Οικοτριβές #16 by oikotrives -

ζητήματα & διεκδικήσεις για την αριστερά στην κυβέρνηση

ικοτριβές Μάιος 2015, τ. 16

η ενεργητικη φωνή... της ανατροπής Η ανατροπή του υπάρχοντος δεν μπορεί παρά να απαιτεί το συλλογικό υποκείμενο, την ενεργητική του κίνηση και βέβαια το περιεχόμενο που αυτό μορφοποιεί, δίνοντας διαστάσεις απτές, χειροπιαστές, προσδιοριστικές του νοήματος που κάθε φορά αυτή παίρνει. Τρεις μήνες μεσολάβησαν από την πολιτική τομή του Ιανουαρίου και το διακύβευμα παραμένει˙ επιτακτικό και συνάμα κρίσιμο. Η μορφή και το περιεχόμενο ζητούμενα. Το εκκρεμές της σύγκρουσης συνεχίζει να κινείται. Καθήκον μας και σήμερα η διεκδίκηση, ο αγώνας, η δύναμη της παρέμβασης. Στις νέες συνθήκες, συγκρότησης κυβέρνησης με κορμό τη ριζοσπαστική Αριστερά και ενώ οι πίεση των κυρίαρχων εγχώριων και διεθνών δυνάμεων κλιμα-

κώνεται, δηλώνουμε πολιτικοκοινωνικά μάχιμοι/ες, ανοιχτοί/ες στις ριζοσπαστικές ιδέες, στην κριτική. Με πλουραλισμό, με τεκμηρίωση, με απόψεις αλλά και στίγμα, όπως υποσχεθήκαμε δύο και πλέον χρόνια πριν. Θα προωθήσουμε και θα στηρίξουμε τομές, θα ασκήσουμε κριτική, θα αναδείξουμε θέσεις, αντιθέσεις αλλά και συγκρούσεις… Παραμένουμε προσηλωμένοι/ες στη ριζοσπαστική αριστερή οικολογική πολιτική, στην έκφραση των διεκδικήσεων και των αγώνων των κινημάτων, στην ανάδειξη του σύγχρονου διαλόγου - εγχώριου και διεθνούς - για τη συνάρθρωση του ταξικού με το οικολογικό. Επιμένουμε, στην οργανική σύνδεση οικονομικής και οικολογικής κρίσης, στη σύνδεση της εκμετάλ-

λευσης του ανθρώπου και της λεηλασίας της φύσης με τη διαδικασία της κεφαλαιακής συσσώρευσης, της αέναης μεγέθυνσης και της κυρίαρχης ιδεολογίας της ανάπτυξης. Αντιπαραθέτουμε τη μεταβατική διάσταση ριζικών μετασχηματισμών προς μια «οικονομία των αναγκών». Αν το άμεσο διακύβευμα είναι η ανατροπή της λιτότητας και του νεοφιλελευθερισμού, για την ανάδυση των συλλογικών κοινωνικών αναγκών στο προσκήνιο, με κομβικές παραμέτρους το ζήτημα του χρέους, τα εργασιακά και την αναδιανομή υπέρ των πολλώνφορολογική πολιτική, πρέπει να σημειώσουμε ότι η αντιστροφή υποδείγματος προϋποθέτει και άλλες, εξίσου κρίσιμες και ριζικές τομές. Τομές στις πολιτικές για τον χωρικό σχεδιασμό,

για τα δασικά οικοσυστήματα, για τη διαχείριση των απορριμμάτων, για τις εξορύξεις, για τα υδατικά διαθέσιμα και βέβαια ριζικές τομές στην ενεργειακή πολιτική. Πολιτικές που αφορούν τους δασικούς χάρτες, το κτηματολόγιο, τα περιφερειακά χωροταξικά, τις προστατευόμενες περιοχές, την προστασία της δημόσιας γης και περιουσίας, τα σχέδια διαχείρισης υδάτων και λεκανών απορροής, τον μεταλλευτικό κώδικα, το εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων, τον αξιόπιστο και δημοκρατικό μακροχρόνιο ενεργειακό σχεδιασμό, με την ενέργεια δημόσιο-κοινωνικό αγαθό και πυλώνες τον δημόσιο και κοινωνικό τομέα. Με κεντρικούς στόχους την αντι-

συνέχεια στη σελ. 2



ικοτριβές

μετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, την ικανοποίηση των κοινωνικών ενεργειακών αναγκών, την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής και τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, προς μια οικονομία «μηδενικών εκπομπών άνθρακα». Τα παραπάνω αποτελούν προϋπόθεση για την ανάκτηση, την προστασία και τον δημοκρατικό-κοινωνικό έλεγχο των δημόσιων-κοινωνικών αγαθών. Προϋπόθεση για

το σχόλιο του μήνα: Εν μέσω σκληρής διαπραγμάτευσης, εκβιασμών των νεοφιλελεύθερων κύκλων και κινήσεων της κυβέρνησης για την επείγουσα αντιμετώπιση συνεπειών του μνημονίου, έχει επανέλθει στο δημόσιο διάλογο το ζήτημα του ρόλου της Ελλάδας σαν “ενεργειακού κόμβου” στην ευρύτερη περιοχή. Στις επαφές με χώρες της ΕΕ, τις ΗΠΑ και συμμάχους τους και ιδιαίτερα τη Ρωσία και την Κίνα τα ζητήματα των επενδύσεων σε εξορύξεις πετρελαίου, αγωγούς φυσικού αερίου, εγκαταστάσεις αποθήκευσης καυσίμων και διαπεριφερειακές ηλεκτρικές διασυνδέσεις βρίσκονται στο επίκεντρο της κυβερνητικής ατζέντας. Οι εντατικές διεθνείς επαφές της Ελλάδας χώρες έχουν προφανή στόχο το δυνάμωμα της διαπραγματευτικής μας θέσης έναντι των δανειστών/ θεσμών. Και στη διελκυστίνδα που εξελίσσεται, σωστά η χώρα δείχνει πως αναζητά πολυδιάστατες πολιτικές συμμαχίες. Πέρα όμως από τακτικές και εξαγγελίες που σκόπιμα ίσως περιέχουν ασάφειες, είναι φανερό πως χρειάζεται να αναλύσουμε σε όλες τους τις διαστάσεις τα διάφορα σενάρια διεθνών ενεργειακών πρότζεκτ που αναφέρονται. Αναμφίβολα, η νομή των ενεργειακών πόρων αποτελεί σήμερα (αν ποτέ έπαψε) επίκεντρο ανταγωνισμών -συχνά πολεμικώνμεταξύ διάφορων διεθνών μπλοκ συμφερόντων. Πως μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα μπορεί σήμερα να τοποθετηθεί σε αυτό το τεταμένο γεωπολιτικό πεδίο; Πως οι τακτικές κινήσεις στη λεγόμενη “διπλωματία των αγωγών” αντιστοιχίζονται με ένα

την προώθηση μιας διαδικασίας ρήξεων και μετασχηματισμών, με επίκεντρο την εργασία, το περιβάλλον και την εμβάθυνση και επέκταση της δημοκρατίας, στον σχεδιασμό, στη λήψη αποφάσεων και στον έλεγχο της ίδιας της παραγωγής. Δύναμή μας αποτελούν οι διεκδικήσεις και οι αγώνες για την υπεράσπιση της δημόσιας γης, του δημόσιου χαρακτήρα δασών και αιγιαλών, ενάντια στην εξόρυξη

Μάιος 2015 - τ. 16

χρυσού, στην εκτροπή του Αχελώου, στα επιθετικά ενεργειακά πρότζεκτ εξορύξεων, Α.Π.Ε, λιγνίτη και λιθάνθρακαην επέλαση των βιομηχανικών Α.Π.Ε., στην ιδιωτικοποίηση του νερού, στους εργολάβους και στην καύση απορριμμάτων. Δύναμή μας αποτελούν τα εκατοντάδες κινήματα για την υπεράσπιση των ελεύθερων χώρων, του περιαστικού πρασίνου, του παραλιακού μετώπου, του Ελληνικού…

Επιστρέφουμε λοιπόν, με νέα μέλη, τραβώντας το νήμα μιας ταυτόχρονα κόκκινης και πράσινης γραμμής, έχοντας πάντα κατά νου ότι: «Είναι επιτακτική η ανάγκη να σφυρηλατήσουμε ένα νέο σύστημα που αποκαθιστά την αρμονία με τη φύση αλλά και ανάμεσα στους ανθρώπους. Και για να υπάρξει ισορροπία με τη φύση, απαιτείται προηγουμένως η ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους». Η συντακτική ομάδα

ενεργειακοί κόμβοι vs ενεργειακή κυριαρχία

ριζικά διαφορετικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης (ενέργειας) που επιδιώκουμε μακροπρόθεσμα; Πως υπερβαίνουμε τη γνώριμη ιδεολογική ρητορική περί “ενεργειακού κόμβου” που υιοθετούν συστημικοί κύκλοι, αντιπαραβάλλοντας προτάγματα που ενσωματώνουν αντιπαραθετικές αξίες και προτεραιότητες; Χρήσιμη εδώ ίσως είναι η έννοια της “ενεργειακής κυριαρχίας” (energy sovereignty) που προτάσσεται από τα αντινεοφιλελεύθερα και αριστερά κινήματα στο Βορρά και το Νότο και βρίσκεται, από πολλές απόψεις, στον αντίποδα των κυρίαρχων σχεδιασμών και ιδεολογημάτων. Πρώτον, γιατί αντιμετωπίζει την ενέργεια σαν δημόσιο κοινωνικό αγαθό και όχι σαν οποιοδήποτε προϊόν της “ελεύθερης” αγοράς. Οι επιλογές για τη διαχείριση των “κοινών” επανέρχονται έτσι στο πεδίο της δημοκρατίας και της πολιτικής, εκτός των σχεδιασμών των ενεργειακών πολυεθνικών και των λόμπι πίεσης.

Επιπλέον, το αίτημα για ενεργειακή κυριαρχία βάζει στο επίκεντρο την αντιμετώπιση, με βιώσιμο τρόπο, της ενεργειακής φτώχειας νοικοκυριών και επιχειρήσεων και την ισότιμη πρόσβαση όλων στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών. Σε αντιδιαστολή, οι σχεδιασμοί για “ενεργειακούς κόμβους” απαντούν περισσότερο στις αξιώσεις των βιομηχάνων για “φθηνή ενέργεια” και περαιτέρω συμπίεση του κόστους παραγωγής, σε βάρος του περιβάλλοντος και της οικονομίας. Η λογική της ενεργειακής κυριαρχίας, στοχεύει επίσης στη δημιουργία σταθερών και ποιοτικών θέσεων εργασίας έντασης γνώσης, με περιβαλλοντικά θετικό πρόσημο και αποκεντρωμένο, συνεργατικό χαρακτήρα. Αντίθετα οι κάθε είδους επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα δημιουργούν κατά βάση επισφαλή απασχόληση. Σε κάθε περίπτωση, είναι λάθος να συνδέεται η στρατηγική αντιμετώπισης της ανεργίας με τις όποιες

επενδύσεις σε εξορύξεις και αγωγούς πραγματοποιηθούν τελικά... Τέλος, η επιδίωξη της ενεργειακής κυριαρχίας αποσυνδέει το μέλλον των κοινωνιών από τα ναρκοθετημένα παιχνίδια ισχύος διεθνών δυνάμεων που τείνουν να περιθωριοποιούν το ρόλο των πολιτών και να μεταφέρουν τα επίδικα στη σφαίρα των “ειδικών”. Το πρόταγμα της ενεργειακής κυριαρχίας ξαναθέτει στο προσκήνιο ένα βασικό οικονομικό ερώτημα που αφορά τελικά ολόκληρη την κοινωνία: “τι, πως και για ποιον παράγουμε”, ενέργεια εν προκειμένω. Και χωρίς αμφιβολία, το πως θα προσεγγιστούν παρόμοια διλήμματα και εντάσεις το επόμενο διάστημα στο πεδίο της διακυβέρνησης, αλλά και από τη σκοπιά των ενεργών κοινωνικών υποκειμένων, θα επηρεάσει μακροπρόθεσμα την πορεία συνολικής ανασυγκρότησης της χώρας που ξεκίνησε εδώ και τρεις μήνες. ΧΑΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΣ

περιεχόμενα μηνιαίο ένθετο στην «Αυγή» της Κυριακής Συντακτική ομάδα: Έλια Αποστολοπούλου, Φερενίκη Βαταβάλη, Γιώργος Βελεγράκης, Ζωή Βροντίση, Δημήτρης Γερονίκος, Βίβιαν Γλένη, Παναγιώτης Δήμας, Ιωάννα Θεοδοσίου, Βασίλης Κίλιας, Κυριακή Κλοκίτη, Ορέστης Κολοκούρης, Χάρης Κωνσταντάτος, Αγγελική Κουρουζίδου, Κάτια Μακρυνίκα, Δήμητρα Μπαρκούτα, Νίκος Νικίσιανης, Πάνος Πετρίδης, Ινώ Σιώζιου, Δήμητρα Σπαθαρίδου, Γιώργος Τσουράκης, Ερμιόνη Φρεζούλη, Μαίρη Χριστιανού, Δημήτρης Χωματίδης, Πέτρος Ψαρρέας - Eπιμέλεια: Πρόδρομος Σεϊτανίδης - Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: Μυρτώ Μπολώτα

email: oikotrives@gmail.com – web: oikotrives.gr

3 το περιβάλλον εν μέσω κρίσης 4 διάσκεψη για κλίμα Παρίσι 2015 5 κυκλική οικονομία στην ΕΕ 6 συμφέρει ο λιγνίτης; 7 πολίτες, ΔΕΗ και παραγωγική ανασυγκρότηση 8 τριήμερο φόρουμ αποανάπτυξης 9 στρατόπεδα Θεσσαλονίκης - Λιπάσματα Δραπετσώνας 10-15 ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ζητήματα και διεκδικήσεις για την αριστερά στην κυβέρνηση: χωρικός σχεδιασμός, εξόρυξη χρυσού, διαχείριση απορριμμάτων, βιοποικιλότητα 16 ρέμα Πικροδάφνης 17 ρεματιά Χαλανδρίου 18 αναπτύσσοντας στο γαλάζιο 19 νησιωτικότητα 20 εξαγωγές ζώντων ζώων 21 πρώην αεροδρόμια μητροπολιτικά πάρκα 22-23 ιδέες και θεωρία: Stefania Barca 24 είδαμε

Μάιος 2015 - τ. 16

ικοτριβές

το περιβάλλον ως πολυτελές αγαθό

εν μέσω κρίσης

Σε πρόσφατη πολιτική-τεχνική σύσκεψη για το μέλλον ενός ολυμπιακού ακινήτου, παρουσιάστηκε η θέση της διπλής ανάπλασής του· του κτιριακού συγκροτήματος και του μεγάλου χώρου αστικού πρασίνου που βρίσκεται γύρω του. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης ετέθη μία ειλικρινής και καλόβουλη ερώτηση: «Δεν είναι πολυτέλεια υπό τις συνθήκες της κρίσης η ενασχόληση με το περιβάλλον;» Αν πάρουμε την ερώτηση τοις μετρητοίς και απαντήσουμε καταφατικά: «Ναι είναι πολυτέλεια», τότε συνεχίζοντας τη λογική σκέψη μας, μπορούμε να πούμε πως όσο πιο φτωχή είναι μία χώρα, όσο μεγαλύτερη κρίση βιώνει, τόσο περισσότερο έχει δικαίωμα να κάνει εκπτώσεις στα ζητήματα του περιβάλλοντος. Επομένως, συνεχίζουμε με την εξόρυξη λιγνίτη στην Κοζάνη και στη Μεγαλόπολη, καθώς δεν έχουμε την πολυτέλεια να αλλάξουμε τώρα το ενεργειακό μοντέλο της χώρας μας; Συνεχίζουμε την καταστροφή των δασών στις Σκουριές καθώς αυτό δημιουργεί θέσεις εργασίας; Την πώληση μεγάλων πολύτιμων παράκτιων εκτάσεων στο Καβούρι, την Ανάβυσσο κ.α. για να βρούμε χρήματα; Την εγκατάσταση φθηνών ανεμογεννητριών υψηλού κέρδους κι ας καταστρέφονται εύθραυστα ορεινά, νησιωτικά τοπία και βιοπεριβάλλοντα; Μάλλον όχι ή θα πρέπει να πούμε όχι. Ας ξαναπιάσουμε το θέμα από μια πιο μακρινή αρχή. Ο κόσμος των επαναστάσεων του 18 ου και 19 ου αιώνα όρισε την ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αλληλεγγύη ως τις βασικές αδιαπραγμάτευτες αξίες της ανθρωπότητας. Το εργατικό κίνημα και η επανάσταση του 1917, στη συνέχεια ο μεταπολεμικός κόσμος του μέσου 20 ου αιώνα, όρισαν την εργασία, τη στέγη, την παιδεία, την υγεία και την πρόνοια, ως βασικά δικαιώματα της κοινωνίας, συμπληρώνοντας τις θεμελιώδεις αρχές του διαφωτισμού και της δημοκρατίας. Κάπου εκεί, περί το συμβολικό και καταλυτικό έτος 1968, σε σχέση με τις ανατροπές που επέφερε στην πολιτική, στις συμπεριφορές και στις αντιλήψεις μας, τα δικαιώματα στο περιβάλλον και στην πόλη προστέθηκαν στα προηγούμενα. Τις αξίες και τα δικαιώματα οφείλουμε να μην τις διαπραγματευόμαστε ανάλογα με το πόσο πλούσιοι ή φτωχοί είμαστε, ανάλογα με το πόσο οικονομικά αναπτυγμένη ή υπανάπτυκτη είναι η χώρα μας. Αυτό δυστυχώς δεν είναι πάντα αυτονόητο. Αντιθέτως, είναι αέναα διαπραγματεύσιμο. Γνωρίζουμε από τους κλασικούς και τη θεωρία, ότι όσο μια κοινωνία βυθίζεται σε κρίση τόσο επιτρέπει την έκπτωση των αξιών της. Οι συνθήκες που επιφέρουν τα πισωγυρίσματα όμως δεν είναι πάντα νομοτελειακές και απόλυτες, ούτε η πορεία αυτή μοιραία. Αν ήταν έτσι, θα έπρεπε να τα έχουμε παρατήσει από καιρό. Η τελική έκβαση εξαρτάται από μία συνολική δυναμική η οποία μπορεί ή δεν μπορεί να εξασφαλίσει την ηγεμονία κάποιων αρχών, έναντι άλλων, στην κοινή συλλογική συνείδηση. Μαθαίνοντας από την ίδια τη δική μας εμπειρία, ξέρουμε πως ο ρατσισμός έτεινε να ηγεμονεύσει στην Ελλάδα μετά το 2010. Δεν το διαπραγματευτήκαμε, παρότι η κοινή γνώμη πήγαινε και ερχόταν, παρότι το επιχείρημα «ο κόσμος πεινάει και οι μετανάστες μας παίρνουν τις δουλειές» έμοιαζε ακαταμάχητο. Ισχυριστήκαμε, ότι η ανθρώπινη αλληλεγγύη είναι αξία αδιαπραγμάτευτη, σε συνθήκες ειρήνης αλλά και σε συνθήκες πολέμου. Έτσι κατορθώσαμε

να διέλθουμε τη σκοτεινή σήραγγα της προσπάθειας επιβολής των ιδεών του φυλετικού μίσους στην Ελλάδα, να διατηρήσουμε ζωντανά και μάχιμα τα ανθρωπιστικά ανακλαστικά μας, εντέλει να μη βρισκόμαστε εκεί από όπου ξεκινήσαμε. Δεν θα συνέβαινε αν είχαμε υποστείλει τις σημαίες μας για λόγους ρεαλισμού τότε. Και ήσαν πολλοί αυτοί που μας το πρότειναν. Τι γίνεται όμως με το περιβάλλον. Από πού η βεβαιότητα ότι αποτελεί πολυτέλεια; Από πού η βεβαιότητα ότι η κατανάλωση περιβαλλοντικών πόρων θα επιφέρει οικονομική ανάπτυξη στη χώρα; Ή πού αλλού συνέβη για να συμβεί εδώ; Τα δάση καταστρέφονται στην Αμαζονία και στην Ινδοκίνα. Από τα οικονομικά κέρδη ωφελούνται οι καταστροφείς τους και όχι οι γηγενείς. Τα ποτάμια μολύνονται από τα ορυχεία και τις μεταλλουργίες στην Κίνα. Η ανάπτυξη δεν αφορά τους χωρικούς και τους μεταλλωρύχους αλλά τις εταιρείες εκμετάλλευσης και την κινεζική νομενκλατούρα. Στις ευρωπαϊκές χώρες του βορρά είναι αδιανόητα τα όσα συντελούνται εδώ. Μπορείτε να σκεφτείτε ένα ορυχείο και εργοστάσιο εξόρυξης χρυσού με λεκάνες τοξικών αποβλήτων μέσα στα δάση του Μέλανα Δρυμού της Βαυαρίας; Φαντάζεστε να εκποιούνται οι δημόσιες όχθες του ποταμού Λίγηρα ή του γαλάζιου Δούναβη για να κατασκευαστούν νέες πόλεις και πολυώροφα ξενοδοχεία; Μήπως έχετε συναντήσει ή ακούσει για ανεξέλεγκτες τοποθετήσεις ανεμογεννητριών στις υπερπροστατευόμενες ζώνες των αλπικών οροσειρών; Όχι. Στις ευημερούσες περιοχές του βορρά η νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος είναι δρακόντεια και η κοινωνική συνείδηση υψηλότατη. Τα μέτρα ελέγχου είναι τόσο σκληρά που δεν θα τολμούσε καν να τα ξεστομίσει ακόμη και ο πιο φανατικός οικολόγος της πατρίδας μας. Θυμηθείτε τη Σκανδιναβία, την ορεινή Ιταλία, Γαλλία και Ελβετία, τα δάση της Αυστρίας και της Γερμανίας, τα καταπράσινα τοπία της βόρειο-δυτικής Γαλλίας, της νότιας και της κεντρικής Αγγλίας. Όμως αυτό που δεν είναι ανεκτό εκεί, ζητείται από τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Ζητούνται βιομηχανικές και ενεργειακές επενδύσεις χωρίς περιβαλλοντικές αναστολές, αστικά ακίνητα, μεγάλα οικόπεδα εντός των πόλεων, ακτές προς πώληση και άναρχη δόμηση, και ειδικά στη χώρα μας λόγω της γεωγραφικής ιδιομορφίας νησιά και νησίδες για ιδιωτική οικιστική ανάπτυξη. Το ζήτημα της περιβαλλοντικής συνείδησης, είναι και αυτό, όπως και όλα τα άλλα, ζήτημα ηγεμονίας αξιών έναντι άλλων. Τις οποίες η κοινωνία υιοθετεί ή απορρίπτει. Για να μπορέσει να υπάρξει αυτή η ηγεμονία των περι-

βαλλοντικών αξιών, πρέπει να υπάρξουν οι δυνάμεις που θα τις υπερασπιστούν και θα τις διαδώσουν, που θα έχουν συμφέρον από την επιβολή τους. Δυνάμεις οι οποίες θα ορθώσουν αυτό το συμφέρουν εναντίον άλλων δυνάμεων, των οποίων το συμφέρον εκπορεύεται από την περιβαλλοντική καταστροφή και την ελευθερία κέρδους το οποίο προκύπτει από την ελαστικότητα των όρων προστασίας. Το δικαίωμα στο περιβάλλον και το δικαίωμα στην πόλη, ήσαν πάντα επιθετικά όπλα, αλλά και αδύναμα χαρτιά ταυτόχρονα, για την αριστερά και τα εναλλακτικά κινήματα. Στην Ελλάδα, έχουμε εντός και εκτός της κυβερνητικής πλειοψηφίας κυρίαρχες πολιτικές τάσεις: Μία παραδοσιακή αριστερά αγκυλωμένη, είτε από τον οικονομισμό και σε αδυναμία να ερμηνεύσει την περιβαλλοντική κρίση καθώς ο ιστορικός μαρξισμός δεν την περιλάμβανε στην ατζέντα, είτε από τη μεγάλη σοσιαλδημοκρατική υποχώρηση προς τον νεοφιλελευθερισμό που θεωρεί την οικολογία φρένο στην ελευθερία της αγοράς. Έχουμε παράλληλα μία απολίτικη οικολογία, αποκομμένη από την κοινωνική σύγκρουση, που αδυνατεί να εντάξει το περιβαλλοντικό αίτημα στη διαμάχη εργασίας-κεφαλαίου και να ιεραρχήσει με βάση αυτήν. Κάπου ανάμεσα τους, υπήρξαν σε όλη την Ευρώπη, τη Νότια και Βόρεια Αμερική, δυνάμεις αριστερές ριζοσπαστικές οικολογικές που επεξεργάστηκαν και προώθησαν ιδέες και κινήματα. Προώθησαν νέα πρότυπα χωρικής και κοινωνικής δικαιοσύνης με σεβασμό στο περιβάλλον, σχέδια για μια νέα κοινωνία όπου το οικονομικό κέρδος δεν θα καταστρέφει τους κοινούς μας πόρους. Πιστεύοντας ότι αυτοί οι πόροι, το φυσικό, το αστικό και το πολιτιστικό περιβάλλον, στην ύπαιθρο και στις πόλεις, θα αποτελέσουν κεφάλαιο και απόθεμα για την ισόρροπη ευημερία της κοινωνίας και μαζί με αυτήν μιας πιο δίκαιης οικονομίας. Σήμερα είναι ανάγκη να ξαναπιάσουμε το νήμα από την αρχή. Να πείσουμε την κοινωνία, τους συντρόφους μας, τους κορυφαίους της αριστερής διακυβέρνησης, ότι το σχέδιο για την προστασία του περιβάλλοντος είναι πυλώνας για την ανασυγκρότηση της οικονομίας, στην έξοδο από την ανθρωπιστική κρίση. Ότι η διάσωση του φυσικού πλούτου της πατρίδα μας, είναι υπόθεση όλης της κοινωνίας, είναι στοιχείο της αξιοπρέπειας του λαού μας. Ότι τα δάση, τα βουνά, οι θάλασσες και τα μνημεία είναι ιδιαίτερα πολύτιμα αγαθά για μας, για να τα σπαταλήσουμε. Μπορούμε να τα υπερασπιστούμε όπως υπερασπιζόμαστε την ανθρώπινη ζωή, τη γη και την ελευθερία. Και το δικαίωμα μας αυτό οφείλει να είναι αδιαπραγμάτευτο. ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ Επ. καθηγητής Πολεοδοµίας, Αρχιτεκτονική ΕΜΠ



ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

ο χρόνος κυλάει αντίστροφα

μέχρι το ΠΑΡΙΣΙ

Ο χρόνος κυλάει εις βάρος μας για τον πλανήτη, το κλίμα και τον πολιτισμό μας αλλά οι κυβερνήσεις παγκοσμίως αδρανούν επικίνδυνα προς όφελος λίγων εταιριών. Η πρόκληση γνωστή και εμφανής. Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη επιβλαβείς επιπτώσεις σε ανθρώπινες κοινότητες (ΗΠΑ, νησιωτική Ασία, Αυστραλία κ.α.), ενώ το 2014 καταγράφηκε ως το θερμότερο έτος στην ιστορία, κάνοντας 14 τα καλοκαίρια αυτού του αιώνα που συμπεριλαμβάνονται στα 15 θερμότερα στην ανθρώπινη ιστορία 1. Δεν μπορούμε πια να κάνουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Η επιστημονική κοινότητα είναι πλέον βέβαιη ότι η περαιτέρω αύξηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων με επιπτώσεις στη παραγωγή τροφής, τη βιοποικιλότητα, την υδατική επάρκεια, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, με περισσότερες πλημμύρες και ξηρασία, ακραία καιρικά φαινόμενα, εξάπλωση ασθενειών και τόσα άλλα. Το κόστος της κλιματικής αλλαγής έχει αποτιμηθεί μερικώς και όχι στο σύνολο του. Σύμφωνα με την μελέτη PESETA II 2 της ΕΕ, στην οποία είχα την τύχη να συμμετάσχω, το ετήσιο κόστος της κλιματικής αλλαγής για την Ευρώπη υπολογίζεται περίπου 1-2% του ΑΕΠ, ενώ αναμένεται μεγαλύτερο για πιο ευπαθείς περιοχές. Σύμφωνα με την τελευταία μελέτη 3 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), στην οποία συμμετέχουν 800 περίπου επιστήμονες, η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι πλέον εμφανής. Η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα ανέβει περίπου 4°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα αν δεν λάβουμε αποφασιστική δράση ενώ ο στόχος συγκράτησης της αύξησης κάτω από τους 2°C είναι εφικτός μόνο «αν υπάρχει μια δυνατή, άμεση και συλλογική παγκόσμια προσπάθεια», όπως καταλήγει το IPCC ρίχνοντας ευθείς βολές προς τους πολιτικούς. Ακόμα και η ανάλυση της ΕΕ για τον δρόμο προς το Παρίσι 4,5, στην οποία επίσης συμμετείχα επιστημονικώς, προτείνει κορύφωση των παγκόσμιων εκπομπών το 2020 και διαβλέπει ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης θα διατηρηθούν παρά τις αναγκαίες δράσεις για μετριασμό των εκπομπών. Επιβεβαιώνει συνεπώς οτι ο στόχος των 2°C είναι εφικτός παρά τη σχετικά μετριοπαθή δέσμευση της Ευρώπης.

Η επιστήμη και οι πολίτες έχουν μιλήσει εδώ και χρόνια. Ήρθε η σειρά των πολιτικών. 20 χρόνια μετά την πρώτη συμφωνία που υπογράφηκε στη σύνοδο του Ρίο το 1992, οι παγκόσμιες διαπραγματεύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα και πιο περίπλοκες και με υψηλή εκπροσώπηση. Στο Κιότο, την Κοπεγχάγη, το Κανκούν, το Ντουρμπάν, τη Ντόχα και τώρα το Παρίσι, 196 χώρες διαπραγματεύονται πως θα πετύχουν τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. 20 χρόνια μετά, όμως, και οι πολίτες παραμένουμε δικαίως απογοητευμένοι από την απραξία των πολιτικών και την επικράτηση των βρώμικων εταιρικών συμφερόντων που είναι ενάντια στο συλλογικό όφελος, όπως φάνηκε και στην τελευταία συνδιάσκεψη της Γενεύης. Όπως αποκαλύπτεται καθημερινά, οι εταιρίες ξοδεύουν υπέρογκα ποσά για την άσκηση πιέσεων προς τις κυβερνήσεις ενάντια στη δράση για την κλιματική αλλαγή. Μόνο η CEFIC (Ευρωπαική Επιτροπή της Χημικής Βιομηχανίας) ξοδεύει 6εκ. ευρώ το χρόνο ενώ το 77% των 500 μεγαλύτερων επιχειρήσεων παγκοσμίως είναι μέλη ομάδων πίεσης (lobby groups) σχετικών με τις κλιματικές πολιτικές, όπως αποκαλύπτει η μελέτη 6 του Πανεπιστημίου του Γουεστμίνιστερ του Μαρτίου 2015. Με την άμεση επιρροή που έχει στα μέλη του Ευρωπαικού κοινοβουλίου και όχι μόνο, το lobbying μπορεί να αποτελεί την μεγαλύτερη επίδραση που έχουν οι εν λόγω εταιρίες στο περιβάλλον, μεγαλύτερη και από την επιβάρυνση που προέρχεται από την λειτουργία τους. Και τα παραδείγματα επιρροής ποικίλουν, από την καθοριστική επέμβαση της Shell 7 για την ευρωπαική νομοθεσία για τις ΑΠΕ, μέχρι την μελέτη του ΙΟΒΕ 8 για το ΣΕΒ (και ειδικά για το Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του ΣΕΒ!) σχετικά με τις οικονομικές επιπτώσεις από τη διαρροή άνθρακα στην Ελλάδα. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ενέχει πολλές κοινωνικές και περιβαλλοντικές διεκδικήσεις. Το Δεκέμβρη του 2015 στο Παρίσι έχουμε μια τελευταία ευκαιρία να ακουστούν τα δίκαια αιτήματα των λαών όλου του κόσμου. Αιτήματα που θίγουν ζητήματα εισοδηματικής και διαγενεακής δικαιοσύνης, για κοινές αλλά διαφοροποιημένες ευθύνες και για αναγνώριση της διαφορετικής δυνατότητας δράσης από κάθε χώρα. Οι αναπτυσσόμενες οικονομί-

ες καλούνται να καταλάβουν την αστοχία της διεκδίκησης μιας ανάπτυξης εξίσου καταστροφικής με αυτή που είχαν οι δήθεν ανεπτυγμένες χώρες. Οι αναπτυγμένες οικονομίες καλούνται να προχωρήσουν σε μεταφορά τεχνογνωσίας και οικονομικής βοήθειας και να δώσουν το παράδειγμα με το να δεσμευτούν για μια φιλόδοξη δράση με ένα σαφές και μακροχρόνιο νομικό πλαίσιο. Η παγκόσμια κοινότητα καλείται να συν-δράσει. Και επειδή στην κοινωνία μας «It all comes down to money», για μια επιτυχημένη συμφωνία απαιτείται μια φιλόδοξη δέσμευση για δημόσια χρηματοδότηση. Χωρίς μια παγκόσμια, δίκαιη και φιλόδοξη συμφωνία για το κλίμα, οι προοπτικές για την ανάπτυξη των φτωχότερων, και όχι μόνο, χωρών φαίνονται ακόμα δυσκολότερες λόγω των κλιματικών επιπτώσεων. Η σύνδεση των κλιματικών πολιτικών με τους Αναπτυξιακούς Στόχους του ΟΗΕ είναι αναγκαία για να εξασφαλιστεί και η ικανή χρηματοδότηση δράσεων προσαρμογής και η προσέλκυση επενδύσεων για έργα χαμηλού άνθρακα. Το Πράσινο Κλιματικό Ταμείο αρχίζει να ενεργοποιείται με αργούς ρυθμούς. Περίπου η μισή χρηματοδότηση των 100δις. ανά έτος έχει εξασφαλιστεί και μένει να δούμε αν θα λειτουργήσει αποτελεσματικά και αν οι πλουσιότερες χώρες, που προφασιζόμενες την κρίση δεν συμβάλλουν μέχρι τώρα, θα αναγνωρίσουν τελικά τις ιστορικές ευθύνες τους. Ο κοινος μας στόχος πρέπει να είναι ο μηδενισμός των εκπομπών στο τέλος του αιώνα μέσω του μετασχηματισμού της οικονομίας με τη βοήθεια της τεχνολογικής επανάστασης, μακριά από εξαρτήσεις σε καύσιμα που φέρνουν πολέμους, που καταστρέφουν το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία και μας στερούν από αξιοπρεπείς ευκαιρίες εργασίας. Μέχρι τώρα πάνω από 90 χώρες έχουν δεσμευτεί για μέχρι το 2020, εντελώς ανεπαρκώς, δημιουργώντας μόνο επικοινωνιακές εντυπώσεις. Το κρίσιμο

επόμενο βήμα στο Παρίσι για τις δεσμεύσεις μετά το 2020 πρέπει να αφορά την ουσία του προβλήματος και να μην περιοριστεί σε επικοινωνιακά τεχνάσματα. Η αδιαφορία των κυβερνήσεων όμως συνεχίζει να επικρατεί. Παρά την απόφαση της Βαρσοβίας για κατάθεση των Εθνικά Προσδιοριζόμενων Προθέσεων Συνεισφοράς (INDC) στην παγκόσμια μείωση εκπομπών μέχρι το τέλος του Μαρτίου 2015, ώστε να αναλυθούν εγκαίρως και να κατατεθούν στις διαπραγματεύσεις στο Παρίσι το Δεκέμβρη 2015, οι μόνες περιοχές που έχουν καταθέσει 9 μέχρι 1/4/2015 είναι η Ελβετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Νορβηγία, το Μεξικό, οι ΗΠΑ, η Γκαμπόν και η Ρωσία ενώ η Κίνα που είχε δεσμευτεί τον περασμένο Νοέμβριο για κορύφωση των εκπομπών της το αργότερο το 2030 ακόμα δεν έχει καταθέσει τη δέσμευση της στον ΟΗΕ. Η ΕΕ πρέπει να δράσει περισσότερο αποφασιστικά αν θέλει να διατηρήσει μια πρωτοκαθεδρία στην παγκόσμια κλιματική δράση. Η πραγματικότητα πλέον αλλάζει. Ήδη οι αναπτυσσόμενες οικονομίες επενδύουν περισσότερο από τις αναπτυγμένες σε ΑΠΕ και εξοικονόμηση ενέργειας. Αντίθετα η ΕΕ προσπαθεί να σουλουπώσει την λειτουργία του δικού της μηχανισμού εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών εν μέσω λόμπυ βιομηχανιών και αποφεύγει να βάλει ως πρώτη προτεραιότητα την ενεργειακή εξοικονόμηση μαζί με τις ΑΠΕ στο σχέδιο για την ενεργειακή της ένωση. Φαίνεται να μην έχει γίνει ακόμα αντιληπτό από τα κέντρα λήψης αποφάσεων ότι η οριστική διέξοδος από την κρίση περνάει από τη δημιουργία μιας οικονομίας βιώσιμης και αποδοτικής, με χαμηλή χρήση φυσικών πόρων και έμφαση στην αυτονομία και την τεχνολογική πρόοδο. Το Παρίσι είναι ουσιαστικά το αναγκαίο και τελευταίο βήμα ελπίδας μετά από αυτές τις πολιτικές αποτυχίες. Είναι η τελευταία ευκαιρία να αποδείξει η γενιά μας ότι η ανθρώπινη συλλογική σοφία μπορεί να

Μάιος 2015 - τ. 16

μας προφυλάξει από το χειρότερο μας εαυτό. Όπως μας θυμίζει και η Γ.Γ. της Συνδιάσκεψης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, Christiana Figueres, είμαστε η πρώτη γενιά που καταλαβαίνει τις επιπτώσεις μιας οικονομίας υψηλών εκπομπών, οπότε ας είμαστε και η πρώτη γενιά που αναλαμβάνει την ευθύνη που προκύπτει από τη γνώση αυτή.

ΖΩΗ ΒΡΟΝΤΙΣΗ Επιστημονικός Σύμβουλος σε θέματα Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Συντονίστρια Θεματικής Ομάδας Οικολόγων Πράσινων

https://www.wmo.int/media/?q=content/ warming-trend-continues-2014 2 http://peseta.jrc.ec.europa.eu/economic_ results.html 3 https://www.ipcc.ch/report/ar5/ 4 http://ec.europa.eu/priorities/energy-union/ docs/paris-swd_en.pdf 5 http://ec.europa.eu/transparency/regdoc/ rep/1/2015/EN/1-2015-81-EN-F1-1.PDF 6 http://www.psi.org.uk/pdf/2015/ PSI%20Report_Lobbying%20by%20Tra de%20Associations%20on%20EU%20Cl imate%20Policy.pdf 7 http://www.theguardian.com/ environment/2015/apr/27/shell-lobbiedto-undermine-eu-renewables-targetsdocuments-reveal 8 http://www.iobe.gr/docs/research/RES_ 05_C_06022014_REP_GR.pdf 9 http://www4.unfccc.int/submissions/indc/ Submission%20Pages/submissions.aspx 1

ικοτριβές

τι απέγινε Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΕ; Στις 25 Φεβρουαρίου 2015, το Σώμα των Επιτρόπων, στη σύνοδο τους στις Βρυξέλλες, απέσυρε το νομοθετικό πακέτο της κυκλικής οικονομίας 6 νόμων για τα απόβλητα, τις συσκευασίες, την ταφή, τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, τις μπαταρίες και τους συσσωρευτές, τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Το πακέτο περιελάμβανε υψηλούς στόχους ανακύκλωσης υλικών και εκτροπής τόσο ανακυκλώσιμων όσο και βιοαποδομήσιμων υλικών από τους χώρους υγειονομικής ταφής. Πρόκειται να υποβληθεί εκ νέου, αργότερα μέσα στο 2015, παρά τις διαμαρτυρίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ. Όπως αναμενόταν η απόφαση προκάλεσε κριτικές και σχόλια λόγω του το ότι διευκολύνει τις επιχειρήσεις και όσους χάνουν από την ανακύκλωση. Το απορριφθέν πακέτο της Κυκλικής Οικονομίας περιελάμβανε δεσμευτικούς στόχους ανακύκλωσης 70% των δημοτικών αποβλήτων μέχρι το 2030, ανακύκλωσης συσκευασιών από γυαλί, χαρτί, μέταλλο και πλαστικό μέχρι το 2030 και απαγόρευση της τελικής διάθεσης σε χώρους υγειονομικής ταφής όλων των ανακυκλώσιμων και των βιοδιασπώμενων μέχρι το 2025. Η κυκλική οικονομία έχει γίνει ένα από τα πιο «μοδάτα» θέματα τον τελευταίο καιρό στις πολιτικές γειτονιές της Ευρώπης. Οχι άδικα μιας και εμπλέκει πολλούς ενδιαφερόμενους, από βιομηχανίες μέχρι περιβαλλοντικές οργανώσεις και φορείς. Ο σημερινός τρόπος διαβίωσης υπαγορεύει αυξημένη κατανάλωση υλικών αγαθών που για την παραγωγή τους όμως κατασπαταλούνται φυσικοί πόροι. Στη συνέχεια μετά από ένα σύντομο κύκλο ζωής, οι φυσικοί πόροι, που έχουν μεταμορφωθεί πλέον σε απόβλητα, στο μεγαλύτερό τους ποσοστό θάβονται ή ακόμη χειρότερα αποτεφρώνονται. Το σύστημα μέχρι στιγμής είναι γραμμικό: Λήψη, χρήση, απόρριψη. Το μοντέλο βασίζεται στις μεγάλες ποσότητες των εύκολα προσβάσιμων φυσικών πόρων και πηγών ενέργειας και ως εκ τούτου γίνεται όλο και πιο ακατάλληλο για την πραγματικότητά μας. Η προσπάθεια να γίνει πιο αποτελεσματικό - μείωση των πόρων και της ενέργειας προερχόμενης από ορυκτά καύσιμα που καταναλώνονται ανά μονάδα προϊόντος - δεν θα αλλάξει την πεπερασμένη φύση των αποθεμάτων παρά μόνο θα καθυστερήσει το αναπόφευκτο. Αυτό που πραγματικά είναι αναγκαίο είναι μία αλλαγή ολόκληρου του λειτουργικού συστήματος. Η κυκλική οικονομία λύνει το προαναφερθέν πρόβλημα από την αρχή, από το σχεδιασμό˙ στοχεύει στη διατήρηση της υψηλότερης αξίας των προϊόντων, των στοιχείων και των υλικών αέναα. Είναι σχετικός όρος με τη βιομηχανική οικονομία, στην οποία οι ροές των υλικών είναι δύο ειδών, βιολογικά στοιχεία, σχεδιασμένα να επανεισέλθουν στη βιόσφαιρα με ασφάλεια, και τεχνικά στοιχεία, που είναι σχεδιασμένα να επανακυκλοφορήσουν σε υψηλή ποιότητα χωρίς να εισέλθουν στο περιβάλλον. Ο όρος περιλαμβάνει περισσότερα από την παραγωγή και την κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της μεταστροφής από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και το ρόλο της ποικιλομορφίας ως ένα χα-

ρακτηριστικό ανθεκτικών και παραγωγικών συστημάτων. Ο ρόλος των χρημάτων και των χρηματοδοτήσεων είναι μέρος ενός ευρύτερου διαλόγου και κάποιοι από τους πρωτοπόρους αιτούνται αναδιοργάνωση μέτρησης της οικονομικής επίδοσης. Ο Εκτελεστικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, Hans Bruyninckx, δήλωσε ότι έχει γίνει εξαιρετική δουλειά που αναδείκνυε τη ζωτική σημασία της κυκλικής οικονομίας και της αποδοτικότητας των πόρων για ευημερία και ανταγωνιστικότητα, και εστιάζοντας σε αυτά τα στοιχεία συμβάλλει στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και στη βελτίωση της οικονομικής επίδοσης. Από την πλευρά του ο πρώην Επίτροπος Περιβάλλοντος Janez Potocnik, έκανε λόγο για λάθος εκ μέρους των Γιούνκερ και Τίμμερμανς και δήλωσε ότι δεν έπρεπε να αποσύρουν το νομοθετικό πακέτο. Η διευθύντρια της οργάνωσης Φίλοι της Γης, Magda Stoczkiewicz τόνισε: «Είναι απαράδεκτο ότι παρά την υποστήριξη του πακέτου της Κυκλικής Οικονομίας από τις επιχειρήσεις, την πλειονότητα των Μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των Υπουργών Περιβάλλοντος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε σε δραστική περικοπή. Αλλαγές θα μπορούσαν να γίνουν ώστε να ενισχυθεί η πρόταση της Κυκλικής Οικονομίας χωρίς όμως να διαγραφούν τα πάντα και να ξεκινήσει η διαδικασία από την αρχή. Καθυστερεί μία δράση που μας χρειάζεται επειγόντως». Η κυκλική οικονομία ξεβολεύει πολλούς και πρώτες απ’ όλους τις επιχειρήσεις. Αφενός οι επιχειρήσεις έχουν ήδη επενδύσει στον υπάρχοντα τρόπο λειτουργίας και οποιαδήποτε αλλαγή σημαίνει μεγάλο κόστος. Αυτό φυσικά, δεν ισχύει στις περιπτώσεις των νέων προϊόντων και υπηρεσιών που σχεδιάζονται τώρα και υπάρχει ακόμη η δυνατότητα να σχεδιαστούν σύμφωνα με τις αρχές του ecodesign. Αφετέρου, η κυκλική οικονομία αγκαλιάζει την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση και ακόμη περισσότερο την επαναχρησιμοποίηση, με αποτέλεσμα να «παραμελεί» τις τεχνολογίες αποτέφρωσης απορριμμάτων. Οι τεχνολογίες ενεργειακής αξιοποίησης είναι σαφέστατα ανταγωνιστικές με τις, μέχρι τώρα λεγόμενες, εναλλακτικές μεθόδους διαχείρισης. Όταν επιλέγεται η καύση ως μέθοδος διαχείρισης απορριμμάτων, αυτόματα σταματά η τροφοδοσία υλικού στη διαχείριση με εναλλακτικές μεθόδους. Και το αντίθετο: Όταν ανθίζει η εναλλακτική διαχείριση δεν απομένει υλικό για ενεργειακή αξιοποίηση, η οποία καταναλώνει πόρους και αποβάλλει CO2 συνεισφέροντας στην κλιματική αλλαγή. Η απόσυρση του πακέτου της Κυκλικής Οικονομίας αυτόματα ευνόησε, έδωσε χώρο και χρόνο στους υπέρμαχους της αποτέφρωσης να εδραιωθούν. Η σημασία έκδοσης μιας νέας πρότασης σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι μεγάλη και αναμένεται εναγωνίως. ΚΑΤΙΑ ΜΑΚΡΥΝΙΚΑ Μηχανικός Περιβάλλοντος, MSC Βιώσιμη Ανάπτυξη



ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΙΓΝΙΤΗΣ τελικά μας συμφέρει; Η επένδυση στην Πτολεμαΐδα 5 θα ολοκληρωθεί σε 6 χρόνια από σήμερα (στο πιο αισιόδοξο σενάριο) ενώ η κερδοφορία της θα κριθεί στην επόμενη τριακονταετία (2021-2051). Η μονάδα, λοιπόν, δεν αρκεί να είναι ανταγωνιστική σήμερα αλλά συνολικά για το σύνολο του χρόνου ζωής της.

Οι επενδύσεις στην ηλεκτροπαραγωγή είναι υψηλής κεφαλαιακής έντασης και μεγάλου χρόνου ζωής και συνήθως πραγματοποιούνται εκείνες οι επενδύσεις που είναι σε θέση να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο η επένδυση να καταστεί μη βιώσιμη. Η περίπτωση της Πτολεμαΐδας 5 αφορά επί της ουσίας στην αντικατάσταση παλαιών λιγνιτικών μονάδων με νέα, μικρότερης ισχύος, αποδοτικότερη και λιγότερο ρυπογόνο μονάδα και ως εκ τούτου μείωση της συνολικής ισχύος των λιγνιτικών μονάδων στο σύστημα. Μια τέτοια επιλογή φαίνεται βέλτιστη λαμβάνοντας υπόψη μόνο τα δεδομένα της σημερινής κατάστασης. Βέβαια μια ανάλυση βιωσιμότητας μιας τέτοιας επένδυσης βάσει των σημερινών συνθηκών μόνο από τύχη μπορεί να καταλήξει σε ένα σωστό συμπέρασμα. Η ανάλυση οφείλει λάβει υπόψη της μελλοντικές εξελίξεις σε όλη τη διάρκεια ζωής της επένδυσης. Η διαδικασία αυτή απαιτεί την ανάλυση διαφοροποιημένων εκδοχών εξέλιξης των συνθηκών της αγοράς ενέργειας (ή του τομέα αν ακούγεται καλύτερα ….), να προσαρτηθούν – με υποκειμενικό τρόπο- πιθανότητες σε κάθε διαφορετικό σενάριο εξέλιξης και να πραγματοποιηθεί η αξιολόγηση των διαθέσιμων επιλογών. Στην αξιολόγηση επενδύσεων ενώ φαινομενικά υπάρχουν δύο μόνο επιλογές (να γίνει ή να μη γίνει) στην πραγματικότητα κρύβεται και μία τρίτη: η αναβολή. Δεν πρόκειται για απόρριψη της επένδυσης αλλά

αντίθετα η αναμονή ενδέχεται να κοστίζει λιγότερο από ό,τι θα κοστίσει πιθανή αποτυχία της επένδυσης. Ειδικότερα για την περίπτωση της Πτολεμαΐδας 5 συζητάμε για μια επένδυση της οποίας η υλοποίηση θα ολοκληρωθεί σε 6 χρόνια από τώρα (στο πιο αισιόδοξο σενάριο) και που η κερδοφορία της θα κριθεί στην επόμενη τριακονταετία (2021-2051). Υπό αυτή την έννοια δεν αρκεί η μονάδα να είναι ανταγωνιστική σήμερα αλλά συνολικά για το σύνολο του χρόνου ζωής της. Ποιες είναι οι μη ελεγχόμενες και άρα αβέβαιες παράμετροι που ενδέχεται να τροποποιηθούν μέσα στην επόμενη τριακονταετία και ποιες είναι οι προτεραιότητες που θέτει η ενεργειακή στρατηγική της χώρας; Η απάντηση στα δύο παραπάνω ερωτήματα θα κρίνει σημαντικά την απόφαση για την υλοποίηση της επένδυσης. Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί ότι η συζήτηση για την πραγματοποίηση της επένδυσης γίνεται σε ένα περιβάλλον υπερεπάρκειας θερμικής ισχύος, άρα απουσιάζει η έννοια του επείγοντος. Είναι ενδεικτικό ότι αυτό το περιβάλλον δημιουργήθηκε πρωτίστως από σημαντικές αποκλίσεις της εξέλιξης της συνολικής ζήτησης που καλούνται να καλύψουν οι θερμικές μονάδες σε σχέση με τις κατά καιρούς σχετικές προβλέψεις γεγονός που σχετίζεται με την επίδραση στη ζήτηση του ηλεκτρισμού λόγω της οικονομικής κατάστασης της χώρας και την πτώση κυρίως της βιομηχανικής παραγωγής με τη διείσδυση των ΑΠΕ κυρίως το διάστημα 2011-2013 τις ανεξάρτητες στρατηγικές που ακολούθησαν οι ιδιωτικές εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής ως προς την υλοποίηση των σταθμών συνδυασμένου κύκλου φυσικού αερίου. Συνοψίζοντας, σημαντικές παράμετροι που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στην ανάλυση είναι: 1. Η εξέλιξη της οικονομίας γενικότερα και της ηλεκτρικής ζήτησης ειδικότερα λαμβάνοντας υπόψη ιδιαίτερα τον εξηλεκτρισμό στη θέρμανση και τις μεταφορές

2. Η εξέλιξη της διείσδυσης των ΑΠΕ στο Σύστημα ανά τεχνολογία 3. Η εξέλιξη των διεθνών τιμών καυσίμων 4. Η εξέλιξη της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών CO 2 5. Η εξέλιξη των τιμών προσφοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε γειτονικούς κόμβους αλλά και μια εκτίμηση του μέγιστου ποσοστού εισαγωγών στο ελληνικό ηλεκτρικό σύστημα 6. Η εξέλιξη του κόστους τεχνολογιών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας (κυρίως μπαταρίες) Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω θα κρίνουν σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα της επένδυσης της Πτολεμαΐδας 5. Τα πλέον κρίσιμα είναι κυρίως το 1 και 4 και δευτερευόντως το 2. Το σημείο 1 θα καθορίσει ειδικά μετά το 2030 τη μορφή του υπολειπόμενου θερμικού φορτίου, δηλαδή του φορτίου που περισσεύει μετά και την κατά προτεραιότητα απορρόφηση του ηλεκτρισμού από ΑΠΕ. Αυτό που δεν πρέπει να αγνοηθεί είναι ότι οι λιγνιτικές μονάδες κρίνονται ανταγωνιστικές μόνον εφόσον παράγουν ενέργεια πάνω από ένα επίπεδο ωρών ετησίως (Capacity Factor) και γι’ αυτό ονομάζονται μονάδες βάσης. Η αυξανόμενη παραγωγή από στοχαστικές ΑΠΕ (π.χ. αιολικά) σε βάθος χρόνου αποτελεί μια τεχνική πρόκληση για τις μονάδες βάσης και είναι αμφίβολο αν θα καταφέρουν να προσαρμοστούν στις αυξημένες μεταβολές του υπολειπόμενου θερμικού φορτίου. Πέραν αυτού οι διαχειριστές του συστήματος θα κληθούν να δημιουργήσουν κανόνες για το αν και το πότε η παραγωγή από ΑΠΕ δε θα απορροφάται προκειμένου να μην κλείσουν λιγνιτικές μονάδες. Εξυπακούεται ότι στο πλαίσιο ενός έξυπνου ενεργειακού σχεδιασμού τέτοιου είδους σπατάλες θα ελαχιστοποιηθούν. Ωστόσο αν προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε την τάση, οι λεγόμενες μονάδες βάσης είτε θα προσαρμοστούν τεχνολογικά και θα γίνουν πιο ευέλικτες, είτε σταδιακά θα περιοριστεί

ο ρόλος τους στη σύνθεση των μελλοντικών συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής. Το σημείο 4, το κόστος δικαιωμάτων εκπομπών του CO 2, είναι επίσης καθοριστικό. Εφόσον η τιμή παραμένει στα σημερινά επίπεδα οι σύγχρονες λιγνιτικές μονάδες δεν χάνουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Ωστόσο αν η τιμή ανεβεί πάνω από 40-45€/tnCO 2 τότε το πλεονέκτημα δεν είναι ορατό. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα σενάρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχουν χρησιμοποιηθεί τιμές κατά πολύ υψηλότερες ειδικά για μετά το 2030. Σε κάθε περίπτωση τότε η μόνη επιλογή για την Πτολεμαΐδα 5 θα είναι η ενδεχόμενη μετατροπή της σε CCS (carbon capture & storage) ή η μη λειτουργία. Τα σημεία 2 και 6 θα παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του μελλοντικού χρονικού προφίλ ηλεκτρικής ζήτησης μαζί με όλες τις τεχνικές και τεχνολογίες διαχείρισης φορτίου. Ο μερικός εξηλεκτρισμός άλλων ενεργειακών καταναλώσεων αυξάνει μεν το συνολικό φορτίο αλλά δεν είναι απαραίτητο ότι εξισορροπεί και τις μεταβολές ειδικά δε αν δεν συνοδευτεί από τεχνικές διαχείρισης της ζήτησης αλλά και από ανταγωνιστικές τεχνολογίες αποθήκευσης. Με βάση την παραπάνω ανάλυση, θεωρούμε ότι αξίζει να διερευνηθεί η λύση της αναβολής της επένδυσης 3-5 χρόνια με κατάλληλη καθυστέρηση/τροποποίηση στο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του προγράμματος αποσύρσεων των λιγνιτικών μονάδων. Το πρόβλημα με αυτές τις μονάδες είναι ότι είναι οι πλέον ρυπογόνες πανευρωπαϊκά και ότι σε περίπτωση μεγάλης αύξησης της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών CO 2 θα προκύψει επιπλέον κόστος συγκριτικά με την Πτολεμαΐδα 5. Ωστόσο χρειάζεται να μελετηθεί σοβαρά η ανάληψη ενός τέτοιου κινδύνου διότι υπάρχει η δυνατότητα στο μεσοδιάστημα να προκύψουν τεχνολογικές λύσεις πιο ευέλικτων λιγνιτικών μονάδων (IGCC με ή χωρίς CCS) που μπορεί να παρουσιάζουν το μειονέκτημα της πιο ακριβής κιλοβατώρας συγκριτικά με τις συμβατικές τεχνολογίες (Πτολεμαΐδα 5) αλλά ταυτόχρονα δίνουν τη δυνατότητα καλύτερης συνεργασίας με τις τεχνολογίες ΑΠΕ, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό τη βέλτιστη αξιοποίηση των λιγνιτικών πεδίων στη Δ. Μακεδονία και άρα την προσαρμογή τους με σύγχρονους όρους στις νέες συνθήκες των μελλοντικών συστημάτων ηλεκτρισμού. Αν μη τι άλλο η Ελλάδα και ειδικότερα η ΔΕΗ θα έπρεπε ήδη να έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διεκδίκηση ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων και σχετικών πιλοτικών προγραμμάτων ώστε να διασφαλίσει στρατηγικό πλεονέκτημα στην αξιοποίηση των συγκεκριμένων τεχνολογιών με ορίζοντα τη δυνατότητα διάχυσης τους στην ευρύτερη περιοχή. Χ.Ν. ειδικός συνεργάτης

ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

ο ρόλος των ΠΟΛΙΤΩΝ και της ΔΕΗ στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας Μπορεί οι εθνικές διαπραγματεύσεις για το χρέος να μονοπωλούν την επικαιρότητα, εξαιρετικά σημαντικές είναι όμως και οι πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης που θα καθορίσουν το προτεινόμενο μονοπάτι ανάπτυξης, αλλά και τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας. Λίγοι τομείς είναι τόσο καθοριστικοί όσο ο τομέας ενέργειας. Οι αναγκαίες και σημαντικές ενεργειακές επενδύσεις μπορούν να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας και να βελτιώσουν θεαματικά το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Η ενεργειακή φτώχεια, άλλωστε, έχει εξελιχθεί σε σύγχρονη μάστιγα λαμβάνοντας διαστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης. Με τη συντριπτική πλειοψηφία των κτιρίων χωρίς μόνωση και αντιμέτωποι με ολοένα αυξανόμενους λογαριασμούς ενέργειας, δεν αποτελεί εντύπωση που 3 εκατ. πολίτες αδυνατούν να ζεσταθούν επαρκώς το χειμώνα. Αν τα ζητούμενα είναι η μετάβαση σε μία πολυσυμμετοχική οικονομία και η απαγκίστρωση από αναχρονιστικές αντιλήψεις που έχουν ως επίκεντρο τις φαραωνικές επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα (δημόσιες ή ιδιωτικές), τότε μάλλον χρειάζεται να κάνουμε πολλά περισσότερα.

Επαναλαμβάνοντας τα λάθη του παρελθόντος Στη Ρόδο, για παράδειγμα, η ΔΕΗ ετοιμάζεται να ξοδέψει περισσότερα από 180 εκ. ευρώ για την κατασκευή μονάδας ηλεκτροπαραγωγής με καύσιμο μαζούτ(!), προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα ισχύος του νησιού. Προβλήματα που σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στο γεγονός ότι επί 20 χρόνια δεν έχει εφαρμοστεί κανένα σοβαρό πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας, με συνέπεια το διπλασιασμό της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας για αυτό το διάστημα. Το «νησί του ήλιου» πλέον κοστίζει σε όλους τους Έλληνες καταναλωτές 120 εκατ. ευρώ ετησίως σε επιδοτήσεις πετρελαίου (χρεώσεις ΥΚΩ στους λογαριασμούς). Συνεπώς αν κατασκευαστεί και λειτουργήσει η μονάδα μαζούτ, οι καταναλωτές θα κληθούν να πληρώσουν 1-1,5 δις ευρώ τα επόμενα 10 χρόνια μόνο για την ηλεκτροπαραγωγή της Ρόδου: με μαθηματική ακρίβεια οι λογαριασμοί ενέργειας θα συνεχίσουν να αυξάνονται για όλους του Έλληνες. Αντίθετα, αν τα 180 εκατ. ευρώ που θα κοστίσει η μονάδα επενδυθούν από τη ΔΕΗ

Τι καλύτερο από το να εμφανιστεί ο Έλληνας πρωθυπουργός στο Παρίσι και να παρουσιάσει ένα φιλόδοξο σχέδιο εκσυγχρονισμού της οικονομίας, το οποίο θα έχει στο επίκεντρο την εγκατάλειψη των επικίνδυνων επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα και την ενεργό συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων νοικοκυριών στην προσπάθεια παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας;

σε μικρά συστήματα αυτοπαραγωγής ηλιακής ενέργειας (με μονάδες αποθήκευσης), τότε περισσότερα από 17.000 νοικοκυριά στη Ρόδο θα αποκτήσουν δωρεάν ηλεκτρική ενέργεια, η μέγιστη αιχμή του νησιού θα μειωθεί κατά 25 MW και οι ετήσιες χρεώσεις ΥΚΩ κατά 13 εκατ., όπως έδειξε σχετική μελέτη της Greenpeace. Υπάρχει καλύτερο παράδειγμα βιώσιμης και κοινωνικά δίκαιης επένδυσης, που θέτει τη μαζική συμμετοχή των πολιτών στο επίκεντρο της παραγωγικής ανασυγκρότησης;

Επενδύοντας στους πολίτες Σε αυτήν την πορεία κεντρικό ρόλο θα πρέπει να διαδραματίσει η ίδια η ΔΕΗ. Μία ΔΕΗ που αφήνει πίσω της τα αδιέξοδα των ορυκτών καυσίμων και επενδύει στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας: στις καθαρές και ανεξάντλητες πηγές και στο ανθρώπινο δυναμικό. Το παράδειγμα της Ρόδου δεν αναφέρθηκε τυχαία, καθώς είναι χαρακτηριστικό των διαφορετικών επιλογών που έχουν σήμερα στα χέρια τους κυβέρνηση και ΔΕΗ. Και μπορεί οι μεγαλύτερες εταιρίες ηλεκτροπαραγωγής της Ευρώπης να έχουν ήδη αρχίσει τη διαδικασία απεξάρτησης από τον άνθρακα, ωστόσο η ΔΕΗ έχει δύο μεγάλα συγκριτικά πλεονεκτήμα-

τα που οφείλει να εκμεταλλευτεί. Πρώτον, το τεράστιο δυναμικό της Ελλάδας σε ΑΠΕ και εξοικονόμηση και δεύτερον το γεγονός ότι η δημόσια επιχείρηση είναι ήδη «μέσα στα σπίτια» των πολιτών. Ο πρωθυπουργός τον περασμένο Σεπτέμβριο δεσμεύτηκε να αντιμετωπίσει το σοβαρό πρόβλημα της ραγδαίας επιδείνωσης της ενεργειακής φτώχειας –που πλέον εξελίσσεται σε ανθρωπιστική κρίση– με την παροχή δωρεάν ρεύματος σε 300 χιλιάδες φτωχά νοικοκυριά. Αντί όμως να μπούμε σε μία λογική αέναης επιδότησης που ούτε το πρόβλημα λύνει (τα νοικοκυριά παραμένουν σε καθεστώς εξάρτησης από την κρατική βοήθεια) αλλά ούτε προσφέρει ανάπτυξη – αντίθετα επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό - μήπως θα είχε νόημα να δούμε ως εναλλακτική επιλογή την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων με σχετικές επενδύσεις από τη ΔΕΗ; Επενδύοντας στην αυτοπαραγωγή καθαρής ενέργειας και την εξοικονόμηση, η ΔΕΗ μπορεί να βοηθήσει τα νοικοκυριά να μειώσουν δραστικά – και οριστικά – τους λογαριασμούς ενέργειας. Εξίσου σημαντικά, θα υλοποιήσει βιώσιμες επενδύσεις που στηρίζουν την οικονομία και θα δημιουργούν θέσεις εργασίας, τοποθετώντας παράλληλα τα φτωχότε-

ρα κοινωνικά στρώματα στο επίκεντρο της παραγωγικής διαδικασίας. Όσο αφορά στα απαιτούμενα κεφάλαια, ίσως θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τις σχετικές κινήσεις της προηγούμενης κυβέρνησης και της ΔΕΗ για την εύρεση των 1,4 δις ευρώ για την κατασκευή της νέας λιγνιτικής μονάδας Πτολεμαΐδα 5. Σε προφανή πανικό εξαιτίας της άρνησης των περισσοτέρων χρηματοοικονομικών οργανισμών να χρηματοδοτήσουν μία παρακμάζουσα τεχνολογία (λιγνίτη) χωρίς προφανές μέλλον, υποχρεώθηκαν να εκλιπαρήσουν τη γερμανική κυβέρνηση να μεσολαβήσει με σχετικές ενέργειες. Πράγματι, μετά και το ηχηρό «όχι» της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (σταμάτησε οριστικά τη χρηματοδότηση ανθρακικών μονάδων), τα μόνα κεφάλαια που έχει εξασφαλίσει η ΔΕΗ είναι τα 700 εκατ. ευρώ της Γερμανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (KfW), μία απόφαση που ήδη έχει δημιουργήσει αντιδράσεις στο εσωτερικό της Γερμανίας. Λογικό, αφού η KfW έχει εδώ και καιρό σταματήσει να χρηματοδοτεί μονάδες ορυκτών καυσίμων στη Γερμανία, προβάλλοντας το προφίλ ενός οργανισμού που επενδύει σε βιώσιμες τεχνολογίες, δηλαδή εξοικονόμηση και ΑΠΕ. Μήπως αντί για τη χρηματοδότηση μίας καταστροφικής για το περιβάλλον τεράστιας λιγνιτικής μονάδας, η οικονομική βιωσιμότητα της οποίας είναι εξαιρετικά αμφίβολη, θα είχε νόημα να χρηματοδοτούσαμε την ενεργειακή αναβάθμιση 300 χιλιάδων φτωχών νοικοκυριών; Και κάτι τελευταίο: Το 2015 είναι μία κομβική χρονιά για την παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών, με την επερχόμενη Διεθνή Σύνοδο του ΟΗΕ (COP21) ήδη να θεωρείται από πολλούς “make or break” για το μέλλον της ανθρωπότητας. Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να παρουσιάσει τον Νοέμβριο στο Παρίσι ένα πειστικό όραμα για μία νέα Ελλάδα απεγκλωβισμένη από τα ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο στους πρώτους τρεις μήνες της θητείας της, οι μόνες εκτενείς αναφορές του αρμόδιου υπουργείου ΠΑΠΕΝ αφορούν περισσότερο λιγνίτη, εξορύξεις υδρογονανθράκων και αγωγούς φυσικού αερίου. Τι καλύτερο από το να εμφανιστεί ο Έλληνας πρωθυπουργός στο Παρίσι και να παρουσιάσει ένα φιλόδοξο σχέδιο εκσυγχρονισμού της οικονομίας, το οποίο θα έχει στο επίκεντρο την εγκατάλειψη των επικίνδυνων επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα και την ενεργό συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων νοικοκυριών στην προσπάθεια παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας; ΤΑκης ΓρηγορΙου Υπεύθυνος για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών GREENPEACE



ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

ΕΥΗΜΕΡΙΑ & ΠΡΟΟΔΟΣ χωρίς ανάπτυξη

Η “ανάπτυξη” και όποια κριτική σε αυτή, είναι ακόμα ένα από τα μεγάλα ταμπού της κοινωνίας μας. Ιδιαίτερα αυτή την περίοδο που κορυφώνεται το δράμα της πολυεπίπεδης κρίσης που βιώνουμε εδώ και πέντε χρόνια, η επιστροφή στην “ανάπτυξη” (και την οικονομική μεγέθυνση) είναι το ιερό δισκοπότηρο για όλες τις πολιτικές παρατάξεις του κοινοβουλίου, της Αριστεράς μη εξαιρουμένης. Επιστροφή σε ποια “ανάπτυξη” όμως; Σε αυτή που ακολουθήσαμε τα τελευταία 30 χρόνια και μας οδήγησε στην σημερινή πολυεπίπεδη κρίση, ή μια άλλου είδους ανάπτυξη, που θα παρέχει για την ευημερία των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων και όχι για τα κέρδη των αγορών, των τραπεζών και του χρηματιστηρίου; Μπορεί να υπάρξει άραγε ένα άλλο οικονομικό μοντέλο πέρα από τη λιτότητα ή την αύξηση της ζήτησης (κατανάλωσης), που να διασφαλίζει για όλους ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης; Είναι η οικονομική μεγέθυνση προϋπόθεση για πρόοδο, ευημερία και ευτυχία; Ποιες αλλαγές είναι απαραίτητες για την ουσιαστική πολιτική και παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας για να γίνει πιο κοινωνικά δίκαιη και οικολογικά βιώσιμη; Αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα απαντήθηκαν από 40 ομιλητές και ομιλήτριες κατά τη διάρκεια του τριήμερου Φόρουμπολιτικού εργαστηρίου με τίτλο “Ευημερία χωρίς ανάπτυξη, προτάσεις για έναν άλλο κόσμο από κοινού”[1] που πραγματοποιήθηκε στις 20-22 Φεβρουαρίου 2015 στο Αμφιθέατρο Γκίνη της σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Στο Φόρουμ, που διοργάνωσαν οι Ηλιόσποροι με τη συνεργασία του ελληνικού τμήματος του Research & Degrowth, συμμετείχαν περισσότερα από 650 άτομα σε 8 θεματικές ενότητες που περιλάμβαναν ολιγόλεπτες παρουσιάσεις και συζήτηση. Στο τέλος του τριημέρου μια ενότητα σύνθεσης επιχείρησε να εμπλουτίσει τις εμπειρίες, τις

προτάσεις και τα οράματα που αναπτύχθηκαν, με περαιτέρω δικτύωση και επόμενες δράσεις για τη διαμόρφωση ενός άλλου κόσμου, ισότιμου, δίκαιου και αειφόρου. Σκοπός του φόρουμ ήταν η κατάθεση συγκεκριμένων και εφαρμόσιμων προτάσεων για ένα εναλλακτικό μοντέλο κοινωνικής, παραγωγικής και πολιτικής ανασυγκρότησης. Για έναν άλλον τρόπο ζωής, απαγκιστρωμένο από το δόγμα της αέναης οικονομικής ανάπτυξης και του καταναλωτισμού, από το κλασσικό μοντέλο δηλαδή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού όπως το γνωρίζουμε. Κοινή μας διαπίστωση είναι ότι αυτό το μοντέλο έχει αποτύχει παταγωδώς. Έχει δημιουργήσει μια πολύπλευρη κρίση και σοβαρά προβλήματα στις ανθρώπινες κοινωνίες και το περιβάλλον, επομένως πρέπει να φροντίσουμε από κοινού για τη μετάβαση και τη δημιουργία ενός άλλου προτύπου, ενός άλλου κόσμου. Κεντρική επιδίωξη του φόρουμ ήταν να φέρει κοντά συγγενικά κινηματικά και ερευνητικά πεδία, όπως αυτά της αποανάπτυξης, της πολιτικής οικολογίας, της αυτονομίας, της ομότιμης παραγωγής και των Κοινών. Να δικτυώσει και να προωθήσει τη συνεργασία ανάμεσα σε ακτιβιστές και ερευνητές με κοινές ανησυχίες, αλλά και εργασία που έχει στόχο την κοινωνική αλλαγή και τη χειραφέτηση. Να συνθέσει δηλαδή αυτή την κινηματική και ερευνητική εμπειρία και να την μετουσιώσει σε συγκεκριμένες και εφαρμόσιμες προτάσεις πολιτικής και κοινωνικής παρέμβασης. Προτάσεις που αντικατοπτρίζουν μεν τον ιδανικό άλλο κόσμο από κοινού που οραματιζόμαστε, αλλά που μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα, εδώ και τώρα. Η ουτοπία μας στην πράξη δηλαδή, η εφαρμογή των αιτημάτων μας σε πρώτο χρόνο, από εμάς για εμάς, για τη μετάβαση σε ένα κοινωνικά δίκαιο και οικολογικά βιώσιμο μοντέλο ευημερίας και προόδου. Το φόρουμ δεν έμεινε απλά στην κριτική του παλιού μοντέλου που καταρρέει, στην κριτική των προηγούμενων, αλλά και της τωρινής κυβέρνησης. Δεν έμεινε απλά στη διάγνωση και την ανάλυση των προβλημάτων του καπιταλιστικού αναπτυξιακού μοντέλου, αλλά προσπάθησε να θέσει τον πήχη ψηλά και να παρουσιάσει λύσεις που μετουσιώνουν τα κοινωνικά αιτήματα, τις

καινοτόμες πρακτικές και την πρωτοποριακή έρευνα. Απώτερος στόχος του Φόρουμ ήταν να επηρεάσει την Πολιτεία (και την Κοινωνία) για να δημιουργήσει δομές, (χρηματοδοτικά) εργαλεία και θεσμικά πλαίσια που θα βελτιώσουν τη ποιότητα ζωής για όλους, θα διευκολύνουν και θα ενισχύσουν το κοινωνικό έργο και την αποτελεσματικότητα των κινημάτων και της ερευνητικής κοινότητας. Οι προτάσεις που αναπτύχθηκαν εστίασαν σε μια μεγάλη ποικιλία από θέματα: την παραγωγική αναγέννηση της υπαίθρου, την αναδιάταξη της βιο-οικονομίας και της διοικητικής οργάνωσης σε επίπεδο βιο-περιφέρειας, την συνδιαχείριση των φυσικών πόρων και των αποβλήτων, την απεξάρτηση της οικονομίας από τον λιγνίτη και το πετρέλαιο με παράλληλη και πλήρη αξιοποίηση αποκεντρωμένων- μικρής κλίμακας ΑΠΕ σε επίπεδο κοινότητας, την ενδυνάμωση των πολιτών μέσα από αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, την δημιουργία ευνοϊκών θεσμικών πλαισίων και δομών για τον πολλαπλασιασμό των εγχειρημάτων συνεργατικής και συνεταιριστικής οικονομίας (ανταλλακτικά δίκτυα, δίκτυα παραγωγών- καταναλωτών, συμπληρωματικά κοινωνικά νομίσματα, συνεταιρισμοί κάθετης παραγωγής, κλπ). Στο Φόρουμ συζητήθηκαν επίσης προτάσεις για την απασχόληση (ελάχιστη εγγυημένη εργασία, μειωμένο ωράριο), για την κοινωνική πρόνοια (υγεία- περίθαλψη και κοινωνική συστέγαση), για τον οικολογικό μετασχηματισμό των πόλεων και των δημόσιων χώρων, για ένα εκπαιδευτικό σύστημα με πλουραλισμό στις (εναλλακτικές) εκπαιδευτικές μεθόδους, για τον λογιστικό έλεγχο και την διαγραφή του χρέους, για την αποσύνδεση της ευημερίας από πλασματικούς οικονομικούς δείκτες όπως το ΑΕΠ, για την ομότιμη δικτύωση και παραγωγή, για την απαξίωση και τον περιορισμό του οικονομισμού, του παραγωγισμού και του καταναλωτισμού, καθώς και για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ανθρώπων, των έμβιων όντων και της Μητέρας Γης. Όλες οι εισηγήσεις έχουν βιντεοσκοπηθεί και ανεβαίνουν στο διαδικτυακό κανάλι των Ηλιόσπορων. Στο τέλος Μαΐου θα κυκλοφορήσει ελεύθερα στο διαδίκτυο μια ειδική έκδοση με (σχεδόν) όλες τις εισηγήσεις, αλλά και συμπληρωματικά άρθρα που

μας έστειλαν συλλογικότητες και άτομα με αφορμή το Φόρουμ. Κλείνοντας θα θέλαμε να τονίσουμε το γεγονός ότι η οικονομική, κοινωνική και οικολογική κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια είναι απόρροια του καταστροφικού και στρεβλού μοντέλου “ανάπτυξης” που ακολουθήσαμε εδώ και δεκαετίες. Ενός μη βιώσιμου μοντέλου, που ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα πήρε τη μορφή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού των ελεύθερων αγορών και του χρηματιστηρίου, της άκρατης κατανάλωσης και της πλεονασματικής παραγωγής. Ενός μοντέλου που συνέδεσε λανθασμένα την ευημερία με παραπλανητικούς οικονομικούς δείκτες όπως το ΑΕΠ και την πρόοδο με την οικονομική ανάπτυξη. Γι αυτό και απέτυχε. Το μοντέλο που ακολουθήθηκε τη “χρυσή αναπτυξιακή” 20ετία (1990-2010) στην Ελλάδα, που στηρίχθηκε στον εύκολο δανεισμό, τη συνεχιζόμενη αύξηση της ζήτησης και την αλόγιστη κατανάλωση, τις επενδύσεις σε μεγάλες υποδομές και την βρώμικη οικονομία του άνθρακα, αποδείχθηκε ότι δεν είναι βιώσιμο και ότι γεννάει κρίσεις και δυστυχία. Εντείνει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, καταστρέφει το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, ενώ γιγαντώνει μια επιχειρηματική και πολιτική ελίτ έναντι του 99% που αγωνίζεται για να δουλεύει και να ζει με αξιοπρέπεια. Είναι απαραίτητο να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια της ευημερίας και της προόδου, τις ανάγκες και το βιοτικό επίπεδο των κοινωνιών, αν θέλουμε να περάσουμε στο επόμενο στάδιο εξέλιξης. Το δικαίωμα στην ευημερία δεν το έχουν μόνο οι άνθρωποι, αλλά και τα υπόλοιπα έμβια όντα και η Φύση. Στην προσπάθειά μας να ξεπεράσουμε την κρίση, δεν πρέπει να αναζητήσουμε μια επιστροφή στην προ της κρίσης “χρυσή” εποχή της κατανάλωσης και της ανάπτυξης όπως την ξέραμε, αλλά να αναζητήσουμε νέα μοντέλα για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, των υπόλοιπων έμβιων όντων και της Μητέρας Γης, να αναγεννήσουμε την έννοια της οικονομίας των φυσικών πόρων και να οργανώσουμε τη ζωή μας πέρα από τη λιτότητα και την ανάπτυξη (...). το πρόγραμμα του τριημέρου, κείμενα και βίντεο στο http://www.iliosporoi.net/ Πλήρες κείμενο στο oikotrives.gr ΜιχAλης ΘεοδωρOπουλος ομάδα “Ηλιόσποροι”

ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

Στις 22 Απρίλη πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη μια σημαντική εκδήλωση που διοργάνωσε ο τοπικός ΣΥΡΙΖΑ με θέμα τα στρατόπεδα του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης. Στην εκδήλωση παρουσιάστηκε μια αναλυτική επεξεργασία που τεκμηριώνει τη σημασία των χώρων αυτών για την περιβαλλοντική αποκατάσταση και την ποιότητα ζωής στην πόλη. Στο κείμενο αυτό, που με τη μορφή υπομνήματος υποβλήθηκε προς όλους τους συναρμόδιους υπουργούς Άμυνας, Συντονισμού, Περιβάλλοντος, Οικονομικών και προς το ΤΑΙΠΕΔ, αναφέρονται, μεταξύ άλλων: Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη με 2,4 τ.μ. πράσινο ανά κάτοικο, η μικρότερη αναλογία στην Ευρώπη και με υψηλότατα επίπεδα ρύπανσης, ιδιαίτερα σε μικροσωματίδια στο δυτικό της τμήμα. (...) Σήμερα, οι ελεύθεροι αδόμητοι χώροι που μπορούν να δεχθούν πράσινο και μάλιστα υψηλό πράσινο είναι ελάχιστοι με τους περισσότερους από αυτούς να είναι στρατόπεδα, κλειστά και σε λειτουργία (πλήρως ή μερικά). Τα περισσότερα και μεγαλύτερα βρίσκονται στη Δυτική Θεσσαλονίκη. Οι διεκδικήσεις των τοπικών κοινωνιών αλλά και εξειδικευμένες μελέτες που έγιναν στο ίδιο χρονικό διάστημα κατέληξαν στο ότι τα στρατόπεδα που βρίσκονται εντός και στις παρυφές του Πολεοδομικού

κινητικότητα για τα στρατόπεδα στη Θεσσαλονίκη

Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης πρέπει να διατεθούν αποκλειστικά στην ανάπτυξη υψηλού πρασίνου για να βελτιωθεί η αναλογία έκτασης πρασίνου ανά κάτοικο, αν και πάλι αυτή θα είναι πολύ χαμηλότερη του αποδεκτού (5 τ.μ./κάτοικο).Η ζωτική σημασία αυτής της τελευταίας και μοναδικής δυνατότητας, στοιχειώδους αναβάθμι-

σης της υποβαθμισμένης ποιότητας ζωής, είναι αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα για την κοινωνία της Θεσσαλονίκης. Το υπόμνημα περιλαμβάνει επίσης τα αιτήματα που πλήθος συλλογικοτήτων και κάποιοι δήμοι έχουν υιοθετήσει για τη μετατροπή των στρατοπέδων σε ελεύθερους, δημόσιους κοινόχρηστους χώρους υψηλού

πρασίνου. Συνοπτικά, την κατάργηση της νομοθεσίας με την οποία ένα μεγάλο μέρος της έκτασης των στρατοπέδων αποδίδεται προς εξυπηρέτηση οικιστικών αναγκών του προσωπικού των ενόπλων δυνάμεων, το θεσμικό χαρακτηρισμό των πρώην στρατοπέδων ως κοινόχρηστων χώρων, τον χαρακτηρισμό των εντός των στρατοπέδων αξιόλογων κτιρίων ως ιστορικά μνημεία, την αναστροφή της μεταβίβασης δυο στρατοπέδων στο ΤΑΙΠΕΔ και την απόδοση της ιδιοκτησίας των πρώην στρατοπέδων στους όμορους Δήμους (όμως χωρίς πολεοδόμηση), τη σύσταση δημόσιου μητροπολιτικού φορέα για τη διαχείριση των χώρων υπερτοπικής σημασίας και τη θεσμοθέτηση «τράπεζας γης» για την ανάκτηση από τους Δήμους ελεύθερων χώρων. Αντίστοιχα αιτήματα και ανάγκες για την απόδοση των χώρων των ανενεργών ουσιαστικά στρατοπέδων εντός αστικού αστικού για ήπιες κοινωφελείς χρήσεις υπάρχουν και σε άλλες πόλεις της χώρας – και ιδιαίτερα στην Αθήνα... Ο/τ.

κάτι αλλάζει στα Λιπάσματα της Δραπετσώνας Το πρώτο Σαββατοκύριακο του Απριλίου ο Δήμος Κερατσινίου – Δραπετσώνας προχώρησε στην πρώτη δράση παρέμβασης στον χώρο της πρώην Βιομηχανικής Ζώνης Δραπετσώνας, διοργανώνοντας καθαρισμό, δενδροφύτευση και διάνοιξη της πρόσβασης σε ένα κομμάτι της έκτασης 640 στρεμμάτων. Το μέλλον της περιοχής απασχολεί χρόνια τώρα τις δημοτικές αρχές, τους φορείς και τους κατοίκους και αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ επιχειρηματιών. Στα ρεπορτάζ επισημαίνεται ότι η συνολική έκταση ανήκει σε διάφορους ιδιοκτήτες: 254 στρέμματα (παλιό εργοστάσιο λιπασμάτων) στην Εθνική Τράπεζα, 117 στην πρώην ΑΓΕΤ, 82 στην Aegean του Δ.Μελισσανίδη, ενώ τα υπόλοιπα 187 στον ΟΛΠ και στον δήμο. Οι δράσεις του Δήμου που υποστηρίχθηκαν από πολλούς κατοίκους είχαν σαν αίτημα την ανάπλαση της πρώην Βιομηχανικής Ζώνης Δραπετσώνας με χρήσεις αθλητισμού, πολιτισμού, εκπαίδευσης, υγείας, αναψυχής και την απομάκρυνση των επικίνδυνων και ρυπογόνων εγκαταστάσεων της Oil One και την οριστική απομάκρυνση των εγκαταστάσεων της ΔΕΗ και της LAFARGE. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκ των συνιδιοκτητών της έκτασης ΕΘΝΙΚΗ ΚΤΗΜΑΤΙΚΗ Α.Ε προσπάθησε να δημιουργήσει διάφορα νομικά και πρακτικά προβλήματα στη διεξαγωγή των δράσεων του Δήμου, αυτές πραγματοποιήθηκαν με επιτυχία. Εκείνες τις μέρες, ο δήμαρχος Χρήστος Βρεττάκος δήλωσε «Οι άνθρωποι της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου πλήρωσαν με τη ζωή τους και την βιομηχανική ανάπτυξη του Πειραιά και την ερημοποίηση της βιομηχανικής ζώνης. Είναι καιρός αυτή η περιοχή ν’ αξιοποιηθεί

προς όφελος αυτών των ανθρώπων και των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά, με χρήσεις κοινωνικής ωφέλειας που θα δώσουν ανάσα στους κατοίκους, αλλά ταυτόχρονα θα προσφέρουν ανάπτυξη και θέσεις εργασίας». Τα αιτήματα αυτά της τοπικής κοινωνίας υποστηρίχθηκαν επίσημα τόσο από την Περιφέρεια Αττικής, όσο και από το Δήμο Πειραιά και όλους τους Δήμους της Β’ Πειραιά. Στις 28 Απριλίου το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης έδωσε στη δημοσιότητα τροπολογία για την ανάπλαση της περιοχής της Λιμενοβιομηχανικής Ζώνης Δραπετσώνας-Κερατσινίου. Η τροπολογία, η οποία υποστηρίζεται και θα κατατεθεί προς συζήτηση και ψήφιση σε επόμενο νομοσχέδιο στη Βουλή, ακυρώνει τη δυνατότητα να εγκατασταθούν, όπως κακώς προέβλεπε ο ν. 4277/14, στην εν λόγω περιοχή βιομηχανικές, μεταποιητικές και άλλες χρήσεις που αλλοιώνουν και επιβαρύνουν το φυσικό περιβάλλον και το ιδιαίτερο κάλλος της παραθαλάσσιας ζώνης. Επίσης κατοχυρώνει χρήσεις πολιτισμού, εκπαίδευσης, υγείας, αθλητισμού, πράσινου, αναψυχής αποκλείοντας βιομηχανικές χρήσεις και μέγιστο συντελεστή δόμησης 0,15. Η περιοχή των πρώην Λιπασμάτων σχεδιάζεται ως περιοχή στρατηγικής παρέμβασης για την ποιοτική αναβάθμιση του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας και όλης της ζώνης Α’ και Β’ Πειραιά. Αποτελεί συνεπώς ευκαιρία τόσο για το Δήμο που θα προχωρήσει στην εκπόνηση πολεοδομικής μελέτης, όσο και συνολικά για την αριστερή διακυβέρνηση να προχωρήσει -μέσα από ανοιχτή διαβούλευση, αλλά και αναγκαίες συγκρούσεις- η εξειδίκευση των εργαλείων και η σταδιακή εφαρμογή αυτών των πολύ θετικών ρυθμίσεων. Ο/τ.



ικοτριβές - αφιέρωμα

Μάιος 2015 - τ. 16

ζητήματα και διεκδικήσεις για την αριστερά στην κυβέρνηση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Χ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΤΟΣ, Π. ΨΑΡΡΕΑΣ

αποκατάσταση του χωρικού σχεδιασμού: Μετά τις εκλογές που έφεραν για πρώτη φορά στην ιστορία τη ριζοσπαστική αριστερά στην κυβέρνηση, στο αφιέρωμα του τεύχους οι “Οικοτριβές” προσανατολίζουν περισσότερο τη θεματολογία τους σε ζητήματα που αφορούν ιδιαίτερα τον οικολογικό και κοινωνικό μετασχηματισμό της παραγωγής και της κατανάλωσης. Σήμερα φαίνεται, εν μέσω διαπραγμάτευσης με τους θεσμούς-δανειστές και εκβιασμών των διεθνών και εγχώριων συστημικών μπλοκ, ότι, παρά τους ευσεβείς πόθους όσων ωφελούνται απ’ τη λιτότητα, η Αριστερά και η κοινωνική πλειοψηφία που εκφράζει... ήρθαν για να μείνουν. Η κυβέρνηση θα έχει το προσεχές διάστημα την ευρεία στήριξη του κόσμου ώστε, από χώρα-πειραματόζωο του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, να αποτελέσουμε παράδειγμα διαδικασιών δημοκρατίας και ουσιαστικής ευημερίας . Τα προηγούμενα χρόνια, με τον καταιγισμό των μνημονιακών μέτρων (αλλά και των ιδεολογημάτων που τα συνόδευαν) που επέτειναν την ιστορική διάλυση της δημόσιας περιβαλλοντικής και χωροταξικής πολιτικής στην Ελλάδα, τα προβλήματα στην ποιότητα ζωής οξύνθηκαν – σε περιπτώσεις δραματικά. Και ενώ ορισμένοι είδαν την κρίση σαν ευκαιρία, τα οικολογικά κινήματα και οι οργανώσεις των πολιτών συνέχισαν να αντιστέκονται και να προτείνουν. Τα προτάγματα των ενεργών συλλογικοτήτων, των ειδικών επιστημόνων, των ενδιαφερόμενων φορέων έχουν διατυπωθεί δημόσια το προηγούμενο διάστημα – συχνά σε λεπτομερή προγραμματικού χαρακτήρα κείμενα. Η επικαιροποίηση και μεγαλύτερη συγκεκριμενοποίηση ενός αριστερού και ριζοσπαστικού πολιτικού σχεδίου στα κρίσιμα πεδία της ανάπτυξης, της παραγωγικής ανασυγκρότησης, του περιβάλλοντος και του χώρου είναι διαρκές ζητούμενο. Και ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία, μπορεί να προχωρήσει μόνο μέσα από ανοιχτή κοινωνική διαβούλευση. Ως “Οικοτριβές”, θα συνεχίσουμε σε επόμενα τεύχη να δημοσιεύουμε κείμενα – συνεισφορές στο δημόσιο διάλογο, που είναι περισσότερο από ποτέ σημαντικό να γίνει ουσιαστικά.

η ώρα του «από τη θεωρία στην πράξη» Με σειρά δημόσιων παρεμβάσεων και αρθρογραφίας κι εδώ στις Οικοτριβές αλλά και αλλού έχει επισημανθεί και σχολιαστεί κατ’ επανάληψη τα τελευταία «μνημονιακά» χρόνια, ο συστηματικός τρόπος υποκατάστασης του δημόσιου χωρικού σχεδιασμού από έναν προσχηματικά δημόσιο και προσχηματικά χωρικό σχεδιασμό, έναν σχεδιασμό δηλαδή αχωρικό και ιδιωτικής κοπής που δεν απορρέει από διαδικασίες διαπραγμάτευσης του σκοπού του σχεδιασμού, του περιλάλητου δημόσιου συμφέροντος, με τους τοπικούς και χωρικούς (δηλαδή κοινωνικούς, παραγωγικούς, περιβαλλοντικούς) φορείς και διαθέσιμα. Αντίθετα, απαντά, κυρίως και συχνά «φωτογραφικά», σε ιδιωτικά αιτήματα άντλησης υπεραξίας μέσα από «επενδύσεις» εκμετάλλευσης της γης και των φυσικών, ιστορικών ή κοινωνικών της πόρων. Συχνά, οι συνέπειες από αυτές τις επενδύσεις ούτε επιθυμητές είναι από τις τοπικές κοινωνίες ούτε συμβατές με το παραγωγικό τους προφίλ ή τα περιβαλλοντικά κεκτημένα. Συχνά επίσης, οι συνέπειες αυτές είναι ανεπίστρεπτες. Στη δημόσια συζήτησή τους ωστόσο, προτάσσεται πάντα η παντοδύναμη ρομφαία της «ανάπτυξης», των «θέσεων εργασίας», αντιλήψεων δηλαδή που αναπαράγουν τα πιο ξεπερασμένα -και ανόητα- δίπολα στην επιστημονική και δημόσια συζήτηση για τον χώρο, το περιβάλλον, την ανάπτυξη και τον σχεδιασμό. Δίπολα παραπειστικά έως και κωμικά, που όμως παρά τις προφανείς τους αδυναμίες, για κάποιους διατηρούν την αξία του επιχειρήματος. Θύμα αυτών των μεθοδεύσεων και παρεξηγήσεων είναι ασφαλώς και ο χώρος και η δικαιοσύνη σ’ αυτόν, αλλά και το δημόσιο συμφέρον.

Οι μνημονιακές πρακτικές Στο πλαίσιο της μνημονιακής νομοθεσίας, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες που αφορούσαν τον χώρο και τον σχεδιασμό του ήταν εντυπωσιακά πολλές και σημαίνουσες. Κατέστη σαφές ευθύς εξαρχής ότι η ανα- ή από- διάρθρωση του πλαισίου όρων ανάπτυξης ή προστασίας του χώρου ήταν κεντρική προτεραιότητα. Εκκινώντας από την βασική φιλοσοφία «αξιοποίησης»-εκποίησης της δημόσιας γης, αδιακρίτως, όπως αυτή οριοθετήθηκε στον Εφαρμοστικό του Μεσοπρόθεσμου το 2011 (ν. 3986/2011) ακολούθησε μια ενορχηστρωμένη ομοβροντία ρυθμίσεων που αφορούσε τους a la carte όρους εκμετάλλευσης δημόσιας ή ιδιωτικής γης με τα λεγόμενα «Ειδικά Σχέδια» κάθε είδους, την αποδυνάμωση σε προσωπικό και αρμοδιότητες όλων των ελεγκτικών υπηρεσιών του δημοσίου, την αποδυνάμωση του καθεστώτος

προστασίας δασικών, παράκτιων ή άλλων οικολογικά κρίσιμων περιοχών, τη δημιουργία προϋποθέσεων για εισπρακτική αντιμετώπιση και πρακτική διαιώνιση των αυθαιρέτων σε εντός και εκτός σχεδίου περιοχές, τη μεταφορά της αρμοδιότητας σχεδιασμού και διαχείρισης του δημόσιου συμφέροντος (περιουσίας και όρων ανάπτυξης) σε πολυάριθμες και εντελώς αδιαφανείς Α.Ε. και τόσα άλλα. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες που τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως διαδικασία θεσμοθέτησης (με προσχηματική διαβούλευση σε άλλ’ αντ’ άλλων κείμενα νόμου, με διαδικασίες εξπρές, με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, σε θερινά τμήματα της Βουλής κ.ο.κ.) βάθυναν και στερέωσαν τις πιο δυσοίωνες από τις νεοφιλελεύθερες κατευθύνσεις και πρακτικές που γνωρίσαμε κατ’ εξοχήν στην περίοδο της Ολυμπιακής προετοιμασίας. Όλες αυτές οι κατευθύνσεις ρυθμίσεων τελικά αποκρυσταλλώθηκαν, το καλοκαίρι που μας πέρασε, σε ένα νέο υπόδειγμα χωρικού σχεδιασμού με τον ν. 4269/2014, την περίφημη «Χωροταξική και Πολεοδομική Μεταρρύθμιση» (γνωστή και ως Χω.Πο.Με.). Η καθαυτό Χω.Πο.Με. εμπλουτίστηκε βέβαια με τους ν. 4280/2014 για τα δάση και την ιδιωτική πολεοδόμηση, τον ν. 4277/2014 για την οριστική αντικατάσταση του παλιού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αττικής και τον τελευταίο νόμο-σκούπα της προηγούμενης κυβέρνησης, τον ν. 4315/2014, στον οποίο συνωθήθηκαν άρον άρον όσα αιτήματα προλάβαιναν να προωθηθούν μέσω του πρόθυμου και απερχόμενου πολιτικού προσωπικού.

Προς ένα νέο υπόδειγμα Η αποκατάσταση στην ουσία του δημόσιου χωρικού σχεδιασμού σε μια κατεύθυνση απλοποίησης, ουσιαστικού εκδημοκρατισμού και διασφάλισης περιβαλλοντικής και χωροκοινωνικής δικαιοσύνης, έχει εξαγγελθεί προ- και μετ-εκλογικά από τον ΣΥΡΙΖΑ σε όλους τους τόνους. Επείγει ωστόσο να δρομολογηθεί άμεσα, πριν το στρεβλό θεσμικό πλαίσιο δημιουργήσει δύσκολα αναστρέψιμα έννομα αποτελέσματα, ιδίως δε εκείνα που ενσωματώνουν κρίσιμες και αμφιλεγόμενες ή ανεπιθύμητες χωρικές επιλογές. Οι ορίζουσες του νέου υποδείγματος σχεδιασμού, σε έναν βαθμό αναδεικνύονται από τους βασικότερους άξονες κριτικής όπως διατυπώθηκαν από τον χώρο της Αριστεράς, το αρμόδιο Τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ, πανεπιστημιακούς και επιστημονικούς φορείς, κ.ά.. Σε ό,τι αφορά ιδιαίτερα τον ν. 4269/2015, ενδεικτικά αξίζει να υπενθυμίσουμε ορισμένες από τις πιο βασικές κατευθύνσεις: Η άρση της κατίσχυσης των Ειδικών Χωρικών Σχεδίων κάθε είδους έναντι των θεσμοθετημένων όρων δόμησης, χρήσης, προστασίας της γης. Τα Ειδικά Χωρικά Σχέδια (ΕΣΧΑΔΑ, ΕΣΧΑΣΕ, ΕΣΠΕΡΑΑ κ.ά.) που αφορούν μεγάλης κλίμακας αναπτύξεις, είτε επιλεγεί να θεσμοθετούνται με ΠΔ είτε όχι, οφείλουν να συμμορφώνονται στις εγκεκριμένες ρυθμίσεις και όχι το αντίστροφο κι αυτή η στοιχειώδης ιεραρχία και νομιμότητα επείγει να αποκατασταθεί. Η αναθεώρηση των νέων κατηγοριών χρήσεων γης που εισήγαγε ο ν. 4269/2014 ώστε αφενός

ικοτριβές - αφιέρωμα

Μάιος 2015 - τ. 16

να καλύπτεται το σύνολο της γης, αστικής και εξωαστικής, αφετέρου να προστατεύονται έναντι ασύμβατων και οχληρών δραστηριοτήτων οι πιο ευάλωτες χρήσεις (όπως λ.χ. η κατοικία, οι ελεύθεροι ή κοινόχρηστοι χώροι και οι χώροι πρασίνου κ.ά.). Η άκρατη «ελαστικοποίηση» των χρήσεων που θεσμοθετήθηκε (όπου λ.χ. σε έναν θεσμοθετημένο «ελεύθερο χώρο αστικού ή περιαστικού πρασίνου» μπορεί να χωροθετηθεί από χώρος επεξεργασίας στερεών αποβλήτων μέχρι εγκαταστάσεις ΑΠΕ ή σταθμοί μεταφόρτωσης απορριμμάτων) μπορεί να ωφελεί κοντόθωρα το laissez faire για κάθε ενδιαφερόμενο, υπονομεύει όμως εκτός από το δημόσιο συμφέρον και αυτούς τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους στο μέλλον. Όλοι, «ειδικοί» και μη και ανεξάρτητα από ιδεολογικές καταβολές, αντιλαμβάνονται ότι η κατηγοριοποίηση των χρήσεων είναι εργαλείο σχεδιασμού αλλά και όρος ασφάλειας δικαίου και ισονομίας. Πρέπει επομένως να είναι τέτοια που να δημιουργεί καθεστώς χωρικής συνοχής και συμβατότητας ώστε να διασφαλίζεται η επιθυμητή, η σχεδιασμένη δηλαδή ποιότητα του χώρου. Είναι προφανές ότι αυτό δεν είναι κάποιο ακραία ριζοσπαστικό πρόταγμα που αφορά μόνο τις τοπικές κοινωνίες. Μεσομακροπρόθεσμα προστατεύει τα συμφέροντα και των ίδιων των επενδυτών. Η ανάγκη αποκατάστασης του Εθνικού Χωροταξικού Σχεδίου, ενός επιπέδου που πέρα από το πόσο συκοφαντήθηκε από τις πρακτικές και τα πρωθύστερα της προηγούμενης δεκαετίας, στον νέο νόμο υποβαθμίστηκε και επισήμως σε «κείμενο αρχών» υποχρεωτικά συμμορφούμενο προς το «εκάστοτε ισχύον Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής και το εθνικό πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων». Το Εθνικό Χωροταξικό είναι ακριβώς το επίπεδο που μπορεί και πρέπει να εξειδικεύει χωρικά όλους τους τομεακούς ή κλαδικούς αναπτυξιακούς προγραμματισμούς και να συνιστά βάση ενημέρωσης και αλληλεπίδρασης με τα Περιφερειακά Χωροταξικά Σχέδια. Σε συνδυασμό με την παραπάνω αποκατάσταση περιεχομένου του Εθνικού Χωροταξικού Σχεδίου, αυτονόητη είναι και η ανάγκη κατάργησης των Ειδικών Τομεακών και κατ’ όνομα μόνο «χωροταξι-

11 που παραγωγικής ανασυγκρότησης, είτε τέλος με την έγνοια για την υπεράσπιση της δημόσιας γης που προκλήθηκε από την ίδια την μνημονιακή πολιτική για την γη (βλ. λ.χ. σκοπό και δράση του ΤΑΙΠΕΔ). Η συζήτηση για την εξωαστική γη είναι σημαντική γιατί οι καταπατήσεις, οι αυθαιρεσίες, οι καταστροφές και τα ξεπουλήματα, μαζί με το περιβάλλον ή την δημόσια περιουσία, καταπατούν και καταστρέφουν και το σύστημα αρχών που οφείλει να έχει μια οργανωμένη κοινωνία για να προασπίσει αειφορικά το μέλλον της.

Διεκδικήσεις και Αριστερά

κών» Πλαισίων. Πρόκειται εξάλλου για σχέδια που συγκροτήθηκαν έτσι ώστε να ενημερώσουν τα πρώτα Περιφερειακά Χωροταξικά της προηγούμενης δεκαετίας. Τα Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια ήταν εξ ορισμού προσωρινά, και καταρτίστηκαν ελλείψει ακριβώς του Εθνικού Χωροταξικού και για όποιους τομείς κρίθηκε σκόπιμο, χωρίς δηλαδή καμιά ολοκληρωμένη εποπτεία των παραγωγικών κλάδων. Αντί όμως να καταργηθούν (έστω το 2008, όταν δηλαδή αποκτήσαμε τύποις ένα θεσμοθετημένο Εθνικό Χωροταξικό), τα σχέδια αυτά «μονιμοποιήθηκαν», επικαιροποιήθηκαν (με πιο πρόσφατα παραδείγματα αυτά του Τουρισμού και των Υδατοκαλλιεργειών) και πήραν και προαγωγή! Ανήχθησαν δηλαδή, με τον ν. 4269/2014 σε «Εθνικά Χωροταξικά» επικυρίαρχα μάλιστα των Περιφερειακών στο σύστημα σχεδιασμού, επιτείνοντας έτσι την επικυριαρχία των ομάδων πίεσης (που τα υπαγορεύουν) και των πιο γραφικών αντιλήψεων στείρου παραγωγισμού στον προγραμματισμό της ανάπτυξης και της ανασυγκρότησης. Η αποκατάσταση ενός συστήματος χωρικού σχεδιασμού με ενισχυμένες διαδικασίες πολύμορφης συμμετοχής και διάδρασης σε όλα τα στάδια πολιτών, κινημάτων και φορέων βάσει προσβάσιμης σε όλους γεωχωρικής πληροφορίας που θα παρέχεται από ένα σχετικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Αντίστοιχα με την συμμετοχή της κοινωνίας στη διαπραγμάτευση του σχεδιασμού, προτεραιότητα είναι και η συμμετοχή της θεσμικής εκπροσώπησης της τοπικής κοινωνίας, δηλα-

δή της αιρετής αυτοδιοίκησης και των δύο επιπέδων, με ενισχυμένη αρμοδιότητα κατάρτισης, έγκρισης και υλοποίησης. Είναι οξύμωρο ότι ενώ έχουν σε μεγάλο βαθμό χρηματοδοτηθεί και προχωρούν παράλληλες ενέργειες ενημέρωσης και ομογενοποίησης ποικιλώνυμων βάσεων χωρικών δεδομένων (από το Κτηματολόγιο, από την ψηφιοποίηση των θεσμικών γραμμών, από την ηλεκτρονική καταγραφή κτισμάτων, αυθαιρέτων κλπ αλλά και από μια πλειάδα φορέων και ΔΕΚΟ που καταγράφουν «χωρική» πληροφορία) κι ενώ προχωρά, υποτίθεται, η ενίσχυση του ρόλου των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης, ταυτόχρονα, στα θέματα του χώρου, γίναμε μάρτυρες της επανασυγκέντρωσης της αρμοδιότητας όχι μόνο στην κεντρική διοίκηση και μάλιστα στον εκάστοτε αρμόδιο υπουργό, δηλαδή στους πολιτικά προϊστάμενους, αλλά και, χωρικά μιλώντας, στην Αθήνα. Στο αντιδημοκρατικό και ανορθολογικό αυτό πνεύμα εντάσσεται και η ατεκμηρίωτη και χωρίς αναγκαίες προσαρμογές κατάργηση της ενδιάμεσης κλίμακας σχεδιασμού που συνιστούσαν τα Ρυθμιστικά Σχέδια και των Οργανισμών που επιλαμβάνονταν της παρακολούθησης του σχεδιασμού στην μητροπολιτική κλίμακα. Τέλος, η καθαυτό αποκατάσταση της χωρικής διάστασης σε όλες τις πολιτικές και η διατύπωση και θεσμοθέτηση χωρικών σχεδίων με κατευθύνσεις πολιτικής για ενότητες κατηγοριών χώρου, όπως ο ορεινός, ο παράκτιος, ο νησιωτικός, τα μητροπολιτικά κέντρα κ.ά. Οι κατηγορίες χώρου εισάγουν de facto

τη χωρική διάσταση στην ανάλυση των προβλημάτων και των προοπτικών των περιοχών. Και μπορούν να εξειδικεύσουν πιο πολυσύνθετες και στοχευμένες χωρικά πολιτικές και στο Περιφερειακό και στο Τοπικό επίπεδο. Αυτά σε ό,τι αφορά τον τρόπο δηλαδή τα επίπεδα, την ιεράρχησή τους, τους φορείς και τα μέσα χωρικού σχεδιασμού θα μπορούσαν να ορίζουν ένα αδρό περίγραμμα για τον δημόσιο διάλογο που πρέπει να ξεκινήσει άμεσα. Εκκρεμούν παράλληλα και άλλες σημαντικές πρωτοβουλίες για χωρικά ζητήματα που κυμαίνονται από πιο απλές νομοθετικές, όπως η κωδικοποίηση των νομοθετικών δαιδάλων της οικοδομικής ή της πολεοδομικής ή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, έως πιο σύνθετες και κρίσιμες για το μέλλον και το πρότυπο παραγωγικής ανασυγκρότησης συζητήσεις, όπως αυτή για τον χαρακτήρα και τον τρόπο προσέγγισης της εξωαστικής γης (μέρος της οποίας είναι και η «εκτός σχεδίου»). Η συζήτηση για την εξωαστική γη ήταν και παραμένει μια δύσκολη συζήτηση για την ελληνική κοινωνία, είναι όμως ευκαιρία και ανάγκη να ανοίξει. Εκ των πραγμάτων έχει ανοίξει περισσότερο από ποτέ τα τελευταία χρόνια είτε με τις μαζικές πυρκαγιές, είτε με την μαζική κατακραυγή για τους όρους εκμετάλλευσης των αιγιαλών ή των δασικών εκτάσεων, είτε με την θερμή συζήτηση περί των διαφόρων «γενεών» αυθαιρέτων, είτε με την αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για στροφή σε αγροτικές και συνδεόμενες μ’ αυτές μεταποιητικές δραστηριότητες ως προνομιακό πεδίο του προτύ-

Η νέα κυβέρνηση βρίσκεται αναμφίβολα αντιμέτωπη με αναρίθμητα στοιχήματα. Στοιχήματα στη σφαίρα του «πρώτη φορά αριστερά», στοιχήματα συνέπειας με την δική της συστηματική κριτική όλα τα προηγούμενα χρόνια (και πριν την κρίση), στοιχήματα επιβίωσης συνολικά του κυβερνητικού εγχειρήματος. Η τελευταία , η επιβίωση δηλαδή του εγχειρήματος, εξαρτάται από τους «έξω», εξαρτάται όμως και από συναινέσεις, συγκλίσεις και συστράτευση στο εσωτερικό. Εξαρτάται κι απ’ τη συνοχή και την πειστικότητα του «οράματος». Το όραμα, με τη σειρά του, δεν είναι ούτε μόνο μισθοί και συντάξεις, ούτε μόνο δουλειές ή υγεία ή παιδεία, ούτε μόνο περιβάλλον, ούτε μόνο δικαιώματα. Είναι όλα αυτά μαζί για όλους μας και παντού στο χώρο, στη χώρα. Στο πλαίσιο λοιπόν της νέας αριστερής κυβέρνησης, η αποκατάσταση του σχεδιασμού και του χωρικού του προσήμου, της χωρικής διάστασης όλων των αναπτυξιακών πολιτικών, έχει ιδιαίτερη σημασία και κατεπείγοντα χαρακτήρα γιατί σηματοδοτεί τους όρους, το πλαίσιο για το νέο πρότυπο παραγωγικής ανασυγκρότησης. Σηματοδοτεί τους όρους και το πλαίσιο για την αποκατάσταση ισονομίας, δικαιοσύνης και δικαιωμάτων στο χώρο. Όλα αυτά είναι υπόθεση και διεκδικήσεις των σχετικών επιστημών χώρου και περιβάλλοντος αλλά είναι και σε μεγάλο βαθμό υπόθεση και διεκδικήσεις της Αριστεράς, ιδίως δε αυτής της ριζοσπαστικής Αριστεράς της Οικολογίας και των Κινημάτων που είναι ο κυβερνών πια ΣΥΡΙΖΑ. Απ’ την θεωρία στην πράξη λοιπόν. ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΥ



ικοτριβές - αφιέρωμα

Μάιος 2015 - τ. 16

ΕΞΟΡΥΞΗ ΧΡΥΣΟΥ στις ΣΚΟΥΡΙΕΣ ο «νόμος και η τάξη» των πολυεθνικών θα ανατραπεί Η εξόρυξη Χρυσού στην Β.Α. Χαλκιδική από την Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ. αποτελεί ίσως το πιο εμβληματικό εγχείρημα επιβολής ενός ακραία νεοφιλελεύθερου υποδείγματος «ανάπτυξης». Ένα παράδειγμα απτής εικονογράφησης του «νεοφιλελεύθερου παραδείσου» και της «αξιοποίησης της κρίσης ως ευκαιρία». Αυτός ήταν ο λόγος που δήλωνε ο Α. Σαμαράς στην Wall Street Journal (21-2-2013) ότι η επένδυση θα προστατευτεί «… με κάθε κόστος». Για τον ίδιο λόγο χρειάστηκε να μετακινηθούν υπουργοί, ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, να περάσουν φωτογραφικές τροπολογίες (π.χ. 4280/2014) ακόμα και να διαδηλώσει ο Α. Γεωργιάδης με εργαζόμενους φορώντας κράνος μεταλλωρύχου!

Μια εμβληματική σύγκρουση… Η εξόρυξη χρυσού στη Β.Α. Χαλκιδική δεν αποτελεί μια, κάποια, «επένδυση». Συγκεντρώνει πλήθος μεθόδων και μέσων της ακραία νεοφιελελεύθερης καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Επιθετικές εξαγορές, ιδιωτικοποίηση, χρηματιστικοποίηση, φοροαποφυγή1 και φορολογικοί παράδεισοι 2, θεσμική φορο-ασυλία και κατάφορη παραβίαση του δημοσίου συμφέροντος, fast track αδειοδοτήσεις, παράκαμψη περιβαλλοντικής νομοθεσίας, σωρεία περιβαλλοντικών παραβάσεων (εκθέσεις επιθεωρητών περιβάλλοντος), ανεφάρμοστες μέθοδοι-τεχνολογίες εξορύξεις (flash smelting), ωμή επιβολή στις τοπικές κοινωνίες με χρήση ακραίας καταστολής. Ταυτόχρονα, είναι ενδεικτική της διαπλοκής οικονομικής και πολιτικής εξουσίας με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της προσφυγής του δημόσιου 3 το 2011 ενάντια σε απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 4 που ορίζει ότι οι όροι της σύμβασης συνιστούν κρατική ενίσχυση υπέρ της εταιρίας και την καλούν να καταβάλει στο δημόσιο 15,34 εκ. €. Από την άλλη πλευρά, οι πολυετείς κινητοποιήσεις των κατοίκων, ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές που έλαβαν πανελλαδική και διεθνή διάσταση, εκφράζουν έναν αγώνα που ξεπερνά τα όρια του τοπικού και του οικολογικού. Συμβολίζουν τους αγώνες για την υπεράσπιση του δημοσίου συμφέροντος και των μακροπρόθεσμων κοινωνικών αναγκών των πολλών ενάντια στα συμφέροντα μεγάλων εταιριών. Συμβολίζουν τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος και των φυσικών διαθεσίμων ως απαραίτητων όρων για τη διαβίωση, την παραγωγή και την αναπαραγωγή των

κοινωνιών. Συμβολίζουν τους αγώνες των προηγούμενων χρόνων ενάντια στο αυταρχικό κράτος, στην ακραία καταστολή και στο μνημονιακό δόγμα «νόμος και τάξη» που επιχείρησε να καταστήσει τους κοινωνικούς αγώνες παράνομους και τους αγωνιζόμενους/ες τρομοκράτες/ισσες, προκειμένου να επιβάλλει το δίκαιο του κέρδους πάνω στις ανάγκες και στη βούληση των τοπικών κοινωνιών. Εν τέλει, ο αγώνας ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές συμβολίζει την αντίσταση σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που προδιαγράφει ένα μέλλον κοινωνικής οικονομικής βαρβαρότητας και περιβαλλοντικής καταστροφής. Για όλους τους παραπάνω λόγους η θέση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν και παρέμεινε αμετακίνητη και μαχητικά αντίθετη στα σχέδια της «Ελληνικός Χρυσός» και των μνημονιακών, και όχι μόνο, κυβερνήσεων. Θέση που επιβεβαιώθηκε σε κάθε δυνατό επίπεδο από το τοπικό, έως την Κ.Ε. και το ομόφωνό ψήφισμα του 1ου Συνεδρίου του.

Ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση … Η πολιτική τομή του Ιανουαρίου με το σχηματισμό κυβέρνησης με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ φέρει το καθήκον της ριζοσπαστικής αριστεράς να ανταποκριθεί στον ιστορικό της ρόλο εισάγοντας τις ανάγκες της κοινωνικής πλειοψηφίας και τους αγώνες των καταπιεζόμενων στρωμάτων στο προσκήνιο. Με αυτή την έννοια το ζήτημα της εξόρυξης χρυσού από την «Ελληνικός Χρυσός» αποτελούσε ένα εμβληματικό ζήτημα άμεσων πολιτικών πρωτοβουλιών. Τις πρώτες μόλις ημέρες η ηγεσία του ΥΠΑΠΕΝ, με δηλώσεις της, πήρε θέση. Ταυτόχρονα, δεδομένη και αναμενόμενη ήταν η αντίδραση της «Ελληνικός Χρυσός». Αφετηρία της είχε την επιτάχυνση των δραστηριοτήτων για τη δημιουργία τετελεσμένων, από την έκδοση οικοδομικής άδειας και τις εργασίες στο open pit, έως τις υλοτομήσεις και τις εργασίες εγκατάστασης ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού. Η κυβέρνηση αντέδρασε προχωρώντας στην ανάκληση της θεώρησης της Αρχιτεκτονικής και Ηλεκτρομηχανολογικής Μελέτης της μονάδας εμπλουτισμού Σκουριών στις 27-2-2015, που συνδεόταν με τη φωτογραφική διάταξη του άρθρου 54 του ν. 4280/2014. Παρά ταύτα η πρώτη αυτή κίνηση δεν ήταν ικανή να ανακόψει τις δραστηριότητες της εταιρίας. Παράλληλα, η έκδοση αποφάσεων του ΣτΕ, το περιβάλλον κλιμάκωσης των εγχώριων και διεθνών πιέσεων

σε όλα τα επίπεδα και η μη άμεση συνέχεια πολιτικών πρωτοβουλιών από την πλευρά της κυβέρνησης, άφησαν περιθώριο στην εταιρία να κλιμακώσει τις πιέσεις της καταφεύγοντας σε μπαράζ δημοσιευμάτων στα ΜΜΕ και σε προσφυγές στο Σ.τ.Ε. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι κατάφερε να καλλιεργήσει κλίμα σχετικοποίησης των θέσεων της κυβέρνησης και κατ’ επέκταση του ΣΥΡΙΖΑ και να χρησιμοποιήσει τους εργαζόμενους ως πολιορκητικό κριό και ως ασπίδα προστασίας των συμφερόντων της, διοργανώνοντας σειρά κινητοποιήσεων αντισυγκεντρώσεων τόσο στη Β.Α. Χαλκιδική όσο και στην Αθήνα. Σε αυτό το πλαίσιο πυροδότησε τον κοινωνικό αυτοματισμό και καλλιέργησε κλίμα έντασης και απειλών. Κομβικό γεγονός αποτέλεσε η άκρως προκλητική καταστολή της αστυνομίας και η εγκληματική επίθεση των υπαλλήλων της Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ., που ανενόχλητοι πραγματοποίησαν αντι-συγκέντρωση και έδρασαν ως ομάδα κρούσης και τρομοκράτησης, ενάντια σε προγραμματισμένη συγκέντρωση των αγωνιζόμενων κατοίκων την Κυριακή 5 Απρίλη. Την ίδια στιγμή, κατά την πάγια τακτική των πολυεθνικών σε τέτοιες περιπτώσεις, η προπαγάνδα επιτάσσει να πολλαπλασιάζονται οι εργαζόμενοι/ες που απασχολούνται, με εξωπραγματικά νούμερα να βλέπουν το φως της δημοσιότητας, ενώ ανάλογα μεγεθύνεται το ύψος της επένδυσης καθώς και τα οφέλη για το δημόσιο. Για τη νομιμότητα δε ούτε λόγος… παρά το όσα είναι γνωστά τοις πάσι για τη σωρεία παρανομιών, παρά τα στοιχεία των εκθέσεων των επιθεωρητών περιβάλλοντος που ήρθαν στη δημοσιότητα, παρά τις μελέτες και τα πορίσματα φορέων όπως το Α.Π.Θ., το Τ.Ε.Ε Τ.Κ.Μ. κ.α. Σε όλη αυτή τη στρατηγική της προπαγάνδας, της έντασης και των εκβιασμών που εκτυλίχθηκε, από την πλευρά της εταιρίας, άμεση ήταν η απάντηση πρωτίστως του κινήματος, με κινητοποιήσεις τόσο στη Χαλκιδική, όσο σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα – αόρατες βέβαια για τα καθεστωτικά ΜΜΕ –αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ και της δημοτικής αρχής του δήμου Αριστοτέλη.

Μια κρίσιμη κίνηση – Μεταλλουργία Ήταν και είναι σαφές ότι η αντιστροφή αυτής της κατάστασης απαιτούσε και απαιτεί από την πλευρά της κυβέρνησης σταθερή και ισχυρή πολιτική βούληση καθώς επίσης και απτές πολιτικές πρωτοβουλίες

που θα καθιστούσαν σαφή τη θέση και τη στρατηγική της για ακύρωση του σχεδίου εξόρυξης χρυσού. Αποφασιστικές κινήσεις σε αυτή την κατεύθυνση ήταν και είναι απαραίτητες τόσο για την ανάκτηση της πολιτικής πρωτοβουλίας, όσο και για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αυτοματισμού αλλά και των εκβιασμών που ολοένα κλιμακώνονταν. Μια τέτοια κρίσιμη κίνηση πραγματοποιήθηκε από το υπουργείο ΠΑΠΕΝ τις τελευταίες μέρες του Απριλίου μέσω της επιστροφής στην Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.Μ.Β.Χ των κατατεθειμένων προσαρτημάτων τεχνικών μελετών: α) Μονάδας Εμπλουτισμού Μαντέμ Λάκκου και κυρίως, β) Μεταλλουργικής Μονάδας Χαλκού, Χρυσού και Θειικού Οξέος Μαντέμ Λάκκου, διαπιστώνοντας σωρεία προβλημάτων, παραλείψεων, αλλά και απουσία συμμόρφωσης με τις κατευθύνσεις που είχαν απαιτηθεί, παρά την τριετή παράταση που προηγήθηκε. Το κρίσιμο και γνωστό ζήτημα της μεταλλουργίας τέθηκε επί τάπητος. Ειδικότερα η κατασκευή και λειτουργία Εργοστασίου Μεταλλουργίας Χρυσού αποτελεί από τη μια «τον στόχο» της επένδυσης και από την άλλη αναγκαία συνθήκη και ρητό-απαράβατο όρο τόσο της σύμβασης μεταβίβασης ν 3220/2004 και της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) 8-7-2011, όσο και της ΚΥΑ 201745/2011 «Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων», προκειμένου, μέσω της καθετοποίησης της παραγωγής, να «δικαιολογηθεί» δημόσιο συμφέρον, αποκλειστικά μέσω της μεταλλουργικής μεθόδου της ακαριαίας τήξης –Flash Smelting 5. Φυσικά, η μη κατασκευή μονάδας μεταλλουργίας, που ρητά επιτάσσεται σε όλα τα παραπάνω, θα ήταν ευκταία για την εταιρεία ώστε να αποφύγει το κόστος κατασκευής, τους περιβαλλοντικούς όρους και κυρίως τους φόρους από την παραγωγή καθαρού μετάλλου, με μεταφορά των συμπυκνωμάτων της εξόρυξης σε εργοστάσιο επεξεργασίας στην Κίνα, όπως κάνει σήμερα. Η μέθοδος όμως μεταλλουργίας ακαριαίας τήξης είναι ανεφάρμοστη στα μεταλλεία της Κασσάνδρας καθώς η περιεκτικότητα σε αρσενικό (As) – από τα πλέον τοξικά στοιχεία - του μίγματος συμπυκνωμάτων Σκουριών - Ολυμπιάδας θα ανέλθει στο 11%, ενώ είναι γνωστό ότι στην Ευρώπη δεν γίνεται επεξεργασία με πάνω από 0,3% - στην Κίνα 0,5%! Ως εκ τούτου, πέρα από τα προβλήματα που σημειώνονται από το ΥΠΕΠΑΝ (σύμφω-

ικοτριβές - αφιέρωμα

Μάιος 2015 - τ. 16

να με δημοσιεύματα), π.χ. ελλείψεων υπογραφών από διπλωματούχους Μηχανικούς, απουσίας πρόβλεψης δαπανών περιβαλλοντικής αποκατάστασης, μη διασφάλισης της υγείας των κατοίκων και των εργαζομένων, το κεντρικό ζήτημα έγκειται στο ότι δεν έχει αποδειχθεί (στα τρία χρόνια που δόθηκαν ως παράταση) το εφαρμόσιμο της μεθόδου μεταλλουργίας με την κατασκευή μονάδας ημιβιομηχανικής κλίμακας και την διενέργεια, επί τόπου, προγράμματος δοκιμών με τη συνακόλουθη εξαγωγή στοιχείων. Συνεπώς, το επενδυτικό σχέδιο της Ελληνικός Χρυσός είναι εντελώς στον αέρα με αποτέλεσμα να παραβιάζονται στον πυρήνα τους τόσο η ΑΕΠΟ όσο και η σύμβαση μεταβίβασης, με απόλυτη υπαιτιότητα και ευθύνη της εταιρίας.

Στρατηγική, σταθερή πολιτική βούληση και πρωτοβουλίες Σε πρώτο επίπεδο είναι απολύτως αναγκαίο ο ΣΥΡΙΖΑ και η κυβέρνηση όχι μόνο τηρήσουν τη δέσμευση τους για αντιστροφή του καταστροφικού μοντέλου ανάπτυξης της περιοχής αλλά και να το εκφράζουν δημόσια με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο. Η πολιτική βούληση για την άμεση ακύρωση της λεγόμενης «επένδυσης» στο δάσος των Σκουριών εκφράζει τις διεκδικήσεις του κοινωνικο-οικολογικού κινήματος στην περιοχή και όχι μόνο. Παράλληλα, εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και δίνει το στίγμα ότι οι ιδιωτικοί όμιλοι δεν μπορούν να συνεχίζουν να λειτουργούν σε ένα καθεστώς παρανομιών, θεσμικών διευκολύνσεων και ελεγκτικού κενού. Αν η πολιτική βούληση είναι αναγκαία συνθήκη, οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και θεσμικές δράσεις αποτελούν απαραίτητο εργαλείο για την προάσπιση των άμεσων και μακροχρόνιων συμφερόντων της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας των κατοίκων της περιοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, χρειάζεται να εντατικοποιηθούν οι έλεγχοι και τα μέτρα από πλευράς κυβέρνησης (π.χ. μικτά κλιμάκια επιθεωρητών περιβάλλοντος, δόμησης, μεταλλείων) που θα βάζουν άμεσο φρένο στις δραστηριότητες της εταιρείας στην περιοχή. Η δημιουργία τετελεσμένων (στο περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό πεδίο) είναι η προσφιλής τακτική των εξορυκτικών πολυεθνικών για να ασκούν πίεση σε κυβερνήσεις και τοπικές κοινωνίες. Η κυβέρνηση καλείται να ασκήσει μια αντίστροφη πίεση με νέους ελέγχους και ανακλήσεις (ανακλήσεις αδειών που δεν είναι σύννομες, που παραβιάζονται οι όροι τους, που είναι ελλιπείς κ.λ.π.) που θα φτάνουν μέχρι την καρδιά του ζητήματος, δηλαδή την ΑΕΠΟ και τη σκανδαλώδη σύμβαση παραχώρησης. Για όλο το επόμενο διάστημα η πρωτοβουλία των δράσεων και των επιθετικών κινήσεων πρέπει να είναι στη πλευρά της κυβέρνησης, όχι της εταιρείας.

Κρίσιμης σημασίας ζήτημα, για την αντιστροφή της σημερινής κατάστασης και την αντιπαράθεση ενός ριζικά διαφορετικού πλαισίου, στον πυρήνα των θέσεων της Αριστεράς, αποτελεί η ανάκτηση και ο δημοκρατικός-κοινωνικός έλεγχος του συνόλου των δημόσιων-κοινωνικών και κοινών αγαθών με την ανάδυση της κοινωνίας στο προσκήνιο. Συνεπώς, η τοπική κοινωνία δεν μπορεί να είναι ο αποδέκτης (ή έστω ο ελεγκτής) των αναπτυξιακών σχεδίων αλλά ο ενεργός συνδιαμορφωτής τους.

στις παλαιές μεταλλευτικές δραστηριότητες, ενώ οι εργασίες περιβαλλοντικής αποκατάστασης θα επιτρέψουν την αξιοποίηση σημαντικού αριθμού εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Στον αντίποδα του κοινωνικού αυτοματισμού επιδίωξή μας είναι η ταύτιση των συμφερόντων της μεγάλης πλειοψηφίας- των από κάτω- της τοπικής κοινωνίας δια μέσου της προώθησης ενός ριζικά διαφορετικού πλαισίου για την αναπτυξιακή προοπτική της περιοχής.

Το ζήτημα των εργαζομένων…

Ακύρωση της εξόρυξης και αντιστροφή του υποδείγματος

Κομβικό ρόλο στην ανάλυση αλλά και στην πρόταση μας παίζει το ζήτημα της εργασίας. Καταρχάς δεν μπορούμε παρά να υπογραμμίσουμε την προπαγάνδα και την τακτική παραπληροφόρησης της εταιρείας σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των εργαζομένων: από τους 1300 εργαζόμενους –σε πλήρη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων (2020)- που αναφέρει η εταιρεία στα επίσημα έγγραφα της 6, καταλήγει να μιλάει δημόσια για 2000 εργαζόμενους σήμερα, πριν ακόμα ξεκινήσει η εξορυκτική δραστηριότητα στις Σκουριές 7. Ο πραγματικός αριθμός είναι σαφώς μικρότερος. Στη δική μας προσέγγιση, το ζήτημα της εργασίας είναι στο επίκεντρο, με τη διάσταση όμως των συνολικών συλλογικών συμφερόντων των εργαζομένων – ανέργων της περιοχής που συναρθρώνονται με το ευρύτερο κοινωνικό και δημόσιο συμφέρον. Επομένως, αποτελεί στόχο και ζητούμενο οι εργαζόμενοι να πάψουν να αξιοποιούνται ως ασπίδα προστασίας των συμφερόντων της εταιρείας και να λειτουργήσουν ενάντια στον επιβαλλόμενο – από την εταιρεία- κοινωνικό αυτοματισμό. Κρίσιμο στοιχείο στη βάση της δική μας πρότασης ανασυγκρότησης είναι ότι μεγάλο μέρος των μεταλλωρύχων θα συνεχίσει να εργάζεται

Πρώτη και απαρέγκλιτη συνθήκη είναι η ακύρωση της λεγόμενης επένδυσης στις Σκουριές και ο απαχαρακτηρισμός της περιοχής από μεταλλευτική, με απόδοση των μεταλλευτικών εκτάσεων. Αυτό μπορεί να γίνει με άμεσες νομικές, διοικητικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες που ξεκινούν από την ανάκληση της ΑΕΠΟ και την καταγγελία της σύμβασης μεταβίβασης και επεκτείνονται στην αναθεώρηση του μεταλλευτικού κώδικα, του Περιφερειακού Χωροταξικού Κεντρικής Μακεδονίας και του καθεστώτος αδειοδοτήσεων μεταλλευτικών δραστηριοτήτων. Δεύτερο άξονα αποτελεί η περιβαλλοντική αποκατάσταση του δάσους των Σκουριών, ως ευρύτερου έργου για την ανασυγκρότηση της περιοχής, αξιοποιώντας το ήδη υπάρχον εξειδικεύμενο τοπικό εργατικό δυναμικό (μηχανικοί, μεταλλεργάτες, δασεργάτες κ.λπ.). Απαραίτητη είναι η ουσιαστική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και φορέων - τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστήμια, κρατικοί φορείς, ΤΕΕ, δασικοί συνεταιρισμοί, κ.ά- . Σε αυτόν τον άξονα εντάσσεται και η συνέχιση της λειτουργίας των παλαιών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων σε φθίνουσα, βέβαια, πορεία. Η λειτουργία αυτή μπορεί να στηρίζεται στα έσοδα που εξασφαλίζουν

13 τα ίδια, διατηρώντας στην εργασία τους τον μεγαλύτερο αριθμό των πραγματικών υπαρχόντων μεταλλεργατών – ρηγματώνοντας τους εκβιασμούς της εταιρείας -, ενώ είναι επίσης απαραίτητη για την περιβαλλοντική αποκατάσταση και τη διασφάλιση από σοβαρή περιβαλλοντική υποβάθμιση (π.χ. όξινες απορροές).Το καθεστώς λειτουργίας υπό δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο-ιδιοκτησία είναι αναγκαίο βήμα σε αυτή τη φάση καθώς επίσης και η συμμετοχή των τοπικών-κοινωνικών φορέων ( π.χ. αυτοδιοίκηση) στον σχεδιασμό και στον έλεγχο της παραγωγής. Τέλος, τρίτο άξονα, σε ένα μεταβατικό πλαίσιο αλλαγής του παραγωγικού υποδείγματος αποτελεί η προώθηση ενός σχεδίου κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής ανασυγκρότησης της περιοχής στην κατεύθυνση του κοινωνικού – οικολογικού μετασχηματισμού της παραγωγής. Προϋπόθεση για την προώθηση ενός τέτοιου μεταβατικού υποδείγματος είναι η ενεργός συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, των εργαζομένων και του συνόλου των κοινωνικών, επιστημονικών, τεχνικών φορέων, σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού, της υλοποίησης και του ελέγχου, αλλά και ο σεβασμός στη φέρουσα ικανότητα οικοσυστημάτων και στην κλίμακα του τοπίου. Η Β.Α. Χαλκιδική μπορεί να μετατραπεί από εργαστήριο ενός ακραία νεοφιλελεύθερου πειράματος κατάληψης μιας ολόκληρης περιοχής από μια μεγάλη πολυεθνική, με προδιαγεγραμμένο το μέλλον της ολοκληρωτικής απερήμωσής της, σε παράδειγμα οργάνωσης της παραγωγής με επίκεντρο την εργασία, το περιβάλλον και τη δημοκρατία στην ίδια την παραγωγή. Οι πολιτικές και κοινωνικές-κινηματικές προϋποθέσεις υπάρχουν. Είναι χρέος μας να το τολμήσουμε… ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΛΕΓΡΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ

1 Για περισσότερα στην έρευνα της «SOMO» (Cen treforResearchonMultinationalCorporations Κέντρο για την Ερευνά των Πολυεθνικών Εταιρειών) http://www.somo.nl/publications-en/ Publication_4177/ 2 Σε πρόσφατη συνέντευξη του στην Καθημερινή 5-4-2015 ο διευθύνων σύμβουλος της EldoradoGold, Πολ Ραϊτ ομολογεί ανοιχτά ότι: «Όσον αφορά τον φορολογικό μας σχεδιασμό και τη χρήση ολλανδικών εταιρειών, κάνουμε ό,τι κάνουν οι περισσότερες πολυεθνικές επιχειρήσεις και είναι απολύτως νόμιμο. Προσπαθούμε, όπως κάθε επιχείρηση και κάθε φυσικό πρόσωπο, να ελαχιστοποιήσουμε με νόμιμα μέσα τους φόρους που θα κληθούμε να πληρώσουμε». 3 http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/ PDF/?uri=uriserv%3AOJ.C_.2011.204.01.0024.01. ENG 4 http://ec.europa.eu/competition/state_aid/ cases/228780/228780_1201018_130_2.pdf 5 ΚΥΑ 201745/2011, ΑΔΑ: 4ΑΣΔ0-ΩΔ0, σελ. 19 6 Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Κεφάλαιο 5, σελ. 5.9-1 ως 5.9-4. 7 Δελτίο τύπου της Eldorado Gold στις 2 Μαρτίου 2015, http://www.eldoradogold.com/newsmedia/news/eldorado-gold-greece-update.



ικοτριβές - αφιέρωμα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ:

Μάιος 2015 - τ. 16

ή θα υποστηρίξουμε

ένα εναλλακτικό σχέδιο ή θα αναλάβουν (και πάλι) «να μας σώσουν» οι εργολάβοι Η κατάσταση σήμερα είναι λίγο-πολύ γνωστή σε όλους: ανεξέλεγκτη διάθεση αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων, πρόστιμα από την ΕΕ, μεγάλες περιοχές της χώρας χωρίς κανένα απολύτως τρόπο να διαχειριστούν νόμιμα τα σκουπίδια τους, υγειονομική και περιβαλλοντική βόμβα στη Φυλή που όφειλε να έχει κλείσει προ πολλού, επικίνδυνη λειτουργία των περισσότερων χώρων «υγειονομικής» ταφής στους οποίους οδηγούνται πάνω από το 83% των απορριμμάτων σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Η ανακύκλωση για την οποία οι πολίτες πληρώνουν και ξαναπληρώνουν, παραμένει σε απαράδεκτα χαμηλά ποσοστά (στην Αττική, η ανακύκλωση τον προηγούμενο χρόνο κυμάνθηκε στο 2,5%!). Αυτό που ίσως γνωρίζουν λιγότεροι είναι η «σωτήρια» λύση που εμφανίστηκε την προηγούμενη περίοδο με τον μανδύα της υψηλής και εισαγόμενης τεχνολογίας που θα εξαφανίσει το πρόβλημα. Μια λύση που υποστήριξαν αυτοπροσώπως και προσωπικότητες όπως η Άγκελα Μέρκελ και ο Χορστ Ράιχενμπαχ. Ποια ήταν αυτή η λύση; Η δημιουργία τεράστιων εργοστασίων διαχωρισμού σύμμεικτων αποβλήτων. Απλό και εύκολο. Σκουπίδια είχαμε και έχουμε. Πού θα βρίσκαμε τα λεφτά; Κανένα πρόβλημα επίσης. Η λύση ήταν έτοιμη και για αυτό. Μέσα από κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, δάνεια και συμπράξεις με τους μεγαλοεργολάβους που αναλαμβάνουν όχι μόνο να κατασκευάσουν αλλά και να λειτουργούν αυτά τα εργοστάσια σκουπιδιών φυσικά με την ανάλογη επιβάρυνση στα δημοτικά τέλη που όλοι πληρώνουμε. Η υποδοχή αυτής της λύσης ήταν τόσο ενθουσιώδης που σχεδόν σε όλη την Ελλάδα προγραμματίστηκαν, εξαγγέλθηκαν και ξεκίνησαν διαδικασίες και για τα εργοστάσια και για τις συμπράξεις. Μόνο που όταν κάποιοι άρχισαν να διαβάζουν τις περιγραφές αυτής της «λύσης» διαπίστωσαν ότι στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα ακόμα κοινωνικό και περιβαλλοντικό σκάνδαλο. Για αρχή, τα σκουπίδια που ανακατεύονται, συμπιέζονται και μεταφέρονται δεν μπορούν να διαχωριστούν, παρά σε ελάχιστο βαθμό. Τι θα παράγουν λοιπόν τα εργοστάσια σκουπιδιών; Περίπου το 40% από τα σκουπίδια που πηγαίνουν σε τέτοια εργοστάσια πρέπει να επιστρέψει για υγειονομική ταφή στους χώρους που δεν έχουμε. Το υπόλοιπο, στο μεγαλύτερο του μέρος θα είναι καύσιμη ύλη σύμφωνα

με τις μελέτες που παρουσιάστηκαν. Όμως εργοστάσια καύσης επίσης δεν έχουμε και κανείς δεν ομολογούσε ότι έχει σκοπό να δημιουργήσει. Η καύση όπως και να τη βαφτίσει κανείς και με όποια τεχνολογία και αν την περιγράψει, παραμένει μια πρακτική επικίνδυνη και ασύμφορη περιβαλλοντικά και οικονομικά. Τέλος επειδή τα κέρδη αυτών που θα αναλάμβαναν να κατασκευάσουν αυτές τις μονάδες έπρεπε να είναι εγγυημένα, οι συμβάσεις που ετοιμάστηκαν προβλέπουν διάρκεια δεκαετιών και προϋποθέτουν εγγυημένες ποσότητες για πάνω από το 90% του συνόλου των απορριμμάτων. Και επειδή τα απορρίμματα στην Ελλάδα της κρίσης μειώνονται κάθε χρόνο, πριν περάσει πολύς καιρός θα πρέπει να κάνουμε και εισαγωγή σκουπιδιών για να καλύψουμε τις δεσμεύσεις που θα είχαμε αναλάβει ή να πληρώνουμε ρήτρες για αθέτηση συμφωνηθέντων στους μεγαλοεργολάβους.

Υπάρχει άλλη απάντηση; Ευτυχώς η διαχείριση των απορριμμάτων είναι ένα θέμα για το οποίο υπάρχει διατυπωμένο σαφές εναλλακτικό σχέδιο απέναντι στο αδιέξοδο που είχε σχεδιαστεί από τους συνήθεις σωτήρες. Αφορά τη διαλογή ενός ολοένα και μεγαλύτερου μέρους των υλικών στην πηγή, μέσα από ένα καλά σχεδιασμένο σύστημα από την Πολιτεία που θα υλοποιηθεί με την ευθύνη κυρίως της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αφορά αποκεντρωμένες μονάδες υποδοχής και διαχωρισμού, σε μικρότερη κλίμακα και απλούστερη τεχνολογία, ώστε τα σκουπίδια να μην ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις, αλλά να διαχειρίζονται κοντά στον τόπο παραγωγής τους. Με τον τρόπο αυτό θα μπορούμε να ελέγχουμε τις αποφάσεις, να συνειδητοποιούμε ότι τα σκουπίδια είναι δικά μας, δεν θα πάνε στην αυλή κάποιου άλλου και ότι το όφελος ή η επιβάρυνση από τον τρόπο που τα διαχειριζόμαστε μας αφορά.

Πού βρισκόμαστε σήμερα; Με την εξαίρεση της Αττικής, στην οποία η νέα περιφερειακή αρχή ανέστειλε τις προγραμματισμένες μονάδες, στην υπόλοιπη χώρα τα σχέδια της προηγούμενης περιόδου είναι σε εξέλιξη. Ταυτόχρονα στην τελική ευθεία είναι το Εθνικό Σχέδιο για τη Διαχείριση των αποβλήτων, σε πλήρη εναρμόνιση με τους σχεδιασμούς της προηγούμενης περιόδου. Το σχέδιο αυτό θα αποτελέσει στη συνέχεια το πλαίσιο για τα

Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης που οφείλουν να ολοκληρωθούν για να αρχίσει να ρέει το κοινοτικό χρήμα.

Είναι δύσκολο να ξεκινήσει η υλοποίηση του εναλλακτικού σχεδίου; Το αντίθετο. Χρειάζεται όμως πολιτική βούληση και μερικά απλά και συντονισμένα βήματα από τα τρία Υπουργεία που εμπλέκονται: το Περιβάλλοντος που διατυπώνει την πολιτική, το Εσωτερικών που εποπτεύει την Αυτοδιοίκηση και το Οικονομικών που διαχειρίζεται τους εθνικούς και κοινοτικούς πόρους. Αρχικά πρέπει να αποκατασταθούν οι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης (ΧΑΔΑ) με τρόπο περιβαλλοντικά ασφαλή και έτσι ώστε τα μέτρα έκτακτης διαχείρισης που λαμβάνονται σήμερα, να είναι συμβατά με αυτό που σχεδιάζουμε για τη συνέχεια. Στη συνέχεια πρέπει να ακυρωθούν άμεσα όλοι οι διαγωνισμοί ΣΔΙΤ και η πρόβλεψη της κατασκευής εγκαταστάσεων που υπηρετούν το συγκεντρωτικό σχεδιασμό (π.χ. ΣΜΑ Ευκαρπίας), που βρίσκονται σε εξέλιξη ή σε φάση προετοιμασίας. Ένα επιχείρημα γι’ αυτό είναι ότι οι εγγυημένες ποσότητες δεν υπάρχουν και αν υπήρχαν θα ακύρωναν οποιαδήποτε σκέψη για ανακύκλωση συνεπώς έρχονται σε αντίθεση με την κοινοτική και την εθνική νομοθεσία. Κεντρικό και κρίσιμο ζήτημα είναι η γενναία αναθεώρηση των στόχων του Εθνικού Σχεδίου (ΕΣΔΑ) ώστε να μεγιστοποιείται η πρόληψη και η διαλογή στην πηγή. Προκειμένου να προχωρήσει η ανακύκλωση απαιτείται αναθεώρηση του αδιαφανούς καθεστώτος των αποτυχημένων εναλλακτικών συστημάτων διαχείρισης (μπλε κάδοι, ηλεκτρικές συσκευές κ.λπ. για τα οποία έχουν δαπανηθεί εκατομμύρια. Το τέλος ανακύκλωσης αποτελεί στην ουσία ένα έμμεσο φόρο, που πρέπει να εισπράττεται από δημόσιο φορέα και να κατανέμεται με ορθολογικά και διαφανή κριτήρια. Και φυσικά, πρέπει να διευκολυνθούν οι δήμοι να αναπτύξουν δικά τους συστήματα ανακύκλωσης. Το κύριο βάρος της διαχείρισης των απορριμμάτων πρέπει να συνεχίσει να το έχει, η τοπική αυτοδιοίκηση. Για το σκοπό αυτό πρέπει να θεσμοθετηθεί η υποχρέωση να εφαρμόζουν τοπικά σχέδια αποκεντρωμένης διαχείρισης με σαφή στόχευση και περιεχόμενο: Οι ελάχιστες προδιαγραφές, οι ελάχιστοι στόχοι (ποσοτικοί και ποιοτικοί) και το χρονοδιάγραμμα, να ανακοινώνονται

από την Πολιτεία με τη μορφή οδηγού που θα ενημερώνεται. Όμως η κοινοποίηση του αρχικού οδηγού πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατό. Αρκεί αυτό για να μπορέσουν οι Δήμοι να υλοποιήσουν ένα εναλλακτικό σχέδιο; Προφανώς όχι. Είναι αναγκαίο να υπάρξουν ορισμένες ρυθμίσεις που θα τους επιτρέψουν να το κάνουν. Για παράδειγμα, να μπορούν να διαθέτουν τα «προϊόντα» της ανακύκλωσης έναντι τιμήματος για να καλύπτουν τα έξοδα. Να μπορούν να χωροθετούν και να αδειοδοτούν εύκολα υποδομές ήπιας διαχείρισης μέσα στον πολεοδομικό ιστό. Να μπορούν να προσλάβουν προσωπικό στις υπηρεσίες καθαριότητας που εγκαταλείφτηκαν να καρκινοβατούν και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός σχεδίου που δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας (ας σημειωθεί ότι η λειτουργία των υπηρεσιών καθαριότητας είναι ανταποδοτική και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό). Τέλος για τους πιο απρόθυμους, υπάρχει το ισχυρό κίνητρο της χρηματοδότησης. Η θητεία της νέας κυβέρνησης συμπίπτει με την αρχή του νέου ΕΣΠΑ. Υπάρχει η δυνατότητα να τεθεί ως προϋπόθεση για οποιαδήποτε σχετική χρηματοδότηση η υποχρέωση να κατατεθεί τοπικό σχέδιο διαχείρισης. Το ΕΣΠΑ και τα περιφερειακά του προγράμματα, δεν είναι η μόνη πηγή χρηματοδότησης για τα τοπικά σχέδια. Υπάρχει ακόμη το Πρόγραμμα Δημοσίων επενδύσεων, το πράσινο ταμείο, το τέλος ανακύκλωσης, που αναφέρθηκε πιο πάνω και φυσικά τα δημοτικά τέλη. Το μέγιστο κόστος για τη συνολική χρηματοδότηση ενός τοπικού σχεδίου, πρέπει να υπολογίζεται με βάση κριτήρια όπως ο αριθμός των κατοίκων, η τυχόν ύπαρξη μεγάλων παραγωγών (νοσοκομεία, στρατόπεδα κ.λπ.), η πυκνοκατοίκηση και η διασπορά των οικισμών. Τα έσοδα από την πώληση των ανακτώμενων υλικών και η εξοικονόμηση του τέλους ταφής θα ενισχύσουν περισσότερο όσους καταγράψουν καλύτερες επιδόσεις. Τίποτε από τα παραπάνω δεν είναι δύσκολο ή περίπλοκο. Αν υπάρχει η πολιτική βούληση να εξυπηρετηθεί ένα τέτοιο σχέδιο, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα υπάρξουν ορατά και μετρήσιμα αποτελέσματα. Δεν πρέπει να χάνεται άλλος χρόνος. Σε διαφορετική περίπτωση, αργά ή γρήγορα τα ίδια αδιέξοδα θα οδηγήσουν σε ίδιες ή παρόμοιες λύσεις με αυτές που μέχρι σήμερα καταγγέλλαμε. Και οι ίδιοι σωτήρες θα αναλάβουν πάλι να μας σώσουν με το αζημίωτο. ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΝΟΥΔΗ

ικοτριβές - αφιέρωμα

Μάιος 2015 - τ. 16

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ: ώρα για τομές Η Ελλάδα είναι μια ιδιαίτερα πλούσια χώρα σε ό,τι αφορά το φυσικό περιβάλλον. Μεγάλος αριθμός φυτών και ζώων, ιδιαίτερος πλούτος τύπων βλάστησης και οικοσυστημάτων και μια ποικιλότητα πολιτιστικών τοπίων όπου αναδεικνύεται η μακραίωνη και συχνά σκληρή συμβίωση και αλληλεπίδραση του μεσογειακού ανθρώπου με το περιβάλλον του. Η αξία και τα πολλαπλά οφέλη του πλούτου αυτού αναγνωρίζονται διεθνώς, ωστόσο οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν κατόρθωσαν να διαμορφώσουν μια ολοκληρωμένη και συνεκτική στρατηγική έρευνας, καταγραφής, διασφάλισης και αξιοποίησης του. Είναι χαρακτηριστική η επιλογή της προηγούμενης κυβέρνησης να υιοθετήσει μια στρατηγική για τη βιοποικιλότητα-αναμάσημα ουσιαστικά της ευρωπαϊκής στρατηγικής, χωρίς δεσμευτικά σχέδια δράσης, δεσμεύσεις χρηματοδότησης και κατάλληλη επιστημονική και διοικητική δομή εφαρμογής και παρακολούθησης. Την ίδια στιγμή μάλιστα, που δημιουργούσε ένα πραγματικό νομικό κυκεώνα που είχε ως σκοπό την απορρύθμιση όλων των πλαισίων προστασίας και σχεδιασμού, για την εξυπηρέτηση εγχώριων και αλλοδαπών συμφερόντων που αντιμετωπίζουν τη φύση ως διακόσμηση (και μάλιστα όχι πάντα απαραίτητη) της γης της οποία ενδιαφέρονταν να αρπάξουν. Κοινή είναι επίσης η διαπίστωση όσων ασχολούνται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα, ότι μέχρι σήμερα κυριαρχούσε η μηχανιστική μεταγραφή των ευρωπαϊκών οδηγιών, συχνά μάλιστα με λάθη ή σκόπιμες αλλοιώσεις. Με τον τρόπο αυτό η διατήρηση της βιοποικιλότητας περιορίσθηκε στη συγκρότηση ενός πλαισίου διεκπεραίωσης υποχρεώσεων, του οποίου ιδιαίτερο γνώρισμα είναι ο μόνιμα έκτακτος χαρακτήρας, η διάχυτη αδιαφάνεια στον τρόπο λήψης αποφάσεων, η σπατάλη πολύτιμων πόρων και η απουσία μόνιμου και αποτελεσματικού μηχανισμού επίβλεψης και καταστολής παρανομιών. Έτσι σήμερα, η κυβέρνηση έρχεται αντιμέτωπη με πληθώρα προβλημάτων και αστοχιών που έχουν δημιουργήσει μια σειρά προκλήσεων, που δεδομένων κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών απαιτούν τομές και ρήξεις. Καταγραφή της βιοποικιλότητας της χώρας. Η Ελλάδα, πατρίδα της συστηματικής των ειδών, δεν έχει ακόμα σαφή εικόνα του αριθμού των μη καλλιεργούμενων και εκτρεφόμενων ειδών, ιδιαίτερα ορισμένων κατηγοριών της πανίδας και της κατάστασης των πληθυσμών των ειδών. Αντίστοιχη κατάσταση επικρατεί με

την ποικιλότητα των αγροτικών φυτών και ζώων. Η υποχρηματοδότηση και η έλλειψη στρατηγικής της έρευνας είναι μια από τις κύριες αιτίες. Σοβαρότατες επίσης ελλείψεις είναι της τακτικής απογραφής δασών και λιβαδιών και της απογραφής υγροτοπικών πόρων που συνδέεται και με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Στρατηγικές. Τα προβλήματα με τη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα αναφέρθηκαν αλλά δεν είναι τα μόνα αυτού του επιπέδου. Η νέα κυβέρνηση με την ιδιαίτερα υψηλή σημασία που αποδίδει στη διατήρηση της φύσης και της διασφάλισης της δημόσιας περιουσίας υπό δημόσιο έλεγχο, καλείται να δικαιώσει τη χρήση του όρου στρατηγική προχωρώντας σε αναμορφώσεις, συμπληρώσεις και συνέργειες. Αντίστοιχες αναμορφώσεις πρέπει να γίνουν στο «Πλαίσιο Δράσεων Προτεραιότητας για το δίκτυο Natura 2000 για την προγραμματική περίοδο 2014-2020» που διαμορφώθηκε την τελευταία στιγμή και παρουσιάζει σοβαρότατες αδυναμίες. Άλλες εκκρεμότητες στο επίπεδο των στρατηγικών είναι η σύζευξη και η εξασφάλιση της συμβατότητας της διαχείρισης υδάτινων πόρων, της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και του ενεργειακού σχεδιασμού με τη Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα και η μεγιστοποίηση των συνεργειών μεταξύ των χρηματοδοτικών μέσων περιβάλλοντος και αγροτικής ανάπτυξης. Διοίκηση-διαχείριση προστατευόμενων περιοχών. Οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν για κάθε χώρα περιοχές-κέντρα έρευνας, διατήρησης και προβολής της βιοποικιλότητας, με σοβαρή συμβολή στην ποιοτική διάσταση και άλλων πολιτικών, όπως των τροφίμων, του τουρισμού κ.λπ. Παρά κάποια σχετική πρόοδο που σημειώθηκε στο θεσμικό πλαίσιο, κρίσιμα ζη-

τήματα νομικής κατοχύρωσης και διοίκησης τους εκκρεμούν. Ορισμένα από αυτά, όπως η νομική διασφάλιση των χρήσεων γης εντός τους, η τύχη της λειτουργίας των φορέων διαχείρισης (κάτι των εργαζόμενων σε αυτούς), η διοίκηση και διαχείριση των περιοχών χωρίς φορέα διαχείρισης και η φύλαξή τους δεν έχουν επιλυθεί ενώ έχουν εισέλθει σε ιδιαίτερα κρίσιμη φάση. Παρουσία στις ευρωπαϊκές και διεθνείς εξελίξεις. Παρά το ότι η βιοποικιλότητα και η σημασία της για τη χώρα το δικαιολογεί, η εκπροσώπηση σε όλο το φάσμα των σχετικών διεργασιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ κατώτερη των απαιτήσεων. Ακόμα και το έστω βασικό επίπεδο οφείλεται στην προσωπική προσπάθεια και στο φιλότιμο μικρού αριθμού υπαλλήλων. Για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει διαδικασία ανασκόπησης των βασικών Οδηγιών για τη φύση. Έγινε δημόσιος διάλογος για το πώς λειτούργησαν στην Ελλάδα; Πως θα διαμορφωθούν οι εθνικές θέσεις, λαμβάνοντας υπόψη την επικράτηση συχνά ακραίων νεοφιλελεύθερων προσεγγίσεων στην Ε.Ε.; Δημόσια πρόσβαση-διαφάνεια στις αποφάσεις. Η βιοποικιλότητα είναι πολύτιμο, κοινό δημόσιο αγαθό και είναι καθήκον της πολιτείας να εξασφαλίζει την απρόσκοπτη πρόσβαση σε αυτό και τις υπηρεσίες του, στην παρούσα αλλά και στις μελλοντικές γενιές. Έτσι, όπως και για όλα τα δημόσια αγαθά, οι αποφάσεις που το αφορούν πρέπει να λαμβάνονται με επιστημονική επάρκεια, απόλυτη διαφάνεια όλων των πτυχών διοίκησης, διαχείρισης και χρηματοδότησης και τη μέγιστη δυνατή συναίνεση. Τα λίγα βήματα που έγιναν τα τελευταία 15 έτη προς αυτή την κατεύθυνση, υπονομεύθηκαν με πληθώρα άστοχων και λανθασμένων επιλογών προσώπων και διαδικασιών, καθι-

15 στώντας απολύτως απαραίτητο την ριζική τους αναμόρφωση προς μια κατεύθυνση που τελικά θα συμβάλλει και στη διεύρυνση της δημοκρατίας. Μιας διεύρυνσης που φυσικά δεν θα οδηγεί στην ακινησία, ούτε θα διευκολύνει μικροπολιτικά και ιδιοτελή συμφέροντα. Εδώ εντάσσονται η ανόρθωση της λειτουργίας της Επιτροπής Φύση 2000, η τροποποίηση του νομικού καθεστώτος των φορέων διαχείρισης, η αναβάθμιση της επιτροπής περιβάλλοντος της Βουλής σε μόνιμη, η εισαγωγή διαδικασιών διαβούλευσης σχετικά με τη διατήρηση της φύσης σε περιφερειακό επίπεδο κ.ά. Χρηματοδότηση. Αποτελεί σταθερά την Αχίλλειο πτέρνα του τομέα στην Ελλάδα, όχι μόνο γιατί είναι χαμηλή, αλλά κυρίως γιατί δεν είναι εξασφαλισμένη μακροπρόθεσμα. Μέχρι τώρα ο τομέας βασίζεται στη χρηματοδότηση από τα ευρωπαϊκά ταμεία και τα χρηματοδοτικά μέσα, όχι μόνο για τη δημιουργία υποδομών, αλλά και για την τρέχουσα λειτουργία του, κάτι που έγινε και με την ανοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ιδιαίτερα στην περίοδο των μνημονίων ακόμα και οι χρηματοδοτήσεις από το Πράσινο Ταμείο περιορίσθηκαν έως εξαφάνισης, ενώ ο τρόπος λειτουργίας του Ταμείου ήταν αντιπαραγωγικός. Έτσι η κυβέρνηση καλείται να μελετήσει και να προσδιορίσει ένα ελάχιστο επίπεδο δαπανών με που πρέπει να καλύπτεται από τον κρατικό προϋπολογισμό ώστε η χώρα να είναι σε θέση τουλάχιστον να προστατεύσει το φυσικό της περιβάλλον. Και να το προστατεύσει ως κοινό και πολύτιμο αγαθό και όχι ως εμπόρευμα, όπως η προηγούμενη κυβέρνηση, που προωθούσε άνοιγμα στην ανάθεση της διαχείρισης σε ιδιώτες, ακόμα και σε τράπεζες. Στον σχεδιασμό της χρηματοδότησης σημαντική θα είναι η συνεισφορά στης Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα και οι συνέργειές της με άλλες σχετικές πολιτικές. Κρίσιμο ζήτημα είναι η αναμόρφωση της λειτουργίας του Πράσινου Ταμείου που πρέπει να απελευθερωθεί από τις μνημονιακές του υποχρεώσεις, ώστε για παράδειγμα να χρηματοδοτεί πολυετή προγράμματα και να εξασφαλίζει τη συγχρηματοδότηση έργων LIFE ή άλλων. Άλλα θέματα είναι η δημιουργία θεσμικού πλαισίου που θα επιτρέπει την ανάκτηση εσόδων από την εμπορική εκμετάλλευση της βιοποικιλότητας της χώρας, την οικονομική ενίσχυση των φορέων διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών κ.ά. Η παρούσα κυβέρνηση σε εφαρμογή του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ, είχε το θάρρος, για πρώτη φορά στην ιστορία τη χώρας, να αναγνωρίσει τον ρόλο των δασικών υπηρεσιών και της διατήρησης της βιοποικιλότητας στην οικονομία, περιλαμβάνοντας σχετικά θέματα στον κατάλογο των κρίσιμων μεταρρυθμίσεων. Η αντιμετώπιση στο ίδιο πνεύμα των προκλήσεων αυτών θα είναι η καλύτερη συνέχεια. ΠΕτρος ΚακοΥρος



ικοτριβές

ρέμα ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗΣ ολοκληρωμένη διαχείριση ρεμάτων ή ψεκάστε, σκουπίστε τελειώσατε! Τα ρέματα, τα ποτάμια και γενικώς τα υδάτινα οικοσυστήματα πρέπει να αποτελούν αντικείμενα ολοκληρωμένου σχεδιασμού και διαχείρισης με τη διεπιστημονική προσέγγιση σε τρία επίπεδα σχεδιασμού: Α) Λεκάνη απορροής. Στόχος είναι η μείωση της ποσότητας και της ταχύτητας με την οποία τα νερά της βροχής θα καταλήξουν στον υδάτινο αποδέκτη, έτσι ώστε να απαιτείται ο ελάχιστος βαθμός επεμβάσεων σε αυτόν για την αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων. Σημαντικά πράγματα μπορούν να γίνουν επίσης αναφορικά με την ποιότητα των νερών αυτών, μέσα από τον έλεγχο των χρήσεων γης, των εστιών ρύπανσης κ.λπ. Β) Παραρεμάτια Ζώνη. Ένα ρέμα δεν είναι μόνο η κοίτη του και ό,τι «βρέχουν» οι γραμμές πλημμύρας γύρω από αυτό. Το ρέμα είναι ένα σύνθετο οικοσύστημα, το οποίο εφόσον διατρέχει αστική περιοχή περιλαμβάνει στην προβληματική του και ολόκληρα τμήματα του αστικού ιστού, όμορους ελεύθερους χώρους, μεταφορικές συνδέσεις, παραγωγικές δραστηριότητες και τοπικές κοινωνίες. Γ) Κοίτη Ρέματος. Η διαχείριση της κοίτης είναι ένα σύνθετο τεχνικό πρόβλημα όταν πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα στην ασφαλή υδραυλική επίλυση και την υπεύθυνη περιβαλλοντική προστασία. «Λύσεις» σαν και αυτές που θα προτείνονταν για τα πρανή ενός αυτοκινητοδρόμου, εδώ δεν μπορεί να έχουν ικανοποιητική εφαρμογή.

Στην περίπτωση του ρέματος Πικροδάφνης στη νότια Αθήνα, όλα αυτά έχουν συζητηθεί και τεκμηριωθεί ήδη προ δεκαετίας με πλήθος ερευνών του ΕΜΠ, του ΕΛΚΕΘΕ και άλλων επιστημονικών φορέων. Επίσης, έχουν απορριφθεί επανειλημμένα από τους θεσμικούς φορείς και τα τοπικά και οικολογικά κινήματα μελέτες που αντιμετώπιζαν το ρέμα άλλοτε ως οδική και άλλοτε ως υδραυλική τεχνική υποδομή, αγνοώντας τις περιβαλλοντικές, πολεοδομικές, κοινωνικές και οικονομικές του διαστάσεις. Για όλους τους παραπάνω λόγους, μας κάνει αλγεινή εντύπωση που εκπονούνται ακόμα με ευθύνη της Περιφέρειας χρυσοπληρωμένες μελέτες (1,2 εκ. ευρώ), οι οποίες διεκδικούν μάλιστα να υλοποιηθούν με συνοπτικές διαδικασίες (χωρίς διαβούλευση αν ήταν εφικτό), όταν έχουν δεχθεί δριμεία κριτική μετρώντας ήδη μια δεκαετία «ωρίμανσης». Αναφερόμαστε στη «Μελέτη Ανάπλασης Ρέματος Πικροδάφνης (από Λ. Βουλιαγμένης έως εκβολή)», η οποία από τον τρόπο που προκηρύχθηκε έφερε τα ακόλουθα σοβαρά σφάλματα: 1. Εξέταζε αποσπασματικά το ρέμα, σε μια παραρεμάτια ζώνη, της οποίας τα όρια δεν τεκμηριώνονταν και δεν προσδιορίστηκαν με ιδιαίτερη επιτυχία, χωρίς θε-

ώρηση της σχέσης του με τον αστικό ιστό και αγνοώντας την ανάγκη διαχείρισης του συνόλου της λεκάνης απορροής του και όχι απλά εκτίμησης των παροχών που απορρέουν από αυτήν. 2. Δεν περιλάμβανε πολεοδομική μελέτη ή τουλάχιστον πολεοδομική θεώρηση για την επίλυση των σοβαρών πολεοδομικών συγκρούσεων (χρήσεις γης, όροι δόμησης) και το γεγονός ότι το ρυμοτομικό σχέδιο της περιοχής αγνοεί πλήρως το ρέμα, θεωρώντας το λεωφόρο. 3. Δεν ζητούσε από τους μελετητές υδραυλικών και γεωτεχνικών μελετών να εξετάσουν εξαντλητικά (και όχι διεκπεραιωτικά, όπως φαίνεται από τη ΜΠΕ του έργου) τις εναλλακτικές λύσεις υδραυλικής διαχείρισης (λεκάνες ανάσχεσης, τοπικές εκτροπές σε σημεία στενώσεων, ανάκτηση καλυμμένων κλάδων του ρέματος κ.λπ.), όπως και τις εναλλακτικές φυσικές μεθόδους συγκράτησης των πρανών (π.χ. κλαδοπλέγματα, ξύλινους πασσάλους, εξυγίανση του εδάφους από μπάζα και ανάπτυξη φυτεύσεων με πλούσιο ριζικό σύστημα, αναβαθμούς με φυσικά υλικά και παραδοσιακούς τρόπους δόμησης). 4. Δεν περιλάμβανε μια στοιχειώδη κοινωνική προσέγγιση, ούτε και αντιμετώπιση του ζητήματος αποκατάστασης της στέ-

Μάιος 2015 - τ. 16

γης των ανθρώπων που θα ξεσπιτωθούν στις λιγοστές περιπτώσεις κατοικιών που θα πρέπει να απομακρυνθούν για λόγους ασφάλειας. 5. Δεν είχε ως στόχο να βρει λύσεις ικανοποιητικές για τη συνέχιση της δραστηριότητας των παραγωγικών μονάδων που βρίσκονται δίπλα στο ρέμα, έτσι ώστε αφενός να μην κλείσουν, αφετέρου να μην ρυπαίνουν το ρέμα (ακόμα και με μετεγκατάσταση σε οργανωμένους υποδοχείς βιοτεχνικών δραστηριοτήτων εντός του Δήμου). 6. Ανέθετε την περιβαλλοντική αξιολόγηση των προτεινόμενων παρεμβάσεων στο ανεπαρκές εργαλείο των ΜΠΕ, χωρίς να απαιτεί τη συμμετοχή έστω κάποιων εξειδικευμένων επιστημόνων σε θέματα υδάτινων οικοσυστημάτων. 7. Α νέθετε τη διαδικασία ευρύτερης ενημέρωσης και συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στο σχεδιασμό του έργου, στις διαδικασίες διαβούλευσης για την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων. Η προκήρυξη λοιπόν της Μελέτης αυτής πριν μια δεκαετία από την τότε Νομαρχία Αθηνών, όχι μόνο αγνοούσε την έννοια της «Ολοκληρωμένης Διαχείρισης», αλλά έβαζε την «ανάπλαση» μπροστά από τη δημιουργία όλων εκείνων των αναγκαίων προϋποθέσεων για την εκκίνηση μιας σοβαρής και καταληκτικής συζήτησης επί αυτής. Το επιστέγασμα της πλήρους αποτυχίας αυτής της αντίληψης ήρθε φυσικά σήμερα, με την παράδοση εκ μέρους των αναδόχων κάποιων μελετών που βρίσκονται πολύ χαμηλότερα από τον ήδη χαμηλό πήχη που έθετε η προκήρυξη της μελέτης, κάτι που μπορεί να διακρίνει ακόμα και ένας φοιτητής αρχιτεκτονικής διαβάζοντας διαγωνίως το masterplan της αρχιτεκτονικής μελέτης και αντιπαραβάλλοντάς το με την πραγματικότητα. Αρκεί να πούμε ότι: • Προτείνεται η κατεδάφιση δεκάδων κατοικιών (ενίοτε και ολόκληρων γειτονιών) και η απομάκρυνση πλήθους δραστηριοτήτων χωρίς να τεκμηριώνεται ούτε ότι απειλούνται από την πλημμύρα, ούτε ότι είναι αυθαίρετες, ούτε ότι αποτελούν προϊόν καταπάτησης δημόσιας γης. Δεν δίνονται βασικά στοιχεία για αυτές (πόσες είναι, πόσοι διαμένουν σε αυτές, τι ποιότητα και παλαιότητα κατασκευής έχουν κ.λπ.), ούτε και προτείνονται τρόποι διαχείρισης του τεράστιου κοινωνικού ζητήματος που προκύπτει. Απλά καλύπτονται με μια πράσινη μπογιά στα σχέδια και αποσιωπούνται πλήρως στη ΜΠΕ, αποφεύγοντας επιμελώς να δώσουν συνημμένες αεροφωτογραφίες σε αντιπαραβολή με τα σχέδια της πρότασης. • Προτείνεται η κοπή 776 υφιστάμενων δέντρων (~25% του συνόλου), με το γνωστό αντιεπιστημονικό επιχείρημα (πράσινης «αντιπαροχής») της φύτευσης πολλαπλάσιων σε πιο κατάλληλες θέσεις.

• Αγνοούνται πλήρως οι όμοροι κοινόχρηστοι χώροι και οι κοινωφελείς υποδομές και δεν παρουσιάζονται συνδέσεις με τον αστικό ιστό, δηλαδή το ρέμα σχεδιάζεται έξω από το βασικό πολεοδομικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται. Προφανώς δεν προτείνονται πιο ριζικές πολεοδομικές παρεμβάσεις στους όρους δόμησης και τις χρήσεις γης της παραρεμάτιας περιοχής, καθώς αυτά θεωρούνται «εξωσυμβατικά» αντικείμενα, ενώ η περιοχή αυτή δεν αποτυπώνεται επαρκώς ούτε στο υπόβαθρο της μελέτης. • Υπάρχουν σοβαρά τεχνικά λάθη, τα οποία δείχνουν ότι δεν λήφθηκε υπόψη επαρκώς ούτε καν το ανάγλυφο, τα όμορα κτίσματα, το οδικό δίκτυο και το τοπίο στη στενή κλίμακα της κοίτης και της παραρεμάτιας ζώνης. • Δεν δίνονται λεπτομέρειες για τις αρχιτεκτονικές διαμορφώσεις, ούτε καν κάποιες χαρακτηριστικές τομές σε συνδυασμό με τις τεχνικές παρεμβάσεις στα πρανή και την υφιστάμενη δόμηση, για να γίνει σαφές στο κοινό ποιο είναι το έργο (ποσοτικά και ποιοτικά). • Δεν αποτυπώνεται η ιστορική κοίτη του ρέματος, παρότι αποτελεί υποχρέωση του μελετητή υδραυλικών έργων στο πλαίσιο της μελέτης οριοθέτησης, τη στιγμή που αποτελεί κεντρικό αίτημα από μερίδα των κατοίκων η επαναφορά του ρέματος στην ιστορική του διαδρομή. Δεν υπονοούμε ότι θα μπορούσε να αποτελέσει λύση κάτι τέτοιο, αλλά τουλάχιστον πρέπει να συζητηθεί και να τεκμηριωθεί πού και γιατί δεν είναι εφικτό (αν δεν είναι). Αναρωτιόμαστε, λοιπόν, αφενός γιατί είναι γραφικοί και παράλογοι οι «ακτιβιστές» και οι «οικολόγοι» που προτίθενται να προσφύγουν ενάντια στο έργο, όπως και για τη σπουδή των προϊστάμενων των αρμόδιων υπηρεσιών (Δ/νση Τεχνικών Έργων) να προλάβουν να «κλείσουν» και να κατασκευάσουν το έργο, το οποίο κατά δήλωσή τους είναι τόσο σημαντικό για την ασφάλεια, την οικολογική αναβάθμιση και την πολεοδομική ανασυγκρότηση της περιοχής. Καλούμε τους πολιτικούς τους προϊστάμενους να επανεξετάσουν σοβαρά το θέμα, να συμβουλευτούν τις υπόλοιπες υπηρεσίες της Περιφέρειας (π.χ. Δ/νση Περιβάλλοντος) που έχουν μακρόχρονη και εξειδικευμένη εμπειρία στα υδάτινα οικοσυστήματα, να εμπιστευτούν τα επιστημονικά ιδρύματα της χώρας που έχουν εκπονήσει πολύ σοβαρές εργασίες τόσο για τα ρέματα γενικώς, όσο και ειδικώς για το ρέμα της Πικροδάφνης, να διαβουλευτούν με ειλικρίνεια και υπομονή με τους Δήμους, τους τοπικούς φορείς και την τοπική κοινωνία, καθώς δεν είναι ιδιαίτερα σοφό να αναλάβουν τη βαρύτατη ευθύνη για έναν εντελώς άστοχο σχεδιασμό των προκατόχων τους. ΚΟΣΜΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ πολιτικός μηχανικός, συγκοινωμιολόγος, πολεοδόμος MSC

ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

για τη

Η ρεματιά του Χαλανδρίου είναι γνωστή από τα προϊστορικά χρόνια. Έχουν βρεθεί τμήματα Μυκηναϊκού νεκροταφείου στη γύρω περιοχή. Παλαιότερα ήταν τόσο πλούσια τα νερά της Ρεματιάς που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον εποικισμό της περιοχής. Εξάλλου το νερό ήταν πολύτιμο είδος για όλη την Αττική. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αρχαίος δήμος Φλύας, που βρισκόταν στο σημερινό Χαλάνδρι, είχε πλούσια βλάστηση και ιδανικό κλήμα για να κατοικηθεί. Μια εκδοχή της ονομασίας του αποτελείται από το πρώτο συνθετικό της λέξης χαλα = θείος στα τούρκικα (χρησιμοποιείται για προσφώνηση των μεγαλύτερων σε ηλικία) και το δεύτερο συνθετικό ντερέ = ρέμα. Συνεπώς χαλάντερέ=χαλάνδρι (ρεματιά του θείου) Προπολεμικά ο περίπατος των Χαλανδραίων γινόταν στη Ρεματιά. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής η διέλευση στη Ρεματιά απαγορεύτηκε επειδή οι γερμανοί είχαν κατασκευάσει εκεί ειδικούς χώρους αποθήκευσης πυρομαχικών. Για λόγους ασφάλειας μάλιστα, ναρκοθέτησαν και περιέφραξαν την περιοχή. Η ρεματιά έχει μήκος 6,6 χλμ. και διαπερνά τέσσρις μεγάλους δήμους της Αττικής (Χαλάνδρι, Μαρούσι, Βριλήσσια, Πεντέλη). Παρά τα όποια προβλήματα, αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα και όμορφα αστικά ρέματα της Αττικής με μεγάλη ιστορία, συνυφασμένη με την ανάπτυξη και τη ζωή στην περιοχή. Πηγάζει από το Πεντελικό όρος και καταλήγει στο Χαλάνδρι για να σβήσει σταδιακά στη συνοικία της Φιλοθέης καθώς ενώνεται με μικρότερα ρέματα που καταλήγουν στην Καλογρέζα. Σε όλη την έκταση του ρέματος συναντώνται τρεις κατηγορίες φυτών: τα αυτόχθονα, τα διαφυγόντα από τους παρακείμενους κήπους, ξενικά είδη και τα καλλιεργημένα, εκείνα δηλαδή που έχουν φυτευτεί από τους κατοίκους. Μερικά από τα αυτοφυή είναι το κοινό πεύκο, καλάμι, μοσχάγκαθο, σχίνο, λαδανιά, πλάτανος. Αποτελεί επίσης μόνιμο καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για ένα μεγάλο αριθμό ορνιθοπαγίδας. Ενδεικτικά

ΡΕΜΑΤΙΑ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ

αναφέρουμε:Δεκαοχτούρα, κότσυφας, καρακάξα, σπίνος, καρδερίνα, παπαγάλος. Μετά από κινητοποιήσεις των τοπικών παραρεμάτιων κοινωνιών, και κυρίως του Συλλόγου Προστασίας της Ρεματιάς, το ρέμα εντάχθηκε σε καθεστώς ειδικής προστασίας. Το 1995 έγινε το πρώτο βήμα για διαφύλαξη του οικοσυστήματός της, με την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος (ΦΕΚ 659/δ/95). Ειδικότερα αναφέρεται ότι: «Χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενη περιοχή και τοπίο το ρέμα Πεντέλης-Χαλανδρίου, η κοίτη και τα πρανή αυτού κι οι παραρεμάτιες εκτάσεις που βρίσκονται σε εντός και εκτός σχεδίου περιοχές των Δήμων Χαλανδρίου, Αμαρουσίου, Βριλησσίων, Μελισσίων, και των κοινοτήτων Παλαιάς και Νέας Πεντέλης». Μέσα στα όρια της περιοχής προστασίας καθορίζονται ζώνες Α και Β, με ρυθμίσεις για τις χρήσεις γης τους όρους και περιορισμούς δόμησης αλλά και ειδικότερες ρυθμίσεις και απαγορεύσεις. Ειδικότερα η ζώνη Α χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός και επιτρέπεται η κατασκευή έργων προστατευτικής και περιβαλλοντικής διευθέτησης που δεν αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του. Η ευρύτερη σε έκταση ζώνη Β χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενο αστικό τοπίο.Εντός αυτής ισχύουν αυστηροί περιορισμοί εξίσου, για τη δόμηση και τις ρυπαίνουσες χρήσεις. Σήμερα όμως, μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς ότι ταβέρνες και καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος συνεχίζουν να παραμένουν στις δίπλα στη Ρεματιά εκτάσεις, με αποτέλεσμα την αθρόα απόθεση μπάζων και σκουπιδιών σε ορισμένα σημεία της. Κυρίως όμως πολλές καταπατημένες εκτάσεις μέσα ή δίπλα στα πρανή δεν αποδεσμεύτηκαν ποτέ από τους ιδιοκτήτες τους, τις οποίες, στην καλύτερη περίπτωση, τις έχουν μετατρέψει σε υπαίθριους χώρους στάθμευσης. Η πρώτη παρέμβαση στη Ρεματιά έγινε το 1947 για να κατασκευαστεί η γέφυρα στην οδό Γρ. Γυφτόπουλου. Δέκα χρόνια αργότερα κατασκευάστηκε μια ακόμη οδική διέλευση με γέφυρα στην οδό Κ. Βάρναλη. Τη δεκαετία του `90 κατασκευάστηκε το υπαίθριο θέατρο της Ρεματιάς που αρχικά ονομάστηκε Ευριπίδειο (ο Ευριπίδης ήταν Χαλανδρέος). Παλαιότερα φιλοδοξία του δήμου ήταν στα εκτεταμένα μέτρα πυρασφάλειας να προστεθούν ακόμα κάμερες ασφάλειας και φωτοβολταϊκά μέσα στη Ρεματιά! Η κορυφή του παγόβουνου για τους περισσότερους, ήταν τα έργα που έγιναν για την κατασκευή της Αττικής Οδού. Τμήμα της Ρεματιάς, στο ύψος της Πεντέλης, μπαζώθηκε και η κοίτη διευθετήθηκε υπογείως. Ο Σύλλογος Προστασίας Περιβάλλοντος Ρεματιάς Πεντέλης-Χαλανδρίου, που δημιουργήθηκε το 1990, έχει προσφέρει πολλά για τη διατήρηση της ρεματιάς και την ανάδειξη των προβλημάτων της. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους αγώνες για την απομάκρυνση μάντρας οικοδομών και παράνομης επικίνδυνης ταβέρνας στην Α ζώνη. Ενώ έχουν παράλληλα οργανωθεί πολλές εκδηλώσεις και δράσεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες: • Εκδοση παραμυθιού με τίτλο «Ο θησαυρός της Ρεματιάς» • ενεργή επίσκεψη στη

Ρεματιά του 10 ου Δημοτικού και 4 ου Νηπιαγωγείου • δενδροφύτευση σε παραρεμάτιο χώρο με μαθητές του 2 ου Γυμνασίου Χαλανδρίου • επίσκεψη στη Ρεματιά 150 μαθητών του 4 ου Λυκείου Χαλανδρίου • οργάνωση ενημερωτικών επισκέψεων/ξεναγήσεων συμπολιτών μας σε συνδυασμό με καθαρισμούς της ρεματιάς στο Χαλάνδρι, τα Μελίσσια και τη Ν. Πεντέλη • καθαρισμός και ανάδειξη της γέφυρας της Δούκισσας της Πλακεντίας • διαγωνισμός φωτογραφίας με θέμα το νερό στη Ρεματιά • εκδήλωση στην κεντρική πλατεία Χαλανδρίου για την κομποστοποίηση και την ανακύκλωση τηγανέλαιων • εκδήλωση στο Θέατρο Ρεματιάς με τίτλο «Η Ρεματιά του νου και της καρδιάς μας» με ομιλητές διακεκριμένου επιστήμονες. Στις μελλοντικές δραστηριότητές μας εντάσσεται η έκδοση ενός λεπτομερούς χάρτη της Ρεματιάς Πεντέλης-Χαλανδρίου στο οποίο θα εμφανίζονται μονοπάτια κατάλληλα για πεζοπορία καθώς και άλλες σημαντικές πληροφορίες, όπως τα αξιοθέατα της περιοχής, πληροφορίες για τη χλωρίδα και την πανίδα της Ρεματιάς, επικίνδυνα σημεία λόγω κατολισθήσεων κ.ά. Παραθέτουμε κάποια αιτήματα του συλλόγου: • Τα ρέματα δεν τυγχάνουν της ανάλογης φροντίδας τόσο από το κράτος όσο και από τους πολίτες. Η οριοθέτηση και διευθέτηση του ρέματος θα πρέπει να είναι το πρώτο μέλημα κάθε σύγχρονης κοινωνίας • Τακτικός καθαρισμός του ρέματος από κορμούς πεσμένων δέντρων και φερτά υλικά λόγω των βροχοπτώσεων προ αποφυγή υπερχείλισης του αγωγού όπως συνέβη παλαιότερα που είχαμε πνιγμούς πολιτών μας και πρόσφατα εκτεταμένες ζημιές από πλημμύρες στην περιοχή μας • Προστασία και στήριξη των πρανών με φυσικά μέσα που δεν θα αλλοιώνουν το φυσικό περιβάλλον • Ανάδειξη του ρέματος σε περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους • Σχεδιασμός μονοπατιών περιπάτου αναψυχής για τους πολίτες • Συνεργασία περιφέρειας-τοπικής αρχής-συλλόγου, για καλύτερα αποτελέσματα • Ανάδειξη αρχαιολογικών και μεσαιωνικών μνημείων που βρίσκονται στις όχθες του ρέματος όπως η αρχαία οδός λιθαγωγίας για μεταφορά μαρμάρων Πεντέλης στην Ακρόπολη που ξεκινά από την Πεντέλη και η πεντάτοξη γέφυρα της Δούκισσας Πλακεντίας που βρίσκεται στα Βριλήσσια • Συνεργασία των όμορων παραρεμάτιων Δήμων για την προστασία και ανάδειξη αυτού του μικρού παράδεισου μέσα στον αστικό ιστό. ΚΕλλυ ΔΑνου

Πρόεδρος του Συλλόγου της Ρεματιάς, http://sosrematia.blogspot.com



ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

αναπτύσσοντας στο Γαλάζιο εξουσιάζοντας τη θάλασσα Ο τρόπος ύπαρξης και τα φυσικά τοπία είναι αλληλένδετα, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο την ξεχωριστή έκδοση κάποιου χώρου που μπορεί να είναι μια σημαντική πτυχή της εμπειρίας ενός ατόμου ή και της κοινωνίας. Φανταστείτε τις θάλασσες και τις ακρογιαλιές, τις εμπειρίες μας εκεί, σε συνδυασμό με το φυσικό περιβάλλον και τα μη ανθρώπινα όντα που μοιράζονται το χώρο – αυτό είναι που μας συνδέει. Αυτό είναι που εν μέρει εννοούσε ο Henri Lefebvre στη συζήτησή του σχετικά με την «παραγωγή του χώρου», όπου όρισε το χώρο ως μια κοινωνική μορφολογία. Ο χώρος δηλαδή, είναι «στη βιωματική εμπειρία, ό,τι είναι η μορφή για το ζωντανό οργανισμό, και εξίσου στενά συνδεδεμένη με τη λειτουργία και τη δομή του». Όταν ο Henri Lefebvre στο δοκίμιό του «Η παραγωγή του χώρου» (“The production of space”) το 1974, ανάφερε ότι ο χώρος παράγεται και αναπαράγεται μέσα από την ανθρώπινη βούληση υποστήριζε ουσιαστικά πως ο χώρος δεν αποτελεί απλά ένα μέσο αλλά ούτε και ένα κατάλογο συστατικών. Ο χώρος, όπως τον ερμηνεύει ο Lefebvre, είναι η διασύνδεση της γεωγραφικής μορφής, του κτισμένου περιβάλλοντος, των συμβολικών ερμηνειών αλλά και των ανθρώπινων συνηθειών. Όσον αφορά στη θάλασσα και την παραλία από την άποψη του χώρου, όπως τέθηκε από τον Lefebvre (ως κοινωνική μορφολογία), αντιλαμβανόμαστε πως υπάρχουν διαφορετικές λειτουργίες, δομές αλλά και εμπειρίες, οι οποίες συνδέονται τόσο με τον αιγιαλό, όσο και με τη θάλασσα. Ο Lefebvre προτείνει ότι ο καπιταλισμός και το κεφάλαιο διαμορφώνουν ενεργά τον χώρο, όχι μόνο για την επίτευξη ιδεολογικών στόχων ή τη διατήρηση των κατάλληλων συνθηκών για την παραγωγή σε άλλους τομείς, αλλά ακριβώς λόγω του ότι «η αγορά μέσα στον ίδιο τον χώρο» αποκτά όλο και περισσότερη σημασία, αφού είναι μια από τις πιο προσοδοφόρες και σημαντικές αγορές˙ με τη δυνατότητα λοιπόν για αξιοποίηση της υπεραξίας, ο χώρος σαν κεφάλαιο έχει «σώσει τον καπιταλισμό από την εξαφάνιση». Ως εκ τούτου, η διερεύνηση για τη συμπερίληψη της θάλασσας στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα, ξεδιπλώνει τη μάχη μεταξύ αυτών «που παράγουν το χώρο για κυριαρχία» και αυτών που «παράγουν το χώρο για τη χρήση του για την εξυπηρέτηση της ανθρώπινης

ανάγκης». Η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία ονομάστηκε «Γαλάζια Ανάπτυξη» (“Blue Growth”) φανερώνει ακριβώς αυτό˙ έχοντας ως δικαιολογία την οικονομική κρίση, η καπιταλιστική έννοια του χώρου επεκτείνεται για να συμπεριλάβει και το θαλάσσιο περιβάλλον. Η «Γαλάζια Ανάπτυξη» είναι η καινούργια στρατηγική που προέκυψε από τη χρήση των θαλασσών για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Με βάση τη συγκεκριμένη στρατηγική, η Ευρωπαική Ένωση στοχεύει στη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης του θαλάσσιου και ναυτιλιακού τομέα, «αναγνωρίζοντας ότι οι θάλασσες και οι ωκεανοί είναι μοχλοί της ευρωπαϊκής οικονομίας, με μεγάλο δυναμικό για καινοτομία και ανάπτυξη» []. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η «γαλάζια» οικονομία αντιπροσωπεύει ήδη 5,4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και ακαθάριστη προστιθέμενη αξία σχεδόν 500 δις ετησίως. Ταυτόχρονα, υποστηρίζει πως υπάρχει δυνατότητα για περαιτέρω ανάπτυξη σε (τουλάχιστον) πέντε τομείς, οι οποίοι έχουν επισημανθεί στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής και οι οποίοι θα υποστηριχτούν με προώθηση επενδύσεων στην έρευνα και

την καινοτομία, προώθηση δεξιοτήτων μέσω εκπαίδευσης και κατάρτισης, όπως επίσης και με την κατάργηση γραφειοκρατικών εμποδίων τα οποία γίνονται εμπόδια στην ανάπτυξη. Οι πέντε αυτοί τομείς οι οποίοι έχουν επιλεγεί για μια πιο στοχευμένη προσέγγιση είναι οι εξής: η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια, θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός, η γαλάζια βιοτεχνολογία, η ωκεάνια ενέργεια και η εκμετάλλευση κοιτασμάτων του θαλάσσιου βυθού. Η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια αναμένεται να συμβάλλει στην αυξανόμενη ζήτηση στην κατανάλωση ψαριών και μεταξύ άλλων προωθούνται η μείωση των διοικητικών επιβαρύνσεων, η διευκόλυνση της πρόσβασης σε χώρο και ύδατα και η αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Με τη γαλάζια βιοτεχνολογία, εννοείται η εξερεύνηση και εκμετάλλευση των διάφορων θαλάσσιων οργανισμών με σκοπό την ανάπτυξη νέων προϊόντων και η εστιασμός θα είναι πρώτα στην έρευνα και στη συνέχεια στην καινοτομία. Όσον αφορά στην ωκεάνια ενέργεια, οι σχετικές τεχνολογίες αναπτύσσονται για την αξιοποίηση του δυναμικού των ρευμάτων και των κυμάτων καθώς και των διαφορών θερμοκρασίας και αλατότητας. Σύμφωνα με την Ε.Ε., η ανάπτυξη του τομέα, «εκτός του ότι θα μας βοηθήσει να

επιτύχουμε τους στόχους μας όσον αφορά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου, θα μπορούσε να συμβάλλει στην τόνωση της οικονομίας μέσω της καινοτομίας και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης». Τέλος, με τον τομέα για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων του θαλάσσιου βυθού, η Ε.Ε. ευελπιστεί ώστε να εξασφαλιστεί ο ενεργειακός εφοδιασμός και να καλυψεί ένα κενό στην αγορά.

Ποιο είναι το πρόβλημα λοιπόν; Είναι ξεκάθαρο ότι η γαλάζια ανάπτυξη έχει ως βασικό στόχο την οικονομική ανάπτυξη. Προωθείται εξάλλου ως το κλειδί που θα ξεκλειδώσει το φυσικό πλούτο που κρύβεται στους ωκεανούς. Η περιβαλλοντική προστασία υπάρχει με όρους τυπικούς, με τη διεξαγωγή μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δηλαδή με καθαρά τεχνοκρατικούς όρους και η κοινωνική πτυχή της γαλάζιας ανάπτυξης βασίζεται ουσιαστικά στην υπόθεση πως η κοινωνική ευημερία μετριέται με θέσεις εργασίας και ακόμη περισσότερη ανάπτυξη. Σε μια δυναμική η οποία εστιάζει στην οικονομική ανάπτυξη, είναι πλέον γνωστό πως οι μη-οικονομικές πτυχές τέτοιων δραστηριοτήτων τείνουν να παραβλέπονται και να

Μάιος 2015 - τ. 16

θεωρούνται ασήμαντες. Αυτό που αγνοούν οι υποστηρικτές της συγκεκριμένης στρατηγικής είναι οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις (κάποιων τουλάχιστον) από τους τομείς που προωθούνται. Δραστηριότητες όπως η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια, θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός, η γαλάζια βιοτεχνολογία, η ωκεάνια ενέργεια και η εκμετάλλευση κοιτασμάτων του θαλάσσιου βυθού βρίσκεται συχνά στο κέντρο των αντιπαραθέσεων των τοπικών κοινοτήτων και των παράκτιων ψαράδων από τη μια πλευρά και των επιχειρηματικών κύκλων από την άλλη. Αυτοί οι τομείς έχουν βρεθεί σε πολλές περιπτώσεις να έρχονται σε σύγκρουση με την τοπική κοινότητα αξίες και συμφέροντα, λόγω τόσο των κοινωνικών όσο και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Όπως είπε και η Γαλλίδα πολιτικός Corinne Morel Darleux του αριστερού κόμματος στην Γαλλία (le parti de gauche), όταν μιλάμε για γαλάζια ανάπτυξη, όπως και με τον πράσινο καπιταλισμο (green capitalism), «το πρόβλημα δεν είναι στο χρώμα». Η γαλάζια ανάπτυξη, ως άλλο ένα πλοκάμι του καπιταλισμού, δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πραγματικότητά της, και οι οποιεσδήποτε προσπάθειες να γίνει «οικολογική», είναι – όπως είπε και ο Μάρρει Μπούκτσιν για τον πράσινο καπιταλισμό – καταδικασμένη από την ίδια τη φύση του (καπιταλιστικού) συστήματος, ως ένα σύστημα ατελείωτης ανάπτυξης. Εν τω μέσω μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, κυρίως οι ανεπτυγμένες χώρες επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στην οικονομική ανάπτυξη χρησιμοποιώντας την κρίση για να εδραιώσουν μια καθαρά νεοφιλελεύθερη ατζέντα, επιτρέποντας την περαιτέρω απορρύθμιση της οικονομίας και την οικειοποίηση, ιδιωτικοποίηση και εμπορευματοποίηση των κοινών, δημόσιων αγαθών. Η ιδιωτικοποίηση του χώρου για τα επιχειρηματικά συμφέροντα έχει μετατοπιστεί από την ξηρά και το παράκτιο χώρο στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η γαλάζια ανάπτυξη είναι άλλη μια στρατηγική, η οποία σκοπό έχει την κερδοφορία και τη διαιώνιση της λειτουργίας του μαγκανοπήγαδου / τροχού της παραγωγής και της κατανάλωσης, με πρόσχημα την κρίση και την ανάγκη για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ταυτόχρονα, η γαλάζια ανάπτυξη αποτελεί την αρχή της αλλαγής της σχέσης του ανθρώπου και της κοινωνίας με το θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς από μια πιο αμοιβαία και συμβιώσιμη κοινωνική σχέση, μετεξελίσσεται σε μια σχέση κυριαρχίας και εξουσίας. ΜΑΡΙΑ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ Δρ. Αλιευτικής και Θαλάσσιας Πολιτικής και Διακυβέρνησης

ικοτριβές

Η ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΝΗΣΙΩΝ εργαλείο διεξόδου από τη μνημονιακή παρακμή Από την ημερίδα «Μικρά Νησιά και Φυσικοί Πόροι» που διοργάνωσαν το Παρατηρητήριο Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη και το Ελληνικό Δίκτυο Μικρών Νησιών, 29 Απριλίου 2015 Η νησιωτικότητα είναι κάτι που μας χαρακτηρίζει ως χώρα. Το Σύνταγμά μας στηρίζει τη νησιωτικότητα, ορίζοντας (αρ. 101, παρ. 4) ότι «ο κοινός νομοθέτης και η Διοίκηση, όταν δρουν κανονιστικά, υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξή τους». Άρα είναι και συνταγματική μας υποχρέωση να στηρίξουμε τα νησιά μας και πολύ περισσότερο τα μικρά νησιά, για να μπορούν οι άνθρωποι να παραμένουν στον τόπο τους και να επιβιώσει ο νησιωτικός χώρος. Τα μικρά νησιά διακρίνονται, κατά βάση, σε δύο κύριες κατηγορίες: • Αυτά που για διάφορους λόγους όπως επικοινωνίας, ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς, κλπ, έτυχαν εκμετάλλευσης των φυσικών τους πόρων έως υπερεξάντλησης, γιατί υιοθετήθηκε αβασάνιστα και στο βωμό γρήγορων κερδών ένα πρότυπο άμεσης κατανάλωσης της φυσικής ομορφιάς, ένα καταναλωτικό είδος τουρισμού που δεν υπολογίζει αειφορία και φέρουσα ικανότητα, με αποτέλεσμα αυτό να γίνει σε μερικές περιπτώσεις μη αναστρέψιμο. Αυτό δηλαδή που μέχρι κάποια στιγμή ήταν μειονέκτημα, δηλαδή το μικρό μέγεθος, η έλλειψη υποδομών, το άνυδρο, το δυσπρόσιτο κλπ, μετατράπηκαν σε πλεονέκτημα μέσα από μια νέα ανάγνωση κατανάλωσης και εξαντλήθηκαν. • Δεύτερη κατηγορία αποτελούν τα μικρά νησιά που για διάφορους άλλους λόγους π.χ. γεωγραφικής απομόνωσης, ακριτικά, χωρίς τον κρίσιμο τουριστικό φυσικό πόρο που είναι οι αμμουδιές κλπ, δεν μπήκαν σε κύκλο νέας “ανάπτυξης”, δε στηρίζονται παραγωγικά ούτε με βάση το παλιό τους πρότυπο (γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία, κλπ) και -από κάθε άποψη- φθίνουν, με τελική προοπτική την πλήρη εγκατάλειψή τους (π.χ. Αντικύθηρα, Αγαθονήσι). Ενδεχομένως αν συζητούσαμε μια τρίτη κατηγορία, θα ήταν τα κατοικημένα ή ακατοίκητα πολύ μικρά νησιά, ιστορικοί τόποι που κινδυνεύουν με αλλοίωση είτε από τουρισμό, είτε από ανεξέλεγκτο και χωρίς σχέδιο τρόπο εγκατάστασης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (όπως Γυάρος, Μακρόνησος) κλπ . Συμπερασματικά, έχει μεγάλη σημασία η διαχείριση των φυσικών πόρων των νησιών, εάν υπάρχει πραγματικά η βούληση στήριξής τους με όρους αειφορίας και προστασίας του περιβάλλοντος, άρα και με όρους θετικούς για τους κατοίκους. Φυσικοί πόροι για τα μικρά νησιά, εκτός από το υπέδαφος, είναι ο ήλιος, ο αέρας, το τοπίο (φυσικό και ανθρωπογενές). Σημαντικό κρίνεται, δε, στον όποιο σχεδιασμό, να λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψη ότι ένας φυσικός πόρος, που είναι ενδογενώς σε σπάνη στα μικρά νησιά και απ’ αυτόν εξαρτώνται πολλά, είναι το πόσιμο νερό. Κριτήρια για τη στήριξη των μικρών νησιών θα πρέπει να είναι:  η εκτίμηση και ο σεβασμός στη φέρουσα ικανότητά τους, ώστε να μπορούν αειφορικά να αναπαράγουν την υπεραξία τους (π.χ. την τουριστική). Η προστασία, δηλαδή, των πιο ευάλωτων φυσικών τους πόρων όπως λ.χ. το τοπίο, οι θεάσεις του, η αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά κ.ά.  η δικτύωση και συμπληρωματικότητά τους, ώστε η ύπαρξη ή όχι των αναγκαίων “φυσικών πόρων” να μην εξαντλείται στο καθέ-

να απ’ αυτά, αλλά να μπορεί να αξιοποιείται και να συνεκτιμάται στο σύνολο-σύμπλεγμα γειτονικών νησιών  προσεκτικά σχεδιασμένη πολιτική νησιωτικών επικοινωνιών – μεταφορών, ζήτημα ιδιαίτερα κρίσιμο. Προφανώς, λόγω της νησιωτικής ιδιαιτερότητας της Ελλάδας, οι ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες πρέπει να ικανοποιούν τις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες που προκύπτουν από αυτή την ιδιαιτερότητα. Η σημερινή κυβέρνηση επιδιώκει την οργάνωση ενός συστήματος παροχής ακτοπλοϊκών υπηρεσιών ως απαραίτητου κοινωνικού αγαθού και όχι την παροχή μιας εμπορεύσιμης υπηρεσίας με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος [βλπ. και την υπ’ αριθμ. 3323.1/02/15 ΥΑ, ΦΕΚ 730Β/29.4.2015]. Έμπρακτη δηλαδή εφαρμογή του συνταγματικού άρθρου 101, παρ. 4 για την ανάπτυξη των νησιωτικών και ορεινών περιοχών. Η νησιωτικότητα αφορά ειδικά στα μικρά νησιά και προτεραιότητα θα πρέπει να τεθεί η δημιουργία ενός πρότυπου ανάπτυξης. Ενός «χάρτη ανάπτυξης» για αυτά, ο οποίος θα αξιοποιεί αποτελεσματικά τις υποδομές και θα εξασφαλίζει την ισόρροπη και αειφορική σχέση της τουριστικής δραστηριότητας με το φυσικό περιβάλλον, θα αναπτύσσει και θα ενισχύει τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά της τουριστικής εμπειρίας, θα στηρίζει την πρωτοβουλία και την καινοτομία των μικρών επιχειρηματιών θα προσφέρει, δηλαδή, ένα σταθερό κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον για να μείνουν οι νέοι στον τόπο τους. Η ανάπτυξη στην περιφέρεια πραγματικά δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς να λαμβάνει υπόψη την πολυμορφία και τη διαφορετικότητα της νησιωτικής χώρα. Η νησιωτική πολιτική με μακροχρόνιο σχεδιασμό είναι απαραίτητη για τις νησιώτικες οικονομίες και ειδικά στα μικρά νησιά. Συνεπακόλουθα, η ανάπτυξη για όλο το Αιγαίο χρειάζεται στρατηγικό σχέδιο. Δεν υπάρχει Ανάπτυξη, με την πολιτική των τελευταίων ετών που περιλάμβανε συρρίκνωση κρατικών δομών, υποβάθμιση της ακτοπλοΐας και απαξίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, δεν μπορεί να λογιστεί ως τέτοια. Χρειάζεται αλλαγή του τουριστικού μοντέλου, που να βασίζεται σε ορθολογικό σχεδιασμό και να συνυπολογίζει την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, τη γεωγραφική ιδιαιτερότητα κ.ο.κ Οι ήπιες μορφές τουρισμού, η συνέργεια τουρισμού-πολιτισμού, η ανάδειξη της τοπικής αγροτικής παραγωγής κ.α., καθώς επίσης και το σταμάτημα του ξεπουλήματος αιγιαλών και παραλιών, αποτελούν άμεσες προτεραιότητες της κυβέρνησης και για τα νησιά. Ειδικά για ανάδειξη της τοπικής αγροτικής παραγωγής, που συνιστά σημαντικό τομέα για τα μικρά νησιά αλλά και για την ποιότητα των προϊόντων μας -που αποτελούν ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα-, ήδη ο υπεύθυνος για την Αγροτική Ανάπτυξη Υπουργός υπέγραψε απόφαση με συμπληρωματικά μέτρα για το πρόγραμμα στήριξης των μικρών νησιών του Αιγαίου για το έτος 2015 όπου προβλέπονται συγκεκριμένες ενισχύσεις/στρέμμα για μια σειρά χαρακτηριστικών τοπικών τους ποιοτικών προϊόντων. Εν κατακλείδι, διέξοδος από την απίστευτη περιπέτεια του μνημονιακού παραλογισμού και της παρακμής, θα μπορούσε να βρεθεί και μέσα από τη στήριξη των δυνατών μας «χαρτιών»: ένα από αυτά είναι τα μικρά νησιά μας. ΗΡΩ ΔΙΩΤΗ

Βουλευτίνα Λάρισας ΣΥΡΙΖΑ, Πρόεδρος Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας του Περιβάλλοντος της Βουλής των Ελλήνων



ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

τερματισμός των εξαγωγών ζώντων ζώων εκτός ΕΕ ΩΡΑ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΗ

Πρόσφατα, η διεθνής ΜΚΟ Compassion in World Farming, σε συνεργασία με τον Ευρωβουλευτή κ. Χρυσόγονο, διοργάνωσε έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τίτλο «Εξαγωγές ζώντων ζώων: το πιο βάναυσο εμπόριο της ΕΕ». Η έκθεση διήρκησε τέσσερις μέρες και παρουσίασε δυσάρεστες εικόνες και βίντεο αναδεικνύοντας τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται σχετικά με την εξαγωγή ζώντων ζώων εκτός ΕΕ. Η παρουσίαση της σκληρής πραγματικότητας για τα εκατομμύρια ζώα από χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, που εξάγονται ζωντανά κάθε χρόνο και των απάνθρωπων συνθηκών σφαγής που αντιμετωπίζουν στο τέλος του ταξιδιού τους, είχε στόχο να προτρέψει τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να ασκήσουν μεγαλύτερη πίεση στην Επιτροπή και τα Κράτη Μέλη για να σταματήσει αυτό το εμπόριο. Οι εξαγωγές ζώντων ζώων είναι σε αύξηση. Κατά τους πρώτους 8 μήνες του 2014, πάνω από 1.7 εκατομμύρια βοοειδή και πρόβατα εξήχθησαν ζωντανά από την ΕΕ προς τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την Τουρκία. Οι έρευνες που διενεργούνται από τις οργανώσεις προστασίας των ζώων για τις συνθήκες σφαγής στην Τουρκία, τον Λίβανο, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα έχουν αναδείξει εξαιρετικά σκληρές πρακτικές. Τα ζώα σφάζονται από ανειδίκευτα άτομα με βίαιες μεθόδους, που τους προκαλούν έντονο πόνο και υποφέρουν έχοντας τις αισθήσεις τους για αρκετά λεπτά έως ότου τελικά επέλθει ο θάνατος. Τα βοοειδή δεμένα σε στύλους ή δέντρα και με ακινητοποιημένα τα πόδια τους αναγκάζονται να πέσουν στο έδαφος. Ακατάλληλα μαχαίρια χρησιμοποιούνται για να κόψουν το λαιμό

των ζώων. Τα πρόβατα σέρνονται από τα πίσω πόδια, το τρίχωμα ή τα κέρατα τους στον τόπο της σφαγής και τα αναποδογυρίζουν απότομα ή τα ρίχνουν στις πλευρές τους για την κοπή του λαιμού. Τα βοοειδή χτυπιούνται επανειλημμένα στο κεφάλι με πόλους για να τα αναγκάσουν να πέσουν στο έδαφος. Σε άλλες περιπτώσεις, λόγω του κινδύνου για τους σφαγείς όταν βρίσκονται κοντά σε βοοειδή, μαχαιρώνουν τα ζώα από απόσταση στην περιοχή του λαιμού. Ακόμα και μετά από πολλαπλά μαχαιρώματα, τα ζώα στέκονται στα πόδια τους ενώ αιμορραγούν. Συχνά τα ζώα θανατώνονται εκτός σφαγείων όπου τραβιούνται βίαια από τα φορτηγά και σφάζονται στους δρόμους, στα πεζοδρόμια ή έξω από κρεοπωλεία. Ενώ πολλά ζώα που στέλλονται σε Τρίτες χώρες για σφαγή αντιμετωπίζουν συχνά βίαιο θάνατο κατά παράβαση τόσο του δικαίου της ΕΕ και των διεθνών προτύπων του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Υγεία των Ζώων (ΟΙΕ), άλλα στέλνονται για πάχυνση σε βρώμικους και περιορισμένους χώρους πριν καταλήξουν στα τοπικά σφαγεία ή σε ακατάλληλους χώρους σφαγής. Στην περίπτωσή τους, η ζωή τους παρατείνεται χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα υποφέρουν λιγότερο. Τα ζώα που στέλλονται για αναπαραγωγή μπορεί να καταλήξουν σε εκτροφεία που θα ήταν παράνομα στην ΕΕ και αυτά θα αντιμετωπίσουν τη σφαγή στο τέλος της σύντομης ζωής τους. Αυτό είναι το τελικό αποτέλεσμα των εξαγωγών ζώντων ζώων με τη μεταφορά να διαρκεί έως και 14 ημέρες σε συνθήκες εγκλεισμού, στα φορτηγά ή πλοία, χωρίς επαρκή ανάπαυση, τροφή ή νερό. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι: Γιατί διεξάγεται αυτό το εμπόριο; Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει καμία απάντηση που

να δικαιολογεί αυτή την κατάσταση. Μόλις φύγουν από την ΕΕ, τα ζώα δεν προστατεύονται πλέον από τη νομοθεσία για τη μεταφορά ή τις συνθήκες σφαγής της ΕΕ. Το εμπόριο αυτό αποτελεί παράβαση του άρθρου 13 της Συνθήκης της Λισαβόνας το οποίο απαιτεί από την ΕΕ και τα Κράτη Μέλη να λαμβάνουν «πλήρως υπόψη τους τις απαιτήσεις καλής διαβίωσης των ζώων» κατά τη διαμόρφωση και την εφαρμογή της γεωργικής πολιτικής της ΕΕ. Η ΕΕ έχει θέσει σε εφαρμογή μια σειρά νομοθετικών μέτρων με στόχο την προστασία της καλής διαβίωσης των ζώων. Εκπρόσωποι της ΕΕ έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι η σχετική νομοθεσία της ΕΕ είναι η καλύτερη στον κόσμο. Ωστόσο, παρά την τεράστια κακοποίηση που υφίστανται τα ζώα σε αυτό το εμπόριο, η Επιτροπή δεν το αποθαρρύνει. Αντίθετα, το εμπόριο βρίσκεται σε άνοδο και χωρίς μέτρα για να εξασφαλιστεί η ορθή μεταχείριση των ζώων της ΕΕ από τη στιγμή που βρίσκονται εκτός των συνόρων της. Είναι ειρωνικό για την ΕΕ να θεωρεί τα ζώα ως αισθανόμενα όντα, ενώ βρίσκονται στο έδαφός της, αλλά να τα εγκαταλείπει σε μια φοβερή κατάληξη όταν αυτά στέλλονται στο εξωτερικό. Ευρωβουλευτές και οργανώσεις προστασίας των ζώων έχουν ενημερώσει την Επιτροπή πολλές φορές τα τελευταία χρόνια για τα πολύ σοβαρά προβλήματα κατά τη μεταφορά και τη σφαγή των ζώων που εξάγονται σε Τρίτες χώρες. Ωστόσο, δεν έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Εναπόκειται στη νέα Επίτροπο Εμπορίου να αποδείξει ότι η ΕΕ υποστηρίζει τους δικούς της κανόνες και το σύστημα αξιών της. Ενώ η νομοθεσία για την καλή διαβίωση των ζώων διακυβεύεται σοβαρά, ακόμη και εντός των

συνόρων της ΕΕ όπου η εφαρμογή της έχει αποδειχθεί μια μεγάλη πρόκληση, είναι πέρα από κάθε αμφιβολία ότι υπάρχει σοβαρή κακομεταχείριση και κακοποίηση των ζώων εκτός της ΕΕ. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία δικαιολογία για τη συμμετοχή μας σε ένα εμπόριο που περιλαμβάνει τέτοια κακοποίηση. Η ΕΕ θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για την καλή διαβίωση των ζώων της και να θέσει τέλος σε αυτό το εμπόριο, αντικαθιστώντας το με τις εξαγωγές κρέατος. Αποτελεί προτεραιότητα και είναι ο μόνος τρόπος για να τερματιστεί η βάναυση μεταχείριση, τουλάχιστον όσον αφορά τα συγκεκριμένα ζώα. ΟΛΓΑ ΚΗΚΟΥ

Διευθύντρια Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, Compassion in World Farming, Συντονίστρια για τα Δικαιώματα των Ζώων, Οικολόγοι Πράσινοι

ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

Αθήνα, Βερολίνο, Κίτο ΤΡΙΑ ΠΡΩΗΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΩΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ (Batty, 2013; Easterling, 2014; Graham, 2011). Τι γίνεται όμως εάν ενδεχομένως έχουμε πλέον τα εργαλεία, τις μεθόδους και τη θέληση για μία διαφορετική διακυβέρνηση στην οποία η ενημερωμένη γνώμη και συμμετοχή κάθε πολίτη μετράει;

Μεθοδολογία και προοπτικές

To Mariscal Sucre, πρώην αεροδρόμιο του Κίτο, πρωτεύουσας του Εκουαδόρ, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και από το 2013 λειτουργεί ως μητροπολιτικό πάρκο. Η αρχική στρατηγική του δήμου ήταν να το ανοίξει στον κόσμο χωρίς ιδιαίτερες παρεμβάσεις, όπως περίπου και στο Βερολίνο στο αεροδρόμιο Tempelhof, όπου ο κόσμος έχει την ευκαιρία να το χρησιμοποιεί για ποδήλατο, και για άλλες δραστηριότητες αναψυχής. Στο Κίτο τον Απρίλιο του 2014 έλαβε χώρα ένα εργαστήριο με θέμα τη χαρτογράφηση των κοινών. Η επαφή με τα πρώην αεροδρόμια του Ελληνικού, του Tempelhof και του Mariscal Sucre καθώς και η συμμετοχή του γράφοντος στο εργαστήριο για τη χαρτογράφηση των κοινών στο Κίτο, σε συνδυασμό με τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα για τα αστικά κοινά, και τις νέες μορφές ομότιμης συνεργασίας διάμεσου του διαδικτύου, οδήγησαν στη σύλληψη και τη σταδιακή υλοποίηση ενός πειραματικού εργαστηρίου1: τρεις ομάδες σε κάθε πόλη λειτουργούν ημι-αυτόνομα, συντονίζονται και συνεργάζονται με τις άλλες δύο, αρχίζοντας να παράγουν ένα δίκτυο ανθρώπων, ιδεών και προτάσεων. Οι τρεις αυτές περιπτώσεις παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το μέλλον των πόλεων. Στο μέσο του αστικού τους ιστού σήμερα λόγω αστικής εξάπλωσης και σε μία μεταβατική και αβέβαιη περίοδο, βιώνουν παλινδρομήσεις ανάμεσα σε σενάρια που περιλαμβάνουν ιδιωτικοποιήσεις ή δημόσιο χαρακτήρα, διεκδι-

κήσεις από πρωτοβουλίες και ομάδες, καθώς και διάχυτες ιδέες για τα αστικά κοινά.

Διακυβέρνηση και πολιτική Το πειραματικό τρι-εθνικό αυτό εργαστήριο εμπνέεται από τον πλούτο της παραγωγής στον τομέα της διάδρασης πολιτών, κινηµάτων, θεσµών και πολιτικών φορέων και μεταφέρει αυτή την εμπειρία στο φυσικό χώρο, και συγκεκριμένα στη σφαίρα της έννοιας των «μητροπολιτικών κοινών», διαβλέποντας μία ευκαιρία για διερεύνηση της έννοιας της συμμετοχικής διακυβέρνησης και διαχείρισης. Όμως πίσω από αυτή τη συνεργασία που έχει ξεκινήσει ανάμεσα στις τρεις πόλεις, η υπόθεση εργασίας είναι η ομότιμη παραγωγή και ο συμμετοχικός σχεδιασμός και στόχοι νέες μορφές διακυβέρνησης και χάραξης πολιτικής, η αναγέννηση των μητροπολιτικών κοινών και εντέλει, της ίδιας της έννοιας της πολιτείας. Πηγάζει από τη συμμετοχή στην έρευνα του FLOK Society project (floksociety.org) που προηγήθηκε την περασμένη χρονιά στο Εκουαδόρ, και πιο συγκεκριμένα στην υποενότητα της έρευνας που αφορούσε τις υποδομές των κοινών για τη συλλογική ζωή. Στις πόλεις, όπου όπως είναι γνωστό συγκεντρώνουν πλέον το μεγαλύτερο του μισού πληθυσμού του πλανήτη, εξελίσσεται το μέλλον της ανθρωπότητας και τα στοιχήματα της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Γιατί θα έπρεπε οι σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της πόλης να ανήκουν

στη δικαιοδοσία οποιασδήποτε κυβέρνησης, όσο προοδευτικής και να είναι; Τα μητροπολιτικά κοινά ως ιδέα δεν είναι καινούργια, όπως καινούργιες δεν είναι και οι ιδέες περί συμμετοχής στην παραγωγή της πόλης (Bauwens, 2012; Salingaros, 2010) ωστόσο σήμερα αποκτούν νέες διαστάσεις και δυναμική2. Τα κοινά, η διαχείριση και οι μέθοδοι που όλα αυτά είναι δυνατό να είναι βιώσιμα αυτή τη στιγμή είναι επίκαιρα όσο ποτέ, και είναι ενδιαφέρον να τα εξετάσουμε κάτω από νέες οπτικές και προοπτικές. Το στοίχημα της άμεσης δημοκρατίας εκπορεύεται από νέες συμμετοχικές εκδοχές διακυβέρνησης και μεθόδους ανάληψης ευθύνης των πολιτών. Η μικρή κλίμακα υπήρξε πάντα μία πειστική αιτιολόγηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οποιαδήποτε αναφορά στην άμεση δημοκρατία σήμερα σκοντάφτει στην κλίμακα, και ζητήματα πολυπλοκότητας, ενώ η μεγάλη κλίμακα και η πολυπλοκότητα απαιτούν άλλα εργαλεία, πρωτόκολλα και θεσμούς. Παρά το ότι η πολιτική δεν είναι το αντικείμενο του εργαστηρίου, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πολιτική διάσταση ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι εν δυνάμει σημαντική, δεδομένου του ότι εμπλέκονται τρεις πόλεις σε χώρες σε στιγμές στην ιστορία τους, όπου η μία έχει ιδιαίτερη σημασία ή επίδραση για την άλλη. Έννοιες όπως η πολεοδομία, η πολιτική και η διακυβέρνηση, ο έλεγχος και η συμμετοχή εμπλέκονται σε μία κατάσταση πολυπλοκότητας, που απαιτούν νέα εργαλεία και προσεγγίσεις για να γίνουν κατανοητά

Το εργαστήριο εξετάζει παράλληλα τρεις περιπτώσεις και περιλαμβάνει τη συμμετοχή ενεργών πολιτών, επιστημόνων και θεωρίες δικτύων και συστημάτων, τεχνολογίες όπως το Future Workshop (FW) και μεθοδολογίες που πηγάζουν από την κυβερνητική όπως το Viable System Models (VSM). Το δυσκολότερο κομμάτι ενός τέτοιου εγχειρήματος σε ό,τι αφορά στην πολυπλοκότητα και την ανάγκη υποστήριξης είναι το οργανωτικό. Η αναζήτησή μας σε υβριδικές περιοχές έρευνας όπου συναντώνται ο σχεδιασμός, η πολιτική, και οι θεωρίες περί κοινών και θεωρίες συστημάτων και πολυπλοκότητας ενδέχεται να μπορούν να μας παρέχουν νέες απαντήσεις και διεξόδους από τα σημερινά μας τοπικά και υπερτοπικά αδιέξοδα. Νικος Αναστασοπουλος Αρχιτέκτων, Δρ. ερευνητής, Λέκτορας Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2014 στα πλαίσια συμμετοχής του στο εθνικό πρόγραμμα Prometeo στο Εκουαδόρ που προσκαλεί ερευνητές από όλο τον κόσμο και μέρος της εκπονήθηκε σε συνεργασία με το FLOK Society (floksociety.org). Ο γράφων συμμετείχε στο «Stream 5: Commons Infrastructures for collective life». 1

Τα μητροπολιτικά κοινά ως όρος είναι γνωστά στη Βρετανία που με νομοθετικές πράξεις (1866, 1878) προέβλεπαν την βελτίωση, προστασία και διαχείριση των κοινών κοντά στη Μητρόπολη. 2

Batty, M. (2013). The new science of cities. Massachusetts: MIT Press. Bauwens, M. (2012, Ιούλιος 4). Blueprint for P2P Society: The Partner State &amp; Ethical Economy. http://www.shareable.net/blog/blueprint-for-p2psociety-the-partner-state-ethical-economy Buen Conocer | Hacia una pachamama del conocimiento común y abierto.http://floksociety.org/ Easterling, K. (2014). Extrastatecraft: The Power of Infrastructure Space. Brooklyn: Verso. Graham, S. (2011). Cities Under Siege: The New Military Urbanism. London ; New York: Verso. Mapeando los comunes urbanos de Quito http:// mappingthecommons.net/es/quito/ Parque Bicentenario. http://www.telegrafo.com. ec/noticias/quito/tag/Parque%20Bicentenario. html Salingaros, N. (2010). P2P Urbanism. http://www. math.utsa.edu/~yxk833/P2PURBANISM.pdf The MET workshop – Ex-airports as metropolitan commons https://themetworkshop.wordpress. com/



ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

ιδέες & θεωρία

Stefania Barca Περιβαλλοντιστές και εργάτες του κόσμου Ενωθείτε! Η Stefania Barca είναι καθηγήτρια στο Κέντρο Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Coimbra. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την περιβαλλοντική ιστορία, την πολιτική οικολογία και τη σχέση μεταξύ της εργασίας και του περιβάλλοντος.

Η σύγκρουση ανάμεσα στην εργασία και στο περιβάλλον είναι κατασκεύασμα του νεοφιλελευθερισμού. Αυτό που χρειάζεται είναι μια ευρεία συμμαχία που να μπορεί να μεταμορφώσει ριζικά την παραγωγή. Σήμερα, ακουγεται τόσο οικείο, σχεδόν φυσικό: οι αμοιβαία αποκλειόμενες απαιτήσεις και οι φαινομενικά αντίθετες ατζέντες τις εργασίας και του περιβαλλοντικού κινήματος. Αλλά στην πραγματικότητα, αυτή η τεχνητή διαίρεση δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια κρίσιμη νεοφιλελεύθερη στρατηγική για να διαιρέσει δύο από τα πιο ισχυρά κοινωνικά κινήματα της βιομηχανικής εποχής, των οποίων η συμμαχία μπορεί να είναι ένας επικίνδυνος σύνδεσμος με τη δυνατότητα να θέσει υπό αμφισβήτηση την ίδια την ουσία του καπιταλιστικού «μαγκανοπήγαδου της παραγωγής». Επομένως, είναι σημαντικό το ότι εργασία και περιβαλλοντικοί οργανισμοί/ δημόσιας υγείας αποκτούν μια ιστορική προοπτική και συνειδητοποιούν την επαναστατική δυναμική ενός κοινού πολιτικού προγράμματος. Ένα μέρος, όπου αυτό το γεγονός έγινε πιο ξεκάθαρα τα τελευταία χρόνια, είναι η ιταλική πόλη Ταράντο, Απουλια, όπου προέκυψε αριθμός οργανώσεων των πολιτών και «επιτροπές» ως απάντηση σε

ένα από τις πιο σοβαρές επαγγελματικές, περιβαλλοντικές και δημόσιας υγείας κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας. Αυτοί οι οργανισμοί και επιτροπές έχουν ήδη αρχίσει να κινητοποιούν διάφορους τρόπους και μορφές δράσεις – από τον κυβερνό-ακτιβισμό και κινηματογραφικές ταινίες μέχρι διαδηλώσεις και εκστρατείες – για να καταπολεμήσουν τον επαγγελματικό εκβιασμό ενός τοπικού εργοδότη. Την τελευταία Πρωτομαγιά, κατάφεραν να κινητοποιήσουν περισσότερους από 100,000 ανθρώπους σε μια αυτο-οργανωμένη, πολυπληθή συναυλία που πραγματοποιήθηκε σε ανοικτό ανταγωνισμό με μια οργανώνεται παραδοσιακά στη Ρώμη, από συνδικάτα, συνομοσπονδίες και τη RAI, την ιταλική κρατική τηλεόραση.

Απελευθερώστε το Ταράντο! Ως ένα από τα μεγαλύτερα και παλαιότερα εργαστάσια χάλυβα στην Κύπρου, που μετρά περίπου 20,00 υπαλλήλους για το 2012 και που ανήκει στον πρώην κρατικό όμιλο ILVA (ο οποίος τώρα ελέγχεται από την οικογένεια Riva), το εργοστάσιο Ταράντο προσέλκυσε τη δημόσια προσοχή το 2011. Σύμφωνα με δικαστική απόφαση, η εταιρεία ήταν ένοχη για εξωφρενικές παραβιάσεις περιβαλλοντικών κανονισμών και το δικαστήριο διέταξε την άμεση παύση των εργασιών του, μέχρι την πλήρη αποκατάσταση και περιβαλλοντική εξυγίανση των περιοχών που καταστράφηκαν. Η απάντηση της εταιρείας ήτην αλαζονική επαναδιατύπωση της ασυμβατότητας των περιβαλλοντικών κανονισμών με τους οικονομικούς σχεδιασμούς της, θεσπίζοντας εκ νέου την στρατηγική του επαγγελματικού εκβιασμού που παραδοσιακά λειτούργησε ως τρό-

πος για να μπλοκαριστούν νομικά οποιεσδήποτε ενέργειες ενάντια στα συμφέροντα των επιχειρήσεων. Η διοίκηση προχώρησε τόσο πολύ, ώστε οργάνωσε ενεργά διαδηλώσεις εργαζομένων ενάντια στη δικαστική απόφαση, κερδίζοντας υποστήριξη και άφθονη κάλυψη από τα ΜΜΕ, ώστε να πειστεί η κοινή γνώμη ότι υπήρχε όντως πραγματική αντίθεση κατά των εισαγγελικών αρχών και των τοπικών περιβαλλοντικών οργανώσεων στη πόλη Ταράντο – που η εταιρεία είναι κατά πολύ ο μεγαλύτερος εργοδότης. Το Ταράντο είναι μια από τις χαρακτηριστικές εκφράσεις την ανυπόφορης αντίφασης που επιβάλλεται στους ανθρώπους, αυτό που ο Allan Schnaiberg ονόμασε «το μαγκανοπήγαδο της παραγωγής» (και της κατανάλωσης και των αποβλήτων): η αντίφαση ανάμεσα στην παραγωγή και στην αναπαραγωγή. Αυτό μπορεί να το φανταστεί κανείς κάτι σαν τη Λερναία Ύδρα- ένα τέρας με πολλά κεφάλια: επαγγελματικές ασθένειες, εργατικά ατυχήματα, περιβαλλοντική μόλυνση και οικοκτονία, καταστροφές της δημόσιας υγείας, η εκμηδένιση των δυνατοτήτων και προοπτικών για εναλλακτικές/ αυτόνομες μορφές της τοπικής οικονομίας και ούτω καθεξής. Για τα τελευταία 50 χρόνια, αυτό το τέρας προκάλεσε απίστευτη συγκέντρωση καρκίνου[1], δυσπλασίες και άλλες διαταραχές στην περιοχή του κόλπου του Ταράντο, κάτι το οποίο καθιστά ακόμα πιο αφόρητο με την αδυναμία των υποδομών δημόσιας υγείας και την έλλειψη επαρκούς περίθαλψης. Όπως στην ταινία επιστημονικής φαντασίας Alien, το τέρας που μοιάζει στη Λερναία Ύδρα εισχώρησε πλέον στο δημόσιο χώρο και στα σώματα των ανθρώπων και είναι υπό την κατάληψή του.

Με σημαντικούς τρόπους η πρωτομαγιάτικη συναυλία στο Ταράντο ήταν επομένως μια έκφραση δυσαρέσκειας με αυτό που οι διοργανωτές (και πολλοί από τους κατοίκους της πόλης) θεωρούν ως την πολιτικών των συνδικάτων σε θέματα οικολογίας: 1) φαίνονται αρκετά εφησυχασμένα με τον εταιρικό επαγγελματικό εκβιασμό 2) δεν είναι ευαίσθητα στις απειλές της δημόσιας υγείας που έρχονται με την περιβαλλοντική μόλυνση 3) συχνά αντιτίθενται σθεναρά σε περιβαλλοντικές κινητοποιήσεις σε τοπικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, η αλήθεια είναι ότι είναι απλώς αδύνατο να διαχωριστεί ή αποξενωθεί η ζωή από την εργασία – όπως έχουν εδώ και καιρό επιχειρήσει η βιομηχανική οικονομία και κοινωνία. Ένας άλλος τύπος οικονομίας πρέπει να δημιουργηθεί, ένας τύπος [οικονομίας] που κάνει τη δουλειά της ανθρώπινης δραστηριότητας η οποία διατηρεί τη ζωή και όλα τα μέλη της κοινότητας μοιράζονται σε διάφορες μορφές στο χώρο (την πόλη, τη θάλασσα, την ενδοχώρα και το τοπικό οικοσύστημα), και ακόμα και μεταξύ των ειδών, σε σχέση με την καθημερινή εργασία που γίνεται από μη-ανθρώπινη φύση για να διατηρήσει τη ζωή στο τοπικό περιβάλλον. Ένας άλλος τύπος οικονομίας είναι αναμφισβήτητα, αναγκαίος επειγόντως. Όλη η οργή, η απογοήτευση, ο πόνος και η σύγκρουση που οι κοινότητες της εργατικής τάξης των βιομηχανικών περιοχών έχουν ενσωματωθεί και μεταφέρονται στη ζωή τους πρέπει τώρα να οδηγήσουν σε ένα νέο ορίζοντα αγώνα, ένα νέο και καλύτερο άρμα από αυτά που κατασκεύασε η αγορά και το νεοφιλελεύθερο κράτος, και τα συνδικάτα και τα κόμματα που σχετίζονται με αυτά. Ένα όραμα που μπορεί, τέλος, να

ικοτριβές

Μάιος 2015 - τ. 16

απελευθερώσει τους ντόπιους από τις αφόρητες αντιφάσεις του «μαγκανοπήγαδου της παραγωγής», από τον εσωτερικό εξωγήινο [Alien – όπως η αναφορά στην ταινία πιο πάνω]. Το σύνθημα Taranto libera! (Απελευθερώστε το Ταράντο!) είπε ακριβώς αυτό, το οποίο φώναξε ξανά και ξανά κατά τη διάρκεια της συναυλίας.

Μέσα για την απελευθέρωση Αλλά, για να είναι εφικτός ένας άλλος κόσμος, χρειάζεται πρώτα να οραματιστεί, όχι μόνο από άτομα [μονάδες] και ομάδες ακτιβιστών, αλλά και σε πολιτικό επίπεδο. Οραματιζόμενοι/ νες ένα νέο κόσμο καθίσταται αναγκαίο για να μην είναι ένας κλειστός αγώνας και να αναπαράγει τις αντιφάσεις του παλιού κόσμου, αλλά να είναι ελπιδοφόρος και εποικοδομητικός. Με τη συνειδητοποίηση όσων έχουν ήδη γίνει από άλλους ανθρώπους, στο παρελθόν και στο παρόν, μέσα από τους αγώνες και τα κινήματα, είτε των κοινοτήτων μας είτε αλλού, άμεσα θα αποκτήσουμε καθαρότερη αντίληψη της προοπτικής όχι μόνο ενός αλλά πολλών άλλων κόσμων. Βλέποντας αυτές τις προοπτικές της πραγματικότητάς τους, με τα οράματα και τις προκλήσεις τους, με τις νίκες και τις αντιφάσεις τους, θα μας βοηθήσει να οραματιστούμε τις δικές μας προοπτικές εδώ και τώρα και να οργανώσουμε καλύτερα τους αγώνες μας. Αυτή είναι η συμβολή που αυτό το άρθρο στοχεύει να δώσει σε όλους όσοι αγωνίζονται για απελευθέρωση από το ζουρλομανδύα του επαγγελματικού εκβιασμού. Στο επόμενο μέρος, θα «ξεθάψω» μερικές ιστορίες, με την ελπίδα ότι θα γίνουν άξονες του πολέμου, όπως η συλλογικότητα των συγγραφέων Wu Ming [ψευδώνυμο μιας ομάδας ιταλών συγγραφέων που δημιουργήθηκε το 2000] το έθεσε: τα μέσα απελευθέρωσης που λειτουργούν μέσα από το πολιτικό φαντασιακό. Οι Συνασπισμοί εργαζομένων/ περιβαλλοντιστών που λειτουργούν σε κοινές πλατφόρμες εργασίας και πολιτικού αγώνα δεν είναι ασυνήθιστοι στην παγκόσμια μεταπολεμική ιστορία. Όταν οι οδηγοί φορτηγών και οικο-ακτιβιστές διαδήλωσαν μαζί στους δρόμους του Σιάτλ[2] κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων εντάντια στον Πα-

γκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 1999 με το σύνθημα «Teamsters and turtles», δεν ήταν κάτι καινούργιο, αλλά απλώς υπήρξε η αναβίωση μιας πολιτικής στρατηγικής που είχε ήδη εγχειρηθεί κατά τη Φορντική περίοδο, που οδήγησε σε μια σημαντική νομοθετική μεταρρύθμιση στον τομέα της εργασία και της δημόσιας υγείας, όπως και της περιβαλλοντικής προστασίας. Ήταν η πρακτική συνεργασία μεταξύ, εργατικών, περιβαλλοντικών, φοιτητικών και φεμινιστικών κινημάτων που επέτρεψε τη ψήφιση των Πράξεων Καθαρός Αέρας και Καθαρό Νερό (1972) στις ΗΠΑ και που υποστηρίχθηκε σθεναρά από την πιο δυνατή ομοσπονδία συντεχνιών της εποχής, του Εργαζόμενους σε Χημικά Πετρελαίου και Ατομικής [ενέργειας] (Oil Chemical and Atomic Workers - OCAW). Στην Ιταλία, ο θεσμός του Συστήματος Δημόσιας Υγείας (Sistema Sanitario Nazionale), το 1978 ήταν αποτέλεσμα μιας δεκαετίας εντατικών αγώνων και δύο γενικών απεργιών, που προωθήθηκε από το γνωστό «περιβαλλοντικό σύλλογο» μέσα στη συνομοσπονδία των συνδικάτων: ένας συνασπισμός από γιατρούς εργασίας , κοινωνιολόγους και συνδικαλιστές που είχαν προηγουμένως επιφέρει επαναστατικές αλλαγές στους κανονισμούς του εργασιακού περιβάλλοντος, προωθώντας την αρχή του άμεσου ελέγχου των εργαζομένων (Άρθρα 4 και 9 του Καταστατικού Εργασίας που εγκρίθηκε το 1970). Άλλα σχετικά παραδείγματα τέτοιων στρατηγικών συμμαχιών μπορούν να εξαχθούν από διάφορους χώρους και τομείς της οικονομίας, όπως ο επιτυχημένος αγώνας κατά της χρήσης φυτοφαρμάκων που πραγματοποιήθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 από το συνδικάτο Ενωμένων Αγροτών, κινητοποιώντας τους Λατίνους εργάτες στους πορτοκαλεώνες και τους αμπελώνες της Καλιφόρνια για να αποκτήσουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης και για την αναγνώριση των εργασιακών δικαιωμάτων. Ένας αγώνας που εστίασε στις σοβαρές απειλές στην υγεία λόγω των αγρό-χημικών όχι μόνο στους αγρότες και τις οικογένειές τους, αλλά και στο αμερικανικό καταναλωτικό κοινό και το περιβάλλον γενικότερα. Όμως, το πιο χαρακτηριστικό,

ίσως, παράδειγμα του περιβαλλοντισμού των εργαζομένων μπορεί να αναζητηθεί βαθιά στο δάσος του Αμαζονίου στη Βραζιλία, εκεί, όπου στα μέσα της δεκαετίας του 1980, μια ένωση συλλεκτών καουτσούκ – οι seringueiros – οργανώθηκαν επιτυχώς για να υπερασπιστούν το δάσος από την επίθεση ισχυρών εταιρειών ξυλείας και κτηνοτρόφων, ενώ ταυτόχρονα υπερασπίζοντας το δικαίωμά τους να ζουν και να εργάζονται στο δάσος, δημιουργώντας συνεταιρισμούς για τη διαχείριση δραστηριοτήτων βιώσιμης εξόρυξης, όπως το καουτσούκ και η συλλογή ξηρών καρπών ή η αλιεία. Παρά τη βίαιη αντίθεση των ισχυρών τοπικών συμφερόντων που οδήγησαν σε αριθμό δολοφονιών των συνδικαλιστών και περιβαλλοντιστών, ο αγώνας των συλλεκτών καουτσούκ πέτυχε στο να δημιουργηθεί ένας αριθμός «εξορυκτικών αποθεμάτων», όπου οι ακτήμονες ντόπιου αναγνωρίστηκαν νομικά και στηρίχθηκαν από το κράτος ως νόμιμοι «ιδιοκτήτες» και προστάτες του δάσους. Το τι μας λένε οι πιο πάνω ιστορίες είναι ότι είναι όντως δυνατό να οικοδομηθούν κοινωνικοί αγώνες που είναι ταυτόχρονα και περιβαλλοντικοί αγώνες, παρόλο ότι προκύπτουν από την εμπειρία και το όραμα της εργατικής τάξης για το τί είναι οικολογία.

Πιο στέρεες βάσεις Ωστόσο, η ανανεωμένη συμμαχία μεταξύ εργατικών και περιβαλλοντικών κινημάτων πρέπει να ανοικοδομηθεί σε πιο στέρεες βάσεις, από ότι στο παρελθόν. Η ιδεολογία της οικονομικής ανάπτυξης ως πανάκεια για όλα τα κοινωνικά προβλήματα και ο μόνος τρόπος για να δημιουργηθεί κοινωνική πρόνοια, πρέπει αμφισβητηθεί και τελικά εγκαταλειφθεί από το εργασιακό κίνημα, επειδή οι επιταγές της ανάπτυξης είναι ισχυρές δικαιολογίες για την πιο ξεδιάντροπη περιφρόνηση της ευημερίας των ανθρώπων και της μη-ανθρώπινης φύσης. Το ίδιο ισχύει για την ψευδαίσθηση της οικονομίας (π.χ. καπιταλισμός) μέσα από οικο-αποδοτικές τεχνολογίες και μηχανισμούς αγοράς, μια ψευδαίσθηση που αγκαλιάστηκε σε μεγάλο βαθμό, τόσο από το εργατικό όσο και από το περιβαλλοντικό κίνημα, με την υποστήριξη κυβερνήσεων και χρηματοπιστω-

τικών ιδρυμάτων. Η διαδικασία αποβιομηχανοποίησης των «ανεπτυγμένων» χωρών τα τελευταία 20χρόνια δείχνει πόσο το «πρασίνισμα» της οικονομίας έχει οδηγήσει στην απλή μεταφορά των βιομηχανικών κινδύνων και τα ποσοστά θανάτων σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, ενεργώντας μέσα από την άγρια λογική του καθεστώτος των «διπλών προτύπων», από το οποίο οι πολυεθνικές μπορούν να στρέψουν στο εξωτερικό εκείνες τις παραγωγές/ τεχνολογίες οι οποίες απαγορεύτηκαν στις χώρες τους ή ρυθμίζονται αυστηρά στις χώρες προέλευσής τους. Ο ίδιος μηχανισμός μετατρέπει τις κοινότητες της εργατικής τάξεις στον πρώτο κόσμο, όλο και περισσότερο ευάλωτες στον επαγγελματικό εκβιασμό, απειλώντας με την μετακίνηση των βιομηχανικών δραστηριοτήτων αλλού. Επιπλέον, πολλές από τις σημερινές λεγόμενες «πράσινες» τεχνολογίες, έχουν στην πραγματικότητα πολύ αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, στις συνθήκες εργασίας και στη δημόσια υγεία, ειδικά όταν εφαρμόζονται σε μεγάλη κλίμακα – ένα γεγονός το οποίο έχει αποδειχθεί με αγώνες βάσης [της βάσης της κοινωνίας] και έρευνα σε ένα αριθμό τέτοιων προγραμμάτων «πράσινης οικονομίας» την τελευταία δεκαετία. Αιολικά πάρκα, για παράδειγμα, στα οποία αντιτάχθηκαν σθεναρά τοπικές κοινότητες στην Ελλάδα και στην Ισπανία εξαιτίας των επιπτώσεων σε αγροτικές περιοχές, μεταβάλλοντας τα τοπικά κλίματα και το τοπίο, όπως και τα πρότυπα χρήσης γης. Ακόμα μεγαλύτερες επιπτώσεις στο έδαφος, το τοπικό κλίμα και τα οικοσυστήματα συνδέονται με μεγάλα σχέδια παραγωγής ηλιακής ενέργειας – ακόμα ένα αντικείμενο αμφισβήτησης και αιτίας σοβαρών επαγγελματικών κινδύνων. Αλλά το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα προέρχεται από την επιχείρηση βιοκαυσίμων στη Βραζιλία (και αλλού στη Λατινική Αμερική), όπου εκτεταμένες φυτείες μονοκαλλιέργειες ζαχαροκάλαμου αντικατέστησαν εκατομμύρια εκτάρια δάσους, και συχνά περνούν από τις εργασιακές συνθήκες ημι-σκλάβων εργαζομένων σε συνθήκες φρικτού μόχθου και κινδύνων υγείας. Προφανώς, το θέμα δεν είναι η κυνική απόρριψη οποιασδήποτε

23 μορφής παραγωγής εναλλακτικής ενέργειας ως εξίσου απειλητική στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Αναμφίβολα οι ανανεώσιμες και μη-ορυκτές πηγές ενέργειας πρέπει να αναπτυχθούν ως ο μόνος τρόπος για έξοδο από την παρούσα κλιματική κρίση. Αλλά το θέμα της διάστασης και κλίμακας είναι θεμελιώδους σημασίας: η εναλλακτική ενέργεια μπορεί και πρέπει να αναπτυχθεί σε μικρή κλίμακα, στοχεύοντας σε αυτόνομες και αποκεντρωμένες μορφές για τα νοικοκυριά και τις τοπικές κοινωνίες. Οι τεχνολογίες ανανεώσιμης ενέργειας μπορούν να είναι βιώσιμες μόνο αν εφαρμοστούν σε τέτοιο αποκεντρωτικό και τοπικά ελεγχόμενο επίπεδο, ακόμα και δεν είναι η κλίμακα που αποδίδει τεράστια κέρδη (και πολιτικής εξουσίας). Αλλά αυτό θα μπορούσε να υπονοεί μια μεταμόρφωση όχι μόνο του τρόπου και της δομής της αστικής ζωής, αλλά και της ίδιας της κοινωνικής οργάνωσης της εργασίας. Σπάζοντας τις πολλαπλές κρίσεις που πλήττουν τον κόσμο σήμερατόσο στον τομέα της οικονομίας και εργασίας, όσο και στον τομέα της οικολογίας και της δημόσιας υγείας- απαιτείται όχι μικρότερη προσπάθεια από την πλήρη απόρριψη «του μαγκανοπήγαδου της παραγωγής» περιλαμβανομένων των πολιτικών, οικονομικών και της ιδεολογίας της απεριόριστης ανάπτυξης. Αυτό απαιτεί μια οικολογική επανάσταση όπως της θεωρητικού Carolyn Merchant: μια πλήρης στροφή στην κοινωνική οργάνωση της παραγωγής, αναπαραγωγής και συνείδησης. Ένας άλλος τρόπος εργασίας και διαβίωσης, παραγωγής και διανομής του πλούτου που έχει τις ρίζες στην μη-αποξενωμένη εργασία, το σεβασμό στη ζωή και τα κοινά, πρέπει να είναι η πολιτική πλατφόρμα στην οποία να οικοδομηθεί αυτή η νέα συμμαχία. Εργάτες και περιβαλλοντιστές του κόσμου, ενωθείτε! πηγή/μετάφραση: Δέφτερη Ανάγνωση: Online εβδομαδιαίο Κυπριακό Περιοδικό Εναλλακτικής Πληροφόρησης (http://2ha-cy.blogspot.gr/) - Πρωτοδημοσιεύτηκε στο Roar Magazine [1] http://www.salute.gov.it/imgs/C_17_ pubblicazioni_1833_allegato.pdf [2] http://articles.latimes.com/1999/ dec/02/local/me-39707



ικοτριβές

είδαμε... Χρέος, τσιμέντο, επισφάλεια (και) στην EXPO του Μιλάνου Η διεθνής έκθεση EXPO 2015 στο Μιλάνο άνοιξε τις πόρτες της την 1η Μαιου, εν μέσω αντιδράσεων για τα κόστη και τα -συνηθισμένα- σκάνδαλα που συνοδεύουν αυτές τις εμπορικές διοργανώσεις που υποτίθεται έχουν στόχο να αναβαθμίσουν τις διοργανώτριες πόλεις στην ιεραρχία των αστικών κέντρων διεθνούς εμβέλειας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεντρικό θέμα της έκθεσης «Τρέφοντας τον πλανήτη, Ενέργεια για τη ζωή” που -υποτίθεται- διατρέχει όλες τις εκδηλώσεις της έκθεσης. Πέρα από τα ωραία λόγια του θέματος της διοργάνωσης, τα κοινωνικά κινήματα στην Ιταλία -ανάμεσά τους και οικολογικές κινήσεις όπως το NoTav- συγκρότησαν την καμπάνια NOEXPO που έκανε δυναμικά την εμφάνισή της την Πρωτομαγιά και θα διαρκέσει το επόμενο εξάμηνο της έκθεσης. Στο κάλεσμά τους αναφέρουν: “Το αστικό περιβάλλον είναι το πεδίο πολλών κοινωνικών εντάσεων. Κυριαρχείται από τη λογική του κεφαλαίου, την σπατάλη του χώρου, την κερδοσκοπική δίνη και την πόλη ως βιτρίνα, στην οποία το “branding” είναι τα πάντα και οι κάτοικοι δεν μετρούν... Αυτό το μοντέλο οδηγεί σε περιβαλλοντική εκμετάλλευση, στη στρατιωτικοποίηση της ζωής, σε μια επίθεση εναντίον των “πίσω αυλών” της πόλης”. Είναι φαινόμενα που εμφανίζονται σε κάθε πόλη που αναλαμβάνει “μεγάλες διοργανώσεις”... και μας θυμίζουν και τα δικά μας το 2004 (και εντεύθεν...). http://www.noexpo.org/

Μάιος 2015 - τ. 16

Δεν ακολουθούν όλοι τον ίδιο δρόμο... Σύμφωνα με το Climatescope 2014 -μια ανάλυση 55 χωρών στη Λατινική Αμερική, την Καραϊβική, την Ασία και την Αφρική από το Bloomberg New Energy Finance (BNEF)- πολλές από τις πιο φτωχές χώρες ετοιμάζονται να προσπεράσουν σχεδόν εντελώς την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και να περάσουν απευθείας σε ενεργειακό μίγμα με βάση κυρίως τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αμφισβητείται έμπρακτα έτσι η διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο δρόμος για την οικονομική ανάπτυξη όλων των χωρών είναι μοναδικός και περνάει αναγκαστικά από τα παραδοσιακά ορυκτά καύσιμα πριν φτάσει στις ανανεώσιμες. http://thinkprogress.org/climate/2014/11/04/3588512/bnef-renewables-developingcountries/

Γαλλία: κοστολόγηση σεναρίων ενεργειακής μετάβασης Σύμφωνα με μελέτη που εκπονήθηκε για τη Γαλλική κυβέρνηση, το κόστος ενός σεναρίου με 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 2050 είναι περίπου το ίδιο με το κόστος σεναρίων πολύ πιο κοντά στη σημερινή κατάσταση, π.χ. με 40% ανανεώσιμες το 2050. Ο λόγος είναι απλός: ενώ το κόστος αιολικής και ηλιακής παραγωγής συνεχίζει να μειώνεται, το κόστος του φυσικού αερίου συμπεριλαμβάνοντας το διοξείδιο του άνθρακα προβλέπεται να ανεβαίνει συνεχώς, όπως και το κόστος της πυρηνικής ενέργειας, κυρίως λόγω των νέων κανονισμών ασφαλείας.

Βάζουν τα μεταλλαγμένα... από το παράθυρο Στα μέσα Απριλίου αποκαλύφθηκε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή του κ. Γιούνκερ σχεδιάζει να δώσει τα κράτη μέλη τον τελευταίο λόγο για το αν θα αποδέχονται ή όχι τις εισαγωγές ΓΤΟ. Πρόκειται για ένα νέο «à la carte» σύστημα που προορίζεται να διέπει τις εισαγωγές ΓΤΟ στην Ευρώπη. Η πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μεταφέρει στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα έγκρισης εισαγωγής γενετικά τροποποιημένων τροφίμων για κατανάλωση από τον άνθρωπο ή τα ζώα έχει θορυβήσει τις οικολογικές οργανώσεις. Θα απαιτείται μόνο μια χώρα της ΕΕ να επιτρέπει την εισαγωγή κάποιου ΓΤ οργανισμού ώστε αυτός να αποκτά ελεύθερη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά, ουσιαστικά δηλαδή να εγκρίνεται η εισαγωγή κάποιου ΓΤΟ σε επίπεδο ΕΕ. Οι οικολόγοι στην Ευρώπη μιλούν για συνεχιζόμενο δημοκρατικό έλλειμμα που προσπαθεί να επιβάλλει τους ΓΤΟ κατ’ απαίτηση της βιομηχανίας βιοτεχνολογίας. Η ΕΕ σήμερα έχει εγκρίνει την εισαγωγή 48 γενετικά τροποποιημένων καλλιεργειών, αλλά η διαδικασία έγκρισης έχει να σταματήσει σε αναμονή του νέου θεσμικού πλαισίου. Εν τω μεταξύ, άλλα 13 είδη ΓΤΟ περιμένουν να εγκριθούν για εισαγωγή στην ΕΕ. Επιπλέον, οι ακτιβιστές ισχυρίζονται ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρησιμοποιεί την υπό διαπραγμάτευση διατλαντική εμπορική συμφωνία TTIP για να επιβάλλει περισσότερα γενετικά τροποποιημένα τροφίμα στην ΕΕ.

http://www.energypost.eu/french-governmentstudy-95-renewable-power-mix-cheaper-nuclear-gas/

Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ: βήμα για την κλιματική δικαιοσύνη O Συνασπισμός “Κλίμα 21” (Coalition 21 Climat) διοργάνωση μια μεγάλη διεθνή συνάντηση στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ στην Τύνιδα στα τέλη Μαρτίου, προκειμένου να ενισχυθεί ο διάλογος μεταξύ του διεθνούς κινήματος για την κλιματική δικαιοσύνη. Οι εκατοντάδες συμμετέχοντες προέρχονταν από τη Γαλλία και άλλες χώρες, και από ένα ευρύ φάσμα: οργανώσεις νέων, συνδικαλιστές, εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών αλληλεγγύης, κοινωνικά κινήματα και αγροτικές κινήσεις. Οι διοργανωτές υποστηρίζουν ότι η επερχόμενη 21η Διάσκεψη για το κλίμα στο Παρίσι (COP21) θα αποτελέσει ευκαιρία για να να ενδυναμωθούν τα κινήματα πολιτών. Ιδιαίτερα και εν όψει της πολύ πιθανής αποτυχίας των διαπραγματεύσεων στο Παρίσι και της ανάγκης να δωθεί νέα ώθηση στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα από το 2016... Όπως αναφέρουν, “όποια και αν είναι η επίσημη έκβαση της COP21 να πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι κυβερνήσεις δεν χαίρονται για ένα κείμενο που δεν είναι ούτε φιλόδοξο ούτε νομικώς δεσμευτικό”... Στη Γαλλία και άλλες χώρες προγραμματίζονται εκδηλώσεις, άμεσες δράσεις αλλά και τεκμηρίωση και νομικές κινήσεις με συγκεκριμένους στόχους (λχ. πετρελαϊκές πολυεθνικές). Και ήδη κυκλοφορούν διεθνή καλέσματα για δράσεις με ορίζοντα το Δεκέμβριο του 2015 που θα πραγματοποιηθεί η Διάσκεψη για το κλίμα στο Παρίσι. http://coalitionclimat21.org/en