2010 OnurAir Virtual Airlines Training Department
Türkçe-İngilizce Muhaberat Örneği Tüm Hakkı Saklıdır. İzinsiz yayınlanamaz. 4/24/2010
Son G端ncelleme Tarihi
G端ncellemeyi Yapan
Son G端ncelleme Tarihi
G端ncellemeyi Yapan
Önsöz :
Bu doküman OnurAir Sanal Hava Yollarında pilotluk yapmakta olan arkadaşlarımıza rehberlik etmesi için “uçuş göstergeleri” bilgisini içerir. OnurAir VA Eğitim departmanı tarafından hazırlanmış olup, OnurAir VA Genel Müdürlüğünün yazılı izni olmaksızın Farklı platformlarda kullanılamaz.
Ümit ÜNALDI Eğitim Müdürü
Uçak durum göstergeleri Altimetre (Altimeter), durum cayrosu (Attitude indicator), dikey hız göstergesi "Varyometre" (Vertical Speed Indıcator kısaca “VSI”), hız göstergesi (Air speed indicator), dönüş-kayış göstergesi (Turn and slip indicator), yön göstergesi (Heading indicator) ve manyetik pusula (Magnetic compass). Uçak durum göstergelerinden; altimetre, varyometre ve hız göstergesi pito statik, durum cayrosu, dönüş-kayış ve yön göstergesi jiroskopik sistemle çalışır
Pito Statik Sistemle Çalışan Göstergeler ALTİMETRE
VARYOMETRE
HIZ GÖSTERGESİ
Jiroskopik Sistemle Çalışan Göstergeler DURUM CARYOSU
DÖNÜŞ – KAYIŞ GÖSTERGESİ
YÖN GÖSTERGESİ
Uçak durum göstergelerinden; altimetre, dikey hız “VSI” (varyometre) ve hız göstergeleri pito statik (pitot static) sistemle çalışır. Pito statik sistem kısaca; pito tüpünden gelen basınçlı havanın doğrudan hız göstergesine yönlendirilmesi, daha sonra dikey hız (Vertical Speed Indicator “VSI”) ve altimetreye aktarılması olarak tanımlanabilir.
Altimetre (Altimeter) Güvenli bir uçuş için kalkıştan önce yapılan planlamada, yol boyunca (enroute) kat edilecek arazinin ve arazi üzerindeki insan yapısı engellerin ve inilecek meydanın yüksekliğinin bilinmesi çok önemlidir. Planlamalarda bu amaçla ve çok titiz bir şekilde hazırlanan havacılık haritaları (chart) kullanılır. Tepeler, televizyon/radyo anten direkleri, su kuleleri, yüksek gerilim hatları ve benzeri insan yapısı diğer engeller ile meydanların yükseklikleri bu haritalarda yer alır. Havacılıkta kullanılan irtifalar beş başlık altında sınıflandırılmaktadır.
Göstergede Okunan İrtifa (Indicated Altitude): Altimetreye yerel barometrik basınç doğru olarak bağlandığında göstergede okunan değerdir. Göstergede okunan bu değer deniz seviyesinden (MSL / Mean Sea Level) olan yüksekliktir. Yüksek irtifadan yapılan uçuşlar hariç, alet uçuşunda (IFR / Instrument Flight Rule) kullanılır. Basınç İrtifaı (Pressure Altitude): 18.000 MSL ve üzerinde, altimetreye deniz seviyesindeki standart atmosfer basıncı olan 29.92 Inch/Hg bağlandığında okunan değerdir. 18.000 MSL ve üzerinde olan yükseklikler Uçuş Seviyesi (Flight Level) olarak adlandırılır. Yoğunluk İrtifaı (Density Altitude): Yoğunluk irtifaı, sıcaklığı standart olmayan basınç irtifaının düzeltilmiş şeklidir. Bu, uçağın performansına bağlı olarak kabul edilmiş olan teorik bir değerdir. Normalin üzerindeki sıcaklıklar uçağın havada tutunmasını etkiler. Uçuş planlamasında bu durum dikkate alınarak uçulacak yükseklik, uçağa ait Dash One’daki grafiklerden yararlanılarak önceden belirlenir. Basınç ve yoğunluk irtifaı, sıcaklık standart olduğunda birbirine eşittir. Gerçek İrtifa (True Altitude): Gerçek irtifa, deniz seviyesinin üzerindeki nesnelere ait olan değerdir. Havacılık haritalarında meydanlar, kuleler, TV antenleri ve benzerleri bu değer üzerinden belirtilir. Altimetrede standart olan hava durumunda okunan değer bir farklılık göstermez. Standart olmayan ısı ve atmosfer basıncında gerçek yükseklik ile oluşan değer arasında farklılık olacaktır. Bu nedenle ısı ve atmosfer basınç değerleri dikkate alınarak gerçek yükseklik hesaplanmalıdır.
Mutlak İrtifa (Absolute Altitude): Uçağın arazi yüzeyinden “insan yapısı engellerden” (AGL / Above Ground Level) olan yüksekliğidir.
Dikey Hız Göstergesi(Vertical Speed Indicator), Varyometre :
Uçağın yükselme ve alçalmasını feet/dakika olarak gösteren dikey hız göstergesi pito statik sistemle çalışır. Gösterge gecikmeli çalıştığı için yükselme ve alçalma değerleri birkaç saniye (6–9 saniye) sonra belli olur. Bu nedenle alçalma ve yükselme oranlarını takip etme daima ikinci öncelikte dikkate alınır. Motor çalıştırıldıktan sonra ibrenin “0” değerini gösterdiği kontrol edilmelidir. Gösterge uçağın alçalma ve yükselme değerlerini 1000 feet/dakika olarak gösterir. En küçük değer 100 feet/dakika olup, saniyede 16,6 feet veya 5 metre ölçümünü verir. Hız göstergesi (Air Speed Indicator): Hız göstergesi genel olarak uçağın hızını “knot” değerinden gösterir ve pito statik sistemle çalışır. Uçağı üreten firma, uçağın performansına bağlı olarak gösterge üzerindeki renk kodları ile flap kullanma limitlerini, seyahat hızını, geçici olarak uçulacak azami hızı ve asla uçulmayacak olan hızı belirtmiştir.
Durum cayrosu (Attitude Indicator): Uçağın ufka göre olan pitch ve roll hareketini gösteren ve jiroskopik sistemle çalışan bir göstergedir. Jiroskopik sistem kısaca; jiroskop, vakum ve elektriğin birlikte kullanılmasıyla elde edilen bir çalışma düzenidir. Günümüz durum cayroları, vakum sistemi normal olarak beslediğinde son derece doğru çalışan bir gösterge olup, uçağın 360 derece roll ve +/- 85 derece pitch hareketini güvenilir bir şekilde ve gecikmeksizin gösterir. Göstergenin ortasında yer alan beyaz çizgi ufku ve turuncu kanat uçağı temsil eder. Turuncu kanadın ortasında bulunan küçük turuncu küre referans noktası olarak kullanılır. Pitch hareketinde küçük çizgiler 10, büyük çizgiler 20 derecelik değerleri, roll hareketinde küçük çizgiler 10 büyük çizgiler 30 derecelik değerleri gösterir. Üst kısımda yer alan turuncu üçgen uçağın roll hareketlerinin takibinde referans olarak kullanılır. Durum cayrosu normal olarak çalıştığında, kırmızı renkli uyarı işareti görülmez.
Dönüş ve kayış göstergesi (Turn and Slip Indicator):
Jiroskopik sistemle çalışan dönüş - kayış göstergesinin ana işlevi, standart oranlı dönüşlerin gösterilmesini sağlamaktır. Standart oranlı bir dönüş saniyede üç derecedir. Bu oranla 360 derecelik bir dönüş iki dakikada tamamlanır. Standart oranlı bir dönüşün normal olarak tamamlanabilmesi için; dönüş esnasında eğer hakiki hava sürati (TAS) azalırsa, yatış açısı da azaltılmalıdır. Aksi durum olduğunda, yani hakiki hava sürati (TAS) arttığında, yatış açısı da arttırılmalıdır. Dönüşlerde bu hususlara dikkat edildiğinde standart oranlı bir dönüş doğru bir şekilde tamamlanır. Dönüş – kayış göstergesinin alt tarafında yer alan diğer bölümüde savrulmayı gösterir. Alt bölümün ortasında yer alan siyah kürenin hareketi ile standart oranlı yatış açısına uygun yön dümeni (rudder) kullanımı ile yapılıp yapılmadığı kontrol edilir. Örnek olarak; sağa dönüşte eğer siyah küre sağ tarafa gitmişse sağ pedalın, sola dönüşte sol tarafa gitmişse sol pedalın gerektiğinden fazla kullanıldığı anlaşılır. Bu gösterge pitch hareketini göstermez. Yön göstergesi / İstikamet cayrosu (Heading indicator): Jiroskopik sistemle çalışan yön göstergesi, uçağın uçtuğu yönü gösterir ve kullanılması kolaydır. Jiroskopik sistemle çalışması nedeniyle, manyetik pusulaya göre değerler, sert dönüşlerde dahi tam ve doğru olarak görülür. Rota sabitlendikten sonra, gidilen yön manyetik pusula ile de yaklaşık olarak her 15 dakikada bir kontrol edilerek doğru başta uçulup uçulmadığı gözlenmeli ve bu kontrol esnasında uçağın düz uçuşta olduğuna dikkat edilmelidir. Durum cayrosunda olduğu gibi, yön göstergesinin de (İstikamet cayrosu) pitch ve roll hareketlerinde kullanılması sınırlıdır. Göstergede büyük çizgiler 10 küçük çizgiler 5 dereceyi göstermektedir.
SEYRÜSEFER GÖSTERGELERİ Planlanan uçuşun güvenli bir şekilde tamamlanması için seyrüsefer yardımcıları ve hava-yer konuşmalarının yapıldığı telsiz pilotun en önemli yardımcılarıdır. Temel seyrüsefer yardımcıları; VOR (Very high frequency Omnidirectional Radio range), ADF (Automatic Direction Finder) ve NDB (Non Directional radio Beacon) dir. Hava seyrüsefer haritalarında VOR, ADF ve NDB istasyonunun yerleri, harf ve mors kodu tanıtımları yer alır. VOR (Very high frequency Omnidirectional Radio range): VHF frekans bandında çok yönlü radyo yayını olarak bilinen VOR, uluslararası standartta orta ve kısa mesafe seyrüsefer yardımcısı olarak bilinir. VOR vericileri 108,00 - 117,95 frekansında (VHF) yayın yaparlar ve üç grupta sınıflandırılırlar. Birinci grup; Yüksek irtifa VOR’u (High altitude VOR “HVOR”); 18.000 - 60.000 feet AGL irtifa ve 100 NM (Nautical Miles)menzil, İkinci grup; Alçak irtifa VOR’u (Low altitude VOR “LVOR”); 1.000 - 18.000 feet AGL irtifa ve 40 NM (Nautical Miles)menzil,
Üçüncü grup; Yaklaşma VOR’u (Terminal VOR “TVOR”); 1.000 - 12.000 feet AGL irtifa ve 25 NM (Nautical Miles) menzil olarak sınıflandırılmaktadır. Ayrıca her VOR vericisi üç harften oluşan tanıtımını mors kodu ile yayınlar. Arzu edilen VOR istasyonunun bağlandığını anlamak için istasyonun mors kodu tanıtımı da kontrol edilir. Örneğin: YALOVA VOR: Tanıtımı; YAA, Mors kodu tanıtımı (-.-- .- .-), frekansı; 117,7 MHz. Mors kodunu oluşturan harfler ve rakamlar aşağıdaki tablolarda görülmektedir.
Günümüzde VOR göstergesi hemen, hemen tüm uçaklarda bulunmaktadır. Bu gösterge uçağın VOR istasyonuna göre olan bilgilerini verir. Bu bilgiler doğru olarak değerlendirildiğinde uçağınızın VOR istasyonuna göre olan konumunu hemen görebilirsiniz.
Göstergenin iyi değerlendirilmesi için öncelikle uçuş başı, yön seçicisi (Course Selector) ile uçuş planına uygun olarak ayarlanmalıdır. Kadranın üst kısmında yer alan sarı renkli ok işareti uçulan yönü, Den-dan/e-a (From/To) göstericisi uçağın VOR’a göre olan durumunu, Yön sapma göstericisinin (Course Deviation Indicator) orta noktadan sağa veya sola olan hareketi rotadan olan sapmayı (yön
sapma çizgilerindeki bir aralık 2 derecelik sapmaya eşittir.), ILS (Instument Landing System / Aletli İniş Sistemi) yaklaşmada süzülüş eğim göstericisi orta noktadan aşağıda ise yaklaşmanın yüksek, yukarıda ise alçak olarak yapıldığını gösterir.
ADF / Otomatik Yön Bulucu (Automatic Direction Finder) : Otomatik yön bulucular (ADF) normal olarak ikinci öncelikle kullanılan seyrüsefer yardımcılarıdır. VHF seyrüsefer sisteminin arızalanarak devre dışı kalması durumunda veya VHF sinyallerinin arazinin yapısı nedeniyle bloke edilmesi durumunda pilota seyrüseferle ilgili yararlı bilgileri sağlar. Ayrıca, aletle yapılan yaklaşmalarda ADF’in verdiği bilgilerden ikinci öncelikte olmak kaydıyla yararlanılır. NDB (Nondirectional Radio Beacon) : NDB vericileri düşük ve orta frekanslarda 190 - 535 kHz arasında yayın yaparlar. Düşük ve orta frekans dalgalarının yayılmaları VOR lardaki gibi sınırlı olmadığından sinyaller çok alçak irtifalarda bile alınabilir. NDB ler verici çıkış gücü ve alınış mesafesine göre dört grupta sınıflandırılırlar. Birinci grup; verici çıkış gücü 50 watt’dan az, menzili 25 mil, İkinci grup; verici çıkış gücü 50 - 1999 watt arasında, menzili 50 mil, Üçüncü grup; verici çıkış gücü 2.000 watt ve üzeri, menzili 75 mil, Dördüncü grup; Outher Marker ve Middle Marker vericilerinin çıkış gücü 25 watt dan az, menzili 15 mil. NDB’ler; ILS inişler hariç olmak üzere üç harften oluşan mors kodu tanıtımını yayınlar. ILS inişlerde normal olarak iki harften oluşan mors kodu ile tanıtılır. NDB’lerin mors kodu ile yapılan tanıtımı özellikle önemlidir, çünkü ADF göstergesinde hatalı çalışmayı gösteren bir uyarı bayrağı bulunmamaktadır. Bu nedenle, önemli durumlarda NDB’nin mors kodu tanıtımı devamlı olarak kontrol edilmelidir.
Göstergenin iyi değerlendirilmesi için öncelikle uçuş başı, yön seçicisi (Course Selector) ile uçuş planına uygun olarak ayarlanmalıdır.Seçilen istasyonun frekansı bağlandıktan sonra ibre istasyonun bulunduğu yöne döner. Doğru istasyonun bağlandığını anlamak için mors kodu tanıtımı da kontrol edilmelidir. NDB’yi gösteren ibre göstergenin üst orta noktasına gelinceye kadar dönülür. NDB’ye yöneldikten sonra, istasyona yaklaştıkça istasyon göstericisi göstergenin alt noktasına doğru hareket etmeye başlar. İstasyonun tam üzerine gelindiğinde ibre göstergenin alt orta noktasına gelir. Bu durumda istasyonun geçildiği ve arkadan yol takibi yapıldığı anlaşılır. Uçuş öncesi planlanan bir sonraki NDB’nin frekansı bağlanarak uçuşa devam edilir