετρο: είμαστε ειλικρινείς; 9 χαρτοφυλάκια της Ε.Ε. 10 συνεταιρισμός Σίφνου 11-16 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: μετασχηματισμοί της παραγωγής: Ο 2ικονομία – οικολογική διάσταση των συλλογικών κοινωνικών αναγκών - αναζητώντας ένα νέο σχεδιασμό - κέ-

17 Κυπαρισσιακός Κόλπος 18 Ήπειρος και εξορύξεις 19 Πρόγραμμα ORIENTGATE 20 τοπικές κοινότητες και Πρωτόκολλο της Ναγκόγια 21 Δραπετσώνα και Κερατσίνι 22 ιδέες & θεωρία: David Bollier, Πράσινη διακυβέρνηση 23 η πορεία των λαών για το κλίμα 24 είδαμε ντρα έρευνας και καινοτομίας - ανατροπή

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

03

Ν Ε Ρ Ο : θα μας βρίσκουν συνεχώς μπροστά τους! Μάιος 2014, Κυριακή 18, λιακάδα και ζέστη, πολύ ζέστη, παρόλα αυτά δεκάδες άνθρωποι περιμένουν όρθιοι υπομονετικά σε μια άτυπη ουρά, πίσω από μια άτυπη κάλπη, για να ψηφίσουν σε ένα άτυπο δημοψήφισμα με ένα ουσιαστικό ερώτημα: «Συμφωνείτε με την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ, ΝΑΙ ή ΟΧΙ;» Ένα το ερώτημα, χιλιάδες οι απαντήσεις προς την κυβέρνηση, ΟΧΙ! 213.000 ΟΧΙ: 98.2% των συμμετεχόντων στέλνει το πολιτικό μήνυμα σε αυτούς που πρέπει να το ακούσουν. Ιούνιος 2014, Δευτέρα 30, γενική συνέλευση μετόχων της ΕΥΑΘ, η ανακοίνωση του ΤΑΙΠΕΔ μιλάει για «επανεξέταση της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ μετά και την απόφαση του ΣτΕ για την ΕΥΔΑΠ και μετά τις κοινωνικές αντιδράσεις», το μήνυμα έχει ληφθεί. Παρά την ανακοίνωση του ΤΑΙΠΕΔ όμως, επίσημη ανακοίνωση για αναστολή ή τερματισμό της ιδιωτικοποίησης δεν έχει βγει, ούτε και οι υποψήφιοι αγοραστές δήλωσαν ότι αποχωρούν από τη διαδικασία παρόλο που έχει εξαγγελθεί. Γεγονός που μας βάζει σε σκέψεις για το επόμενο βήμα αυτών που θέλουν χαρίσουν σε φίλους τους τα δημόσια αγαθά και το νερό. Πράγματι, αρχές Σεπτέμβρη, ο υπουργός Υποδομών, ανακοινώνει ότι μελετάνε την εξαγορά της ΕΥΑΘ από την ΕΥΔΑΠ, τη συγχώνευση, την αξιοποίηση, την επέκταση, και τέτοιες «αναπτυξιακές» φράσεις που όλες φωτογραφίζουν ένα πράγμα: την έμμεση ιδιωτικοποίηση. Αντιγράφουμε χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις δηλώσεις Χρυσοχοΐδη: «Η ΕΥΔΑΠ σήμερα είναι μια από τις πιο υγιείς εταιρείες της χώρας, με τεράστια κεφαλαιακή επάρκεια, με πολλά κέρδη, με απόδοση μερισμάτων στους μετόχους και στο Δημόσιο, το οποίο είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος, με μια προσπάθεια που κάνουμε τώρα να ιδρύσουμε την ΕΥΔΑΠ Νήσων έτσι ώστε να σταματήσουν να πηγαίνουν νερό οι “νερουλάδες” στα νησιά» , προσθέτοντας ότι η ΕΥΑΘ την έχει ανάγκη. Όλη η δήλωση αφορά οικονομικούς και μόνο όρους, κέρδη, μερίσματα, μέτοχοι, ούτε μια λέξη για το κοινωνικό αγαθό, θα μπορούσε κάλλιστα να αναφέρεται σε οποιοδήποτε εμπορικό προϊόν ενός εργοστασίου για παράδειγμα. Και αυτή είναι η διαφορά μας με τον υπουργό που υπέγραψε το μνημόνιο χωρίς να το διαβάσει. Γι’ αυτόν όλα είναι αριθμοί και κέρδη, έτσι έμαθε, έτσι επιβιώνει, δεν γνωρίζει τι θα πει αλληλεγγύη, τι θα πει να μην έχεις να πληρώσεις ούτε το νερό (αυτή τη στιγμή πάνω από 30.000 νοικοκυριά στη Θεσσαλονίκη αδυνατούν να πληρώσουν), και να στο πληρώνει μια ομάδα αλληλεγγύης ή ο γείτονας σου. Από τη δήλωση θα κρατήσουμε την περίσσεια υποκρισίας του υπουργού, μιλά εναντίον των «νερουλάδων» των νησιών, όταν μόλις πριν τρεις μήνες παραλίγο να χαρίσει την ΕΥΑΘ και την ΕΥΔΑΠ στους νερουλάδες γίγαντες, τις πολυεθνικές του νερού! Ουσιαστικά λοιπόν προσπαθούν να φέρουν την ιδιωτικοποίηση από το πλάι, από το παράθυρο. Μιλάνε ξεκάθαρα για συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), ακριβώς όπως και η δήλωση της εκπροσώπου της SUEZ στη Θεσσαλονίκη λίγους μήνες πριν, ότι η εξαγορά της

Σπασμωδικές κινήσεις; Αγαρμπες πρωτοβουλίες; Θα επιτεθούν ξανά, και εμείς πρέπει να είμαστε εκεί. Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Ή καλύτερα, έχουμε την εξής μία: Να περάσουμε στην αντεπίθεση, να βάλουμε εμείς την ατζέντα!

ΕΥΑΘ θα είναι ένα απλό ΣΔΙΤ και όχι ιδιωτικοποίηση, τέτοιες συμπτώσεις! Η αποτυχία της πλήρους ιδιωτικοποίησης αναγνωρίζεται πλέον και από τις ίδιες τις πολυεθνικές. Ετσι παρατηρείται από τις αρχές τις δεκαετίας του 2000, μια στροφή των ίδιων των εταιρειών προς τις ΣΔΙΤ, με τις ευλογίες της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπου μέσα από μελέτες και έρευνες «δείχνει» το νέο δρόμο προς την ιδιωτικοποίηση του νερού, τις ΣΔΙΤ (Jorgen Magdahl, From privatization to corporatization FIVAS). Το πλάνο δεν είναι καινούργιο. Θα θυμίσουμε την Ελληνικά Ύδατα Α.Ε., όταν το 2008 η τότε κυβέρνηση έκανε και πάλι ασκήσεις επί χάρτου με μια εταιρεία holdings η οποία θα περιλάμβανε ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ και ΔΕΥΑ –ουσιαστικά όλα τα νερά της Ελλάδας– και η οποία θα εισαγόταν στο χρηματιστήριο, μια έμμεση ιδιωτικοποίηση πανελλαδικής εμβέλειας. Ο κ. Χρυσοχοΐδης ανασύρει σήμερα από το συρτάρι εκείνο το παλιό σχέδιο. Σπασμωδικές κινήσεις; Αγαρμπες πρωτοβουλίες; Δεν γνωρίζουμε. Ομως η προχειρότητα αποδεικνύει ένα και μόνο γεγονός: την αγωνία τους να ξεπουλήσουν, την αγωνία τους να ικανοποιήσουν τις πολυεθνικές και τους μεγαλοεργολάβους (στις κοινοπραξίες εξαγοράς της ΕΥΑΘ, οι πολυεθνικές συνοδεύονται από τους γνωστούς εθνικούς εργολάβους). Επιπλέον μας κάνει εντύπωση ότι για το συγκεκριμένο σχέδιο το ΤΑΙΠΕΔ τηρεί σιγή ιχθύος. Ρωτήθηκε ή πάνω στη βιασύνη τους το ξέχασαν; Το νερό ως μονοπωλιακό αγαθό και απαραίτητο για τη Ζωή θα είναι πάντα στόχος των αρπακτικών του νεοφιλελευθερισμού. Το γνωρίζουμε και πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό. Ούτε το δημοψήφισμα (όπως και στην Ιταλία όπου η κυβέρνηση Μόντι προσπάθησε να παρακάμψει το Ιταλικό ΟΧΙ στην ιδιωτικοποίηση) ούτε η απόφαση του ΣτΕ θα τους σταματήσει. Θα ανασυγκροτηθούν και θα επιτεθούν ξανά, και εμείς πρέπει να είμαστε εκεί, όσο κοπιαστικό και αν είναι. Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Ή καλύτερα, έχουμε την εξής

μία: Να περάσουμε στην αντεπίθεση, να βάλουμε εμείς την ατζέντα! Να διεκδικήσουμε εμείς πράγματα από τις κυβερνήσεις υπηρέτες των πολυεθνικών, να τους κάνουμε εμείς να τρέχουν από πίσω μας. Πανηγυρίζουμε ότι ο ΟΗΕ αναγνώρισε ότι το νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα, πανηγυρίζουμε για το αυτονόητο. Να απαιτήσουμε από όλους αυτούς το απαραίτητο νερό για την ανθρώπινη υπόσταση και η αποχέτευση να παρέχεται ΔΩΡΕΑΝ! Και μετά να δούμε αν οι πολυεθνικές μπορούν να κερδοσκοπούν πάνω στις ανάγκες μας. Το μοντέλο εφαρμόζεται ήδη, εξασφαλίζοντας νερό στους φτωχούς από τη μία και οικονομία στους υδάτινους πόρους από την άλλη (Ozman Ozguven, δήμαρχος Δικελίου). Και αν θέλουν οι πολυεθνικές και η Παγκόσμια Τράπεζα να θεωρούν το νερό εμπόρευμα ας το ξανασκεφτούν! Ένα κυβικό νερό με κόστος 0.40 ευρώ δίνει 2.000 μπουκάλια μισού λίτρου εμφιαλωμένου νερού το οποίο πουλάνε 0.50 ευρώ! Πάνω από 2000 φόρες το κέρδος τους, χωρίς να υπολογίσουμε τα αναψυκτικά, τις μπύρες κ.λπ. Το οξύμωρο είναι ότι όχι μόνο πουλάνε πανάκριβα, αλλά έχουν και εκπτώσεις επειδή θεωρούνται μεγάλοι καταναλωτές νερού! Πώς θα φαινόταν στις πολυεθνικές να χρεώνονται το νερό ανάλογα με το πόσο το πουλάνε; Θα οδηγούνταν σε αναδίπλωση ως προς την σπατάλη ή όχι; Πρέπει λοιπόν ως κίνημα και ως κοινωνία να είμαστε σε επαγρύπνηση και να δικτυωθούμε μεταξύ μας. Ηδη πολλές πρωτοβουλίες στην Ελλάδα το κάνουν. Το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου μαζευτήκαμε στη Θεσσαλονίκη 15 συλλογικότητες από Κρήτη, Ιωάννινα, Βόλο, κ.λπ. Πέρα από τη γνωριμία δια ζώσης, ανταλλάξαμε απόψεις, «νιώσαμε» τα προβλήματα και εκφράσαμε τη διάθεση για αλληλεγγύη, υποστήριξη καθώς και ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών. Αυτοί που αποφασίζουν πρέπει να καταλάβουν ότι θα μας βρίσκουν συνεχώς μπροστά τους! ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΧΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ Σωματείο Εργαζομένων ΕΥΑΘ



O

04

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

νήματα και πινελιές ενός «άλλου κόσμου» μερικές σκέψεις στον απόηχο του 4ου διεθνούς συνεδρίου αποανάπτυξης

Το «4ο Διεθνές Συνέδριο Αποανάπτυξης, για την Οικολογική Βιωσιμότητα και την Κοινωνική Ισότητα», όπως είναι ο πλήρης τίτλος του, που πραγματοποιήθηκε την πρώτη εβδομάδα του Σεπτέμβρη στη Λειψία σηματοδότησε μια ιστορική καμπή για την εξέλιξη της ιδέας, και του κινήματος. Ακολουθώντας, αλλά και ξεπερνώντας τα βήματα των προηγούμενων συναντήσεων σε Παρίσι (2008), Βαρκελώνη (2010), Βενετία (2012) και Μόντρεαλ (2012), 3.000 και πλέον συμμετέχοντες έλαβαν μέρος σε επιστημονικές συναντήσεις, πρακτικά εργαστήρια, συμμετοχικούς διαλόγους και εικαστικές παρεμβάσεις. Η εβδομάδα ολοκληρώθηκε με μια πολύχρωμη πορεία στους δρόμους της Λειψίας που κατέληξε έξω από έναν λιγνιτικό θερμοηλεκτρικό σταθμό. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγινε προσπάθεια όχι μόνο να ακουστούν εναλλακτικές ιδέες και προτάσεις, αλλά και να δοκιμαστούν μερικές από αυτές τις ιδέες στην πράξη, όσον αφορά στην οργάνωση, όπως ο καταμερισμός της εργασίας, οι συμμετοχικές διαδικασίες, η χρηση ελεύθερου λογισμικού, οι χορτοφαγικές συλλογικές κουζίνες, κ.λπ. Η ιδέα της αποανάπτυξης δείχνει πλέον να ωριμάζει και οι συζητήσεις να γίνονται πιο εποικοδομητικές, ξεπερνώντας την απλή κριτική του αναπτυξιακού μοντέλου, και αναλύοντας συγκεκριμένες προτάσεις, μελλοντικά οράματα, και σκιαγραφώντας τις συμμαχίες με άλλα κοινωνικά κινήματα, δίνοντας σαφείς κατευθύνσεις έρευνας αλλά και δράσης. Οι τρεις κεντρικές θεματικές του συνεδρίου ήταν: αντιμετώπιση των κρίσεων, δημιουργία συμμαχιών, και οράματα και στρατηγικές μετασχηματισμού. Το πρόγραμμα του συνεδρίου (διαθέσιμο στην ιστοσελίδα http:// leipzig.degrowth.org/en/ όπου μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση και σε βίντεο από πολλές από τις

συνεδρίες), αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία των απόψεων και τις διαφορετικές αφετηρίες των συμμετεχόντων και καταδεικνύει ότι η αποανάπτυξη είναι πολλά παραπάνω από την ποσοτική απομεγέθυνση της οικονομίας. Είναι πρωτίστως μια ανθρωπολογική κριτική των σύγχρονων κοινωνιών, μια πρόταση για τη μετάβαση σε ένα μέλλον λιγότερο ενεργοβόρο, ένα χειραφετικό πρόταγμα και ένα όραμα μιας δημοκρατικής, αυτόνομης κοινωνίας, καθώς και ένα πεδίο πειραματισμού νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης (με παράδειγμα το ίδιο το συνέδριο). Παρόλα αυτά, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου έγινε σαφές ότι υπάρχει μια θαυμαστή συνεκτικότητα όλων αυτών των ιδεών, και ένα κοινό όραμα ριζικού μετασχηματισμού με σαφείς κατευθύνσεις προς την οικολογική βιωσιμότητα, την κοινωνική ισότητα, και την πραγματική δημοκρατία. Το γεγονός αυτό βοηθά στο να υπάρχει μια συσπείρωση ως προς τους στόχους, αλλά παρέχει ταυτόχρονα και μια αφήγηση αρκετά πλατιά και ανοιχτή ως προς τις στρατηγικές και τις συμμαχίες. Η αλληλέγγυα οικονομία, η υπεράσπιση των κοινών, η ομότιμη παραγωγή, οι πόλεις σε μετάβαση, το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, τα κινήματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης ανά την υφήλιο, τα ποικίλα χειραφετικά κινήματα, είναι όλα ήδη, ή εν δυνάμει, σύμμαχοι και όχι ανταγωνιστικά προς την αποανάπτυξη.

Μελλοντικές προκλήσεις Μια σειρά νέων προκλήσεων προσδιορίστηκαν, από τις οποίες αναφέρω ενδεικτικά μερικές. Η πρώτη έχει να κάνει ακριβώς με τις συμμαχίες, την επικοινωνία μεταξύ των κινημάτων και τη χάραξη κοινών στρατηγικών, μεταξύ παγκόσμιου Βορρά και Νότου. Η απο-

ανάπτυξη, ως σλόγκαν, γεννήθηκε στην Ευρώπη και αφορά κυρίως τις δυτικές καπιταλιστικές-καταναλωτικές κοινωνίες. Όπως σωστά επισήμανε ο Alberto Acosta, οι χώρες του Βορρά χρειάζεται να αποαναπτυχθούν, όχι για να μπορέσουν οι υπόλοιπες χώρες να αποκτήσουν κι αυτές τον ευρωπαϊκό-αμερικανικό τρόπο ζωής, αλλά για να δοθεί η ευκαιρία σε όλες τις κοινωνίες, απελευθερωμένες από την ηγεμονία της Δύσης, να αποφασίζουν συλλογικά και δημοκρατικά την πορεία τους, ακολουθώντας έννοιες παραπλήσιες, αλλά και τοπικά ιδιαίτερες όπως η καλή ζωή (το buen vivir στη Λατινική Αμερική), ή η ανθρώπινη καλοσύνη (το Ubuntu της Νότιας Αφρικής). Ακόμα και μέσα στην Ευρώπη, δεν υπάρχει συνοχή, μα μια ποικιλομορφία παραδόσεων και αφηγήσεων. Η αποανάπτυξη δεν στοχεύει στην ομογενοποίηση αυτών, μα αντίθετα στην προβολή τους, και την αναζήτησή και υποστήριξη των ψηγμάτων ισότητας και ευημερίας που υπάρχουν σε όλες τις κουλτούρες. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τέτοια ψήγματα μπορούν να βρεθούν στην

κουλτούρα της φιλοξενίας, στην απλότητα της ζωής της υπαίθρου κ.λπ. Φυσικά ο στόχος είναι να απομονωθούν αυτά τα φωτεινά στοιχεία από αντιδραστικούς και καταπιεστικούς θεσμούς με τους οποίους συνυπήρχαν, και να συνδιαμορφώσουν τους θεσμούς του μέλλοντος. Πολλές από τις προτάσεις της αποανάπτυξης λοιπόν δεν ξεκινούν από μηδενική βάση, μα βασίζονται σε επιλεκτική διαλογή στοιχείων του παρελθόντος και του παρόντος. Μια δεύτερη πρόκληση έχει να κάνει με τον συνδυασμό των στρατηγικών που δύναται να ακολουθηθούν. Μια γενική συναίνεση αποτέλεσε το γεγονός ότι, όπως και με τα κινήματα, μια ποικιλομορφία στρατηγικών είναι όχι μόνο επιθυμητή, αλλά και απαραίτητη. Κι αυτό για να αποφευχθούν φαινόμενα οικειοποίησης πρακτικών, όπως της αλληλέγγυας οικονομίας από τον καπιταλισμό, ή μιας εκφυλισμένης έννοιας του τοπικισμού από τον ακροδεξιό χώρο. Για παράδειγμα, όπως ανέφερε ο Michel Bauwens στη διάλεξή του, η χρήση ανοιχτού κώδικα κάνει μεν την παραγωγική διαδικασία πιο συμ-

μετοχική και δημοκρατική, από μόνη της όμως δεν εγγυάται την παραγωγή οικολογικών προϊόντων, ούτε διασφαλίζει απόλυτα ότι δεν θα την οικειοποιηθούν ιδιωτικές επιχειρήσεις. Παράλληλα με τα εργαλεία και τις τεχνολογίες λοιπόν, χρειάζεται και η διαμόρφωση μιας διαφορετικής παραγωγικής κουλτούρας, σε συνδυασμό με τη νομική υποστήριξη που να προστατεύει τους θεσμούς γύρω από τη χρήση του ανοιχτού κώδικα. Ανάλογο παραδείγματα αποτελεί η θεσμική ενίσχυση των κοινωνικών επιχειρήσεων. Επίσης, η ίδια λογική ισχύει και για πολλές από τις πιο συγκεκριμένες προτάσεις που συζητήθηκαν, όπως οι ριζοσπαστικές ιδέες της θέσπισης βασικού εισοδήματος, της μείωσης των ωρών εργασίας, ή της μείωσης της παραγωγικότητας της εργασίας με την υποστήριξη θέσεων εργασίας στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας. Η ιδέα πίσω από αυτές τις προτάσεις είναι εντυπωσιακά απλή. Αν στόχος μας είναι η μείωση της ανεργίας, γιατί να μην την καταπολεμήσουμε άμεσα παρά αντιθέτως να στοχεύουμε στην οικονομική

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

ανάπτυξη, που πιθανόν να δημιουργήσει θέσεις για λίγους, σε τομείς δίχως κοινωνική ωφέλεια, και με ημερομηνία λήξης, μιας και η περαιτέρω ανάπτυξη θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα οδηγήσει σε απολύσεις, στο βωμό του ανταγωνισμού και της καινοτομίας; Είναι εμφανές ότι κάθε μια από αυτές τις προτάσεις, για να είναι επιτυχής, πρέπει να συνοδεύεται από το αντίστοιχο όραμα, και να υποστηρίζεται από θεσμικές μεταρρυθμίσεις, αλλιώς μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή, όπως η μείωση του ΑΕΠ σε ένα σύστημα που κατά τ’ άλλα παραμένει νεοφιλελεύθερο, καπιταλιστικό και ανταγωνιστικό. Ο ρόλος της αποανάπτυξης λοιπόν δεν είναι να παρουσιάσει ένα ακριβές σχεδιάγραμμα μιας μελλοντικής τέλειας κοινωνίας, ούτε όμως περιορίζεται στο να προτείνει ουτοπικές ιδέες, αποκομμένες από την πραγματικότητα και αδύνατες να κατανοηθούν. Η μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον είναι η αναγνώριση και υποστήριξη αυτών των «ουτοπιών του τώρα», των πρωτοβουλιών αυτών δηλαδή που, ενώ μπορούν να επιβιώσουν και να ριζώσουν στο παρόν σύστημα, ταυτόχρονα δουλεύουν προς την κατεύθυνση της ανατροπής του. Πρωτοβουλιών που προτάσσουν ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό όραμα, όχι γενικά και αόριστα, μα βασισμένο σε ψήγματα ενός άλλου κόσμου, εδώ και τώρα. Το ερώτημα αν έχει νόημα η ενασχόληση με αυτά τα ζητήματα, δεν πρέπει να τίθεται στη βάση της μελλοντικής επιτυχίας ή αποτυχίας του κινήματος, αλλά στο αν η αποανάπτυξη αποτελεί ένα πρόταγμα για το οποίο αξίζει τον κόπο να παλέψει κανείς ή όχι. Όπως πολύ εύστοχα και περιεκτικά ανέφερε ένας από τους διοργανωτές κατά την τελετή λήξης: «Διαλέξτε τον αγώνα σας, να φροντίζετε ο ένας τον άλλον και να διασκεδάζετε!». Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι η αντιπροσώπευση στην κεντρική πολιτική σκηνή, μα η διείσδυση του λόγου και του λεξιλογίου της αποανάπτυξης σε κάθε κοινωνική σφαίρα, και η τριβή των ιδεών της με πλειοψηφικά κομμάτια της κοινωνίας, όπου εν τέλει θα συνδιαμορφωθεί και θα κριθεί. ΠΑνος ΠετρΙδης Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας, Βιέννη Alpen-Adria University of Klagenfurt

05

αυτό μακάρι να αλλάξει τα πάντα μια κριτική στο νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν «Είναι όντως κρίμα που το επιχείρημα της κλιματικής κρίσης ακούγεται από τα χείλη λίγων στην Ελλάδα, ενώ θα μπορούσε να είναι ένα ακόμη δυνατό επιχείρημα για την ανατροπή», μου είχε πει η Ναόμι Κλάιν κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Αθήνα πέρσι το Μάιο. Είχαμε συναντηθεί τότε στα πλαίσια ενός συνοδευτικού προς το νέο βιβλίο ντοκιμαντέρ που έχει αναλάβει ο σκηνοθέτης σύντροφος της Άβι Λιούις με θέμα την κλιματική και καπιταλιστική κρίση. Με φόντο την Πνύκα, είχαμε συζητήσει κυρίως για τα σχέδια εξόρυξης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα και για τις ψεύτικες ελπίδες που καλλιεργούσε η κυβέρνηση πως αποτελούν τη λύση για τη διέξοδο από την κρίση. Το νέο βιβλίο της Ναόμι Κλάιν, Αυτό αλλάζει τα πάντα: ο Καπιταλισμός εναντίον του Κλίματος, δημοσιεύτηκε στις 16 Σεπτεμβρίου και ήδη έχουν γραφτεί πολλά άρθρα τόσο στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, όσο και στα εγχώρια, κυρίως για τις αναφορές που έχει για την Ελλάδα. Έχοντας την αίσθηση πως το βιβλίο δεν θα αργήσει να μεταφραστεί στα ελληνικά, θα επιχειρήσω να σχολιάσω κάποια σημαντικά σημεία που αναπτύσσονται στο νέο βιβλίο. Το κυριότερο βέβαια είναι πως μια τόσο δημοφιλής δημοσιογράφος, συγγραφέας και ακτιβίστρια του αντικαπιταλιστικού κινήματος, με την έκδοση αυτού του βιβλίου στοχεύει στο να συνδέσει δύο κόσμους που σε πολλές χώρες, και στη δική μας, δεν τέμνονται: τους αντικαπιταλιστικούς αγώνες με τον αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Ένα πρώτο σημαντικό σημείο είναι πως το βιβλίο, όχι μόνο δεν απευθύνεται σε οικολόγους αλλά ασκεί ιδιαίτερη κριτική στους μεγάλους περιβαλλοντικούς οργανισμούς, που ενώ γνωρίζουν τον επείγοντα χαρακτήρα της κλιματικής κρίσης, επιλέγουν να συνεργαστούν με την πετρελαιοβιομηχανίες και με τις πολυεθνικές. Συγκεκριμένα, ο πράσινος καπιταλισμός που προτείνεται από πολλούς οικολόγους και κυβερνήσεις ως μέσο αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης θα συμβάλλει ταυτόχρονα στη διαιώνιση των γενεσιουργών αιτιών της και στην κερδοφορία των πολυεθνικών. Η εμμονή στη μεγέθυνση της οικονομίας και στην αύξηση της κατανάλωσης ως το μονοπάτι της ευημερίας φαίνεται πως δεν προβληματίζει τους εμπειρογνώμονες και τις θεσμικές αρχές που διαμορφώνουν τα πλαίσια μετρια-

σμού της κλιματικής αλλαγής. Το βιβλίο λοιπόν γράφτηκε κυρίως για το υπόλοιπο 99%, τους ακτιβιστές του Occupy, της Ινδίας, της Ελλάδας, της Βολιβίας και για όλους εκείνους τους ανθρώπους που αγωνίζονται ενάντια στην οικονομική ανισότητα και αδικία. Κατά τη διάρκεια της πενταετούς έρευνας της, η Ναόμι Κλάιν ταξίδεψε σε πάνω από 20 χώρες αναζητώντας πληροφορίες με στόχο να συνθέσει το επιχείρημα πως η υφιστάμενη κλιματική κρίση μπορεί και πρέπει να είναι το καλύτερο εφόδιο που είχαμε ποτέ ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό. Η κλιματική αλλαγή είναι το άμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής κυριαρχίας του ανεπτυγμένου Βορρά και των συμφερόντων των πολυεθνικών εταιριών αλλά οι συνέπειες της ήδη πλήττουν τις φτωχές χώρες του Νότου, οι οποίες δεν έχουν συμβάλλει καθόλου στη δημιουργία της. Ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστεί είναι να κοιτάξουμε τις παγκόσμιες δομικές ανισότητες του πλούτου στον καπιταλισμό και να αναγνωριστούν οι ιστορικές ευθύνες των πλουσίων χωρών για το πρόβλημα, μέσα από την απόδοση της κλιματικής δικαιοσύνης. Για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε ένα παγκόσμιο, φιλόδοξο, δίκαιο και νομικά δεσμευτικό πλαίσιο για τη βαθμιαία διάλυση της εξορυκτικής οικονομίας και το χρειαζόμαστε άμεσα. Αντί για αυτό όμως έχουμε αρνητές της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμια υψηλόβαθμες θέσεις, ΜΚΟ που παράγουν τεράστια κέρδη μέσα από το «πράσινο ξέπλυμα» της βιομηχανί-

ας άνθρακα, ένα χρηματιστηριακό τομέα που κερδοφορεί τιμολογώντας τις υπηρεσίες της φύσης, φουτουριστικές φαντασιώσεις για γεωμηχανικές λύσεις και μια παγκόσμια αγορά πράσινων προϊόντων, που προσπαθεί να μας πείσει πως η κλιματική κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί με πράσινες οικολογικές πάνες! Κάπως πρέπει να επαναοριοθετήσουμε, ως ανθρωπότητα, το μονοπάτι μας. Η πρόταση πως μόνο ο καπιταλισμός μπορεί να μας σώσει από μια κρίση που το ίδιο το σύστημα δημιούργησε δεν είναι μια αφηρημένη θεωρία• το πλαίσιο παγκόσμιας διακυβέρνησης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής περνά μέσα από τους μηχανισμούς της αγοράς. Η Ναόμι Κλάιν επιχειρηματολογεί πως δεν είναι ο άνθρωπος ούτε ο άνθρακας που έχουν δημιουργήσει την κλιματική κρίση αλλά μια συγκεκριμένη σύνθεση των δύο στοιχείων – ο καπιταλισμός, το υφιστάμενο πλαίσιο οργάνωσης της οικονομίας που βασίζεται αποκλειστικά στην αέναη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Παράλληλα, και αυτό είναι ένα εξίσου σημαντικό σημείο, το βιβλίο αποδομεί και την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης που προωθείται από τους διεθνείς οργανισμούς και η οποία έχει αποτελέσει πανάκεια για πολλά περιβαλλοντικά ζητήματα, χωρίς όμως να έχει αποσαφηνιστεί τι ακριβώς συνιστά τη βιωσιμότητα. Το βιβλίο τους είναι αισιόδοξο, πράγμα απολύτως αναγκαίο για όσους αγωνίζονται ενάντια στην κλιματική κρίση και δεν έχουν δει μια πρόοδο στις διεθνείς εξελίξεις. Η Ναόμι Κλάιν έχει αντλήσει την αισιοδοξία της, όπως λέει, από τους εκατοντάδες ακτιβιστές της κλιματικής δικαιοσύνης που αγωνίζονται ανά τον κόσμο. « Δεν είμαι σε απόγνωση. Αντίθετα, είμαι ενθουσιασμένη από αυτό που βλέπω. Νομίζω ότι η δουλειά που απαιτείται είναι τεράστια, ότι δεν είμαστε καθόλου κοντά σε αυτό που θα έπρεπε να είμαστε, αλλά τουλάχιστον έχουμε εντοπίσει ένα δρόμο», δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξη της. Τα λόγια της μου θύμισαν το αγαπημένο μου ρητό από την αμερικανή ανθρωπολόγο Margaret Mead: «Ποτέ μην αμφιβάλλεις ότι μια μικρή ομάδα σκεπτόμενων, αφοσιωμένων ανθρώπων μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Για την ακρίβεια, αυτό είναι το μόνο πράγμα που συνέβαινε ανέκαθεν». ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΠΑΘΑΡΙΔΟΥ



O

06

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

η πολιτική των ΓΗΠΕΔΩΝ ΓΚΟΛΦ στην ΚΥΠΡΟ Το Φεβρουάριο του 2005, το Υπουργικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας ενέκρινε μία «δήλωση πολιτικής για ενθάρρυνση επενδύσεων σε γήπεδα γκολφ», η οποία προνοεί την κατασκευή συνολικά 14 γηπέδων. Η απόφαση αναφέρει ότι «επειδή η επένδυση για τη δημιουργία γηπέδου γκολφ δεν θεωρείται οικονομικά βιώσιμη από μόνη της, η ανάπτυξη γηπέδου γκολφ μπορεί να συνοδεύεται από οικιστική ή και τουριστική ανάπτυξη προς υποστήριξη της δημιουργίας και λειτουργίας του». Παράλληλα, η απόφαση αναφέρει ρητά ότι «η δημιουργία γηπέδου γκολφ και συναφών αναπτύξεων δεν θα επιτρέπεται σε καθορισμένη περιοχή προστασίας του Δικτύου “Φύση 2000”». Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι αρκετά από τα γήπεδα γκολφ που είχαν προταθεί αρχικά, εμπίπτουν εντός καθορισμένων περιοχών προστασίας του Δικτύου «Φύση 2000», αντί να απορριφθούν όλες οι αιτήσεις σε περιοχές προστασίας της φύσης και διατήρησης της άγριας ζωής, αρχικά ζητήθηκε από τους αιτούντες να αφαιρέσουν τις εν λόγω περιοχές από τις αιτήσεις τους. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας ζήτησε από το Γενικό Εισαγγελέα και τη Νομική Υπηρεσία να γνωματεύσουν για μια ξεκάθαρη κατά τα άλλα πρόνοια της εξαγγελθείσας δήλωσης πολιτικής και τελικά παραχώρησε πολεοδομικές άδειες στη βάση τροποποιημένων σχεδίων, ακόμη και αν αυτές συνόρευαν ή / και συνέχισαν να εμπίπτουν σε περιοχές προστασίας του Δικτύου «Φύση 2000». Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του γηπέδου γκολφ στην περιοχή της Λίμνης, μεταξύ Πόλις Χρυσοχούς και Γιαλιάς. Το Σεπτέμβριο του 2006, η εταιρεία Cyprus Limni Resorts & Golfcourses PLC, του Κύπριου μεγαλοεπιχειρηματία Νίκου Σιακόλα, εξασφάλισε τις σχετικές εγκρίσεις του Τμήματος Πολεοδομίας και Οικήσεως για τη δημιουργία δύο γηπέδων γκολφ που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων «δύο λέσχες γκολφ, διεθνές ξενοδοχείο 5 αστέρων, spa, οικιστικές μονάδες (επαύλεις, σπίτια, διαμερίσματα), καφεστιατόρια, καταστήματα, αθλητικές εγκαταστάσεις και άλλες συναφείς αναπτύξεις».

Η υποχρεωτική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων εξετάστηκε από την Περιβαλλοντική Αρχή, δηλαδή το Τμήμα Περιβάλλοντος, το Φεβρουάριο του 2013, και έλαβε αρνητική γνωμάτευση, καθώς θεωρήθηκε ότι η συγκεκριμένη ανάπτυξη και η ανέγερση τόσο μεγάλων κτιριακών συγκροτημάτων δεν πρέπει να προχωρήσει, αφού η περιοχή συγκαταλέγεται στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας και γι’ αυτό εξάλλου τυγχάνει προστασίας από τις σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες. Στόχος της διατήρησης της συγκεκριμένης περιοχής είναι η προστασία δύο ειδών θαλάσσιων χελωνών (καρέτα-καρέτα και πράσινη χελώνα) και των σημαντικών οικότοπων που περιλαμβάνουν αμμόλοφους, το ενδημικό φυτό Μαλκόλμια και το θαλάσσιο οικότοπο της Ποσειδωνίας. Παρόλα αυτά, η εταιρεία απείλησε ότι αν δεν δοθεί θετική γνωμάτευση, τότε θα ακυρώσει την εν λόγω ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να ξεσηκωθούν οι κοινότητες της περιοχής! Ο τότε υπουργός Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος κατέθεσε εκτάκτως πρόταση στο Υπουργικό Συμβούλιο, όπου και πέτυχε τροποποίηση της αρχικής απόφασης, έτσι ώστε να δοθεί παρέκκλιση για ανάπτυξη γηπέδου γκολφ και άλλων συναφών αναπτύξεων εντός της περιοχής προστασίας «Φύση 2000». Μέχρι σήμερα, οι εργασίες στην περιοχή συνεχίζονται κανονικά, παρότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη ζητήσει εξηγήσεις από την Κυπριακή Δημοκρατία, χωρίς όμως να λάβει οποιαδήποτε απάντηση. Η πολιτική ενθάρρυνσης επενδύσεων σε γήπεδα γκολφ αποσκοπούσε, φαινομενικά, στη μετατροπή της Κύπρου σε «τουριστικό προορισμό υψηλής ποιότητας». Μάλιστα, σε μία περίοδο οικονομικής κρίσης, αναπτύξεις οι οποίες υπόσχονται θέσεις εργασίας και περισσότερο τουρισμό στις τοπικές κοινότητες δεν απολαμβάνουν μόνο πολιτικής νομιμοποίησης, αλλά δυστυχώς και κοινωνικής. Βέβαια, όπως καταδεικνύει και αποδεικνύει η περίπτωση της ανάπτυξης στην περιοχή της Λίμνης, η αδειοδότηση των γηπέδων γκολφ στηρίζεται σε ένα ιδιότυπο και παρατεταμένο «αναπτυξιακό καθεστώς εξαίρεσης», το οποίο όχι μόνο δεν λειτουργεί στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολιτεύματος, του κράτους δικαίου και της χρηστής διοίκησης, αλλά αντίθετα εδράζεται σε επιχειρηματικές παρανομίες, διοικητικές παρατυπίες και πολιτικές αυθαιρεσίες. Όπως αναφέρει με εξαιρετικά εύστοχο τρόπο η ελευθεριακή και αντί-εξουσιαστική ομάδα της Συσπείρωσης Ατάκτων, «τα γήπεδα γκολφ και ο τουρισμός του γκολφ αποτελούν μέρος ενός ολόκληρου “αναπτυξιακού πακέτου”, το οποίο περιλαμβάνει τεράστιες ενεργειακές και συγκοινωνιακές υποδομές (φράγματα, μονάδες αφαλάτωσης, αεροδρόμια, μαρίνες, λιμάνια, δρόμους, γέφυρες), εγκαταστάσεις μαζικού τουρισμού (υπερπολυτελείς κατοικίες, μονάδες ψυχαγωγίας, βιομηχανικά πάρκα, πολυθεματικές τουριστικές ζώνες), καθώς επίσης και εισαγόμενης μορφής γεωργία και κηπουρική (αποτελούμενη από ξενικά δέντρα, εξωτικά λουλούδια και τεράστιες εκτάσεις χορτοτάπητα). Στην καρδιά της βιομηχανίας του γκολφ βρίσκεται Φώτο: Facebook Page «Όχι στην καταστροφή της περιοχής ‘Λίμνη’ στην Πάφο – Save μια βιομηχανία εκατοντάδων εκατομμυρίων, the Turtles»

η οποία συναποτελείται από ντόπιες εταιρείες και πολυεθνικές επιχειρήσεις. Η βιομηχανία αυτή συμπεριλαμβάνει εταιρείες ανάπτυξης γης, κατασκευαστικές κοινοπραξίες και οικοδομικές εργολαβίες, υπηρεσίες παροχής τεχνικής καθοδήγησης, αεροπορικές και ναυτιλιακές εταιρείες, αλυσίδες υπερπολυτελών ξενοδοχείων, εταιρείες διαφήμισης και δημοσίων σχέσεων, καθώς επίσης και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και κυρίως τράπεζες. Στη βιομηχανία αυτή δεν έχουν καμία απολύτως θέση οι απλοί άνθρωποι ή / και οι τοπικές κοινότητες, με μόνη εξαίρεση το κατώτατο στάδιο για την παραγωγή κέρδους, το οποίο δεν είναι άλλο από την παροχή χαμηλόμισθης εργασίας, έτσι ώστε το γρανάζι της μηχανής να μπορεί να παράγει υπεραξία για τους “επενδυτές” (κοινώς τα αφεντικά)». Στην περίπτωση της Κύπρου, ουσιαστικά μιλάμε για μια μικρή ομάδα 10-20 μεγαλοεπιχειρηματιών (π.χ. Σιακόλας, Αριστοδήμου, Λεπτός, Λανίτης, Φωτιάδης, Αρχιεπίσκοπος, κ.λπ.) και τους ίδιους επιχειρηματικούς ομίλους που συνέβαλαν ή καλύτερα οδήγησαν την κυπριακή οικονομία σε κατάρρευση, μέσω του υπερδανεισμού τους από τις τράπεζες. Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι η ίδια η Ελεγκτική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας, στην ετήσια της έκθεση για το 2007, θέτοντας το ζήτημα της «νέας πολιτικής για την ανάπτυξη γηπέδων γκολφ στην Κύπρο» με ένα πολύ πιο «κομψό» τρόπο σε θεσμικό επίπεδο, ανέφερε ότι «ο χώρος του γηπέδου γκολφ, μαζί µε όλες τις απαραίτητες για τη λειτουργία του εγκαταστάσεις, επιβαρύνονται µε δικαίωμα επικαρπίας προς όφελος της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο θα ενεργοποιείται όταν ο ιδιοκτήτης / επενδυτής αδυνατεί να λειτουργεί σε ικανοποιητικό βαθμό το γήπεδο γκολφ. Με το δικαίωμα επικαρπίας, μετατοπίζεται, ουσιαστικά, στο κράτος η ευθύνη συντήρησης της ανάπτυξης του γηπέδου, περιλαμβανομένης και της άρδευσής του, ενώ από τον ιδιώτη, ο οποίος θα καρπωθεί το σημαντικό κέρδος από την οικιστική και τουριστική ανάπτυξη, ενδεχομένως θα ζητηθεί απλώς η καταβολή αποζημίωσης». Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη γηπέδων γκολφ στηρίζεται στην ιδιωτικοποίηση του κέρδους και της υπεραξίας και την κοινωνικοποίηση του κόστους και της ζημιάς, το μεγάλο στοίχημα των κοινωνικών κινημάτων που αγωνίζονται για περιβαλλοντική δικαιοσύνη και αποανάπτυξη εξακολουθεί να είναι η διεύρυνση και εμβάθυνση της συνειδητοποίησης αυτού ακριβώς του γεγονότος από τις άμεσα εμπλεκόμενες, αλλά και επηρεαζόμενες (περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά) τοπικές κοινότητες. Ένα στοίχημα, το οποίο οφείλουν να κερδίσουν, συμβάλλοντας έτσι καθοριστικά στην απελευθέρωση του ανθρώπου, της κοινωνίας και της φύσης. ΜαρΙα ΧατζημιχαΗλ Δρ. Αλιευτικής και Θαλάσσιας Πολιτικής και Διακυβέρνησης

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

07

ΒΕΡΟΛΙΝΟ: Η ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ «100% TEMPRLHOFER FELD» Ιστορικό Ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα η έκταση του Tempelhofer Feld, πέρα από στρατιωτικές ασκήσεις και πειράματα αεροπλοΐας, χρησιμοποιούνταν για αναψυχή και άθληση. Από το 1934 έως το 1938 στην έκταση δημιουργήθηκε το μοναδικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Βερολίνο, το “KZ ColumbiaHaus”, με εκατοντάδες πολιτικούς κρατούμενους. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χιλιάδες κρατούμενοι καταναγκαστικής εργασίας στεγάζονταν σε στρατώνες επίσης μέσα στο Tempelhofer Feld. Το 1948-1949, στη διάρκεια του αποκλεισμού του Δυτικού Βερολίνου από τη Σοβιετική Ένωση, το αεροδρόμιο εξυπηρέτησε τους Δυτικούς Συμμάχους ως βασικό στοιχείο της Αερογέφυρας του Βερολίνου (Berliner Luftbrücke). Από το 1950 έως το 1975 και αργότερα από το 1985 έως το 2008, η έκταση του Tempelhofer Feld ή αλλιώς του αεροδρομίου THF, χρησιμοποιήθηκε κυρίως από την πολιτική αεροπορία. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, οι κυβερνήσεις του Βερολίνου και του γειτονικού ομοσπονδιακού κρατιδίου του Βρανδεμβούργου συμφώνησαν να κατασκευάσουν ένα νέο αεροδρόμιο νότια του Βερολίνου. Συνεπώς, και τα τρία αεροδρόμια που λειτουργούσαν μέχρι τότε στην ευρύτερη περιοχή αποφασίστηκε να κλείσουν. Δημοψήφισμα που διενεργήθηκε τον Απρίλιο 2008 απέρριψε τη διατήρηση της λειτουργίας του αεροδρομίου THF. Μετά το κλείσιμο του αεροδρομίου στα τέλη του 2008, η κυβέρνηση του Βερολίνου, η Γερουσία, δεν παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για το μέλλον της έκτασης του πρώην αεροδρομίου και του κτιρίου που υποστήριζε τη λειτουργία του. Η ομάδα αριστερών ακτιβιστών «Squat Tempelhof» κάλυψε το κενό που δημιουργήθηκε και κάλεσε σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας με κεντρικό ερώτημα: «Έχεις ποτέ καταλάβει ένα αεροδρόμιο;». Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουνίου του 2009 και χιλιάδες αστυνομικοί αναπτύχθηκαν στην περιοχή προκειμένου να εμποδίσουν τους διαδηλωτές. Ο τοπικός Τύπος ανέ-

δειξε το θέμα, επισημαίνοντας το ιδιαίτερα υψηλό κόστος της επιχείρησης των αστυνομικών δυνάμεων για να προστατευτεί απλά... ένα λιβάδι.

Στις 25 Μαΐου 2014 οι Βερολινέζοι κατήγαγαν μια διπλή νίκη: αποφάσισαν με δημοψήφισμα να αναδείξουν το Tempelhofer Feld – πρώην αεροδρόμιο περίπου 3.000 στρ. – σε έναν μοναδικό δημόσιο χώρο και για πρώτη φορά στην ιστορία του Βερολίνου νόμος θεσμοθετήθηκε μέσω δημοψηφίσματος.

Η υφιστάμενη κατάσταση Στις 8 Μαΐου 2010, το πρώην αεροδρόμιο THF άνοιξε στο κοινό ως ένα δημόσιο περιφραγμένο πάρκο, ανοιχτό από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου. Από τότε, εκατομμύρια επισκέπτες έχουν μεταμορφώσει αυτή την (σχεδόν) χωρίς καθόλου αυτοκίνητα περιοχή σε ένα μοναδικό κοινωνικό χώρο. Το πάρκο περιβάλλεται από πυκνοκατοικημένες γειτονιές και χαρακτηρίζεται από ήρεμη και ασφαλή ατμόσφαιρα. Η απρόσμενα επιμελής διαχείριση των εγκαταστάσεών του και ο σεβασμός στην εκτεταμένη ζώνη προστασίας πουλιών που υπάρχει σε αυτό κάνει το πάρκο ιδιαίτερα δημοφιλές. Οι εγκαταλειμμένες αεροπορικές υποδομές, χωρίς να έχουν πλέον συγκεκριμένο προορισμό, επαναχρησιμοποιούνται ως χώροι άθλησης, αναψυχής, καλλιτεχνικής δημιουργίας και άλλες δραστηριότητες. Σε μικρό χρονικό διάστημα, ομάδες χρηστών, οι δραστηριότητες των οποίων θα μπορούσαν να συγκρούονται, βρήκαν τρόπους αρμονικής συνύπαρξης στο χώρο. Το Tempelhofer Feld είναι ένας από τους λίγους εναπομείναντες χώρους που αντιπροσωπεύουν το πνεύμα ελευθερίας και μη-εμπορευματικών ευκαιριών.

Τα σχέδια της Γερουσίας Σύμφωνα με τα σχέδια της Γερουσίας, σημαντικό μέρος της έκτασης του Tempelhofer Feld προοριζόταν για χρήσεις εμπορίου και κατοικίας. Η Γερουσία, παρά το μεγάλο χρέος του Βερολίνου, προγραμμάτιζε επίσης να ξοδέψει εκατομμύρια ευρώ για την ανάπλαση των κεντρικών τμημάτων του Tempelhofer Feld στα πρότυπα ενός συνηθισμένου πάρκου. Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα έργα ήταν η μετεγκατάσταση της δημόσιας κεντρικής βιβλιοθήκης του Βερολίνου σε ένα νέο κτίριο εντός της έκτασης. Καθώς ποτέ δεν έγινε η απαιτούμενη συζήτηση μεταξύ πολεοδόμων, αρχι-

τεκτόνων και τοπικής κοινωνίας σχετικά με τη βέλτιστη θέση ενός τέτοιου έργου, η νέα βιβλιοθήκη αντιμετωπίζεται από πολλούς ως μια προσωπική υπόθεση του δημάρχου του Βερολίνου, του Klaus Wowereit.

Η πρωτοβουλία «100% Tempelhofer Feld» Το Σεπτέμβριο του 2011, μερικές δεκάδες πολίτες ίδρυσαν την πρωτοβουλία «100% Tempelhofer Feld» για να σώσουν την έκταση από την ιδιωτικοποίηση. Κύριος στόχος ήταν η σύνταξη σχεδίου νόμου που θα θεσμοθετούσε, σύμφωνα με το σύνταγμα του Βερολίνου, μέσω δημοψηφίσματος. Τον Ιούνιο του 2012, δημιουργήθηκε η μη κερδοσκοπική οργάνωση «Demokratische Initiative 100% Tempelhofer Feld e.V.», προκειμένου να συλλέξει δωρεές και να αποδείξει τη σταθερότητα της πρωτοβουλίας.

Ο δρόμος για το δημοψήφισμα Μετά την ολοκλήρωση της σύνταξης του νομοσχεδίου το Δεκέμβριο του 2012, πραγματοποιήθηκε η πρώτη φάση συλλογής υπογραφών. Σε μόλις έξι εβδομάδες συγκεντρώθηκαν 28.147 υπογραφές, ενώ απαιτούνταν μόνο 20.000. Στις 30 Ιανουαρίου του 2013 υποβλήθηκε αίτηση για συλλογή υπογρα-

φών για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος. Στη συνέχεια, το σχέδιο νόμου ελέγχθηκε επιτυχώς ως προς τη συμμόρφωσή του με το σύνταγμα του Βερολίνου. Όπως ήταν αναμενόμενο, το κοινοβούλιο του Βερολίνου δεν συζήτησε την πρόταση μέχρι τα μέσα του Αυγούστου. Οπότε, η πρωτοβουλία «100% Tempelhofer Feld» απαίτησε την έναρξη της δεύτερης φάσης συλλογής υπογραφών. Μέχρι τότε, η υποστήριξη της πρωτοβουλίας από άλλες οργανώσεις ήταν περιορισμένη. Πρωτοβουλίες που είχαν προκαλέσει δημοψηφίσματα συνέβαλαν κυρίως με την εμπειρία τους. Τοπικές οργανώσεις πολιτικών κομμάτων γύρω από το Tempelhofer Feld υποστήριξαν την πρωτοβουλία. Αντιθέτως, τα τοπικά παραρτήματα των ισχυρών γερμανικών περιβαλλοντικών ΜΚΟ αρνήθηκαν να συμβάλλουν. Μόνο το Σεπτέμβριο 2013 μία από αυτές ενεργοποίησε τους πόρους της για να σταματήσουν οι πρώτες εργασίες εκσκαφών. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 2013 ξεκίνησε ξανά η συγκέντρωση υπογραφών. Μέσα σε τέσσερις μήνες έπρεπε να συγκεντρωθούν 174.117 υπογραφές (το 7% του εκλογικού σώματος του Βερολίνου). Μέχρι τις 13 Ιανουαρίου του 2014, 185.328 έγκυρες υπογραφές κατέστησαν επιτυχημένη

τη διαδικασία. Στη συνέχεια, το κοινοβούλιο συζήτησε το νομοσχέδιο της πρωτοβουλίας «100% Tempelhofer Feld» και το απέρριψε. Ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των πέντε κοινοβουλευτικών κομμάτων για να συνταχθεί εναλλακτικό νομοσχέδιο. Δεν υπήρξε ομοφωνία και τελικά τα δύο κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού υιοθέτησαν ένα αόριστο νομοσχέδιο, ενώ τα κόμματα της αντιπολίτευσης δήλωσαν την υποστήριξή τους στην πρωτοβουλία των πολιτών. Αμέσως μετά ξεκίνησε η μεγάλη καμπάνια της «100% Tempelhofer Feld». Στις 25 Μαΐου του 2014, το 64,3% των ψηφοφόρων υποστήριξαν το νομοσχέδιο της «100% Tempelhofer Feld», ενώ το εναλλακτικό νομοσχέδιο απορρίφθηκε από το 51,2%. Συνολικά 739.026 Βερολινέζοι τάχθηκαν με την πρωτοβουλία των πολιτών, αντιστοιχώντας στο 29,7% του εκλογικού σώματος, πολύ περισσότεροι από το απαιτούμενο 25%. Ήταν μία διπλή νίκη, καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία του Βερολίνου ένας νόμος θεσμοθετήθηκε μέσω δημοψηφίσματος. Ο νόμος δημοσιεύτηκε στις 24 Ιουνίου του 2014 στην εφημερίδα των νόμων του Βερολίνου και τέθηκε σε ισχύ την επόμενη μέρα.

Christoph Breit Πρωτοβουλία «100% Tempelhofer Feld»



08

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

είμαστε ειλικρινείς; Το γενικό συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι «δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η ανησυχία των Ευρωπαίων για περιβαλλοντικά ζητήματα έχει μειωθεί στο διάστημα της οικονομικής κρίσης, 2011-2014». Οι πιο έντονες ανησυχίες των ερωτώμενων Ευρωπαίων έχουν σχέση με τη ρύπανση του αέρα (56%) και του νερού (50%), την ποσότητα των αποβλήτων (43%), τις επιπτώσεις στην υγεία από χημικές ουσίες (43%), την εξάντληση των φυσικών πόρων (36%). Το 95% των πολιτών που ερωτήθηκαν 1 θεωρεί ότι η προστασία του περιβάλλοντος είναι σημαντική για τους ίδιους προσωπικά. Μόνο το 5% δεν θεωρούν ότι είναι σημαντικό. Το 77% δηλώνει ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα που έχουν άμεση επίδραση στην καθημερινή τους ζωή. Το εντυπωσιακό είναι ότι τα υψηλότερα ποσοστά ερωτηθέντων καταγράφονται στις εξής χώρες: Κύπρος (95%), Ελλάδα 2 (93%) και Μάλτα (90%). Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να περιγράψουν το είδος των περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων που ανέπτυξαν τον περασμένο μήνα. Απαντήσεις: Διαχωρισμός απορριμμάτων για ανακύκλωση (Μ.Ο, 72% | Ελλάδα 60%), Μείωση κατανάλωσης ενέργειας (Μ.Ο. 52% | Ελλάδα 41%) και νερού (Μ.Ο.

37% | Ελλάδα 33%). Περίπου το ένα τρίτο των ερωτηθέντων επέλεξε έναν πιο φιλικό προς το περιβάλλον τρόπο ταξιδιού (Μ.Ο 35% | Ελλάδα 32%), αγόρασε τοπικά προϊόντα (Μ.Ο. 35% | Ελλάδα 38%), επέλεξε ένα φιλικό τρόπο μεταφοράς (Μ.Ο. 35% | Ελλάδα 32% ). Η πλειονότητα των Ευρωπαίων δηλώνει ότι η διαλογή των απορριμμάτων για ανακύκλωση θα πρέπει να είναι πρώτη προτεραιότητα (Μ.Ο. 54% | Ελλάδα 57%) ακολουθούν η μείωση της ενέργειας στο σπίτι (Μ.Ο. 39% |Ελλάδα 43%), και χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς (Μ.Ο.

39% | Ελλάδα 46%). Σε όλα τα κράτη μέλη, πάνω από το 60% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι είναι πρόθυμοι να πληρώσουν περισσότερα για φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα. Στο ερώτημα πόσο ήταν ενημερωμένοι για τα περιβαλλοντικά θέματα οι απαντήσεις ήταν α) εξαιρετικά και καλά Μ.Ο. 62% | Ελλάδα 59% β) Σχετικά κακά Μ.Ο και Ελλάδα 31% γ) Άσχημα - κακά Μ.Ο. 6% | Ελλάδα 10%. Ελλιπή πληροφόρηση οι ερωτηθέντες δήλωσαν ότι έχουν για τα εξής θέματα, κατά σειρά σπουδαιότητας: επιπτώσεις στην υγεία των χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται στα καθημερινής χρήσης προϊόντα

(39%), την υποβάθμιση του εδάφους (29%), την εξάντληση των φυσικών πόρων (28%), την εξάπλωση των επιβλαβών μη ενδημικών φυτών και ζώων (28%), τη ρύπανση του νερού, τη γεωργική ρύπανση και την ατμοσφαιρική ρύπανση (27%), την απώλεια ή εξαφάνιση των ειδών (25%), την αυξανόμενη ποσότητα των αποβλήτων (23%), την έλλειψη πόσιμου νερού (22%) και την κατάληψη του εδάφους (20%). Πληροφόρηση για θέματα περιβάλλοντος: α) Τηλεόραση 65% (72% το 2011) β) Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης 41% (30% το 2011) γ) Εφημερίδες 37% (41% το 2011), ραδιόφωνο 23% (το ίδιο το 2011). Σε πολλές περιπτώσεις, η αύξηση της πληροφόρησης μέσω του διαδικτύου ήταν σημαντική: Ελλάδα 47% (+22% από το 2011), Κύπρος 43% (+17%), Αυστρία (41%, +16%), Τσεχία 49% (+15%). Η αύξηση στην επιλογή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου συνοδεύτηκε από τη μείωση του ποσοστού των ανθρώπων που αντλούν πληροφορίες από την τηλεόραση. Οι μεγαλύτερες πτώσεις της τηλεθέασης σε σύγκριση με το 2011, δηλώθηκε για την Ελλάδα 61% (-20%), Λουξεμβούργο 50%, (-12%), Ισπανία 67% (-12%), Βουλγαρία 80% (-11%), Αυστρία 55% (- 10%), Πολωνία 55% (-10%). Οι ερωτώμενοι εμπιστεύονται τους επιστήμονες (Μ.Ο. 40% | Ελλάδα 64%), τις περιβαλλοντικές οργανώσεις (37%), την τηλεόραση (34%), τις εφημερίδες (19%) και το διαδίκτυο (18%). Οι τρεις παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής τους είναι α) Οικονομικοί 80% (-5%), το 18% (+4%) δήλωσε ανεπηρέαστο β) Περιβαλλοντικοί 75% (-2%), ανεπηρέαστο το 23% γ) Κοινωνικοί 71% (-4%), ανεπηρέαστο το 26%. Περιβάλλον και οικονομική ανάπτυξη: Το 74% (-3%) συμφωνεί ότι η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη. Το 29% συμφωνεί απόλυτα, το 45% τείνει να συμφωνήσει. Το 16% δεν συμφωνεί με τη δήλωση αυτή, με 13% τείνει να διαφωνεί και το 3% διαφωνεί πλήρως. Το 10%, (+3%) δηλώνει ότι δεν γνωρίζει. Κριτήρια για την πρόοδο μιας χώρας: Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων, 59% (+4%) δηλώνει ότι πρέπει να δοθεί ίση έμφαση στα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά κριτήρια.

Προστασία του περιβάλλοντος και ευθύνες Το 77% (-2%) θεωρεί ότι οι μεγάλες εταιρείες και οι βιομηχανίες δεν κάνουν όσαο-

φείλουν για την προστασία του περιβάλλοντος. Μόνο μια μικρή μειοψηφία (1%, -1pp) πιστεύει ότι κάνουν πάρα πολλά, ενώ το 15% (+1%) λένε ότι κάνουν αυτό που χρειάζεται. Το 70% (-2%) πιστεύει ότι η εθνική τους κυβέρνηση δεν κάνει αρκετά για την προστασία του περιβάλλοντος. Μια μικρή μειοψηφία 1% (-1%) πιστεύει ότι η κυβέρνησή τους κάνει πάρα πολλά, ενώ το 21% (+1%) εκτιμά ότι κάνει αυτό που πρέπει. Το 65% (-4%) πιστεύει ότι οι ίδιοι οι πολίτες δεν είναι κάνουν αρκετά για την προστασία του περιβάλλοντος. Μόλις 2% πιστεύει ότι είναι κάνουν πάρα πολλά, ενώ το 29% (+4%) λένε ότι οι ίδιοι οι πολίτες κάνουν αυτό που χρειάζεται. «Ο ρυπαίνων πληρώνει». Το 70% συμφωνεί απόλυτα ότι οι μεγάλοι ρυπαντές πρέπει να είναι οι κυρίοι υπεύθυνοι για την αποκατάσταση των περιβαλλοντικών ζημιών που προκαλούν. Το 23% τείνει να συμφωνήσει, με το συνολικό ποσοστό συμφωνίας να ανέρχεται στο 93%. Το 56% (-7%) των ερωτηθέντων εκτιμά ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κάνει αρκετά για την προστασία του περιβάλλοντος, το 3% πιστεύει ότι έχει κάνει πάρα πολύ, ενώ το 23% (+1%) θεωρεί ότι γίνεται το σωστό. Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να προσδιορίσουν τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων: α) το 40% εισηγήθηκε βαρύτερα πρόστιμα στους παραβάτες β) το 33% πρότεινε υψηλοτέρα οικονομικά κίνητρα για την προστασία του περιβάλλοντος γ) το 31% περισσότερη πληροφόρηση δ) το 30% καλύτερη εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας.

Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικές κυβερνήσεις Το 60% (-4%) πιστεύει ότι οι περιβαλλοντικές αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από κοινού μεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το 36% (+4%) θεωρεί ότι μόνο οι εθνικές κυβερνήσεις 3 θα πρέπει να λαμβάνουν τέτοιες αποφάσεις. Το 77% (-4%) συμφωνεί ότι η ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία είναι απαραίτητη

για την προστασία του περιβάλλοντος στη χώρα του. Το 36% (-2%) συμφωνεί απόλυτα και το 41% (-2%) τείνει να συμφωνήσει. Το 16% (+3%) δεν συμφωνεί, από το οποίο το 11% τείνει να διαφωνεί και το 5% διαφωνεί απόλυτα. Το 79% συμφωνεί ότι η ΕΕ θα πρέπει να είναι σε θέση να ελέγξει ότι οι περιβαλλοντικοί νόμοι εφαρμόζονται σωστά σε κάθε χώρα. Από αυτούς, το 40% συμφωνεί απόλυτα, και το 39% τείνει να συμφωνήσει. Το 16% δεν συμφωνεί, από το οποίο 10% τείνει να διαφωνεί και το 6% διαφωνεί απόλυτα. Το 74% (-5%) δηλώνει ότι η ΕΕ θα πρέπει να βοηθά και τις χώρες εκτός ΕΕ προκειμένου να βελτιώσουν τα περιβαλλοντικά τους πρότυπα. Το 20% διαφωνεί, με ένα ισχυρό 7% να διαφωνεί απόλυτα. Το 84% (-5%) πιστεύει ότι η ΕΕ θα πρέπει να χρηματοδοτεί δραστηριότητες φιλικές προς το περιβάλλον, ενώ ένα ισχυρό 10% (+3%) δεν συμφωνεί. Κώστας Φωτεινάκης πρόεδρος των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ/Naturefriends of Nature

Σημειώσεις 1. Έχει καταγραφεί μια μικρή αλλά υπολογίσιμη μετατόπιση της έμφασης, το 53% των Ευρωπαίων (-4 εκατοστιαίες μονάδες από το 2011), που σήμερα πιστεύουν ότι είναι πολύ σημαντικό για αυτούς, και το 42% (+ 5 από το 2011) πιστεύουν ότι είναι αρκετά σημαντική.

2. Πώς δικαιολογείται στην Ελλάδα το 93% (16% πάνω από το Μ.Ο.) να δηλώνει ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα επιδρούν στην καθημερινή του ζωή αλλά να μη διεκδικεί με συνέπεια και συλλογικά καλύτερες συνθήκες ζωής; Μήπως ψεύδεται; Μήπως δεν εμπνέεται και δεν εμπιστεύεται τα σχήματα, τους φορείς, τις πρωτοβουλίες πολιτών που αναπτύσσουν δράσεις για το περιβάλλον; Ας αναρωτηθούμε (διάβαζε και σημείωση α/α2). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Έλληνες που απάντησαν στο ερώτημα «μπορείτε να παίξετε ρόλο ως άτομο στην προστασία του περιβάλλοντος της χώρας σας» απάντησαν θετικά 85%, όπως ο Μ.Ο. της έρευνας.

3. Στην έρευνα διακρίνεται ένας ευρωσκεπτικισμός, χωρίς όμως να είναι κυρίαρχος.

O

09

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

μετά τις ευρωεκλογές: ΑΝΑΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΑ ΧΑΡΤΟΦΥΛΑΚΙΑ ΤΗΣ Ε.Ε. Στις 10 Σεπτεμβρίου, ο Jean-Claude Juncker, νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανακοίνωσε τις υποψηφιότητες και τις αρμοδιότητες των νέων επιτρόπων. Οι προτεινόμενοι επίτροποι, αφού αξιολογηθούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και υπερψηφιστούν, αναλαμβάνουν καθήκοντα την 1η Νοεμβρίου. Ο νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεωρεί ότι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τους νέους επιτρόπους είναι να πείσουν τους ευρωπαίους πολίτες ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. Ποιες αλλαγές όμως οραματίζεται η Ευρώπη, όπως αυτές εκφράζονται από τον Πρόεδρο Juncker και αντανακλώνται στην προτεινόμενη δομή και στελέχωση της ευρωπαϊκής επιτροπής; Σε πρώτη ανάγνωση και σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του Jean-Claude Juncker, οι σημαντικότερες αλλαγές κωδικοποιούνται ως εξής: Η νέα επιτροπή θα έχει εφτά αντιπροέδρους, ενώ θεσμοθετείται και θέση πρώτου αντιπροέδρου ο οποίος θα είναι το δεξί χέρι του προέδρου. Νέα χαρτοφυλάκια δημιουργούνται στους τομείς «Εσωτερικής αγορά, βιομηχανίας, επιχειρηματικότητας και μικρομεσαίων επιχειρήσεων» με κύριο στόχο την επανεκκίνηση της πραγματικής οικονομίας, «Οικονομικών και χρηματοδοτικών υποθέσεων, φορολογίας και δασμών», «Μετανάστευσης», «Χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, Οικονομικών υπηρεσιών και κεφαλαιαγορών» και «Ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας». Ταυτόχρονα, συγχωνεύονται τα χαρτοφυλάκια «Περιβάλλοντος» με το «Θαλασσίων Υποθέσεων και Αλιείας», και της «Ενεργειακής πολιτικής» με το «Κλιματικής αλλαγής».

Ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική Η συγχώνευση χαρτοφυλακίων που έχουν άμεση σχέση με το περιβάλλον καθώς και τα πρόσωπα που προτείνονται για τις αντίστοιχες θέσεις επιτρόπων, προϊδεάζουν για μια σημαντική αναδιοργάνωση των περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων της ΕΕ, σοβαρή υποβάθμιση του περιβάλλοντος και, μερική τουλάχιστον, αποστασιοποίηση από τις δεσμεύσεις της ΕΕ για αειφόρο ανάπτυξη, αποδοτικότητα πόρων, ποιότητα αέρα, μείωση εκπομπών, προστασία βιοποικιλότητας και δράση για την κλιματική αλλαγή. Μια τέτοια αλλαγή πολιτικής θα ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τη βούληση των ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι –σύμφωνα

με το ευρωβαρόμετρο της 8ης Σεπτεμβρίου όπου συμμετείχαν 28.000 πολίτες– σε ποσοστό 95% θεωρούν ότι, παρά την οικονομική κρίση, το περιβάλλον αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα και ότι η Ευρώπη θα έπρεπε να κάνει περισσότερα για την προστασία του. Επίσης, μια πιθανή αλλαγή περιβαλλοντικής ατζέντας θα υπονόμευε τη θέση της Ευρώπης, σε παγκόσμιο επίπεδο, στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας οικολογικής κρίσης και τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία.

Περιβάλλον, Θαλάσσιες Υποθέσεις και Αλιεία Η βασική φιλοσοφία του νέου προέδρου, σε σχέση με τη συγχώνευση των χαρτοφυλακίων Περιβάλλοντος και Θαλασσίων Υποθέσεων, περιγράφεται ξεκάθαρα στην ανακοίνωση των υποψηφιοτήτων. Εκεί αναφέρεται ότι οι πολιτικές και οι δράσεις που σχετίζονται με τη διαχείριση του περιβάλλοντος και των θαλασσίων οικοσυστημάτων, μπορούν και πρέπει να παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στη διαχείριση πόρων, στην ενδυνάμωση της οικονομικής μεγέθυνσης και στην ενθάρρυνση επενδύσεων. Ο κ. Juncker θεωρεί ότι η προστασία του περιβάλλοντος και η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας πρέπει να συμβαδίζουν καθώς και τα δυο αφορούν ένα βιώσιμο μέλλον. Για το χαρτοφυλάκιο «Περιβάλλον, Θαλάσσιες Υποθέσεις και Αλιεία» προτείνεται, ως υποψήφιος επίτροπος, ο Karmenu Vella από τη Μάλτα. Ο κ. Vella, έχει διατελέσει

μέλος του κοινοβουλίου της Μάλτας από το 1976 και υπουργός Τουρισμού, και έχει έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα στο χώρο των ξενοδοχειακών και τουριστικών επιχειρήσεων, των κατασκευών και των τυχερών παιγνίων. Η επιλογή του κ. Vella δέχεται έντονη κριτική, καθώς θεωρείται ασυμβίβαστη η ιδιότητα του επιτρόπου σε θέματα περιβάλλοντος, με μια τόσο στενή και έντονη διασύνδεση με επιχειρηματικά συμφέροντα. Επίσης, η κυβέρνηση της Μάλτας έχει δεχθεί έντονη διεθνή κριτική για τη μη εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των πουλιών, κάτι που ο νέος επίτροπος θα κληθεί να διαχειριστεί.

Ενέργεια και Κλιματική αλλαγή Το χαρτοφυλάκιο για το Κλίμα δημιουργήθηκε μετά τις ευρωεκλογές του 2009, ως εργαλείο για να επιτευχθούν τρεις κλιματικοί και ενεργειακοί στόχοι για το 2020: 20% μείωση των εκπομπών, βελτιώσεις στην ενεργειακή αποδοτικότητα και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην αγορά. Η θέσπιση ξεχωριστού χαρτοφυλακίου για το κλίμα και την κλιματική αλλαγή θεωρήθηκε ως ισχυρό μήνυμα ότι η ΕΕ δίνει προτεραιότητα στο κλίμα και σκοπεύει να ηγηθεί μιας διεθνούς ατζέντας. Η συγχώνευση, από τον νέο πρόεδρο της επιτροπής, των χαρτοφυλακίων Ενέργειας και Κλιματικής αλλαγής είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει τώρα σε σημαντική υποβάθμιση των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η ΕΕ σχετικά με την κλιματική αλλαγή, σε ένα κρίσιμο σημείο για τον πλανήτη και

το κλίμα. Οι τομείς της Ενέργειας και του Κλίματος, ως ενιαίο πλέον χαρτοφυλάκιο, εντάσσονται υπό την επίβλεψη των επικεφαλής στα προγράμματα «Ενεργειακή Ένωση» και «Εργασία, Μεγέθυνση, Επενδύσεις και Ανταγωνιστικότητα». Σε επίπεδο, στην καλύτερη περίπτωση, συμβολισμού κάτι τέτοιο σημαίνει ότι η νέα ευρωπαϊκή επιτροπή θεωρεί το κλίμα υποδεέστερο της αγοράς ενέργειας. Ο κ. Juncker τονίζει ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και στην επίτευξη μεν των στόχων εκπομπών, αλλά με το μικρότερο δυνατό κόστος. Ο προτεινόμενος επίτροπος Ενέργειας και Κλίματος, Miguel Arias Cañete από την Ισπανία, είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενο πρόσωπο και δέχεται έντονη κριτική, σε σημείο που να αμφισβητείται η εκλογή του. Κατέχει μετοχές σε δυο πετρελαϊκές εταιρείες, ενώ στο παρελθόν διετέλεσε πρόεδρος και των δύο εταιρειών. Στις 16 Σεπτεμβρίου, ο Cañete ανακοίνωσε την πώληση των μετοχών που κατείχε, σύμφωνα όμως με εκτιμήσεις ο στενός οικογενειακός κύκλος του εξακολουθεί να ελέγχει το 73% της Petrolífera Dúcar και το 79% της Petrologis Canaris. Ο Cañete έχει επίσης δεχθεί κριτική για σεξιστικό λόγο, καθώς έχει δηλώσει ότι «Είναι περίπλοκο να έχεις μια συζήτηση με γυναίκα, γιατί η διανοητική σου ανωτερότητα ερμηνεύεται ως σεξισμός». Αρκετές μέρες αργότερα, και μετά από έντονη κατακραυγή, ζήτησε συγγνώμη. Κατά τη θητεία του στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Αγροτικής Πολιτικής το 2011, προώθησε μεταρρυθμίσεις προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων και σε βάρος της προστασίας του παράκτιου περιβάλλοντος και κατηγορήθηκε για διασυνδέσεις με μεγάλη κατασκευαστική και κτηματομεσιτική εταιρεία. Επίσης, επί υπουργίας του, η ισπανική κυβέρνηση αδειοδότησε τις διερευνητικές εργασίες για ορυκτά καύσιμα, ανοιχτά των Κανάριων Νησιών. Τη στιγμή που η κλιματική αλλαγή κάνει επιτακτική την άμεση λήψη δραστικών μέτρων, και η ορθολογική διαχείριση των φυσικών οικοσυστημάτων γίνεται όλο και περισσότερο ζωτικής σημασίας, η Ευρώπη κάνει ένα βήμα πίσω; Έχουμε την πολυτέλεια να περιμένουμε πέντε χρόνια για να κρίνουμε εκ του αποτελέσματος; μαιρη χριστιανου



O

10

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΣΙΦΝΟΥ το ταξίδι μόλις ξεκίνησε... Η αρχή ήταν ενθουσιώδης και δύσκολη. Όταν ξεκινήσαμε, όλοι είμαστε ενθουσιασμένοι και επιφυλακτικοί ταυτόχρονα, σίγουρα όμως αποφασισμένοι να μην αφήσουμε την κακή εμπειρία των ελληνικών συνεταιρισμών του ’90 να μας απογοητεύσει όπως έγινε με χιλιάδες άλλους. «Εμείς θα το κάνουμε σωστά», είπαμε. Άλλωστε εκτός από τα κακά, υπάρχουν και καλά παραδείγματα. Σε Δανία, Βέλγιο, Σουηδία, Γερμανία, οι συνεταιρισμοί πολιτών είναι λειτουργικοί και αποτελεσματικοί. «Άρα, μπορούμε κι εμείς». Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ήταν η προοπτική που ένωσε όλους μας. Όσοι έβαζαν προτεραιότητα τα αγροτικά, την πρωτογενή παραγωγή και τη μεταποίηση προϊόντων, όσοι ήθελαν να δώσουμε βάρος στην ακτοπλοΐα, όσοι μιλούσαν για τη διαχείριση απορριμμάτων, όλοι συμφωνήσαμε ότι πάνω απ’ όλα, ανεξάρτητα αλλά και σε σχέση με όλα, είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Το μεγαλύτερο κρίμα σ’ ένα τόπο με περισσότερο από άφθονο ήλιο, αέρα, κύμα, είναι ότι χρησιμοποιούμε ΜΟΝΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ για να παράγουμε ενέργεια. Και μάλιστα όχι εμείς. Η ΔΕΗ. Η σημερινή ΔΕΗ που ετοιμάζεται να ιδιωτικοποιηθεί και που όταν ιδιωτικοποιηθεί, θα «ανακαλύψει» ότι δεν τη συμφέρει η μονάδα παραγωγής στη Σίφνο με την τιμή λιανικής της Αθήνας – πράγμα που είναι αλήθεια. Εκτός από ενθουσιασμό και επιφυλάξεις είχαμε από την αρχή ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Είχαμε ανάμεσά μας ανθρώπους με επαφές στην Ομοσπονδία Συνεταιρισμών Πολιτών για ΑΠΕ της Ευρώπης. Και όταν λέμε Ομοσπονδία μη φανταστεί κανείς έναν απρόσωπο φορέα. Μιλάμε για ανθρώπους που έχουν αφιερώσει σπουδές, χρόνο και επαγγελματική ενασχόληση στην υπόθεση της παραγωγής καθαρής ενέργειας από συνεταιρισμούς πολιτών. Με πολλά θετικά αποτελέσματα. Άνθρωποι συγκεκριμένοι, που ήρθαν στη Σίφνο, έμειναν και χειμώνα, είδαν το νησί, τις δυνατό-

Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ήταν η προοπτική που μας ένωσε. Όσοι έβαζαν προτεραιότητα τα αγροτικά, την πρωτογενή παραγωγή και τη μεταποίηση προϊόντων, όσοι ήθελαν να δώσουμε βάρος στην ακτοπλοΐα, όσοι μιλούσαν για τη διαχείριση απορριμμάτων, όλοι συμφωνήσαμε ότι πάνω απ’ όλα, ανεξάρτητα αλλά και σε σχέση με όλα, είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. τητες και τις υποδομές, μελέτησαν και μελετούν τα στοιχεία και τους αριθμούς, μίλησαν με ντόπιους και είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν ό,τι εμείς επιλέξουμε. «Εμείς έχουμε δέκα χρόνια εμπειρία,» μας είπαν. «Άρα κι εσείς έχετε δέκα χρόνια εμπειρία!» Εντάξει, το παραδέχομαι. Ξεκινήσαμε με πλεονέκτημα έναντι άλλων που αρχίζουν από μια μεγάλη μαύρη τρύπα. Αλλά στα πρώτα δύσκολα βήματα της ελληνικής πραγματικότητας… δεν μπορούσε να μας βοηθήσει κανείς. Και το βασανίσαμε πολύ. Να κάνουμε «κοινωνικό» ή «αστικό» συνεταιρισμό; Αστικό αποφασίσαμε. Γιατί έχει μεγαλύτερη ευελιξία, ελευθερία κινήσεων, επιλογές στη διαχείριση εσόδων και μπορεί να διανέμει μέρος των κερδών στα μέλη του. Μετά έπρεπε να φτιάξουμε καταστατικό. Καθόλου απλή υπόθεση. Πέρασαν μήνες και δυσκολευτήκαμε πολύ. Στο περιεχόμενο, στη νομική διατύπωση, σε όλα. Το κοντινότερο στην περίπτωσή μας ήταν το καταστατικό του Συνεταιρισμού Καρδίτσας για τη βιομάζα, αλλά οι διαφορές ήταν τόσο πολλές, η δομή, τα όργανα του Συνεταιρισμού

και οι τοπικές συνθήκες τόσο διαφορετικά, που τελικά το καταστατικό φτιάχτηκε περίπου από το μηδέν. Είναι όμως πολύ πληρες και αναλυτικό και μας χωράει όλους! Βασικό. Είναι δημοκρατικό, ασπάζεται και κατονομάζει τις διεθνείς αρχές των συνεταιρισμών πολιτών, επιτρέπει μέχρι έξι μερίδες στο κάθε μέλος και μία μόνο ψήφο, έχει τις ΑΠΕ στην κορυφή και πολλά άλλα ως δυνατότητες, στόχους και προοπτικές. Μετά έπρεπε να εγκριθεί το καταστατικό και να γίνουν τα σχετικά με την Εφορία. Άλλη περιπέτεια αυτή. Η άγνοια των δημόσιων λειτουργών, η ανεπάρκεια και η στενομυαλιά στο απόλυτο μεγαλείο τους! Για άλλη μια φορά διαπιστώσαμε πόσο απίστευτα εξωφρενική είναι η γραφειοκρατία στην Ελλάδα! Χρειάζεται υπομονή και μακαριότητα Βούδα, πείσμα γαϊδάρου, ύφος εκατό καρδιναλίων, ευγένεια πριγκηπέσσας και αυταρχισμός στριμμένου δασκάλου του ΄60, όλα αυτά μαζί, για να τα βγάλεις πέρα με το ελληνικό κράτος. Με αυτές τις ιδιότητες συνδυασμένες, βρέθηκαν οι κατάλληλοι υπάλληλοι, δημόσιοι λειτουργοί και αυτοί, έξυπνοι, καλοπροαίρετοι και

εξυπηρετικοί που έδωσαν τα φώτα τους στους άλλους και «ξεκόλλησε» η υπόθεση. Ταυτόχρονα προσπαθούσαμε να μεγαλώσουμε την ομάδα. Έχουμε ευρωπαϊκά παραδείγματα Συνεταιρισμών που ξεκίνησαν με 10 άτομα, άρα εμείς με τα 54 ιδρυτικά μέλη μπορούμε να πούμε ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Ο στόχος βέβαια είναι ο Συνεταιρισμός να φτάσει σε κάθε οικογένεια που ζει στο νησί, μόνιμα ή περιστασιακά και στο μέλλον να έχει μέλη του όλη τη Σίφνο! Έχουμε σίγουρα πολύ δρόμο ακόμα, αλλά το γεγονός ότι τουλάχιστον άλλοι 20 άνθρωποι έγιναν μέλη σε αυτό το διάστημα, χωρίς να υπάρχει ακόμα κάποιο χειροπιαστό έργο έτοιμο, μας κάνει να αισιοδοξούμε! Και βέβαια, από την πρώτη στιγμή, προσπαθούμε να μαθαίνουμε. Σε ημερίδες, συνέδρια, συναντήσεις στη Σίφνο, την Αθήνα, στις συναντήσεις της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συνεταιρισμών στην Ευρώπη, στα ευρωπαϊκά νησιά που έχουν πετύχει αντίστοιχους στόχους, όπου μπορούμε. Και να μεταφέρουμε αυτή τη γνώση στη Σίφνο αλλά και στους πολίτες άλλων νησιών. Με τούτα και με κείνα πέρασε

ο καιρός. Ο πρώτος χρόνος δηλαδή. Και όσοι είναι «πιο έξω» - πάντα υπάρχουν οι πιο ενεργοί που τραβάνε το κουπί και οι λιγότερο έως καθόλου – αναρωτιούνται «ρε παιδιά με το Συνεταιρισμό τι γίνεται;», «Θα κάνουν τίποτα, τι ακούς;» Υπάρχει και η επιφύλαξη, η καχυποψία, η απαισιοδοξία βλέπεις. Πολλοί περιμένουν να δουν ότι όντως πρόκειται για σοβαρή υπόθεση και όχι αρπαχτή μιας παρέας, ούτε φρούδες ελπίδες χωρίς προοπτική. Αλλά αυτό δεν μας επηρεάζει και πολύ. Η πραγματικότητα είναι ότι αυτή τη στιγμή στο Συνεταιρισμό «τρέχουν» τρία διαφορετικά μεγάλα έργα για τα οποία η μελέτη και η προετοιμασία άρχισε από το απόλυτο μηδέν, από τη συλλογή δεδομένων. Και μπορεί η εμπειρία άλλων συνεταιρισμών να είναι πολύτιμη και πολλά να έχουν γίνει αλλού ξανά, αλλά τα δεδομένα, οι αριθμοί, τα στοιχεία δεν υπήρχαν πριν να τα αναζητήσουμε και τα καταγράψουμε. Οι στόχοι μας είναι φιλόδοξοι και μεγαλόπνοοι. Το ξέρουμε. Μιλάμε για ενεργειακή αυτάρκεια από ΑΠΕ όταν ο νόμος λέει ότι μόνο 30% της ενέργειας μπορεί να παράγεται από ΑΠΕ σε μη διασυνδεδεμένα νησιά. Μιλάμε για δικό μας πλοίο όταν όλοι οι νησιώτες ξέρουν πόσο ζούγκλα είναι ο τομέας της ακτοπλοΐας, όταν όλοι έχουμε παραδείγματα προσπαθειών που απέτυχαν.Μιλάμε για ανταποδοτική ανακύκλωση στην πηγή και εξάλειψη της πλαστικής σακούλας από τη Σίφνο, όταν σήμερα όλα τα ανακυκλώσιμα μπαίνουν στον ίδιο κάδο και η πλαστική σακουλα υπάρχει παντού. Παρόλ’ αυτά είμαστε αισιόδοξοι! Το ταξίδι ξεκίνησε με δυσκολίες αλλά αυτό ήταν γνωστό. Η προοπτική και η ελπίδα όμως που μπορεί να δώσει στους κατοίκους, στο περιβάλλον, στον τουρισμό, στην τοπική οικονομία, είναι τέτοια που, το ξέρουμε, θα τις ξεπεράσουμε όλες! ΡΟνια ΑναστασιΑδου μέλος του συνεταιρισμού

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

11

μετασχηματισμοί της παραγωγής ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΛΕΞΗΣ ΧΑΡΙΤΣΗΣ, ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ

Ο 2ικονομία: αναπτύσσεται και στον καθαρό αέρα Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σημαντικά τη συζήτηση για τα οικονομικά της κλιματικής αλλαγής. Πρόσφατα εμφανίστηκαν ορισμένες οικονομικές μελέτες που δείχνουν ότι η εξοικονόμηση ενέργειας και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι αντιπαραθετικές με την ανάπτυξη της οικονομίας (πριν 10-15 χρόνια μάλλον λίγοι θα το αμφισβητούσαν αυτό...) Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μία μελέτη από την «Παγκόσμια Επιτροπή για την Οικονομία και το Περιβάλλον» (Global Commission on the Economy and Climate), [1], την οποία σχολιάζει σε ένα πρόσφατο άρθρο του και ο γνωστός οικονομολόγος Π. Κρούγκμαν, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην αξιοπιστία της [2]. Η μελέτη υποστηρίζει ότι η επιβολή ισχυρών μέτρων περιορισμού των εκπομπών άνθρακα θα είχε πολύ μικρό αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη ή ενδεχομένως και θετικό. Από τα συμπεράσματα της μελέτης, ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής: • Όλες οι χώρες, σε όλα τα επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης μπορούν να επιτύχουν οικονομική μεγέθυνση παράλληλα με μείωση των τεράστιων κινδύνων της κλιματικής αλλαγής. Τα κεφάλαια για τις απαραίτητες επενδύσεις είναι διαθέσιμα και οι δυνατότητες καινοτομίας τεράστιες.

• Τα επόμενα 15 χρόνια θα είναι πολύ κρίσιμα καθώς οι επενδύσεις που θα γίνουν σε αυτή την περίοδο θα κρίνουν το μέλλον του κλίματος. Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στις πιο ευάλωτες περιοχές του πλανήτη. Συνεχίζοντας την αύξηση των συγκεντρώσεων αερίων θερμοκηπίου και τις επενδύσεις σε εγκαταστάσεις υψηλής κατανάλωσης άνθρακα, η στροφή σε μια οικονομία με χαμηλά επίπεδα άνθρακα γίνεται όλο και ακριβότερη. Ταυτόχρονα, οι «ανθρακικές» επενδύσεις κινδυνεύουν να απαξιωθούν στο βαθμό που ισχυροποιούνται οι δράσεις για μείωση των αερίων θερμοκηπίου.

• Οι πόλεις είναι οι βασικές εστίες της οικονομίας. Παράγουν περίπου το 80% του παγκόσμιουΑΕΠ, αλλά μεγάλο μέρος της αστικής ανάπτυξης σήμερα γίνεται χωρίς σχεδιασμό με σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Όπως δείχνουν πρωτοπόρες πόλεις ανά τον κόσμο, μια πιο συγκεντρωμένη και διασυνδεδεμένη αστική ανάπτυξη, η οποία βασίζεται στις δημόσιες μαζικές μετακινήσεις, μπορεί να οδηγήσει σε πόλεις που είναι οικονομικά δυναμικές, πιο υγιείς και με χαμηλότερες εκπομπές. Μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να μειώσει τις κεφαλαιακές ανάγκες για αστικές υποδομές κατά 3 τρισ. δολάρια στα επόμενα 15 χρόνια.

• Η παραγωγικότητα των καλλιεργειών θα καθορίσει αν ο πλανήτης μπορεί να θρέψει έναν πληθυσμό που προβλέπεται να φτάσει τα 8 δισ. το 2030, διατηρώντας βιώσιμα τα οικοσυστήματα. Για παράδειγμα, η αποκατάσταση μόνο του 12% της υποβαθμισμένης αγροτικής γης θα μπορούσε να τροφοδοτήσει 200 εκατομ. ανθρώπους έως το 2030 και ταυτόχρονα να σταθεροποιήσει το κλίμα.

Σχήμα 3: Επιδοτήσεις κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, 2012

Σχήμα 1: Η ενεργειακή κατανάλωση και οι εκπομπές διαφέρουν σημαντικά μεταξύ πόλεων με παρόμοια επίπεδα εισοδήματος, ανάλογα με τις υποδομές και τον σχεδιασμό: Σύγκριση μεταξύ Ατλάντας και Βαρκελώνης.

• Τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί αλματώδης πρόοδος στην τεχνολογία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (π.χ. τα κόστη της ηλιακής ενέργειας έχουν μειωθεί κατά 50% περίπου σε σχέση με το 2010, βλ. Σχ.

2). Παρά τις επιπλοκές λόγω των επιφυλάξεων και της αυξημένης στοχαστικότητάς τους σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα, η κάλυψη μεγάλων ποσότητων της απαραίτητης ενέργειας από τον άνεμο και τον ήλιο είναι απόλυτα ρεαλιστική. Στα επόμενα 15 χρόνια, οι επενδύσεις σε ανανέωσιμες μπορούν να είναι της τάξης του 50% του συνόλου των νέων επενδύσεων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

• Η αύξηση της αποδοτικότητας των διάφορων πόρων της οικονομίας (ενεργειακών και μη) είναι κλειδί όχι μόνο για την ανάπτυξή της αλλά και τη μείωση των εκπομπών. Σε πολλές οικονομίες, κάποιες αποτυχημένες πολιτικές διαστρεβλώνουν τον αποδοτικό εντοπισμό πόρων, αυξάνοντας παράλληλα τις εκπομπές. Ενώ οι επιδοτήσεις για καθαρή ενέργεια είναι περίπου 100 δισ. δολάρια, οι επιδοτήσεις για τα ορυκτά καύσιμα είναι περίπου 600 δισ. δολάρια το χρόνο [3]. Η σταδιακή μείωση των επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα μπορεί να βελτιώσει την ανάπτυξη και να απελευθερώσει πόρους. Σαν ένα σχόλιο με αφορμή τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε καταρχάς ότι η ευρεία ποικιλία τρόπων οικονομικής ανάπτυξης (και οι μεγάλες δυνατότητες προσαρμογής του καπιταλισμού) ίσως είναι κοινός τόπος για αρκετούς. Ταυτόχρονα, έχουμε δει στο παρελθόν και βιώνουμε και σήμερα το τι σημαίνει για τους ανθρώπους και για το περιβάλλον η πρωτοκαθεδρία της κερδοφορίας. Με την έλευση της οικονομικής κρίσης, στις ΗΠΑ για παράδειγμα αλλά όχι μόνο, η (άκρα) Δεξιά τα τελευταία χρόνια έχει κάνει στροφή σε σχέση με την κλιματική αλλαγή (παλαιότερα υπήρχε μία ορισμένη συμφωνία μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων) και εκφέρει πλέον λόγο που χαρακτηρίζεται από τη βεβαιότητα ότι δε νοείται οικονομική ανάπτυξη και «δουλειές» χωρίς άνθρακα και εξορύξεις. Στη συνέχεια, δεν θέλει πολύ για να φτάσουμε στη σημερινή τεράστια απήχηση της αμφισβήτησης του ανθρωπογενούς της κλιματικής αλλαγής με επιστημονικοφανή επιχειρήματα και μπόλικη συνομωσιολογία, σχεδόν αναγκαστικά, αφού πρέπει κάπως να αποδομηθούν τα συμπεράσματα του IPCC, της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή... ΓιΩργος ΤσουρΑκης

Σχήμα 2: Ενδεικτικά κόστη ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά από το 1990 και εκτιμώμενο κόστος της πιο οικονομικής εγκατάστασης για σύνδεση στο δίκτυο, σε σύγκριση με παγκόσμιο επίπεδο αναφορά για γαιάνθρακα και φυσικό αέριο.

[1] http://newclimateeconomy.report/ [2] http://www.nytimes.com/2014/09/19/opinion/paul-krugmancould-fighting-global-warming-be-cheap-and-free.html?_r=0 [3] http://oikotrives.wordpress.com/2014/03/11/epidotiseisorykta/



12

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ των συλλογικών κοινωνικών αναγκών Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις και εντός της Αριστεράς, που η οικολογική διάσταση των προγραμματικών επεξεργασιών αντιμετωπίζεται είτε ως μια μορφή περιβαλλοντισμού, είτε ως ζήτημα περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Ταυτόχρονα, προβάλλεται η αντίληψη ότι, στην εποχή της κρίσης, προέχουν πιο επιτακτικές ανάγκες. Η οικολογική ατζέντα και συνολικά οι πολιτικές που άπτονται του φυσικού περιβάλλοντος αποτελούν πολυτέλεια έναντι της επανεκκίνησης της ανάπτυξης. Συχνά, οι αντιλήψεις αυτές εικονογραφούν μια ελλιπή κατανόηση του σύγχρονου περιεχομένου ανατροπής του τρόπου κοινωνικής οργάνωσης της παραγωγής στην εποχή της συνδυασμένης οικονομικής-οικολογικής κρίσης του καπιταλισμού. Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της σύγχρονης «οικολογικής κρίσης» και γεγονότων περιβαλλοντικών καταστροφών που καταγράφονται σε προκαπιταλιστικές περιόδους, δεν αφορά μόνο στην πλανητική διάσταση ή στην έκταση και την ένταση των φαινομένων, αλλά και σε μια βαθιά ποιοτική διάκριση. Κατά το ιστορικό παρελθόν η περιβαλλοντική υποβάθμιση συνδεόταν, κατά κύριο λόγο, με την αντιμετώπιση της μόνιμης τάσης έλλειψης επαρκούς παραγωγής. Σήμερα, η γενεσιουργός αιτία είναι αντίστροφη. Έγκειται στην εκθετική τάση υπερ-παραγωγής και στο επιβαλλόμενο μοντέλο κατανάλωσης (στα κέντρα του παγκόσμιου καπιταλισμού) που συνδέεται με τον εγγενή «παραγωγισμό» της καπιταλιστικής ανάπτυξης, με όρους αέναης ποσοτικής μεγέθυνσης (ΑΕΠ) και παραγωγής για τη διαρκή συσσώρευση του κεφαλαίου, «Συσσωρεύετε, συσσωρεύετε! Αυτά λένε οι νόμοι και οι προφήτες! [...] Συσσώρευση για τη συσσώρευση, παραγωγή για την παραγωγή [...]». Η μη αμφισβήτηση των γενεσιουργών αιτίων που οδηγούν στη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, στην ανισόμετρη ανάπτυξη και στο χάσμα μεταξύ Βορρά και παγκόσμιου Νότου και παρουσιάζονται με τους πόλους, από τη μια της υπερ-συσσώρευσης κεφαλαίου και από την άλλη της ανεργίας και της φτώχειας, αναπαράγει τη διαιώνισή τους μέσα από την αστική στρατηγική της «επιστροφής στην ανάπτυξη». Ανάπτυξη που εάν δεν ανατραπεί στον πυρήνα της, υπάγει τις κοινωνικές ανάγκες στην ανάκαμψη των κερδών, επεκτείνει την εξουσία του κεφαλαίου (εμπορευματοποίηση) σε κάθε φυσικό διαθέσιμο, οδη-

γώντας, ταυτόχρονα, στην επιτάχυνση της οικολογικής κρίσης.

Οικολογική Κρίση και Αριστερά Ο όρος «οικολογική κρίση», στο πλαίσιο της Αριστεράς, εντοπίζει την ιστορικά καθορισμένη κρίση των σχέσεων κοινωνίαςφύσης που πηγάζει από την κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Η ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής και ευρύτερα της οικολογικής κρίσης, δεν πηγάζει από ένα καθήκον ενός ιδιόμορφου «ανρθωποκεντρισμού» που ανάγει τον άνθρωπο σε σωτήρα της φύσης. Το διακύβευμα έγκειται στην ανάσχεση μιας μη αντιστρεπτής μεταβολής στις συνθήκες της Ολόκαινου γεωλογικής εποχής (10 12.000 έτη) που επέτρεψε την ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισμού. Αυτό που σήμερα απειλείται είναι το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών. Ως εκ τούτου, η διέξοδος από τη δομική καπιταλιστική κρίση της εποχής καθώς επίσης και κάθε εγχείρημα κοινωνικής χειραφέτησης, για την εξυπηρέτηση των συλλογικών κοινωνικών αναγκών της παρούσας αλλά και των επερχόμενων γενεών, έχει ως προϋπόθεση την ενσωμάτωση της οικολογικής διάστασης στο επίκεντρο της ταξικής σύγκρουσης και της διεκδίκησης της πολιτικής εξουσίας. Αντίστροφα, ο επιτακτικός σήμερα οικολογικός μετασχηματισμός δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς έναν ταυτόχρονο ριζοσπαστικό κοινωνικό μετασχηματισμό της παραγωγής.

Η επιτακτική ανάγκη ρήξης με το υπάρχον Οι αναπτυξιακές ανισομετρίες, η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και η συγκέντρωση της εξουσίας παροξύνθηκαν τις περασμένες δεκαετίες κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού, παίρνοντας ακραία μορφή στην εποχή της κρίσης που αξιοποιείται, από τις κυρίαρχες ελίτ, ως ευκαιρία για την αποσάθρωση κάθε κοινωνικού, εργασιακού και περιβαλλοντικού κεκτημένου, στοχεύοντας στην επέκταση και εμβάθυνση της εκμετάλλευσης τόσο σε τομείς δημόσιων-κοινωνικών αγαθών, όσο και στα «κοινά» αγαθά. Οι πολιτικές αυτές εφαρμόζονται με σφοδρότητα σε χώρες ευάλωτες σε οικονομικές-πολιτικές πιέσεις, όπως η Ελλάδα των μνημονίων, πάντα υπό το ιδεολόγημα της

προσέλκυσης επενδύσεων και της αύξησης της «ανταγωνιστικότητας», για την αποπληρωμή του δημοσίου χρέους και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα ανάταξης της κερδοφορίας και επανεκκίνησης της συσσώρευσης του κεφαλαίου, με επέκταση του ιδιωτικού τομέα και των ιδιωτικών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, σε συνδυασμό με ραγδαία αλλαγή της πρωτογενούς διανομής του προϊόντος μεταξύ μισθών- κερδών, που οδηγούν την κοινωνική πλειοψηφία στην εξαθλίωση. Χαρακτηριστική είναι η επιθετική προώθηση του “success story” των εξορύξεων, ως αναπτυξιακού μοντέλου, από τη μνημονιακή κυβέρνηση. Η στρατηγική αυτή, γνωστή από τον 19ο αι., «Το κεφάλαιο προσαρτώντας του δύο πρωταρχικούς δημιουργούς του πλούτου, την εργατική δύναμη και τη γη, αποχτάει μια επεκτατική δύναμη που του επιτρέπει να επεκτείνει τα στοιχεία της συσσώρευσής του πέρα από τα όρια που φαινομενικά του καθορίζει το μέγεθός του […]», ναρκοθετεί το παρόν και το μέλλον των κοινωνιών. Η ανατροπή της επιτάσσει την πλατιά απεύθυνση ενός πολιτικού προγράμματος με μεταβατική λογική, που σκιαγραφεί ένα δομικά νέο υπόδειγμα συνάρθρωσης του ταξικού με το οικολογικό, σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες και συνθήκες της εποχής. Ένα υπόδειγμα αντιθετικό σε κάθε αστικό, που δεν αναπαράγει τις αναπτυξιακές πολιτικές του παρελθόντος: α) του δυτικού μεταπολεμικού υποδείγματος του παραγωγισμού με την «εξωτερική» προσθήκη μιας

κάποιας περιβαλλοντικής προστασίας και β) των πρόσφατων αφηγήσεων της νεοφιλελεύθερης «πράσινης ανάπτυξης» και του πράσινου εκσυγχρονισμού της αγοράς. Μια πολιτική πρόταση διαδοχικών ρήξεων με το υπάρχον, που στοχεύει στην κινητοποίηση και ενεργό συμμετοχή των εργαζομένων και της κοινωνίας, για τη δημιουργία ενός πολιτικού και κοινωνικού ρεύματος ανατροπής, αναγκαίου όρου ύπαρξης μιας «Κυβέρνησης της Αριστεράς».

Κόμβοι και υπόβαθρο ενός νέου υποδείγματος Το προγραμματικό πλαίσιο μιας ταυτόχρονα ταξικής και οικολογικής προσέγγισης διαρθρώνεται γύρω από τις έννοιες: α) του κοινωνικού-οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής, β) της οικονομίας των αναγκών και γ) της αξιοβίωτης ανθρώπινης ανάπτυξης. Με επίκεντρο τις ανάγκες των πολλών και την ενεργό ουσιαστική συμμετοχή τους, ενσωματώνει σε μια δυναμική διεργασία τόσο τη διάκριση και σύνδεση των ποικίλων χωρικών επιπέδων, όσο και τη μεταβατική διαδικασία των φάσεων μετασχηματισμού, στην κατεύθυνση μιας οικονομίας των αναγκών, με σοσιαλιστικό ορίζοντα. Χαρακτηριστικό στοιχείο της επεξεργασίας κοινωνικού-οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής είναι ότι δεν αποτελεί μια τομεακή, θεματική ή κλαδική επεξεργασία, αλλά «διάσταση» (φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό) της πολιτικής πρότασης και του

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

προγράμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς, σε άμεση συνέργεια με το σύνολο σχεδόν των τομέων αλλά και της στρατηγικής της κατεύθυνσης. Ειδικότερα, αφορά τα πιο ζωτικά στοιχεία της παραγωγής και της κοινωνικής αναπαραγωγής με χαρακτηριστικά είτε «κοινών» (Commons), είτε ελεύθερων, είτε δημόσιων-κοινωνικών αγαθών, που εκτείνονται από τα δασικά οικοσυστήματα, τη δημόσια γη και τους υδατικούς πόρους, έως την ενέργεια, τη διαχείριση απορριμμάτων, τους ορυκτούς πόρους, τους κοινόχρηστους χώρους πρασίνου και την ποιότητα της ατμόσφαιρας. Παράλληλα, δεν αποτελεί παράγωγο μιας διαδικασίας εκπόνησης θέσεων «ειδικών», ούτε δάνειο αστικών επιχειρησιακών σχεδίων και αναπτυξιακών μοντέλων. Εδράζεται στη συσσωρευμένη εμπειρία και στις επεξεργασίες που προέκυψαν από τους κοινωνικούς-οικολογικούς αγώνες (τοπικούς και διεθνείς) για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής , για την προστασία των τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων και συνθηκών διαβίωσης, ενάντια στη συγκέντρωση και αρπαγή γης από την επέλαση μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα υπάρχει μια πλούσια παρακαταθήκη, από την πλειάδα των κινημάτων πόλης έως τα κινήματα ενάντια στον λιθάνθρακα, στην εξάπλωση των βιομηχανικής κλίμακας Α.Π.Ε, στην εξόρυξη χρυσού, στην εκτροπή του Αχελώου, στην ιδιωτικοποίηση του νερού, των αιγιαλών και συνολικά στην εκποίηση δημόσιας γης. Τα κινήματα αυτά συνδέθηκαν με τους αντίστοιχους αγώνες, τις θέσεις και τις διεκδικήσεις επιστημονικών και συνδικαλιστικών φορέων που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη δασική πολιτική, την ιδιωτικοποίηση της ενέργειας, το νερό και τη διαχείριση των απορριμμάτων. Στα παραπάνω προστίθενται στοιχεία του θεωρητικού/επιστημονικού διαλόγου και των επεξεργασιών που διαμορφώνονται στο πλαίσιο της αριστεράς σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Το φυσικό περιβάλλον και η εργασία στο επίκεντρο Η οπτική του κεφαλαίου αντιμετωπίζει την εργασία, την αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας και τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος ως κόστος. Αντιμετωπίζει τα κεκτημένα των εργαζομένων, της κοινωνίας αλλά και τα δημόσια-κοινωνικά και κοινά αγαθά ως εμπόδια στην ανάπτυξή του που πρέπει να συντρίψει προκειμένου να τροφοδοτήσει την κερδοφορία του. Η δική μας οπτική είναι εκ διαμέτρου αντίθετη. Η εργασία και το φυσικό περιβάλλον αποτελούν τη βάση (και το σκοπό) ανασυγκρότησης και προώθησης του κοινωνικού-οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής. Βρισκόμαστε στην ανατολική μεσόγειο, σε

μια χώρα με χαρακτηριστικό το νησιωτικό στοιχείο, με ιδιαίτερα ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες (π.χ. για τη μαζική εγκατάσταση μικρής κλίμακας συστημάτων Α.Π.Ε.), με ποικιλομορφία οικοσυστημάτων (και ορεινών), με ιδιαίτερη γεωμορφολογία, με πληθώρα φυσικών πόρων και ταυτόχρονα με σημαντικά στοιχεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Σε μια χώρα με σημαντική εξειδίκευση των εργαζομένων, με συσσωρευμένες υποδομές, με αναπτυγμένο παραγωγικό, επιστημονικό και τεχνολογικό δυναμικό καθώς επίσης και με πλειάδα παραγωγικών δραστηριοτήτων (συνυπολογίζοντας την εκρηκτική ανεργία και το αργούν παραγωγικό δυναμικό). Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν την αφετηρία του δικού μας σχεδίου. Ενός σχεδίου που στηρίζεται στις τοπικές παραγωγικές δραστηριότητες, που σέβεται τη φέρουσα ικανότητα των τοπικών οικοσυστημάτων και τις τοπικές ιδιαιτερότητες, προωθώντας τη συνέργεια και την ισορροπία μεταξύ των τομέων της παραγωγής, με κεντρικό στόχο την ευρύτατη διανομή της παραγόμενης αξίας.

Μετασχηματίζοντας τη δομή της παραγωγής Πυλώνες του υποδείγματος αποτελούν ο δημόσιος και ο κοινωνικός τομέας της οικονομίας. Ο κοινωνικός-οικολογικός μετασχηματισμός της παραγωγής δεν αφορά απλώς μια τεχνολογική - τεχνική μετάβαση, αναπαράγοντας τις κυρίαρχες κοινωνικές μορφές του κεφαλαίου που την επικαθορίζουν. Τα κριτήρια της δραστικής εξοικονόμησης (ενέργειας, πρώτων υλών, πόρων), της αποκέντρωσης ανθρώπων και δραστηριοτήτων, της σύνδεσης του τόπου παραγωγής με αυτόν της κατανάλωσης και της κατάλληλης κλίμακας (με έμφαση στη μικρή) σχεδιασμού, παραγωγής και εγκαταστάσεων, συνοδεύονται από μια αντίστοιχη ανάγκη διαφοροποιημένης τεχνολογίας, υποδομών, εξοπλισμού, τεχνικών διατάξεων και μεθόδων παραγωγής, στον αντίποδα του μονοπωλιακού έλεγχου της τεχνολογίας από μεγάλες πολυεθνικές και της εισαγωγής τυποποιημένων ανταγωνιστικών μονάδων και εξοπλισμού μεγάλης κλίμακας (π.χ. ενέργεια) που χαρακτηρίζουν την κίνηση του συγκεντρωμένου μεγάλου κεφαλαίου. Απαραίτητη προϋπόθεση σε αυτή την κατεύθυνση είναι η επέκταση και ανασυγκρότηση του δημόσιου τομέα παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών σε μια ριζικά νέα βάση. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της ενέργειας, όπου η ιδιωτικοποίηση και η προωθούμενη απελευθέρωση της αγοράς έχει οδηγήσει στο φαινόμενο, η υπερεπάρκεια εγκατεστημένης ισχύος να συνδυάζεται με την οξεία ενεργειακή φτώχεια. Συνεπώς, στοχεύοντας στον κοινωνικό-οικολογικό

μετασχηματισμό του κλάδου (η ενέργεια δημόσιο-κοινωνικό αγαθό) και τη σταδιακή μετάβαση σε μια οικονομία «μηδενικών εκπομπών άνθρακα», αναγκαία συνθήκη αποτελεί η ακύρωση των επιχειρούμενων ιδιωτικοποιήσεων και η ανάκτηση της πλήρους δημόσιας ιδιοκτησίας των στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων του κλάδου. Η ολοκλήρωση του μετασχηματισμού περιλαμβάνει, πέρα από την κρατική μορφή ιδιοκτησίας, α) τη μετατροπή των επιχειρήσεων σε επί της ουσίας δημόσιες, λειτουργώντας με κριτήρια δημοσίων-κοινωνικών αναγκών αντί ιδιωτικοοικονομικών και β) την κοινωνικοποίησή τους, με δημοκρατικό έλεγχο από την κοινωνία και τους εργαζόμενους. Με αυτόν τον τρόπο προωθείται και η συνέργεια-υποβοήθηση ανάπτυξης του κοινωνικού τομέα παραγωγής με βασική αρχή τις σχεδιασμένες επενδύσεις για την ικανοποίηση παραγωγικών ή καταναλωτικών ενεργειακών αναγκών και όχι τις αποδόσεις κεφαλαίου από τη διανομή της ενέργειας στο δίκτυο. Κομβικοί για τον κοινωνικό –οικολογικό μετασχηματισμό της παραγωγής είναι εξίσου ο οικιακός και ο τομέας των μεταφορών-συγκοινωνιών, όπου η ανάγκη για εκ βάθρων αλλαγή του υπάρχοντος μοντέλου με επίκεντρο την εξοικονόμηση, είναι επιτακτική. Ενδεικτικά, η αντιστροφή της παρούσας κατάστασης του κτιριακού μας αποθέματος, ως ενός από τα πλέον ενεργοβόρα στην Ε.Ε. και η προώθηση ενός προγράμματος ανάπτυξης πυκνών δικτύων δημόσιων Μ.Μ.Μ., σταθερής τροχιάς και ιδιαίτερα ηλεκτροκίνητων, τόσο για συγκοινωνίες (αστικές ή μη) όσο και για μεταφορές, αποτελούν δύο άξονες παρέμβασης. Σε έναν τέτοιο μετασχηματισμό κεντρικό ρόλο θα παίξει η κινητοποίηση ευρύτατων κοινωνικών δυνάμεων: δημόσιες επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, επιστημονικοί-κοινωνικοί φορείς, η τοπική αυτοδίοικηση α’ και β΄ βαθμού και φυσικά οι τοπικές κοινωνίες και τα νέα σχήματα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Συνολικά, η ενεργοποίηση του εγχώριου επιστημονικού, τεχνικού και εργατικού δυναμικού με στόχο την αναζωογόνηση της έρευνας και τεχνολογίας και την ανάπτυξη/ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής (π.χ. εξοπλισμός Α/Γ, βάσεις, φ/β πάνελ), αξιοποιώντας όλες τις υπάρχουσες δυνατότητες (π.χ. ναυπηγεία, ΕΑΒ), με τη δημιουργία μεγάλου αριθμού θέσεων εργασίας, αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Η δημιουργία θέσεων εργασίας επεκτείνεται και στους τομείς της περιβαλλοντικής προστασίας, της πρόληψης και αποκατάστασης, αλλά και ευρύτερα στην προώθηση «πράσινων και κόκκινων» θέσεων εργασίας στους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων, της δασοπονίας, του τουρισμού, της έρευνας τεχνολογίας κ.α. Η μετάβαση σε μια «οικονομία των ανα-

13 γκών» προφανώς δεν αφορά μια ομαλή μεταβολή. Εμπεριέχει τόσο στο επίπεδο του θεσμικού πλαισίου - περιβαλλοντική νομοθεσία (π.χ. δάση, βιοποικιλότητα, υδατικοί πόροι, εξορύξεις), χωρικός σχεδιασμός, πρότυπα παραγωγής (π.χ. ενεργειακή απόδοση)- όσο και στο επίπεδο του μετασχηματισμού κεντρικών παραγωγικών κλάδων, συγκρούσεις με ισχυρά συμφέροντα. Ενδεικτικά, στον τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων και στερεών αποβλήτων η δική μας ολοκληρωμένη πρόταση διαχείρισης «με αποκέντρωση, κοινωνικό έλεγχο, δημόσιο χαρακτήρα στηριγμένη στης προτεραιότητες της μείωσης των απορριμμάτων και της διαλογής στην πηγή» συγκρούεται με τα σχέδια και τα συμφέροντα μεγάλων εγχώριων ιδιωτικών ομίλων.

Οι εργαζόμενοι/ες και η δημοκρατία στην παραγωγή, στο προσκήνιο Συνεκτικός κρίκος και αναγκαίος όρος ενός τέτοιου υποδείγματος είναι η επέκταση και εμβάθυνση της δημοκρατίας στην ίδια την παραγωγή. Ο δημόσιος και κοινωνικός έλεγχος των συλλογικών κοινών αγαθών. Η επέκταση της δημοκρατίας σε όλα τα επίπεδα του σχεδιασμού, της παραγωγής, της διανομής, αλλά και στη λήψη αποφάσεων τόσο στους δημόσιους-κοινωνικοποιημένους τομείς, όσο και στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας (συνεταιρισμοί, εταιρίες λαϊκής βάσης, συνεργατικά-αλληλέγγυα εγχειρήματα) αποτελεί αναγκαία συνθήκη. Ο ουσιαστικός έλεγχος και η ενεργός συμμετοχή των εργαζομένων, της πλειοψηφίας των λαϊκών στρωμάτων και των τοπικών κοινωνιών (κινήματα, τοπικοί φορείς, αυτοδιοίκηση) ορίζει την κοινωνική συμμαχία (κοινωνικά υποκείμενα) που τίθεται επικεφαλής ενός τέτοιου μετασχηματισμού, αποτελώντας ταυτόχρονα την κινητήριο δύναμή του. Η ενσωμάτωση των παραπάνω αρχών και στην ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας διασφαλίζει τη μη αναπαραγωγή των αρνητικών φαινομένων του παρελθόντος και των κλασικών προτύπων της αγοράς και των επιχειρήσεων. Στην εποχή της δομικής κρίσης του καπιταλισμού η ανάδειξη μιας «Κυβέρνησης της Αριστεράς» αποτελεί πρόκληση για την εισαγωγή ενός νέου υποδείγματος ταυτόχρονα ταξικού και οικολογικού. Ενός δομικού μετασχηματισμού της παραγωγής με τους εργαζόμενους/ες και την κοινωνία στο προσκήνιο. Ενός εγχειρήματος με στρατηγικό ορίζοντα τον οικο-σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνικής παραγωγής, που θα αποτελέσει παράδειγμα και ταυτόχρονα πόλο έλξης και στήριξης στους αγώνες της εποχής μας.

ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ



14

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

αναζητώντας ένα νέο σχεδιασμό με κοινωνική ανταποδοτικότητα Εκτός από ανάχωμα ολόκληρης της κοινωνίας απέναντι στις πιέσεις εκμετάλλευσης, ο χωρικός σχεδιασμός είναι (οφείλει να είναι) επίσης εξ ορισμού το κύριο πεδίο αναφοράς της αναπτυξιακής πολιτικής και του προγράμματος παραγωγικής ανασυγκρότησης, στην κατεύθυνση διασφάλισης και εμπέδωσης της χωροεδαφικής συνοχής. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο και ακριβώς επειδή είναι ο χώρος, η γη, στο επίκεντρο των πολιτικών και κοινωνικών «θυσιών» στο όνομα της κρίσης, το εγχείρημα της εκμετάλλευσης του χώρου και της υφαρπαγής της γης χρειάζεται όσο το δυνατόν λιγότερο σχεδιασμό αυτού του είδους. Χρειάζεται σχεδιασμό που δεν θα ρυθμίζει υπέρ της χωροεδαφικής συνοχής, αλλά θα συνιστά «ευέλικτο» πλαίσιο για την κατά βούληση εκμετάλλευση της γης, την αναδιανομή της υπεραξίας υπέρ ολίγων και την κερδοσκοπία εις βάρος της κοινωνίας, του περιβάλλοντος αλλά και των προοπτικών εξισορρόπησης της ανάπτυξης και εκδημοκρατισμού της ελληνικής κοινωνίας. Γεγονός που αναδεικνύει επιτακτικότερη την ανάγκη αποκατάστασης της κοινωνικής αποδοτικότητας του σχεδιασμού, επομένως την αναζήτηση ενός νέου σχεδιασμού.

Βασικοί στόχοι πολιτικής για το χώρο Ως «χώρος», σε κάθε περίπτωση αλλά και όταν μιλά κανείς για σχεδιασμό ή προγραμματισμό, νοείται ο φυσικός, κοινωνικός και οικονομικός χώρος των πόλεων και των περιφερειών τους, ο χώρος των κωμοπόλεων και των χωριών. Στο χώρο συμπεριλαμβάνονται οι τόποι αστικής δραστηριότητας και συνοίκησης, οι υποδομές, οι ζώνες παραγωγής σε πόλεις και ύπαιθρο, οι ζώνες εκμετάλλευσης φυσικών πόρων. Συμπεριλαμβάνονται επίσης και οι περιοχές φυσικού περιβάλλοντος που δεν υπόκεινται σε εκμετάλλευση, τα δάση, τα ποτάμια, οι λίμνες, ο παράκτιος χώρος. Στο χώρο συμπεριλαμβάνεται, τέλος, το τοπίο και το συλλογικό μας παρελθόν είτε με τη μορφή υλικών μνημείων είτε με τη μορφή συλλογικής ιστορικής και πολιτιστικής μνήμης που αναφέρεται σε τόπους. Όντας λοιπόν ο χώρος ταυτόχρονα συλλέκτης, πεδίο και δυναμική, είναι σαφές ότι διαφοροποιείται ουσιαστικά από τον ένα τόπο στον άλλο και γι’ αυτό ο σχεδιασμός και η ρύθμιση οποιασδήποτε δραστηριότητας

δεν μπορεί να μην λαμβάνει υπ’ όψη τη χωρική διάσταση, δηλαδή το που εγκαθίσταται αυτή η δραστηριότητα, πώς εντάσσεται στην κοινωνία στην οποία αναφέρεται, από ποιους πόρους αντλεί και τι επιπτώσεις θετικές ή αρνητικές έχει στον τόπο που εγκαθίσταται. Ο σχεδιασμός του χώρου είναι αλληλένδετος με τον σχεδιασμό της οικονομίας, έχει εγγενώς αναπτυξιακό περιεχόμενο. Συγκεκριμένα, τροφοδοτεί τον αναπτυξιακό προγραμματισμό με τις χωρο-κοινωνικές πληροφορίες που χρειάζεται για να μπορέσει να αποδώσει αποτελέσματα για τις τοπικές κοινωνίες. Με την ίδια λογική λοιπόν που «χώρος» για τον σχεδιασμό δεν είναι απλώς το έδαφος, αντίστοιχα, ο σχεδιασμός του χώρου δεν περιορίζεται στο έδαφος. Αντίστοιχα, ο σχεδιασμός του χώρου έχει εγγενώς και την έννοια της υπεράσπισης, της προστασίας. Μ’ αυτή την έννοια αλληλοτροφοδοτείται με τις πολιτικές για την προστασία περιβάλλοντος, μνημείων, κοινωνικών ομάδων κλπ. Στην συγκυρία της ελληνικής και παγκόσμιας οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης, με την κλιματική αλλαγή σε εξέλιξη και ελάχιστη γνώση για το πώς θα επηρεάσει παραγωγή, κοινωνία και περιβάλλον σε μεσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα, το πρόσημο του σχεδιασμού είναι σαφέστατα, εκτός από παραγωγικόαναπτυξιακό, και οικολογικό.

Εκδημοκρατισμός και συμμετοχή Ανατρέχοντας στην πρόσφατη ιστορία του σχεδιασμού διακρίναμε στοχοθεσία, χαρακτηριστικά και προβλήματα. Αν υποθέσουμε ότι το εγχείρημα συγκρότησης θεσμικού πλαισίου για τον σχεδιασμό χαρακτηρίστηκε αρχικά από την στρατηγική επιλογή του εξορθολογισμού στα ζητήματα και στις δυναμικές του χώρου, και στη συνέχεια σ’ αυτήν

του εκδημοκρατισμού του σχεδιασμού και της συνάρτησής του με τις δομές της τοπικής αυτοδιοίκησης, σήμερα αναδεικνύεται το αίτημα της ενίσχυσης της δημοκρατίας μέσω του διαδραστικού σχεδιασμού με συντεταγμένο τρόπο και όρους συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας και των πολιτών που να εγγυώνται τη διαφάνεια και την συμμετοχή στην κατάρτιση, εφαρμογή και επικαιροποίηση του σχεδιασμού. Επομένως, βασική αρχή για τις προτάσεις αναμόρφωσης του τομέα του Χωρικού Σχεδιασμού, εθνικού, τομεακού ή τοπικού αποτελεί η ενίσχυση της δημοκρατίας στον χωρικό σχεδιασμό με δομές που θα διατρέχουν όλα τα επίπεδα της κοινωνίας από τα τοπικά κινήματα, τις συνελεύσεις γειτονιάς/χωριού και του δήμου ως τις περιφέρειες, τα υπουργεία, την κυβέρνηση και το κοινοβούλιο σε ένα πλαίσιο δημοκρατικής, δυναμικής αλληλένδετης με την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Η ενίσχυση της δημοκρατίας και της συμμετοχής πολιτών, κινημάτων, εκλεγμένων εκπροσώπων και φορέων υπό όρους και με προβλεπόμενες και διαφανείς διαδικασίες είναι ανάγκη και προϋπόθεση για την διαμόρφωση και την υποστήριξη του οράματος μιας άλλης κοινωνίας. Είναι ωστόσο και αναγκαία και σε ό,τι αφορά το σχεδιασμό για τις συναινέσεις και συγκλίσεις που θα εξασφαλίσουν την εφαρμοσιμότητα και επικαιρότητά του, αλλά και για την παραγωγή ιδεών, προτάσεων και προτύπων διαχείρισης του χώρου.

Δικαιοσύνη και αναδιανομή Με βάση την αναγνώριση των προβλημάτων του θεσμικού πλαισίου αλλά και στην σημερινή δυστοπία της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης αναδεικνύονται επιτακτι-

κά ορισμένες «οριζόντιες» προτεραιότητες για τον χωρικό σχεδιασμό. Αυτές σχετίζονται κυρίως με θέματα δικαιοσύνης και με θέματα αναδιανομής. Η δικαιοσύνη και η αναδιανομή αφορούν την κοινωνία, το περιβάλλον, την προστασία των κοινών πόρων (φύση, πολιτιστική κληρονομιά κλπ), την οικονομία και το εισόδημα. Σηματοδοτούν ένα πρόγραμμα εξισορρόπησης των περιφερειακών αντιθέσεων και ενίσχυσης της χωροεδαφικής συνοχής., συναρθρωμένο με τις επιλογές του πλαισίου παραγωγικής ανασυγκρότησης. Τα αιτήματα της δικαιοσύνης και αναδιανομής αφορούν επίσης τον αστικό χώρο, τις πόλεις κάθε μεγέθους, αλλά και την ύπαιθρο χώρα. Αφορούν τον προσανατολισμό πόρων και την απόδωση προτεραιότητας στις περιοχές με τα περισσότερα χωρο-κοινωνικά προβλήματα ή πιέσεις. Αφορούν τρόπους προσπέλασης αλλά και διαχείρισης των κοινών αγαθών. Και προϋποθέτουν την ουσιαστική ενημέρωση, την συμμετοχή, τον διάλογο και τις κοινωνικές συγκλίσεις. Τέλος, με δεδομένο το ότι ο χωρικός σχεδιασμός είναι θεσμός με ιστορία μεταλλαγών, εμπειρία εφαρμογής, αποτελεσματικότητας, προβλημάτων και λαθών, αλλά και εμπειρία διοίκησης, η όποια αναθεώρηση στην κατεύθυνση της απλοποίησης και της εποπτικότητας θα πρέπει να επιχειρηθεί με σεβασμό στη συνέχεια και τη μνήμη των θεσμών και των πρακτικών. (...)

Συνοψίζοντας Ο χωρικός σχεδιασμός οφείλει καταρχήν να υπηρετήσει τους στόχους: • Δημοκρατική και δίκαιη ανασυγκρότηση των πόλεων και της υπαίθρου και στους τέσσερις άξονες της βιώσιμης ανάπτυξης (κοινωνικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό και πολιτιστικό/πολιτισμικό) • Υποστήριξη και ανατροφοδότηση του πλαισίου παραγωγικής ανασυγκρότησης στην κατεύθυνση α) άμβλυνσης των χωροκοινωνικών ανισοτήτων, β) διασφάλισης κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής δικαιοσύνης, γ) διασφάλιση της χωροεδαφικής συνοχής.

• Ανάδειξη του περιβαλλοντικού πλούτου της χώρας, του φυσικού και πολιτιστικού της κεφαλαίου με σεβασμό της προσπέλασης και χρήσης του από την κοινωνία. απόσπασμα από κείμενο εργασίας επιτροπής χωρικού σχεδιασμού ΣΥΡΙΖΑ

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

15

με αφορμή το ΚΑΠΕ ένα σημείωμα για το ρόλο των εθνικών κέντρων έρευνας και καινοτομίας

Τις τελευταίες εβδομάδες οι εργαζόμενοι του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) βρίσκονται σε αγωνιστικές κινητοποιήσεις διεκδικώντας την οικονομική τους επιβίωση, μετρώντας ήδη δύο μήνες απλήρωτοι. Διεκδικούν όμως και το εργασιακό τους μέλλον με τη συνέχιση της λειτουργίας του κέντρου. Το ίδιο ισχύει, τα τελευταία χρόνια, και για τους εργαζόμενους στο ΙΓΜΕ. Το κλείσιμο ή οι συγχωνεύσεις οργανισμών με δημόσιο χαρακτήρα, η ‘διαθεσιμότητα’ και οι απολύσεις δεν είναι φυσικά κάτι καινούριο στο πλαίσιο της ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής που ακολουθείται στα χρόνια του μνημονίου. Η ‘απόσυρση’ του δημοσίου από τους χώρους που ασκείται οικονομική δραστηριότητα και κοινωφελείς υπηρεσίες, ειδικά στον ενεργειακό τομέα, το περιβάλλον και τη διαχείριση του φυσικού πλούτου, η κατάργηση των εργασιακών δικαιωμάτων και ο εξανδραποδισμός του εγχώριου επιστημονικού δυναμικού είναι ο κοινός και εύκολα αναγνωρίσιμος παρανομαστής. Για το ΚΑΠΕ βέβαια, η ρίζα του κακού είναι πιο δύσκολα αναγνωρίσιμη, δεδομένου ότι πρόκειται για έναν φορέα, ο οποίος αποτελούσε για χρόνια το ‘καλό παράδειγμα’ για τους κυβερνώντες, καθώς ήταν αυτοχρηματοδοτούμενος και κόστιζε ελάχιστα στον κρατικό προϋπολογισμό. Ίσως αυτό να είναι και μία καλή απόδειξη ότι οι αναδιαρθρώσεις που πραγματοποιούνται στις μέρες μας δεν έχουν αποκλειστικά δημοσιονομική στόχευση. Αυτή είναι μία αλήθεια για την οποία η αριστερά προσπαθεί -όχι πάντα με επιτυχία- να πείσει τη μεγάλη μάζα των εργαζομένων. Το σημαντικότερο στοιχείο ίσως είναι ότι οι επιστημονικοί φορείς που έχουν στόχο την εφαρμοσμένη έρευνα και την καινοτομία έχουν ως προσανατολισμό αυτό που συμβατικά όλοι ονομάζουμε ‘ανάπτυξη’. Το πώς προσδιορίζεται κάθε φορά η ‘ανάπτυξη’ από όσους έχουν την πολιτική και οικονομική εξουσία, ορίζει το χαρακτήρα της λειτουργίας τους, αλλά και την σε κάθε περίπτωση χρησιμότητά τους. Σε μία εποχή που η ‘ανάπτυξη’ περιγράφει απλά ένα μέλλον στο οποίο θα μας οδηγήσει το κεφάλαιο μετά από την πλήρη διάλυση και καθυπόταξη της κοινωνίας μέσα από τα μνημόνια, ο ζωτικός χώρος για έρευνα με δημόσιο χαρακτήρα είναι μηδαμινός.

Τι σημαίνει όμως η λέξη ‘ανάπτυξη’ για την αριστερά και την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας που επαγγέλλεται; Ποιός είναι ο ρόλος των θεσμών που στοχεύει να αναπτύξει και -μέσα σε αυτούς τους θεσμούς- ποιός είναι ο ρόλος των εθνικών κέντρων έρευνας και καινοτομίας για την ενέργεια και το περιβάλλον; Η απάντηση σε πρώτο επίπεδο φαίνεται απλή. Η αριστερά βασίζεται στις δημόσιες πολιτικές και η ισχυρή και ενεργητική παρουσία του δημόσιου τομέα είναι η πρώτη και απαραίτητη εγγύηση. Η εγγύηση αυτή περιλαμβάνει την απαραίτητη και αυτονόητη ομαλή ροή των χρηματοδοτήσεων και την άμεση επίλυση προβλημάτων που οδηγούν τους φορείς σε διοικητική και οικονομική ασφυξία. Πέρα από αυτό όμως, ο ουσιαστικός ρόλος των δημόσιων θεσμών βασίζεται στην ύπαρξη ενός ‘σχεδίου’ ενταγμένου στην προοπτική για την παραγωγική ανασυγκρότηση. Για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου, ένα εθνικό κέντρο ενέργειας όπως το ΚΑΠΕ θα πρέπει να παίζει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα από την ανάπτυξη πιλοτικών έργων και δράσεων, την υλοποίηση στοχευμένων προγραμμάτων για την εξοικονόμηση ενέργειας και τις ΑΠΕ και την υποστήριξη του ενεργειακού σχεδιασμού σε όλα τα επίπεδα. Το σχέδιο αυτό, όπως και οποιαδήποτε άσκηση ή εφαρμογή του ενεργειακού

σχεδιασμού, δεν είναι πολιτικά ουδέτερο ή χωρίς επιπτώσεις. Αν για παράδειγμα ο βασικός άξονας ανάπτυξης των ΑΠΕ είναι τα μεγάλα έργα fast track, τότε η ύπαρξη ενός εθνικού κέντρου είναι πρακτικά περιττή. Η τεχνολογία είναι ουσιαστικά εισαγόμενη, ενώ οι μεγάλες εταιρίες του χώρου που συνήθως λυμαίνονται τον εθνικό πλούτο και τις κοινοτικές ή εθνικές χρηματοδοτήσεις μπορούν κάλλιστα να ‘κάνουν τη δουλειά’. Για την αριστερά όμως, η επιλογή των τεχνολογιών για την ενεργειακή μετάβαση και τη μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή έχει άλλα κριτήρια. Η ανάπτυξη της αποκεντρωμένης παραγωγής, η προστασία του περιβάλλοντος, η ενεργοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης, των συνεταιρισμών ή άλλων μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας, η ουσιαστική στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και η αλλαγή του ιδιοκτησιακού μοντέλου των έργων είναι μέσα στις προτεραιότητές της. Για την υλοποίηση μιας τέτοιας ουσιαστικής αναπτυξιακής πολιτικής η συνεχής λειτουργία ενός εθνικού ερευνητικού κέντρου είναι απαραίτητη σε όλα τα επίπεδα. Εδώ όμως αξίζει να επανακαθορίσουμε και το χαρακτήρα της καινοτομίας στο χώρο της ενέργειας και του περιβάλλοντος, όπως αυτή υλοποιείται με μία σειρά από πιλοτικές δράσεις ή άλλα αναπτυξιακά και υποστηρικτικά έργα.

Η καινοτομία αυτή συνίσταται: - Σε τεχνολογικές επιλογές που πρέπει να προωθηθούν, δηλαδή σε νέες τεχνολογίες οι οποίες εντάσσονται σιγά σιγά στην οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα, μέσα από την υλοποίηση πιλοτικών έργων, την ανάπτυξη της εφαρμοσμένης έρευνας και την τεχνολογική υποστήριξη.

- Σε θεσμικές επιλογές, οι οποίες περιλαμβάνουν τους νέους θεσμούς που αναπτύσσονται, όπως η αυτοπαραγωγή, τα σχήματα εμπλοκής της τοπικής αυτοδιοίκησης και των συνεταιρισμών, τα μοντέλα με τα οποία σχεδιάζεται και εφαρμόζεται ο δημοκρατικός ενεργειακός σχεδιασμός, τα οικονομικά εργαλεία, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο η ενεργειακή πολιτική συνομιλεί με τη χωροταξία, το περιβάλλον, την οικονομία κλπ. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αν είναι μία φορά σημαντική η εφαρμοσμένη έρευνα και οι πιλοτικές δράσεις εφαρμογής και επίδειξης σε τεχνολογίες που στοχεύουν στην ενεργειακή μετάβαση (ειδικά αυτές που προτιμά στο πρόγραμμά της η αριστερά, όπως η διεσπαρμένη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων, η γεωθερμία, οι τεχνικές και ο εξοπλισμός αύξησης της ενεργειακής αποδοτικότητας), άλλο τόσο σημαντική είναι η έρευνα και ο πειραματισμός στους θεσμούς μέσα από τους οποίους αυτές θα ενταχθούν στην κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, ειδικά αν αυτό συνδυάζεται με την κινητοποίηση νέων παραγωγικών δυνάμεων και αλλαγή των μοντέλων κατανάλωσης. Για την αριστερά η παραπάνω διαπίστωση έχει κεφαλαιώδη σημασία, μια και η ενεργειακή μετάβαση που επαγγέλλεται σημαίνει πολύ περισσότερα πράγματα από μία απλή τεχνολογική αλλαγή. Η ανάπτυξη και λειτουργία ενός εθνικού κέντρου για την ενέργεια (όπως είναι το ΚΑΠΕ), αλλά και άλλων συναφών για το περιβάλλον και το φυσικό πλούτο, αποτελούν μια αυτονόητη προϋπόθεση για την επιβίωση της έρευνας στην χώρα μας. Για το σχέδιο όμως της παραγωγικής ανασυγκρότησης στο οποίο σκοπεύει να δώσει πνοή η αριστερά είναι και ένα αναντικατάστατο εφόδιο. ΚΙλιας ΒασΙλης εργαζόμενος στο Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας



16 Ανατροπή! Αυτό χρειάζεται για ένα αύριο πιο δίκαιο για την κοινωνία, φιλικό για το περιβάλλον και αποδοτικό για την οικονομία. Ανατροπή στον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε, ανατροπή στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους. Ανατροπή στο πώς μοιράζεται ο πλούτος και η ευημερία. Ανατροπή σε αγκυλώσεις του τύπου «καλό δημόσιο-κακός ιδιωτικός τομέας» αλλά και «κακό δημόσιο-αποθέωση ιδιωτικής πρωτοβουλίας». Ανατροπή στο ρόλο του κράτους: από προστάτη μιας ολιγαρχίας σε ρυθμιστή και πηγή ασφάλειας και εμπιστοσύνης για πολίτες και επιχειρήσεις. Δύσκολο; Η αυτοματοποιημένη απάντηση είναι «ναι». Αυτό όμως δεν είναι η αλήθεια. Η τεχνολογία, η γνώση και το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχουν. Άρα τα πρώτα απαραίτητα συστατικά της συνταγής βρίσκονται ήδη στο τραπέζι. Τι λείπει; Η πολιτική βούληση. Παρόλο που από την κυβέρνηση μέχρι τον ΣΕΒ και τον ευρύτερο επιχειρηματικό τομέα, αναγνωρίζεται ότι το «μοντέλο ανάπτυξης» των τελευταίων δεκαετιών ευθύνεται για τη σημερινή κατάσταση. Με άλλα λόγια, η μέθοδος και οι παίκτες που ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για το καταστροφικό και τοξικό μείγμα επονομαζόμενης «ανάπτυξης» δεν μπορούν να σχεδιάσουν την έξοδο από αυτή. Χρειάζονται λοιπόν νέες προσεγγίσεις και όχι απλώς επιδιορθώσεις και μερεμέτια στο σημερινό σύστημα παραγωγής και διανομής πλούτου. Εύκολο; Με την πρώτη ίσως ματιά, όχι. Αλλά κάθε μεγάλη πορεία ξεκινά με ένα βήμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πάντως μπορούν και πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα από ένα βήμα – ή, καλύτερα, ανατροπές. Ανατροπή πρώτη: η αντίληψη ότι το δημόσιο είναι ο καλύτερος ή ο χειρότερος εργοδότης και επιχειρηματίας. Ο κρατισμός είναι εξίσου επικίνδυνος, αναποτελεσματικός και καταστροφικός με τις διαδικασίες fast track και την άνευ όρων παράδοση σε μια παρέα επιχειρηματιών-κολλητών. Ας δούμε τον τομέα της ενέργειας. Με απλά λόγια: από βαριές, αργές, παλιές λιγνιτικές μονάδες και φυσικό αέριο μέσα από «επενδύσεις εκ του ασφαλούς», πρέπει να φτάσουμε σε αποκεντρωμένα, αποδοτικά συστήματα. Μέχρι τώρα που τόσο μια μικρή ενεργειακή ιδιωτική ελίτ που νέμεται το φυσικό αέριο, λιγουρεύεται τον λιγνίτη και γλυκοκοιτά την πρόσβαση σε άδειες μεγάλων έργων ΑΠΕ, όσο και η «δημόσια» (;) ΔΕΗ που αρνείται να δει πέρα από τον λιγνίτη, έχουν αποδειχθεί ανίκανοι να σχεδιάσουν ένα διαφορετικό ενεργειακό αύριο. Ακόμη και σήμερα, που η αυτοπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και η θωράκιση νοικοκυριών και επαγγελματικών χώρων από ενεργειακές απώλειες μπορούν να εξαλείψουν σταθερά την εξάρτησή μας από τρίτους, γεωπολιτικά, αστάθμητους

O

ικοτριβές

ΑΝΑΤΡΟΠΗ

παράγοντες. Ένα τέτοιο σχέδιο δράσης θα περιλαμβάνει εξαιρετικά αποδοτική χρήση ενέργειας, σταδιακή απεξάρτηση από όλα τα ορυκτά καύσιμα, έξυπνα δίκτυα, αποθήκευση ενέργειας, καθαρή ενέργεια, μείωση κατά κεφαλή κατανάλωσης, σύγχρονες ενεργειακές υπηρεσίες κοκ. Απαραίτητες, δηλαδή, ανατροπές, που όσο αργούν θα γίνονται πιο δύσκολες και πιο ακριβές (για την κοινωνία). Και σε αυτό το μέλλον, οι γεωτρήσεις στα βάθη των θαλασσών μας απλώς δεν έχουν θέση. Ανατροπή δεύτερη: η ιδεοληψία που θέλει την κοινωνία, την υγεία και το περιβάλλον να αποτελούν δεύτερες προτεραιότητες, με πρώτη συγκεκριμένους οικονομικούς δείκτες (π.χ. ΑΕΠ). Μια ματιά σε πρόσφατες κυβερνητικές επιλογές αποτελούν αντι-παραδείγματα για την αξιοποίηση του περιβαλλοντικού κεφαλαίου της χώρας (στην πραγματικότητα πρόκειται για εκποίηση όσο-όσο). Το περιβάλλον και η κοινωνία, αποτελούν δείκτες εξίσου σημαντικούς με το ΑΕΠ. Γυρνώντας λίγα χρόνια πίσω, βλέπουμε πως η αύξηση του ΑΕΠ μέσα από μια σειρά μέτρα και εξοντωτικές για το περιβάλλον πολιτικές παρουσιάστηκε στους Αργεντινούς ως η μοναδική απάντηση στην οικονομική κρίση (1998-2002). Εκεί, η άνοδος του ΑΕΠ συνοδεύτηκε με άνοιγμα της ψαλίδας φτωχών – πλουσίων και αύξηση των ποσοστών του πληθυσμού που ζει κάτω από τα όρια της πείνας. Και αυτά, την περίοδο που η χώρα είχε τις υψηλότερες εξαγωγές σόγιας προς τις δυτικές αγορές. Αν προσθέσουμε την καταστροφή εκατομμυρίων στρεμμάτων παρθένων δασών για την καλλιέργεια μεταλλαγμένης σόγιας …

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

για την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον

συμπληρώνεται η εικόνα. Τα νούμερα λοιπόν, δεν λένε όλη την αλήθεια. Ανατροπή τρίτη: η αντίληψη/ιδεοληψία ότι ο συνδυασμός νομοθετικού πλαισίου και εθελοντικών συμφωνιών μεταξύ επιχειρήσεων προσφέρουν ένα ασφαλές και υγιές πλαίσιο για την επιχειρηματικότητα και την κοινωνική συνοχή. Ουδέν ψευδέστερον! Μέχρι σήμερα, αποτρέπεται η επιχειρηματικότητα μέσα από ένα περίπλοκο αδειοδοτικό σύστημα χωρίς έλεος και λογική, ενώ υπάρχουν «παράθυρα» για φωτογραφικές εξαιρέσεις που παρακάμπτουν εργατική και περιβαλλοντική νομοθεσία. Η αδειοδοτική διαδικασία δεν πρέπει να είναι περίπλοκη, ούτε η επιχειρηματικότητα είναι εξοβελιστέα. Η κάθε υγιής κοινωνία χρειάζεται την υγιή επιχειρηματικότητα και κάθε σοβαρός επιχειρηματίας χρειάζεται απλούς, σταθερούς, σαφείς κανόνες, αλλά και ελέγχους αντί του «περάστε να το δούμε»! Η λογική της αποκέντρωσης, του εκδημοκρατισμού, της δικαιότερης κατανομής, της διαφάνειας, της συμμετοχής, της δυνατότητας ελέγχου και των αποτρεπτικών προστίμων αποτελεί σημαντικό μέρος της συνταγής. Δεν έχουμε παρά να περάσουμε από τα λόγια σε αντίστοιχες πράξεις. Πριν ακόμη γίνουν ορατά τα σημάδια της κρίσης στη χώρα μας, η δουλειά μας στη Greenpeace προσανατολίστηκε στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρονται μέσα από την προστασία του περιβάλλοντος. Στη στήριξη δηλαδή της οικονομίας μας, στη μείωση της ανεργίας και της εκροής συναλλάγματος, αλλά και στην εξασφάλιση αγαθών όπως η θέρμανση, η τροφή και η υγεία για τους πολίτες

της χώρας. Τι κάνουμε; - Στον τομέα της ενέργειας προωθούμε την εξοικονόμηση και την αυτοπαραγωγή καθαρής ενέργειας, την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και την ανάγκη διαλόγου με τις τοπικές κοινωνίες για τη «μεταλιγνιτική εποχή». Προωθούμε τη διασύνδεση των νησιών για την πιο αποτελεσματική χρήση της καθαρής ενέργειας και τη μείωση της εξάρτησης από ακριβό και εισαγόμενο πετρέλαιο. Στεκόμαστε αντίθετοι στα σχέδια για εξόρυξη πετρελαίου. Με επιμονή και συγκεκριμένες προτάσεις.

- Στον τομέα της γεωργίας, στηρίζουμε τη βιώσιμη παραγωγή ντόπιας τροφής ενώ επικεντρωνόμαστε στον τομέα των ζωοτροφών (σε συνέχεια δεκαπενταετούς εκστρατείας ενάντια στα μεταλλαγμένα και τους πολυεθνικούς κολοσσούς της βιοτεχνολογίας). Θεωρούμε παράλογο, εν μέσω κρίσης, να εξάγουμε περί τα 500 εκατομμύρια ευρώ για να εισάγουμε σόγια (είτε μεταλλαγμένη είτε από την εκχέρσωση του Αμαζονίου είτε και τα δυο) για ζωοτροφές. Με τη στήριξη εκατοντάδων πολιτών, παρουσιάσαμε τη λύση για τα μεταλλαγμένα για τη χώρα μας. Τώρα δε μένει παρά να περάσουμε σε μεγαλύτερη κλίμακα. Η στήριξη της πρωτογενούς παραγωγής, η απεξάρτηση δηλαδή από τους κολοσσούς της αγροβιοτεχνολογίας που ελέγχουν σχεδόν το σύνολο της τροφικής αλυσίδας είναι μονόδρομος και γνωρίζουμε ότι μπορεί να υλοποιηθεί.

- Στον τομέα της αλιείας, ενδυναμώνουμε και προωθούμε τις προσπάθειες των μικρών παράκτιων ψαράδων και βοηθούμε να δυναμώσει η φωνή τους μέσα από τη συνεργασία με συναδέλφους τους από άλλες χώρες. Οι ψαράδες ζητούν και προτείνουν τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών, καθώς και απαγόρευση της αλιείας μέσα σε αυτές! Και όλα αυτά την ώρα που η πλειοψηφία των ιχθυαποθεμάτων της Μεσογείου και της Ελλάδας υπεραλιεύονται ενώ το αρμόδιο Υπουργείο φροντίζει για την προστασία των αδειών των πλέον καταστροφικών αλιευτικών εργαλείων. Έτσι, με απλά και συγκεκριμένα βήματα θέλουμε να συμβάλουμε στην ανατροπή. Γιατί, ναι, ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Ας του δώσουμε σχήμα και μορφή. Ας κάνουμε την ελπίδα δράση. Εδώ και τώρα, ας ορίσουμε τα αμέσως επόμενα βήματα. ΝΙκος ΧαραλαμπΙδης διευθυντής της Greenpeace

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ:

Με μεγάλη επιτυχία από κάθε άποψη, προσέλευσης και συμμετοχής πολιτών και εκπροσώπων φορέων, εισηγήσεων και διαλόγου, αλλά και μετέπειτα απόηχου και επιρροής τόσο σε τοπικό όσο και εθνικό επίπεδο διοργανώθηκε στην Κυπαρισσία στις 3 Σεπτεμβρίου ημερίδα–συζήτηση για το προτεινόμενο Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για την «Προστασία του Κυπαρισσιακού Κόλπου». Την ημερίδα, με τίτλο «Περιοχές NATURA προοπτικές προστασίας ή υποβάθμιση» συνδιοργάνωσαν η Ριζοσπαστική Αυτοδιοικητική Κίνηση Τριφυλίας, ο Σύλλογος Απανταχού Ελαιωτών «το Μπούζι» και ο Σύλλογος Φίλων Δάσους & Παραλίας Ελαίας. Εισηγητές στην ημερίδα ήταν η Μάρω Ευαγγελίδου, χωροτάκτης–πολεοδόμος πρώην Γ.Γ. ΥΠΕΚΑ, η Μαργαρίτα Καραβασίλη, αρχιτέκτων, πρόεδρος του CISD, πρώην ΕΓ ΕΥΠΕ / ΥΠΕΚΑ και ο Χρήστος Αναγνώστου, γεωλόγος–ιζηματολόγος, Διευθυντής Ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων ο βουλευτής Μεσσηνίας του ΣΥΡΙΖΑ Θανάσης Πετράκος, οι Περιφερειακοί Σύμβουλοι Ν. Πατσαρίνος και Γιώτα Κοζομπόλη της Περιφερειακής Παράταξης «Πελοπόννησος Πρώτα», Α. Κάτσαρης «Ανταρσύα στο Μοριά», εκπρόσωπος της Περιφερειακής Παράταξης των Οικολόγων, εκπρόσωποι της ΔΗΜΑΡ, Δημοτικοί και Τοπικοί Σύμβουλοι, εκπρόσωποι τοπικών φορέων και πλήθος ενεργών πολιτών. Αναφερόμαστε λοιπόν στη σχεδιαζόμενη «πολιτική προστασίας» της μοναδικής θαλάσσιας και παράκτιας προστατευόμενης περιοχής NATURA του Κυπαρισσιακού Κόλπου από το Κατάκωλο και τον Καϊάφα, ως την Ελαία και την Κυπαρισσία. Τόπος μοναδικής οικολογικής αξίας αφού εκτός από κύριος τόπος ωοτοκίας της χελώνας

caretta–caretta αποτελεί ένα ενιαίο και μοναδικό οικοσύστημα θαλάσσιου χώρου, αμμοθινών και παράκτιου δάσους. Ένα οικοσύστημα που εδώ και χρόνια, λόγο έλλειψης πολιτικής προστασίας, υποβαθμίζεται από την αυθαίρετη δόμηση, την καταστροφή του αμμοθινικού συστήματος και την αποψίλωση της βλάστησης. Και όμως σε αυτή τη μοναδική περιοχή η σχεδιαζόμενη «πολιτική προστασίας» γίνεται προσχηματικά αφενός για να προλάβουν την αναμενόμενη επιβολή υψηλού περιβαλλοντικού προστίμου από την ΕΕ (εκδικάζεται η υπόθεση τον Οκτώβριο) και αφετέρου για να εξυπηρετήσουν, με προκλητικό τρόπο, επιχειρηματικά συμφέροντα. Τόσο από τις εισηγήσεις όσο και από τονδιάλογο που ακολούθησε προέκυψαν τα ακόλουθα συμπεράσματα: 1. Το ΥΠΕΚΑ διοργάνωσε μια κατ’ όνομα διαβούλευση, μέσα στον Αύγουστο με πλήρη αδιαφάνεια και μη σύννομη διαδικασία. Η «διαβούλευση» αυτή καταγγέλθηκε αφού υποβιβάστηκε σε απλή υποβολή απόψεων σε άγνωστο παραλήπτη. Παρά τα ασφυκτικά χρονικά όρια η «διαβούλευση» αυτή θα πρέπει να χαρακτηρισθεί άκυρη και μη σύννομη. Πέραν αυτού η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) και οι προτεινόμενες ρυθμίσεις για την περιοχή της Ηλείας έχουν σημαντικές διαφορές από την εγκεκριμένη ΕΠΜ και το σχέδιο ΠΔ του 2012 χωρίς τεκμηρίωση και χωρίς ανασύνταξη της ΕΠΜ, με νέες ρυθμίσεις και παραλείψεις που αντί να προστατεύουν περιορίζουν το βαθμό προστασίας της περιοχής.

2. Αναλύθηκε, ειδικά από την κ. Μ. Καραβασίλη και καταγγέλθηκε ότι το ΥΠΕΚΑ λειτούργησε ως διαμεσολαβητής ιδιωτικών συμφερόντων, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τις σχεδιαζόμενες ρυθμίσεις εξυ-

17

οι πολίτες οργάνωσαν τη δική τους διαβούλευση πηρέτησης, του καταφανώς παράνομου project του εφοπλιστή Παππά (ιδιωτική πολεοδόμηση σε 300 στρ. με 48 παραθεριστικές κατοικίες) παρά την αντίδραση της ΕΕ, των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, του Ρακιντζή κ.λπ. Αντίστοιχου τύπου «διευθετήσεις» προτείνονται για την περιοχή των Ιαματικών Πηγών Καϊάφα με προτεινόμενες χρήσεις τουριστικών εγκαταστάσεων και λιμενικών υποδομών (στο προτεινόμενο Π.Δ. του 2012 η περιοχή οριζόταν ως περιοχή προστασίας). Το ΥΠΕΚΑ λειτουργεί ως μηχανισμός της fast track τουριστικής ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τα καλοκαιρινά νομοθετήματα (χωροταξικός – πολεοδομικός σχεδιασμός, νέος δασικός νόμος, καθορισμός αιγιαλού, ιδιωτική πολεοδόμηση) αλλά και την πολιτική ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας και του φυσικού πλούτου μέσω ΤΑΙΠΕΔ (να σημειωθεί ότι πέντε περιοχές, τμήματα του Κυπαρισσιακού Κόλπου στην Ηλεία, προορίζονται για μαρίνες και λοιπές εγκαταστάσεις τουριστικής εξυπηρέτησης).

3. Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη όσο και το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος κινούνται στη γενικότερη λογική της κυβέρνησης όχι της προστασίας ευαίσθητων οικολογικά περιοχών αλλά εξυπηρέτησης – νομιμοποίησης ιδιωτικών συμφερόντων. Είναι καταφανής η εμμονή σε λογικές θυσίας του φυσικού πλούτου της χώρας στο όνομα της ανάπτυξης, της εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων, της ανοχής στις αυθαίρετες επεμβάσεις. Ενώ η ΕΠΜ αναλύει την οικολογική σημασία της περιοχής (χαρακτηρίζονται ως τόποι κοινοτικής σημασίας), περιγράφει τις επεμβάσεις καταστροφής και υποβάθμισης (δόμηση αυθαίρετη και «νόμιμη», καταστροφή αμμοθινών, αποψίλωση βλάστησης και δάσους, αμμοχαλικοληψίες, διάνοιξη δρόμων κ.λπ.) το σχέδιο Π.Δ. επιτρέπει την εφαρμογή των διατάξεων της εκτός σχεδίου δόμησης στην περιοχή και «φυτεύει» ανάμεσα σε προστατευόμενες ζώνες γεωργική γη με οικιστικές – τουριστικές χρήσεις (περιοχή Ελαίας Μεσσηνίας, Πηγές Καϊάφα Ηλείας).

4. Αντί η ΕΠΜ και το σχέδιο ΠΔ να έχουν αναφορά σε μια ευρύτερη περιοχή, όπως ανέλυσε η κ. Μ. Ευαγγελίδου, που θα αποφόρτιζε την πίεση στον ευαίσθητο παράκτιο χώρο και την προστατευόμενη περιοχή, μέ-

σα σε αυτή ενισχύει χρήσεις και δραστηριότητες που θα έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση και την καταστροφή. Από το διάλογο προέκυψε η ανάγκη μιας εναλλακτικής στρατηγικής προστασίας του φυσικού πλούτου, παραγωγικού μετασχηματισμού και κοινωνικής ανασυγκρότησης που θα περιλαμβάνει και την ενδοχώρα του παράκτιου χώρου (ορεινά – ημιορεινά χωριά) των νομών Ηλείας Μεσσηνίας.

5. Από τους εισηγητές ειδικότερα από τον κ. Χ. Αναγνώστου αναλύθηκε η κρισιμότητα του ρόλου του αμμοθινικού συστήματος στην αποτροπή της διάβρωσης, της προστασίας του παράκτιου χώρου από την υφαλμύρινση των υπόγειων υδάτων, την αποτροπή πλημμυρικών φαινομένων ακόμη και ως μέσο περιορισμού του ενδεχόμενου κινδύνου από φαινόμενα τσουνάμι. Και όμως ενώ στην ΕΠΜ περιγράφονται οι αμμοθινικοί σχηματισμοί ως ενιαίο σύστημα (αμμώδης παραλία, σταθερές και κινούμενες αμμοθίνες και παράκτιο δάσος), αναλύονται οι καταστροφές και η υποβάθμιση που έχουν αυτοί υποστεί, στο σχέδιο Π.Δ. δεν προτείνονται ούτε μέτρα ανάταξης του περιβάλλοντος, ούτε και μέτρα για την αποκατάστασής του. Η ημερίδα προκάλεσε ευρύτερο ενδιαφέρον με εκτενείς αναφορές στον τοπικό τύπο και τοπικά ΜΜΕ, αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Υπήρξε επιστημονικό και πολιτικό ενδιαφέρον που είχε ως αποτέλεσμα την κατάθεση σημαντικών παρεμβάσεων, στην ουσιαστική διαβούλευση που οργάνωσαν οι πολίτες σε αντίθεση με τα σχέδια του ΥΠΚΑ, όπως το κείμενο του CISD, της Μ. Ευαγγελίδου, της Ε. Πορτάλιου, του Συλλόγου Μηχανικών Ελεύθερων Επαγγελματιών Τριφυλίας, της Ριζοσπαστικής Αυτοδιοικητικής Κίνησης Τριφυλίας, του Συλλόγου Φίλων Δάσους και Παραλίας Ελαίας. Κοινή απαίτηση της εκδήλωσης ήταν η ανάγκη εισαγωγής και έγκρισης ενός Π.Δ. που θα προστατεύει την περιοχή από την δόμηση, την τσιμεντοποίηση και την καταστροφή και όχι υπό το κράτος της πίεσης να προωθηθεί το προτεινόμενο με την αντιφατική και ελλειπή ΕΠΜ. Εκφράστηκε μάλιστα ο φόβος να οδηγηθεί το προτεινόμενο σχέδιο Π.Δ. σε ακυρότητα (λόγω των ελλειπών μέτρων προστασίας) ή ακόμη και να μεθοδευθεί η δημιουργία τετελεσμένων με την ανοχή έκδοσης οικοδομικών αδειών από τον Παππά στην Ελαία. ΓιΩργος ΓκΟνης μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Γαργαλιάνων



18

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

ΗΠΕΙΡΟΣ: το μοναδικό κοίτασμα πλούτου που διαθέτουμε είναι ο πολιτισμός και το περιβάλλον Όλη η Ήπειρος αναγορεύεται πλέον από τα πετρελαϊκά λόμπυς ως το μόνο χερσαίο ενεργειακό οικόπεδο στη χώρα μας, χαμηλότερου κόστους εξόρυξης έναντι των άλλων δύο υποθαλάσσιων Κατάκολου και Πατραϊκού κόλπου, ερήμην της τοπικής κοινωνίας, μετατρέποντάς την σε ένα El Dorado εξορυκτικού προσανατολισμού, δημιουργώντας σαφώς νέους δρόμους και ορίζοντες «επενδυτικής δράσης» συμπληρώνοντας το πλούσιο κοίτασμα της νότιας Αλβανίας… Με αφορμή την οικονομική κρίση, ο μακρύς κατάλογος των «κρυμμένων θησαυρών» από τα σπλάχνα της ελληνικής γης, έχει ως κυρίως menu για την περιοχή μας: υδρογονάνθρακες! Πλην του νομού Ιωαννίνων, προσαρτήθηκαν εσχάτως στην πολυεθνική ιδιοκτησία των γεωτρύπανων οι νομοί Άρτας και Πρέβεζας. Στο στόχαστρο και η Θεσπρωτία με υποθαλάσσιο ενδιαφέρον, σημαντικό τουριστικό θέρετρο του παράκτιου τόξου του Ιονίου (Πάργα, Σύβοτα, Πέρδικα, Πλαταριά) συμπληρώνει το καρέ των περιβαλλοντικών θυμάτων στα κελεύσματα της πετρελαϊκής κοινότητας, καθ’ όσον περιλαμβάνει χωρικά το οικόπεδο προσθαλάσσωσης των αγωγών φυσικού αερίου του ITGI προς την Ιταλία (Πέρδικα) και το εργοστάσιο αποσυμπίεσης, «προίκα» του ΔΕΣΦΑ. Κατανοούμε τη σπουδή των σύγχρονων «Εθνικών Ευεργετών» των Υδρογονανθράκων για την «ελευσινοποίηση» της περιοχής μας, την επίσπευση του έργου έναντι των δανειστών, για τον έλεγχο της γεωοικονομίας, των στρατηγικών μετάλλων στη νότια ευρωπαϊκή λεκάνη της Μεσογείου. Ωστόσο εκείνο που δεν κατανοούμε: ποια είναι τα οικονομικά οφέλη για την πατρίδα μας; Η αρχική εκτίμηση αφορά την άντληση πετρελαίου 4,5 δις € σε βάθος χρόνου 25 ετών, από τα οποία το Ελληνικό Δημόσιο ευελπιστεί να ωφεληθεί το 20%, από άμεσους και έμμεσους φόρους, ήτοι μόλις 900 εκατομ. ευρώ! Το νέο status quo ωστόσο θα είναι οδυνηρό για την ελληνική διπλωματία με τον περιορισμό άσκησης ανεξάρτητης πολιτικής, γεωπολιτική αμφισβήτηση και οικονομική επικυριαρχία. Αντιμετωπίζεται το όλον ζήτημα με μια γενικόλογη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για την έρευνα και εκμετάλλευση, 512 σελίδων από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο! Η διάρθρωσή της είναι τέτοια που αντιμετωπίζει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και προβλήματα στα 3 στάδιά της συγχρόνως. Αυτά της αναζήτησης, της έρευνας και της εκμετάλλευσης, κρίνοντάς τα αντιμετωπίσιμα… δίχως να αναφέρεται στις ακριβείς περιοχές του εντοπισμού των κοιτασμάτων, στον τρόπο εξόρυξής τους και στη μεταφορά τους προς τους χώρους αποθεματοποίησης! Πού ακριβώς θα χωροθετηθούν αυτοί οι χώροι διύλισης και εκμετάλλευσης και με ποιο τρόπο; Η ΣΜΠΕ αναγνωρίζει ότι θα υπάρχουν επιπτώσεις, αλλά αναστρέψιμες… Χωρίς να γίνεται καμία ουσιώδης αναφορά στη σχέση κόστους-οφέλους, χωρίς διατυπωμένο σχέδιο δράσης σε περίπτωση ατυχήματος, παρόλο που οι πειραματικές γεωτρήσεις στο Καλπάκι το 2002 κόστισαν 20 εκ. € και εγκα-

Επειδή η τεράστια χωρική δραστηριότητα των εξορύξεων θα καθορίσει, σε νομοτελειακό βαθμό, το οικονομικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό μοντέλο της περιοχής, ακυρώνοντας την αειφορία και τους υψηλούς παραδοσιακούς τομείς της περιφερειακής μας οικονομίας, είναι απαραίτητη μια ευρεία κοινωνικο/πολιτική διαβούλευση με τη συμμετοχή όλων των φορέων της τοπικής κοινωνίας. ταλείφθηκαν λόγω υψηλού κινδύνου ατυχήματος! Η ανάγνωση της ΣΜΠΕ μόνο ανησυχία προκαλεί, ενώ είναι εντυπωσιακή η προχειρότητα και επιπολαιότητα της αντιμετώπισης του θέματος. Οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξορυκτικής δραστηριότητας είναι προφανείς: καθ’ όλη την παραγωγική διαδικασία εκλύονται τοξικές χημικές ουσίες και λύματα που χρειάζονται ειδική διαχείριση. Οι πιθανές επιπτώσεις λοιπόν στον πρωτογενή τομέα, τη γεωργία την κτηνοτροφία, τα νερά, τα παρακείμενα φυσικά οικοσυστήματα και κατ’ επέκταση τον τουρισμό

δεν πρέπει να θεωρούνται καθόλου αμελητέα. Πάντως και το ίδιο το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ εμφανίζει κενά για τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, πόσο μάλλον για την υδραυλική ρωγμάτωση (fracking) την οποία δεν αποκλείουν, παρόλο που σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απαγορεύουν την εξόρυξη σχιστολιθικού αερίου ως τεράστια περιβαλλοντική απειλή. Καθόσον έχουν εντοπισθεί σχιστολιθικές ποσότητες η Πίνδος αποτελεί τεράστια αποθήκη (σχετική έρευνα του ΙΓΜΕ). Ποιος εγγυάται ότι δεν θα εφαρμοστεί εδώ αυτή η μέθοδος; Εξάλλου εδώ καλύπτονται οι τεράστιες ανάγκες για νερά από το πλούσιο υδροδυναμικό κεφάλαιο της περιοχής. Η ενδεχόμενη παραγωγή σχιστολιθικού αερίου (shale gas) και πετρέλαιου (shale oil) είχε ζητηθεί σε επίκαιρη ερώτηση (Ιούνιος 2013) στον Υπουργό Περιβάλλοντος Ευάγγ. Λιβιεράτο ο οποίος επιβεβαίωνε τον εντοπισμό τέτοιων πετρωμάτων, καθώς παραδεχόταν επικείμενες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις από τη διαδικασία τέτοιας εξόρυξης. Στη φτωχότερη περιφέρεια της Ευρώπης, θα βαθύνουν κι άλλο τα πλήγματα κατά της κοινωνικής ειρήνης, με την εγκαθίδρυση του εργασιακού μεσαίωνα και την «κινεζοποίηση» των συνθηκών εργασίας. Υπό αυτό το πρίσμα της περιθωριοποίησης, η Ήπειρος μπαίνει στο στόχαστρο των σπρεντ του χρηματιστηρίου και των κολοσσών των ορυκτών καυσίμων. Μόνο ως «τιμωρητική» διάθεση, δίχως προηγούμενο, μπορεί να θεωρηθεί αυτή η επίθεση στον Ευρωπαϊκό Νότο, χωρίς κανείς να εγγυάται προοπτική ανάταξης, παρά μόνο την ενίσχυση των κατασταλτικών μηχανισμών, με την παρουσία του «παγκόσμιου χωροφύλακα» και με ελάχιστες δημοκρατικές εγγυήσεις… Η στελέχωση μιας τέτοιας κλίμακας υποδομών και έργων θα επαναφέρει δίχως άλλο στο προσκήνιο την Ειδική Οικονομική Ζώνη (ΕΟΖ) Πωγωνίου και τα «κολαστήρια» των μεταναστών. Η έλλειψη Στρατηγικού Σχεδιασμού και ιεράρχησης προτεραιοτήτων, η μη ανάδειξη του πράσινου εναλλακτικού προφίλ, με την επιβράβευση ασύμβατων μοντέλων ανάπτυξης, από τα συστημικά οικονομικά κέντρα (Περιφέρεια, εμπλεκόμενοι δήμοι, οικονομικά επιμελητήρια, ΤΕΕ), αποδυναμώνουν κάθε υγιή αντίδραση. Η διατήρηση της υψηλής ποιότητας της εικόνας του ηπειρωτικού τοπίου ως μοναδικού δείγματος πολιτιστικού προϊόντος, ουδέποτε απασχόλησε τους ιθύνοντες. Πάντα συναινετικοί σ’ ό,τι βαφτίζεται, γενικώς και αορίστως, αναπτυξιακό, όσο ανορθολογικό και εφιαλτικό κι αν είναι. Η αδυναμία συγκρότησης της τοπικής πράσινης φυσιογνωμίας και ταυτότητας με την αρχαία Δωδώνη «υποβαθμισμένη» ως μνημείο εθνικής εμβέλειας [2008], μία από τις πιο λαμπρές κοιτίδες του Παγκόσμιου Πολιτισμού, αναδεικνύει πόσο θλιβερός είναι ο απόηχος αυτού του χρόνιου συμβιβασμού… Η επιλογή της βόμβας των πολυαρωματικών υδρογονανθράκων στην καρδιά ενός μοναδικού περιβάλλοντος, που η γεωγραφική του ενότητα καταλαμβάνεται κατά 50% από Εθνικά Πάρκα και Δρυμούς και με μερίδιο 30% από τους υδάτινους πόρους της χώρας, αγγίζει τα όρια του

O

παραλόγου… Ο αναπροσανατολισμός του μοντέλου ανάπτυξης της Ηπείρου με την αξιοποίηση της υπαίθρου, των ακτών και του ορεινού όγκου σε ζωντανό μνημείο φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, καταφύγιο βιοποικιλότητας και πεδίο εναλλακτικού τουρισμού, στην κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης και πολύπλευρης οικονομίας της Οικολογίας η οποία δεν χρεοκοπεί, θα έπρεπε να αποτελεί μονόδρομο. Οι πλουτοπαραγωγικές δυνατότητες της περιοχής δεν βρίσκονται στο υπέδαφος… Απεναντίας η πολιτική ατζέντα προκρίνεται η αξία των πετροδολαρίων με τα μελλοντικά απολήψιμα βαρέλια «μαύρου χρυσού», που ανήκουν στην κυριότητα του Ταμείου Δημόσιας Περιουσίας, ως εμπράγματη ασφάλεια της Δανειακής Σύμβασης του αγγλικού δικαίου. Με την ψήφιση του Δικαιώματος Επιφανείας και των Εφαρμοστικών Νόμων ολοκληρώνεται η «αρπαγή» δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, ως οδυνηρό «ολοκαύτωμα» για το μέλλον της περιοχής. Το άτυπο καθεστώς της χρεοκοπίας, υιοθετεί τις open door διαδικασίες και τις fast track διευκολύνσεις, που μετακυλύουν την περιβαλλοντική βλάβη στις επόμενες γενιές. Η καθυπόταξη όλης της ιστορικής μας διαδρομής στην πολυεθνική κυριαρχία των «χρυσοθήρων» των κοιτασμάτων, αντανακλά το φεουδαρχικό κατάλοιπο και την ανυπαρξία της πολιτικής, που παραχωρεί τη θέση της σε οικονομικά προτεκτοράτα και αφεντικά, που δεν θα υπακούουν σε κανένα Εργατικό και Εγχώριο Δίκαιο. Επειδή η τεράστια χωρική δραστηριότητα των εξορύξεων θα καθορίσει, σε νομοτελειακό βαθμό, το οικονομικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό μοντέλο της περιοχής, ακυρώνοντας την αειφορία και τους υψηλούς παραδοσιακούς τομείς της περιφερειακής μας οικονομίας, είναι απαραίτητη μια ευρεία κοινωνικο/πολιτική διαβούλευση με τη συμμετοχή όλων των φορέων της τοπικής κοινωνίας. Πόσο είναι ικανό το πολιτικό προσωπικό και οι θεσμοί να ασκήσουν τον απαραίτητο περιβαλλοντικό έλεγχο; Μήπως θα μετατραπούν σε «θεσμικούς σεΐχηδες» των ξένων πετρελαϊκών κύκλων εργασιών και του «ξεπουλήματος των φυσικών μας πλεονεκτημάτων, προκαλώντας τοπικές χωροκοινωνικές συγκρούσεις, όπως συνέβη στις χώρες της Λατινικής Αμερικής; ΜΙΛΤΟΣ ΜΠΟΥΚΑΣ Μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων Πράσινων

19

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

ORIENTGATE: δίκτυο για την ενσωμάτωση της γνώσης για το κλίμα, την πολιτική και το σχεδιασμό

Σημαντικό στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος αποτελούν οι υγρότοποι, όχι μόνο ως οικοσυστήματα για τη διατήρηση διαφόρων ειδών αλλά και ως μέρος των υδατικών συστημάτων της περιοχής ή τόπους αναψυχής ή ακόμα και ανάπτυξης δραστηριοτήτων, που η πολιτεία θα πρέπει να διαχειριστεί και να προστατεύσει. Στην Περιφέρεια Αττικής διατηρούνται ακόμη υγρότοποι που δεν είναι αμελητέοι ούτε ως προς τον αριθμό ούτε ως προς τη σπουδαιότητα. Συγκεκριμένα, στην Αττική έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 80 υγρότοποι: ρέματα και εκβολές αυτών, παράκτια έλη και λιμνοθάλασσες, λίμνες και τεχνητοί υγρότοποι. Οι λίμνες Μαραθώνα, Κουμουνδούρου, Βουλιαγμένης, οι παράκτιοι υγρότοποι Σκάλας Ωρωπού, Σχινιά, Βραυρώνας, Μπρεξίζας, Λαυρίου, Λούτσας, Βουρκαρίου Μεγάρων, Ψάθας, ο Ασωπός, ο Κηφισός, τα ρέματα της Πικροδάφνης και της Ραφήνας, η Αλυκή της Αναβύσσου, είναι μερικοί από τους υγροτόπους της Αττικής. Το πρόγραμμα «ORIENTGATE: Ένα δομημένο δίκτυο για την ενσωμάτωση της γνώσης για το κλίμα, την πολιτική και το σχεδιασμό» αποσκοπεί στο να συντονίσει τις προσπάθειες προσαρμογής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΝAΕ) στην κλιματική αλλαγή, δημιουργώντας μια μόνιμη συνεργασία μεταξύ κοινοτήτων που παράγουν κλιματικές γνώσεις με κοινότητες που εφαρμόζουν αυτές τις γνώσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, το OrientGate αποσκοπεί να διασυνδέσει φορείς αρμόδιους για το σχεδιασμό πολιτικών για την κλιματική αλλαγή αλλά και τη λήψη αποφάσεων με κοινότητες που παράγουν κλιματικές γνώσεις. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος μελετήθηκαν οι κλιματικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν παραθαλάσσιες, αγροτικές και αστικές κοινότητες και με σκοπό να βοηθήσει την καλύτερη κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αστάθειας και των αλλαγών στην κατάσταση των υδάτων, των δασών και των αγρο-οικοσυστημάτων.

Τα θεματικά κέντρα ΘΚ1. Δασοκομία και Γεωργία: Εκπονήθηκαν δύο πιλοτικές μελέτες τρωτότητας

εστιασμένες στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στα δάση των Αυστριακών Άλπεων και στο γεωργικό τομέα δύο κομητειών της Ρουμανίας. ΘΚ2. Ανομβρία, Νερό και Ακτές: Τρεις πιλοτικές μελέτες που αξιολογούν την τρωτότητα της παραθαλάσσιας περιοχής της Puglia, στην Ιταλία, τα οικοσυστήματα των υγροτόπων της Αττικής στην Ελλάδα και τη χρήση των πηγών νερού για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Αυτόνομη Διοικητική Περιφέρεια του Trento, στην Ιταλία. ΘΚ3. Αστική Προσαρμογή και Υγεία: Μια πιλοτική μελέτη τρωτότητας που διερευνά πώς η ανάγκη προσαρμογής της δημόσιας υγείας μπορεί να ενταχθεί στη διαμόρφωση αστικής πολιτικής σε δύο δήμους της Ουγγαρίας. Αυτές οι έξι πιλοτικές μελέτες θα δείξουν τα οφέλη της εναρμόνισης στοιχείων και δεικτών σε όλη την περιοχή για τη διαμόρφωση ειδικών πολιτικών κλιματικής προσαρμογής και τη λήψη μέτρων. Κάθε ενδεικτική περίπτωση θα καλύψει όλη την αλυσίδα και θα περιλαμβάνει παρακολούθηση, αξιολόγηση κινδύνων και αναγκών προσαρμογής, και μεταφορά συμπερασμάτων από πολιτικές και διαμόρφωση πολιτικών.

Πιλοτική Μελέτη & Στρατηγική για τους Υγροτόπους της Αττικής Η Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Αττικής σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, βρίσκεται σε διαδικασία σύνταξης Στρατηγικής για τους Υγροτόπους της Αττικής, ως απόκριση στην ανάγκη διατήρησής τους ενόψει της κλιματικής αλλαγής. Η Στρατηγική περιλαμβάνει την ανάδειξη των αξιών και λειτουργιών τους και την αξιολόγηση της τρωτότητας τους λόγω κλιματικής αλλαγής και ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Επίσης, τη διατύπωση προτάσεων για πολιτικές και μέτρα για τη διατήρηση και αειφορική διαχείρισή τους. Τους επόμενους μήνες θα οργανωθεί δράση διαβούλευσης επί του κειμένου Στρα-

Πηγή: ΕΟΑ / ornithologiki.gr

τηγικής για τους υγροτόπους. Επίσης στο τέλος Νοεμβρίου οργανώνεται διεθνές σεμινάριο με τίτλο “Adaptation strategy for Attica Wetlands: The assessment of wetland vulnerability index” καθώς και διημερίδα όπου θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα του προγράμματος, καθώς και άλλων εννέα συναφών προγραμμάτων με θέμα την Ξηρασία και Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή στη ΝΑΕ.

H Περιφέρειας Αττικής, ως Μητροπολιτική Περιφέρεια, σύμφωνα με το Ν.3852/2010 (Πρόγραμμα Καλλικράτης), είναι η πρώτη Περιφέρεια στη χώρα η οποία σχεδιάζει δράσεις στο πλαίσιο Στρατηγικής για την προσαρμογή φυσικών οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή, εμπλέκοντας τοπικές αρχές της επικράτειάς της, κοινωνικές ομάδες, περιβαλλοντικές οργανώσεις και ερευνητικά ιδρύματα για την προστασία των υγροτόπων της χωρικής της αρμοδιότητας. Θεωρούμε πολύ σημαντική τη συμμετοχή των δημάρχων και τη δέσμευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων για την αλλαγή της κατάστασης και της έκθεσης των υγροτόπων. Η πρόταση για υπογραφή «Χάρτας Αμοιβαίας Κατανόησης» υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Αττικής και η από κοινού προσπάθεια δημιουργίας ενός Δικτύου Δήμων για την προστασία των υγροτόπων και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα ήταν ένα σημαντικό βήμα για την υλοποίηση έργων, μελετών και προγραμμάτων από κοινού. ΕλΕνη ΜουγιΑκου Εξωτερικός συνεργάτης Περιφέρειας Αττικής για το πρόγραμμα OrientGate

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του προγράμματος: http://www.orientgateproject.org



20

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

οι τοπικές κοινότητες και το ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΗΣ ΝΑΓΚΟΓΙΑ Οι συνεπείς αναγνώστες των «Οικοτριβών» είναι ήδη εξοικειωμένοι με το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια καθώς αυτό παρουσιάστηκε περιεκτικά τον Ιανουάριο του 2014 από τη Δέσποινα Βώκου. Με δυο λόγια, θυμίζω πως κύρια υποχρέωση των μερών που υπογράφουν αυτό το Πρωτόκολλο του 2010 στη Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα του 1992, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι να πάρουν μέτρα για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους (πώς δηλαδή αυτή θα γίνεται νόμιμα και µε αποδεκτό και από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη τρόπο), το διαµοιρασµό των ωφελειών από τη χρησιμοποίησή τους (προβλέποντας χρήσεις και τύπους ωφελειών από κάθε µια, που από κοινού θα συμφωνηθούν μεταξύ παρόχου και χρήστη). Οι ωφέλειες μπορεί να είναι χρηματικού ή άλλου τύπου, όπως πρόσβαση σε επιστημονική πληροφορία, μεταφορά τεχνογνωσίας κ.λπ. Ορολογία-ακρωνύμια του Πρωτοκόλλου είναι οι αμετάφραστοι ακόμα επίσημα στο ελληνικά όροι «ABS», «PIC» και «MAT» που στα ελληνικά αποδίδονται και ως «Πρόσβαση και Διαμοιρασμός Ωφελειών» (Access and Benefit Sharing), «Συνειδητή εκ των Προτέρων Συναίνεση» (Prior Informed Consent) και «Αμοιβαία Αποδεκτοί Όροι» (Mutually Agreed Terms). Θα ακολουθήσω την ορολογία που προτείνει η Δ. Βώκου χάριν διευκόλυνσής των αναγνωστών επειδή προηγήθηκε εδώ το άρθρο της «Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια» σημειώνοντας όμως ότι εκκρεμεί να οριστικοποιηθεί η κοινά αποδεκτή απόδοση της ορολογίας του Πρωτοκόλλου στα ελληνικά από την επιστημονική κοινότητα. Στην παρούσα παρουσίαση θα μας απασχολήσει μία ειδικότερη διάσταση που θέτει το Πρωτόκολλο και για την οποία, κατά τη γνώμη μου, υπάρχει και πολιτική διάσταση, και η οποία είναι το ποιος επωφελείται από τη παροχή της Παραδοσιακής Γνώσης που έχει σχέση με τους Γενετικούς Πόρους, δηλαδή – με όρους του Πρωτοκόλλου –ποιους αφορά, εντός Ελλάδος, η Πρόσβαση και Διαμοιρασμός Ωφελειών (το «ABS») αναφορικά με την ωφέλεια για την παροχή Παραδοσιακής Γνώσης που έχει σχέση με τους Γενετικούς Πόρους. Κατά γενική ομολογία η Ελλάδα έχει μάλλον το ρόλο του παρόχου γενετικών πόρων παρά του χρήστη. Στην Ελλάδα φύονται 7.000 περίπου διαφορετικά άγρια φυτά που αντιστοιχούν στο 50% περίπου

των φυτών της Ευρώπης εκ των οποίων το ¼ περίπου είναι ενδημικά της χώρας μας, μία αγριοβιοποικιλότητα που σε συνδυασμό με τις παραδοσιακές καλλιέργειες που έχουν προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες ενσωματώνοντας την διαγενεακή παραδοσιακή γνώση και τις μακροχρόνιες αγροτικές πρακτικές αποτελούν έναν γενετικό πλούτο ο οποίος στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια μπορεί να αποδειχθεί σημαντικός εθνικός πόρος. Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια επωφελούμενες από την παροχή γενετικών πόρων και παραδοσιακής γνώσης που έχει σχέση με τους γενετικούς πόρους μπορεί να είναι – εκτός από το κεντρικό Κράτος – και «αυτόχθονες και τοπικές κοινότητες» (indigenous and local communities – ILC). Και ενώ ABS για τον ίδιο το γενετικό πόρο, όταν τίθεται ζήτημα διαμοιρασμού των ωφελειών τόσο με το κεντρικό Κράτος όσο και με ILC, υφίσταται – κατά το Πρωτόκολλο – μόνο όταν ήδη αυτές οι κοινότητες έχουν αναγνωρισμένα δικαιώματα επί του γενετικού πόρου, δικαιώματα που δεν υφίστανται στο ελληνικό δίκαιο για καμία κοινότητα, για ABS στην Παραδοσιακή Γνώση που έχει σχέση με Γενετικούς Πόρους δεν τίθεται αυτή η προϋπόθεση. Δηλαδή για διαμοιρασμό των ωφελειών από παροχή Παραδοσιακής Γνώσης που έχει σχέση με Γενετικούς Πόρους ωφελούμενος μπορεί να είναι και ILC (ή θεωρητικά μόνο ILC). Αυτά μπορούν να ισχύουν στην Ελλάδα με δεδομένο, βέβαια, ότι αναγνωρίζεται ότι εντός Ελλάδος υπάρχουν αυτόχθονες ή/και τοπικές κοινότητες. Ειδικά για τις αυτόχθονες κοινότητες, η Ελλάδα έχει ήδη ανακοινώσει στο πλαίσιο της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα ότι στην Ελλάδα ‘δεν υφίστανται αυτόχθονες κοινότητες’. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα υιοθετεί μόνο τον όρο «αυτόχθονες κοινότητες» σε αντίθεση με το Πρωτόκολλο το οποίο διευρύνει τον όρο σε «αυτόχθονες και τοπικές κοινότητες». Κατ’ αρχάς πρέπει να συμφωνήσουμε ότι «αυτόχθονες» και «τοπικές» κοινότητες είναι διαφορετικά πράγματα, και επομένως η ανακοίνωση της Ελλάδας δεν καλύπτει και το Πρωτόκολλο. Επομένως για τις «τοπικές κοινότητες» του Πρωτοκόλλου είτε (α) εκκρεμεί ανακοίνωση – το πιθανότερο – η οποία θα τους επιφυλάσσει την ίδια τύχη με τις αυτόχθονες κοινότητες ή σιωπηλά θα αντιμε-

τωπιστούν από τη Διοίκηση – παρανόμως - ως μη υφιστάμενες και στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου όπως και στη Σύμβαση είτε (β) θα αναγνωριστεί - μόλις το Πρωτόκολλο τεθεί σε εφαρμογή για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω Κοινοτικού Κανονισμού του οποίου η υιοθέτηση επίκειται από στιγμή σε στιγμή – ότι υφίστανται στην Ελλάδα «τοπικές κοινότητες» κατά την έννοια του Πρωτοκόλλου. Τα κινήματα, κατά την άποψή μου, πρέπει να συζητήσουν και να προβληματιστούν για το ζήτημα της ABS και στις «τοπικές κοινότητες» στην παραδοσιακή γνώση που έχει σχέση με τους γενετικούς πόρους. Κατά τη γνώμη μου οι τοπικές κοινότητες πρέπει και να αναγνωριστούν ότι υφίστανται στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου και να είναι μέρος της διαδικασίας Πρόσβασης και Διαμοιρασμού Ωφελειών (ABS). Αλλιώς, για παράδειγμα, τα Μαστιχοχώρια της Χίου δεν θα έχουν καμία συμμετοχή από τα κέρδη για μία εφαρμογή της μαστίχας από μία αλλοδαπή εταιρεία η οποία θα εφαρμόσει μία παραδοσιακή χρήση της μαστίχας, ως π.χ. συστατικό σε σαπούνι και οι Αμοιβαία Αποδεκτοί Όροι (ΜΑΤ) θα έχουν ως εταίρο από πλευράς Ελλάδας μονάχα το Κεντρικό Κράτος (τον Υπουργό Οικονομικών κατά πάσα πιθανότητα) ερήμην των τοπικών κοινοτήτων, γεγονός προφανώς άδικο. Αξίζει δε να σημειωθεί σε αυτό το σημείο, αν δεν έχει ήδη γίνει κατανοητό, ότι η παραδοσιακή γνώση σε σχέση με το γενετικό πόρο ίσως να είναι και σημαντικότερη ακόμη και από τον ίδιο το πόρο γιατί, για παράδειγμα, αν παραμείνουμε στη μαστίχα, αυτή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ρυτίνη του δέντρου Pistacia lentiscus var.

Chia. Είναι η παραδοσιακή γνώση για τις χρήσεις και τις ιδιότητες αυτής της ρυτίνης που της δίνει αξία, την καθιστά γενετικό πόρο άξιο πρόσβασης. Αντίστοιχα μπορεί να αναφέρει κανείς άλλους πόρους όπως καρπούς, ρίζες, βότανα κ.ο.κ. που χωρίς την παραδοσιακή γνώση που σχετίζεται με αυ-

τούς είναι αδιάφοροι πρόσβασης. Πέρα από το ζήτημα της ανάδειξης του θέματος της αναγνώρισης από την Ελλάδα των «τοπικών κοινοτήτων» ως συνδικαιούχο ABS από κοινού με το Κεντρικό Κράτος, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, θα πρότεινα ήδη τη θέσπιση-αυτοοργάνωση διαπραγματευτικών οργάνων (ή την διεύρυνση υπαρχόντων σχημάτων και προς αυτή την κατεύθυνση) από τα κάτω ως «Οργανισμούς Διατήρησης της Τοπικής Παραδοσιακής Γνώσης» για να μπορούν να διεκδικήσουν το μερίδιο που αναλογεί στην τοπική κοινότητα αν και εφόσον τεθεί στο μέλλον ζήτημα διαμοιρασμού των ωφελειών από την πρόσβαση στην Παραδοσιακή Γνώση της τοπικής αυτής κοινότητας που έχει σχέση με Γενετικούς Πόρους. Αυτοί οι Οργανισμοί θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με συνεταιριστική ή άλλη συλλογική μορφή, και προφανώς με μαζικότητα - ώστε αφενός να μην αμφισβητείται η έκφραση μέσω αυτών της τοπικής κοινότητας αφετέρου να μην αναλάβουν το ρόλο αυτό αυτόκλητες ΜΚΟ ή άλλοι ‘ενδιαφερόμενοι’. Να οργανωθούν οι τοπικές κοινότητες για να υπερασπιστούν τα δίκαιά τους έγκαιρα, καθώς η υιοθέτηση του Κοινοτικού Κανονισμού εφαρμογής του Πρωτοκόλλου – που ως γνωστόν είναι νομοθέτημα άμεσης εφαρμογής στο εσωτερικό δίκαιο- ήδη υιοθετήθηκε γεγονός το οποίο έχει προκαλεί σημαντική κινητικότητα και προβληματισμό στους νομικούς περιβάλλοντος και στους επιστήμονες με αντικείμενο μελέτης τους γενετικούς πόρους σε όλη την Ευρώπη. ΑντΩνης ΣηφΑκης Δικήγορος Δ.Ν., Νομικός Περιβάλλοντος

O

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

21

στη ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ και το ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ

Στη Δραπετσώνα κυρίως, αλλά και στον ευρύτερο Πειραιά, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, σχηματοποιήθηκε το αίτημα για τη δική μας Ανάπλασης. Επρόκειτο για το αίτημα ανάπλασης της περιοχής των 640 στρεμμάτων της βιομηχανικής περιοχής με την αλλαγή των χρήσεων γης. Ήταν μια αποφασιστική καμπή σε επίπεδο διεκδίκησης σε σχέση με τα μέχρι τότε αιτήματα για λιγότερη μόλυνση και ρύπανση με φίλτρα στις καμινάδες κ.λπ. Τα εργοστάσια των Λιπασμάτων (ΑΕΕΧΠΛ) των Τσιμέντων (ΑΓΕΤ) και τα πετρελαιοειδή (ΒΡ και ΜΟBIL) λειτουργούσαν κανονικά μολύνοντας και ρυπαίνοντας το έδαφος, τη θάλασσα τον αέρα και, κυρίως, τις ζωές των ανθρώπων. Το αντάλλαγμα ήταν η προσφορά θέσεων εργασίας στα εργοστάσια, πολύτιμο μετά την καταστροφή του ’22 και του ’40-45. Τη δεκαετία του ’90 το όραμα μιας ανάπλασης της περιοχής με στροφή σε χρήσεις του τριτογενούς τομέα και σε πράσινο κέρδισε ακόμα και σε θεσμικό επίπεδο. Το 1997 ο ΟΡΣΑ αποφάσισε ανάπλαση με βάση τους νόμους 1337/83 και 2508/97 που προέβλεπαν εντάξεις στο σχέδιο πόλης με συντελεστή δόμησης 0,4, χρήσεις πολεοδομικού κέντρου και εισφορές σε γη και χρήμα της τάξης του 50-60% που εξασφάλιζαν εκτεταμένο πράσινο και υποδομές. Η δόμηση με σ.δ. 0,4 ήταν το αντίτιμο για την παραχώρηση των εκτάσεων από τους

ξυπνούν φαντάσματα του παρελθόντος ιδιοκτήτες (η ΑΕΕΧΠΛ είχε περάσει στην Εθνική Τράπεζα και η ΑΓΕΤ στην Lafarge, ενώ οι ΒΡ και Mobil πέρασαν στα ΕΛΠΕ και κατόπιν στον Μελισσανίδη). Το 2003 ισοπεδώθηκε σχεδόν το εργοστάσιο Λιπασμάτων, με λίγα μόνο διατηρητέα να διασώζονται, αλλά η παραλία και οι χώροι ποτέ δεν αποδόθηκαν στους κατοίκους που παρέμεναν αποκλεισμένοι από τις ακτές. Παράλληλα το σχέδιο για πολεοδόμηση με σ.δ. 0.4 και δημιουργία πάρκου 400 στρεμμάτων υψηλού πρασίνου (ομόφωνες αποφάσεις των δημοτικών συμβουλίων) έμεινε ανεφάρμοστο λόγω της κατάρρευσης της αγοράς ακινήτων μετά το 2011. Το 2012 ο Δήμος προχώρησε σε κατάλη-

ψη της παραλίας και διάνοιξη πρόσβασης για τους κατοίκους. Ο Δήμος μένει ακόμα εκεί με τη σιωπηρή «ανοχή» του ΟΛΠ, ο οποίος θεωρείται ιδιοκτήτης της παραλιμένιας ζώνης βάθους περίπου 80-100 μέτρων. Παράλληλα προωθήθηκαν ανεφάρμοστα σχέδια για τη δημιουργία πίστας Φόρμουλα-1 καθώς απαιτούνται από 800 εκ. ως 1 δισ. ευρώ για να κατασκευαστεί η πίστα από ιδιώτες, πέραν των 500 περίπου εκ. ευρώ για την ετήσια λειτουργία της. Ήταν ένα επικοινωνιακό τρικ χωρίς ελπίδες επιτυχίας από την πρώτη στιγμή που εμφανίστηκε. Το μόνο κακό που έκανε ήταν ότι ξόδεψε το χρόνο που είχαν στη διάθεσή τους ο Δήμος και η Πολιτεία για να προχωρήσουν την ανάπλαση πριν ξεσπάσει η κρίση. Μετά το 2012 σημειώθηκε σημαντική οπισθοχώρηση σε σχέση με τα ως τότε κεκτημένα. Πιο σημαντική από όλες τις αρνητικές ενέργειες ήταν η απόφαση της κυβέρνησης να θεσμοθετήσει στο χώρο συντελεστή δόμησης 0,6 και κυρίως να αποφασίσει ότι μεταξύ των χρήσεων γης θα είναι και η μεταποίηση. Αυτά έγιναν με αλλαγή της θέσης του ΟΡΣΑ, με υπουργική απόφαση του ΥΠΕΚΑ και κατόπιν με το νόμο που ψηφίστηκε το καλοκαίρι. Με την απόφαση αυτή, ό,τι κερδήθηκε τη δεκαετία του ’90 και διεκδικήθηκε με μελέτες, αποφάσεις οργάνων και κινητοποιήσεις από θεσμικά όργανα όπως ο Δήμος ή κινηματικούς φορείς των πολιτών, πηγαίνει πίσω ολοταχώς. Ο ΟΛΠ όχι μόνο συναινεί με τη νέα κυβερνητική κατεύθυνση αλλά προσθέτει και

την αναγκαία δικαιολογητική βάση απαιτώντας χώρους για διαχείριση των υγρών αποβλήτων των πλοίων σε αυτή ακριβώς την περιοχή. Η ύπαρξη της ΕΥΔΑΠ και της Ψυτάλλειας σε χώρους γειτονικούς σε συνδυασμό με την κίνηση του ΟΛΠ για δημιουργία ενός μικρού «διυλιστηρίου» στους χώρους της ανάπλασης, μετατρέπουν το όνειρο μιας ουσιαστικής αναβάθμισης σε κανονικό εφιάλτη. Η διαχείριση των υγρών αποβλήτων θα μπορούσε να γίνεται πέρα από την ΕΥΔΑΠ ή στην Ψυτάλλεια για να μείνει η τέως βιομηχανική ζώνη ως περιοχή υπό ανάπλαση χωρίς μεταποιητική δραστηριότητα. Όμως τα φαντάσματα του παρελθόντος ξύπνησαν και οι κάτοικοι κινητοποιούνται πάλι όπως την εποχή της «χαβούζας» ή της «ΔΕΗ» ή των «εργοστασίων του θανάτου». Η νέα δημοτική αρχή δήλωσε ότι θα αντισταθεί σθεναρά στα σχέδια της κυβέρνησης. Το δημοτικό συμβούλιο, ήδη υπό την απελθούσα διοίκηση, προσέφυγε στο ΣτΕ για ακύρωση των υπουργικών αποφάσεων σχετικά με τις χρήσεις και τους συντελεστές δόμησης. Νέες πρωτοβουλίες συγκροτούνται από κατοίκους και σύλλογοι διοργανώνουν διαμαρτυρίες. Η έντονη κινητικότητα που διακατέχει τη Δραπετσώνα και το Κερατσίνι δείχνει πως το πισωγύρισμα που επιχειρείται από την Πολιτεία θα βρει ένα λαό συσπειρωμένο και έτοιμο να υπερασπιστεί το δικαίωμά του για ένα καλύτερο περιβάλλον και ένα πιο ελπιδοφόρο αύριο. ΓιΩργος ΤσιρΙδης Μαθηματικός



O

22

ικοτριβές

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

ιδέες & θεωρία

Μύθοι που πρέπει να ξεπεραστούν

David Bollier Πράσινη διακυβέρνηση: επανασχεδιάζοντας την προστασία της φύσης

Συγγραφέας, ακτιβιστής, blogger και σύμβουλος που ασχολείται με τα Κοινά ως ένα νέο παράδειγμα για την οικονομία, την πολιτική και τον πολιτισμό.

σφαιρας του πλανήτη. Παρά το μέγεθος των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε, υπάρχουν αξιόπιστες οδοί προς τα μπροστά. Στο πρόσφατο βιβλίο μας, «Πράσινη διακυβέρνηση: οικολογική επιβίωση, ανθρώπινα δικαιώματα και ο νόμος των κοινών», προτείνουμε ένα νέο πρότυπο αποτελεσματικής και δίκαιης περιβαλλοντικής προστασίας βασισμένο στο νέο/παλιό παράδειγμα των κοινών και μια διευρυμένη κατανόηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το αποκαλούμε «πράσινη διακυβέρνηση». Βασίζεται στην ανασημασιοδότηση του ανθρώπινου δικαιώματος σε ένα καθαρό και υγιεινό περιβάλλον και τη σύγχρονη επανανακάλυψη του παλιού «ηλικιακά» παραδείγματος των κοινών.

Τα Κοινά ως μοντέλο διακυβέρνησης

Γνωρίζουμε για την κατασπατάληση των μη ανανεώσιμων πόρων, την αδιαφορία για πολύτιμα είδη ζωής και τη γενικότερη μόλυνση και υποβάθμιση ευαίσθητων οικοσυστημάτων τουλάχιστον από την έκδοση του Silent Spring της Rachel Carson. Για να το θέσουμε απλά, το κράτος και η αγορά, στο κυνήγι της εμπορικής ανάπτυξης και του κέρδους, απέτυχαν να εσωτερικεύσουν το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος των επιδιώξεών τους. Αμέλησαν τη λήψη μέτρων για τη συντήρηση ή αναπαραγωγή της καπιταλιστικής παραγωγής – μια κρίση που τώρα συμβολίζεται από την επιδείνωση της ατμό-

Τα Κοινά (commons) είναι ένα καθεστώς διαχείρισης των πόρων που παίρνει αποστάσεις τόσο από την ατομική ιδιοκτησία όσο και από τον κρατικό έλεγχο. Είναι ένα σύστημα διακυβέρνησης που βασίζεται σε ρυθμίσεις κοινής ιδιοκτησίας που τείνουν να είναι αυτοοργανωμένες και υλοποιούνται με πολύπλοκους ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους (το οποίο το διαχωρίζεται από τον κομμουνισμό, ένα καθετοποιημένο κεντρικά σχεδιασμένο μοντέλο διακυβέρνησης του οποίου η ιστορική καταγραφή υπήρξε απογοητευτική). Σήμερα τα Κοινά μπορούν να εντοπιστούν σε πολύ μεγάλη ποικιλία πηγών όπως το διαδίκτυο, τα δάση, τα ιχθυοτροφεία, οι πλατείες πόλεων, τα πανεπιστήμια και η ζωή

στις κοινότητες. Τα Κοινά κυριαρχούνται σε γενικές γραμμές από αυτό που αποκαλούμε εθιμικό δίκαιο – τους «ανεπίσημους» θεσμούς και διαδικασίες στους οποίους καταφεύγει μια κοινότητα για να διαχειριστεί τους πόρους της η ίδια και όσο γίνεται πιο δημοκρατικά. Ο κρατικός νόμος και η κρατική παρέμβαση μπορεί να θέτουν τα όρια εντός των οποίων το εθιμικό δίκαιο λειτουργεί, αλλά το κράτος δεν ελέγχει άμεσα την οργάνωση και τη διαχείριση των Κοινών. Στην κλασική τους μορφή τα Κοινά λειτουργούν με ένα ημικυρίαρχο τρόπο, παρόμοιο με την αγορά ξεφεύγοντας όμως από τις συγκεντρωτικές εντολές του κράτους και τη λογική του κέρδους της αγοράς. Ενεργοποιώντας την αποκεντρωμένη συμμετοχή στη βάση, τα Κοινά μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό όχημα για την εξασφάλιση του δικαιώματος στο περιβάλλον σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Το να κινηθούμε σε αυτή την κατεύθυνση όμως προϋποθέτει καινοτόμες νομικές διατάξεις και πολιτικές, θεσμούς και διαδικασίες ώστε τα Κοινά να αναγνωρισθούν και να υποστηριχθούν με τη νομική τους υπόσταση.

Επανασχεδιάζοντας τη διαχείριση των φυσικών πόρων Στο βιβλίο μας αναφερόμαστε στο όραμά μας για επανασχεδιασμό της διακυβέρνησης και της διαχείρισης των φυσικών πόρων. Η θέση μας είναι ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν θα καταφέρουν να ξεπεράσουν

τις αμέτρητες οικολογικές κρίσεις μόνο μέσα από καλύτερη πράσινη τεχνολογία ή μέσα από οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να υιοθετήσουμε πρωτοπόρους διακυβέρνησης που επιτρέπουν και δίνουν κίνητρο στους ανθρώπους να αναπτύξουν ποιοτικά διαφορετικούς τύπους σχέσεων με τη φύση αλλά και μεταξύ τους. Μια κοινωνική και οικονομική πολιτική που υμνεί τη μεγέθυνση και την υλική ανάπτυξη ως προϋπόθεση για οτιδήποτε άλλο είναι κυριολεκτικά αδιέξοδη.

Ένα πρακτικό παράδειγμα διακυβέρνησης Πρέπει λοιπόν να καλλιεργήσουμε ένα πρακτικό παράδειγμα διακυβέρνησης που θα βασίζεται: - Σε μια ηθική σεβασμού προς τη φύση, την αυτάρκεια, την αλληλεξάρτηση, τη συνυπευθυνότητα και την ισότητα ανάμεσα σε όλους.

- Σε μια λογική ολοκληρωμένης διεθνούς και τοπικής ιδιότητας του πολίτη που βασίζεται στη διαφάνεια και τη λογοδοσία σε όλες τις δραστηριότητες που επηρεάζουν την ακεραιότητα του περιβάλλοντος. Πιστεύουμε ότι μια οικολογική διακυβέρνηση βασισμένη στα Κοινά και τα δικαιώματα – ή αλλιώς μια πράσινη διακυβέρνηση - μπορεί να εξασφαλίσει αυτή την ηθική και τη λογική. Αν υλοποιηθεί σωστά, μπορεί να μας πάει πέρα από τη συμμαχία του νεοφιλελεύθερου κράτους με την αγορά, μια στενή συνεργασία που είναι κυρίαρχα υπεύθυνη για το τρέχον αποτυχημένο παράδειγμα οικολογικής διακυβέρνησης.

Για την ώρα, αυτή η προσπάθεια μετασχηματισμού μπλοκάρεται έντονα κι αυτό συμβαίνει κυρίως, επειδή κάθε σοβαρή προσπάθεια αλλαγής πρέπει να υπακούσει σε μια σειρά από ιερά και απαραβίαστα δόγματα – ότι δηλαδή ο νόμος είναι αποκλειστικά μια λειτουργία του κράτους, ότι οι αγορές και οι επιχειρήσεις είναι οι κινητήριες δυνάμεις παραγωγής αξίας και προόδου της ανθρωπότητας, ότι οι κυβερνήσεις γενικά παρεμποδίζουν την καινοτομία και την αποτελεσματικότητα, ότι η ιδιωτική συσσώρευση κεφαλαίου δεν πρέπει να περιορίζεται επ’ ουδενί, και πως οι καθημερινοί άνθρωποι έχουν πολύ λίγους εποικοδομητικούς ρόλους να ασκήσουν στην πολιτική οικονομία εκτός από τους ρόλους των καταναλωτών και ψηφοφόρων. Αυτές οι δομικές διαρθρώσεις που περιορίζουν το πεδίο αυτού που γίνεται αντιληπτό ως πιθανό και που υποστηρίζονται από πανίσχυρα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, με τα πετρελαϊκά αλλά και όσα σχετίζονται με τον άνθρακα να είναι ίσως από τα πιο σημαντικά ανάμεσά τους.

Οι τάσεις για τα Κοινά ως λόγος για ελπίδα Όμως υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι για να διατηρούμε την ελπίδα μας. Επαναστατικές σχολές σκέψης στα οικονομικά και στα ανθρώπινα δικαιώματα μας δίνουν τη δυνατότητα να επεκτείνουμε την αίσθηση που έχουμε για το τι είναι εφικτό. Την ίδια στιγμή, ένα παγκόσμιο κίνημα για τα Κοινά αναδύεται σε διαφορετικές «αρένες» για να διεκδικήσει νέους ορισμούς της αξίας και να αμφισβητήσει τη σύγχρονη νεοφιλελεύθερη οικονομική και πολιτική τάξη. Νέες λειτουργίες της διακυβέρνησης βασισμένες στα Κοινά χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση των γεωργικών σπόρων, των υπόγειων υδάτων, των αστικών χώρων, για δημιουργικές εργασίες, για γνώση βασισμένη στις δυνατότητες του internet, αλλά και σε ένα ευρύ φάσμα φυσικών πόρων του οικοσυστήματος. Αν τώρα κάποιος παρακολουθήσει τις τάσεις των Κοινών στην περιφέρεια της επικρατούσας πο-

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

λιτικής οικονομίας, μπορεί να αρχίσει να διαβλέπει ένα συνεκτικό και συναρπαστικό νέο πρότυπο. Ένα πρότυπο που ασχολείται με πολλές και σοβαρές ελλείψεις των κεντρικών κυβερνήσεων (διαφθορά, έλλειψη διαφάνειας, ακαμψία, περιθωριοποίηση των πολιτών) και των συγκεντρωτικών αγορών (εξωτερίκευση του κόστους, απάτες, αμείλικτη οικονομική ανάπτυξη). Θεωρούμε τα αμέτρητα (παλαιά και νέα) καθεστώτα που βασίζονται στα Κοινά, ως τα δομικά στοιχεία για ένα νέο παράδειγμα αποτελεσματικής οικολογικής διακυβέρνησης.

Μπορούν τα Κοινά να είναι η βάση για ευρύτερη αλλαγή συστήματος; Είναι λογικό να αναρωτιέται κάποιος αν τα Κοινά –ιστορικά μικρής κλίμακας αποκεντρωμένα συστήματα- μπορούν να γίνουν οι βάσεις για μία μεγαλύτερη λύση στη μεγάλη κλίμακα. Εμείς πιστεύουμε πως μπορούν να γίνουν, εφόσον αναπτύξουμε μια νέα νομική και πολιτική αρχιτεκτονική που αναγνωρίζει και υποστηρίζει το φώλιασμα της εξουσίας και του ελέγχου σε διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης (συχνά γνωστό με τον όρο «επικουρικότητα»). Αλλά θα μπορούσαμε εύλογα να αντιστρέψουμε το ερώτημα: μπορεί μια λύση στη μεγάλη κλίμακα των «από πάνω» να πετύχει χωρίς προηγουμένως να υπάρχει πραγματική εμπλοκή με τα αποκεντρωμένα, συμμετοχικά, αυτοοργανωμένα συστήματα; Εμείς νομίζουμε πως όχι. Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια σε όλο τον κόσμο ενάντια στην κρατική εξουσία που βιώνεται ως απονομιμοποιημένη αλλά και στην πολλές φορές απλή ανικανότητα των κρατικών θεσμών να αντιμετωπίσουν την αποκεντρωμένη πολυπλοκότητα. Και πιστεύουμε βαθιά πως το γενικό πλαίσιο και η συζήτηση για την πράσινη διακυβέρνηση θα μπορούσε να ανοίξει μερικά συναρπαστικά μονοπάτια – οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά – για τον κοινωνικό μετασχηματισμό.

Μετάφραση-επιμέλεια: Δημήτρης Τσέκερης, Πέτρος Μαρκόπουλος

O

ικοτριβές

23

η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΛΑΩΝ για το ΚΛΙΜΑ

Ξαφνικά το κλιματικό κίνημα ταρακούνησε τον κόσμο. Περισσότερο από 400,000 άτομα διαδήλωσαν στην Πορεία των Λαών για το Κλίμα που έγινε την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη, λίγες μέρες πριν τη επίσημη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα. Η σύνθεση του πλήθους ήταν ανάλογη του μεγέθους ανησυχίας που υπάρχει σε ένα διαφορετικό κοινό για την ανικανότητα των παγκόσμιων ηγετών να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής: Ο Bill McKibben, ιδρυτής του οργανισμού 350.org που ανέλαβε ηγετικό ρόλο στη διοργάνωση της πορείας, ήταν εκεί μαζί με τη Naomi Klein και τη Vandana Shiva, ενώ λίγο παραπέρα διαδήλωναν ο Γενικός Γραμματέας των ΗΕ Ban Ki-moon μαζί με τον πρώην Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Al Gore. Καλέσματα για συμμετοχή είχαν απευθύνει τόσο η συντηρητική αμερικάνικη ΜΚΟ Sierra Club όσο και οι αναρχικές ομάδες της Νέας Υόρκης. Παράλληλα, διοργανώθηκαν 2646 διαδηλώσεις σε162 χώρες σε αυτό που αποκαλείται πλέον, η μεγαλύτερη παγκόσμια κλιματική πορεία στην ιστορία. Μια μέρα μετά και με σαφώς πιο ριζοσπαστική ατζέντα, οι εναπομείναντες από το κίνημα Occupy μαζί με εργατικά συνδικάτα, κινήματα πόλης και άλλες ομάδες διοργάνωσαν το “Πλημμυρίστε τη Νέα Υόρκη - Flood Wall Street”. Ακολουθώντας την αμερικανική παράδοση της μη βίαιης πολιτικής ανυπακοής, οι συμμετέχοντες προσπάθησαν να εμποδίσουν συμβολικά τη λειτουργία του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Οι διοργανωτές επέλεξαν τη Wall Street, ως το σύμβολο του καπιταλισμού που αποτελεί την αιτία της κλιματικής κρίσης, ενώ παράλληλα χρησιμοποιεί την κρίση για να συνεχίσει να κερδοφορεί εις βάρος του 99%. Εκατοντάδες ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και ξεκινώντας με μια ειρηνική πορεία, προσπάθησαν να σπάσουν τα οδοφράγματα μπροστά στη Wall Street με αποτέλεσμα να δεχτούν χημικά και δακρυγόνα. Μια πολική αρκούδα, δυο captain planet και άλλα περίπου 100 άτομα συνελήφθησαν από την αστυνομία της Νέας Υόρκης για άτακτη συμπεριφορά και λίγο αργότερα, αφέθηκαν ελεύθεροι. Η συνάντηση 120 ηγετών στα πλαίσια της Διάσκεψης για το Κλίμα στην Νέα Υόρκη διήρκησε από τις 13-25 Σεπτεμβρίου και δεν κατέληξε πουθενά και το μόνο σημαντικό ήταν το γεγονός πως για πρώτη φορά εδώ και 5 χρόνια, οι παγκόσμιοι ηγέτες συζήτησαν τα ζητήματα κλιματικής αλλαγής. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αρχηγοί των κρατών απέφυγαν να δεσμευτούν για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και να εγκρίνουν σημαντική χρηματοδότηση προς τις αναπτυσσόμενες χώρες για προγράμματα προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Υπενθυμίζουμε πως μετά το φιάσκο της Διάσκεψης της Κοπεγχάγης το 2009, οι κλιματικές διαπραγματεύσεις στα πλαίσια των Ηνωμένων Εθνών δεν έχουν καταφέρει να οδηγήσουν σε ένα νομικά δεσμευτικό πλαίσιο και η σύναψη ενός νέου Πρωτοκόλλου έχει αναβληθεί για το 2015 με την εφαρμογή του να ξεκινάει το 2020. Σημαντικό εμπόδιο για τη σύναψη μιας νέας Συμφωνίας αποτελεί η αμφισβήτηση της αρχής της «κοινής αλλά διαφοροποιημένης ευθύνης», οι οποία προβλέπει πως οι χώρες με τις μεγαλύτερες ιστορικά εκπομπές παγκοσμίως, όπως οι ΗΠΑ, οφείλουν να αναλάβουν σοβαρές δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών ρύπων τους. Όμως, καθώς η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος ρυπαντής άνθρακα παγκοσμίως, μια συμφωνία που δεν περιλαμβάνει εξίσου σοβαρές δεσμεύσεις από την Κίνα αποτελεί πρόκληση. Στην ίδια τη Διάσκεψη, όπου την Ελλάδα εκπροσώπησε μια κυβέρ-

νηση που κατάφερε να οπισθοχωρήσει από μια ανύπαρκτη κλιματική πολιτική, ένα μεγάλο μέρος της συζήτησης αφορούσε τη χρηματοδότηση του Πράσινου Κλιματικού Ταμείου, το οποίο ιδρύθηκε το 2010 με στόχο να βοηθήσει τις φτωχές χώρες να αντιμετωπίσουν την κλιματική κρίση. Το Ταμείο παραμένει υποχρηματοδοτούμενο από τότε και ενώ μεμονωμένες χώρες όπως η Γαλλία, η Σουηδία, η Δανία αλλά και το Μεξικό και η Νότια Κορέα έχουν εγκρίνει ένα προϋπολογισμό, τα κονδύλια δεν επαρκούν για να χρηματοδοτήσουν αναγκαία προγράμματα επιβίωσης. Στις άλλες εξελίξεις της Διάσκεψης, περίπου 400 εταιρείες από 60 χώρες δεσμεύτηκαν να τιμολογήσουν τον άνθρακα και ζήτησαν από τη Διάσκεψη να θεσπίσει μια παγκόσμια αγορά άνθρακα. Η περαιτέρω εμπορευματοποίηση του αέρα δεν θα πρέπει να φαντάζει πλέον ένας μακρινός εφιάλτης. Οι διαδηλώσεις των κλιματικών κινημάτων και η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα συνοδεύτηκαν από τη δημοσίευση νέων στοιχείων πως την τελευταία δεκαετία έχουν κατασκευαστεί παγκόσμια περισσότεροι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα από κάθε άλλη δεκαετία. Μακριά από την απεύθυνση της μείωσης των εκπομπών άνθρακα, οι περισσότερες χώρες επενδύουν σε τεχνολογίες που επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή. Την ίδια στιγμή, η παγκόσμια κλιματική πολιτική αναμένεται να τη διαχειριστούν η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και οργανισμοί που ακόμα προωθούν το βραχυπρόθεσμο κέρδος. Στην εποχή που η χρηματοπιστωτική κρίση και η κλιματική κρίση συνυπάρχουν, η ιδέα πως οι ίδιοι οικονομικοί παίχτες έχουν ένα ρόλο να διαδραματίσουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής πρέπει να πολεμηθεί από όλα τα κινήματα. Ωστόσο, η απογοήτευση των προηγούμενων διασκέψεων για το κλίμα εξακολουθεί να πλανάται στη συλλογική μνήμη του κλιματικού κινήματος. Πλέον, οι ριζοσπαστικές δράσεις στοχεύουν στην ακύρωση ενεργοβόρων έργων σε τοπικά επίπεδα και όχι σε έναν παγκόσμιο κινηματικό συντονισμό, που θα διεκδικούσε ένα φιλόδοξο, δεσμευτικό νομικό πλαίσιο μακριά από τους μηχανισμούς της αγοράς. Ως αποτέλεσμα, οι μετριοπαθείς φορείς στο κλιματικό κίνημα έχουν αναλάβει την κινητοποίηση των κοινωνιών με μια ατζέντα όμως που δεν αναφέρεται στον καπιταλισμό και την κλιματική δικαιοσύνη. Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο καμπής στην ανθρώπινη σχέση με τη γη: κάθε ελπίδα για το μέλλον αυτής της σχέσης τώρα είναι είτε επαναστατική ή ψευδής. Η καμπή αυτή οφείλεται κυρίως, στο γεγονός πως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ένα διακριτό πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί, αλλά μια κατάσταση κατά την οποία οι κοινωνίες θα πρέπει να προχωρήσουν σε καίριες επιλογές σχετικά με τον τρόπο οργάνωσης της οικονομίας τους. Μια σοβαρή μείωση των ορυκτών καυσίμων απαιτεί το μετασχηματισμό της οικονομίας και πολίτες και πολιτικούς που θα το επιζητήσουν. Είναι λοιπόν επόμενο πως όσο περισσότεροι άνθρωποι από διαφορετικές χώρες ενδιαφέρονται για μια παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα και κλιματικές πολιτικές μακριά από τον εξορυκτισμό και τον καπιταλισμό, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες σύναψής της. Και ενώ οι μεγαλειώδεις πορείες για το κλίμα του Σεπτέμβρη κάνουν μια κάποια αρχή, έχουμε πολύ δρόμο ακόμη μπροστά μας. ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΠΑΘΑΡΙΔΟΥ



24

O

ικοτριβές

είδαμε... Όρος Polley, διαρροή σε ορυχείο: ένα ατύχημα που περίμενε να συμβεί; Μια τεράστια λίμνη τελμάτων με απόβλητα από κοντινό ορυχείο χρυσού και χαλκού κατέρρευσε τον περασμένο μήνα στη Βρετανική Κολούμπια του Καναδά τον περασμένο μήνα, απελευθερώνοντας δισεκατομμύρια λίτρα λυμάτων και τοξικών αποβλήτων σε κοντινές λίμνες και ποτάμια. Η περιοχή κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και απαγορεύθηκε η χρήση νερού της περιοχής. Το συγκεκριμένο περιστατικό όμως δεν αποτελεί μόνο ένα θλιβερό ατύχημα, αλλά και αναπόφευκτο αποτέλεσμα της χαλάρωσης των περιβαλλοντικών κανονισμών του

Καναδά σε σχέση με τη λειτουργία των ορυχείων. Το 2011 είχε δημοσιευτεί έκθεση που προειδοποιούσε για την ανάγκη εξεύρεσης λύσης σχετικά με την περίσσεια νερού που συσσωρευόταν στη λίμνη. Όπως σημειώνεται στην έκθεση: “Δεν έχει εκπονηθεί ούτε λεπτομερές σχέδιο παρακολούθησης της [της στάθμης των λιμνών] ούτε σχέδιο έκτακτης ανάγκης”. Η κατάρρευση της λίμνης κατέστρεψε την κοντινή, μήκους 10 χιλιομέτρων λεκάνη απορροής Hazeltine Creek, στην οποία διαβιούσε μια ποικιλία ζώων, συμπεριλαμβανομένων πολλών ειδών ψαριών. Τα λύματα έφτασαν επίσης μέχρι τις κοντινές λίμνες Polley και Quesnel, οι οποίες παρέχουν πόσιμο νερό για τους κατοίκους της περιοχής.

Μελέτη του IEA - Η ενεργειακή εξοικονόμηση ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης Πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΙEA) παρουσιάζει τις τεράστιες αναπτυξιακές δυνατότητες που προσφέρουν οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας στηλιτεύοντας παράλληλα το έλλειμμα πολιτικής της Ε.Ε. στον συγκεκριμένο τομέα. Σύμφωνα με τη μελέτη της ΙΕΑ, εάν οι πολιτικές για την εξοικονόμηση συνεχιστούν με τους σημερινούς ρυθμούς, το ευρωπαϊκό ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά 0,25% ετησίως, ενώ αν αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό ενεργειακής εξοικονόμησης, η αύξηση θα είναι τετραπλάσια (1,1%). Επιπλέον, η μελέτη εκτιμά ότι αν η ΕΕ ξοδέψει €56 δισ. μέχρι το 2020, θα δημιουργηθούν 760.000 νέες θέσεις εργασίας. Η Ε.Ε. έχει θέσει ως στόχο τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 20% μέχρι το 2020 σε σχέση με το έτος βάσης 2005. Προς το παρόν όμως, πολλές χώρες έχουν καθυστερήσει στην υλοποίηση της σχετικής Οδηγίας. Τον Ιούλιο μάλιστα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκκίνησε διαδικασία επιβολής κυρώσεων σε 24 χώρες-μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας. Συγκεκριμένα πρόστιμα δεν έχουν επιβληθεί ακόμα.

Οκτώβριος 2014 - τ. 14

Κύπρος - Τα κοινά δεν είναι προς πώληση Στη Βουλή των Αντιπροσώπων στην Κύπρο κατατέθηκε πρόσφατα νομοσχέδιο που επιχειρεί να εντάξει τη θάλασσα στον ορισμό του όρου «ακίνητη ιδιοκτησία», με σκοπό τη διευκόλυνση αναπτυξιακών έργων, τόσο στη θάλασσα, αλλά και στον παράκτιο χώρο. Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, με τίτλο ‘Νόμος που Τροποποιεί τους περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμους του 1972 μέχρι 2013’, ουσιαστικά αποσκοπεί στον κατακερματισμό του θαλάσσιου χώρου σε τεμάχια προς πώληση από το ίδιο το κράτος, με στόχο την προσέλκυση και εξυπηρέτηση ιδιωτικών επενδύσεων. Η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία της κυπριακής κυβέρνησης έχει προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων. Η Πρωτοβουλία για τη Διάσωση των Φυσικών Ακτών καλεί όλες και όλους να πάρουν θέση έναντι του καταστροφικού, άδικου και σκανδαλώδους τροποποιητικού νομοσχεδίου, υπογράφοντας το ψήφισμα διαμαρτυρίας και δηλώνοντας ξεκάθαρα την εναντίωση τους σε κάθε προσπάθεια οικειοποίησης, εμπορευματοποίησης και ιδιωτικοποίησης των κοινών φυσικών πόρων στην ιστοσελίδα: http://reclaimthesea.org/kypros-aktogrammi-psifisma/

Φράγματα εναντίον ποταμών Η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση International Rivers παρουσίασε πρόσφατα μια διαδραστική, online βάση δεδομένων που δείχνει τον ρόλο των φραγμάτων στην υποβάθμιση της κατάστασης των λεκανών απορροής των ποταμών σε όλο τον κόσμο. Η βάση δεδομένων αποδεικνύει πως ο κατακερματισμός των ποταμών λόγω της συνεχούς κατασκευής νέων φραγμάτων συνδέεται με τη χαμηλή ποιότητα του νερού και την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας των ποταμών. Σύμφωνα με τον Διευθυντή της International Rivers, “τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει από τις παγκόσμιας κλίμακας επιπτώσεις από την αλλαγή των ποταμών είναι τόσο ισχυρά που θα έπρεπε να στρέψουν τη διεθνή προσοχή στην κατανόηση των ορίων αλλαγής στις μεγάλες λεκάνες απορροής του κόσμου και του πλανήτη ως συνολικού συστήματος”. Εκτός από την έκκληση για τη συγκρότηση διακυβερνητικής ομάδας ειδικών που θα εκτιμήσει την κατάσταση των ποταμών του κόσμου, η οργάνωση International Rivers εισηγείται να μην κατασκευαστούν άλλα φράγματα στα μεγάλα ποτάμια του πλανήτη και ότι γενικά η κατασκευή φραγμάτων θα πρέπει να αποτελεί την έσχατη λύση.