II.1.4.4. Umiejętności przydatne w efektywnym uczeniu się

Z doświadczeń praktyka

Przykład z biologii

Propozycje tematów do podjęcia w projekcie edukacyjnym „Jak uczyć się efektywniej?” mogą być analogiczne do scenariuszy lekcji zaproponowanych w tym opracowaniu. Jako biolog dodaję również zagadnienie „Jak uczą się zwierzęta i co z tego dla nas wynika?”.

Podczas analizy tej problematyki pojawiają się bardzo ciekawe wnioski, prowadzące do rozwoju empatii, zainteresowania uczniów procesami poznawczymi i biologią behawioralną czy do ogólnego zaciekawienia otaczającym światem. Kiedyś usłyszałam od uczennicy stwierdzenie: „Wszystkie organizmy na Ziemi są mądre, tylko każdy jest mądry trochę inaczej, więc słabo się rozumiemy”. Ta konkluzja wskazuje, że uczennica wiele nauczyła się na zajęciach, w których uczestniczyła.

II.1.4.4. Umiejętności przydatne w efektywnym uczeniu się

Efektywne uczenie się ma wiele różnych aspektów. Uczniowie bardzo się różnią między sobą, więc techniki, które są możliwe do zastosowania w pracy z uczniem przygotowującym się do olimpiady, nie sprawdzą się w odniesieniu do ucznia o niższych niż przeciętne zdolnościach intelektualnych. Aby poprawić efektywność nauki, warto u wszystkich uczniów ćwiczyć spostrzegawczość i koncentrację, kreatywność, logiczne myślenie i umiejętność komunikacji. Te umiejętności przydadzą się każdemu uczniowi, bez względu na cel edukacyjny – czy będzie to maksimum punktów z rozszerzonego programu biologii czy zdanie do następnej klasy.

Koncentracja i spostrzegawczość

Aby uczyć się skutecznie, trzeba ćwiczyć koncentrację i wyrabiać spostrzegawczość, w czym pomagają powszechnie dostępne materiały graficzne. Spostrzegawczość i umiejętność koncentracji można rozwijać w trakcie lekcji, gdy zajęcia przewidują wykorzystanie zapisu na tablicy. Nauczyciel wprowadza wówczas zamierzony błąd w tekście lub schemacie i czeka na reakcję uczniów. Jeśli żaden nie dostrzeże błędu od razu, można dać minutę na jego wyszukanie. Ucznia, który odkryje błąd, warto nagrodzić np. dodatkowymi punktami lub oceną.

Zamierzony błąd można wprowadzić podczas wykładu czy pogadanki, ale każdą z tych sytuacji należy kontrolować. Jeśli uczeń zauważy błąd i dokona jego korekty, to koniecznie należy sprawdzić, czy wszyscy uczniowie zapisali poprawny tok rozumowania, aby błąd nie utrwalił się.

Dobrym ćwiczeniem koncentracji jest również robienie zadania na czas, np. przeczytanie krótkiego tekstu z podręcznika i wyszukanie odpowiedzi na pytanie. Warto polecić uczniom wyszukiwanie różnic czy brakujących elementów w schematach omawianych procesów, odczytanie tekstu z zapisu bez spacji, wyszukanie w tekście pojęć dotyczących tematu w szyku wielu liter itp. Jest bardzo ważne, aby nauczyciel wplatał do tych zadań tematykę swojego przedmiotu, dzięki czemu uczniowie nie tylko ćwiczą spostrzegawczość, ale i uczą się treści merytorycznych.

Kreatywność i logiczne myślenie

Kreatywne rozwiązywanie problemów i logiczne myślenie to cenne umiejętności w procesie uczenia się, zwłaszcza obecnie, w natłoku trudnych do sprawdzenia informacji. Podczas godzin wychowawczych warto wykorzystać historyjki obrazkowe do dowolnego układania i opowiadania historii. Wystarczy przygotować jedną taką historyjkę, pociąć ją na części i rozdać zespołom uczniów do ułożenia. Powstaną zupełnie różne historie, a ich opowiedzenie przed klasą będzie świetnym treningiem umiejętności prowadzenia logicznej wypowiedzi.

Na lekcji każdego przedmiotu sprawdzają się proste ćwiczenia na rozwijanie kreatywności, np. zaskakujące pytania związane z analizowanym materiałem programowym czy ćwiczenia polegające na dokończeniu zdania, np. „Przekonaj mnie, że …” lub „A gdyby…”. Ćwiczenia te nie wymagają od nauczyciela żadnych specjalnych przygotowań, a efekt może być bardzo ciekawy, ponieważ nie tylko ćwiczmy kreatywność czy logiczne myślenie, ale jednocześnie tworzymy przyjazną atmosferę na lekcji. Na tak zadane pytania uczniowie często udzielają bardzo ciekawych odpowiedzi i na lekcji robi się interesująco. Nauczyciel musi umieć nawiązać konwersację. Jeśli uczeń ma go przekonać do jakiegoś stanowiska, to warto, aby nauczyciel (choć przez kilka minut) nie był przekonany i umiał zbudować kontrargumenty. Ważne jest, aby uczniów nie krytykować i tym bardziej nie ośmieszać, jeśli nawet ich tok myślenia nie do końca spełni nasze oczekiwania.

Komunikacja

Umiejętność komunikacji i związanego z tym wzajemnego zadawania pytań to wielka sztuka w procesie uczenia się. Na rozwijaniu umiejętności komunikacji powinno zależeć zarówno uczniom, jak i nauczycielom. Niestety, w praktyce szkolnej często bywa z tym różnie. Nauczyciel, który odpytuje uczniów, nie komunikuje się z nimi, lecz tylko ocenia. Uczeń, który podczas analizy nowego tematu nie zadaje żadnych pytań, również ma problem z komunikacją.

Czasami nauczyciele mówią uczniom: – Jeśli nie rozumiesz, zapytaj nauczyciela. Jednak w praktyce uczeń, który nie rozumie, nie jest w stanie sformułować pytania. Może tylko powiedzieć, że nie wie, o co w tym wszystkim chodzi, ale wówczas usłyszy prawdopodobnie, że powodem są braki z poprzednich lekcji.

Kiedyś, załamana kolejną oceną niedostateczną syna z matematyki, zapytałam: – Dlaczego nie pytasz na lekcji, skoro tego nie rozumiesz? Usłyszałam odpowiedź: – Ja nie mam powodu, aby pytać. – Myślę, że rozumiem i wszystko robię dobrze, ale dopiero na sprawdzianie okazuje się, że jednak nie umiem.

Nauczyciel musi pamiętać, że aby pytać, trzeba już sporo wiedzieć. Milczenie ucznia na lekcji nie musi być dowodem zrozumienia zagadnienia, lecz sygnałem, że jest wręcz odwrotnie.

Dobra komunikacja jest zatem podstawą nawiązania przez nauczyciela prawidłowych relacji z uczniami, a bez tego trudno mówić o uczeniu i tym samym o uczeniu się. Warto więc uświadamiać uczniów, że komunikacja jest na tyle ważna w procesie uczenia, że nauczyciele