VIVA LA FRIDA

Dit najaar kunnen we eindelijk de grote Frida Kahlo tentoonstelling in het Drents Museum gaan bezoeken. Eindelijk inderdaad, want alsof het al niet ingewikkeld genoeg was om het imposante en belangwekkende werk van dit feministische icoon naar Nederland te halen, kwam daar ook nog eens de corona-epidemie overheen, wat nog een jaar uitstel betekende. Annemiek Rens, hoofdconservator van het museum en Frida-fan van het eerste uur neemt ons mee naar Mexico en deelt met ons haar kennis over deze inspirerende vrouw. De enorme kracht van Frida Kahlo om haar pijn en trauma’s bij de lurven te pakken, leverde taboedoorbrekende en iconische schilderijen op die mensen raken en inspireren.

DOOR ANNEMIEK RENS

Nickolas Muray (1892-1965), Frida Kahlo in blauwe blouse, 1939, foto, 32,4 x 24,1 cm, Throckmorton Fine Art, New York / Photo by Nickolas Muray, © Nickolas Muray Photo Archives Nickolas Muray (1892-1965), Frida Kahlo in New York, 1946, foto, 36,8 x 27,3 cm, Throckmorton Fine Art, New York / Photo by Nickolas Muray, © Nickolas Muray Photo Archives Zelfportret met aapje, 1945, olieverf op doek, 56 x 41,5 cm, Museo Dolores Olmedo, Xochimilco, Mexico © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

Annemieke Rens in La Casa Azul

Het gezicht van Frida Kahlo kwam ik tegen op parafernalia in een bazaar in Teheran, in winkels in Japan, maar ook op een paar sokken bij de plaatselijke Welkoop en in de folder van de Kwantum. Die ‘Fridamania’ zegt iets over de roem van de kunstenaar, maar vertelt weinig over wie zij echt was en welke betekenis haar kunst heeft. Dát is het verhaal dat centraal staat in de tentoonstelling Viva la Frida! Life and Art of Frida Kahlo die vanaf 8 oktober in het Drents Museum te zien is.

Op mijn zeventiende kreeg ik van mijn moeder een boek over de Mexicaanse kunstenaar Frida Kahlo (1907-1954) cadeau. Het was een speciale editie van de baanbrekende biografie die Hayden Herrera over haar schreef. Op de cover prijkte actrice Salma Hayek in haar vertolking van de kunstenaar voor de Hollywoodfilm Frida uit 2002. De film was net uit en speelde een belangrijke rol in de positionering van Kahlo als wereldwijd icoon. Kahlo is inmiddels een kunstenaar met sterrenstatus, en bij het grote publiek vooral bekend door haar imago: de Mexicaanse, opvallende verschijning met haar doorlopende wenkbrauwen, bloemen in het haar en ogen die je strak lijken aan te kijken. De vrouw met een handicap die zelfportretten schilderde vanuit haar bed en ondertussen moest omgaan met een echtgenoot die aan de lopende band vreemdging. Zelf hield ze er ook buitenechtelijke relaties op na (met mannen en vrouwen), waaronder de beroemde communist Leon Trotsky. Dit beeld werd door de film nog verder gedramatiseerd.

Tegelijkertijd was haar naam amper terug te vinden in de kunstboeken. Toen ik in 2003 begon met een studie Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht, was Kahlo niet opgenomen in The Story of Art van E.H. Gombrich, hét handboek voor de beginnende kunsthistoricus. In dit vuistdikke boek was trouwens maar één vrouwelijke kunstenaar te vinden, Käthe Kollwitz. Naast het feit dat er op dat moment vooral in de marge aandacht aan vrouwelijke kunstenaars werd besteed, was Kahlo ook niet goed in een hokje te plaatsen. Zoals veel grote meesters bewandelde zij een geheel eigen pad en ontwikkelde een eigen beeldtaal. Zij doorbrak taboes en baande de weg voor talloze kunstenaars na haar. En haar invloed reikt vele malen verder dan de kunstwereld. Kahlo inspireert tot op de dag van vandaag hele bevolkingsgroepen en is nog steeds actueel. Kunst en leven zijn bij haar doorvlochten en vertellen samen een verhaal over identiteit, trauma, politiek, gender en liefde.

Gedroomde tentoonstelling

Toen ik mijn verjaardagscadeau in ontvangst nam, kon ik niet vermoeden dat ik jaren later bij het Drents Museum de kans zou krijgen om een tentoonstelling te maken over Frida Kahlo. Nu spelen vrouwelijke kunstenaars sowieso een belangrijke rol in het museum. Mijn persoonlijke interesse voor misschien wel de meest bekende vrouw uit de kunstgeschiedenis sloot dan ook naadloos aan bij de droom die directeur Harry Tupan koesterde om haar werk naar Assen te halen. Bijna tien jaar was hij bezig om het voor elkaar te krijgen. Opeens was er in 2018 de juiste contactpersoon om een lijntje te leggen naar Mexico en de beroemde collecties van Museo Dolores Olmedo en Museo Frida Kahlo. Vanaf dat moment stond onze wereld op z’n kop. Samen reisden we begin 2019 af naar Mexico-Stad om

‘de deal’ te sluiten. Tijdens de reis dompelden we ons onder in de wereld van Frida Kahlo. De vele bussen met haar beeltenis erop wonden er geen doekjes om: dit is de stad van Kahlo. We bezochten het bijzondere Museo Dolores Olmedo. De verzameling van het museum werd bijeengebracht door zakenvrouw en kunstliefhebber Dolores Olmedo. Op aanraden van Diego Rivera kocht zij werk van hemzelf maar ook van Kahlo. Olmedo zou eveneens de nalatenschap van het kunstenaarsechtpaar gaan beheren. De verzameling omvat een representatief overzicht van Kahlo’s oeuvre met belangrijke sleutelstukken uit alle periodes. Het museum zelf is al bijna even memorabel. Het bevindt zich in een oude haciënda waar pauwen en Mexicaanse naakthonden rondlopen in prachtige tuinen. Een verborgen parel vlak buiten de stad.

Maar pas echt dichtbij kom je wanneer je het huis bezoekt waar ze werd geboren en overleed. Het absolute hoogtepunt van onze reis. La Casa Azul (Het Blauwe Huis) is tegenwoordig Museo Frida Kahlo en dé plek om nader kennis te maken met de kunstenaar. La Casa Azul was voor Kahlo veel meer dan een woning. Zij creëerde hier haar eigen wereld, een microkosmos van alles wat haar inspireerde en kracht gaf. De vele dieren die ze om zich heen verzamelde, waaronder Mexicaanse naakthonden, aapjes en papegaaien (allemaal zijn te zien op Zelfportret met aapje), een prachtige tuin met inheemse planten, de enorme verzameling oude Mexicaanse beelden die ze samen met Rivera verzamelde, votiefschilderijtjes (ex voto’s), skeletten en duivels van papier-maché en een enorme verzameling boeken over kunst, onder andere over Rembrandt en Van Gogh(!), en anatomie.

Tijdens de lockdown door corona dacht ik er vaak aan terug. Doordat ik zelf aan huis gebonden was, werd me duidelijk hoe belangrijk een

Henry Ford Hospital, 1932 Olieverf op metaal, 31 x 38,5 cm, Museo Dolores Olmedo, Xochimilco, Mexico © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

Orthopedisch korset, 1944 VS, Staal en katoen © 2021 Museo Frida Kahlo / Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico City thuis is. Kahlo was lange periodes in haar leven niet in staat om deel te nemen aan het ‘gewone’ leven. Een ernstig ongeluk waarbij een tram de bus waarin ze zat ramde, verwoestte haar lichaam. Ze was op dat moment nog maar achttien jaar oud en de wereld lag voor haar open. Ze wilde arts worden en kreeg als een van de weinige meisjes in die tijd ook de gelegenheid om daarvoor een opleiding te volgen. Er kwam in één klap een einde aan die droom. De rest van haar leven moest ze leren omgaan met de gevolgen van het ongeluk. Talloze operaties met langdurig herstel, korsetten om haar lijf en uiteindelijk een rolstoel en amputatie van haar been beheersten haar dagen. Ze vond een nieuw doel in haar leven: de kunst. Vaak schilderde ze vanuit bed. Via een spiegel ontstonden de zelfportretten waarmee ze beroemd werd. In haar schilderijen ontwikkelde Kahlo een eigen beeldtaal vol symboliek, die nauw verbonden was met haar levensverhaal. Maar ook haar korsetten moesten eraan geloven en werden beschilderd. Door deze verschrikkelijke keurslijven om te toveren tot kunstwerken nam ze de regie over haar leven weer terug. Alsof ze er zelf voor gekozen had om ze te dragen.

De badkamer

De korsetten zijn bewaard gebleven, evenals duizenden andere persoonlijke spullen: foto’s, kleding, medicijnen, sieraden, brieven en politieke geschriften, Kahlo was overtuigd communist. Ze kwamen in 2004 tevoorschijn uit verschillende kasten en een badkamer in La Casa Azul. Rivera had bepaald dat ze tot vijftien jaar na zijn dood dicht moesten blijven. Het zou uiteindelijk zo’n vijftig jaar duren. Pas na het overlijden van de beheerder van de nalatenschap Dolores Olmedo kwamen de vele schatten tevoorschijn. Jarenlang onderzoek door een team van specialisten leverde een veel gelaagder en completer beeld op van wie Kahlo was als persoon en als

De gebroken zuil, 1944 Olieverf op doek op masoniet, 39,8 x 30,5 cm Museo Dolores Olmedo, Xochimilco, Mexico © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

kunstenaar. Van haar idealen en haar denkbeelden. Heel bewust bepaalde ze wat ze wilde uitdragen naar de buitenwereld. Via haar kunstwerken maar ook via haar uiterlijk. De streekdracht die haar verschijning zo bepaalde, was een uitvloeisel van haar interesse in en steun aan de oorspronkelijke Mexicaanse cultuur van voor de koloniale overheersing. Dat zij daarbij veelvuldig koos voor de kleding van de Tehuana-vrouwen is veelzeggend. Juist deze cultuur is er een die gekenmerkt wordt door een matriarchale samenleving: vrouwen hebben het voor het zeggen.

Maar haar kledingkeuze had niet alleen te maken met haar ‘Mexicanidad’. Een tekening die tevoorschijn kwam uit de badkamer toont Kahlo gekleed in haar Tehuana-kostuum, maar daaronder is haar gebroken lichaam zichtbaar. Kahlo schreef erbij: ‘Schijn bedriegt’. Meer dan elders wordt duidelijk welke rol kleding speelde in het verhullen van haar lichamelijke beperkingen. De lange rok verborg het gewonde been, de wijdvallende huipil, een soort tuniek, paste prima over haar korset en verhulde dit, en de vele sieraden, make-up en opvallende haardracht leidden de aandacht weg van haar lichaam. De Mexicaanse Circe Henestrosa deed baanbrekend onderzoek naar Frida Kahlo, haar kleding en haar handicap. Zij is, samen met kunsthistoricus en Kahlo-specialist Gannit Ankori, als gastcurator verbonden aan de tentoonstelling in het Drents Museum. Henestrosa toonde ook aan dat het beeld dat Kahlo Mexicaanse volkskleding ging dragen om haar echtgenoot te plezieren, niet klopte. Ze vond een jeugdfoto van Kahlo’s moeder gehuld

Guillermo Zamora (1915-2002) Diego Rivera en Frida Kahlo op de trappen van La Casa Azul, rond 1952, 11,5 x 17 cm. © 2021 Museo Frida Kahlo / Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad

in de kleding van Tehuantepec. De traditie ging dus veel verder terug in de tijd en was veel complexer dan voorheen aangenomen werd. Ook speelde Kahlo met gender. Via haar Tehuana-kleding benadrukte ze haar vrouwelijkheid, maar daarnaast liet ze zich al op jonge leeftijd fotograferen in een mannenkostuum en zei ze eens: ‘I have the moustache and in general the face of the opposite sex.’

Het complete verhaal

De tentoonstelling biedt de unieke kans om juist dit gelaagde verhaal voor het voetlicht te brengen. Enerzijds via de toonaangevende schilderijen en tekeningen van Museo Dolores Olmedo, anderzijds via de persoonlijke objecten van Museo Frida Kahlo. Het is de allereerste keer dat de twee belangrijkste Kahlo-collecties ter wereld samen te zien zijn. Een bijna niet te bevatten primeur voor ons museum. Omdat beide verzamelingen de wereld rondreizen, zal het hierna niet snel weer gebeuren. De bijzondere collecties in één tentoonstelling vormen een buitenkans om die zo belangrijke context te geven en daarmee nieuwe inzichten te bieden. Hoeveel impact heeft het bijvoorbeeld wanneer je het beroemde zelfportret De gebroken zuil samen met het echte korset ziet waarin Kahlo zichzelf schilderde? Het verhaal komt dan opeens zo dichtbij! Het toont aan hoe innig kunst en leven met elkaar verbonden zijn en uit elkaar voortkomen. Het gaat over de enorme kracht van deze vrouw om haar pijn en trauma’s bij de lurven te pakken en om te zetten in doorzettingsvermogen en moed. Dat vuur leverde taboedoorbrekende, iconische schilderijen op die tot op de dag van vandaag mensen raken en inspireren. Zo ook het schilderij Henry Ford Hospital waarop Kahlo haar eigen miskraam in beeld bracht. De eenzaamheid en verlorenheid, het gevoel van falen. Het is een gebeurtenis waar talloze vrouwen mee te maken krijgen, maar die geen vrouw (of man) eerder in beeld had gebracht.

Nu is het bijna zover. De laatste hand wordt gelegd aan de catalogus die in twee talen bij de tentoonstelling zal verschijnen. In het boek worden leven en werk van Kahlo in beeld gebracht, maar ook de manier waarop zij een inspiratiebron vormde voor kunstenaars, modeontwerpers en muzikanten komt aan bod. Via verrassend beeldonderzoek wordt een geheel nieuw perspectief op Kahlo’s kunst geboden. De tentoonstelling wordt geïntroduceerd via de film Meet Frida. De sfeer van La Casa Azul zal terugkomen in de tentoonstellingszaal. De blauwe muren leiden de bezoeker straks via een soort levensspiraal langs de vele schilderijen, tekeningen, foto’s, kleding en medische hulpstukken. Een veelzijdig activiteitenprogramma met onder andere een podcastserie gepresenteerd door Cathelijne Blok, de talkshow Beyond Frida en het festival I am Frida over mode, identiteit en kunst, vormt de kers op de taart. De tentoonstelling Viva la Frida! Life and Art of Frida Kahlo biedt een intieme en veelzijdige kijk op Frida Kahlo: op haar identiteit als mens en als kunstenaar, haar enorme creativiteit en de rode draad van haar leven en haar kunst. Haar garderobe laat zien hoe zij haar eigen imago creëerde, beïnvloed door haar culturele erfenis, ervaring met invaliditeit, gender en politieke overtuigingen. Het is een verhaal dat zoveel verder gaat dan de publieke beeldvorming. Een verhaal dat verrast, ontroert en inspireert. O

Tentoonstelling Frida KahloLas apariencias engañan (Schijn bedriegt) Ongedateerd, houtskool en kleurpotlood op papier, 29 x 21 cm, Museo Frida Kahlo © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico Stad/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

Frida &DIEGO

Voor wie nu al Frida wil zien en beleven: tot en met 26 september is in het Cobra Museum in Amstelveen de tentoonstelling Frida Kahlo & Diego Rivera: A Love Revolution. Waar de tentoonstelling in Drenthe straks focust op Frida zelf, toont het Cobra Museum het kunstenaarspaar te midden van hun Mexicaanse vrienden en collega’s. door Fieke Tissink

Frida Kahlo, zelfportret met gevlochten staart, 1941 Courtesy of The Jacques and Natasha Gelman Collection of 20th Century Mexican Art and The Vergel Foundation/INBAL-Secretaría de Cultura. © 2021 Banco de Mexico Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico DF c/o Pictoright Amsterdam 2021

Diego Rivera, Portret van Natasha Gelman met calla-lelies, 1943 Courtesy of The Jacques and Natasha Gelman Collection of 20th Century Mexican Art and The Vergel Foundation/INBAL-Secretaría de Cultura. © 2021 Banco de Mexico Diego Rivera Frida Kahlo Museums Trust, Mexico DF c/o Pictoright Amsterdam 2021

Diego

Diego Rivera (1886-1957) was een reus onder de Mexicaanse kunstenaars van zijn tijd. Het is bijna onmogelijk om zijn artistieke prestaties te waarderen zonder een bezoek aan de gigantische muurschilderingen in Mexico en enkele steden in de Verenigde Staten te hebben gebracht. Pas dan besef je waarom hij in zijn tijd als een van de beroemdste muralisten van Mexico werd beschouwd. Die muurschilderingen zijn nog altijd getuigenissen van Diego’s nationalistische, communistische en atheïstische overtuigingen. Maar goed, nu zijn we in Amstelveen, en ook daar krijgen we een mooi beeld van het werk van deze kunstenaar. Naast de muurschilderingen maakte Diego atelierwerken die hem een gestage bron van inkomsten bezorgden. De onderwerpen zijn uitgelichte details van de muurschilderingen, met scènes uit het Mexicaanse straatleven. Daarnaast was hij ook een geliefde portretschilder. Intellectuelen en kunstenaars sloten zich na de Mexicaanse en Russische revoluties aan bij de Mexicaanse communistische partij. Via die partij leerden Rivera en Kahlo elkaar kennen. Kahlo bewonderde Rivera’s werk al jaren

voordat zij hem persoonlijk leerde kennen en hij steunde als eerste haar ontwikkeling als schilder tijdens hun huwelijk in de jaren ‘30. Hij was overtuigd van haar talent en kwaliteiten. Zij vonden elkaar niet alleen in hun bewondering voor elkaars werk, maar ook in het communisme, in hun belangstelling voor de pre-Spaanse culturen, voor de volkskunst van Mexico en in de Mexicaanse identiteit. Hoewel hun werk in schaal en stijl zeer verschilt, komen die thema’s bij beiden steeds terug. Tegenwoordig kent iedereen Frida Kahlo, terwijl Diego alleen in Mexico en bij kenners een bekende is. Toen was dat precies andersom: Diego was de held, Frida kwam net kijken. Samen vormden ze een mooi kunstenaarskoppel.

Jacques & Natasha

De kern van de tentoonstelling in het Cobra Museum bestaat uit drieëntwintig werken van Kahlo, waaronder enkele van haar

Droom van een zondagmiddag, Museum Alameda Central, muurschildering Diego Rivera, 1948. Harry Tupan, directeur van het Drents Museum, wijst op de details.

zelfportretten. Daarnaast zijn er zo’n veertig werken van Diego Rivera en tijdgenoten te zien, zoals Lola Álvarez Bravo, María Izquierdo, David Alfaro Siqueiros en Rufino Tamayo. Deze schilderijen zijn allemaal afkomstig uit de privécollectie van Jacques en Natasha Gelman uit Mexico. Nog een kunstkoppel dus. Hij, Jacques Gelman (1911-1986) werd geboren in Sint Petersburg. Zijn familie vluchtte tijdens de Russische Revolutie in 1917 naar Duitsland. Daar begon hij zijn carrière in de filmindustrie als een stills fotograaf om vervolgens in Parijs distributeur van Franse films te worden. In 1938, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, verbleef hij in Mexico om daar een Spaanstalig filmdistributiebedrijf op te zetten. Vanwege de dreigende situatie in Europa besloot hij zich in Mexico te vestigen. In 1939 ontmoette Jacques in MexicoStad Natasha Zahalka (1912-1998), afkomstig uit Moravië, nu de Tsjechische Republiek. Zij trouwden in 1941 en kregen het Mexicaanse staatsburgerschap. Jacques en Natasha verzamelden beeldende kunst: een belangrijke Europese collectie die zich tegenwoordig in het Metropolitan Museum in New York bevindt. En daarnaast een collectie van destijds hedendaagse Mexicaanse meesters, die zijn ondergebracht in de Vergel Foundation. Die laatste collectie is nu te zien in Amstelveen. Naast aankopen gaf Jacques geregeld kunstenaars de opdracht om zijn vrouw Natasha te portretteren. Ook Diego kreeg de opdracht. Dit sensuele portret van Natasha Gelman in een witte avondjurk, met de witte lelies, was het eerste Mexicaanse werk in de Gelman-collectie en had een ereplaats in hun huis. Het is heel bijzonder om zo kort na elkaar twee topcollecties met werk van Frida Kahlo, haar partner en hun tijdgenoten uit Mexico, zo dicht bij huis te kunnen bekijken. Dus grijp die kans en ga kijken in Amstelveen, tot en met 26 september, en daarna vanaf 8 oktober tot en met 27 maart 2022 in Assen. Gaat dat zien. O