FIETSREPORTAGE | België, Nederland
GRENS
ROUTE
Grenspaal langs de Maas.
Grensroute
ndenpunt Van het Driela zee naar de Noord draad Fietsen langs de
Doden
5 4 0km
F I E T S G I D S
Fietsen langs de Dodendraad
Tijdens WOI bouwde het Duitse leger een draadversperring langs de grens tussen België en Nederland. De draad werd onder elektrische hoogspanning gezet om te verhinderen dat smokkelaars, spionnen, deserteurs of frontvrijwilligers vanuit België het neutrale Nederland konden bereiken. Vandaag herinneren op meer dan 20 plaatsen monumenten, infoborden, reconstructies en kunstwerken aan die dodelijke Dodendraad. ÆÆ Tekst en foto’s Guido Vandroemme
Fil électrique Het startpunt van de Grensroute ligt bij het drielandenpunt op de Vaalsberg. Daar staat ook de eerste van 369 grenspalen. Onderweg zal ik er nog vele zien. Aanvankelijk loopt het traject over goed berijdbare grindwegels op en neer door het Pruisbos. Af en toe krijg ik vanop een hoogte een weidse kijk over het woud. Bij Moresnet doemt plots het gigantische spoorwegviaduct over het dal van de Geul op. RAVeL 39 leidt me door haar groene vallei richting Plombiëres, ooit het centrum van de zink- en loodmijnen in de streek. Op de heuveltoppen van Zuid-Limburg krijg
8
| Op Weg 2019-1
ik panorama’s te zien van groene weiden, omzoomd door hagen en kleine dorpskernen met boomgaarden. Her en der verspreid liggen boerderijen. Ik passeer het charmante kasteel van Beusdael. Net voor het Beusdaelbos staat links van de weg een onopvallend paaltje met een klein infobord. Het blijkt de eerste evocatie van de beruchte Dodendraad te zijn. Wat verderop in het bos staat het momument dat de slachtoffers van de ‘fil électrique’ herdenkt.
Langs de Maas Door het dal van de Gulp fiets ik naar de Voerstreek. Zo mooi het landschap is, zo lastig
zijn de hellingen. Wanneer ik bij Eijsden met een veerpont de Maas oversteek, is het nog niet meteen gedaan. Over het Albertkanaal volgt nog een lange helling om bij het fort van Eben-Emael te komen. En wanneer ik even later in Kanne opnieuw het Albertkanaal oversteek, wacht de Muizenberg. Maar dan is het gedaan. Op de dijk van de Maas aanschouw ik de rivier in al haar pracht en diversiteit: nu eens een brede stroom, dan weer verdeeld in verschillende onbevaarbare stroomgeulen met holle en bolle oevers, grindbanken, uiterwaarden en ooibossen. Her en der liggen grote plassen. Ooit waren dat
Langs het Leopoldkanaal.
grindgroeves, nu zijn het mooie stukjes natuur. Na de wijngaarden van Aldeneyck steek ik opnieuw met een pont de Maas over om langs het gezellige vestingstadje Stevensweert de Oude Maas te bereiken. Hier is overal water: de Maas, de Oude Maas en het Julianakanaal lopen langs en door grote plassen. In het witte stadje Thorn dokker ik over de met maaskeien geplaveide straten langs de hagelwitte gevels. De terrasjes en de pannenkoekenhuizen wenken uitnodigend. Vlakbij Kinrooi fiets ik langs een reconstructie van de Dodendraad met een schildwachthuisje, een schakelhuis en een doorgangspoort. Daarna volgen enkele fraaie natuurgebieden zoals het Wijffelterbroek en de Laurabossen.
Grenshoppen aan de Achelse Kluis.
Heide en vennen Voorbij Hamont rijd ik de bossen van de Haarterheide en de Beverbeekse Heide in. In de buurt van fietsknooppunt 216 bevindt zich de langste reconstructie van de hele route. Vlakbij de Achelse Kluis, net voorbij de grensovergang, volgt er nog een. De Dodendraad liep hier dwars door een kloostertuin. Het traject ten noorden van Turnhout is één lange aaneenschakeling van fietspaden door natuurgebieden en jaagpaden langs Kempische kanalen. Ooit was dit allemaal heide en ven, maar grote stukken werden omgevormd tot landbouwgebied. Hier en daar keert men dit proces weer om. Het Beleven is daar een
mooi voorbeeld van. Maar gelukkig zijn er ook nog échte heide- en vengebieden, zoals het grensoverschrijdend natuurreservaat De Plateaux-Hageven. Via de Heuvelse Heide kom ik bij het kanaal Bocholt-Herentals uit, waarna Grenspark de Kempen, de Kroonvense Heide en de Peelse Heide volgen. In Bergeijk staat de Dodendraad niet op de plaats waar de échte draad stond en de grensovergang is verkeerd voorgesteld met een slagboom die er niet was. Die van Reusel is accurater, met een schildwachthuisje erbij. Via het kanaal Dessel-Schoten en een ommetje door nog maar eens enkele natuurgebieden beland ik in Turnhout.
Vlakbij de Achelse Kluis, net voorbij de grensovergang, liep de Dodendraad dwars door een kloostertuin. Dwars door ‘t stad
De Dodendraad In de loop van 1915 begonnen Duitse geniesoldaten en Belgische vrijwilligers aan de elektrische versperring op de grens van België en Nederland. Op sommige plaatsen waren er poorten waar mensen enkel met toestemming van de bezetter konden passeren, bijvoorbeeld om familie te bezoeken aan de andere kant. De cijfers van het dodental lopen uiteen. Belangrijk is de vraag wie er geteld wordt: enkel de geëlektrocuteerden of ook zij die nabij de versperring zijn neergeschoten? Vanaf het begin van de oorlog of pas vanaf de oprichting van de dodendraad? Professor Vanneste documenteerde zo’n 850 dodelijke slachtoffers vanaf de oprichting. Ongetwijfeld waren er meer, maar er zijn weinig gegevens bewaard: België was bezet, de grensstreek was verboden gebied en de pers werd gecensureerd. Duitse verslagen van de grensbewakingstroepen zijn bijna allemaal verdwenen. (dodendraad.org)
Langs het Bels Lijntje – een spoorwegbedding die een fietspad werd – fiets ik in één lange rechte lijn richting Baarle. Halverwege mag je zeker niet nalaten om vanaf de uitkijktoren het natuurreservaat Turnhouts Vennengebied te overzien. Aan de grensovergang bij Zondereigen staat een volgende reconstructie met een schakelhuis. Langs de gerenoveerde hoeve van de vroegere landloperskolonie van Wortel rijd ik de dreven van een nieuw natuurgebied binnen. Daarna volgen de eindeloze aardbeienkwekerijen van Hoogstraten. Nabij Nieuwmoer ontdek ik bij uitkijktoren De Klot een nieuw stukje Dodendraad. Op de toren is het genieten van De Maatjes, een landschap dat ontstaan is door turfontginning.
2019-1 Op Weg |
9
Door de Ravelse Bossen.
Voor mij ligt de haven van Antwerpen en daar moet ik met een zuidelijke boog omheen. Na de dreven van het Moretusbos gaat het bijna in rechte lijn richting ‘t Stad. Hoe dichter bij het centrum, hoe drukker het verkeer. Een goede track komt hier zeker van pas, want je moet voortdurend van richting veranderen. Op de Straatsburgbrug heb ik een zicht op het enig mooie havengebouw. Wat verderop pronkt het Museum aan de Stroom. Nogal onopvallend langs het fietspad bevindt zich de ingang van de niet zo bekende fietstunnel naar Linkeroever. Langzaam vermindert de bebouwing en kom ik weer op het platteland.
Tegen water en Spanjaarden De koeltorens van Doel worden steeds groter. Wie hier nog niet eerder was, schrikt zich ongetwijfeld een hoedje. De dichtgetimmerde huizen van het spookdorp zijn volgespoten met graffiti. Ik duik dan maar snel de wijde polders van het Waasland in. De Prosperpolder werd al teruggegeven aan de natuur, de Hedwigepolder
Reconstructie in Geneuth bij Maasmechelen.
wacht hetzelfde lot. Samen met het Verdronken Land van Saeftinghe zullen ze één groot grensoverschrijdend natuurpark vormen.
Een grenspaal op een plek zetten die regelmatig overstroomt, bleek niet zo’n goed idee. Via Prosperdorp fiets ik Zeeuws-Vlaanderen binnen. Meteen vallen de typische lange rijen populieren op. Deze streek kent een lange geschiedenis van vechten tegen het water. De Westerschelde drong via zeearmen op verschillende plaatsen diep het land binnen. Met vele kilometers dijken houden de Zeeuwen de stroom nu in bedwang. De vele grote en kleine kreken vormen het restant van die vroegere waterellende.
Maar gedurende vele jaren was hier ook het wapengekletter tussen de Spaanse en de Staatse legers te horen. Het vestingstadje Hulst is daar een mooi voorbeeld van. De lange Liniedijk was een communicatielijn met de forten Moerschans, Rape en Zandberg. Niet alle waterplassen zijn kreken, soms zijn het overgebleven walgrachten.
Kasseien Na de doortocht van het Stropersbos vind ik bij Kemel alweer een kleine reconstructie. Maar als je in Koewacht even doorrijdt tot aan de Kerkstraat, moet je goed naar het voetpad kijken. Het traject van de draad is hier gevisualiseerd door tegels met het bekende symbool van de rode papaver. De talrijke grote en kleine kreken van het Meetjesland zijn stuk voor stuk natuurpareltjes. Een minder bekend landschapselement zijn de kasseistroken. Ik maak er een eerste keer kennis mee vlakbij de Rode Geulkreek, maar een stuk verder schuiven ze bij Sint-Laureins een nieuwe
Grenspaal 369 aan het Zwin, einde van de Grensroute.
10
| Op Weg 2019-1
Vanuit de uitkijktoren langs het Bels Lijntje.
portie onder mijn wielen. Boekhoute was vroeger een vissershaven aan de Braakman, een zijarm van de Westerschelde, maar inpoldering en verzanding maakten daar een einde aan. In het gehucht Haven van Boekhoute staat een kunstwerk. Een rij palen vormen een abstracte voorstelling van de Dodendraad, met een lijn die via lichtpunten door het landschap loopt. Vlakbij staat een grenspaal. Als je vandaar nog even verder rijdt, vind je nog een reconstructie met een bewakingstoren. Ook aan het Leopoldkanaal herinnert een groot infobord aan de gebeurtenissen van 100 jaar
Witte krokussen langs de Dodendraad. (foto Jeroen Neus)
geleden. Gedurende vele kilometers fiets ik langs ‘De Blinker en de Stinker’, zoals het kanaal en het evenwijdig lopende Afleidingskanaal hier genoemd worden. De hoge populieren langs het fietspad lijken wel de pilaren van een kathedraal. Even verderop herdenkt men nog elk jaar de bloedige ‘Slag om het Molentje’ bij het einde van WOII.
via Retranchement bereik ik de dijk langs het Zwin. Aan de rand van de Zwingeul staat de laatste grenspaal, niet echt op de grens maar op Nederlands grondgebied. Een grenspaal op een plek zetten die regelmatig overstroomt, bleek niet zo’n goed idee. Hier eindigt de Grensroute. Een tocht langs hele speciale oorlogsmonumenten, maar vooral een tocht langs ontelbare natuurgebieden. Vrijwel overal staan infoborden met daarop de inspanningen die mensen leveren om de prachtige natuur in de grensgebieden te behouden of zelfs terug te winnen.
Laatste grenspaal Door open akker- en weidelandschappen gaat het richting Damse Vaart en dan verder naar Sluis. Langs de vestingwallen van het stadje en
PRAKTISCHE INFO Bergen-op-Zoom Vlissingen Knokke Sluis Hulst Doel
Ma
as
Tilburg Eindhoven NEDERLAND Baarle Reusel Venlo KalmtBergerijk hout TurnThorn hout BoekRoermond houte Stekene Antwerpen Maaseik Stevensweert DUITSe Gent ld Sche LAND Maasmechelen Maastricht Brussel Kortrijk Aachen Eysden Plom- Moresnet bières BELGIË Namen Luik Op Weg Charleroi 2019 Mons
Brugge
Lille 0
20 40
km
Route en bewegwijzering De Grensroute is 540 km lang. Soms moet je de route even verlaten
Gidsen en kaarten Grote Routepaden lanceert op de Fiets en Wandelbeurs in Gent de nieuwe fietsgids van de Grensroute. Een handige compacte gids met gedetailleerde kaarten, aangevuld met alle mogelijke praktische en toeristische informatie. Vanaf 1 februari te koop in de GR-webshop: € 16,20 voor leden en € 18 voor niet-leden. Op www.groteroutepaden.be vind je het traject van de route, het bijhorende gpx-bestand, een logieslijst en alle ander praktische informatie.
Info De Grensroute is een initiatief van de Nederlandse Stichting Verhalis in samenwerking met Grote Routepaden. In oktober 2018 plantten vrij-
om bij reconstructies van de Dodendraad te komen. Het traject is
willigers van de Stichting langs het traject van de oude Dodendraad
niet afzonderlijk bewegwijzerd, maar loopt volledig langs het fiets-
een lint van witte krokussen. De bloem lijkt qua vorm op de witte por-
knooppuntnetwerk. Je kan dus de nummers van de knooppunten
seleinen isolatoren van de oorspronkelijke elektrische draad. Juist
volgen of je kan de gpx-track in je gps laden. Je kan de route in twee
in deze tijd waarin zoveel oorlogsvluchtelingen Europa proberen te
richtingen fietsen.
bereiken wil men op die manier een monument maken ter nagedach-
Start (of eindpunt dus) ligt bij het Drielandenpunt op de Vaalsberg.
tenis van de slachtoffers. Ieder voorjaar worden zo de slachtoffers van
Daar is een grote parking met langparkeren. Een andere optie is het
de Dodendraad herdacht en op die manier de vrede gevierd.
station van Aken, 6 km verderop. Verder op de route liggen enkele
Meer info: www.dedodendraadleeft.eu en grensroute.eu.
stations, maar ze zijn niet dik gezaaid: Hamont en de haltes op de lijn tussen Antwerpen-Centraal en Essen (Kapellen, Heide, Kijkuit, Kalmthout). De route eindigt bij grenspaal 369 aan de Nederlandse kant van het Zwin, bij Cadzand. Vandaar is het net geen 10 km fietsen naar het station van Knokke.
ONLINE
KAART
TRACK
FOTO’S
Zowel op de beurs in Gent als in Utrecht zal de gids van de Grensroute te koop zijn.
2019-1 Op Weg |
11
