Vrouw&palet

In de Kunsthal Rotterdam is momenteel de tentoonstelling Vrouwenpalet te zien met schilderijen, prenten, tekeningen en beelden van Nederlandse vrouwelijke kunstenaars uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Ondanks de beperkingen toen, wisten veel vrouwen hun plek te veroveren tussen hun mannelijke collega’s.

Mooi, spannend, vaak experimenteel werk. Zeker een tentoonstelling waard.

DOOR FIEKE TISSINK

De kunstwerken van de vierentwintig vrouwen doen niet onder voor die van hun mannelijke collega’s uit de jaren 1900 en 1950. Toch krijgt hun werk lang niet altijd de aandacht die het verdient. Daarom toont de Kunsthal nu zo’n honderd kunstwerken, die eerder te zien waren op de gelijknamige tentoonstelling in Museum Dr888 in Drachten en Museum De Wieger in Deurne. Daar was steeds de helft van de tentoonstelling te zien; Rotterdam toont het Vrouwenpalet voor het eerst in zijn geheel. Sommige kunstenaars zijn ruim vertegenwoordigd in de musea in Nederland; van andere zijn slechts enkele stukken bewaard gebleven. Vrouwenpalet brengt ze bij elkaar en plaatst de kunst in context. De getoonde kunstenaars maken deel uit van de Nederlandse avant-garde. Ze richten zich op experimentele nieuwe stromingen zoals het expressionisme, kubisme en Cobra. Veel van de kunstenaars uit de tentoonstelling reizen naar het buitenland, vooral naar Parijs, waar ze meer vrijheid ervaren dan in Nederland. Daar doen ze contacten op en is er meer ruimte om te experimenteren met andere technieken en nieuwe stijlen. Toch is het kunstenaarschap moeilijk te combineren met het gezinsleven. Veel vrouwen kiezen ervoor om niet te trouwen of om geen kinderen te krijgen, zodat ze zich volledig op hun kunstenaarschap kunnen richten. Er moeten scherpe keuzes gemaakt worden. “Het is altijd weer dat: strijd tusschen vrijen en werken. Samen gaat haast niet – bij mij tenminste,” aldus Charley Toorop, een van de bekendere kunstenaars van de expositie, in een brief uit 1924.

Lou Loeber (1894-1983)

Minder bekend is Lou Loeber. Maar niet lang meer, want haar zelfportret siert nu de catalogus en het affiche; haar gezicht vormt het beeldmerk van de huidige tentoonstelling. Het is een krachtig beeld van een zelfbewuste jonge vrouw op 27-jarige leeftijd.

Lou – Louise Marie – Loeber wordt geboren in 1894 in Amsterdam, maar het gezin verhuist naar het Gooi. Daar groeit ze op in een welgesteld en intellectueel milieu. Haar ouders zijn sociaal bewogen en zo komt Loeber al op jonge leeftijd in aanraking met het socialisme. Ook maakt ze al vroeg kennis met kunst. Rond 1900 verhuizen veel kunstenaars naar het Gooi en haar vader neemt haar vaak mee op atelierbezoek en naar tentoonstellingen. De jonge Loeber is onder de indruk en gaat lessen volgen bij diverse kunstenaars. In de tuin van haar ouderlijk huis wordt speciaal voor haar een atelier gebouwd waar ze ongestoord kan werken. Hier begint ze te experimenteren, op zoek naar een eigen stijl. Ze gaat steeds abstracter werken, onder invloed van het kubisme en De Stijl. Maar echt helemaal

‘IK WIL WEL JE VROUW ZIJN MAAR NIET JE HUISHOUDSTER

HEB IK GEZEGD. IK WIL BLIJVEN SCHILDEREN EN DAAROM WIL IK GEEN KINDEREN. HIJ WAS HET

DAAR MEE EENS.’

abstract wordt haar werk zelden. Dat vindt ze te elitair. Loeber wil kunst maken voor iedereen, voor het grote publiek. De zichtbare werkelijkheid vormt haar uitgangspunt, maar wordt door haar vaak vereenvoudigd, geabstraheerd. Er ontstaat zo een krachtige beeldtaal. Door haar werk te vermenigvuldigen houdt ze de prijs laag en voor iedereen toegankelijk. Zo volgt ze haar socialistische opvattingen.

In 1931 trouwt Loeber met de socialistische kunstenaar Dirk Koning. Ze is zich terdege bewust van de gevolgen die deze verbintenis kan hebben voor haar loopbaan. Ze heeft lang nagedacht over het huwelijksaanzoek en haar plaats binnen het huwelijk, maar stemt toch in. Ze schrijft hierover: “Ik wil wel je vrouw zijn maar niet je huishoudster heb ik gezegd. Ik wil blijven schilderen en daarom wil ik geen kinderen. Hij was het daar mee eens.” Niet de meest gangbare keuze voor die tijd, maar voor Loeber is het duidelijk: haar hart ligt bij het schilderen. Samen met haar man richt ze in 1932 een van de eerste ‘artotheken’ op, waar hun eigen werken worden verhuurd. Een slim businessmodel. Bereikbaar en betaalbaar voor iedereen: dat is wat Lou Loeber nastreefde.

Else Berg (1877-1942)

Else Berg groeit op in een welvarend Joods gezin in Pruisen. Nadat ze in Berlijn een kunstopleiding heeft gevolgd, vertrekt Berg met haar Nederlandse neef Mommie Schwarz, graficus en schilder, naar Parijs. Daar gebeurt het immers écht op het gebied van de moderne kunst. Ze ontmoeten daar andere Nederlandse kunstenaars, zoals Piet Mondriaan, Jan Sluijters en Leo Gestel. Rond 1910 vestigen ze zich in Amsterdam. Berg en Schwarz blijven hun leven lang samenwerken en reizen, maar wonen niet samen. In 1920 trouwen ze. In Amsterdam vindt Berg aansluiting bij de avantgarde kunstenaars die werken in de nieuwste stijlen.

Berg schildert diverse onderwerpen, portretten, stillevens, landschappen en dorpsgezichten. Ook haar schilderstijl varieert, met kleuren in pasteltinten tot krachtige felle kleuren. Het impressionisme, het luminisme, het kubisme en het nieuw-realisme: overal pikt ze iets van mee. Ze groeit uit tot een van de belangrijkste moderne schilders van haar tijd. Berg neemt deel aan minstens 130 tentoonstellingen, waarvan 12 solotentoonstellingen. Zo exposeert ze bij De Onafhankelijken in Amsterdam. Aan het begin van de twintigste eeuw verbeteren de omstandigheden voor vrouwelijke kunstenaars snel, vooral in Amsterdam. In 1912 wordt daar kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken opgericht, laagdrempelig en toegankelijk voor

Else Berg Groeit Uit Tot Een Van De Belangrijkste

iedereen, ongeacht opleiding, achtergrond en geslacht. Kunstenaars werken samen en inspireren elkaar. Ook buitenlandse kunstenaars worden uitgenodigd om te exposeren en zo kon het gebeuren dat het werk van Else Berg te zien was naast dat van buitenlandse collega’s als Pablo Picasso en Henri Matisse. Werk van buitenlandse vrouwelijke kunstenaars wordt in deze jaren nog nauwelijks in Nederland geëxposeerd.

Als de oorlog uitbreekt zijn Berg en Schwarz zich bewust van het gevaar. Berg brengt haar werk onder bij verschillende vrienden en trekt zich terug in haar atelierwoning aan het Sarphatipark. Hier maakt ze haar laatste werk, geschilderd vanuit het raam Wintergezicht op Sarphatipark in de sneeuw Kinderen spelen in een sprookjesachtige witte wereld. Op 12 november 1942 wordt Else Berg met Mommie Schwarz uit haar huis gehaald en via de Hollandse Schouwburg en Westerbork op transport naar Auschwitz gesteld. Direct na aankomst worden ze vermoord.

Tijdens

HAAR LEVEN IS HET WERK VAN ANNA SLUIJTER BEKEND EN GELIEFD, MAAR NA HAAR DOOD IN 1931 WORDT HET VRIJWEL VOLLEDIG VERGETEN.

Anna Sluijter (1866-1931)

Net als Else Berg exposeert Sluijter bij de Amsterdamse kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken. Jaarlijks stuurt ze zo’n drie tot vijf werken in voor de tentoonstelling. Toch is er over haar niet veel bekend en raakte haar werk in de vergetelheid. Bekend is dat ze lid is van de Vereeniging van Vrouwenkiesrecht en dus voorvechtster van rechten van de vrouw. In 1898 krijgt ze een zoon die ze alleen opvoedt. Hij groeit uit tot een talentvolle concertviolist en moeder Anna begeleidt hem tijdens zijn reizen en optredens. En daarnaast schildert ze. Sluijter maakt vooral landschappen, een weg, een rivier, een bos. De zichtbare werkelijkheid verdwijnt ook bij haar steeds meer uit het werk, dat almaar abstracter wordt. Een criticus zegt over haar werk dat zij “den geest van het bosch vastlegt in stille vlakken, waarop melancholieke bomen staan.” Intrigerend zijn haar landschappen zeker. Mooi van kleur, bijzonder van sfeer. Tijdens haar leven is het werk van Sluijter bekend en geliefd, maar na haar dood in 1931 wordt het vrijwel volledig vergeten. Hopelijk doet de tentoonstelling

Vrouwenpalet weer recht aan haar artistieke kwaliteiten.

Lotti van der Gaag (1923-1999)

Behalve schilderende vrouwen zijn er in de eerste helft van de vorige eeuw uiteraard ook vrouwen die beeldhouwen in Nederland. Lotti van der Gaag is daarvan een voorbeeld. Zij volgt in 1948 en 1949 lessen aan de Vrije Academie in Den Haag en legt zich toe op het boetseren met klei en gips. Al in 1950 krijgt ze haar eerste solotentoonstelling in Den Haag. Als ze werk ziet van Zadkine, vertrekt ze naar Parijs om bij hem in de leer te gaan. Zadkine leert haar om beelden te maken waarbij gesloten volumes worden afgewisseld met openingen. ‘De beelden met de gaten’, zegt ze zelf. Van der Gaag maakt fabeldieren in die tijd. Beelden die “aanspoelsels der demonische zee zouden kunnen zijn of te vinden in woeste wouden tussen stronken en boomwortels”, aldus Van der Gaag. In Parijs vindt ze atelierruimte bij de Cobrakunstenaars Appel en Corneille. Vanaf dan is Parijs naast Den Haag haar plek om afwisselend te wonen en te werken. Van der Gaag trouwt nooit, “want dan moest ik ophouden met werken. Dat vond ik onredelijk.” Ze behoort tot de belangrijke vernieuwers in de Nederlandse beeldhouwkunst. In 1962 verschijnt er een recensie naar aanleiding van haar werk, met de mededeling dat de mannelijke overheersing in de kunstwereld voorbij is, de vrouw “staat nu naast hem, ziet met eigen ogen en hakt met eigen handen. En dan blijkt dat zij in niets, niet in visie en niet in vaardigheid, voor de man onderdoet.”

Dat is inmiddels meer dan zestig jaar geleden. En toch is Lotti van der Gaag – samen met de 23 vrouwen van het Vrouwenpalet – wederom in de vergetelheid geraakt. De een wat meer dan de ander, maar toch. Voor al deze vrouwen geldt dat ze een eigen krachtige signatuur ontwikkelden en dat hun werk het verdient gezien te worden. Deze 24 vrouwen hebben recht op een mooie plek in de kunstgeschiedenis en daar draagt deze tentoonstelling zeker aan bij.

De tentoonstelling Vrouwenpalet 19001950 is nog tot en met 10 april te zien in de Kunsthal Rotterdam. O

Welk museum? Groninger Museum Waar? Groningen Wat? Het spannende gebouw zelf natuurlijk, dat alweer sinds 1994 in de stad staat en ontworpen is door de Italiaanse ontwerper Alessandro Mendini. De collectie van het museum loopt van de steentijd tot nu en is zeer divers. En juist dat maakt het museum zo interessant. Voor elk wat wils. Waarom nu? Er is nu een tentoonstelling over Gianni Versace. Deze excentrieke Italiaanse modeontwerper neemt de bezoeker mee in zijn wereld van extravagante kleding en uitbundige catwalkshows. Wanneer? t/m 7 mei 2023

Welk evenement? Art Rotterdam Waar? Van Nellefabriek Rotterdam Wat? Hier vindt in de iconische, Rotterdamse Van Nelle Fabriek de 24ste editie plaats van Art Rotterdam. Op een vloeroppervlak van 10.000 vierkante meter tonen ruim honderd toonaangevende binnen- en buitenlandse galeries werk van aankomende en gevestigde kunstenaars. Waarom nu?

Nieuw is het Sculpture Park ,met grote beelden die een relatie aangaan met de natuur of de stedelijke omgeving en zo een verbinding maken met de stad Rotterdam. Wanneer? Van 9 t/m 12 februari 2023

Welke tentoonstelling? Vermeer Waar? Rijksmuseum Amsterdam Wat? Maar liefst 28 schilderijen van Vermeer bij elkaar, vanuit de hele wereld. Van Vermeer zijn slechts 37 schilderijen bekend. Deze tentoonstelling belooft onvergetelijk te worden. Zoveel Vermeers bij elkaar, dat is een feest! Waarom nu? Een aantal werken zijn grondig onderzocht en gerestaureerd. Het is heel bijzonder dat deze topwerken samen getoond worden, in het land waar ze lang geleden zijn gemaakt. Wanneer? Van 10 februari t/m 4 juni 2023