6.6. Nowatorskie sposoby oceniania pracy uczniów

Jednym ze sposobów weryfikacji wiedzy i umiejętności uczniów jest ocenianie nieczynnościowe, nazywane holistycznym. Jego główną zaletą jest wyodrębnienie pokonania zasadniczej trudności zadania oraz ocena kolejnych czynności prowadzących do pełnego rozwiązania. Taki sposób oceniania sprzyja przedstawieniu pogłębionej informacji o poziomie opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności.

Podejście holistyczne pozwala ustalić, jak uczeń wykorzystuje swoje umiejętności i jak potrafi je powiązać. Informacja pozyskana w wyniku podejścia holistycznego pokazuje nauczycielowi użytek, jaki uczeń zrobił ze zdobytej wiedzy. Uczeń wybiera te wiadomości i umiejętności, które wykorzysta – inaczej niż w przypadku pomiaru analitycznego, kiedy musi rozwiązywać zadania zawarte np. w arkuszu egzaminu maturalnego.

Przykład Holistyczny sposób oceniania rozszerzonej odpowiedzi w otwartym zadaniu maturalnym

Ocena zależy przede wszystkim od stopnia rozwiązania zadania: 5 punktów – zadanie rozwiązane bezbłędnie; 4 punkty – zostały pokonane zasadnicze trudności w rozwiązaniu zadania, zdający doprowadził rozwiązanie do końca, jednak zawiera ono usterki: błędy rachunkowe, zgubienie rozwiązań, brak wyboru właściwych rozwiązań itp.; 3 punkty – zasadnicze trudności zostały pokonane bezbłędnie i zdający na tym poprzestał lub błędnie kontynuował rozwiązanie; 2 punkty – zasadnicze trudności zostały pokonane, ale w trakcie rozwiązywania zadania wystąpiły błędy; 1 punkt – został dokonany istotny postęp w rozwiązaniu zadania, ale zdający nie pokonał zasadniczych trudności zadania; 0 punktów – rozwiązanie, w którym nie odnotowano istotnego postępu.

Podejście holistyczne dopuszcza różne dobre lub poprawne rozwiązania, także takie, które nie były przewidywane (odzwierciedla myślenie dywergencyjne).

Innym rodzajem oceny, służącym do uświadamiania uczniowi tego, co zrobił dobrze, co źle i jak może poprawić swoją pracę, jest ocenianie kształtujące (OK). Polega ono na pozyskiwaniu przez nauczyciela i ucznia w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się.

Ocenianie kształtujące składa się z następujących elementów: 1) Cel – uczeń ma wiedzieć, jakich umiejętności nabędzie po skończonej lekcji. 2) Kryteria sukcesu – uczeń ma wiedzieć, co będzie robił na lekcji i za co będzie oceniany.

3) Informacja zwrotna – uczeń dowiaduje się, co zrobił dobrze oraz nad czym musi popracować, co ma wzmocnić, co ma go zmotywować do dalszej pracy. 4) Ocena koleżeńska – uczniowie oceniają pracę kolegi/koleżanki według ustalonych kryteriów. 5) Samoocena – uczeń określa, w jakim stopniu zrozumiał temat, co pozwala nauczycielowi monitorować jego postępy oraz modyfikować dalsze nauczanie.

Ocenianie kształtujące różni się od oceniania sumującego akcentowaniem informacji dotyczącej samego procesu, a nie efektu kształcenia. Do zalet tej formy oceniania zaliczane są jej następujące cechy: • wpływa na postawę uczniów (wzrost odpowiedzialności za powierzone zadania); • koncentruje się na sposobie uczenia się; • określa cele lekcji i formułuje je w języku zrozumiałym dla ucznia; • wpływa na motywację ucznia; • wspomaga samoocenę; • daje uczniom wskazówki dotyczące ich rozwoju (efektywna informacja zwrotna); • służy planowaniu oraz ocenie osiągnięć uczniów; • buduje atmosferę uczenia się.

Przykład 1 Cele lekcji matematyki „Ciągi arytmetyczne i geometryczne” w języku ucznia

Cel nauczyciela: Uczeń zna i stosuje wzory na wyraz ogólny ciągu arytmetycznego i geometrycznego, wykorzystuje własności ciągów do rozwiązywania problemów matematycznych.

Cel ucznia: Po lekcji każdy z uczniów będzie potrafił odróżnić ciąg arytmetyczny od geometrycznego. Umiejętność ta przyda się m.in. do rozwiązywania ciekawych problemów, które związane są z życiem codziennym. Nauczyciel zakłada, że uczniowie będą potrafili rozwiązywać zadania, w których występują oba rodzaje ciągów, oczekuje też, że będą umieli wykorzystać układy równań do znajdowania wyrazów ciągów.

Najtrudniejszym aspektem oceniania kształtującego jest formułowanie pytań kluczowych. Takie pytanie powinno przedstawiać uczniom szerszy kontekst zagadnienia i jednocześnie wywołać skupienie na omawianym temacie. Dobre pytanie kluczowe może spowodować, że uczniowie do tej pory niechętni matematyce staną się zainteresowani tym przedmiotem. Skuteczne pytania kluczowe w matematyce to pytania, które są związane z życiem codziennym.