Organic Retail 8

c i n a org l i a t e r

0 aart 201 e ruari-M ari-Feb mple demand u n Ja , dec) — e sur si jun, sep sion Français ar (ma, er al per jatwerpen X - V a m 4 t hijn r: An t – VerscAfgiftekantoo o D’hon – V.U. Nik ang P802085 rg 3e jaa

nr

8

Nieuw Europees Bio-label Mag er gevierd worden?

Zonnecrèmes

Sector introduceert nieuwe formuleringen

Beursverslag: Biofach en Vivaness

Diepvries in dein dit nummer: Breek t het ijstbiowinkel ijdperk a an?

Magazine voor de bioprofessional

vo o r e e n z u i v e r re s u lta at ReFill

AFwAsmiddel • Vloeibaar wAsmiddel • AllesReinigeR • wasVerzachter •

• gemakkelijk te installeren op het schap • gemakkelijk in gebruik • trekt nieuwe consumenten aan • minder plastic, minder transport

PowereD BY nature

www.ecover.com

Inhoud...

8

c i n a g r o re t a i l nr

12 Nieuw Europees Biolabel

26

In de strijd tegen de opwarming van de Aarde en als gevolg van de voortdurende groei van de wereldbevolking moeten we met zijn allen minder vlees eten. Dit groeiende bewustzijn maakt dat vegetarische producten niet langer enkel voor vegetariërs bestemd zijn.

17

Ecologische verpakkingen: hoe ver staat de biosector?

De milieu-impact van een product hangt ook af van de gebruikte verpakking. Hoe brengen de biologische producten het er op dat vlak van af ? Wij spraken met Tom Domen van Ecover en trokken met Arie Gelein, een ervaren verpakkingsdeskundige naar de Natuurwinkel van Alkmaar.

26

Donderdag is Veggiedag!

Enkele spilfiguren en restaurantuitbaters achter de Donderdag Veggiedag campagne in de Belgische steden Gent en Hasselt vertellen ons over hun ervaringen met het initiatief dat ondertussen ook al in Mechelen (België), Sao Paolo (Brazilië) en Bremen (Duitsland) navolging kreeg.

29 Krillolie , superieure bron van Omega-3 vetzuren Al enkele jaren tonen onderzoeken aan dat de olie van Antarctische Krill, een planktonfamilie uit de zeeën rond Antarctica een superieure bron van Omega-3 is. Wij zochten uit waarom.

Colofon

Organic Retail is een onafhankelijk vakblad voor de distributie van biologische, vegetarische, ecologische en dieetproducten in de Benelux en Frankrijk.

Organic Retail beoogt door middel van onafhankelijke communicatie een bijdrage te leveren binnen de biologische sector.

De redactie werkt onafhankelijk van de publiciteitswerving.

Verantwoordelijke uitgever — Niko D’hont Jozef Guislainstraat 44 bus 1, B-9000 Gent, België Tel. +32 (0)9 329 66 96 – Fax +32 (0)9 270 32 01 niko@organicretail.net

35

Totale Make-over in het aanbod biologische zonnecrèmes De nieuwe Europese regels omtrent de samenstelling van zonnebrandolie en de vraagtekens omtrent het gebruik van nanotechnologie lagen vorig jaar aan de basis van de terugtrekking van heel wat gamma’s met zonnecrème. vernieuwd en aangepast gamma maakt dit jaar zijn opwachting.

37 Fair trade wereld op zoek naar verdere groei

Het zijn vette jaren voor de fair trade. Op de Internationale Beurs voor fair trade, afgelopen oktober in Lyon hamerde de verzamelde sector vooral op een betere afstemming van vraag en aanbod, meer innovatie en uitwisseling van ‘best practices’ op Europees niveau.

Reclametarieven — www.organicretail.net Redactie — Sarah Braekman (sarah@organicretail.net), Niko D’hont (niko@organicretail.net), Martine Cosserat Vertaling — AF Translation Fotografie — Niko D’hont, Sarah Braekman Coverbeeld — Thomas Geiger (Biofach) Eindredactie — Aline De Boeck, Christiane Lateur Vormgeving — 79design@telenet.be Drukwerk — Druk in de Weer – Gent De uitgever kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van de gepubliceerde advertenties. Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift heeft tevens betrekking op de terbeschikkingstelling in om het even welke elektronische vorm. Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de verantwoordelijke uitgever.

Version française sur simple demande.

Dit magazine wordt gedrukt met plantaardige inkten op 100% gerecycleerd papier.

20 Dossier diepvries

35

organic news Italiaanse biosector kende sterke groei in 2009: +6,9% Ondanks de economische crisis en de teruggang van het biolandbouwareaal doet de biomarkt in Italië het ongekend goed. Men registreerde er in 2009 een consumptiegroei van 6,9% op en overtreft daarmee het groeipercentage van 2008 (+5,2%). Dat blijkt uit cijfers van ISMEA. Verse en verwerkte groenten kenden een groei van 26,6%, eieren waren goed voor +21,8%, dranken +5,7% en brood +8,7%(in waarde). De categorie melkproducten daalde licht met 1,9%.

De Italiaanse biomarkt kenmerkt zich ook door grote regionale verschillen: liefst 71% van de consumptie van bioproducten is voor rekening van Noord-Italië, Midden-Italië en Sardinië nemen 21,6% voor hun rekening en het Zuiden en Sicilië vertegenwoordigen slechts 7,5%.

organic retail n° 8

BioVak startte in 2008 met 62 exposanten, in 2009 groeide het aantal naar 164 deelnemende bedrijven en dit jaar stonden er meer dan 280 standhouders op de beurs. De volgende editie van Biovak vindt plaats op 19 en 20 januari 2011.

Duitsland: bio stagneert Na jaren van groei wordt de Duitse biomarkt voor het eerst geconfronteerd met een stagnatie van de verkoop. De stagnatie lokte er al reacties uit als zou ‘de bio boom’ op zijn einde lopen (Bio is geen ‘boom’ of trend, het is een beweging…, nvdr). Specialisten verklaren de stagnatie door de zware prijzenoorlog die in Duitse supermarkten woedt. Daardoor komt ook bio onder druk te staan en de economische crisis maakt Duitse consumenten ook voorzichtiger. Opvallend is tevens dat Duitse discounters zich de voorbije jaren inspanden om ook een biologisch aanbod op te bouwen en dit de jongste tijd opnieuw afbouwen.

Een nadere analyse leert echter dat de situatie verre van dramatisch is. De levensmiddelenindustrie in het land van Angela Merkel berekende immers dat de verkoop van voeding vorig jaar met 2,4% daalde.

Een stagnatie is in deze context niet abnormaal.

Natuurlijke aroma’s krijgen ook biocertificatie Tot voor kort konden aroma’s niet gecertificeerd worden omdat ze niet als een landbouwproduct aanschouwd werden. Dat resulteerde in de vreemde situatie waar yoghurt met aardbeien altijd 100% bio was, zelfs wanneer er geen natuurlijk aroma gebruikt werd. Met de gewijzigde reglementering kan dit niet meer en zou dit 99,9% worden.

De wijziging kwam er op vraag van een aantal biologische zuivelbedrijven en zou vrij snel merkbaar moeten zijn op de verpakkingen.

Gigantisch succes voor Biovak Op 20 en 21 januari vond in de IJsselhallen in Zwolle reeds de derde editie van BioVak plaats. Tijdens de twee beursdagen werden maar liefst 14.000 bezoekers genoteerd. Het thema van de beurs was ‘verbinding’, niet onlogisch gezien men op de beurs zowel biologische landbouwers als detaillisten onthaalde. In de praktijk stonden exposanten met een aanbod voor landbouwers tussen exposanten die winkeliers als doelgroep hebben. Tot tevredenheid van de meerderheid van bezoekers.

Ook de Nederlandse landbouwminister Verburg maakte een rondje op de beurs. Organisator Joop de Looze toonde zich na afloop heel tevreden. “De opkomst was fantastisch, de sfeer zat goed en we hebben ook ontzettend veel positieve reacties gehad. Heel wat exposanten hebben zich ook al voor volgend jaar aangemeld.”

Biocaseus bekroont de beste biologische kazen

Voor de vijfde keer al bekroonde een jury van 36 onafhankelijke Italiaanse kaasexperts de beste biologische kazen van Europa. In totaal werden 120 biokazen uit Italië, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Nederland, Spanje, Griekenland en België beoordeeld. De jury benadrukte in zijn verslag de hoge kwaliteit van zowat alle biokazen die men beoordeelde. Meer dan 60% van de kazen kreeg een beoordeling die hoger was dan 80/100 en geen enkele kaas scoorde onder 72/100.

Onder de winnaars vijf Belgische kazen: Werbomont en Saint Servais van Fromagerie des Ardennes, Fromage de Dé (dobbelkaas), Source de l’Oise van Biolé en Keiems Bloempje van Het Dischhof.

Uit Frankrijk waren er drie winnaars: Perlette Bio van Perrin Vermot, Fleur de Chevre van Bernard Gaborit en Bleu du Vercors Sassenage AOP Bio van Vercors Lait De volledige lijst van winnaars is te vinden op www.biocaseus.eu.

organic news Franse biobarometer blijft ’zonnig’ Het Franse Agence Bio publiceerde naar goede gewoonte zijn trendindicator voor de biosector. Die berust op enquêtes bij 1015 Fransen tijdens de maand oktober van vorig jaar.

De consumptie van bio vertoont een onverminderde groei en navraag leert dat men bio in toenemende mate ook wil terugvinden in schoolen bedrijfsresto’s en zelfs in automaten.

Indien de beschikbaarheid en het aanbod van bio verder toeneemt, de prijzen dalen, zijn de Fransen meer dan ooit bereid om meer biologisch te consumeren. Meer dan ooit wordt gezocht naar biologische groenten en fruit, gevolgd door zuivel, eieren en kruideniersproducten. Ook is er meer vraag naar biologische wijn en vis. Deze producten stralen allemaal natuurlijkheid uit en een keuze voor bio is in deze ook een keuze van het milieubewustzijn. Ook positief is de toenemende interesse om de maaltijden seizoensgebonden te maken en te kiezen voor lokaal geteelde producten.

Vier op tien Fransen vindt het normaal dat een biologisch product meer kost dan en gangbaar. Gemiddeld is men bereid tot 11% meer te betalen voor een bioproduct (in 2008 was dit nog 12%). Prijs is ook de eerste reden om bio links te laten. 79% procent noemt de prijs als verklaring om geen bio te kopen (in 2008: 75%)

Bio trekt nieuwe klanten aan

Gevraagd naar hun aankoopgewoonten voor bio blijven super- en hypermarkten leiden met 72% (gelijkgebleven in vergelijking met 2008), markten (42% en dalend), speciaalzaken (31% en stijgend) en de boerderij (24% en stabiel).

Waar iets gekocht wordt hangt sterk af van de aard van het product.

Koffie, (kruiden)thee, biscuits, ontbijtproducten, zuivel, kruideniers-

waren en sojaproducten worden vooral in de traditionele supermarkten aangekocht. Vruchten en fruit scoren het best op markten, voedingssupplementen, sojaproducten en kruidenierswaren worden graag gekocht in de speciaalzaak. De boerderij wordt vooral bezocht voor vlees en eieren.

Het aandeel nieuwe consumenten (bioconsument sinds minder dan twee jaar) is in 2009 stabiel gebleven. Voedingssupplementen, melk, brood, biscuits en ontbijtproducten, wijn en vruchtensappen zijn de categorieën die het vaakst consumenten laten overschakelen op bio.

Zes productcategorieën scoren uitermate sterk qua marktaandeel biologisch: voedingssupplementen, eieren, sojaproducten, melk, rundsvlees en olie.

Imago van bio in de lift

Men onderzocht ook de kennis rond bio bij de Fransen. 52% stelt goed geïnformeerd te zijn over bio. Milieubescherming en natuur worden sterk gelinkt aan bio. De principes van biologische landbouw zijn meer en meer bekend en men informeert zich voornamelijk via televisie (79%), pers (57%), verkoopspunten (51%), internet (20% en verdubbeld), evenementen.

Fransen kennen ook steeds beter het Franse AB Biologo (87%). Het Europese logo scoort veel minder: 39%, maar steeg wel. Het begrip ‘Product afkomstig van biologische landbouw’ spreekt de ondervraagden niet aan en men ligt evenmin wakker van wie de controle op het respect van de biolastenboeken doet (wat wel op vertrouwen wijst). Consumenten zijn wel vragende partij naar meer info omtrent de oorsprong van het product (71% vragende partij) en in mindere mate nutritionele informatie (39%).

organic retail n° 8 Europees bio-areaal groeide in 2008 met 7% tot 7,8 miljoen hectaren Dat maakte Eurostat, het statistisch bureau van de Europese Unie, bekend. Wanneer gekeken wordt naar de groei van het biolandbouwareaal tussen 2005 en 2008 ziet men zelfs een groei met 21%. In 2008 groeide Spanje uit tot de nummer één met een biologisch areaal van 1,3 miljoen hectaren. Italië is tweede met 1 miljoen hectaren, gevolgd door Duitsland (0,9 miljoen ha), het Verenigd Koninkrijk (0,7 miljoen ha), Frankrijk (0,6 miljoen ha). In 2007 was het biologisch areaal goed voor 4,1% van het totale landbouwareaal in de EU. Qua aandeel in het totale landbouwareaal leidt Oostenrijk met 15,7% biologisch landbouwareaal, Zweden (9,9%) en Italië (8,9%).

Valse noot in dit verhaal is dat het biologisch areaal in Italië daalde met 13%. De sterkste groei was er in Spanje (+33%), Bulgarije (+22%), Slovakije (+19%), Hongarije (+15%), Griekenland (+14%). Voor de periode tussen 2005 en 2008 tekenden Polen (+94%), Litouwen (+89%), Spanje (+63%) en België (+57%) de sterkste groeicijfers op. Dalers in de periode 2005-2008 waren Italië (-6%) en Hongarije (-5%).

Botanic tuincentra breiden bio-aanbod uit De Franse tuincentrumketen Botanic gaat het aanbod biologische producten in zijn winkel gevoelig uitbreiden. De keten zal het aanbod gestaag uitbouwen met een compleet aanbod kruideniersproducten, groenten en fruit, wijn, koelverse producten en volledig nieuw is het aanbod natuurcosmetica en reinigingsproducten. In het concept is er ook plaats voor een boekhandel en een koffiebar met ruimte om te lezen en te praten. Daar zullen biologische snacks aangeboden worden.

Botanic hoopt zijn klanten met dit initiatief de meerwaarde van bio te tonen. Ondertussen zijn er reeds 17 winkels met de nieuwe formule. www.botanic.com

21 tot 23 april: B.I.O.N’DAYS in Valence Van 21 tot 23 april vind in Valence (Zuid-Frankrijk) een international colloquium plaats omtrent het thema bewaring en extractie voor biologische producten. Op het programma staan bedrijfsbezoeken, internationale uitwisseling omtrent gebruikte tehnieken, conferenties en ronde tafels. Meer info vindt men op www. biondays.com.

‘Les Rencontres de Natexpo’ op 31 mei & 1 juni 2010 in Lyon Natexpo organiseert eind mei twee ontmoetingsdagen voor iedereen in de sector van voedingssupplementen, biologische, natuurlijke en ecologische producten. Er wordt een uitgebreid programma samengesteld met conferenties, ateliers, ontmoetingsgelegenheden en uitwisselingsmogelijkheden. De organisatie is in handen van de Franse Federatie voor dieetproducten.

Organics Cluster presenteert programma 2010 Organics Cluster presenteert dit jaar weer een uitgebreid programma diensten voor de biobedrijven in de region Rhône-Alpes. Diverse werkgebieden komen aan bod: human resources, marketing, innovatie en export. Om de kennis te verspreiden organiseert Organics Cluster ondermeer een jobbeurs, een competentie- en kennisgids, opleidingen…

Ook worden mogelijkheden gepresenteerd voor afstandsleren. Men werkt momenteel nog aan de uitbouw van cursussen met relevante vakkennis, specifiek voor de biosector. Het hoofdstuk marketing focust voornamelijk op een versteviging van de marktpositie van bioproducten. Concreet wordt een begeleidingsprogramma rond verpakkingsontwikkeling uitgewerkt en denkt men na over een efficiënte groei voor alle bedrijven aan de hand van collectieve promotiecampagnes.

Om ook de innovatie in de regio te stimuleren nodigt men de bedrijven uit om projectvoorstellen in te dienen die dan door Organics Cluster ondersteund zullen worden met raad en subsidies.

Organics Cluster presenteert ten slotte ook nog een aantal exportondersteunde programma’s en zal daarvoor een tiental biobedrijven uit de regio uitkiezen. www.organics-cluster.com

NIEUWE PRODUCTEN Ecodoo: Eco-Compact concept Ecodoo lanceert het EcoCompact concept, het resultaat van een handelwijze die het economische verzoent met ecologische vereisten. Deze compacte bag-in-box, een vernieuwende verpakking in dit segment, is gemakkelijk te vervoeren en praktisch in gebruik dankzij het kraantje. Gemakkelijk in het rek te plaatsen met een sterk visueel effect. 100 % recycleerbare verpakking : 3 keer minder plastic dan een 5 liter fles.

Uitstekende prijs/kwaliteit verhouding : 5 liter = 160 wasbeurten (voor de was). Verkrijgbaar in 2 referenties : ecologisch vloeibaar afwasmiddel en ecologisch vloeibaar wasmiddel.

Product conform aan het referentiesysteem van ‘ecologisch was/schoonmaakmiddel’ gecontroleerd door Ecocert Greenlife.

Nat-Ali: biologische fermenten voor desserts, yoghurt, kaas en kefir Nat-Ali presenteert zakjes bio fermenten die het plezier van een zelfgemaakte yoghurt, sojadessert, kaas in doek of kefir binnen handbereik brengen.

Het volstaat om de inhoud van de zakjes te vermengen met (soja) melk. De recepten laten toe om in de eigen keuken naar hartelust te experimenteren met het maken van bijvoorbeeld yoghurt: met honing, vers fruit, vanillesuiker…De zakjes voor sojamelk maken het bereiden van een sojadessert heel makkelijk.

Projet1:Mise en page 1

8/03/10

12:51

Page 2

Ook het zelf bereiden van verse kaas in een doek (koe-,geiten-, schapenmelk) wordt kinderspel met dit nieuwe gamma van Nat-Ali. Met een snuifje zout, kruiden of met honing of confituur maak je zelf je platte kaas.Tot slot is er ook nog een zakje voor de eigen bereiding van kefir. De zakjes van Nat-Ali zijn eenvoudig en komen in duovorm.

De producten zijn beschikbaar voor biospeciaalzaken bij Hygiëna of op de website www.nature-aliments.com

La Bio Idea: speciale pastasauzen La Bio Idea heeft 6 nieuwe pasta sauzen met ieder een eigen karakter.

In het Zuiden van Italië gemaakt volgens regionale recepten.

Bolognese - met 20% vlees, de volle echte gehaktsaus Ricotta – rijk gevuld met echte Ricotta en Parmezaanse kaas Napoli – een regionale tomaten-uien saus, puur van smaak Olive – extra smakelijk met gehakte olijven en kappertjes Carciofi – met het eigen karakter van artisjokken Arrabbiata – lekker pittig met paprika en pepertjes.

Nóg meer keuze om de ongeëvenaarde la Bio Idea pasta te vergezellen.

Bon appetito!

Verpakt per 6 stuks. | AVP Bolognese en Carciofi: € 3,29 | Ricotta – Napoli – Olive – Arrabbiata: € 2,79

Amaizin Corn Chips: Familiezak Naturel en zakje Nacho Amaizin breidde het assortiment Corn Chips uit met een familiezak Naturel van 250 g, naast de zakjes van 75 g en 150 g. Naturel is de pure maïs chip met zeezout.

De Nacho variant was er alleen in de 150 g en is er nu ook in 75 g. Nacho heeft een hartige kaassmaak van vegetarische kaas.

Net als alle andere Maïs Chips en Rolls glutenvrij en van Europese maïs.

En natuurlijk ook om te dippen in de Amaizin Salsa’s.

Geen feest zonder Amaizin! www.amaizin.nl Amaizin Naturel Corn chips – 250g – AVP | Amaizin Nacho Corn Chips – 75g – AVP

Amaizin: knapperige Cornrolls Amaizin introduceert een nieuwe knapperige snack, Cornrolls.

Gemaakt van maïs als een krokant rolletje en ontzettend lekker!

In de smaken Tomaat, zonnig en ’n tikje zoet Chili, lekker pikant.

In vrolijke zakjes van 100 gram. En natuurlijk ook om te dippen in de Amaizin Salsa’s Geen feest zonder Amaizin! www.amaizin.nl Amaizin Tomato CORNROLLS – 100g – AVP 1,39 | Amaizin Chilli CORNROLLS – 100g – AVP 1,39

Amaizin: volle, romige kokosmelk De exotische kant van Amaizin introduceert Amaizin kokosmelk. Een volle romige kokosmelk uit Sri Lanka. Een hoge concentratie kokosmelk, met geen 17 maar 22% cocosvet. In handige blikjes van 200ml of 400ml. Van elk blikje gaat er 1 cent naar het SUROL project, warbij melaatsen en hun families op verschillende manieren worden geholpen om een menswaardige plaats in de maatschappij te krijgen. Kijk op de website voor meer informatie of recepten. www.amaizin.nl

ni euw e producten De restyling van het assortiment van Côteaux Nantais wordt dit najaar volledig afgerond. Een nieuwe huisstijl die moderner en zuiverder oogt maakt de producten nog aantrekkelijker. Men koos voor een witte achtergrond die de vruchten meer in de kijker stelt. De nieuwe verpakkingen worden ondertussen al in Frankrijk verdeeld en zullen vanaf mei ook in de Benelux verkrijgbaar zijn.

Ook het assortiment familieverpakkingen vernieuwde met de komst van vier heerlijke vruchtencompotes in glazen potten van 735 gram: rabarber, gele perzik, abrikoos en kiwi.

Priméal : nieuw recept voor crusto Crusto, dé klassieker in het ontbijtaanbod, zit in een nieuw kleedje !

Zijn nieuwe « crunchy » textuur laat de specifieke ingrediënten in deze krokante muesli nog beter tot hun recht komen: quinoa, cashewnoten en honing. Deze granenmengeling voor het ontbijt kenmerkt zich bovendien door de afwezigheid van vetten. De cashewnoot is de enige bron van lipiden in dit heerlijk en voedzaam ontbijt. Kortom, een muesli om te delen met de hele familie. Dit product van Priméal is beschikbaar voor de gespecialiseerde biowinkel.

De vaste shampoo van Douce-Nature : “Fleur de Shampooing “ Douce Nature vernieuwt en lanceert de eerste ecologische vaste shampoo : een ware revolutie!

Alle actieve bestanddelen van deze shampoo zijn samengebracht op een basis van klei, zonder kleurstoffen, zonder parabenen, zonder petroleumderivaten en zonder synthetische stoffen.

Amaizin cocosmelk – 200ml – AVP 0,99 | Amaizin cocosmelk – 400ml – AVP 1,49

Nieuwe huisstijl en nieuwe producten Côteaux Nantais Het West-Franse biodynamisch fruitverwerkend bedrijf (appelen, peren, kweeperen, wijnperziken, pruimen, rabarber en aardbei) ontsnapte grotendeels aan de verwoestende storm die begin maart de streek teisterde.

De kleine percelen die omzoomd zijn met hagen boden voldoende beschutting om de ergste schade te voorkomen.

Ook de inspanningen die men in de biolandbouw doet om een diepe worteling te krijgen en de bomen zo minder sproeiwaterafhankelijk te maken bewezen die dag hun nut.

Ondertussen werd ook een nieuwe boomgaard aangelegd in la Caffinière. Deze boomgaard herbergt 6 hectaren jonge appelbomen en deze lente komen daar nog 6000 m² aardbeien bij.

De originele formuleringen zijn aangepast aan de drie haartypen (normaal, droog en vet).

“Fleur de Shampooing” is geen zeep maar een échte shampoo. Met zijn vaste vorm bezit het enkel actieve stoffen in geconcentreerde vorm.

Praktisch in gebruik : je dient enkel de haren nat te maken, ze met het stuk ‘Fleur de Shampooing’ goed in te wrijven tot er overvloedig schuim ontstaat, vervolgens de hoofdhuid masseren, enige tijd laat inwerken en goed uitspoelen.

Met zijn speels en origineel aspect is de « Fleur de Shampooing » praktisch in ’t gebruik : dankzij de centrale opening laat het zich gemakkelijk aan een haak hangen.

Economisch : een stuk « Fleur de Shampooing » van 85 g is gelijkwaardig aan 400 ml klassieke vloeibare shampoo en voorkomt verspilling.

Ecologisch : geen plasticfles en een grote bijdrage aan het reduceren

ni euw e producten van CO2 uitstoot : minder verwerking, transport, verpakking … .

Goedgekeurd door Cosmébio.

Gecertificeerd door Ecocert volgens het referentiesysteem « ecologische en biologische cosmetica » van Ecocert Greenlife.

CLVD lanceert in april het gamma Green Pic Nic in rosé (mengeling van Grenache, Cabernet, Cinsault) en wit (Ugni Blanc). Een derde variant met rode wijn (Carignan, Caladoc

Le Petit Mouzillon keert terug in bioversie Biofournil heeft met de overname van de Biscuiterie van de Le Petit Mouzillon het fameuze koekje uit de regio van Nantes nieuw leven ingeblazen. Sinds 2008 lag de productie van dit bloemvormige koekje stil. De nieuwe ‘Petit Mouzillon’ is 100% bio en heerlijk bij een glaasje Muscadetwijn.

Priméal “Ma vie Sans Gluten” Biobroodmix Het gamma “Ma Vie Sans Gluten” presenteert twee nieuwe referenties voor consumenten die gluten moeten vermijden. Deze broodmix bevat geen emulgator, noch toegevoegd suiker.

Een heerlijk thuisgebakken glutenvrij bio brood te realiseren, zowel met de hand als met een brood bakmachine, is vanaf vandaag kinderspel.

Het volstaat om bij de broodmengeling de juiste hoeveelheid water en bio quinoa desem van “Ma Vie Sans Gluten” (of biogist) toe te voegen.

De uitvoering is simpel : één enkele rijstijd van 90 minuten en succes gegarandeerd.

“Eindelijk een glutenvrij brood met een korst, een luchtige kruim en een lekkere smaak!”, belooft men bij Priméal..

- Bereiding voor bio brood met gierst en granen :28 % gierst en oliehoudende granen. Zakje van 500 g.

- Bereiding voor bio brood met boekweit : 26 % boekweit vermengd met volkoren rijst. Zakje van 500 g.

CLVD : ecologisch engagement en lancering ‘Green Pic Nic’ CLVD, de coöperatieve die een vijftigtal biologische wijnboeren en tien wijnkelders als partner telt, positioneert zich als de nummer één onder de Europese biowijncoöperatieven. Momenteel staat een conversieproject op stapel voor 1500 hectaren extra biowijngaarden.

In 2009 kocht Gilles Louvet, oprichter van CLVD, 70 hectaren wijngaard in de Languedoc-Roussillon om allerlei ecologische praktijken te testen in functie van waterbehoud, binding van zware metalen en CO2-reductie. Al deze inspanningen passen in het kader van de bedrijfsfilosfie omtrent duurzaamheid en leidde ook reeds tot successen: minder vervuilend transport, ecologischere verpakkingen en een efficiënter gebruik van natuurlijke grondstoffen.

10

en Grenache) volgt later.

Green Pic Nic wordt aangeboden in bag-in-box dozen van 3 liter met een aantrekkelijke verpakking. Qua organoleptische eigenschappen scoren bag-in-box (BIB)dozen even goed als flessen, de dozen bieden echter een een bewaring van meerdere weken na opening en leent zich bij uitstek tot een gespreid verbruik. Op ecologisch vlak scoren BIB uitstekend aangezien zowel plastic als karton perfect recycleerbaar zijn. Dit formaat biedt tevens een hoger rendement bij transport. Een berekening leert dat één vrachtwagen met BIB’s van 3 liter een gelijke hoeveelheid wijn vervoert als zes vrachtwagens met flessen. www.clvd.fr

organic retail n° 8 Ruim een jaar na de nieuwe Europese reglementering omtrent bioproducten presenteerde men in februari het nieuwe Europese logo voor bioproducten. Het winnende label dat bus kwam na een internetpoll dient verplicht gebruikt te worden vanaf juli aanstaande. Er zijn echter nog wel wat vraagtekens omtrent het correcte ebruik. Wij spraken met Blaise Hommelen, directeur bij de Belgische certificeerder Certisys.

Nieuw Europees Biolabel verplicht vanaf juli

Wat is er nog nieuw omtrent het label?

“Europa ontwikkelde een website met promotiemateriaal voor biologische producten (www.organic-farming.europa.eu). Dit materiaal mag door iedereen gratis gebruikt worden. Verder zijn er niet echt promotieacties gepland voor het nieuwe logo. Het promotiewerk dient dus te gebeuren door de lidstaten zelf.

De nationale labels en hun organisatie zullen altijd een belangrijke rol spelen bij de verdere ontwikkeling van de sector. Ze blijven een belangrijk ondersteuning voor organisaties zoals de Week van de Smaak of de Bioweek. En om de nationale en regionale groei van bio te stimuleren of ook om biologische streekproducten te promoten rekenen we op hen. Zij moeten de dynamiek in de sector houden en de identiteit en herkenbaarheid van bio in de lidstaten ondersteunen. Voor ons als certificeringsorganisme zijn de nationale labelorganisaties een belangrijke ondersteuning, mede in de strijd tegen fraude. Ik hoop dus dat de nationale labelorganisaties deze rol ook in de toekomst met verve zullen spelen.”

Wat vindt u van het nieuwe Europese biologo?

Stuur ons uw mening per e-mail: niko@organicretail.net Blaise Hommelen

We hadden reeds een Europees biolabel. Hoe belangrijk is de komst van het nieuwe logo en wat verandert er concreet?

Nieuwe regels omtrent biolabels op verpakkingen

Hebben de nationale logo’s eigenlijk nog een bestaansreden qua normering?

Voor producten met een biopercentage > 95% Europees label verplicht op de verpakking van Europese producten vanaf 1 juli 2010. Voor producten uit derde landen is het gebruik niet verplicht , maar vrijblijvend.

Onder het EU-logo dient steeds een organismenummer te staan.

De oude labeling met of zonder logo conform aan de oude reglementering is bruikbaar tot 31 december 2011.

De verwijzing naar de origine van de ingrediënten is verplicht vanaf 1 januari 2012 (EU Landbouw, niet-EU Landbouw, Landbouw EU/niet-EU).

Vanaf 1 juli 2010 zal de berekening van het aandeel landwouwingrediënten ook rekening houden met voedingsadditieven.

“Jazeker! De nationale labels hebben nog altijd het recht om extra beperkingen op te leggen voor zaken die niet in het Europees reglement werden vastgelegd. In mijn eigen land (België) is dit het geval met Biogarantie, ondermeer voor verpakkingen. Bovendien spelen de labels nog een belangrijke rol bij de normering omtrent producten die buiten de Europese wetgeving vallen. Catering is zo’n voorbeeld, maar men kan ook nieuwe wegen inslaan en extra voorwaarden opleggen rond duurzaamheid of het energiebeleid bijvoorbeeld. Zoals vroeger zullen de nationale labels en organisaties voorop lopen bij de ontwikkeling van nieuwe regels en het geheel dynamisch houden.”

Voor producten met deels biologische ingrediënten (nieuwe categorie) Geen Biolabel!

De ingrediëntenlijst vermeldt welke ingrediënten afkomstig zijn van biologische landbouw. Ook wordt er een percentage vermeld van de verhouding biologische landbouw/gangbare landbouw voor het totale aandeel landbouwingrediënten.

De verwijzing naar bio mag enkel gebeuren in de ingrediëntenlijst en dient in een zelfde kleur, formaat en lettertype te gebeuren.

“Het nieuwe logo is verplicht te gebruiken, terwijl het oude vrijblijvend mocht gebruikt worden. Het belang van het label is niet min, de noodzakelijke bescherming van wat ‘bio’ is wordt door dit logo gedragen en dat in alle Europese lidstaten. Begrippen als biologisch en bio verwijzen naar een biologische productie- en teeltwijze en zijn voortaan beschermd in elke taal van de Europese Unie. Dat is nieuw want tot voor kort was de bescherming in handen van de lidstaten. In Spanje bijvoorbeeld was ‘Ecologico’ wel beschermd, maar ‘bio’ niet.”

FAIR TRADE

MARATHON 03 653 33 77

Bio kokosolie van ‘eerlijke handel’ voor een duurzame, ethische en sociale wereld

Amanprana verlaagt prijzen van kokosolie en start “Fair Trade” kokosproject op Amanprana is in de Filippijnen een samenwerking aangegaan met Peter Paul en Ecocert. Ecocert is een Franse organisatie die bio en fair trade certificeert. Peter Paul is één van de eerste kokosnootondernemingen die zich zelfstandig in de Fillipijnen vestigde na de Spaanse bezetting. Er werken 2000 mensen en 305 kleinschalige boeren uit de provincie Lezon leveren de bio kokosnoten. In 2009 zijn we samen gestart met een fair trade project waarbij 3% van onze aankopen naar een samenwerkingfonds gaan.

Dit geld wordt gebruikt voor educatie en gezondheidszorg, voor milieuzorg en een kokoszaadprogramma, een betere infrastructuur voor boeren, arbeiders, en toeleveranciers en een incentive programma voor de arbeiders.

Daarenboven betalen we een prijs voor de kokosnoten die 10% hoger ligt dan gebruikelijk. Gedurende 10 jaar is er ook een onderwijsprogramma voor kinderen en

kennissen van de arbeiders. In 2010 maken hiervan 40 studenten gebruik. Peter Paul onderhoudt mede met de hulp van het Fair Trade project ook een lokaal ziekenhuis dat zowel voor de werknemers als voor de gemeenschap toegankelijk is. In de loop van maart is onze extra vierge kokosolie van dit Fair Trade project afkomstig. In april volgt Amanprana kokosmeel.

Groothandelaars: België: Mannavita, tel. 056 43 98 51 Nederland: Terrasana, tel. 0172 503 333

AMAN PRANA

Info tel. 00 32 (0)3 653 25 41 SERENE LEVENSKRACHT SERENE LEVENSKRACHT www.noble-house.tk

organic retail n° 8 Ondanks een daling van het totale bezoekersaantal en een lager aantal exposanten, werd de afgelopen Biofach met een goed gevoel afgerond. Ook de biosector voelt de crisis, maar doorstaat ze met een opvallend grotere ‘duurzaamheid’ dan de andere sectoren. Op de beursvloer zelf toonde de sector zich eens te meer dynamisch en vol enthousiasme.

Geen crisis op

BIOFACH

Tragere groei

Woensdag tot zaterdag

Claus Rättich van de bestuursraad van Nürnberg Messe vatte de situatie in de biosector na afloop gevat samen: “De biosector houdt zich opvallend goed. De evolutie naar een duurzame consumptie houdt onverminderd stand. Periodes van tragere groei zoals we die vandaag kennen zijn zelfs niet slecht want ze laten de sector toe om de voorraden aan te vullen en zich beter voor te bereiden op toekomstige groei en innovatieve plannen uit te werken.”

Voor het eerst in de geschiedenis liep de beurs van woensdag tot zaterdag in plaats van donderdag tot zondag. Uit een rondvraag bleek meer dan 80% van de bezoekers positief te staan tegenover deze verandering. Twee derde van de exposanten vertelde na afloop eveneens deze keuze te ondersteunen. Een vergelijking van de bezoekersaantallen van de laatste dag dit jaar (zaterdag) met de aantallen op de laatste dag vorig jaar (zondag) toonde dat er 16% meer bezoekers waren.

De organisatie besliste zijn keuze dus te bevestigen. De volgende editie gaat door van woensdag 16 tot zaterdag 19 februari 2011, noteer het alvast in uw agenda!

Fairtrade Organic+Fair was het thema van deze editie en kon op veel belangstelling rekenen, zowel van bezoekers als van de verzamelde (vak)pers. 51 exposanten uit 14 verschillende landen verzamelden in de Organic+Fair hal.

Onze ontbijtfamilie

breidt uit !

BI'POPS het gekleurde bolletjesduo met de heerlijke smaak van kokos en cacao, zonder aroma.

Op basis van rijstmeel.

GEGLACEERDE CORNFLAKES krokante cornflakes van maïs bedekt met een laagje bruine rietsuiker.

Producten gegarandeerd glutenvrij.

Gefabriceerd in Frankrijk

trat d’ut con il i s

io at

G • DIA AF

signata ire iété

du

c so

o n d u l g o de

l’

Beschikbaar in de gespecialiseerde biowinkel - www.maviesansgluten.fr Euro-Nat- F 07340 Peaugres - E-mail : euro-nat@euro-nat.com - Tél. +33 (0)4 75 32 43 60

organic retail n° 8

beursverslag > Biofach en Vivaness

Noble House presenteerde een nieuwe, heerlijke en gezonde zoetstof: Gula Java, een kokosbloesemsuiker uit Java. Het gaat om de zoete nectar van de kokosbloesem, door tappers hoog in de kokosbomen geoogst. Gula Java kenmerkt zich door een lage glycemische index en een hoge antioxidatieve kracht en is verkrijgbaar in meerdere varianten, waaronder één met cacao.

Covelt

Sonnentor

De Aardappelhoeve presenteerde in wereldprimeur voorverpakte, geschilde biologische aardappelen voor horeca en catering.

Opmerkelijke aanwezige op de stand van Ierland: Trevor Sargent, minister van landbouw en voeding in Ierland. Als minister kwam hij er de Ierse biobedrijven ondersteunen en ideeën opdoen voor zijn eigen land. Wij spraken met een landbouwminister met een uniek engagement voor de biosector in zijn land.

Trevor Sargent, landbouwminister met

EEN biologische moestuin +500% “Bio heeft nog een lange weg af te leggen in mijn land. In 2007 beslisten we om het biologisch landbouwareaal met 500% te verhogen tegen 2012. Dat klinkt heel indrukwekkend, maar is haalbaar omdat we nog maar zo’n klein aandeel biologische landbouw hadden. We zaten in 2007 aan een aandeel biolandbouw dat lager lag dan 1% van het totale areaal. Ondertussen zitten we al ruim boven 1%. Dat is zeker niet allemaal biologische teelt, er is ook veel biologisch weiland.”

Buitenlands “Er is echter wel veel vraag naar biologische producten in ons land.

Maar het gros van de bioproducten in onze winkels is van buitenlandse origine. Dat is spijtig, want onze mensen hebben het gevoel dat bio kopen automatisch buitenlands kopen is. Dit gaat ook in tegen het hele gedachtegoed rond biologische landbouw. Het is onze ambitie om dit grondig te veranderen.”

“We zijn er ondermeer via subsidies tijdens de conversieperiode in geslaagd om heel wat landbouwers te laten omschakelen naar biolandbouw.”

Zo ben ik de kleinste biologisch gecertificeerde teler van Ierland”, lacht minister Sargent.

“Mijn moestuin is heel divers qua teelt: suikererwten, sperziebonen, ajuin, sjalot, prei, rode bieten, boerenkool, kolen, asperge, spruiten, radijsjes, sla… Ook heb ik frambozen, rabarber, een perenboom, pruimenboom, van de appelen uit de appelboom maak ik hoofdzakelijk sap want de appelen zelf bewaren niet goed. Ik werk ook veel met oude lokale variëteiten, liever dan met wijdverspreide meer commerciële variëteiten aan de slag te gaan. Het idee is om de biodiversiteit met de tuin een klein beetje te ondersteunen.”

Grow it Yourself

“Op internationale bijeenkomsten hoor ik mijn collega-landbouwministers enkel praten over het verhogen van de oogstopbrengst. Er wordt te weinig gesproken over een ander landbouwmodel. Net zoals de Ierse grondwet iedere ouder verantwoordelijk stelt voor het onderwijs van zijn kinderen, zouden we kunnen stellen dat iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen voedselvoorziening. Dat betekent ook automatisch het recht op een eigen moestuin. In het licht van de toekomst moeten we in Ierland meer zelfvoorziend zijn qua landbouw. We starten daarom ook Ministeriële moestuin met de sucesvolle campagne ‘Grow it Yourself’. Het draait om het creëren “Zelf ben ik ook in conversie naar bioteelt”, verrast de minister. “Ik heb van een gemeenschap van mensen met een biologische moestuin. We namelijk een uitgebreide biologische moestuin thuis. Het gaat om een lanceerden een website (www.giyireland.com) waar men ideeën oppervlakte van ongeveer 120 vierkante meter en ik besliste om dit uitwisselt, elkaar ondersteunt ...” ook te laten certificeren.

“De teelt van groenten en fruit mag je volgens mij niet louter bij de landbouwers laten. De intensieve landbouw met zijn schaalvoordelen heeft alle kleine lokale productie onderuitgehaald. Zo is er geen aspergeteelt in Ierland terwijl het klimaat en de ondergrond er zich perfect toe leent. Die teelt is verdwenen door de concurrentie van de intensieve landbouwbedrijven.

Daarom trachten we zowel kleine landbouwers te ondersteunen als amateurtuiniers meer eigen groenten en fruit te laten telen.

Veel kleine landbouwproductie biedt namelijk ook een enorme verhoging van de totale productie en is tegelijkertijd goed voor de voedselveiligheid. ‘There is a farmer in each of us.’ Er zit een landbouwer in elk van ons. Het is niet enkel leuk, het is ook goed voor de natuur, voor het milieu “Er zit een landbouwer in elk van ons. Het is niet enkel leuk, het is ook goed voor de natuur, en voor onze voedselveiligheid.”, voor het milieu en voor onze voedselveiligheid.” besluit Trevor Sargent.

16 beursverslag > biofach en vivaness

organic retail n° 8 Naast bulkproducten zitten alle andere biologische en ecologische producten net als hun gangbare tegenhangers in een verpakking. De milieu-impact van een product hangt dus ook af van de verpakking.

Hoe brengen de biologische producten het er op dat vlak van af? Wij trokken met Arie Gelein, een ervaren verpakkingsdeskundige naar de Natuurwinkel van in Alkmaar en schoven aan tafel met Jan Derk De Boer, één van de eigenaars van de winkel.

“Kostprijs belemmert te veel keuze voor milieuvriendelijkere verpakking” Verpakkingsspecialist Arie Gelein op bezoek in Natuurwinkel van Alkmaar 2,5 eurocent Nochtans mag men niet de indruk krijgen dat ecologische verpakkingen zoveel duurder zijn, beklemtoont Arie Gelein:“Een goed voorbeeld is een pastaverpakking in een afbreekbare biofolie. Die is wel wat duurder maar per pack zal de materiaalkost maximaal 2,5 eurocent zijn. Dat zal toch niet het verschil maken in de winkel?”, vindt Arie.

Jan Derk De Boer is daar niet zo zeker van: “Misschien dat die enkele eurocenten wel het verschil maken. We zien in de winkel dat de prijszetting heel belangrijk is en dat bijvoorbeeld een pack pasta van 99 eurocent wel de deur uitgaat en een pack van 1,05 euro niet. Dus het kan er op aankomen…”

Vertel het de consument Arie Gelein uit Callantsoog heeft als zelfstandige consultant een ruime ervaring in de verpakkingswereld. Hij begeleidt zowel gangbare als biobedrijven bij de ontwikkeling van nieuwe verpakkingen. Aan de andere kant van de gesprekstafel zit Jan Derk De Boer, biowinkelier met een jarenlange ervaring. Hij kent als geen andere de praktische kant van verpakkingen en kan ons meer vertellen over het belang van milieuvriendelijke verpakkingen voor zijn klanten.

Klein radertje Arie Gelein:“Het duurzame karakter van een verpakking wint zowel in de biosector als in de gangbare sector aan belang. Maar dat betekent nog niet dat het de hoogste prioriteit is bij het ontwikkelen van een verpakt product. Men is logischerwijs erg bezig met de kostprijzen van verpakkingen en de praktische aspecten. Het is echter spijtig dat men soms niet wat meer lef aan de dag legt en te veel gefocust is op de kostprijs. De verpakkingssector levert best wel mooie inspanningen om nieuwe materialen op de markt te brengen. Maar men valt te dikwijls over de prijs van ecologische alternatieven. Dat komt ook omdat men niet het gevoel heeft daadwerkelijk een verschil te kunnen maken, omdat de verpakkings- en recyclagewereld zo reusachtig groot is en men slechts een minuskuul klein radertje is in dat geheel. En dat is jammer, want je kan wel een en ander in beweging zetten door toch voor de milieuvriendelijkste oplossing te kiezen. En een grotere vraag naar de milieuvriendelijke verpakkingen zou ook voor een prijsdaling zorgen en de omschakeling versnellen. We hebben dus bedrijven en mensen nodig die zeggen van: komaan, we doen het. In het belang van onze toekomst. ”

Miskent de bioconsument dan de impact van een verpakking voor het milieu? Jan Derk De Boer: “Dat is een moeilijke vraag. Enerzijds schat ik dat 15 à 20% van onze klanten heel erg bewust koopt en dus ook een afweging maakt omtrent de verpakking. Maar anderzijds missen ze ook informatie om het milieuvriendelijke karakter van de verpakking goed in te schatten. Soms meldt een producent ons dat hij een nieuwe, milieuvriendelijkere verpakking heeft voor zijn product. Leuk is dat, maar dat blijkt nauwelijks op de verpakking en het zal de consument dus ook niet op andere ideeën brengen.” Arie Gelein bevestigt: “Er staan soms ook al eens wat info omtrent het verpakkingsmateriaal op, maar de klant kent ze niet of weinig en er is dus geen impact.”

PLA De verpakkingskeuze is heel complex en het is niet steeds vanzelfsprekend wat de beste keuze is, benadrukt Arie: “Een mooi voorbeeld zijn de PLA (Polylactic Acid) verpakkingen op basis van maïszetmeel of rietsuiker. Deze worden sterk gepromoot omdat ze composteerbaar zijn. En ze zijn naar de letter van de wet ook composteerbaar, maar wanneer de particulier ze op de composthoop gooit, gebeurt er niets omdat de temperatuur in zijn compostvat niet hoog genoeg oploopt.

Ook worden er vragen gesteld in de gebruikte grondstoffen: maïs is een waterverslindende teelt en over rietsuiker circuleren ook bedenkelijke verhalen. Het grootste probleem met PLA is echter dat er geen apart verwerkingscircuit bestaat. Daardoor komt het vaak in de recyclageketens van klassieke plastics, PE en PET terecht en verstoort het zo de goede recyclage van deze materialen.”

Jan Derk De Boer kent de hele discussie: “Onze klanten kunnen sinds enige tijd ook boodschappentassen vags van maïszetmeel kopen. We doen het omdat we overtuigd zijn dat onze klanten gepast met deze

18 eco > verpakkingen Jan Derk Den Boer en Arie Gelein

zakjes kunnen omgaan. Als men ze na gebruik in de GFT-container stopt is er geen probleem.

Bovendien passen deze zakjes goed bij het duurzaam imago van onze winkel en krijgen we complimenten van de klanten.”

Glas Zijn traditionele verpakkingsmaterialen als papier en glas dan niet gewoon beter? “Dat hangt er maar van af.”, stelt Arie Gelein. “Glazen flessen moeten ook gereinigd worden, ze wegen bovendien ook zwaarder en je kan als fabrikant natuurlijk ook niet alles laten wijken voor het milieuvriendelijke karakter van de verpakking. Ik bedoel maar: het product moet altijd goed beschermd zijn zodat het houdbaar is. Ook zoiets als veiligheid speelt een rol. Ik sprak ooit met een melkfabrikant. De overschakeling van glas op tetra en PE was voor hem een hele opluchting op het vlak van veiligheid. Met al die glazen flessen in de fabriek was er voor de medewerkers toch steeds een risico op ernstige verwondingen door glasscherven…”

“De verpakkingswereld lanceert regelmatig nieuwe milieuvriendelijkere materialen, maar het positieve effect is nog beperkt. Het recyclagecircuit is er niet klaar voor en daardoor mist het materiaal, dat op zich meestal heel goede eigenschappen heeft, eigenlijk zijn doel. Het zou beter zijn als we met zijn allen in Europa gemeenschappelijk voor één label ontwikkelen voor milieuvriendelijke verpakkingen, dat zou een grote stap vooruit zijn.”, besluit Arie Gelein.

Het aandeel van de verpakking in de totale ecologische voetafdruk van Ecover loopt op tot 30%.. Dat bleek uit een studie die het bedrijf liet uitvoeren. “Een reductie van onze voetafdruk is het makkelijkst te realiseren door een ernstige revisie van onze verpakkingspolitiek. Daarom is het onze ambitie om het refill-systeem verder uit te bouwen en in meer winkels te plaatsen. Ook de productie van onze verpakkingen wordt grondig herbekeken.”, vertelt Tom Domen van Ecover.

HET belang van een

VERPAKKING

Ecover berekent ecologische voetafdruk van zijn verpakkingen

Tom Domen is International Marketing Manager en hield zich de voorbije maanden intensief bezig met het complexe vraagstuk omtrent de Ecover-verpakkingen. “In vergelijking met onze concurrenten scoren we helemaal niet slecht qua milieusparende verpakkingen.

Maar uit een studie bleek dat sommige verpakkingen evenveel impact hebben als onze reiningingsproducten zelf. De conclusie was voor ons duidelijk: we gingen ons ook verder toeleggen op dit aspect, omdat we geloven dat er nog grote vooruitgang te boeken valt.”

Biologisch afbreekbare verpakkingen “In eerste instantie bekeken we of het mogelijk was om een biologisch afbreekbare verpakking te gebruiken voor onze producten. Dat bleek momenteel niet haalbaar omdat de detergenten te agressief zijn voor

die materialen en ook omdat de afbreekbaarheid van sommige nieuwe materialen nog niet voldoende op punt staat. Zo is ook het risico te groot dat biologisch afbreekbare plastics de recyclageketen van klassieke PE-verpakkingen verstoren.”, legt Tom Domen uit.

Stappenplan “We werkten een stappenplan uit. Onze ambitie is het gewicht van onze verpakkingen te reduceren door de vorm van de flessen aan te passen. Hoe minder gewicht, hoe minder grondstoffen er moeten gebruikt worden en het is bovendien ook lichter te transporteren.

Anderzijds bekijken we hoe we de milieu-impact van het materiaalgebruik van de verpakking zoveel mogelijk kunnen reduceren. Hier gaat het voornamelijk om een juiste keuze van grondstoffen.

organic retail n° 8 “Er zijn nog heel wat onzekerheden over de beste keuze qua verpakkingen.

Dat maakt het niet makkelijk.

De beslissingen die je nu maakt kan je wel bijsturen maar, niet van de ene dag op de andere.”

(Tom Domen, Ecover)

Ethanol We beslisten om voor onze verpakkingen te kiezen voor polyetheen (PE) met een hoge ‘grade’ omdat de recyclage-industrie in Europa heel goede milieuresultaten boekt met deze verpakkingen. Vernieuwend is dat we geleidelijk aan overschakelen op polyetheen vervaardigd van ethanol. Klassieke polyetheen bevat namelijk petrochemische bestanddelen. Een Braziliaanse leverancier levert ons PE-grondstoffen op basis van ethanol van rietsuiker. We zien er daarbij sterk op toe dat het gaat om rietsuiker van duurzame teelten waarvoor dus geen regenwoud noch mangrovegebied moet verdwijnen. De PE-flessen op basis van ethanol zullen ook identiek van kwaliteit zijn. Ook denken we dat het op termijn mogelijk moet zijn om PE grondstoffen aan te kopen die gemaakt zijn met ethanol van de nieuwe generatie biobrandstoffen.

Het gaat dan om ethanol afkomstig van algen en landbouwafval.”

Gerecycleerde kunststof “Hoewel we nu kiezen voor PE op basis van ethanol houden we ook de mogelijkheid in de gaten om te gaan werken met gerecycleerd materiaal. Op dit moment is gerecycleerd PE materiaal nog niet optimaal om te gebruiken voor onze verpakkingen, maar we hopen dat die mogelijkheid zich ook ontwikkelt in de komende jaren.”

Ecover houdt dus een open blik op nieuwe evoluties en past de strategie aan indien nodig. Tom Domen verklaart waarom: “De moeilijkheid voor ieder bedrijf die vandaag inspanningen levert om de milieu-impact van zijn verpakkingen te verminderen is dat er nog heel veel onzekerheden zijn en de beslissingen die je maakt kan je niet in een korte periode omdraaien. We kiezen nu voor polyethyleen (PE) van ethanol, maar het is niet ondenkbaar dat we op termijn zien dat het mogelijk is om te gaan werken met gerecycleerde PE. Ook een combinatie van ethanol PE en gerecycleerde PE kan een mogelijkheid worden.”

Over het einddoel, de ideale situatie, is Tom Domen wel al zeker: “Dat zijn flessen die afkomstig zijn van 100% hernieuwbare bronnen gecombineerd met een CO2-lage productie van de verpakking. Die verpakking wordt vervolgens ettelijke malen hergebruikt om dan uiteindelijk 100% gerecycleerd te worden en terug in een nieuwe verpakking gebruikt te worden. We hebben dus nog een lange weg voor de boeg.”, glimlacht Tom Domen.

Nieuw hervulsysteem Ecover beschikt al meerdere jaren over een hervulsysteem voor hun reinigingsproducten. Recent werd de nieuwste generatie van de totem met het hervulsysteem voorgesteld. Zoals op de vorige versie werkt men een opvangbakje onder de tapkraan en stopt de kraan automatisch van zodra men ze loslaat. Dat moet morsen vermijden.

De grootste nieuwigheid zit in de keuze voor een bag-in-box systeem voor de hervuldozen. Deze zijn namelijk lichter en ecologischer en zijn ook efficiënter op het vlak van transport. Om ervoor te zorgen dat ook de laatste kleine restjes uit de doos komen, is er bovenaan de doos een opening voorzien. Via die opening kan men de nodige druk uitoefenen zodat ook de laatste restjes uit de zak geperst kunnen worden.

Ecover heeft grote ambities met dit hervulsysteem. Momenteel zijn er voornamelijk in België en het Verenigd Koninkrijk hervulsystemen aanwezig in de winkels. Het aantal hervulsystemen in België wordt uitgebreid en het systeem moet in de tweede helft van het jaar ook zijn intrede doen in de Nederlandse biowinkels.

De Groene Winkel in Mortsel: “Ze komen zelfs van ver om te hervullen” Bij De Groene Winkel in Mortsel hervult men al 28 jaar Ecoverflessen. Gedurende vele jaren gebeurde de hervulling via grote vaten met een industriële pompsysteem. Lukas Liekens van De Groene Winkel: “We bouwden echt een reputatie op doordat we hier voor zowat alle producten een hervulling aanbieden, zelfs voor de moeilijke producten zoals WC-reiniger. Het is dan ook echt populair geworden en een belangrijke troef voor onze winkels. De meest hervulde producten zijn de manuele vaatwasproducten, de vloeibare wasmiddelen ook, kortom de zaken die je in de nieuwste generatie Ecover Refill zuil vindt.” Idealisme was en is een belangrijke drijfveer voor de opzet van het systeem, want het bracht ook extra werk mee. “Er wordt natuurlijk wel eens wat gemorst, dus je moest beduidend meer dweilen in de zaak. Door de verbeteringen aan de hervulsystemen is dat voor de courante producten fel verbeterd.

“Men komt soms van behoorlijk ver naar onze winkel voor die hervulling. Dan wandelt men hier soms binnen met een grote wasmand volledig gevuld met lege Ecover-bussen. We vinden het wel leuk dat nieuwe klanten die eerst louter voor de hervulling komen, na een tijdje ontdekken dat er ook nog andere leuke producten aanwezig zijn in een biowinkel.”

“Anderzijds zie je zelfs dat mensen van wie je het niet onmiddellijk verwacht ook openstaan voor het hervullen van die flessen. Zowel het financiële voordeel als het milieuvriendelijke karakter van het hervullen zorgen dat een groot deel van de klanten te vinden is voor het concept.”, aldus Lukas Liekens.

De verkoop van diepvriesproducten staat zelden hoog op de prioriteitenlijst van de biowinkeluitbater.

Ruimtegebrek in de winkel, de grote voorkeur voor ‘vers’ bij de bioconsument en het beperkt aanbod biologische producten waren vroeger argumenten die steek hielden. Vandaag de dag is het aanbod echter ruim, kwalitatief hoogstaand en zijn er heel wat goede redenen om de diepvrieskast op te blinken, te vervangen en op tijd aan te vullen. “Een biowinkel die zijn diepvriesaanbod verwaarloost, jaagt zijn klanten voor diepvriesproducten richting supermarkt.”

Diepvries voor de biosector:

COOL!

voor handige en snelle oplossingen die de diepvriezer meestal biedt. Waarnemers in verschillende landen signaleerden ons alvast dat een goed beheerde diepvriezer de uitbater een mooie return oplevert en zijn imago bij de klanten versterkt. Wie dat echter niet doet, “verliest zijn klanten om diepvriesproducten (al dan niet bio) te kopen in de lokale supermarkt.”, waarschuwt Arthur Van der Heyden van Bioline Europe.

Volle diepvries

Cateringbedrijven enthousiast Mocht het zo koud niet aanvoelen, grote cateraars zouden de biologische diepvriesproducten omarmen. Voor wie een biomaaltijd voor grote groepen (in bedrijfsrestaurants, grote scholen…etc.) wil bereiden zijn biologische diepvriesproducten namelijk een geschenk uit de hemel: prijsvriendelijk, geen zorgen meer over de gevraagde hoeveelheden, perfect portioneerbaar… Biologische diepvriesartikelen in speciale grootkeukenverpakkingen lijken voor hen de oplossing om hun klanten een biomaaltijd voor te schotelen. Zij stellen hun menu’s meestal samen met een combinatie van verse biologische producten en diepgevroren ingrediënten.

Goed beheer Daarnaast ontwikkelde zich de afgelopen jaren ook een ruimer en kwalitatief consumentenaanbod dat verkocht kan worden in biowinkels of supermarkten. Het gaat daarbij om diepgevroren groenten, fruit, ijs, pizza’s, lasagnes, quiches en andere diepvriesmaaltijden. Het klopt dat traditionele bioklanten liever verse biologische producten kopen, maar het staat tevens vast dat ook de bioconsument niet ontsnapt aan de tijdsdruk in deze jachtige tijden en dus ook openstaat

20 bio > diepvriesartikelen

Eric Roockx van Aquibio, een in biologische diepvriesartikelen gespecialiseerde distributeur in Zuidwest-Frankrijk ziet een duidelijk positieve beweging. “Tien jaar geleden waren biowinkels met diepvriezer in Frankrijk nog zeldzaam. Vandaag zien we dat nieuw geopende of gerenoveerde winkels steevast voorzien zijn van mooie diepvriezers. De trend is dus positief hoewel het aandeel van de diepvriesverkoop nog altijd maar tussen 0,8% en 4% van het zakencijfer schommelt.

In de meeste biowinkels echter is het aanbod nog steeds beperkt en weinig attractief. Dat komt hoofdzakelijk door het gebrekkige materiaal dat men beschikbaar heeft. De meeste winkels investeren nog steeds veel meer in koelverse producten en veel minder in diepvries. Nochtans zijn de diepvriesproducenten vernieuwend bezig en verdienen hun producten ook een mooie en correcte uitstalling.

We zien nog veel dat men te laat bestelt waardoor de diepvrieskisten er vrij leeg bijstaan. En dat is een groot probleem, omdat lege diepvrieskasten niet attractief zijn in de verkoop. Gezien de lange houdbaarheid van diepvriesproducten is het risico op het vervallen van de producten erg klein.”

Arthur Van der Heyden van de diepvriesproducent Bioline Europe weet waarom dit is. “Meestal is er geen aparte diepvriesruimte voor stockage beschikbaar en wordt alles rechtstreeks in de diepvriezer in de winkel bewaard. Daardoor wacht men langer met bestellen want de geleverde hoeveelheid past maar net in de diepvries. Net voor men dan bestelt biedt de diepvriezer dan een schrale aanblik.”

organic retail n° 8 Volgens Erick Roockx zijn de meerderheid van de klanten in de biowinkel potentiële kopers van diepvriesproducten: “Personen met een druk bestaan, jonge families, kookliefhebbers en zowat alle leeftijdscategorieën kopen diepvries. De tijd dat diepvriesproducten een kwestie van ‘depannage’ waren, ligt al lang achter ons.”

Uit onze cijfers blijkt dat diepvriesgroenten en met name groene groenten het best verkopen. Bonen, erwten, spinazie zijn de onbetwiste leiders. Ze zijn in de versafdeling slechts een beperkte periode beschikbaar en verliezen vers ook snel hun kwaliteit, dus is diepvries een uitstekend alternatief. Meer en meer mensen beseffen ook dat het beter is om buiten het traditionele seizoen een biologische diepvriesgroente te kopen dan te opteren voor een verse variant die ergens in een verwarmde serre geteeld werd. Ook de groentenmengelingen doen het goed, vooral door hun gebruiksgemak.”

Pizza!

“Daarnaast zijn pizza’s zijn heel belangrijk”, geeft Eric Roockx mee. We zien dat die producten een grote rotatiesnelheid kennen. Ook weten de mensen dat de biopizza’s meestal van uitstekende kwaliteit zijn.

Door de grote rotatiesnelheid nemen ze dikwijls een groot deel van de diepvriezer in beslag, soms ook ten koste van andere producten. Het komt er dus op aan om heel regelmatig te bestellen of extra diepvriescapaciteit te voorzien.”

Bij Bioline Europe is men producent van biologische pizza’s. Arhur Van der Heyden ziet deze categorie mooie groeicijfers optekenen. “Zeker de nieuwe generatie bioklanten nuttigt regelmatig een pizza en als men die niet terugvindt in de biowinkel, koopt men die vast en zeker in de super.

Samen met lasagna is dit dè gemaksmaaltijd bij uitstek. Onze biopizza’s onderscheiden zich bovendien door dat we meer investeren in kwaliteit: een rijkere topping en we zien ook een lager vetpercentage.”

Bake-off brood voor meer flexibiliteit in de biowinkel Odenwald Organic promoot sinds enige tijd het ruime aanbod bake-off broodproducten van Organic Bakery bij Nederlandse biowinkels. Sjoerd Papa: “Het is niet altijd makkelijk om steeds een complete voorraad vers brood en bakkerijartikelen beschikbaar te hebben in de winkel. Daarom bieden wij de biowinkelier een diepvriesaanbod aan. Het gaat hier om volwaardig biologische broodproducten in ambachtelijke stijl met ondermeer baguettes en croissants.

Het volstaat voor de winkelier om een oven te hebben waarin hij naargelang de behoefte zijn broodproducten afbakt. We denken dat dit aanbod een interessante aanvulling kan zijn op het verse brood dat hij dagelijks inkoopt van de grote bakkerijen. Met dit bake-off aanbod kan je de klanten meer verwennen met ‘specials’ zoals baguettes, luxebroodjes, ciabatta’s… Daarnaast beschikt men in het gamma Ozosweet ook nog over een aanbod ambachtelijke ‘homestyle’ bereide brownies, muffins en american cookies die zowel in bulk als in single pack (consumentenverpakking) geleverd worden.

Er wordt dikwijls gesteld dat verse biologische groenten en fruit de basis zijn van elke goede biowinkel.

Is een mooi aanbod diepvriesproducten dan een contradictie in een biowinkel? Is diepvries minder gezond?

En is diepvries milieu-onvriendelijk omwille van het energieverbruik? Wij zochten antwoorden.

‘vriesvers’,

Over vitamines en weggegooid eten…

Sedert enkele jaren gaat de verzamelde Europese diepvriesindustrie in het offensief. Men laat studies uitvoeren, zet campagnes en websites op die tonen dat diepvriesproducten niet enkel een heel makkelijk voedingsalternatief vormen maar ook nog gezond zijn en zeer verantwoord voor het milieu.

Consumenten hadden namelijk het idee dat diepvries weinig voedzaam was, bewaarmiddelen bevatten en in geen enkel geval een volwaardig alternatief voor verse producten waren.

Meerdere studies (waaronder ook een aantal onafhankelijke) toonden aan dat diepvriesgroenten uitstekend scoren qua voedzaamheid.

Vooral door de heel snelle invriezing blijven heel wat nuttige nutriënten behouden. Voor vers geldt dat er soms een behoorlijk lange tijd tussen het moment van oogst en verbruik zit, waardoor verse groenten een deel van hun nutriënten verliezen.

Vitaminegehalte Een Britse studie gedaan door Campden & Chorleywood Food Research Organization in Gloucestershire onderzocht de hoeveelheid vitamine C in zowel verse als diepvriesgroenten.

Men focuste op deze vitamine omdat ze het gevoeligst reageert op hitte, licht, lucht en oxidatie, in alle groenten aanwezig is en ook wateroplosbaar is waardoor ze makkelijk ‘weglekt’

Dit zijn de resultaten: • Erwten werden onmiddellijk na de oogst onderzocht. Een dag na het invriezen hielden ze nog 70% van hun originele vitamine C-gehalte over. Dit percentage zakte in de drie daaropvolgende maanden nog nauwelijks. Verse erwten werden in hun dopje bewaard bij een temperatuur van 4 graden celsius en verloren 2 à 3 % van hun vitamine C per dag. Belangrijk was dat een bewaring bij 20°C een dagelijks verlies van 10% vitamine C veroorzaakte.

• Broccoli verliest 20% vitamine C bij het blancheren en het daaropvolgende invriezen. Bij bewaring op 4°C verloor de groente 2 à 3 % vitamine C per dag. Na 7 dagen blijkt dit zich te stabiliseren want na 21 dagen was nog steeds 80% van de vitamine C aanwezig. Opvallend is dat broccoli 5 tot 10% vitamine C per dag verliest wanneer het bij 20°C bewaard wordt.

22 bio > diepvriesgroenten- en fruit

• Sperziebonen bevatten maar een beperkt aandeel vitamine C en verloor bij het invriezen quasi geen vitamine C. Verse exemplaren verloren bij een bewaring op 4°C veel van hun vitamine C wat opliep tot 70% van hun originele gehalte na 14 dagen.

• Ook de vitamine C-arme wortelen verloren quasi niets van hun vitaminegehalte. Wortelen gestockeerd aan 4°C behielden hun vitamines goed maar verloren na 14 dagen toch 15% van hun vitamine C-gehalte. Bij kamertemperatuur (20°C) was 25% van het vitaminegehalte verdwenen na zeven dagen.

Conclusies van deze studie zijn dat verse groenten onklopbaar zijn, op voorwaarde dat ze heel snel geconsumeerd worden (de moestuin of het bio groentenabonnement), dat een gekoelde bewaring meestal essentieel is om de voedzaamheid te behouden en dat een bewaring bij kamertemperatuur het snelle einde betekent voor de voedzaamheid van groenten. Diepvriesgroenten scoren behoorlijk goed en lijken in alle gevallen een heel betrouwbare leverancier van essentiële nutriënten.

Covelt is a Dutch producer of organic top quality frozen fruit. The individual quick frozen fresh fruit is organically grown and has a high transparency from farmer to consumer. The organic fruit is packed in an innovative and exclusive 200 gram fruit tube to guarantee the best quality and is very easy to handle for end consumers at home. The fruit can be used with ice cream, yoghurt or to create your own fruit smoothie or fruit milkshake. Within this organic product line we have blueberries, raspberries, blackberries and strawberries available.

Tel: +31 (0)492 533 853 — info@covelt.nl — www.covelt.nl

Energie Ook de beschuldiging als zou diepvries milieuonvriendelijk zijn, wordt door de verzamelde industrie betwist. Het spreekt natuurlijk voor zich dat het energieverbruik die diepvriesartikelen tijdens hun levensloop vragen niet niets is. Het begint al bij het invriezen door de producent, het gekoeld transport, het verblijf in de diepvriezer in de winkel en uiteindelijk de laatste weken in de diepvriezer bij de consument. Cijfers hebben we er niet over gevonden, maar er worden aardig wat kilowatturen verbruikt voor dit proces. Hoe milieuonvriendelijk het hele gebeuren is hangt af van de inspanningen die de industrie levert om alles zo energiezuinig mogelijk te doen en jawel hoe efficiënt de diepvriezer in de biowinkel en bij de consument is. Een massale investering in een omschakeling naar een groene en duurzame energievoorziening (wind- en zonne-energie) zou deze tegenargumenten volledig uitschakelen, maar is helaas nog verre toekomstmuziek.

Geen verspilling Er zijn echter ook heel wat argumenten die vandaag al gelden en die zonder meer tonen dat de ‘diepvriesinspanning’ gecompenseerd wordt met voordelen die goed zijn voor het milieu en onze planeet in het algemeen.

Zo lijkt het om te beginnen al een uitstekend idee om biologische diepvriesgroenten te verkiezen boven een vers exemplaar dat wel met pesticiden en in een verwarmde serre geteeld werd. Gelukkig weet de biosector en in toenemende mate de (bio)consument dat men zijn groenten- en fruitteelt moet laten afhangen van het seizoen, maar niemand ontsnapt aan de verleiding om buiten het seizoen toch eens erwten, sperziebonen of spinazie op het menu te zetten.

Vuilnisbak Een ander gegeven is de enorme hoeveelheid voeding die vandaag weggegooid of vernietigd wordt. In een wereld waar er nog altijd honger is, is het niet te aanvaarden dat sommige delen van de oogst verhakkeld worden en terug als voeding op de akkers gestrooid worden omdat men ze niet tijdig kan verwerken of omdat de prijs te laag is. Daar biedt diepvries een uitstekend alternatief.

Ook de consument is niet altijd een toonbeeld van efficiënt gebruik van voeding.

Uit een Engelse studie blijkt dat de consumenten daar ongeveer één derde van de gekochte voeding weggooien. Moest men dit fenomeen kunnen uitschakelen, dan zou dat een impact hebben vergelijkbaar met het van de weg halen van 1 op 5 auto’s in het Verenigd Koninkrijk.

Te grote hoeveelheden aangekochte voeding, te lange bewaring in de koelkast of de keukenkasten zijn de belangrijkste redenen. In het beste geval ligt deze score bij bio-adepten met hun bewuste levensstijl beter. Feit is dat diepvriesgroenten veel minder aanleiding geven tot het weggooien. Door de lange houdbaarheid, de makkelijke portioneerbaarheid is diepvries op dit vlak weliswaar geen oplossing, maar toch een zegen.

LASAGNE

PIZZA

GROENTEN

De gezonde wereld van Bioline.

Ook in diepvries!

                         ES•

MÜSE

•L

TEN

GE

O •GR EN

EGUM

Voor meer informatie over AL onze producten surf naar: www.bioline.be - Contact: info@bioline.be

24 bio > ijs en sorbet In iedere biodiepvries hoort vanzelfsprekend ook biologisch ijs thuis. We spraken met een Nederlandse, Franse en Belgische ijsproducent over markt, aanbod en productkwaliteit. Alle drie benadrukken ze dat een ijsje eten om genieten draait, maar toch wordt in sommige gevallen verwezen naar de gezondheidsvoordelen in hun aanbod.

Het ijstijdperk van de biosector Belangrijk Odenwald Organic is de moedermaatschappij van een aantal biologische producenten, waaronder Ice Cream Factory. Wij spraken met Sjoerd Papa: “Het idee van Ice Cream Factory was een zo compleet mogelijk aanbod ijsproducten te ontwikkelen in biologische variant.

We steken daarbij zelfs niet onder stoel of banken dat we producten maken die sterke gelijkenissen vertonen met de gangbare ijsjes. We hebben roomijs, sorbet en geitenijs, maar ook ijsjes voor volwassenen en kinderen.”

Seizoensgebonden?

“We zien dat de winkels die het ijs mooi uitstallen ook mooi scoren qua verkoop. Uit een studie van ons bleek zelfs dat ijs in verhouding tot de totale diepvriesverkoop even goed scoort in de biowinkel als in de supermarkten. Hoewel we wel merken dat de verkoop vooral sterk is tussen mei en september.

roomijs

ADVERTENTIE 1/4 STAAND BUITEN sorbet

Het seizoensgebonden karakter van de verkoop van ijs is sterker in de natuurvoedingswinkels dan in de supermarkten. Het heeft er echter ook mee te maken dat in supermarkten het volledige aanbod ijs het ganse jaar door blijft staan, terwijl men in natuurvoedingswinkels in Nederland dat aanbod meer beperkt in de wintermaanden.”

Peter Pattyn van ijsmerk Tijst-It nuanceert het seizoensgebonden karakter van de ijsverkoop. “In België zien wij dat ijs het ganse jaar door verkoopt in de winkels. De impulsverkoop op straat is wel heel erg seizoensgebonden, maar ijs wordt hier toch echt als een dessert gezien en het ganse jaar door genuttigd. De verschillen in de verkoopscijfers zijn niet zo groot.”

Eric Roockx van Aquibio vertelt vrij precies welke seizoenstrends hij ziet in Frankrijk: “In de zomer is ijs en sorbet duidelijk het best verkochte product in de diepvriezers. Vanaf mei zien we al een sterke stijging in de bestellingen. Eind september zien we dat het ijs terrein verliest in de diepvriezer en dat er meer ruimte vrijkomst voor bereide maaltijden en groenten. Vooral aparte ‘single portion’ ijsjes en sorbet verkopen sterk in de zomer. Maar er zijn ook smaken die best goed verkopen in de winter. De traditionele ijssoorten zoals vanille, chocolade, caramel, cognac en rozijnen, mokka… en er is natuurlijk de speciale ijstaarten voor feestelijkheden.”

Geitenijs

geitenijs info@tijst-it.be | www.tijst-it.be

Ijsbar René is de kleine artisanale ijsfabrikant achter het merk Tijs-it, gevestigd aan de Belgische kust (De Haan). Midden jaren ’90 ging men op zoek naar grondstoffen om biologisch ijs te maken. Een logische stap, vindt Peter Pattyn van Tijst-it: “We selecteren al heel onze geschiedenis zorgvuldig onze ingrediënten en gebruiken enkel natuurlijke

organic retail n° 8 Sojaijs Het Zuid-Franse Le Sojami is producent van 100% plantaardige en biologische producten op basis van lacto-gefermenteerde soja. Zij lanceren dit jaar een gamma ijsjes op basis van lacto-gefermenteerde soja. Amandine Sanvisens van Le Sojami: “Ons ijs is – trouw aan onze bedrijfsfilosofie – 100% bio en plantaardig. Door de lacto-gefermenteerde soja te combineren met rijstsiroop slaagden we erin om ijs te creëren dat even smeuïg is als klassiek roomijs. Bovendien is het lichter en 100% plantaardig een uniek gegeven.” Jean-James Garreau, bedrijfsleider van Le Sojami en dokter in de biologie ontwikkelde eind vorige eeuw het lactofermentatie procédé. Hij benadrukt de gezondheidsvoordelen eigen aan de lactofermentatie: “Het draagt bij tot een betere spijsvertering en darmflora, is cholesterolverlagend, heeft ook een positieve invloed op de urinewegen en helpt bij lactatie.”

Diepgevroren bessen: handig, lekker en gezond ingrediënten. De stap naar een bio-ijs was dus logisch.” Tijst-It was waarschijnlijk de eerste fabrikant van ijs op basis van geitenmelk ter wereld. En dat geitenijs was ook biologisch. Peter Pattyn: “We wensen zoveel mogelijk met lokale ingrediënten te werken en kwamen in contact met Renaat Devreese in het aanpalende Klemskerke. Hij is een biologische geitenhouder en geitenkaasmaker en kon ons verse geitenmelk leveren. Hij daagde ons uit om een lekker geitenijs te maken. We zijn aan het werk gegaan en enkele weken later was het zover. Van de typische geitensmaak is er in het ijs niets te merken, waarschijnlijk door de pasteurisatie. We promoten het geitenijs ook omdat het een aantal extra troeven heeft ten opzichte van traditioneel roomijs. Zo is het een goed alternatief voor mensen die geen koemelk verdragen en makkelijker verteerbaar. Dat ligt waarschijnlijk aan de andere eiwitten in de geitenmelk. We gebruiken ook plantaardige vetstoffen. bovendien heeft het minder cholesterol.” Naast geitenijs maakt Tijst-It ook biologische sorbets en artisanaal roomijs (op basis van koemelk).

Covelt uit Helmond (Nederland) biedt sinds enige tijd diepvriesbessen (aardbeien, blauwe bessen, bramen en frambozen) aan in een mooie kokervormige verpakking. Fons van Herpen van Covelt: “De vruchten worden enkele uren na de oogst onmiddellijk gesorteerd en vervolgens individueel diepgevroren. De blauwe bessen in ons assortiment komen uit Helenaveen, een dorpje hier in de streek. De andere bessen zijn afkomstig uit Polen en Servië.”

“Het is een heel handig en perfect portioneerbaar product en is lang houdbaar in de koker. De koker is ook sterker en minder gevoelig voor beschadigingen zoals het geval is bij plastic zakken. Het Covelt Fruit wordt veel gebruikt bij het maken van desserts, ijs, taarten. Ook de vewerking in smoothies is heel populair trouwens.”, geeft Fons nog mee.

Qua samenstelling zijn er niet zoveel verschillen tussen biologisch en gangbaar ijs. Natuurlijk zijn de ingrediënten bio, maar voor de rest zijn er enkel verschillen qua zoetstoffen. Zo wordt er met biologisch rietsuiker, agave- of tarwestroop gewerkt.

Het artisanale karakter van een kleine ijsproducent maakt meer verschil, legt Peter Pattyn uit: “We werken nog met echte dooiers. Je merkt soms ook dat ons artisanaal ijs minder lucht bevat. Als je het gewicht van een liter ijs van Tijst-It zou vergelijken met dat van een liter goedkoop industrieel ijs, zou je een groot verschil merken. Ons ijs heeft een hoger soortelijk gewicht. In de industrie gaat men meestal meer lucht steken in het ijs. Dat maakt ook dat het makkelijker schepbaar is bij -18°C, maar het zal dan ook minder smeuig en romig zijn.”

nieuw !

e i t u l o v e r e n i e Een kl or de diepvriesafd vo

5 parfums

eling !

• Mango • ChoColade • aardbei • Vanille • Citroen

IJS

met lacto-gefermenteerde soja

de

+

punten van Le Sojami ijs

• Van nature zonder lactose, zonder cholesterol • Makkelijk verteerbaar, stimuleert de spijsvertering • Familieformaat: 560 ml

op zoek naaR veRdeleRs in belgië en nedeRland

Reeds te koop in

de FRanse biowinkels www.

lesojami.com

In mei van dit jaar startte het Gentse stadsbestuur in samenwerking met de Vlaamse vegetariërsvereniging EVA, ‘Donderdag Veggiedag’. Op donderdagen serveren stadsscholen en openbare instellingen in Gent een volledig vegetarische maaltijd. In oktober volgde de stad Hasselt. Wij spraken met enkele spilfiguren en restaurantuitbaters omtrent het initiatief in beide steden dat ondertussen ook al in Mechelen (België), Sao Paolo (Brazilië) en Bremen (Duitsland) navolging kreeg.

Donderdag is

VEGGIEDAG in hasselt en gent Project rond vleesvermindering is groot succes GENT Het was EVA, die in 2007 met een project voor vleesvermindering op de proppen kwam. Onder de noemer ‘Donderdag Veggiedag’ spoorde men iedereen aan om één keer per week vegetarisch te eten. Aangezien vleesconsumptie een groot aandeel heeft in de CO2-problematiek, zou deze kleine stap een groot verschil betekenen op het vlak van de milieuproblematiek. Ruim een jaar later overtuigde EVA het stadsbestuur om de campagne uit te breiden.

Tobias Leenaert (coördinator van EVA) “Het succes van de campagne is groter dan we konden verhopen. Toen de Stad Gent (237.000 inwoners) onze actie ondersteunde, stuurden we een internationaal persbericht rond en werd het tot onze eigen verbazing even wereldnieuws.

BBC, CNN en Times Magazine berichten over onze campagne, net als massa’s andere internationale media. Nu, maanden na de lancering, krijgen we nog steeds wekelijks vragen van journalisten.

Interessant om weten is dat dit de eerste keer is dat een overheidsinstantie, zelfs op lokaal niveau, actief achter een project rond vleesvermindering staat. Stad Gent gaf blijkbaar het goede voorbeeld, want we worden momenteel gecontacteerd door NGO’s en overheden van over heel de wereld. Iedereen wil meedoen. Sao Paulo in Brazilië is de eerste stad die Gent volgde in dit initiatief.

We deden nog geen rondvraag bij Gentse bewoners omtrent hun deelname, maar we zien wel dat het project zeer goed gekend is en dat er veel positieve reacties komen. En de polls op de nationale krantenwebsites tonen aan dat de meerderheid van de stemmers bereid is om een dag per week vleesloos te eten.”

Maaike Breugelmans (milieuambtenaar bij Stad Gent) “Sinds onze campagne van start ging, is er veel veranderd bij de stadsdiensten. De stadsscholen en openbare instellingen in Gent serveren op donderdag een volledig vegetarische maaltijd. De meeste mensen staan positief tegenover de campagne. Het is immers niet zo moeilijk om mee te doen en het is aangename afwisseling. Een keer per week vegetarisch eten is heel haalbaar.

Voor ons werkt de campagne op vier niveaus. De Stad Gent biedt in het restaurant voor de ambtenaren elke dag een vegetarisch alternatief aan. Op donderdag is de dagschotel vegetarisch. Een derde van de ambtenaren kiest door de week voor de vegetarische schotel en op donderdag kiest zelfs de helft voor veggie.

"We kozen ervoor om de kinderen geen al te exotische gerechten voor te schotelen. Zo krijgen de kinderen veggie lasagne, chili ‘sin’ carne of sojareepjes met currysaus en rijst."

26 chef’s covner > België

(Maaike Breugelmans, Stad Gent)

Gent

organic retail n° 8

Voor de rest worden er in alle stadsdiensten activiteiten rond het project gedaan.

In het stadsonderwijs bieden we de scholieren op donderdag een vegetarische schotel aan. Deze schotel is niet verplicht. Er kan nog altijd gekozen worden voor vlees op die dag. Maar ruim 95% kiest op donderdag voor vegetarisch en de reacties zijn meer dan enthousiast. Voor we van start gingen, zijn we met de cateraars van de scholen rond de tafel gaan zitten om de haalbaarheid te bespreken. Ook zij waren meteen mee met de campagne. Voor hen leek dit een opportuniteit om nieuwe dingen bij te leren.

Bovendien worden zij gedegen ondersteund door EVA. We kozen ervoor om de kinderen geen al te exotische gerechten voor te schotelen. Zo krijgen de kinderen veggie lasagne, chili ‘sin’ carne of sojareepjes met currysaus en rijst. Het blijft nog wat zoeken soms, maar we komen er wel.

Het project betekent voor ons ook dat we de burger informeren rond vegetarische voeding en de impact op het milieu. Het begint ondertussen te leven in de stad. Donderdag Veggiedag is hier een buzzword!

W spraken ook de plaatselijke horeca aan om op donderdag een vegetarische suggestie te serveren. Op dit punt hebben we nog wat werk voor de boeg, maar we blijven er aan sleutelen.”

HASSELT In Hasselt (71.000 inwoners) ging de Donderdag Veggiedag campagne in oktober van start. In tegenstelling tot Gent ligt hier de nadruk op de horeca en de thuisconsumptie van de Hasselaars en ligt de nadruk hier meer op het gezondheidsaspect. Een tiental restaurants en biowinkels doen mee.

Toon Hermans (Schepen van Gezondheid in Hasselt): “Hasselt voert al jaren een sterk gezondheidsbeleid. Een van onze werkpunten is dan ook vleesvermindering. Mensen eten immers 300 gram vlees per dag en we hebben er maar 100 gram nodig.

Donderdag Veggiedag past volledig in dat plan voor vleesvermindering. Bovendien brengt de campagne ook het aspect van de milieuproblematiek naar voor.

Op 10 oktober hadden we ons startmoment op de Grote Markt en het viel ons al meteen op dat er een zeer grote respons was. De mensen in Hasselt zijn enthousiast en er werken zeer veel restaurants mee die op donderdag een extra vegetarisch alternatief aanbieden. We kregen

Hasselt enkel wat kritiek van de Boerenbond, maar men moet beseffen dat ons initiatief berust op basis van wetenschappelijk onderzoek, dus maken we ons weinig zorgen. Dit is een meerjaars project. We zullen hier de volgende jaren regelmatig campagne voeren. Het studentenrestaurant plant nu om mee te doen, we geven kooklessen aan mensen die vegetarisch willen leren koken en zelfs het schepencollege doet mee op donderdag. Bovendien zitten we hier met Seitanmakerij Maya in de buurt, dus we kunnen in een korte keten werken en dat versterkt dan weer het lokale idee. Gezondheid en milieu blijken populair en blijkbaar kwam deze campagne precies op het juiste moment.”

Iete Heytens (Maya Seitanmakerij) “De kick-off van de campagne was een grandioos succes. Zo’n 1500 mensen kwamen proevertjes happen op de Grote Markt. Maar liefst 500 onder hen ondertekenden een akte waarop ze beloven om mee te doen met de actie. De stad heeft beslist om het evenement volgend jaar nog een keer te organiseren. Hasselt profileert zich als hippe stad en daar past dit project volledig in. Alleen gaat het hier vooral om sensibilisering en om participatie van restaurants. Natuurvoedingswinkels merken nu al een grotere vraag naar vegetarische alternatieven. Met de seitanmakerij organiseerden we een proefmoment voor restauranthouders. De drempel naar vegetarische voeding verdween op deze manier en er werd enthousiast op gereageerd. Hasselt is dus rijp voor Donderdag Veggiedag.”

Peter Van Brussel (restaurant De Preuverie) De kaart van restaurant De Preuverie was toevallig onlangs al fel uitgebreid op vlak van vegetarische gerechten. Noëlla, mijn vriendin, is vegetariër en vond dat je als veggie weinig keuze had in restaurants.

Alle vegetarische kaarten zagen er hetzelfde uit en dat gaat op de duur vervelen. Dus besloot ik creatief aan de slag te gaan met groenten.

Daar is een uitgebreide kaart uit ontstaan met verschillende pasta’s, risotto, stoofpotjes, quiches, omelet en de groentekroketjes die een enorm succes kennen.

Donderdag Veggiedag kwam dus echt op het juiste moment. De ondersteuning die we krijgen van de stad en EVA zijn super. De Donderdag Veggiedag sticker hangt hier elke dag met trots.

Sinds de lancering krijgen we trouwens meer en ook ander volk over de vloer. Ik ben geschrokken van de omvang van de vegetarische markt.

De groentengerechten worden immers niet enkel door nieuwe klanten besteld. Ook de vaste klanten zijn nieuwsgierig en proberen al eens iets nieuws.

En voor mij is het aangenamer werken. Vlees durft al eens duur te zijn en moet snel verwerkt worden, terwijl groenten goedkoper zijn en als je ze correct bewaart, zijn ze na een week nog steeds vers. Dus kan je een lekkere veggie schotel ook aan goede prijs verkopen. Voor mij als kok is die opening naar vegetarische maaltijden een schitterende creatieve uitdaging. Het is heerlijk werken met natuurlijke producten en ook vergeten groenten en fruit zijn iets waar ik de jongste tijd graag mee werk.”

Frank Seurs (restaurant Maison Blanche)

SEITAN, verrassend smakelijk!

Maya Seitan:

smakelijk, gezond en veelzijdig alternatief voor vlees. rijk aan eiwitten • calorie-arm • cholesterolvrij 100% veganistisch Artisanaal bereid met 100% natuurlijke producten.

Ook:

Maya seitan-producten:

Seven Arrows Tofu

Seitan traditional, Seitan spelt, Croc tomato/champignon, Croquette, Fritti, Saté, Mochi

Voor info & recepten: www.maya-seitan.be

“Er staan al zestien jaar veggie maaltijden op onze kaart. Tot voor kort werd daar weinig over gepraat, maar dat is nu wel veranderd. Sinds Donderdag Veggiedag krijg ik een nieuw publiek over de vloer, specifiek voor de vegetarische kaart. Ook niet-veggies die eens iets nieuws willen proberen bestellen nu meer de vegetarische mogelijkheden. We merken dat er op donderdag vooral niet-veggies komen proeven van onze veggie gerechten. De echte vegetariërs komen niet speciaal op donderdag eten, maar komen gewoon langs wanneer het hen past. Ze hebben immers door de week ook genoeg keuze. Ik ben heel enthousiast over deze campagne en de ondersteuning. We kregen een workshop voor veggie koks, je kunt altijd bellen als je vragen hebt en ze komen zelfs af en toe langs om te checken of er nog iets nodig is.”

Rik Venken (restaurant De Levensboom) “De Levensboom is een macrobiotisch en quasi volledig vegetarisch restaurant, dus wij krijgen traditioneel veel vegetariërs over de vloer.

We merken wel dat er meer mensen komen eten, maar of dat aan de campagne ligt of aan de periode van het jaar, dat kan ik niet zeggen.

Mensen gaan sowieso bewuster eten, merk ik. Voor De Levensboom maakt de campagne dus weinig verschil uit. Het is vooral positief voor de andere restaurants die veggie gerechten aanbieden.”

organic retail n° 8 Over het belang van EPA en DHA, de twee belangrijkste omega-3 vetzuren bestaat algemene consensus. Over wat de beste bron is voor deze vetzuren is echter al minder eensgezindheid. Al enkele jaren tonen onderzoeken aan dat de olie van Antarctische Krill, een planktonfamilie uit de zeeën rond Antarctica een superieure bron van Omega-3 is. Begin vorig jaar gaf EFSA (European Food Safety Authority) bovendien positief advies over de veiligheid van krillolie. Daarmee waren alle obstakels geruimd voor de marktintroductie van de eerste omega-3 supplementen op basis van krill.

Krillolie, superieure bron van Omega-3 vetzuren

Omega-3

Visolie

De voor de mens essentiële omega-3 vetzuren kunnen niet door het menselijk lichaam zelf worden aangemaakt en dienen daarom uit de voeding opgenomen te worden. Het typisch westerse voedingspatroon bevat echter zeer weinig omega-3 waardoor het lichaam niet genoeg van deze essentiële vetzuren binnen krijgt. Het supplementeren met omega-3 vetzuren kan de tekorten in de voeding aanvullen en brengt daardoor talloze gezondheidsbevorderende effecten teweeg.

We zetten de meest bekende gezondheidseffecten van omega-3 vetzuren nog even op een rijtje:

Een groot deel van omega-3 voedingssupplementen zijn vervaardigd uit visolie. Tot een aantal jaren geleden was dit de best verkrijgbare vorm van omega-3 vetzuren die er voorhanden was.

Krillolie heeft echter een aantal sterke voordelen ten opzichte van visolie:

• • • • •

goed voor hart en bloedvaten goed voor de cholesterolspiegel goed voor de bloeddruk goed voor het geheugen en het leervermogen voor het behoud van soepele gewrichten

• • • • •

een betere opname door het lichaam en een betere werking van nature een heel sterke antioxidant heeft geen vis nasmaak duurzame bron van omega-3 geen verontreinigingen

supplementen > krill

Fosfolipiden maken het verschil De omega-3 vetzuren in krillolie zijn anders dan de omega-3 vetzuren uit visolie en dat zorgt voor een aanzienlijk aantal voordelen. In tegenstelling tot visolie bevat krillolie voornamelijk omega-3 vetzuren die gebonden zijn aan fosfolipiden. De omega-3 vetzuren in visolie bestaan voornamelijk uit omega-3 triglyceriden. Triglyceriden worden in het lichaam voornamelijk gebruikt als energie.

Fosfolipiden echter, zijn bouwstenen van cellen en ze vormen samen met cholesterol het omhulsel van onze cellen. Ze zijn tevens levensbelangrijke vetten en vormen een essentieel onderdeel van alle cellen in het menselijk lichaam. Fosfolipiden zijn van groot belang voor het goed functioneren van weefsels en organen omdat ze andere moleculen door de celmembranen heen transporteren, waaronder dus ook omega-3 vetzuren. Doordat fosfolipiden gedeeltelijk onverteerd opgenomen kunnen worden zijn ze ook een betere drager van de omega3-vetzuren dan triglyceriden.

Krachtig antioxydant Naast een bron van omega-3 is krill een cocktail van antioxidanten.

Het bevat ondermeer astaxanthine (flavono誰den uit de zee), zink, vitamine A, E en D. Uit onderzoek blijkt dat de ORAC waarde van Krillolie uitzonderlijk hoog is en tot vijftig maal hoger is dan deze van visolie. Ook scoort het aanzienlijk beter dan andere goede bronnen van antioxidanten.

Goed effect op het geheugen Een ander uniek feit is dat krillolie erg rijk is aan fosfatidyl choline.

Dit is de meest voorkomende fosfolipide in krillolie. Fosfatidyl choline is een voorloper van de neurotransmitter acetylcholine, welke noodzakelijk is voor een goede prikkeloverdracht tussen hersencellen en

organic retail n° 8 Duurzaam en zuiver Krill staat onderaan in de voedselketen en wordt gevangen in de zuivere wateren rondom Antarctica. Krillolie is hierdoor vrij van kwik, PCB’s, zware metalen en andere toxines.

Krill is een hernieuwbare voedselbron. Krill behoort met zijn vierhonderd miljoen ton zelfs tot de grootste biomassa in de oceaan. Overbevissing speelt bij het produceren van krillolie geen rol mede door de grote beschikbare hoeveelheden, vangstquota’s en de snelle regeneratie capaciteit van krill. De vangstquota is op dit moment vastgesteld op vier miljoen ton per jaar. Doordat bij de vangst van krill met speciale netten en vangstmethoden wordt gewerkt, worden andere oceaandieren gespaard en eindigen dus niet in de netten.

spiercontrole. De fosfatidyl choline uit krillolie heeft een gunstig effect op het functioneren van het geheugen en een optimaal leeren concentratievermogen. Het positieve effect van krillolie kan bij ouderen prominenter zijn omdat naar mate men ouder wordt de niveaus van acetylcholine in de hersenen altijd dalen. Omdat fosfatidyl choline ook onderdeel uitmaakt van hersencelmembranen kunnen de hersenen niet zonder deze stof.

Bij een tekort aan acetylcholine ontrekt het lichaam fosfatidyl choline uit de hersencelmembranen waarmee dan acetylcholine kan worden gemaakt. De structuur van de hersencelmembranen wordt hiermee aangetast en zal uiteindelijk verzwakken.

Cholesterol

Uit onderzoek is tevens gebleken dat krillolie het cholesterolpeil en het triglyceridengehalte beheerst. Het innemen van 1 tot 1,5 gram krillolie per dag zorgde voor een daling van het triglycerindengehalte met ruim 10% en een opmerkelijke daling van de slechte LDL cholesterol met 33,9%.

Ook op dat vlak scoort Krillolie aanzienlijk beter dan visolie.

Premenstrueel Syndroom Vrouwen die veel last hebben van PMS (Premenstrueel Syndroom) zijn eveneens gebaat bij het gebruik van Omega-3. Een vergelijkend onderzoek toonde aan dat in de praktijk Krill- nog betere resultaten heeft dan visolie. Op het vlak van gewichtstoename, buikkrampen en zwelling van de borsten scoorden beide Omega-3 bronnen even goed.

Maar de emotionele ongemakken van PMS (depressiviteit, prikkelbaarheid, stemmingswisselingen) werden enkel verlicht bij vrouwen die krillolie innamen.

het kwaliteitshuismerk voor Uw bio-winkel

te bestellen via Biofresh Belgium OR8_2BIO.indd 1

18/03/10 08:37

Eind januari vond in Montpellier (Zuid-Frankrijk) Millésime Bio plaats. De internationale vakbeurs voor biowijnen brak alle records: maar liefst 60% meer bezoekers en 38% meer exposanten.

Het merendeel van de exposanten kwam uit de leidende Europese wijnlanden Frankrijk, Spanje en Italië (samen goed voor 84% van het Europese biowijnareaal). Naast deze landen waren ook exposanten uit Argentinië, Chili, Duitsland, Egypte, Griekenland, Portugal, Roemenië, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zwitserland aanwezig.

Millésime Bio bewijst

biowijnen beleven hun wonderjareN Nieuwe bioconsumenten De sterke groei van Millésime Bio gaat hand in hand met de opgang van de biowijn. De verkoop van biowijn kent een sterke groei, zowel in de speciaalzaak als in de supermarkten. Het Franse Agence Bio becijferde dat biowijn al goed is voor 10% van de totale bioverkoop in Frankrijk. Wijn behoort tot de productcategorieën die de meeste nieuwe bioconsumenten aantrekt. In de gespecialiseerde wijnwinkels neemt bio meer en meer plaats in in de schappen en in Frankrijk neemt ook het aantal wijnspeciaalzaken die enkel biowijn verkopen sterk toe. In Frankrijk en Franstalig België werd de vraag naar bio-

32 biowijnen > Millésime Bio

wijn tevens sterk gestimuleerd door diverse tv-programma’s waarin onthuld werd hoeveel pesticidenresidues nog terug te vinden zijn in gangbare wijnen.

Franse biowijn Opvallend fenomeen in Frankrijk: hoewel men vaststelt dat de export van Franse biowijn in absolute cijfers nog steeds toeneemt, wordt reeds 66% van de Franse biowijn in eigen land verkocht.

Op een conferentie tijdens Millésime Bio vertelde Peter Riegel van de gelijknamige Duitse biowijnimporteur dat “de export van Franse

organic retail n° 8 Martine Becker

biowijn belemmerd wordt door de sterk stijgende prijzen ervan. Dit fenomeen valt te verklaren door de grote lokale en nationale vraag naar biowijnen binnen Frankrijk. Als de prijzen zo sterk blijven stijgen, zullen de Franse biowijnen marktaandeel mogelijk verliezen in andere Europese landen. Op het gebied van prijs-kwaliteitsverhouding zullen ze niet langer gelijke tred kunnen houden met biowijnen uit bijvoorbeeld Italië en Spanje.” De afgelopen jaren zorgde dit fenomeen er al voor dat het aandeel Franse biowijn in het assortiment van Peter Riegel daalde van 50 tot 26%.

De verkoop van biowijn in Frankrijk gebeurt in de eerste plaats via directe verkoop vanuit het wijndomein, vervolgens via biowinkels, supermarkten en speciaalzaken. Een vergelijking met de verkoop van gangbare wijn toont de grote verschillen: daar wordt 50% verkocht via de supermarkt.

Aanbod biowijn verviervoudigt tegen 2015 De consumptie van biowijn zit dus volop in de lift en ook op de wijndomeinen en in de ‘Châteaux’ is dat besef doorgedrongen. Zo werd er in Frankrijk in 2009 een groot aantal conversies naar biologische wijnbouw opgetekend. Agence Bio voorziet dat het aanbod biowijn tegen 2015 verviervoudigd zal zijn, concreet gaat het om een stijging van 600 000 hectoliter naar 2,5 miljoen hectoliter. In de Elzasstreek zou zelfs ongeveer 10% van de wijngaarden in omschakeling zijn naar biologische teelt. Het enthousiasme voor omschakeling is vooral economisch geïnspireerd.

Martine Becker, reeds 10 jaar biologisch wijnbouwster in de Elzas bevestigt dit: “Een nieuwe generatie biowijnbouwers maakt zijn opwachting in onze regio en ik stel vast dat hun drijfveren anders zijn dan die van ons, biologische wijnpioniers. Diegenen die nu omschakelen doen dat vooral vanuit zakelijke overwegingen, terwijl het bij ons vooral te doen was om onze gezondheid en het milieu.” Een andere biowijnbouwer uit de Elzas waarschuwt: “Ik vrees dat sommigen de omschakeling onderschatten! Men moet financieel namelijk heel stevig in zijn schoenen staan. De omschakeling duurt langer dan drie jaar aangezien de druiven nog jaren moeten rijpen in de wijnkelder.

Uiteindelijk kan het tot zes jaar duren alvorens men een eerste fles wijn met biolabel kan verkopen.”

Eerste Europese wetgeving voor biowijn voorzien voor de oogst van 2010!

Jean-François Hulot

Europees fenomeen In heel Europa is biowijn aan een sterke opmars bezig. In Scandinavische landen zoals Denemarken, Zweden en Finland vermenigvuldigde het verkochte volume zich de afgelopen 3 à 5 jaar. Ook in de Verenigde Staten tekende men een stijging met 25% op.

Wat zijn de gevolgen van de crisis voor de biowijnsector? De vraag werd luidop gesteld tijdens Millésime Bio. De financieel-economische crisis heeft de markt gevoeliger gemaakt, zonder daarbij echter een negatieve tendens te veroorzaken. Men signaleerde bijvoorbeeld dat de verkoop van biowijn net gestimuleerd werd door het terugvallende horecabezoek. Zo zou één op vier Belgen minder op café of restaurant gaan door de crisis.

Er wordt hierdoor meer geld gespendeerd aan het bereiden van lekkere maaltijden thuis, met als gevolg dat er meer gezocht wordt naar een goede fles (bio)wijn. Ook in andere Europese landen is deze evolutie merkbaar.

Elisabeth Mercier (Agence Bio)

Millésime Bio ontving ook een hoge Europese gast: Jean-François Hulot, verantwoordelijk voor biologische landbouw bij de Europese Commissie. Hij kondigde aan dat de nieuwe Europese regelgeving van start moet gaan voor de oogst van 2010, zelfs al zijn de debatten op Europees niveau nog niet afgerond.

VERBODEN TECHNIEKEN De nieuwe wetgeving die op stapel staat, zal vijf vinificatietechnieken volledig verbieden voor biowijn: • cryo-extractie ((de druiven worden geselecteerd door ze te bevriezen, de minst suikerrijke druiven sterven dan af en worden verwijderd, de meest suikerrijke druiven blijven over voor verwerking tot wijn)), • sulfaatreductie • electrodialyse (tegen wijnsteen), • dealcoholisatie • ionenwisselaars (voor een snellere veroudering van wijn).

34 biowijnen > Millésime Bio TOEGESTANE HOEVEELHEID SULFIET (SO2) (MG/L) DE ALGEMENE LIMIET

“BIOWIJN” EUROPEES VOORSTEL

BIODYNAMISCHE WIJN (DEMETER, BIODYVIN)

Rode wijn (suikergehalte < 5g/l)

150

100

70

Droge witte en rosé wijnen (suiker < 5g/l)

200

150

90

Zoete rode wijnen (>5g/l)

200

170

70

Zoete en witte rosé wijnen(>5 g/l)

250

220

130

Zoete dessertwijnen

200

170

80

TOEGESTAAN ONDER VOORWAARDEN Onder voorwaarden worden volgende vinificatiemethoden toegestaan: omgekeerde osmose op wijn, thermovinificatie en ultrafiltratie.

Ook toevoeging van suiker aan de wijn is toegelaten op voorwaarde dat de gebruikte suiker van biologische oorsprong is.

Het sulfietgehalte blijft het grootste pijnpunt op Europees niveau.

Naargelang de wijnregio en de klimatologische omstandigheden verschillen de meningen over sulfietgehalten namelijk sterk. Toch is er al overeenstemming bereikt over een voorstel. Men is overeengekomen dat er maar één type biowijn zal zijn. Er komt dus geen ‘getrapt’ systeem met verschillende sulfietgehalten. Het compromisvoorstel zal door de sector en de Europese Commissie herbestudeerd worden in 2013.

logo’s zijn en te veel onduidelijkheid omtrent biowijn en hoopt dat deze nieuwe wetgeving daar eindelijk komaf mee maakt.

Peter Riegel van Riegel Wijnimport merkte tijdens de conferentie nog op dat het aanbod Franse biowijnen op dit moment nog te veel verwarring schept (natuurlijke wijnen zijn niet gecertificeerd), en dat sommige biodynamische producenten niet conform de Europese reglementering zijn. Vooral bij restaurateurs leidt dit tot veel verwarring en ontevredenheid.

Oogst 2009 De biowijnen die reeds op de markt zijn, zullen uiteraard verder verhandeld worden zonder de etiketten aan te passen. Ook werd er nog verteld dat de wijnen die in het najaar van 2009 geoogst werden mogelijk (mits toestemming van het certificeringorganisme) al gecertificeerd kunnen worden volgens de nieuwe EU-reglementen.

De nieuwe reglementering moet samen met het nieuwe Europese biologo (verplicht vanaf 1 juli 2010) bijdragen tot meer duidelijkheid.

De voltallige sector vindt dat er op dit moment8/03/10 te veel verschillende Annonce0310_BioSolis-Organic_190x136 12:44 Page 2

Uw nieuw Bio zonneproducten gamma voor heel de familie 100% minerale filters gegarandeerd zonder nanopartikels , waterbestendig, zonder parabeen, geen witgevend effect.

Volledig gamma van 6 producten : Gezichtscrème 50ml SPF30, Gezicht- en lichaamsspray 200 ml SPF15, SPF30, Gezicht- en lichaamsspray Kids 200 ml SPF30+, Zelfbruiner spray 200ml, After sun melk 200 ml.

www.galeocecosmetics.com Galeoce Cosmetics Natural, een merk van Pro-Vera NV, Clos Lamartine 1, 1420 Braine l’Alleud, Belgique - Tel +32-2-387-4387 – Fax +32-2-387-5187

organic retail n° 8 Heel wat biologische zonnecrèmes verdwenen in de eerste helft van vorig jaar uit het aanbod. Wat was er aan de hand? De nieuwe Europese regels omtrent de samenstelling van zonnebrandolie en de vraagtekens omtrent het gebruik van nanotechnologie lagen aan de basis van deze terugtrekking. Op basis van de nieuwe reglementering en recente wetenschappelijk onderzoek gingen heel wat fabrikanten aan het werk en ontwikkelden nieuwe producten.

Totale make-over voor

zonnecrèmes

biologische

Men vereenvoudigde en harmoniseerde de schaal qua bescherming tot vier niveaus: lage, gemiddelde, hoge en ultrahoge bescherming. Voor elk niveau werden grenswaarden vastgelegd, in overeenstemming met de Sun Protection Factors (SPF). Heel belangrijk is dat de zonnecrème voortaan zowel tegen UVA- als tegen UVB-licht moet beschermen.

Wetenschappelijk onderzoek toonde namelijk aan dat UVA-licht het risico op huidkanker aanzienlijk verhoogt. Qua verhouding legt men een verhouding van 1 op 3 op tegen respectievelijk UVA en UVB.

Verplichte verhouding UVA/UVB De nieuwe Europese reglementering kwam er door een groeiende bezorgdheid over de gezondheidsrisico’s ten gevolge van een onvoldoende beschermde blootstelling aan de zon. De er ligt meer nadruk op een goede voorlichting naar de bevolking en open communicatie over het feit dat zelfs de beste zonnecrème nooit 100% beschermt.

Uit onderzoek blijkt trouwens dat een gemiddelde volwassene ongeveer 6 koffielepels zonnelotion nodig heeft om de huid goed te beschermen. Dat is het dubbel van wat gemiddeld gebruikt wordt tijdens het zonnebaden.

Deze nieuwe reglementering betekende een grote uitdaging voor alle fabrikanten, zowel gangbaar als biologisch. De samenstelling van de producten werd grondig herdacht. Producenten van conventionele zonnecrèmes kozen resoluut voor chemische filters in hun nieuwe formuleringen. Het lastenboek voor biologische zonnebeschermingsmiddelen laat dit echter niet toe. De formuleringen in de biologische cosmetica zullen dan ook het zonlicht niet zozeer filteren maar eerder weerkaatsen. Daartoe gebruiken de biofabrikanten quasi altijd een combinatie van zinkoxide en titaniumdioxide.

Tropische planten De 1/3 verhouding UVA – UVB maakte het voor de fabrikanten niet makkelijk. De meeste zonnecrèmes bestreden tot voor kort puur de UVB-stralen. Om aan de regels te voldoen dienden de bioproducenten het gehalte aan zinkoxide gevoelig te verhogen om conform de norm te zijn. Bij eerste tests bleek al snel dat de crèmes met een hoger zinkoxidegehalte nog moeilijk in de huid doordringen en dat men tijdens het volledige zonnebad er wit uitziet door de aangebrachte crème.

Een andere uitdaging voor natuurcosmeticaproducenten was het zoeken naar een textuur en geur zich niet onderscheidt van wat gangbaar is. Een aantal fabrikanten gingen daarom in tropische landen op zoek naar grondstoffen. Vooral planten waarvan men wist dat ze een natuurlijke weerstand hebben tegen de zonnestralen boden een oplossing. Zo gebruikt Kibio bijvoorbeeld tamanu-olie en werkt Melvita met planten zoals pongamia, cupuaçu.

Nano of geen nano?

Er dook nog een extra complicatie op bij de ontwikkeling: de vraagtekens die de jongste tijd rijzen rond het gebruik van nanotechnologie. Tot een jaar geleden werden de twee minerale oxiden in zonnecrèmes (zink- en titaniumoxide) in nanopartikels toegevoegd, wat de oxides heel efficiënt maakte. Ook het probleem van de witte huid kon perfect vermeden worden met de nanopartikels.

Het debat open over het gebruik van nanotechnologie voor menselijke toepassingen noopte de meeste producenten tot het stopzetten van deze technologie. Beschuldigingen worden niet geuit, maar er worden wel heel wat vragen gesteld omtrent de gevolgen op lang termijn van opname van nanopartikels voor menselijke cellen en weefsel. Ook vraagt men zich af of de nanopartikels op de huid blijven hangen of binnendringen in het menselijke lichaam. Anderzijds worden twijfels geuit omtrent de verspreiding van nanopartikels in de natuur en de impact op onze ecosystemen.

Het pleit voor de oprechte bezorgdheid van heel wat fabrikanten dat ze beslisten om hun gamma’s terug te trekken zolang er hieromtrent geen zekerheden zijn. Heel wat fabrikanten werken nog steeds met een combinatie van zink- en titaniumoxide maar vervingen de nanopartikels door de vertouwde micropartikels. (Galeoce, Lovéa, Melvita, Santé, Kibio, …).

Cosmebio besliste trouwens al hun lastenboek aan te passen en legt bij wijze van voorzorg de norm qua ‘grootte’ op 100 nanometer.

Door te kiezen voor micropartikels werden de fabrikanten geconfronteerd met het blijvende witte effect van hun crèmes op de huid. Onze rondvraag leerdedat er vooral veel geëxperimenteerd moest worden met diverse mineralen en dat de interactie van de ingrediënten moeilijk te voorspellen was en dat sommige nieuwe formules niet stabiel waren. Ook het vinden van aangepaste grondstoffen was geen sinecure. Voor sommige ingrediënten blijken er wereldwijd maar een paar leveranciers te zijn en een aantal fabrikanten gaven ook al verstek voor dit zomerseizoen.

Etikettering Ook de etikettering zorgde voor kopzorgen. Tot 2012 zijn de fabrikanten niet verplicht enige melding te maken van de aanwezigheid van nanotechnologie in hun producten. In principe kan men dus geen onderscheid maken tussen zonnecrèmes met en zonder nanopartikels, aangezien men enkel de ingrediënten en niet de grootte van de partikels dient te vermelden. Omdat Cosmebio wel een normering opnam in zijn lastenboek biedt hun label wel zekerheid omtrent de afwezigheid van nanotechnologie.

Beschuldigende vinger naar gangbare crèmes Een aantal fabrikanten, waaronder Lavera, beslisten niets aan hun formulering te veranderen en wel nog nanopartikels te gebruiken.

Een aantal gedane studies overtuigde hen van het feit nanopartikels niet in het lichaam binnendringen wanneer het om minerale filters gaat. Er lopen momenteel ook een aantal studies hieromtrent in het kader van de REACH wetgeving. Lavera wijst er ook op dat er te weinig gesproken wordt over de risico’s van het gebruik van gangbare

36 cosmetica > zonnecrèmes

zonnecrèmes met hun synthetische nanopartikels. Die synthetische ingrediënten dringen namelijk wel binnen in het menselijk lichaam, stelt men. Dat blijkt ondermeer uit onderzoek van moedermelk. Men vermoedt ook al enige tijd dat synthetische nanopartikels hormoonverstorende werking hebben op mens en natuur, waaronder in marine ecosystemen. Een aantal beschermde natuurparken aan zee zoals Xel Ha in Mexico en het eiland Réunion verboden hun bezoekers reeds het gebruik van klassieke zonnecrèmes. Tests wezen namelijk uit dat synthetische zonnecrèmes op vier dagen tijd in staat zijn om koraal te beschadigen.

Dankzij hun preventieve controle op de ecotoxicologie van de gebruikte ingrediënten en algemeen respect voor biodiversiteit scoren natuurcosmeticaproducenten. Leuk om melden is dat Melvita en Eco Bio Soleil voor het halen van de exotische planteningrediënten al fair trade partnerschappen op touw zetten.

Houdbaarheid?

De houdbaarheid van biologische zonnecrème vormt vandaag ook geen probleem meer. De meeste crèmes blijven het ganse zomerseizoen werkzaam. Sommige fabrikanten gebruiken kaliumsorbaat en natriumbenzoaat als bewaarmiddel. Nog anderen rekenen op de aanwezige vitamine C en essentiële oliën als bewaarengelen. Het algemene gebruik van luchtdichte flacons en sprays vermijden contact met lucht en zorgt eveneens voor de houdbaarheid van de biologische zonnecrèmes.

De meerwaarde van bio Biofabrikanten kiezen een meer algemene benadering hebben bij de ontwikkeling van hun zonnecrème. Zij trachten meer weldoende werking te geven aan hun crème: extra hydratering en voeding, herstel van de huid, versterking en bescherming tegen vrije radicalen,..

Dankzij het gebruik van natuurlijke grondstoffen gebeurt dit quasi vanzelf. Wie de ingrediëntenlijsten nauwgezet doorneemt ziet talloze plantaardige oliën en vetten passeren (zonnebloem, argan, karité, paranoten, olijven, kokos, amandel, baobab, jojoba, abrikozenpitten…), tropische planten zoals aloe vera, maar ook calendula, hamamelis, rozen en natuurlijke vitamines. Ook is er een vegan en glutenvrij (met name voor de bescherming van de lippen) aanbod naar specifieke doelgroepen.

organic retail n° 8 Het zijn vette jaren voor de fair trade wereld. Op de Internationale Beurs voor fair trade, afgelopen oktober in Lyon hamerde de verzamelde sector vooral op een betere afstemming van vraag en aanbod, meer innovatie en uitwisseling van goede praktijken op Europees niveau.

Fair trade wereld

op zoek naar verdere groei

Volume vertienvoudigen

Verdere erkenning Volgens de twee leidende mondiale organisaties op het vlak van eerlijke handel, WFTO (World Fair Trade Organisation) en FLO (Fairtrade Labelling Organisation), zit de groei niet enkel in marktcijfers maar minstens even veel in de erkenning van het systeem in alle geledingen van de samenleving, zelfs tot in het Europees parlement en de hoge kringen van het zakenleven staat men open voor fair trade.

Volgens WFTO (mondiaal erkend als spreekbuis voor de sector met 380 verschillende organisaties uit 75 verschillende landen als lid) is de beweging klaar om nieuwe stappen te zetten in de opgang. Fair trade moet een algemeen aanvaarde standaard worden, een krachtige stem verwerven in het publiek debat en zijn stempel kunnen drukken bij andere internationale organen. Bovendien moet de markt verder blijven groeien en wil men een geïntegreerd controlesysteem ontwikkelen: Sustainable Fair Trade Management System (SFTMS).

Dit systeem mag geen belemmering zijn, maar moet zowel intern als extern dienen om de conformiteit en beloften van eerlijke handel te laten gelden en tegelijk dienst doen als communicatiemiddel.

FLO is vandaag partner bij 750 coöperatieven die meer dan een miljoen producenten vertegenwoordigen. FLO klokte in 2008 af op een omzet van 3 miljard euro, goed voor een groei van 22%. De organisatie stelt zich tot doel zijn leden verder te helpen groeien, maar op hun eigen ritme en zonder forceren. Het wil daarbij vooral de kleinste landbouwers ondersteunen om hun rendementen te verhogen. Ian Breitman, Vice president van FLO verklaart: “Om een belangrijke rol te spelen, moeten we verruimen, verdiepen en versterken. Eerlijke handel moet nu bewijzen dat het kan werken en blijven groeien zonder daarom in te boeten op het vlak van integriteit. We moeten daarbij respect tonen voor de diverse landbouwconcepten en het belang van de producenten moeten op de eerste plaats . De verdere ontwikkeling zal er komen dankzij nieuwe partnerschappen, maar ook door afzet te creëren in het zuiden (wat dan meteen een einde betekent voor de exlusieve noord-zuidrelatie). Ook het aantal partnerships met grote ondernemingen zoals Starbucks en Cadbury, die beiden goed zijn voor een enorme afname van fair trade producten, zal omhoog gaan.

FLO is dan ook heel ambitieus en stelt zich tot doel om tegen 2015 het aantal producenten te vervijfvoudigen en de geproduceerde volumes te vertienvoudigen.

“De Europese normen en Waarom biologische Alepzeep niet standaarden zijn soms van die aard duurzaam en fair trade is dat ze kleine producenten uitsluiten.” altijd Christine Delpal en Marc Carbonare van Karawan Authentic tonen Bernard Cressens (WWF)

Meer biologische fair trade producten: niet makkelijk, wel noodzakelijk Bij aanvang focuste eerlijke handel louter op sociale en economische aspecten om zo tot een eerlijkere verhouding te komen tussen noord en zuid. De derde peiler van de duurzame ontwikkeling, het milieu werd niet uit de weggegaan , maar was nooit echt prioritair. Door het familiale en traditionele karakter van het gros van de fair trade landbouwbedrijfjes en de typische ‘lage input’ landbouw, is de eerlijke handel bij uitstek geschikt voor een ecologische en biologische benadering van landbouw zonder pesticidengebruik. Koffie is daarbij een goed voorbeeld. Vandaag is 50% van de fair trade koffie dan ook bio. Dat geldt ook voor katoen, waar er een regelgeving op punt staat om het gebruik van pesticiden terug te dringen. Pierril Lacroix van AVSF– (Agronomen en dierenartsen zonder grenzen) vertelde op een conferentie tijdens het salon: “Sinds 2004-2005 zijn de milieuvereisten in de lastenboeken heel streng. Deze positieve evolutie zette echter ook een rem op de intrede van nieuwe landbouwers in de eerlijke handel.”

Daardoor groeit het spanningsveld tussen de enorme vraag naar fair trade en het verlangen naar een milieuvriendelijke teelt. Bernard Cressens van WWF benadrukte dan weer dat men ‘de komende jaren moet vermijden dat de eerlijke handel voor landbouwers iets is dat louter exportdoeleinden dient en niet bijdraagt aan producenten die enkel actief zijn op de lokale markten.”

OP dit moment is dat een beetje het geval voor quinoa die op een vreemde manier het slachtoffer van zijn eigen succes is. “De grote vraag bemoeilijkt de ontwikkeling van een aantal regels om de quioateelt duurzaam te maken.”, meldt men bij AVSF die actief is in het omschakelen van fair trade coöperatieven naar bio.

Bernard Cressens (WWF): “De Europese normen en standaarden zijn soms van die aard dat ze kleine producenten uitsluiten.”

Een veertigtal organisaties uit de eerlijke handel hebben zich geëngageerd om de biodiversiteit en de rol van hun partners te bestuderen in de gebieden waar ze actief zijn.

Een inventarisering van de handelswijzen in de eerlijke handel leerde hen dat het transport over de weg en per vliegtuig en de gebruikte verpakkingen teveel wegen op de ecologische voetafdruk van fair trade producten. De spelers in de eerlijke handel begrijpen de noodzaak om zich te verenigen met de milieubewegingen om samen te strijden tegen de klimaatverandering. Men beseft echter hoe enorm deze uitdaging is en hoe moeilijk de dialoog soms is tussen milieubewegingen en fair trade bewegingen. De denk- en werkwijze van de milieubewegingen en deze van de eerlijke handel zijn zo verschillend omdat de doelen ook ver uit elkaar liggen. Bovendien denken de kleine landbouwers in het Zuiden vooral op korte termijn en louter in functie van hun levensonderhoud, wat soms moeilijk te verenigen is met duurzame inspannnigen.

met hun organisatie Karawan Authentic dat eerlijke handel ook betekent respect opbrengen voor de eeuwenoude werkwijze en ervaring van de locale producenten. De onderneming werd opgericht na talloze reizen in de regio’s waar ze actief zijn, waar ze steeds vaststelden dat de lokale knowhow snel verdween en de lokale producten het hard te verduren kregen tegenover alternatieve geïmporteerde producten.

Een van hun projecten draait rond de traditionele Syrische Alepzeep die meer en meer concurrentie krijgt van snelle, onnatuurlijk geproduceerde producten op basis van palmolie.

Alepzeep wordt gedurende 48 uur gemaakt in grote kookketels.

De hoofdbestanddelen zijn olijfolie en laurier, twee zaken die overvloedig aanwezig zijn in Syrië. Na het stollen moet de zeep nog 9 maanden bewaard worden om te drogen. Het gros van de zepen worden in oude zeepziederijen (waarvan veel uit de 16de eeuw dateren). Karawan Authentic financiert de aankoop van de grondstoffen en het materiaal, coördineert de samenwerking met de lokale zeepmakers maar werkt ook aan de productkwaliteit, conformiteit met normen en wetgeving en het zoeken naar nieuwe afzetmarkten.

Voor Christine Delpal is coherentie essentieel. Momenteel is de alepzeep van Karawan niet bio omdat er geen biologische olijfolie beschikbaar is, maar ook omdat het net de olijfolie van tweede en derde persing is die voor deze zeep gebruikt wordt. Wie kiest voor biologische Alepzeep zkrijgt een zeep op basis van biologische olijfolie van eerste koude persing. Dit kwaliteitsproduct wordt beter eerst ingezet voor voedingsdoeleinden en niet iedereen in Syrië heeft daartoe zelfs de middelen. In die context zou het bijna shockerend zijn om voor biologische alepzeep te kiezen, vindt men bij Karawan Authentic. Toch wordt er momenteel biologische Alepzeep vervaardigd in Syrië, maar deze is dan afkomstig van geïmporteerde biologische olijfolie.

Gelijkaardige projecten lopen momenteel ondermeer in Marokko voor zwarte zeep. Zwarte zeep is een authentiek product dat traditioneel door Marokkaanse gezinnen gebruikt wordt. Ze wordt geproduceerd op basis van overschotten van olijfolie. De reputatie van zwarte zeep wordt momenteel echter te grabbel gegooid door concurrentie van industriële producten op basis van minderwaardige ingrediënten.

38 Fair trade > Internationale beurs voor Fair trade (Lyon)

Nieuw, Yofu met Vezels!

Da’s bewust genieten.

Provamel. Verwen jezelf met bio soja.

Ontdek Yofu met Vezels en kies voor een lekker gezond tussendoortje en een verrassende sojavariant op yoghurt. Yofu met Vezels is romig, licht verteerbaar en zit boordevol vezels. Deze snack is bovendien glutenvrij en goed voor je spijsvertering. Twee heerlijke tussendoortjes, te verkrijgen in je biowinkel: • Yofu Vezels en Granen • Yofu Vezels en Pruimen Wist je dat … voor de productie van soja-vleesvervangers 5 x minder landbouwgrond, 5 x minder fossiele brandstoffen en 10 x minder water nodig is dan voor de productie van vlees?

Wil je meer weten over Provamel & Duurzaam Ondernemen?

Surf naar www.provamel.com

PROVAMEL. LOVE YOUR FUTURE

NIEUW!

UW uce

E NI

o

re

tu Na

nD a ev

i at v no

In

een andere manier van shampoobeleving

Dé innovatie van Douce Nature … de vaste shampoo ! met de “Fleur de Shampooing” van Douce Nature koop en verkoop je enkel actieve materie, géén water!

 een éch te s h a m poo, géén zeep  za ch te tens i o-a cti eve s toffen a fg e le id u i t pa l m - of k ok os ol i e u i t du u r za me ontwi k k el i ng  ecol ogi s ch : m i nder pl a s ti c, g e e n wa ter  economi s ch : 1 s tu k = 4 0 0 ml k l a s s i ek e vl oei b a r e s h a mpoo  3 for mu l es voor 3 h a a r ty p e s (dr oog, nor ma a l en vet)

aar og h o r D

Normaal haar

Beschikbaar in de gespecialiseerde biowinkel - www.douce-nature.fr Euro-Nat- F 07340 Peaugres - E-mail : euro-nat@euro-nat.com - Tél. +33 (0)4 75 32 43 60

Vet ha ar