Sul tavolo

‫صالة العرض للفنون أم الفحم‬ ‫הגלריה לאמנות אום אל‪-‬פחם‬

‫‪Umm el-Fahem Art Gallery‬‬

‫עמותת אלסבאר‬ ‫הגלריה לאמנות אום אל‪-‬פחם‬ ‫מנהל הגלריה‪ :‬סעיד אבו‪-‬שקרה‬

‫جمع ّية الص ّبار‬ ‫صالة العرض للفنون‪ ،‬أم الفحم‬ ‫مدير صالة العرض‪ :‬سعيد أبو شقرة‬

‫בשיתוף‪:‬‬ ‫המכון האיטלקי לתרבות‪ ,‬תל אביב‬ ‫ההתאחדות הארצית של אמני איטליה‬

‫مبشاركة‪:‬‬ ‫املعهد الثقايف اإليطايل‪ ،‬تل أبيب‬ ‫اتحاد الفنانني اإليطاليني‬

‫אוצרים‪ :‬מרוות עיסא ואבנר זינגר‪.‬‬

‫ق ّيام املعرض‪ :‬مرڤت عيىس وأڤنري زينچري‪.‬‬

‫עיצוב והפקת קטלוג‪ :‬אוריינטציה‬ ‫תרגום ועריכה‪ :‬אוריינטציה‬ ‫תצלומי עבודות‪ :‬יקיס קדרון‬

‫تصميم وإنتاج الكتالوچ ‪ :‬اورينتاتسيا‬ ‫ترجمة وتحرير‪ :‬أورينتاتسيا‪ ،‬القدس‬ ‫تصوير األعامل الفنية‪ :‬يكيس كدرون‬

‫תודות‪:‬‬ ‫תרצה ילון קולטון‪ ,‬דפנה לוי‪ ,‬עזיזה דיאב‪,‬‬ ‫יוסף איליאס‪ ,‬קרמיקון – יעקב וציפי‪ ,‬אנג’לה‬ ‫גלארו‪ ,‬ברונו מליוקו‪ ,‬מוחמד ג’בארין‪ ,‬ראג’י‬ ‫בטחיש‪ ,‬אחמד מחאג’נה ‪ ,‬פאטמה ג’בארין‪,‬‬ ‫מסעדת אלגזאל‪ ,‬מוסטפא ג’בארין‪ ,‬כמאל‬ ‫ביטו‪ ,‬אנדרי בורס‪ ,‬קמאל בוטו‪ ,‬סעיד ורנא‬ ‫ג’בארין‪ ,‬אחמד יונס‪ ,‬בילאל מחאמיד‪ ,‬יואב‬ ‫ולילי שטרן‪.‬‬

‫ُشك ًرا لـ‪:‬‬ ‫ترتسا يلون كولتون‪ ،‬دفنة ليڤي‪ ،‬عزيزة ذياب‪،‬‬ ‫يوسف الياس‪ ،‬كراميكون‪-‬يعكوڤ وتسيبي‪،‬‬ ‫أنجيال چالرو‪ ،‬برونو مليكو‪ ،‬محمد جبارين‪،‬‬ ‫راجي بطحيش‪ ،‬أحمد محاجنة‪ ،‬فاطمة جبارين‪،‬‬ ‫مطعم الغزال‪ ،‬مصطفى جبارين‪ ،‬كامل بطو‪،‬‬ ‫أندريه بوريس‪ ،‬كامل بوطو‪ ،‬سعيد ورنا جبارين‪،‬‬ ‫أحمد يونس‪ ،‬بالل محاميد‪ ،‬يؤآڤ ولييل شترين‪.‬‬

‫ ‬

‫בתמיכת משרד התרבות והספורט‬

‫بدعم وزارة الثقافة والرياضة‬

‫‪2‬‬

‫תודה אישית‬ ‫סימפוזיון הקרמיקה והפקת התערוכה והקטלוג התאפשרו בזכות המעורבות‬ ‫והתרומה הנדיבה של האגודה הארצית של אמני איטליה‪ ,‬מכון תרבות איטליה‬ ‫בישראל‪ ,‬וכן של כל האמנים המשתתפים והאורחים הנלווים‪ ,‬וביניהם‪:‬‬ ‫ג’אקומו אלסי‪ ,‬גספרי קשיו‪ ,.‬מונטאודו מריו‪ ,‬אגלרו אנגלה‪ ,‬מלוקו ברונו‪ ,‬מאוריציו‬ ‫טרויאנו‪ ,‬דניאלי ווקרינו‪ ,‬מאגודת אמני הקרמיקה האיטלקית‪.‬‬ ‫כמו כן‪ ,‬ברצוננו להביע את תודתנו האישית למר סנדרו די ברנרדין‪ ,‬שגריר איטליה‬ ‫לשעבר בישראל‪ ,‬לגב’ סימונטה דילהסטה ולגב’ טרזה לורנסי ממכון התרבות‬ ‫האיטלקי בישראל‪.‬‬

‫شـكر خــاص‬

‫ال شك أن تنظيم مهرجان السرياميك الدويل وإقامة املعرض وإصدار الكتالوج كان بفضل املساهمة‬ ‫الفاعلة والعطاء املميز من قبل رابطة فناين السرياميك يف إيطاليا‪ ،‬واملعهد الثقايف اإليطايل يف‬ ‫إرسائيل وجميع الفنانني والضيوف املشاركني‪:‬‬ ‫جاكومو ألييس‪ ،‬جسباري كاشيو‪ ،‬مونتاودو ماريو‪ ،‬أجلريو انجيال‪ ،‬مالوكو برونو‪ ،‬موريتسيو ترفيانو‪،‬‬ ‫دنئييل فوكرينو‪ ،‬رابطة فناين السرياميك يف ايطاليا‪.‬‬ ‫وال بد من أن نشكر بشكل خاص سفري إيطاليا السابق يف ارسائيل‪ ،‬السيد ساندرو دي برنريدين‪،‬‬ ‫السيدة سيمونيتا ديالسيتا والسيدة تريزا لورنيس من املعهد الثقايف اإليطايل يف ارسائيل‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫معــرض نـــدوة الخـــزف ‪ 2008‬תערוכת סימפוזיון הקרמיקה ‪Mostra Simposio della Ceramica 2008‬‬

‫‪21/11/2009 - 20/2/2010‬‬

‫سعيد أبو شقرة‬

‫סעיד אבו שקרה‬

‫الصلصال ‪ -‬مصـدر لإللهــام‬

‫החומר ‪ -‬מקור השראה‬

‫تدعو ندوة الخزف التي تحولت إىل تقليد سنوي فنانني من كل مكان‬ ‫املشرتكي‪.‬‬ ‫ليخلقوا م ًعا واق ًعا مختل ًفا من اإلنتاج والتفكري‬ ‫نْ‬

‫סימפוזיון הקרמיקה שהפך למסורת שנתית‪ ,‬מזמין אמנים‬ ‫מכל העולם ליצור יחד מציאות אחרת של עשייה וחשיבה‬ ‫משותפות‪.‬‬ ‫ההכנות לסימפוזיון כללו בדיקת אפשרויות לשיתוף אמנים‬ ‫שאמנותם כוללת בתוכה שימור מסורות עשייה עתיקות יומין‬ ‫הנוגעות לתחומי עיסוקם‪ .‬החיפוש לקח אותנו למסע לימוד עם‬ ‫סדנאות היצירה בסיציליה באיטליה לצורך היכרות‪ ,‬ולמפגש‬ ‫מרתק עם ההיסטוריה והעמים של המקום ‪ -‬מפגש עם מקורות‬ ‫העשייה ומקורות העבר‪ .‬בהיותנו שם גילינו שלמעשה‪ ,‬זהו‬ ‫מפגש עם קנאותם של האמנים המקומיים לרזי העבר ודבקותם‬ ‫בשימורן של מסורות עתיקות‪.‬‬ ‫הנסיעה לסיציליה הפגישה אותנו עם ממסד תרבותי שסובב‬ ‫כולו סביב מסורות העשייה והנחלתן בדרך ממוסדת ומאורגנת‬ ‫לדורות הבאים‪.‬‬ ‫הביקורים בסטודיו‪ ,‬השיחות והמפגשים עם האמנים‪ ,‬העסקנים‬ ‫ומנהיגי הקהילה המקומית‪ ,‬לא הותירו בנו ספק באשר‬ ‫לחשיבותה של מסורת העשייה הנמשכת מאות שנים וניכרת‬ ‫בכל פינה ברחובותיה ובסמטאותיה של סיציליה‪.‬‬ ‫לאחר בחירתם של האמנים המשתתפים‪ ,‬חזרנו מצוידים‬ ‫בעושר תרבותי‪ ,‬כדי לקיים את הסימפוזיון באום אל‪-‬פחם‪.‬‬ ‫האמנים האיטלקים‪ ,‬התרבות העשירה שהם באים ממנה‬ ‫והניסיון הרב שרכשו והביאו אתם – כל אלו עמדו במרכזו של‬ ‫הסימפוזיון‪.‬‬

‫لقد شملت االستعدادات للندوة فحص احتامالت إرشاك فنانني يتناولون‬ ‫يف أعاملهم املحافظة عىل تقاليد إنتاج فنية قدمية يف هذه املجاالت‪.‬‬ ‫وقد أخذنا البحث يف رحلة تع ّلم مع ورشات اإلبداع يف صقليا اإليطالية‬ ‫من أجل التعارف‪ ،‬وللقاء مثري مع تاريخ وشعوب املكان‪ -‬لقاء مع مصادر‬ ‫اإلنتاج الفني واملايض‪ .‬وقد اكتشفنا أثناء وجودنا هناك أن هذا اللقاء كان‬ ‫عمل ًّيا لقاء مع حامس ووالء الفنانني املحليني‪ ،‬لقاء مع خبايا املايض ومع‬ ‫املحافظة عىل تقاليد قدمية‪.‬‬ ‫سمح لنا السفر إىل صقليا باللقاء مع املؤسسة الثقافية التي تتمحور كلها‬ ‫مؤسسة‬ ‫حول تقاليد العمل الفني وتوريثها لألجيال القادمة بطريقة ّ‬ ‫ّ‬ ‫ومنظمة‪.‬‬ ‫الزيارات إىل ورشات العمل‪ ،‬املحادثات واللقاءات مع الفنانني‪ ،‬النشطاء‬ ‫وقادة الجمهور املحيل‪ ،‬مل ترتك لنا مجالاً للشك بأهمية تقاليد اإلنتاج‬ ‫الفني املتواصلة منذ مئات السنني‪ ،‬والظاهرة للعيان يف كل زاوية من‬ ‫شوارع وأزقة صقلية‪.‬‬ ‫بعد اختيار الفنانني املشاركني عدنا مز ّودين بتلك الرثوة الثقافية‪ ،‬لنعقد‬ ‫الندوة يف أم الفحم‪.‬‬ ‫الفنانون اإليطاليون‪ ،‬الثقافة الغنية التي يأتون منها والتجربة العريضة‬ ‫التي اكتسبوها وجلبوها معهم‪ ،‬كل ذلك كان يف محور الندوة‪.‬‬ ‫عرشات فناين الخزف من مختلف أنحاء البالد‪ ،‬عر ًبا ويهودًا‪ ،‬تجمهروا‬ ‫حولهم ليتعلموا خفايا هذه التقاليد‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫سليم عساقلة‬ ‫انتامء‬ ‫‪ 60 176x110x‬سم‬ ‫تقنية مختلطة‬ ‫סלים עסאקלה‬ ‫שייכות‬ ‫‪ 176x110x 60‬ס”מ‬ ‫טכניקה מעורבת‬ ‫‪Salim Asakly‬‬ ‫‪Appartenenza‬‬ ‫‪176x110x 60cm‬‬ ‫‪Tecnica mista‬‬

‫مل يكن مبقدور أي منا أن يتوقع كيف انه يف منطقتنا ويف الواقع الذي‬ ‫نعيش فيه‪ ،‬أصبحت الندوة نقطة التقاء‪ .‬الجميع حول نفس الطاولة‪،‬‬ ‫ينهلون من نفس املعرفة ومن نفس الكدح والعرق وميعنون النظر يف‬ ‫األيدي التي تعجن الصلصال ويف بريق عيني الصديق الذي يجلس بالجوار‬ ‫وذلك الذي يجلس يف املقابل‪ .‬الكل حول نفس الطاولة يص ّبون ويستمدون‬ ‫طاقة ومحبة من نفس الحيز املص ّغر‪.‬‬

‫עשרות אמני קרמיקה מכל רחבי הארץ‪ ,‬ערבים ויהודים‪ ,‬התקבצו‬ ‫סביבם כדי ללמוד‪ ,‬ולו במעט‪ ,‬את רזי המסורת הזאת‪ .‬איש‬ ‫מאתנו לא היה יכול לצפות שבמחוזותינו אנו‪ ,‬במציאות שאנו‬ ‫חיים בה‪ ,‬יהפוך הסימפוזיון לנקודת מפגש אחת כה אינטימית‪:‬‬ ‫כולם מסביב לאותו שולחן‪ ,‬ניזונים מאותו ידע‪ ,‬מישירים מבט‬ ‫לידיים הלשות את החומר ולברק בעיניים של החבר השכן‪,‬‬ ‫היושב ממול; כולם יוצקים לאותו כלי מסביב לאותו שולחן‪,‬‬ ‫ושואבים אנרגיה ואהבה מאותו מרחב מצומצם‪.‬‬

‫ُ‬ ‫كنت شاهدًا عىل التخ ّبطات واملحادثات األولية‪ ،‬اللقاءات املسائية‬ ‫والحوارات التلخيص ّية‪.‬‬ ‫هذا هو املكان لالعرتاف بقوة هذه اللقاءات‪ .‬إنها تستنزف الطاقة وتنهك‬ ‫القوى‪ ،‬لكنها يف الوقت ذاته تشحن بالطاقة من جديد‪ ،‬وعىل الرغم من‬ ‫كل ذلك دامئًا يبقى هناك رغبة وانتظار للقاء القادم‪.‬‬

‫הייתי עד להתלבטויות ולשיחות המקדימות‪ ,‬למפגשי הערב‬ ‫ולשיחות הסיכום‪ .‬זה המקום להודות בעצמתם של מפגשים‬ ‫אלו‪ .‬הם מרוקנים את האנרגיה ומתישים את הכוחות‪ ,‬אך בו‬ ‫בזמן טוענים את הכוחות מחדש‪ ,‬ותמיד – למרות הכול – תמיד‬‫נשארת התשוקה והציפייה למפגש הבא‪.‬‬

‫بودي أن انتهز الفرصة لتقديم الشكر لق ّي َمي املعرض‪ -‬الفنا َنني مرڤت‬ ‫عيىس وأڤنري زينچري‪ ،‬عىل العمل الرائع واملجهود الكبري الذين أتاحا لنا‬ ‫الجلوس واإلبداع يف حلقة صغرية بحميمية كاملة وجو رائع‪.‬‬ ‫كام أود أن اشكر ً‬ ‫أيضا الفنانني اإليطاليني واإلرسائيليني‪ -‬يهودًا وعر ًبا – عىل‬ ‫الرشاكة‪ ،‬الصدق‪ ،‬والحب‪.‬‬

‫ברצוני להודות לאוצרים‪ ,‬האמנים מרוות עיסא ואבנר זינגר‪ ,‬על‬ ‫העבודה הנפלאה והמאמץ הגדול אשר איפשרו ישיבה ויצירה‬ ‫מסביב לשולחן‪ ,‬במעגל הקטן‪ ,‬באינטימיות מלאה ובאווירה‬ ‫נפלאה‪.‬‬ ‫תודות גם לאמנים האיטלקים והישראלים – יהודים וערבים –‬ ‫על השותפות‪ ,‬הכנות והאהבה‪.‬‬ ‫השם שבחרו האוצרים לתערוכה זו‪“ ,‬על לשולחן”‪ ,‬הוא שם‬ ‫בעל תוכן ועניין רב‪.‬‬ ‫גג הגלריה התברך בנוכחותכם‪ ,‬השריתם אווירה מיוחדת‬ ‫וסימנתם כיוון לעשייה‪ .‬נוכחותכם דבקה במקום הזה עד‬ ‫לרגעים אלו‪.‬‬ ‫השקעתם אנרגיה עצומה שתהיה לנו מקור השראה ורוחניות‬ ‫לכל עשייה בעתיד‪.‬‬

‫العنوان الذي اختاره الفنانون لهذا املعرض «عىل الطاولة» عنوان له‬ ‫مضمون وأهمية كبريين‪.‬‬ ‫ّ‬ ‫ترشفت صالة العرض للفنون بوجودكم فيها‪ ،‬ألنكم أوحيتم أجواء خاصة‬ ‫وأرشتم إىل اتجاه لإلبداع‪ .‬حضوركم ما زال ملتص ًقا بهذا املكان حتى هذه‬ ‫اللحظات‪ .‬إنها طاقة كربى تش ّكل بالنسبة لنا إلها ًما روح ًّيا لكل إنتاج فني‬ ‫يف املستقبل‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ليه بوريس‬ ‫عالقة‬ ‫‪ 250x70x20‬سم‬ ‫صلصال وأسالك حديد‬ ‫ליה בורס‬ ‫קשר‬ ‫‪ 250x70x20‬ס”מ‬ ‫חומר וחוטי ברזל‬ ‫‪Lia Boers‬‬ ‫‪Legame‬‬ ‫‪250x70x20 cm‬‬ ‫‪Argilla e fili di ferro‬‬

‫أڤنري زينغر‬

‫אבנר זינגר‬

‫الطـاولة‬

‫השולחן‬

‫الطاولة غرض تتمحور حوله نشاطات عديدة ومتن ّوعة‪ ،‬أحيا ًنا فوقه ويف‬ ‫أحيان أخرى تحته وفوقه يف الوقت ذاته‪ .‬كام تش ّكل أحيانا ر ً‬ ‫ابطا بني‬ ‫البرش‪ ،‬وحولها تلتئم الصحبة‪ ،‬وأحيانا تساعدنا يف عملنا وأحيانا مت ّثل عامل‬ ‫فصل مثري لالغرتاب‪.‬‬

‫השולחן הוא חפץ המרכז פעילויות רבות ומגוונות עליו או‬ ‫מצדדיו ולפעמים גם מתחתיו ומעליו‪ .‬לעתים הוא משמש‬ ‫אמצעי מקשר בין בני אדם‪ ,‬סביבו מתכנסת ה’חברותא’‪,‬‬ ‫לעתים הוא משמש לעזר במלאכתנו ולעתים משמש אמצעי‬ ‫מפריד ומנכר‪.‬‬

‫عىل مر التاريخ وحتى الوقت الراهن‪ ،‬تم تصميم الطاولة بعدد ال نها ّيئ‬ ‫من األشكال‪ ،‬الط ُرق‪ ،‬واملواد‪ُ .‬حدّد شكل التصميم عاد ًة وف ًقا لنوع‬ ‫االستعامل الذي خصصت له الطاولة مع دمج املوضة والجاملية السائدة‬ ‫يف الفرتة التي صنعت فيها‪ .‬باإلضافة اىل ذلك‪ ،‬من خالل تصميم الطاولة‬ ‫واختيار شكلها نستطيع التعبري عن قصدنا ورغبتنا بالنسبة لهدف‬ ‫ومضمون النشاط الذي سيجري حولها أو فوقها‪ .‬يوحي شكل الطاولة‪،‬‬ ‫موقعها‪ ،‬وما حولها بشكل النشاط الذي خصصت من أجله كام أن ما‬ ‫يوضع عليها يوحي لنا بأهداف وشكل اللقاء‪ .‬باإلضافة إىل أنها ميكن أن‬ ‫تدل ً‬ ‫أيضا عىل املكانة االجتامعية واالقتصادية ملالكها أو عىل الصورة التي‬ ‫يريد تقديم نفسه فيها‪.‬‬

‫לאורך ההיסטוריה ועד ימינו עוצב השולחן באין‪-‬ספור צורות‪,‬‬ ‫דרכים וחומרים‪ .‬אופי העיצוב נקבע בדרך כלל על פי סוג השימוש‬ ‫שיועד לו בשילוב האופנה והתפיסה האסתטית ששלטו באותה עת‪.‬‬ ‫כמו כן‪ ,‬באמצעות עיצוב השולחן ובחירת צורתו אנו יכולים להביע‬ ‫את כוונתנו ורצוננו בנוגע למטרת הפעילות שתתרחש סביבו או‬ ‫עליו ותוכנה‪ .‬צורת השולחן‪ ,‬מיקומו וסביבתו מרמזים לנו על‬ ‫ייעודו‪ .‬גם מה שמונח עליו מרמז לנו על מטרתו ואופיו של המפגש‪.‬‬ ‫השולחן גם יכול להעיד על מעמדו החברתי והכלכלי של בעליו או‬ ‫על התדמית שהוא רוצה ליצור לעצמו‪.‬‬ ‫השולחן הוא אביזר בסיסי נפוץ ביותר‪ .‬כמעט כל מפגש‬ ‫חברתי ייעשה בטבעיות כשהשולחן במרכז‪ .‬אמנם יש‬ ‫מפגשים חברתיים ללא שולחן כמו אירועי ספורט‪ ,‬מופעים‪,‬‬ ‫טיולים וכדומה‪ ,‬אבל בהתבוננות מעמיקה אפשר להבחין שגם‬ ‫במפגשים אלו נוכחת רוח השולחן‪ .‬אפשר לראות במגרש‬ ‫הספורט ובבמת המופעים‪ ,‬המהווים מוקד שסביבו ישובים‬ ‫המתבוננים‪ ,‬מעין שולחן ענק שיש לו תפקיד הדומה במהותו‬ ‫לשולחן הביתי‪ .‬גם מפת אוכל הנפרשת בחיק הטבע‪ ,‬מדורה‬ ‫שסביבה מתקבצים אנשים ואפילו השטח הריק הנתחם בידי‬ ‫מעגל רוקדים הם מעין ‘שולחן’ באופיים ובתפקידם‪.‬‬

‫الطاولة غرض أسايس منترش بكرثة‪ .‬كل لقاء اجتامعي تقري ًبا يتم بشكل‬ ‫طبيعي بينام تكون الطاولة يف الوسط‪ .‬صحيح أن هنالك لقاءات اجتامعية‬ ‫تتم دون طاولة مثل األحداث الرياضية‪ ،‬العروض‪ ،‬الرحالت وما شابه‪ ،‬لكن‬ ‫من خالل التأمل العميق بإمكاننا أن نشعر يف لقاءات كهذه ً‬ ‫أيضا بحضور‬ ‫روح الطاولة‪ .‬ميكننا أن نعترب امللعب الريايض أو منصات العروض‪ ،‬التي‬ ‫تشكل نقطة مركزية يجلس حولها املشاهدون ملا يجري‪ ،‬مبثابة طاولة‬ ‫ضخمة تؤدي دو ًرا يشبه يف جوهره دور الطاولة يف البيت‪ .‬كذلك األمر‬ ‫بالنسبة ملائدة طعام تفرش يف أحضان الطبيعة‪ ،‬أو موقد يجتمع األشخاص‬ ‫‪10‬‬

‫دوري زنچري‬ ‫مذبح‬ ‫‪ 41x98x150‬سم‬ ‫صلصال‬ ‫דורי זנגר‬ ‫מזבח‬ ‫‪ 41x98x150‬ס”מ‬ ‫חומר‬ ‫‪Dori Zanger‬‬ ‫‪Altare‬‬ ‫‪41x98x150 cm‬‬ ‫‪Argilla‬‬

‫من حوله‪ ،‬وحتى املساحة الفارغة التي تحددها حلقة من الراقصني‪ ،‬هي‬ ‫مبثابة»طاولة» يف شكلها ودورها‪.‬‬

‫השולחן הוא במה למרבית פעילויותינו הנפוצות ביותר כמו‬ ‫אכילה‪ ,‬עבודה‪ ,‬כתיבה‪ ,‬קריאה‪ ,‬שיחה ומפגש משפחתי‪ .‬כשאנו‬ ‫עושים פעולות אלו ואחרות בשימוש היום‪-‬יומי איננו נוהגים‬ ‫לייחס תשומת לב כלשהי לשולחן‪ .‬הפעילויות נעשות באופן‬ ‫אוטומטי ובדרך כלל בלא הרהור בדבר נחיצותו של השולחן‬ ‫או האפשרות לעשות אותה פעולה שלא על השולחן‪ .‬הבחירה‬ ‫בשולחן נעשית ללא ספק ובלא מחשבה‪ .‬אמנם‪ ,‬השימוש הקבוע‬ ‫והאוטומטי באותו סוג אביזר לאותן פעילויות מעניק לנו תחושת‬ ‫בטחון והמשכיות‪ ,‬אך יש בו גם משהו מנוון וסטגנטי‪ .‬לשימוש‬ ‫בשולחן יש השפעה שאיננו מודעים לה על דרך פעולותינו‪ .‬יש‬ ‫להניח‪ ,‬שאילו רוב פעולות האכילה שלנו לא היו סביב השולחן‪,‬‬ ‫הגשת האוכל‪ ,‬אופן האכילה ואולי גם סוגי המאכלים היו‬ ‫משתנים‪ .‬ייתכן שאף כל תפיסתנו את האוכל והמחשבות על‬ ‫אודותיו היו שונות‪.‬‬

‫الطاولة مرسح لغالبية نشاطاتنا األكرث شيوعًا مثل تناول الطعام‪ ،‬العمل‪،‬‬ ‫الكتابة‪ ،‬القراءة‪ ،‬تجاذب أطراف الحديث واللقاء العائيل‪ .‬عندما نزاول‬ ‫هذه النشاطات وغريها عىل الصعيد اليومي‪ ،‬من غري املعتاد أن نعري‬ ‫تتم النشاطات بطريقة أوتوماتيكية وعادة دون تفكري‬ ‫الطاولة أي انتباه‪ّ .‬‬ ‫يف رضورة الطاولة أو إمكانية القيام بالنشاط ذاته يف مكان آخر عدا‬ ‫عن حول الطاولة‪ .‬يتم اختيار الطاولة دون شك ودون تفكري‪ ،‬ورغم أن‬ ‫االستعامل الدائم واألوتوماتييك للطاولة لنفس األغراض والنشاطات مينحنا‬ ‫إحساسا باألمان واالستمرارية‪ ،‬إال انه ينطوي عىل الجمود والتدهور‪.‬‬ ‫ً‬ ‫الستعامل الطاولة تأثري ال نعيه عىل الطريقة التي نقوم بها بنشاطنا‪ ،‬حيث‬ ‫تتم حول الطاولة‪،‬‬ ‫ي ُفرتض‪ ،‬أنه لو مل تكن غالبية النشاطات املتعلقة باألكل ّ‬ ‫الختلف تقديم الطعام‪ ،‬شكل تناوله‪ ،‬ورمبا ً‬ ‫أيضا أنواع املأكوالت ورمبا‬ ‫اختلفت مفاهيمنا املتعلقة باألكل واألفكار عنه‪.‬‬

‫במובן זה‪ ,‬השולחן הוא אחד הגורמים לחשיבתנו בצורת תבניות‬ ‫קבועות החוזרות על עצמן‪ .‬דיונים מתקיימים כנוהג מקובל‬ ‫ללא עוררין סביב שולחן המפריד בין המתדיינים‪ .‬האם ייתכן‬ ‫שסילוקו של השולחן היה משפיע על אופי הדיונים‪ ,‬תוכנם‬ ‫ובעיקר תוצאותיהם? האם אי השימוש בשולחן ושבירת אופן‬ ‫ההתנהלות המקובל‪ ,‬היו גם מעודדים פריצת דרך בחשיבה‬ ‫ובאינטראקציה של משתתפי הדיון?‬

‫بناء عليه‪ ،‬الطاولة هي أحد العوامل التي تؤدي اىل وضع تفكرينا يف‬ ‫تتم كعادة متعارف عليها ودون‬ ‫قوالب ثابتة تعود عىل نفسها‪ .‬النقاشات ّ‬ ‫اعرتاض‪ ،‬حول طاولة تفصل بني املشاركني فيها‪ .‬هل من املحتمل أن تؤثر‬ ‫إزالة الطاولة عىل شكل النقاشات‪ ،‬مضمونها‪ ،‬وعىل نتائجها بشكل خاص؟‬ ‫هل كان عدم استعامل الطاولة وكرس طريقة السلوك املتعارف عليها‪،‬‬ ‫سيتشجع التوصل اىل انفراج يف التفكري واىل التفاعل بني املشاركني يف‬ ‫ّ‬ ‫النقاش؟‬

‫מנקודת מבט זו השולחן אינו רק כלי פסיבי‪ ,‬אלא משפיע‪,‬‬ ‫ולו במעט‪ ,‬על אופן ההתנהגות והחשיבה של המשתמשים‬ ‫בו‪ .‬הכלי משפיע על התוכן‪ .‬התופעה דומה לשימוש הנפוץ‬ ‫בתוכנת ‪ power point‬בהכנת מצגות‪ :‬השימוש הכמעט‬ ‫בלעדי בתוכנה זו משפיע על תוכנן של המצגות ללא קשר‬ ‫לנושא המצגת‪ ,‬מצמצם ומקבע אותן על פי מגבלות התוכנה‬ ‫ומביא לאחידותן והיותן על פי תבניות קבועות‪.‬‬

‫يف هذا الصدد‪ ،‬الطاولة ليست أداة خاملة‪ ،‬بل مؤثرة‪ ،‬حتى ولو‬ ‫بدرجة قليلة‪ ،‬عىل شكل السلوك والتفكري من جانب مستخدميها‪.‬‬ ‫إذ أن األداة تؤثر عىل املضمون‪ .‬هذه الظاهرة شبيهة باالستعامل‬ ‫الشائع لربمجية ‪ power point‬خالل إعداد عرض رشائح‪ :‬االستعامل‬ ‫الحرصي تقري ًبا لهذه الربمجية يؤثر عىل مضمون عرض الرشائح‬ ‫بغض النظر عن املوضوع الذي يتناوله حيث يقلصه ويحدده وف ًقا‬

‫ייתכן שכדי לשבור את השפעתו המקבעת של השולחן איננו‬ ‫צריכים בהכרח לוותר עליו‪ ,‬דבר שיקשה עלינו לעשותו בשל‬ ‫הקשר שלנו אליו והתלות החזקה שפיתחנו בו‪ .‬הפתיחות‬

‫‪12‬‬

‫هدى جامل‬ ‫بدون عنون‬ ‫‪ 60x130x3‬سم‬ ‫صلصال وألوان زيت‬ ‫הודא ג’מאל‬ ‫ללא כותרת‬ ‫‪ 60x130x3‬ס”מ‬ ‫חומר וצבעי שמן‬ ‫‪Huda Jamal‬‬ ‫‪Senza titolo‬‬ ‫‪60x130x3 cm‬‬ ‫‪Argilla e colori ad olio‬‬

‫ملحدوديات الربمجية ليؤدي اىل توحيده وجعله محكو ًما لقوالب ثابتة‪.‬‬ ‫إلزالة التأثري الراسخ للطاولة رمبا لسنا مضطرين لالستغناء عنها‪ ،‬األمر‬ ‫الذي سيصعب علينا فعله بسبب التعلق بها الذي تطور عندنا‪ .‬يتيح‬ ‫لنا االنفتاح والتكنولوجيا الحديثة إنتاج وتصميم طاولة تكون أقل ثبا ًتا‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫أقل خموالً وأكرث مودوالرية‪ ،‬قابلة للتغيري وف ًقا لقراراتنا ومشاعرنا كام‬ ‫ّ‬ ‫أنها تحفزنا عىل التفكري والعمل‪ .‬فعىل سبيل املثال‪ ،‬توجد قيد التطوير‬ ‫طاوالت تكون شاشة الكمبيوتر األفقية جز ًءا ال يتجزأ منها وغري بارزة‬ ‫عن سطحها‪ .‬بإمكان الشاشة عرض صور ومضامني متنوعة وف ًقا لرغبة‬ ‫ُمستخدم الطاولة‪ ،‬من خالل ملسها بأصابعه مبارش ًة أو عشوائ ًّيا‪.‬‬

‫והטכנולוגיה המודרנית מאפשרות לנו לייצר ולעצב שולחן‬ ‫שיהיה פחות קבוע‪ ,‬פחות פסיבי ויותר מודולרי‪ ,‬בר‪-‬שינוי‬ ‫על פי החלטותינו והרגשותינו‪ ,‬כזה המעורר אותנו למחשבה‬ ‫ופעילות‪ .‬כך לדוגמה‪ ,‬נמצאים כיום בפיתוח שולחנות שמסך‬ ‫מחשב מאוזן הוא חלק בלתי נפרד שאינו בולט ממשטח‬ ‫השולחן‪ .‬המסך יכול להציג תמונות ותכנים מסוגים שונים‬ ‫על פי רצון משתמשי השולחן‪ ,‬באמצעות מגע אצבעות ישיר‬ ‫עליו או אקראי‪.‬‬ ‫אם כן‪ ,‬השולחן יכול לעבור מהפך ולהיות מכשיר שיגרה‬ ‫את החושים ויפעיל גם את שכלנו‪ .‬אמנם מדובר בתהליכים‬ ‫חיצוניים טכניים‪ ,‬אבל מטרתם לגוון את חשיבתנו ולהרחיב‬ ‫את תפיסתנו את המציאות‪ .‬הקשר בין משתמשי השולחן‬ ‫לשולחן ייעשה אינטראקטיבי‪ ,‬מגוון ורב‪-‬פנים‪ .‬קשר זה‪,‬‬ ‫יש להניח‪ ,‬גם יתרום לגיוון ולהרחבת הקשר בין משתמשי‬ ‫השולחן וישפיע על חשיבתם ומעשיהם‪.‬‬

‫إذن‪ ،‬بإمكان الطاولة أن متر يف ثورة وأن تكون جها ًزا يستثري حواسنا‬ ‫ويف ّعل عقلنا ً‬ ‫أيضا‪ .‬صحيح أننا نتحدث عن عمليات خارجية تقنية لكن‬ ‫هدفها هو أن ننوع يف تفكرينا ونوسع استيعابنا للواقع‪ .‬ستصبح العالقة‬ ‫بني الطاولة ومستخدميها عالقة تفاعل ّية‪ ،‬متن ّوع ًة ومتعددة األوجه‪ .‬يفرتض‬ ‫أن تساهم هذه العالقة يف تن ّوع وتوسيع العالقة بني مستخدمي الطاولة‬ ‫كام ستؤثر عىل تفكريهم وترصفاتهم‪.‬‬

‫מול האפשרות המרתקת ויוצאת הדופן הזאת בולטת ביתר שאת‬ ‫תופעת הייצור התעשייתי ההמוני של שולחנות‪ ,‬שעיצובם‪,‬‬ ‫איכותם והחומרים שהם עשויים מהם נקבעים על פי שיקולים‬ ‫כלכליים בלבד‪ ,‬שמטרתם הגדלת המכירות והרווח הכספי‪.‬‬ ‫עקב כך מיוצרים שולחנות במתכונת אחידה מחומרים זולים‬ ‫באיכות גרועה‪ .‬שולחנות אלו נהרסים מהר ומאלצים את הצרכן‬ ‫לזורקם ולקנות חדשים תחתם‪ ,‬ובכך תורמים להגדלת המכירות‬ ‫של היצרן‪ .‬לכאורה‪ ,‬אולי יש במחזור החיים הקצר ובהחלפה‬ ‫המהירה של השולחנות פתח לשינויים ושבירת הקביעות‪ ,‬אלא‬ ‫שהשולחנות הישנים והחדשים דומים מאוד במהותם‪ ,‬אופיים‬ ‫ואיכותם‪ ,‬מלבד שינויים חיצוניים קטנים‪ ,‬ומיוצרים מתוך אותה‬ ‫מגמה של רווח כספי ליצרן‪.‬‬

‫مقابل هذه اإلمكانية الرائعة وغري املألوفة تربز بقوة ظاهرة اإلنتاج‬ ‫الصناعي الكثيف للطاوالت‪ ،‬التي يتم تحديد تصميمها‪ ،‬نوعيتها واملواد‬ ‫املصنوعة منها‪ ،‬وف ًقا العتبارات اقتصادية فحسب‪ ،‬هدفها زيادة املبيعات‬ ‫موحدة من مواد‬ ‫والربح املادي‪ .‬نتيجة لذلك ُتصنّع طاوالت بصيغة ّ‬ ‫رخيصة وبجودة متد ّنية‪ .‬هذه الطاوالت تتلف برسعة ويضطر املستهلك‬ ‫اىل رميها ورشاء أخرى جديدة بدال منها‪ ،‬وبذلك يساهم يف زيادة مبيعات‬ ‫املنتج‪ .‬عىل ما يبدو‪ ،‬رمبا تكون يف دورة الحياة القصرية واالستبدال الرسيع‬ ‫للطاوالت بداية للتغيريات وكرس للجمود‪ ،‬غري أن الطاوالت القدمية‬ ‫والجديدة متشابهة ج ًّدا من حيث الجوهر‪ ،‬الشكل والجودة‪ ،‬باستثناء‬ ‫تغيريات خارجية طفيفة‪ ،‬كام أنه يتم تصنيعها بذات الدافع الربحي‬ ‫واملايل للمنتج‪.‬‬

‫שינוי אפשרי אם כי מוגבל של תופעה זו מתפתח בעקבות‬ ‫המודעות האקולוגית ההולכת ומתחזקת אצל קוני השולחן‬ ‫וצרכניו‪ .‬מודעות זו מאלצת את היצרנים‪ ,‬לאו דווקא‬ ‫מטעמים אידיאולוגיים אלא משיקולי ביקוש‪ ,‬לייצר שולחנות‬

‫من املمكن أن يطرأ تغيري‪ ،‬حتى ولو كان طفي ًفا‪ ،‬عىل هذه الظاهرة‬ ‫بسبب الوعي البيئي املتزايد لدى مشرتي الطاوالت ومستهلكيها‪ .‬يجرب‬ ‫‪14‬‬

‫بُثينة أبو ملحم‬ ‫بدون عنوان‬ ‫‪ 205x132x130‬سم‬ ‫أقمشة وخيوط تطريز‬ ‫صلصال ‪ -‬مجدلينا حيفتس‬ ‫בותיינה אבו מלחם‬ ‫ללא כותרת‬ ‫‪ 205x132x130‬ס”מ‬ ‫בד וחוטי תפירה‬ ‫חומר ‪ -‬מגדלנה חפץ‬ ‫‪Botayna Abu Melhem‬‬ ‫‪Senza titolo‬‬ ‫‪205x132x130 cm‬‬ ‫‪tessuto e fili per cucire‬‬ ‫‪Argilla - Magdalena Hefetz‬‬

‫هذا الوعي املصنّعني‪ ،‬وليس العتبارات إيديولوجية‪ ،‬بل العتبارات تتعلق‬ ‫بالعرض والطلب‪ ،‬عىل تصنيع طاوالت من مواد صديقة للبيئة‪ ،‬أو مواد‬ ‫متت إعادة تدويرها‪ ،‬حتى لو كانت أغىل‪ ،‬انطال ًقا من اعتبار الخشب‬ ‫موردًا محدود الكمية يجب املحافظة عليه‪ .‬هذا مثال عىل أن الفهم‬ ‫والوعي البيئي لدى مستخدمي الطاولة يؤثر عىل شكلها‪.‬‬

‫מחומרים ידידותיים לסביבה או ממוחזרים‪ ,‬גם אם הם‬ ‫יקרים יותר‪ ,‬מתוך ראיית העץ כמשאב שכמותו מוגבלת ויש‬ ‫לשמרו‪ .‬זו דוגמה לכך שההבנה ותפיסת העולם הסביבתית‬ ‫של משתמשי השולחן משפיעה על אופיו של השולחן‪.‬‬ ‫האם אפשר להרחיב את ההבנה והתפיסה מהתחום האקולוגי‬ ‫גם לתחומים אחרים‪ ,‬שישפיעו בהתאמה על מהותו של‬ ‫השולחן העתידי? האם אפשרי ורצוי שלצרכני השולחן‬ ‫יהיה תפקיד גדול יותר באופן עיצוב השולחן וייצורו? ואולי‬ ‫דווקא הדאגה לסביבה תביא לייצור שולחנות שיחזיקו מעמד‬ ‫זמן רב יותר וזו תגביר את המודעות לשימוש ממושך ככל‬ ‫האפשר באותו שולחן‪ ,‬שמירה על הקיים‪ ,‬בלי קשר לשינויים‬ ‫באופנה‪ .‬במקרה כזה‪ ,‬גיוון המחשבה ושבירת התבניות‬ ‫תצטרך לבוא מתוכנו ולא בעקבות גירויים חיצוניים‪.‬‬

‫هل ميكن نرش الوعي واملفهوم من املجال البيئي اىل مجاالت أخرى ً‬ ‫أيضا‪،‬‬ ‫تؤ ّثر طرد ًّيا عىل جوهر الطاولة املستقبلية؟ هل من املمكن واملفضل أن‬ ‫يكون ملستخدمي الطاولة دور أكرب يف طريقة تصميمها وتصنيعها؟ رمبا‬ ‫االهتامم بجودة البيئة سيؤدي بالرضورة اىل تصنيع طاوالت تصمد لوقت‬ ‫أطول وتزيد الوعي الستخدام متواصل قدر اإلمكان لنفس الطاولة أي‬ ‫املحافظة عىل املوجود‪ ،‬دون عالقة بالتغيرّ ات يف املوضة‪ .‬يف هذه الحالة‪،‬‬ ‫تنويع التفكري وكرس القوالب سيكون من مضمون الطاولة وليس بسبب‬ ‫عوامل مؤثرة خارجية‪.‬‬

‫באפריל ‪ 2008‬התקבצנו יחדיו‪ ,‬אמנים יהודים וערבים‬ ‫(מוסלמים‪ ,‬נוצרים ודרוזים)‪ ,‬ישראלים ואיטלקים‪ ,‬נשים‬ ‫וגברים‪ ,‬צעירים ומבוגרים‪ ,‬סביב השולחנות בגלריה של אום‬ ‫אל‪-‬פחם‪ ,‬ללימוד והתנסות בתחום המיוליקה‪ .‬איזה תפקיד‬ ‫מילאו השולחנות מעבר להיבט הפונקציונלי שלהם? האם היינו‬ ‫מודעים לכך? ברור שהם היו אמצעי שחיבר בינינו‪ ,‬שסביבם‬ ‫התרחש המגע שלנו זה עם זה‪ ,‬אך הם גם אלה שאיפשרו את‬ ‫ההפרדה‪ ,‬החופש האישי והרגיעה‪ ,‬וכן את האפשרות להסתכל‬ ‫על האחר מקרוב ומרחוק‪ ,‬ותוך כך לראות תמונה רחבה‪,‬‬ ‫עמוקה ומגוונת שלו‪.‬‬

‫يف نيسان ‪ 2008‬اجتمعنا سوية‪ ،‬فنانون يهود وعرب (مسلمون‪ ،‬مسيحيون‬ ‫ودروز) إرسائيليون وإيطاليون‪ ،‬رجال ونساء‪ ،‬شباب وكبار يف السن‪ ،‬حول‬ ‫الطاوالت يف صالة العرض للفنون أم الفحم‪ ،‬للتع ّلم والتدريب يف مجال‬ ‫فن زخرفة األواين الخزفية (امليوليكا)‪ .‬ما هو الدور الذي لعبته الطاوالت‬ ‫باإلضافة اىل دورها الوظائفي؟ هل كنا واعني لذلك؟ من الواضح أنها‬ ‫كانت وسيلة ربطت بيننا‪ ،‬حولها جرى اتصالنا ببعض‪ ،‬كام أنها هي التي‬ ‫سمحت ً‬ ‫أيضا بالفصل بيننا‪ ،‬الحرية الشخصية والهدوء‪ ،‬كذلك إمكانية‬ ‫النظر إىل اآلخر عن قرب وعن بعد‪ ،‬وخالل ذلك رؤية صورة واسعة‪،‬‬ ‫عميقة ومتن ّوعة له‪.‬‬

‫במאמר קצר זה ניסינו להרחיב את ראייתנו ותפיסתנו את‬ ‫השולחן‪ .‬ברוח זו אנו מזמינים את קהל צופי התערוכה לבחון‬ ‫את תוצאות התייחסותם של האמנים לנושא ‘על השולחן’‬ ‫בצורה הפתוחה והמגוונת ביותר‪ ,‬בדרך החורגת מהמקובע‪,‬‬ ‫המקובל והיום‪-‬יומי‪ .‬אולי הזמנה זו היא המפתח הדרוש‬ ‫וההכרחי ליצירת אמנות והבנתה‪ .‬היא תקפה וטובה גם לכל‬ ‫פעילות וחשיבה בחיים‪.‬‬

‫نوسع رؤيتنا ومفهومنا بشأن للطاولة‪.‬‬ ‫حاولنا يف هذا املقال القصري أن ّ‬ ‫وبهذه الروح ندعو جمهور مشاهدي املعرض إىل اختبار نتائج تناول‬ ‫انفتاحا وتن ّوعًا‪ ،‬بطريقة‬ ‫الفنانني ملوضوع «عىل الطاولة» بالصورة األكرث‬ ‫ً‬ ‫تش ّذ عن الراسخ يف األذهان‪ ،‬املتعارف عليه واليومي‪ .‬رمبا تكون هذه‬ ‫الدعوة املفتاح املنشود والرضوري لخلق الفن وفهمه‪ .‬وهي سارية‬ ‫املفعول وصالحة ً‬ ‫أيضا بالنسبة لكل نشاط وتفكري يف الحياة‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫مايا شپريا ‬ ‫طاووس أفالطون‬ ‫‪ 205x146x3‬سم‬ ‫تقنية مختلطة‬ ‫מיה שפירא‬ ‫הטווס של אפלטון‬ ‫‪ 205x146x3‬ס”מ‬ ‫טכניקה מעורבת‬ ‫‪Maya Shapira‬‬ ‫‪Il pavone di Platone‬‬ ‫‪205x146x3 cm‬‬ ‫‪Tecnica mista‬‬

‫مريڤت عيىس‬

‫מרוות עיסא‬

‫"األرض" هي نقطة لقاء؟‬

‫“האדמה” נקודת מפגש?‬

‫عُ قدت ندوة الخزف لعام ‪ 2008‬مبشاركة املعهد الثقايف اإليطايل ودعت‬ ‫فنانني إيطاليني ومح ّليني للمشاركة يف التع ّلم‪ ،‬اإلبداع والحوار‪.‬‬

‫סימפוזיון הקרמיקה ‪ 2008‬התקיים בשיתוף המכון האיטלקי‬ ‫לתרבות והזמין אמנים איטלקים ומקומיים לקחת חלק‬ ‫בלימוד‪ ,‬ביצירה ובדיאלוג‪.‬‬

‫دعيت مجموعة الفنانني املحليني الذين شاركوا يف الندوة‪ ،‬عر ًبا ويهودًا‪،‬‬ ‫للخروج يف رحلة مشرتكة للتزود بإيحاءات واستثارة التالقح الفني بني‬ ‫الثقافات والتقاليد‪ ،‬للمحافظة عىل تقنيات إبداع تقليدية وتطويرها‪،‬‬ ‫وإلثراء الحوار الثقايف املعارص وخلق بيئة يكون الفن فيها لغة متد الجسور‬ ‫بني البرش والثقافات‪.‬‬

‫קבוצת האמנים המקומיים אשר לקחו חלק בסימפוזיון‪,‬‬ ‫ערבים ויהודים‪ ,‬הוזמנו לצאת למסע משותף כדי לשאוב‬ ‫השראה ולגלות את ההשפעה האמנותית שבין תרבויות‬ ‫ומסורות‪ ,‬לשמר ולקדם טכניקות יצירה מסורתיות‪ ,‬להפרות‬ ‫דיאלוג אמנותי עכשווי ולבסס סביבה שבה האמנות תשמש‬ ‫שפה מגשרת בין אנשים ותרבויות‪.‬‬

‫استمرت الندوة أسبوعًا ودارت بطريقة «ورشة فنان»‪ .‬ارشد املشاركني‬ ‫يف الورشات ثالثة فناين خزف صق ّليني‪ ،‬جاكومو ألييس‪ ،‬چسباري كاشو‪،‬‬ ‫ومنتودو ماريو‪ ،‬املختصني يف تقنية الزخرفة التقليدية‪.‬‬

‫הסימפוזיון נמשך שבוע ימים והתנהל במתכונת סדנת אמן‪.‬‬ ‫את הסדנאות הנחו שלושה אמני קרמיקה סיציליאנים‪:‬‬ ‫ג’אקומו אלסי‪ ,‬גאספרו קאשו‪ ,‬מונטודו מריו‪ ,‬המתמחים‬ ‫בטכניקות העיטור המסורתיות‪.‬‬ ‫התערוכה “על השולחן” מציגה את יצירותיהם של האמנים‬ ‫שהשתתפו בסימפוזיון‪ ,‬ומאפשרת להתבונן בפרטים מתוך‬ ‫התהליך האישי‪-‬אמנותי שעברו במסע זה‪ ,‬הנחשפים‬ ‫ביצירתם‪..‬‬

‫يقدم معرض «عىل الطاولة» إبداعات الفنانني املشاركني يف الندوة‪ ،‬ويسمح‬ ‫بالتأمل يف مواد من التجربة الشخصية‪ -‬الفنية التي م ّر بها الفنانون يف‬ ‫هذه الرحلة ويعرضونها يف أعاملهم الفنية‪..‬‬

‫‪18‬‬

‫عدي أرنوڤ‬ ‫بدون عنوان‬ ‫‪ 120x70x80‬سم‬ ‫ألواح خزف‬ ‫עדי ארונוב‬ ‫ללא כותרת‬ ‫‪ 120x70x80‬ס”מ‬ ‫אריחי קרמיקה‬ ‫‪Adi Aronov‬‬ ‫‪Senza titolo‬‬ ‫‪120x70x80 cm‬‬ ‫‪Piastrelle di ceramica‬‬

‫محمد أبو رق ّية اختار محاورة تقاليد الزخرفة الصق ّلية‪ ،‬من خالل استعامل‬ ‫لغة الزخرفة املعروفة له من الحضارة اإلسالمية‪ :‬العرابسك‪ .‬يخترب محمد‬ ‫مجسدة مشكوكة يف‬ ‫استعامل العرابسك بتقنية الطباعة عىل قلوب ّ‬ ‫أسياخ‪.‬‬ ‫القلوب املزخرفة املشكوكة مبسافات ثابتة فيام بينها عىل أسياخ تتح ّول اىل‬ ‫عنرص زخر ّيف ثال ّيث األبعاد‪ .‬ورغم أن السيخ يخرتق القلوب‪ ،‬فإنها تواصل‬ ‫ُ‬ ‫والشكل كامل‪ .‬املساحة بني املؤثر‬ ‫النبض بكامل قوتها‪ :‬اللون قوي وب ّراق‬ ‫ّ‬ ‫الحيايت الجذري لإلبداع وبني الجامليات‪ ،‬انسجام القلوب ورقتها‪ ،‬يتح ّول‬ ‫يقع فيها املشاهد‪.‬‬ ‫إىل حيز للدهشة التي ُ‬

‫מוחמד אבו ארקיה בחר להתכתב עם מסורת העיטורים‬ ‫הסיציליאנית‪ ,‬באמצעות שימוש בשפת העיטורים המוכרת‬ ‫לו מהתרבות האסלאמית‪ :‬ערבסקות‪ .‬מוחמד בוחן את‬ ‫השימוש בערבסקות בטכניקת הדפס על לבבות חומר‬ ‫משופדים‪ .‬הלבבות המעוטרים השזורים במרווחים אחידים‬ ‫על שיפודים‪ ,‬הופכים להיות אלמנט קישוטי תלת‪-‬ממדי‪ .‬אף‬ ‫על פי שחוד השיפוד חוצה את הלבבות‪ ,‬הם ממשיכים לפעום‬ ‫במלוא עצמתם‪ :‬הצבע עז ומבריק והצורה מלאה‪ .‬הניגוד‬ ‫שבין המוטיב החייתי השורשי של היצירה לבין האסתטיקה‪,‬‬ ‫ההרמוניה והעדינות שלה‪ ,‬הופך להיות מרחב התהייה‬ ‫שהצופה נקלע אליו‪.‬‬

‫شوالميت مندلكرين بحثت مركبات تقليد الزخرفة الصقلية وأعطتها‬ ‫تعب ًريا شخص ًّيا وآن ًّيا‪ .‬أخذت شوالميت املؤ ّثر الزخر ّيف املعروف وح ّولته إىل‬ ‫يشء ثال ّيث األبعاد من خالل الخزف‪ .‬لقد نجحت يف تفسري جوهر الزخرفة‬ ‫عىل الخزف بشكل فريد من نوعه كام أنها تنقل هذا الفن اىل آفاق‬ ‫جديدة‪.‬‬

‫שלומית מנדלקרן חקרה את מרכיבי מסורת העיטורים‬ ‫הסיציליאנית ונתנה לה ביטוי אישי ועכשווי‪ .‬שלומית לקחה‬ ‫את המוטיב העיטורי המוכר והפכה אותו לאובייקט תלת‪-‬‬ ‫ממדי בפורצלן‪ .‬היא משכילה לפרש בצורה ייחודית ומקורית‬ ‫את מהות המיוליקה ומעבירה אותה למחוזות חדשים‪.‬‬

‫منال مرقس تتأمل يف اسم املعرض وتبدع رزمة أوراق حسابات من‬ ‫الصلصال‪ :‬أوراق مزخرفة بأرقام وتخطيطات حسابية‪ ،‬مطبوعة بتقن ّية‬ ‫طباعة الشبكة‪ ،‬موضوعة عىل الطاولة‪ .‬التناقض بني الوزن الخفيف للورقة‬ ‫والوزن الثقيل للصلصال ينقل الثقل – رزمة حسابات منال املفتوحة – إىل‬ ‫املشاهد‪.‬‬

‫מנל מורקוס מתרכזת בשם התערוכה ויוצרת חבילת דפי‬ ‫חשבונות בחומר‪ :‬דפים מעוטרים במספרים ובשרטוטים‬ ‫מתמטיים‪ ,‬מודפסים בטכניקת הדפס רשת‪ ,‬מונחים על‬ ‫שולחן‪ .‬הניגוד בין קלילות הדף לכובד החומר מעביר את‬ ‫העומס – חבילת החשבונות הפתוחה של מנל – אל הצופה‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫حسن جزماوي‬ ‫بدون عنوان‬ ‫‪ 290x30x5‬سم‬ ‫صلصال‬ ‫חסן ג’זמאוי‬ ‫ללא כותרת‬ ‫‪ 290x30x5‬ס”מ‬ ‫יציקת חומר‬ ‫‪Hasan Gazmawi‬‬ ‫‪Senza titolo‬‬ ‫‪290x30x5 cm‬‬ ‫‪Stampo d’argilla‬‬

‫خرض وشاح يجمع أفراد عائلته حول الطاولة‪ .‬صور أفراد العائلة مرسومة‬ ‫ّ‬ ‫بخط تعبرييّ بلونٍ متناسق تزخرف سلسلة من الصحون التقليدية‪ .‬خرض‪،‬‬ ‫فنان بدويّ ُولد يف غزة ويعيش يف رهط‪ ،‬يعرض يف عمله الفني لقا ًء‬ ‫يومي ورمبا احتفا ّيل‪ ،‬لقا ٌء غري ممكن يف واقع الحدود‬ ‫حول الطاولة‪ .‬لقا ٌء ّ‬ ‫السياسية إلرسائيل ‪.2009‬‬

‫חאדר ושאח אוסף את בני משפחתו אל השולחן‪ .‬דיוקנאות‬ ‫בני המשפחה רשומים בקו אקספרסיבי בצבע אחיד ומעטרים‬ ‫סדרת צלחות חומר סטנדרטיות‪ .‬חאדר‪ ,‬אמן בדואי שנולד‬ ‫בעזה וחי ברהט‪ ,‬מאפשר ביצירתו מפגש משפחתי סביב‬ ‫השולחן‪ ,‬מפגש יום‪-‬יומי או אולי חגיגי‪ ,‬מפגש שאינו אפשרי‬ ‫במציאות הגבולות הפוליטית של ישראל ‪.2009‬‬

‫يتميز األسلوب الفني لبثينة أبو ملحم باستخدامها الفريد ألمور‬ ‫تقليدية تتعلق باملالبس‪ :‬تطريز‪ ،‬دبابيس وخياطة تنسجها داخل‬ ‫العمل‪ .‬تقنية الزخرفة الصق ّلية باللون والفرشاة تصبح تقنية زخرفة‬ ‫شخصية باإلبرة والخيط تعتمد عىل التقاليد املحلية‪ .‬الدمج بني‬ ‫ألواح الصلصال والقامش‪ ،‬عالمات الخياطة القاسية والخطوط‬ ‫املنسوجة‪ ،‬تخلق ما يشبه خارطة طريق وحدود لـ «املكان»‪:‬‬ ‫املكان الشخيص‪ ،‬الثقايف‪ ،‬الفني والجغرايف الذي يصدر اإلبداع عنه‪.‬‬

‫סגנונה האמנותי של בותיינה אבו מלחם מאופיין בשימוש‬ ‫הייחודי לה בפריטי ביגוד מסורתיים‪ :‬רקמה‪ ,‬סיכות ותפירה‬ ‫גולמית של הבד‪ .‬בהשראת לוחות חומר גדולים‪ ,‬היא‬ ‫אורגת אותם לתוך היצירה‪ .‬טכניקת העיטור הסיצליאנית‬ ‫בצבע ובמכחול הופכת לטכניקת עיטור אישית בחוט ומחט‬ ‫המבוססת על המסורת המקומית‪ .‬השילוב בין לוחות החומר‬ ‫לבד‪ ,‬בין סימני התפירה הגסה והקווים הארוגים‪,‬יוצרים‬ ‫מעין מפת דרכים וגבולות של ה”מקום”‪ :‬המקום האישי‪,‬‬ ‫התרבותי‪ ,‬האמנותי והגאוגרפי שממנו נובעת היצירה‪.‬‬

‫ليئة كروچامن تعمل منذ سنوات طويلة بتقن ّية زخرفة الخزف اإليطالية‬ ‫التي تع ّلمتها من الفنان سلڤادورا تيدونا‪ ،‬ابن جزيرة صقليا‪ .‬لقد و ّفر‬ ‫املعرض لليئاه إمكانية اقتحام حدود شكل ومضمون األدوات والزخارف‬ ‫التقليدية‪ ،‬واستعامل تقنية مختلطة تحتوي عىل شظايا أعامل فنية سابقة‬ ‫من الخزف والخزف بأسلوب زخرفة الخزف اإليطالية‪ ،‬عرب دمج خزف‬ ‫صناعي‪ ،‬حديد‪ ،‬أسالك نحاس وبالستيك‪ .‬كل هذه املركبات تنصهر م ًعا‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫يف عمل فني آين يصف التامزج بني ثقافات املايض وبني الواقع املدين‬ ‫الصناعي املعارص‪.‬‬ ‫ّ‬

‫לאה קרוגמן עובדת שנים רבות בטכניקת המיוליקה‬ ‫האיטלקית שלמדה מהאמן סלבטורה טידונה‪ ,‬בן האי‬ ‫סיציליה‪ .‬התערוכה איפשרה ללאה לפרוץ את גבולות הצורה‬ ‫והתוכן של הכלים והעיטורים המסורתיים‪ ,‬ולהשתמש‬ ‫בטכניקה מעורבת הכוללת שברים של יצירות קודמות‬ ‫מקרמיקה ופורצלן בסגנון המיוליקה האיטלקית‪ ,‬בשילוב‬ ‫יציקות של קרמיקה תעשייתית‪ ,‬ברזל‪ ,‬חוטי נחושת‬ ‫ופלסטיק‪ .‬כל המרכיבים נשזרים יחד לכדי יצירה עכשווית‬ ‫המתארת את השילוב בין תרבויות העבר לבין המציאות‬ ‫האורבנית התעשייתית העכשווית‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫منال مرقس‬ ‫وجبة عائل ّية‬ ‫‪ 112x80x77‬سم‬ ‫صلصال وطباعة‬ ‫מנל מורקוס‬ ‫ארוחה משפחתית‬ ‫‪ 112x80x77‬ס”מ‬ ‫חומר והדפס‬ ‫‪Manal Morcos‬‬ ‫‪Pasto in famiglia‬‬ ‫‪112x80x77 cm‬‬ ‫‪Argilla e stampa‬‬

‫ليه بوريس تقوم مبحاولة مثرية لرتجمة قاموس الزخرفة الصق ّلية اىل‬ ‫مؤ ّثرات مح ّلية معارصة وآن ّية‪ .‬تزخرف ليا وتنحت صحو ًنا بطريقة‬ ‫الشخيص‪ ،‬الح ّر‬ ‫تقليدية لكنها تستعمل األلوان‪ ،‬والخط والصورة بأسلوبها‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫«جالس‬ ‫واملتوحش‪ ،‬لرتبط عربه بني القديم واملعارص‪ ،‬بني الثقافات وبني ُ‬ ‫ّ‬ ‫املأدبة»‪.‬‬

‫ליה בורס עושה ניסיון מעניין לתרגום מילון המוטיבים‬ ‫של העיטורים הסיציליאנים למוטיבים מקומיים עכשוויים‪.‬‬ ‫ליה מעטרת ומפסלת צלחות חומר בטכניקה המסורתית אך‬ ‫משתמשת בצבעים‪ ,‬בקו ובצורה בסגנונה האישי‪ ,‬החופשי‬ ‫והפרוע‪ ,‬ועל ידי כך מחברת בין העתיק והעכשווי‪ ,‬בין‬ ‫התרבויות ובין ה”סועדים”‪.‬‬

‫يف أعامل دوري زينچري‪ ،‬ميكن أن منيز تعدد األلوان الرثية وأفكا ًرا زخرف ّية‬ ‫متكررة ذات طابع شبيه بقصص عامل األحياء والنبات‪ ،‬املعروفة سواء يف‬ ‫الحضارة االيطالية أو يف الحضارة اإلسالمية أو يف أعاملها الفنية الشخصية‪.‬‬ ‫املذبح الذي أبدعته دوري هو تصوير ملذبح سابق قدّموا فوقه القرابني‪،‬‬ ‫وهو‪ -‬عىل ما تعتقد‪ -‬املذبح املعارص الذي يقيمون عليه – ٌ‬ ‫كل بطريقته‬ ‫وحسب عقيدته وعاداته – الطقوس الدينية واليومية‪.‬‬

‫ביצירתה של דורי זנגר‪ ,‬אפשר להבחין בצבעוניות עשירה‬ ‫ובמוטיבים דקורטיביים חוזרים בעלי אופי של סיפור מעולם‬ ‫החי והצומח‪ ,‬המוכרים הן מהתרבות האיטלקית הן מהתרבות‬ ‫האסלאמית הן מיצירתה האישית‪ .‬המזבח שיצרה דורי הוא‬ ‫דימוי למזבח קדום שהקריבו עליו קרבנות והוא‪ ,‬לדעתה‪,‬‬ ‫המזבח המודרני שעליו מקיימים – איש על פי דרכו ועל פי‬ ‫אמונתו והרגליו – את הטקסים הדתיים והיום‪-‬יומיים‪.‬‬

‫عدي أرونوڤ تتمتّع يف أعاملها باإلمكانيات التي تتجسد يف تقنية زخرفة‬ ‫الخزف وتخرتق حدود التقاليد وتبحر عرب األلوان‪ ،‬األشكال والسطوح إىل‬ ‫عوامل مج ّردة‪ ،‬ال نهائية‪ .‬الخطوط امللتوية التي تكون مبثابة إشارات لتقليد‬ ‫غني‬ ‫الغني‪ُ ،‬تغري وتدعو إىل ولوج عامل خيا ّيل ّ‬ ‫الخط العريب وقوس األلوان ّ‬ ‫وميلء باإللهام‪.‬‬

‫עדי ארונוב מתענגת ביצירתה על האפשרויות הגלומות‬ ‫בטכניקת המיוליקה‪ ,‬פורצת את גבולות המסורת ומפליגה‬ ‫באמצעות הצבעים‪ ,‬הצורות והמשטחים לעולמות מופשטים‪,‬‬ ‫אין‪-‬סופיים‪ .‬הקווים הפתלתלים המשמשים אזכורים למסורת‬ ‫הקליגרפיה הערבית וקשת הצבעים העשירה‪ ,‬מפתים ומזמינים‬ ‫להיכנס לעולם דמיוני עשיר ומלא השראה‪.‬‬

‫محمد سعيد كلش فنّان ّ‬ ‫وخطاط مختص بالرسم عىل الزجاج (ڤيرتاج)‬ ‫وبتقن ّية تطعيم الخشب‪ .‬يستعمل كلش يف أعامله العرابسك‪ ،‬املتأثرة بعامل‬ ‫الحيوان والنبات مثلها مثل فن زخرفة الخزف االيطايل‪ .‬بإيحاء الندوة‬ ‫اختار كلش أن يجرب تقنية زخرفة الخزف وصنع طاولة مركبة من ألواح‬ ‫زخرفها بخط عريب وعرابسك مم ّيز ألسلوب عمله‪.‬‬

‫מוחמד סעיד כלש‪ ,‬אמן קליגרפיה ערבית המתמחה בוויטראזי’ם‬ ‫ובטכניקת האינטרסו (שיבוצי לוחות עץ)‪ .‬ביצירותיו משתמש‬ ‫כלש בערבסקות‪ ,‬אשר כמו עיטורי המיוליקה האיטלקית‪,‬‬ ‫קיבלו את השראתן מעולם החי והצומח‪ .‬בהשראת הסימפוזיון‬ ‫בחר כלש להתנסות בטכניקת המיוליקה ויצר שולחן המורכב‬ ‫מלוחות חומר מצופים בגלזורה לבנה‪ ,‬ועיטר את לוחות השולחן‬ ‫בקליגרפיה ערבית וערבסקות האופייניות לסגנון עבודתו‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫شلوميت مندلكرين‬ ‫مزهرية بيضاء مع زهور اصطناعية‬ ‫‪ 76x56x74‬سم‬ ‫خزف وورق‬ ‫שלומית מנדלקרן‬ ‫אגרטל לבן עם פרחים מלאכותיים‬ ‫‪ 76x56x74‬ס”מ‬ ‫פורצלן ונייר‬ ‫‪Shlomit Mandelkern‬‬ ‫‪Vaso bianco con fiori sintetici‬‬ ‫‪76x56x74 cm‬‬ ‫‪Porcellana e carta‬‬

‫قامش‬ ‫هدى جامل تصنع غطا ًء لطاولة بتقن ّية مختلطة‪ ،‬دمج للون عىل ٍ‬ ‫وحفر يف الصلصال‪ .‬تز ّين غطاء الطاولة رسومات صحون‪ ،‬صور بألوان‬ ‫قوية ومؤثرات شخصية مص ّممة من وحي الثقافة املحلية‪ .‬تنسخ هدى‬ ‫املؤثرات وتخلقُ حيزًا يثري الخصوصية واألمل الرضوريان لنا‪.‬‬

‫הודא ג’מאל יוצרת מפת שולחן בטכניקה מעורבת‪ ,‬שילוב‬ ‫של צבע על בד ותבליטי חומר‪ .‬את המפה מעטרים ציורי‬ ‫צלחות מאוירות בצבעים עזים ובמוטיבים דקורטיביים‬ ‫אישיים המעוצבים בהשראת התרבות המקומית‪ .‬הודא‬ ‫משכפלת את המוטיבים ויוצרת מתחם המעורר ייחודיות‬ ‫ותקווה הנחוצים לנו כל כך‪.‬‬

‫حسن جزماوي يستخدم تجسيدًا للمسجد األقىص كرمز للتقاليد التي‬ ‫ينتمي إليها ويحاول لفت انتباهنا إىل الواقع‪ُ .‬‬ ‫يصف حسن رمز الثقافة‬ ‫بنقوش متيز بعنارص زحرفية ميكن الربط من خالل روحها بروح أسلوب‬ ‫الزخرفة الذي مييز زخرفة الخزف‬

‫חסן ג’זמאוי משתמש בדימוי מסגד אל‪-‬אקצה בתור סמל‬ ‫למסורת שהוא שייך אליה ובכך מנסה להפנות את תשומת‬ ‫לבנו למציאות הקיימת‪ .‬חסן מתאר את סמל התרבות‬ ‫בתבליט בעל אלמנטים דקורטיביים פיסוליים ברוח סגנון‬ ‫העיטור המאפיין את עבודות המיוליקה‪.‬‬

‫تحاول مچدلينا حيفتس أن تصف يف عملها «وحدة» قوة األحاسيس التي‬ ‫رافقتها بعد انتهاء الورشة‪ .‬الطاوالت تقف مثلها يتيمة‪ ،‬وحيدة‪ ،‬مزخرفة‬ ‫ذكريات وانطباعات‪.‬‬ ‫بألوان قوية‪ ،‬أشكالٍ وخطوط مت ّثل‬ ‫ٍ‬

‫מגדלנה חפץ מנסה לתאר ביצירה “בדידות” את עצמת‬ ‫הרגש שחוותה בתום הסדנה‪ .‬כמוה‪ ,‬השולחנות עומדים‬ ‫מיותמים‪ ,‬בודדים‪ ,‬מעוטרים בצבעים עזים‪ ,‬צורות וקווים‬ ‫המייצגים זכרונות ורשמים‪.‬‬

‫يتك ّون ُ‬ ‫عمل مارك يودل من قطع فخار قدمية ُجمعت من شاطئ البحر‬ ‫ُ‬ ‫يف قيساريا‪ .‬تلتحم قطع الفخار م ًعا عىل صاج بعد أن ل ّونت بتقن ّية زخرفة‬ ‫الخزف وحرقت بتقن ّية الركو‪.‬‬ ‫انطال ًقا من التقدير البالغ للخزّافني من املايض والرغبة يف التعبري عن‬ ‫القاسم املشرتك الذي يربطه بهم‪ ،‬يستعمل يوديل قطع فخار جمعها‬ ‫ورتبها يف عمل إبداعي واحد وهو بذلك شظايا التاريخ حياة جديدة‪.‬‬ ‫اختار الفنان تقن ّية الحرق (الركو) التي مت ّيز أعامله حتى ال يكون للسبيكة‬ ‫شكال موحدا‪ ،‬ويك ال تكون النتيجة كاملة بل عفوية‪.‬‬ ‫الصاج أداة للخبز‪ -‬العنرص الغذايئ الشائع الذي يش ّكل جز ًءا ها ًّما من‬ ‫الضيافة‪ .‬قلب مارك يوديل الصاج عىل جانبه ا ُملق ّعر وخلقَ إناء تقديم‬ ‫للتأكيد عىل عنرص العطاء حول الطاولة‪.‬‬

‫יצירתו של מרק יודל מורכבת מחרסים עתיקים שנאספו‬ ‫בחוף הים בקיסריה‪ .‬החרסים חוברים יחד על סאג’ לאחר‬ ‫שנצבעו בטכניקת מיוליקה ונשרפו בטכניקת רקו‪ .‬מתוך כבוד‬ ‫לקדרים מן העבר ורצון לבטא את המכנה המשותף הקושר‬ ‫אותו אליהם‪ ,‬יודל עושה שימוש בחרסים שאסף וקיבץ לכדי‬ ‫יצירה אחת ותוך כך מפיח חיים חדשים בשברי ההיסטוריה‪.‬‬ ‫האמן בחר בשרפת רקו האופיינית לו כדי שהגלזורות‬ ‫לא תצאנה אחידות וכך התוצאה לא תהיה מושלמת אלא‬ ‫ספונטנית‪ .‬הסאג’ הוא כלי המשמש להכנת לחם – מאכל‬ ‫בסיסי נפוץ המהווה חלק חשוב בהכנסת אורחים‪ .‬מרק יודל‬ ‫הפך את הסאג’ על צדו הקעור ויצר כלי הגשה‪ ,‬כדי להדגיש‬ ‫את נדבך הנתינה מסביב לשולחן‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ماچدلينا حيفتس‬ ‫وحدة‬ ‫‪ 60x60x119‬سم‬ ‫صلصال‬ ‫מגדלנה חפץ‬ ‫בדידות‬ ‫‪ 60x60x119‬ס”מ‬ ‫חומר‬ ‫‪Magdalena Hefetz‬‬ ‫‪Solitudine‬‬ ‫‪60x60x119 cm‬‬ ‫‪Argilla‬‬

‫يرتك سليم عساقلة يف عمله الصلصال دون حرق ويصل بيننا‪ ،‬نحن‬ ‫املشاهدين‪ ،‬وبني الطبيعة مبارشة‪ :‬تراب‪ ،‬قش وصيف‪ ،‬يقدم سليم‬ ‫تعليقا عضوياً لزخرفة الخزف جذع شجرة مغطى بالرتاب وعليه زخارف‬ ‫بأصباغ من الطبيعة‪ .‬إنه يدعو املشاهد ليتواصل مع جذوره‪ ،‬مع الطبيعة‪،‬‬ ‫والبساطة‪.‬‬

‫סלים עסאקלה משאיר ביצירתו את החומר בלא שרפה‬ ‫ומחבר אותנו‪ ,‬הצופים‪ ,‬ישירות לטבע‪ :‬אדמה‪ ,‬קש ועץ‪.‬‬ ‫סלים מציג פרשנות ‘אורגנית’ למיוליקה‪ :‬גזע עץ מכוסה‬ ‫אדמה ועליו עיטורים בפיגמנטים מהטבע‪ .‬הוא מזמין את‬ ‫הצופה להתחבר לשורשים שלו‪ ,‬לטבע שלו‪ ,‬לפשטות‪.‬‬

‫حساس‪ ،‬هادئ‪ ،‬وفريد‪ ،‬تقنية الزخرفة‬ ‫مايا شپريا تحاور بعملها بشكل ّ‬ ‫الصقل ّية‪ .‬مجموعة دقيقة من القطع النقدية الخزفية املتجانسة‪ ،‬يخلق‬ ‫صورة لزخارف ّ‬ ‫هشة‪.‬‬ ‫شكل التعليق يتيح تحركات طفيفة‪ ،‬والتغيريات يف الضوء والظل وصوت‬ ‫خفيف‪ .‬املؤثر املتكرر– الزخرفة الدقيقة املنقوشة عىل كل واحدة من‬ ‫قطع العملة تخلق ارتجاجا خفيفا للعمل ومتنح الحياة لتصور القوة‪.‬‬

‫מיה שפירא מתכתבת ביצירתה באופן רגיש‪ ,‬שקט‬ ‫וייחודי עם טכניקת העיטורים הסיציליאנית‪ .‬מקבץ מדויק‬ ‫של מטבעות פורצלן אחידים יוצר דימוי של פרט מעיטור‬ ‫שברירי‪ .‬אופן התלייה מאפשר תנודות עדינות‪ ,‬שינויים‬ ‫באור וצל ורחש קל‪ .‬המוטיב החוזר – העיטור העדין המוטבע‬ ‫על כל אחד מהמטבעות – יוצרים את הוויברציה העדינה של‬ ‫היצירה ונותנים חיים לדימוי העצמתי‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ليئا كروچامن‬ ‫صناعي‬ ‫دمج ثقافة املايض مقابل واقع مد ّين‬ ‫ّ‬ ‫‪ 110x69x1.5‬سم‬ ‫خزف مزخرف وشبكة حديدية‬ ‫לאה קרוגמן‬ ‫שילוב תרבות העבר מול מציאות אורבנית תעשייתית‬ ‫‪ 110x69x1.5‬ס”מ‬ ‫מיוליקה ורשת ברזל‬ ‫‪Lea Krugman‬‬ ‫‪Combinazione di cultura del passato con realtà urbano-industriale‬‬ ‫‪110x69x1.5 cm‬‬ ‫‪Maiolica e rete di ferro‬‬

‫ياخذ هذا املعرض الطاولة كفكرة ورموز اىل جميع املجاالت ان كانت‬ ‫سياسية‪ ،‬اجتامعية‪ ،‬شخصية او حضارية الشك ان مجرد طرح عنوان «عىل‬ ‫الطاولة»كعنوان ملعرض جامعي مشرتك بني فنانني عرب ويهود يؤدي الئ‬ ‫سيل من التداعيات حول التاريخ‪ ،‬الرصاع‪ ،‬الخوف من االخر‪ ،‬اكرث املشاعر‬ ‫ظلمة‪ ،‬االحتالل‪ ،‬فرصة للمكاشفة الرصيحة؟وهل هذا خطأ؟ من الطبيعي‬ ‫التطرق ملوضوع االرض واالستعامر‪ ،‬الهوية‪ ،‬اللغة فنحننعمل بالطني‪،‬‬ ‫بالرتبة االتية من هذة األرض ! أفليس ذلك سبب كايف؟‬

‫לסיום‪ ,‬כמה מילים בנימה אישית‪ .‬בחרנו ב”על השולחן”‬ ‫בתור כותרת לתערוכה קבוצתית של אמנים ערבים ויהודיים‪,‬‬ ‫מתוך רצון וידיעה שהשם יעורר אסוציאציות שונות‪ ,‬וייקח‬ ‫הן את האמנים הן את הצופים למחוזות ההיסטוריה‪,‬‬ ‫הקונפליקט‪ ,‬הכיבוש‪ ,‬הדיאלוג‪ ,‬הפתיחות והצביעות‪.‬‬ ‫בפרק הזמן הארוך שחלף מתחילת העבודה על הסימפוזיון‬ ‫ועד לכתיבת שורות אלו‪ ,‬מצאתי את עצמי מהרהרת רבות‬ ‫במהות הסימפוזיון והתערוכה‪ ,‬הן מההיבט האישי‪ ,‬הן‬ ‫מההיבט האמנותי‪ ,‬והן מההיבט הפוליטי‪.‬‬

‫نحن نجمل هذا الرتاب او هذة الطينة (نرسم‪ ،‬نزخرف‪ ،‬نضيف الواناً)‬ ‫ندهنها باللون االبيض (اي نخفي لونها االصيل) هل هذا سبب لعدم‬ ‫التطرق ملاهية هذا املوضوع؟ ان ما يحدث عىل هذه االرض ال يزين وال‬ ‫يجمل وال ميكن اخفاءه؟ هل مللنا من هذا الرصاع القائم عىل االرض‬ ‫ومن تداعياته؟ ام اننا تقبلنا الوضع؟ ام ان عدم الثقة بالطرف االخر‬ ‫هو الطاغي االن؟ وهل نخاف من نرش هذا الرتاب ووضعه عىل الطاولة‬ ‫مام يتطلب جرأة ووعي كبريين؟ ام اننا بحاجة لحدث مؤمل يعيدنا اىل‬ ‫املواجهة كل مرة من جديد؟‬

‫בעודי מתנסה וצופה ביצירות המיוליקה האיטלקית‪ ,‬צפו ועלו‬ ‫בי תחושות קשות על אודות מהות הטכניקה ומשמעותה‬ ‫בעיניי‪ .‬הרי בשלב הראשון ‪ -‬אנו מכסים את החומר בשכבה‬ ‫של לבן‪ ,‬כלומר מעלימים את צבעו המקורי ובשלב השני‬ ‫ מייפים את החומר (את האדמה)‪ ,‬מציירים‪ ,‬מקשטים‬‫ומוסיפים צבע‪ .‬האם אין בכך משום ניסיון לכסות את מהות‬ ‫החומר? ניסיון שלא להתעמת עם סוגיית האדמה? את‬ ‫מה שקורה על האדמה אי אפשר לייפות או לקשט ובוודאי‬ ‫שלא להעלים‪ .‬האם נמאס מהקונפליקט הקיים על האדמה‬ ‫והשפעותיו או שהשלמנו עם המצב? האם חוסר האמון הוא‬ ‫השולט עכשיו? האם אנחנו מפחדים לפזר את העפר הזה‬ ‫על השולחן‪ ,‬מעשה הדורש אומץ ומודעות גבוהים? האם‬ ‫אנחנו זקוקים לעוד אירוע מכאיב שיחזיר אותנו מחדש אל‬ ‫קו העימות?‬

‫‪30‬‬

‫مارك يودل‬ ‫عطـاء‬ ‫‪ 20x89x89‬سم‬ ‫تقنية مختلطة‬ ‫מרק יודל‬ ‫נתינה‬ ‫‪ 20x89x89‬ס”מ‬ ‫טכניקה מעורבת‬ ‫‪Mark Yudell‬‬ ‫‪Generosità‬‬ ‫‪20x89x89 cm‬‬ ‫‪Tecnica mista‬‬

‫جاكومو الييس‬

‫ג’אקומו אלסי‬

‫انسجام بسيط‬

‫הרמוניה פשוטה‬

‫وصل الوفد اىل صقليا الختبار مجموعة من أفضل الفنانني الخرباء يف تقنيات‬ ‫الزخرفة التقليدية الذين أبدوا استعدادهم للمشاركة يف ندوة عن الخزف‬ ‫يف صالة عرض الفنون العرصية يف أم الفحم يف شهر نيسان‪ -‬ابريل ‪.2008‬‬ ‫تألف الوفد من سعيد أبو شقرة‪ ،‬تريتسا يلون كولطون ودفنا ليڤي‪.‬‬

‫המשלחת הגיעה לסיציליה כדי לבחון קבוצה של אומנים‬ ‫טובים‪ ,‬מומחים בטכניקות עיטור מסורתיות‪ ,‬שיהיו מוכנים‬ ‫להשתתף בסימפוזיון על קרמיקה בגלריה לאמנות עכשווית‬ ‫באום אל פחם בחודש אפריל ‪ .2008‬חברי המשלחת היו‬ ‫סעיד אבו שקרה‪ ,‬תרצה ילון קולטון ודפנה לוי‪.‬‬

‫لحسن حظنا أن دفنا تتحدث االيطالية وبفضلها استطاع األشخاص‬ ‫االتصال‪ ،‬الحديث والتعبري عن أنفسهم‪ ،‬حتى أنهم فهموا ما قصدته‬ ‫عندما عرضت أعاميل الفنية ورسدت القصص املرتبطة بها‪ .‬ترجمت دفنا‪،‬‬ ‫ومع كل كلمة ازداد الربيق يف العينني وبرزت االبتسامات‪ .‬ويف لحظات‬ ‫اتضح كل يشء والجميع بدؤوا بالتحدث بنفس اللغة‪ -‬بلغة الفن‪ ،‬الفن‬ ‫الذي يدعم السالم والتعايش‪ .‬بدأنا ببناء جرس بني األديان والحضارات‪.‬‬ ‫بدأنا بتحقيق حلم‪ .‬لقد كان ذلك ممتا ًزا‪.‬‬

‫דפנה‪ ,‬למזלנו‪ ,‬דוברת איטלקית‪ .‬בזכותה האנשים תקשרו‪,‬‬ ‫דיברו‪ ,‬הסבירו את עצמם והבינו אפילו אותי‪ ,‬כשהצגתי את‬ ‫יצירותיי וסיפרתי את סיפוריהן‪ .‬דפנה תרגמה‪ ,‬ועם כל מלה‬ ‫הוארו העיניים והחיוכים יותר ויותר‪ .‬בתוך רגע התבהר‬ ‫הכול‪ ,‬וכולם החלו לדבר אותה שפה – שפת האמנות‪ ,‬אמנות‬ ‫המקדמת את השלום ואת הדו‪-‬קיום‪ .‬התחלנו להקים גשר בין‬ ‫דתות ותרבויות‪ .‬התחלנו להגשים חלום‪ .‬יוצא מן הכלל!‬

‫أربعة فنانني من صقليا وخمسة وعرشون من إرسائيل‪ ،‬أبناء ديانات‬ ‫مختلفة من أماكن مختلفة يفتقرون اىل لغة مشرتكة سيجتمعون ويعملون‬ ‫م ًعا ملدة سبعة أيام يف مدينة فلسطينية ودون أي مقابل‪.‬‬

‫ארבעה אומנים סיציליאנים ועשרים וחמישה אמנים ישראלים‪,‬‬ ‫בני דתות שונות‪ ,‬ממקומות שונים‪ ,‬נטולי שפה משותפת‪ ,‬עתידים‬ ‫היו לשבת ולעבוד יחד במשך שבעה ימים בעיר פלסטינית‪ ,‬ובלי‬ ‫כל תמורה‪ .‬חשתי את ההתרגשות הגדולה של סעיד אבו שקרה‪,‬‬ ‫התרגשות שקשה לתאר‪ .‬אני‪ ,‬לעומת זאת‪ ,‬חשתי שאני נע‬ ‫בשטח מוכר; היו מאחוריי שנים ארוכות של הליכה בדרך הדו‪-‬‬ ‫קיום‪ ,‬דרך שעבודתי הובילה אותי אליה‪ .‬אחרי שנת ‪ 2004‬הדרך‬ ‫הפכה גם לדרך של רוע ושנאה‪ ,‬אותה שנאה המעבירה אנשים‬ ‫על דעתם והופכת אותם לחיות טרף‪ ,‬כמעט תמיד בלי סיבה‬ ‫מוגדרת‪ .‬רצחניים הם גם אלה הניזונים מן הדת‪.‬‬

‫لقد شعرت باالنفعال الشديد الذي بدا عىل سعيد أبو شقرة انفعال من‬ ‫الصعب وصفه‪ .‬بينام شعرت أنني أتحرك يف منطقة مألوفة‪ ،‬لقد كانت من‬ ‫ورايئ عرشات السنني من النشاط عىل طريق التعايش هذه الطريق التي‬ ‫قادين عميل إليها‪ .‬بعد العام ‪ 2004‬تحولت هذه الطريق اىل طريق رش‬ ‫وكراهية‪ ،‬تلك الكراهية التي تؤدي اىل جنون الناس وتحولهم اىل حيوانات‬ ‫مفرتسة‪ ،‬دامئا بال سبب واضح تقري ًبا‪ .‬فتاكون كذلك من يتغذون بأفكار‬ ‫من الدين‪.‬‬ ‫‪32‬‬

‫محمد كلش‬ ‫من القرآن‬ ‫‪ 63x54x176‬سم‬ ‫ألواح خزف وخشب‬ ‫מוחמד כלש‬ ‫מהקוראן‬ ‫‪ 63x54x176‬ס”מ‬ ‫אריחי קרמיקה ועץ‬ ‫‪Mohamed Kalash‬‬ ‫‪Dal Corano‬‬ ‫‪63x54x176 cm‬‬ ‫‪Piastrelle di ceramica e legno‬‬

‫توجهنا ملشاهدة املجموعتني الفنيتني الخاصتني يب‪ ،‬إحداهام تركز تفسريي‬ ‫للتقاليد واألخرى تعرض التجديد‪ ،‬ما مل يشاهد من قبل‪ ،‬التجربة األزلية يف‬ ‫خلق الذهول واإلعجاب‪ .‬منذ تلك اللحظة مل يبعد سعيد نظره عن عدسة‬ ‫كامريا الفيديو التي احملها‪.‬‬ ‫انهينا بعد مرور ست ساعات وكان الليل قد أرخى سدوله‪.‬‬ ‫منذ تلك اللحظة ركزنا عىل الهدف‪ :‬بدأ تيار النهايئ من الربيد االلكرتوين‪،‬‬ ‫املواد‪ ،‬الفرايش‪ ،‬الدالء‪ ،‬الحاويات‪ ،‬الصلصال‪ ،‬الالكا واأللوان‪.‬‬ ‫“يجب أن ال ننىس فنان دوالب الخزف‪ ،‬علينا أن نصنع من الصلصال‪،‬‬ ‫دوالب الخزف ميثل املتعة‪ ،‬أريد حفال جميال مليئا بالسعادة والفرح‪ ،‬أن‬ ‫ننقل املواد التي تحتوي عىل الرصاص عرب نقاط الجامرك‪ ،‬أن نجد بديال‬ ‫للفنان الذي طلب مبلغ ألف يورو مقابل املشاركة يف الحفل مع أن مجرد‬ ‫مشاركته فيه كان من املفروض أن تكون رش ًفا كب ًريا‪.‬‬ ‫كتبت‪ -‬ألنهم برصاحة طلبوا مني ذلك‪ -‬تاريخ الخزف الصقيل يف اقرص‬ ‫نص كتب عنه عىل اإلطالق‪ :‬خمسة أسطر‪.‬‬ ‫مل يكن سهلاً لكنهم كانوا راضني عن النتيجة‪.‬‬ ‫استلهمت من بارنبويم الفنان العظيم الذي يعترب فنه رسالة تعايش وسالم‪،‬‬ ‫هو من يربط فنه األطراف املتناقضة‪ ،‬هو اإلرسائييل صاحب جواز السفر‬ ‫الفلسطيني‪ .‬انه أمر مذهل‪ ،‬وإذا كان كذلك فهذا يعني انه ممكن‪.‬‬ ‫“سنقدم للعامل قيمة التواضع والحوار مسلحون بالنوايا الحسنة فقط‪ ،‬من‬ ‫أجل السالم والتعايش‪”...‬‬ ‫أرد عليكم من إرسائيل‪ :‬األمر الوحيد الذي ميكن عمله هو أن نعمل!‪.‬‬ ‫شخصا انضموا ألينا‪،‬‬ ‫وجدناهم ينتظروننا يف صالة العرض خمسة وعرشون ً‬ ‫رجالاً ونساء كرسوا حياتهم للفن‪ ،‬فنانني بسطاء إبداعهم حقيقي‪.‬‬ ‫القيمة األوىل التي كانت محسوسة بالفعل هي التواضع الجميل مع حب‬ ‫االستطالع والرغبة يف التعرف عىل تقاليدنا‪ ،‬اإلشكال والزخارف وتجريبها‬ ‫كلها‪ .‬كل يشء بسيط للغاية‬ ‫سعيد مدير صالة العرض للفنون رجل سالم إنسان مرموق فهم كل ما كان‬ ‫عليه أن يفهمه‪ .‬وبشكل يليق بعبقري حقيقي قدم من جانبه ح ًال صغ ًريا‪،‬‬ ‫ً‬ ‫بسيطا وعمل ًّيا ملشكلة معقدة‪ .‬الحامقة وحدها هي املعقدة إنها تفسد‬ ‫علينا حياتنا الحل الناجع والوحيد هو الوعي‪ ،‬البساطة‪.‬‬ ‫اىل اللقاء قريبا‬

‫ניגשנו לראות את שני האוספים שלי‪ .‬האחד מרכז את‬ ‫הפרשנות שלי למסורת‪ ,‬והאחר מייצג את החידוש‪ ,‬את מה‬ ‫שטרם נראה‪ ,‬את הניסיון הנצחי שלי להדהים ולהפליא‪.‬‬ ‫מרגע זה סעיד לא ניתק עוד את עינו מן העינית של מצלמת‬ ‫הווידאו שלו‪ .‬סיימנו כעבור שש שעות‪ .‬הערב כבר ירד‪.‬‬ ‫מאותו רגע ואילך התמקדנו במטרה‪ :‬התחילה זרימה‬ ‫אינסופית של דואר אלקטרוני‪ ,‬חומרים‪ ,‬מכחולים‪ ,‬דליים‪,‬‬ ‫מכלים‪ ,‬חומר‪ ,‬לקה וצבעים‪.‬‬ ‫«‪...‬לא לשכוח את אומן האובניים‪ ,‬אנחנו צריכים ליצור‬ ‫בחומר‪ ,‬האובניים מייצגים הנאה‪ ,‬אני רוצה אירוע נפלא מלא‬ ‫אושר ושמחה; להעביר את החומרים המכילים עופרת דרך‬ ‫המכס; למצוא מחליף לאומן שדרש לקבל תשלום של אלף‬ ‫אירו על אירוע‪ ,‬שעצם ההשתתפות בו הייתה אמורה להיות‬ ‫זכות גדולה בפני עצמה»‪.‬‬ ‫כתבתי ‪ -‬כי כך ביקשו ממני מפורשות – את תולדות הקרמיקה‬ ‫הסיציליאנית בחיבור הקצר ביותר שנכתב אי‪-‬פעם‪ :‬חמש‬ ‫שורות! זה לא היה קל‪ ,‬אך הם היו מרוצים מן התוצאה‪.‬‬ ‫קיבלתי השראה מבירנבוים‪ ,‬האמן הדגול שאמנותו היא מסר‬ ‫של דו‪-‬קיום ושלום; הוא‪ ,‬שאמנותו מחברת בין קצוות; הוא‪,‬‬ ‫הישראלי עם הדרכון הפלסטיני‪ .‬מדהים! אם כך‪ ,‬זה אפשרי!‬ ‫«‪...‬נבשר לעולם מה ערכם של ענווה ודו‪-‬שיח‪ ,‬כשאנו‬ ‫חמושים רק ברצון טוב‪ ,‬למען השלום והדו‪-‬קיום‪ »...‬אני עונה‬ ‫מישראל‪« :‬הדבר היחיד שאפשר לעשות הוא לעשות!»‪.‬‬ ‫מצאנו אותם ממתינים לנו בגלריה‪ ,‬עשרים וחמישה אנשים‬ ‫שחברו לדרכנו‪ ,‬גברים ונשים שהקדישו את חייהם לאמנות‪,‬‬ ‫אמנים פשוטים‪ ,‬שהיצירתיות שלהם אמיתית‪.‬‬ ‫הערך הראשון‪ ,‬שהיה מוחשי ממש‪ ,‬היה הענווה הנפלאה‪,‬‬ ‫יחד עם סקרנות ורצון להתוודע אל המסורת שלנו‪ ,‬אל הצורות‬ ‫ואל העיטורים‪ ,‬ולהתנסות בכולם‪ .‬הכול פשוט להפליא‪.‬‬ ‫סעיד‪ ,‬מנהל הגלריה‪ ,‬הוא איש של שלום‪ ,‬אדם משכמו‬ ‫ומעלה‪ .‬הוא הבין כל מה שצריך להבין‪ .‬כראוי לגאון אמיתי‪,‬‬ ‫הוא סיפק לבעיה מורכבת פתרון קטן משל עצמו‪ ,‬פשוט‬ ‫ומעשי‪ .‬רק הטפשות מסובכת‪ .‬היא מקלקלת לנו את החיים‪.‬‬ ‫הפתרון הברור והיעיל היחיד הוא התבונה‪ ,‬הפשטות‪.‬‬ ‫להתראות בקרוב‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫جاكومو ألييس‬ ‫جرس الناس ذوي النوايا الحسنة‬ ‫‪ 17x17x2‬سم‬ ‫صلصال وخزف مزخرف‬ ‫ג’אקומו אלסי‬ ‫גשר האנשים עם רצון טוב‬ ‫‪ 17x17x2‬ס”מ‬ ‫חומר ומיוליקה‬ ‫‪Giacomo Alessi‬‬ ‫‪Ponte degli uomini di buona volontà‬‬ ‫‪17x17x2 cm‬‬ ‫‪Argilla e maiolica‬‬

‫چسباري كاشو‬

‫גספארו קאשו‬

‫خــزف‬

‫קרמיקה‬

‫من مذكرات أحد املشاركني يف ورشة السالم‬ ‫يف إرسائيل‬

‫מתוך פנקסו של אחד המשתתפים‬ ‫בסדנת השלום בישראל‬

‫مل أزر ارسائيل قط من قبل‪ ،‬لذا اعتربت ندوة الخزف فرصة بالنسبة يل‬ ‫لجرس هذه الهوة‪ .‬لقد ارتبط التفكري بإرسائيل يف وعيي دامئًا بال َّدين القائم‬ ‫منذ آالف السنني والذي يدين به الغرب‪ ،‬وليس الغرب فحسب‪ ،‬للشعب‬ ‫اليهودي‪ .‬ذلك ال َّدين الذي مل يعد قابلاً للسداد بسبب املحرقة‪.‬‬ ‫لذلك عندما أفكر يف إرسائيل أشعر دامئا أنني يهودي بعض اليشء ويف‬ ‫الوقت ذاته أشعر أنني رشيك بدرجة معينة يف القوانني العرقية التي‬ ‫صدرت عام ‪ 1938-‬لقد شعرت أنني الضحية والجالد يف نفس الوقت‪.‬‬ ‫عندما فكرت يف ارسائيل حلمت بأنني احد أبطال “اكسودس”‪ ،‬ذلك‬ ‫الفيلم الذي رسد التقلبات التي سبقت قيام دولة إرسائيل ويف الوقت‬ ‫ذاته عندما فكرت يف ارسائيل حلمت بان أكون احد أبطال االنتفاضة ً‬ ‫أيضا‪.‬‬ ‫التفكري يف ارسائيل صعب دامئًا ‪ ،‬جامل ومأساة‪ ،‬أمل ويأس كلها تختلط‬ ‫فيها م ًعا‪ .‬باختصار‪ ،‬إرسائيل متثل دامئًا بوصلة ضمريي سل ًبا وإيجاًبا‪ .‬كل‬ ‫هذا جال يف خاطري أثناء سفري بالطائرة اىل تل أبيب‪.‬‬

‫מעולם לא ביקרתי בישראל‪ ,‬וסימפוזיון הקרמיקה נראה לי‬ ‫הזדמנות ראויה לגשר על הפער הזה‪ .‬המחשבה על ישראל‬ ‫התקשרה בתודעתי מאז ומתמיד למחשבה על החוב בן אלפי‬ ‫השנים שהמערב ‪ -‬ולא רק הוא ‪ -‬חייב לעם היהודי‪ ,‬חוב שאינו בר‬ ‫פירעון בעקבות השואה‪ .‬לפיכך‪ ,‬כשחשבתי על ישראל‪ ,‬הרגשתי‬ ‫תמיד קצת יהודי ובה‪-‬בעת חשתי שותף במידת‪-‬מה לחוקי הגזע‬ ‫משנת ‪ - 1938‬קורבן ותליין כאחד‪ .‬כשחשבתי על ישראל חלמתי‬ ‫שאני אחד מגיבורי «אקסודוס»‪ ,‬הסרט שגולל את התהפוכות‬ ‫שקדמו להקמתה של מדינת ישראל; בה‪-‬בעת‪ ,‬כשחשבתי על‬ ‫ישראל‪ ,‬חלמתי גם להיות אחד מגיבורי האינתיפאדה‪ .‬המחשבה‬ ‫על ישראל תמיד קשה‪ :‬יופי וטרגדיה‪ ,‬תקווה ויאוש משמשים‬ ‫בה בערבוביה‪ .‬בקיצור‪-‬ישראל מייצגת תמיד את המצפן המוסרי‬ ‫שלי‪ ,‬לטוב ולרע‪.‬‬ ‫כל זאת חשבתי בזמן שטסתי לתל אביב‪.‬‬

‫يف ‪ 23‬نيسان‪ -‬ابريل حطت طائرتنا يف مطار بن غوريون وهناك استقبلتنا‬ ‫بعض مندوبات املعهد الثقايف االيطايل يف تل أبيب لقد ُكنّ ظريفات‬ ‫ووضعن تحت ترصفنا سيارة‪ .‬وخالل حوايل ساعة وصلنا إىل فندق أحوزات‬ ‫زمرين يف زخرون يعكوڤ‪ ،‬هناك انتظرانا جاكومو ومحمد‪.‬‬ ‫لقد ُمنحنا وقتًا فقط لنضع حقائبنا يف الغرف وفو ًرا سارعنا يف العودة اىل‬ ‫السيارة‪ ،‬مازالت أمامنا ساعة أخرى من السفر لنصل اىل أم الفحم املدينة‬ ‫العربية اإلرسائيلية التي تستضيف الندوة‪ .‬يف وجبة العشاء التي قدمت‬ ‫لنا يف العراء تعرفنا عىل املنظمني‪ :‬سعيد مدير صالة العرض للفنون‪ ،‬دفنا‬ ‫ليڤي‪ ،‬ماريو‪ ،‬چسباري وانجلو واىل جانبهم الفنانني العرب واليهود‪ .‬يف‬ ‫نهاية وجبة العشاء عدنا ثانية إىل السيارة (كانت السفريات مميزًا ثابتًا‬

‫ב‪ 23-‬באפריל אנחנו נוחתים בנמל התעופה בן גוריון‪ ,‬שם‬ ‫מקדמות את פנינו כמה נציגות חביבות ביותר של המכון‬ ‫האיטלקי לתרבות בתל אביב‪ ,‬המעמידות לרשותנו מכונית‪ .‬בתוך‬ ‫כשעה אנחנו מגיעים למלון אחוזת זמרין בזכרון יעקב‪ ,‬שם כבר‬ ‫ממתינים לנו ג›אקומו ומוחמד‪.‬‬ ‫אנחנו מספיקים רק להניח את המזוודות בחדרים ומיד נחפזים‬ ‫חזרה לרכב‪ .‬עוד שעה של נסיעה ואנחנו באום אל פחם‪ ,‬העיר‬ ‫הערבית הישראלית המארחת את הסימפוזיון‪ .‬בארוחת הערב‪,‬‬ ‫המוגשת תחת כיפת השמיים‪ ,‬אנחנו מתוודעים אל המארגנים‪:‬‬

‫‪36‬‬

‫چسباري كاشو‬ ‫غريب ضائع‬ ‫‪ 40x40x40‬سم‬ ‫مواد‪ ،‬خزف مزخرف وخشب‬ ‫גאספרו קאשו‬ ‫זר אבוד‬ ‫‪40x40x40‬ס”מ‬ ‫חומר‪ ,‬מיוליקה ועץ‬ ‫‪Gaspare Cascio‬‬ ‫‪Straniero smarrito‬‬ ‫‪40x40x40 cm‬‬ ‫‪Argilla, maiolica e legno‬‬

‫ومره ًقا طيلة األيام األربعة التي مكثناها يف إرسائيل)‪ .‬ويف نهاية سفر‬ ‫استمر حوايل الساعة وصلنا أخ ًريا اىل الراحة واىل املكان الخاص بنا يف‬ ‫الفندق‪ .‬يوم الخميس ‪ 24‬نيسان ‪ -‬ابريل هو اليوم أكرث يوم مكثف يف‬ ‫الربنامج‪ .‬وصلنا اىل صالة العرض يف أم الفحم يف نهاية ساعة السفر التي‬ ‫اعتدنا عليها يف سيارة ليئاه من نوع تويوتا ياريس‪ .‬ليئاه هي فنانة يهودية‬ ‫خفيفة الروح تزوجت من يهودي هولندي وهاجرت إىل إرسائيل جالبة‬ ‫معها اللغات السبع التي تتحدث بها (مبا فيها االيطالية بطالقة)‪ .‬عندما‬ ‫دخلنا صالة العرض اكتشفنا أن األوالد قد تركوا املكان وعادوا اىل املدرسة‬ ‫بعد أن حظوا بالتعرف عىل الخزف وعىل التقنيات التي علمتهم إياها‬ ‫أنجيال‪ .‬ويف املكان عُ قد درس من بني الكثري من الدروس التي يعقدها‬ ‫كل من ماريو‪ ،‬چسباري وجاكومو‪ .‬الكثري من اإلرسائيليني زرق العيون‬ ‫وشقر الشعر من السهل أن تخطئ يف حكمك بالنسبة ملوطنهم فتحسبهم‬ ‫أمريكيون أو بريطانيون كأولئك الذين التقي بهم دامئًا عىل منت القطار‬ ‫املتجه اىل فريينسا‪ ،‬إنهم يجلسون ويعالجون الصلصال اىل جانب عربيتني‬ ‫إرسائيليتني تعلو وجهيهام ابتسامة براقة‪ ،‬تطل من وراء الحجاب الذي‬ ‫يغطي راس كل واحدة منهام وجز ًءا كب ًريا من الوجه‪.‬‬

‫סעיד‪ ,‬מנהל הגלריה לאמנות‪ ,‬דפנה לוי‪ ,‬מריו‪ ,‬גספארה ואנג’לה‪,‬‬ ‫ולצדם האמנים היהודים והערבים‪ .‬בסוף הארוחה אנחנו עולים‬ ‫שוב על המכונית (הנסיעות עתידות להפוך למאפיין קבוע ומעיק‬ ‫של ארבעת ימי השהות שלנו) ובתום נסיעה בת שעה אנחנו‬ ‫מגיעים סוף סוף אל המנוחה ואל הנחלה במלון‪.‬‬ ‫יום חמישי‪ 24 ,‬באפריל‪ ,‬הוא היום העמוס ביותר בתוכנית‪.‬‬ ‫אנחנו מגיעים לגלריה באום אל פחם – בתום אותה שעת נסיעה‬ ‫שכבר התרגלנו אליה – בטויוטה יאריס של ליה‪ .‬ליה היא אמנית‬ ‫ישראלית סימפטית‪ ,‬שנישאה ליהודי הולנדי ועלתה לישראל‬ ‫כשהיא מביאה איתה גם את שבע השפות שהיא דוברת (כולל‬ ‫איטלקית שוטפת)‪ .‬כשאנחנו נכנסים לגלריה‪ ,‬אנחנו מגלים‬ ‫שהילדים עזבו כבר ושבו לבית הספר אחרי שזכו להיכרות‬ ‫עם הקרמיקה ועם הטכניקות שלימדה אותם אנג›לה‪ .‬במקום‬ ‫מתקיים עוד שיעור אחד מני רבים שמעבירים מריו‪ ,‬גספארה‬ ‫וג›אקומו‪ .‬ישראלים רבים‪ ,‬תכולי עיניים ובהירי שיער‪ ,‬שאפשר‬ ‫לטעות בהם בקלות ולחשוב אותם לאמריקנים או לאנגלים‪ ,‬כמו‬ ‫אלה שאני פוגש תמיד על הרכבת לפירנצה‪ ,‬יושבים ומעבדים את‬ ‫החומר לצד שתי ערביות ישראליות בעלות חיוך מאיר‪ ,‬המבצבץ‬ ‫מבעד לרעלה המכסה את ראשן וחלק ניכר מפניהן‪.‬‬

‫يف الطابق األخري من صالة العرض توجد رشفة مغطاة بقطع من القامش‬ ‫تخفف بعض اليشء من درجة الحرارة التي تقرتب من الـ ‪ 40‬درجة‬ ‫مئوية‪ .‬متتد أم الفحم عىل مد النظر إنها ثاين اكرب مدينة عربية يف إرسائيل‬ ‫بعد النارصة‪ .‬وفقط الح ًقا سنكتشف الرعب املس َّوغ الذي تثريه يف قلوب‬ ‫اليهود الذين يتفادون زيارتها‪ .‬عىل طول الطريق التي توصلنا من أم‬ ‫الفحم اىل الفندق الذي نزلنا فيه ننظر إىل التالل عىل مييننا‪ ،‬تلك التالل‬ ‫التي متركزت فيها قرى عربية مبآذن املساجد التي متيزها‪ ،‬مقابل البلدات‬ ‫اليهودية بكنسها املوجود معظمها يف يسار الشارع‪.‬‬

‫בקומה האחרונה של הגלריה יש מרפסת מחופה ביריעות בד‪,‬‬ ‫הממתנות מעט את החום המתקרב ל‪ 40-‬מעלות‪ .‬אום אל פחם‬ ‫משתרעת למלוא העין‪ .‬זוהי העיר הערבית השנייה בגודלה‬ ‫בישראל‪ ,‬אחרי נצרת‪ .‬רק בהמשך נתוודע לפחד – המוצדק יותר‬ ‫או פחות – שהיא מעוררת בלב היהודים‪ ,‬הנמנעים מלפקוד‬ ‫אותה‪ .‬לאורך הכביש המוביל אותנו מאום אל פחם למלון שלנו‬ ‫אנחנו שמים לב לגבעות מימין‪ ,‬המשובצות בכפרים ערביים על‬ ‫צריחי המסגדים המתנשאים האופייניים להם‪ ,‬לעומת היישובים‬ ‫היהודים‪ ,‬על בתי הכנסת שלהם‪ ,‬המצויים ברובם משמאל‬ ‫לכביש‪ ,‬במישור‪.‬‬ ‫הכפרים הערביים ציוריים מאוד‪ ,‬אך סואנים והומי אדם‪,‬‬ ‫מאובקים‪ ,‬נטולי זכר לתכנון עירוני כלשהו ומוצפים במכוניות‬

‫القرى العربية جميلة جدا لكنها صاخبة وتعج بالناس‪ ،‬مغ ّربة‪ ،‬تفتقد‬ ‫لرموز التخطيط املدين ومليئة بالسيارات القدمية التي تسمع مكربات‬ ‫الصوت فيها أنغام موسيقى راب مهلوسة – أمر ما باللغة العربية‪ .‬يف‬ ‫املقابل البلدات اليهودية تبدو وكأنها قرى بنيت من قطع ليچو مرتبة‬ ‫وغنية بالخرضة‪ ،‬فيها رجال صغار السن تلتف سوالفهم خلف آذانهم‬ ‫يسن خلف‬ ‫ونساء شابات مع أغطية للرأس متشابهة وتنانري طويلة رِ‬ ‫‪38‬‬

‫خرض وشاح‬ ‫عائلة‬ ‫‪ 40x60x40‬سم‬ ‫مواد محل ّية‬ ‫חדר ושאח‬ ‫משפחה‬ ‫‪ 40x60x40‬ס”מ‬ ‫חומר מקומי‬ ‫‪Khader Oshah‬‬ ‫‪Famiglia‬‬ ‫‪40x60x40 cm‬‬ ‫‪Materiale del luogo‬‬

‫الرجال مع “جمع” من األوالد الذين يرتاكضون حول عجلة األطفال التي‬ ‫ال غنى عنها والتي تنقل آخر األوالد الذي ولد قبل مدة قصرية‪ .‬إن كرثة‬ ‫العائالت الشابة كثرية األبناء جعلني أتسائل هل تستمر فرتة الحمل يف‬ ‫إرسائيل أقل من تسعة أشهر؟‪.‬‬

‫ישנות‪ ,‬שרמקולים אדירי עוצמה משמיעים מהן צלילי ראפ בלתי‬ ‫אפשריים ‪ -‬משהו בשפה הערבית‪ .‬היישובים היהודיים‪ ,‬לעומתם‪,‬‬ ‫נראים כמו כפרים בנויים מלגו‪ ,‬מסודרים ושופעי ירק‪ ,‬עם גברים‬ ‫צעירים בפאות מגולגלות מאחורי האוזניים‪ ,‬שנשים צעירות‬ ‫בכיסויי ראש זהים ובחצאיות ארוכות צועדות בעקבותיהם עם‬ ‫עדת ילדים מתרוצצים סביב עגלת התינוקות הבלתי‪-‬נמנעת‪,‬‬ ‫המסיעה את האחרון שזה עתה נולד‪ .‬ריבוי המשפחות הצעירות‬ ‫וברוכות הילדים גרם לי לתהות האם הריונות בישראל נמשכים‬ ‫פחות מתשעה חודשים‪.‬‬ ‫בהמשך אנחנו מגלים שערביי ישראל‪ ,‬גם אם הם ישראלים מאז‬ ‫ומתמיד‪ ,‬אינם מתגייסים לצבא‪ .‬תענוג השירות הצבאי – הנמשך‬ ‫שלוש שנים לגבי הגברים ושנתיים לגבי הנשים‪ ,‬בנוסף לחודש‬ ‫בשנה עד גיל ‪ - 45‬שמור ליהודים ולדרוזים בלבד‪ .‬אם זה היה‬ ‫קורה באיטליה‪ ,‬חשבתי ביני לבין עצמי‪ ,‬כולנו היינו ממהרים‬ ‫להתאסלם‪.‬‬

‫فيام بعد اكتشفنا أن العرب يف إرسائيل حتى لو كانوا إرسائيليني منذ القدم‬ ‫يؤدون الخدمة العسكرية‪ .‬املتعة الكامنة يف الخدمة العسكرية والتي‬ ‫تستمر ثالث سنوات بالنسبة للرجال وسنتني بالنسبة للنساء باإلضافة اىل‬ ‫شهر يف كل عام حتى بلوغ سن الـ ‪ 45‬محفوظة لليهود والدروز فقط‪.‬‬ ‫لو أن ذلك حدث يف ايطاليا‪ ،‬قلت يف نفيس‪ ،‬فجميعنا كنا سنسارع اىل‬ ‫اعتناق اإلسالم‪.‬‬ ‫بعد سفرية أخرى‪-‬من تلك السفريات يف الطريق الرسيع التي توقفت‬ ‫عن عدها‪ -‬حظينا باسرتاحة من الحر ولفرتة راحة قصرية يف الفندق‬ ‫استعدادًا لفرتة بعد الظهر واملساء التي ستكرس للجزء الرسمي من‬ ‫الندوة‪ .‬لقد غ ّلفنا جي ًّدا الهدايا التي حرضناها للوجهاء ولبسنا بدالت‬ ‫رسمية وخرجنا مرة أخرى يف طريقنا اىل أم الفحم‪ .‬بعد وصولنا بفرتة‬ ‫قصرية وصل السفري االيطايل يف إرسائيل السيد سندر ودي برندن ومديرة‬ ‫املعهد الثقايف االيطايل سيمونطا ديال سيطا مع مساعدتيها الظريفتني‬ ‫اللتني التقينا بهام يف املطار‪ .‬نائب رئيس اتحاد الحرفيني االيطايل دانيئيال‬ ‫فاكارينو ومدير صالة العرض للفنون سعيد أبو شقرة تجوال يف صالة‬ ‫العرض مع ممثيل السلطات االيطالية وجميعهم يتوقفون عند التصاميم‬ ‫املختلفة التي تم تقدميها استعدادًا إلنشاء أول متحف عريب للفن املعارص‬ ‫يف إرسائيل‪ .‬سيقام املتحف يف أم الفحم بفضل جهود سعيد ً‬ ‫وأيضا بفضل‬ ‫التزام الكثري من اليهود والعرب الذين يؤمنون بان الفن والثقافة يتيحان‬ ‫تحقيق انجازات مل تنجح السياسة‪ ،‬وكم بالحري الحرب‪ ،‬يف تحقيقها حتى‬ ‫اليوم‪.‬‬

‫אחרי עוד אחת מאותן נסיעות בכביש המהיר – כבר הפסקתי‬ ‫לספור – אנחנו זוכים להפוגה מן החום ולמנוחה קצרה במלון‬ ‫לקראת אחר הצהריים והערב‪ ,‬שיוקדשו לחלק הרשמי של‬ ‫הסימפוזיון‪.‬‬ ‫אנחנו אורזים יפה את המתנות שהכנו לנכבדים‪ ,‬עוטים על‬ ‫עצמנו חליפות רשמיות ויוצאים שוב לאום אל פחם‪ .‬מעט אחרינו‬ ‫מגיעים שגריר איטליה בישראל‪ ,‬סנדרו דה ברנרדין‪ ,‬ומנהלת‬ ‫המכון לתרבות‪ ,‬סימונטה דלה סטה‪ ,‬עם שתי העוזרות הנחמדות‬ ‫שלה שפגשנו עוד בנמל התעופה‪.‬‬ ‫סגן היו»ר של התאחדות בעלי המלאכה האיטלקית‪ ,‬דניאלה‬ ‫ואקארינו‪ ,‬ומנהל הגלריה‪ ,‬סעיד אבו שקרה‪ ,‬מסיירים בגלריה‬ ‫עם נציגי הרשויות האיטלקיות‪ .‬כולם מתעכבים מול הפרויקטים‬ ‫השונים‪ ,‬שהוגשו לקראת הקמת המוזיאון הערבי הראשון בישראל‬ ‫לאמנות בת‪-‬זמננו; המוזיאון יוקם באום אל פחם הודות לעבודתו‬ ‫של סעיד‪ ,‬אך גם הודות למחויבות של ערבים ויהודים רבים‪,‬‬

‫التقى السفري وحاشيته بالفنانني املشاركني يف الندوة وبفناين الخزف الذين‬ ‫وصلوا من صقليا ويبدون اهتام ًما باإلعامل الفنية وبالتقنيات املختلفة‪.‬‬ ‫فيام بعد بدا الجزء الرسمي من األمسية يف قاعة مجاورة‪ .‬وهناك استمعنا‬ ‫عىل مدار ساعتني للخطابات وكلامت الشكر‪ .‬تحدثت دانيئال عن نية‬ ‫‪40‬‬

‫بُثينة أبو ملحم‬ ‫بدون عنوان‬ ‫‪ 205x132x130‬سم‬ ‫أقمشة وخيوط تطريز‬ ‫صلصال ‪ -‬ماچدلينا حيفتس‬ ‫בותיינה אבו מלחם‬ ‫ללא כותרת‬ ‫‪ 205x132x130‬ס”מ‬ ‫בד וחוטי תפירה‬ ‫חומר ‪ -‬מגדלנה חפץ‬ ‫‪Botayna Abu Melhem‬‬ ‫‪Senza titolo‬‬ ‫‪205x132x130 cm‬‬ ‫‪tessuto e fili per cucire‬‬ ‫‪Argilla - Magdalena Hefetz‬‬

‫اتحاد الحرفيني االيطايل االستمرار يف تطوير مشاريع مبوجب النهج الذي‬ ‫تم تحديده يف أول يومني من العمل ويف أعقاب حديث مع املشاركني‬ ‫الذين عبرّ وا عن احتياجاتهم وطموحاتهم‪ .‬السفري االيطايل ومدير املعهد‬ ‫الثقايف االيطايل اللذان منحا رعايتهام للندوة‪ ،‬رئيس بلدية أم الفحم‪ ،‬سعيد‬ ‫أبو شقرة‪ ،‬دفنا ليڤي ومساعدوها‪ -‬الجميع حصلوا عىل هدية من اتحاد‬ ‫الحرفيني_ أغراض مصنوعة من الجلد يف معمل عريق ي مدينة فريينسا‪.‬‬ ‫الهدية األهم كانت الهدية التي قدمت للمتحف العريب للفن املعارص‬ ‫الذي سيقام يف املستقبل وهي لوحة للفنان مايسرتو برونو چامبونا ويف‬ ‫النهاية استمتعنا بكوكتيل وتوجهنا اىل منزل سعيد الواقع عىل بعد عدة‬ ‫مئات من املرتات فقط‪ ،‬لكن الوصول إليه من خالل صعود منحدر جعل‬ ‫املسافة تبدو بالنسبة يل بعض الكيلومرتات‪.‬‬

‫המשוכנעים שאמנות ותרבות מאפשרות הישגים שהפוליטיקה –‬ ‫לא כל שכן המלחמות – לא השיגו עד היום‪.‬‬ ‫השגריר ומשלחתו פוגשים את האמנים המשתתפים בסימפוזיון‬ ‫ואת אמני הקרמיקה שהגיעו מסיציליה ומתעניינים בעבודות‬ ‫ובטכניקות השונות‪ .‬בהמשך נערך החלק הרשמי של הערב באולם‬ ‫סמוך‪ .‬במשך כשעתיים נשמעים נאומים ודברי תודה‪ .‬דניאלה‬ ‫ואקארינו מספר על כוונתה של התאחדות בעלי המלאכה להמשיך‬ ‫בפיתוח פרויקטים‪ ,‬על פי הדרך שהותוותה ביומיים הראשונים‬ ‫לעבודה ובעקבות שיחות עם המשתתפים‪ ,‬שנתנו ביטוי לצרכיהם‬ ‫ולשאיפותיהם‪ .‬שגריר איטליה ומנהלת המכון האיטלקי לתרבות‪,‬‬ ‫שנתנו את חסותם לסימפוזיון‪ ,‬ראש עיריית אום אל פחם‪ ,‬מנהל‬ ‫הגלריה‪ ,‬סעיד אבו שקרה‪ ,‬דפנה לוי ועוזריה – כולם מקבלים‬ ‫שי מהתאחדות בעלי המלאכה‪ ,‬פריטי עור מבית מלאכה יוקרתי‬ ‫מפירנצה‪ .‬המתנה המשמעותית ביותר היא זו שנמסרת למוזיאון‬ ‫הערבי העתידי לאמנות מודרנית – יצירה של מאסטרו ברונו‬ ‫גמבונה‪ .‬בסיום נהנים כולם מקוקטייל ואחר כך עולים לביתו של‬ ‫סעיד‪ ,‬המצוי במרחק כמה מאות מטרים בלבד‪ ,‬אך העלייה אליו‬ ‫כה תלולה עד שהמרחק נדמה ככמה קילומטרים‪.‬‬

‫يف الغد‪ ،‬يوم الجمعة ‪ 25‬نيسان – ابريل احتفلت ايطاليا بعيد التحرير من‬ ‫نري االحتالل النازي‪ ،‬قضينا صباحنا يف الجادة املركزية يف زخرون يعكوڤ‬ ‫مع دانيئيال‪ ،‬جاكومو ومحمد‪ .‬لقد احتسينا بارتياح القهوة املمتازة التي‬ ‫قدمت لنا يف أحد املقاهي الذي بدا أنه من السهل جدَّا أن يكون يف‬ ‫طاورمينا أو بورتوبينو‪ .‬وبينام نحن نتحدث عن الندوة‪ ،‬عن جودة الفن‬ ‫الذي يعرضه الفانون العرب واليهود وعن املعنى السامي لها‪ ،‬فوجئنا‬ ‫بحقيقتني تعيداننا اىل ارض الواقع يف إرسائيل‪ :‬شخصان من معارف محمد‬ ‫يلقيان التحية علية ويسأالنه عن الندوة التي تابعا أخبارها يف الصحف‪،‬‬ ‫لكن لألسف الشديد لن يشاركا فيها ألنهام “يخافان الدخول إىل أم الفحم”‪.‬‬ ‫والسبب يف ذلك هو أن وسائل اإلعالم العربية تقدم املدينة دامئا عىل‬ ‫أنها مكان خطر ومأوى للمتطرفني املسلمني ومن املفضل االبتعاد عنها‪.‬‬ ‫عىل الجانب اآلخر شاهدت فجأة شابتني جميلتني ترتدي كل منهام سرتة‬ ‫صفراء عىل زي عسكري زيتي اللون وتتجوالن بني طاوالت املقهى التي‬ ‫تعج بالناس يف ساعات صباح يوم الجمعة‪ .‬الشابتان تتهامسان وتضحكان‪.‬‬ ‫من يدري من املمكن أنهام تتحدثان عن صديقيهام‪ ،‬صديقاتهن‪ ،‬العطلة‪،‬‬ ‫أو عن األمل يف املستقبل‪ ...‬اقرتبتا منا وجلستا عىل حافة الرصيف وعند‬ ‫انحنائهام شاهدت مسدسني رشاشني وضعاهام بجانبهام يف مكان يسهل‬ ‫تناولهام عند الحاجة‪ .‬إنهام تحرسان املكان قد أوكلتا مبهمة ضامن عدم‬ ‫املس باألجواء االحتفالية السائدة يف الجادة املركزية من قبل إرهايب‪.‬‬

‫למחרת‪ ,‬יום שישי‪ 25 ,‬באפריל‪ ,‬באיטליה חוגגים את חג השחרור‬ ‫מעול הכיבוש הנאצי‪ .‬אנחנו מבלים את הבוקר במדרחוב של‬ ‫זכרון יעקב יחד עם דניאלה‪ ,‬ג’אקומו ומוחמד‪ .‬אנחנו לוגמים‬ ‫בנחת מן הקפה המצוין המוגש לנו באחד מבתי הקפה‪ ,‬שיכול‬ ‫היה בקלות להיות ממוקם בטאורמינה או בפורטופינו‪ .‬עוד אנו‬ ‫דנים בסימפוזיון ובאיכות היצירות שמציגים האמנים היהודים‬ ‫והערבים‪ ,‬במשמעות הנעלה של הסימפוזיון עצמו – ולפתע שתי‬ ‫עובדות מחזירות אותנו לקרקע המציאות הישראלית‪ :‬זוג מכרים‬ ‫יהודים של מוחמד מברכים אותו לשלום ושואלים אותו על‬ ‫הסימפוזיון‪ .‬הם קראו עליו בעיתונים‪ ,‬אך לצערם לא ישתתפו‪ ,‬כי‬ ‫הם «פוחדים להיכנס לאום אל פחם»‪ .‬אמצעי התקשורת בעברית‬ ‫מציגים את העיר תמיד כיעד מסוכן‪ ,‬קן צרעות של קיצונים‬ ‫מוסלמים‪ ,‬שמוטב להתרחק ממנו‪ .‬מעבר לכביש אני מבחין‬

‫‪42‬‬

‫محمد أبو رقية‬ ‫ُقلوب‬ ‫‪ 104x38x2‬سم‬ ‫صلصال وحديد‬ ‫מוחמד אבו ארקיה‬ ‫לבבות‬ ‫‪ 104x38x2‬ס”מ‬ ‫חומר וברזל‬ ‫‪Mohamed Abo Arkia‬‬ ‫‪Cuori‬‬ ‫‪104x38x2 cm‬‬ ‫‪Argilla e ferro‬‬

‫سألتهام‪ ،‬مبساعدة محمد‪ ،‬إذا كانتا مستعدتني اللتقاط صورة يل معهام‪.‬‬ ‫وافقتا برسور وابتسمتا حتى بعد انضامم جاكومو إىل الصورة‪ .‬ال ادري‬ ‫ماذا سيكون شعوري لو التقيت بشابتني مسلحتني مبسدسني رشاشني يف‬ ‫مقهى يف ڤيا ڤينطو يف روما يف خضم جدال عن املباراة الفاشلة لفريق كرة‬ ‫القدم التسيو فريقي املفضل‪...‬‬

‫לפתע בשתי נערות צעירות ויפות‪ .‬הן עוטות אפודה צהובה‬ ‫מעל למדי זית צבאיים ומסיירות בין השולחנות של בתי הקפה‪,‬‬ ‫ההומים אדם בשעה זו של בוקר יום שישי‪ .‬שתי הבנות במדים‬ ‫מסתודדות ומצחקקות‪ .‬מי יודע‪ ,‬אולי הן מדברות על החבר‪ ,‬על‬ ‫החברות‪ ,‬על החופשה‪ ,‬על התקוות לעתיד‪ ...‬הן מתקרבות אלינו‬ ‫ומתיישבות על שפת המדרכה‪ .‬כשהן מתכופפות‪ ,‬אני רואה שני‬ ‫תת‪-‬מקלעים שהן מניחות לצדן באגביות‪ ,‬אך בהישג יד מיידי‪.‬‬ ‫הן מאבטחות את המקום‪ ,‬הן אלה שמבטיחות שאווירת החגיגה‬ ‫השוררת במדרחוב לא תופר ע»י «טרוריסט כלשהו»‪.‬‬

‫سافرنا إىل حيفا ومنها اىل النارصة لزيارة كنيسة البشارة‪ .‬مجموعة‬ ‫من الفرنسيني يستمعون إىل القداس الذي يقيمه عدد من القساوسة‬ ‫الفرنسيني‪ .‬زرنا املتحف املجاور إنه صغري لكنه هام ج ًّدا‪ ،‬إنه علامين بحت‪،‬‬ ‫إن مل يكن ملحدًا مثيل الذي يبدأ بالشعور مبا يشبه الروح الدينية‪.‬‬ ‫تجولنا يف الشوارع الصاخبة يف مدينة النارص العربية وألول مرة يف حيايت‬ ‫أرى كنيس‪ ،‬كنيسة كاثوليكية‪ ،‬كنيسة أرثوذوكسية ومسجدًا كلها مبنية‬ ‫الواحد بجوار اآلخر ذكرين هذا بأحد أجمل واهم األعامل الفنية لجاكومو‬ ‫وعنوانه “ال كوبوال”‪.‬‬

‫בעזרת מוחמד אני שואל אותן אם הן מסכימות להצטלם אתי‪ .‬הן‬ ‫מסכימות בשמחה ומחייכות גם כשג›אקומו משתחל לתמונה‪ .‬מי‬ ‫יודע איך הייתי מרגיש אם הייתי פוגש שתי נערות עם תת‪-‬מקלע‬ ‫בבית קפה בוויה ונטו ברומא תוך כדי ויכוח על המשחק הכושל‬ ‫האחרון של לציו‪ ,‬קבוצתי האהובה‪...‬‬ ‫אנחנו נוסעים לחיפה ומשם לנצרת‪ ,‬לביקור בכנסיית הבשורה‪.‬‬ ‫קבוצה של צרפתים מאזינה למיסה מפיהם של כמה כמרים‬ ‫צרפתים‪ .‬אנחנו מבקרים במוזיאון הסמוך‪ ,‬קטן אך רב חשיבות;‬ ‫אפילו חילוני גמור‪ ,‬שלא לומר אתיאיסט‪ ,‬כעבדכם הנאמן מתחיל‬ ‫לחוש משהו דמוי רוח דתית‪.‬‬ ‫אנחנו מסתובבים ברחובות הסואנים של נצרת הערבית‪,‬‬ ‫ובפעם הראשונה בחיי אני רואה בית כנסת‪ ,‬כנסייה קתולית‪,‬‬ ‫כנסייה אורתודוקסית ומסגד בנויים זה לצד זה‪ .‬זה מזכיר לי‬ ‫את אחת העבודות היפות והמשמעותיות ביותר של ג›אקומו‪,‬‬ ‫«להקופולה»‪.‬‬ ‫אנחנו מגיעים לבית קברות מוסלמי‪ ,‬ועוד המדריכה מספרת‬ ‫לנו על מנהגי הקבורה המוסלמיים‪ ,‬אנחנו מבחינים בילד יפה‬ ‫שמנופף אלינו לשלום מחלון הפונה אל בית הקברות‪ .‬אני מצלם‬ ‫אותו והוא נמלט מהחלון‪ ,‬אך חוזר מיד עם ילד נוסף ואישה‪ ,‬אולי‬ ‫אחיו ואמו‪ .‬שלושתם מחייכים אלינו‪ ,‬מאושרים באותו אושר‬ ‫שרק עוני וסבל יכולים להאיר כך‪.‬‬

‫وصلنا اىل مقربة إسالمية وبينام كانت املرشدة ترشح لنا عن طقوس الدفن‬ ‫يف اإلسالم شاهدت طفلاً جميال يلوح لنا بيديه من نافذة بيت يطل عىل‬ ‫املقربة‪ .‬صورته ففر من مكانه لكنه عاد مبارشة ومعه ولد آخر وامرأة‪ ،‬من‬ ‫املحتمل أنهام اخوه وامه‪ .‬ابتسم لنا الثالثة تغمرهم تلك السعادة التي‬ ‫يربزها بهذا الشكل الفقر واملعاناة فقط‪.‬‬ ‫بعد ذلك توقفنا يف حانة غريبة تحمل اسام ايرلنديا يرشبون فيها البرية‬ ‫الفلسطينية ومياه معدنية مستوردة من ايطاليا ويأكلون التشيبس مع‬ ‫الكاتشوب الفرنيس ويف النهاية يدفعون الحساب بالشيكل اإلرسائييل‪.‬‬ ‫قلت يف نفيس إن هذه هي ً‬ ‫ايضا نتيجة للعوملة وداهمتني رغبة شديدة يف‬ ‫تناول املعكرونة املطبوخة مع أمعاء عجل اچوسطرلو من حي طستاتشو‬ ‫يف روما‪.‬‬ ‫يوم السبت ‪ 26‬نيسان ‪ -‬ابريل‪ .‬يف برنامجنا زيارة اىل القدس مع كثري‬ ‫من الفنانني العرب واليهود الذين شاركوا يف الندوة‪ .‬ومرة أخرى نحن يف‬ ‫السيارة سافرنا ملدة ساعتني (يف طريق رسيع اكتشفت الح ًقا انه سمي‬ ‫‪44‬‬

‫عىل اسم إسحاق رابني) حتى وصلنا اىل هذه املدينة املثرية‪ ،‬مفرتق طرق‬ ‫لألديان‪ ،‬القصص‪ ،‬املآيس‪ ،‬مدينة يسكن فيها بجوار بعضها الهيكل وفوقه‬ ‫الحرم القديس وكنيسة ال تبعد عنه القيامة‪ .‬يرتاد الكنيسة عدد كبري من‬ ‫الحجاج األرثوذكس احتفالاً بعيد الفصح األرثوذكيس‪ .‬إنهم يجتاحون أزقة‬ ‫السوق بحوانيته الصغرية التي تزخر بالبضائع حاملني الشموع وقناديل‬ ‫الزيت‪ ،‬ويف النهاية يصلون اىل كنيسة القيامة‪ .‬أما نحن فقد وصلنا اىل‬ ‫هناك فقط بفضل املعجزة التي أنقذتنا من خطر الدهس تحت أقدام‬ ‫سيل من املؤمنني الذين كانوا يرددون الصلوات‪.‬‬

‫אחר כך אנחנו עוצרים בפאב הזוי עם שם אירי‪ ,‬שבו שותים בירה‬ ‫פלסטינית ומים מינרליים מיובאים מאיטליה ואוכלים צ›יפס עם‬ ‫קטשופ צרפתי‪ ,‬ואחר כך משלמים בשקלים ישראליים‪ .‬אני חושב‬ ‫ביני לבין עצמי שגם זו תוצאה של הגלובליזציה‪ ,‬ונתקף בתשוקה‬ ‫עזה למנת הפסטה בתבשיל מעי עגל של אגוסטרלו מרובע‬ ‫טסטאצ’ו שברומא‪.‬‬ ‫שבת‪ 26 ,‬באפריל‪ .‬בתוכנית – ביקור בירושלים עם רבים‬ ‫מהאמנים הערבים והיהודים שהשתתפו בסימפוזיון‪ .‬שוב אנחנו‬ ‫במכונית‪ ,‬נוסעים שעתיים בכביש מהיר (שאחר כך אגלה שהוא‬ ‫נקרא על שמו של יצחק רבין) כדי להגיע לעיר הנפלאה הזאת‪,‬‬ ‫צומת דרכים לדתות‪ ,‬לסיפורים‪ ,‬לטרגדיות‪ ,‬עיר שבה דרים‬ ‫בכפיפה אחת הכותל‪ ,‬מעליו מסגדי הר הבית ולא רחוק משם‬ ‫כנסיית הקבר‪ .‬הכנסייה מצויה בעיצומה של מתקפת צליינים‬ ‫אורתודוקסים‪ .‬הם מציינים את חג הפסחא האורתודוקסי‪ .‬עם‬ ‫נרות ומנורות שמן בידיהם‪ ,‬הם מציפים את סמטאות השוק על‬ ‫חנויותיו הזעירות שופעות הסחורה ומגיעים לבסוף לכנסיית‬ ‫הקבר‪ .‬גם אנחנו מגיעים לשם‪ ,‬רק הודות לנס שהציל אותנו‬ ‫מרמיסה תחת רגליו של נחשול המאמינים המזמרים תפילות‪.‬‬ ‫הגענו‪ ,‬וגילינו שמשבר הזבל של נאפולי רדף אחרינו עד לכאן‪:‬‬ ‫האתרים הקדושים מזוהמים באלפי בקבוקי פלסטיק שהושלכו‬ ‫על הקרקע לצד חולצות מרופטות‪ ,‬סנדלים קרועים ומיני מפגעים‬ ‫שונים ומשונים דווקא ליד הקבר שישו נטמן בו‪ ,‬לפי האמונה‪.‬‬ ‫הקבר מכוסה לוח שיש‪ .‬המאמינים מתיזים עליו מים‪ ,‬ואז אוספים‬ ‫אותם במטלית‪ ,‬מרעננים את הפנים במים המקודשים או סוחטים‬ ‫אותם לתוך בקבוק שיחזור איתם הביתה‪ .‬אנחנו עדים למחזות‬ ‫של היסטריה דתית של ממש במקום קדוש שהושחת ע»י ערמות‬ ‫אשפה‪ .‬אנחנו נמלטים מהסצינה ונתקלים בזוג מנקי רחובות‬ ‫אדישים עם שני מטאטאים‪ ,‬שלא היו מספיקים כדי לנקות אפילו‬ ‫את החדר של ברבי‪ .‬הם מנסים לשווא להילחם בערמות הזבל‪.‬‬ ‫שני צרפתים חולפים על פנינו ומחייכים אלינו חיוך נלבב‪ ,‬מעשה‬ ‫נס‪ .‬מיד אני נזכר במקומות הקדושים של חבל אומבריה‪ ,‬שם‬

‫وصلنا واكتشفنا أن أزمة النفايات يف نابويل تطاردنا حتى هنا‪ :‬األماكن‬ ‫املقدسة ملوثة بآالف عبوات البالستيك التي طرحت ً‬ ‫أرضا اىل جانب‬ ‫املالبس الرثة والصنادل املقطعة وغريها من األرضار املختلفة والغريبة‪،‬‬ ‫بالذات اىل جانب القرب الذي دفن فيه يسوع املسيح‪ ،‬حسب العقيدة‪.‬‬ ‫يغطي القرب لوح من الرخام يرش عليه املؤمنون املاء ومن ثم ينشفونه‬ ‫مبنديل ويبللون وجوههم بهذا املاء املقدس أو يعترصونه داخل قنينة‬ ‫ليعيدوه معهم إيل البيت‪ .‬لقد كنا شهودًا عىل مشاهد هسترييا دينية‬ ‫بحتة يف مكان مقدس أفسدته اكوام النفايات‪ .‬هربنا من هذا املشهد‬ ‫لنصادف شخصني ينظفان الطرقات‪ ،‬لقد كانا ال مباليان يحمالن مكنستني‬ ‫ال تكفيان لتنظيف حتى ولو غرفة دمية باريب‪ .‬إنهام يحاوالن سدى‬ ‫محاربة أكوام النفايات‪ .‬مر من أمامنا فرنسيان ابتسام لنا ابتسامة مودة‪،‬‬ ‫إنها معجزة‪ .‬وعىل الفور تذكرت األماكن املقدس يف منطقة اومربيا‪ ،‬هناك‬ ‫حيث السكينة‪ ،‬النظافة والهدوء كلها تربط بني الدنيوي وبني ما يف السامء‬ ‫كام يليق باألماكن املقدسة‪ .‬فجأة شعرت بفخر لكوين كاثولييك ‪ ...‬لكن‬ ‫بعد قلت يف نفيس إين قد تهورت بعض اليشء يف تفكريي هذا‪.‬‬ ‫قاس لدرجة انه إذا‬ ‫قضينا أمسيتنا يف بيت محمد الواسع عىل رأس منحدر ٍ‬ ‫سقطت من يدك قطعة نقدية فإنها ستتدحرج لتصل ادلياد يف اسرتاليا‪.‬‬ ‫لقد بحثنا مع دانيئيال‪ ،‬دفنا وسعيد ما ميكن أن نقدمه لالستمرار العميل‬ ‫لهذه التجربة املثرية‪ ،‬تجربة الندوة وتبادلنا عناوين الربيد االلكرتوين‬ ‫وأرقام الهواتف‪.‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪44‬‬

‫تم تحديد ‪ 27‬نيسان‪ -‬ابريل يوم العودة اىل ايطاليا‪ ،‬ركبنا يف سيارة‬ ‫ستوصلنا اىل املطار وعن طريق الصدفة اكتشفنا أن الفندق الذي نزلنا فيه‬ ‫يبعد عدة مئات من املرتات عن البحر‪ .‬ويف املرة التي ال اعرف كم هي‬ ‫نسافر يف الطريق الرسيع عىل اسم رابني‪ .‬سألونا يف املطار أين كنا وماذا‬ ‫كان الهدف من زيارتنا‪ .‬ذكرنا أم الفحم‪ ،‬ويا للعجب أصبحت األسئلة‬ ‫بصيغة أكرث استجوا ًبا ومرت حقائبنا وإغراضنا بعملية التفتيش من خالل‬ ‫األشعة أكرث من مرة باإلضافة اىل الفحص اليدوي‪ .‬بعد كل الفحوصات‬ ‫األمنية وصلنا أخ ًريا اىل بوابة الصعود اىل الطائرة‪ ،‬عندها تقدمت إلينا‬ ‫شابة وسيمة قدمت نفسها عىل أنها ممثلة وزارة السياحة وبدأت تطرح‬ ‫علينا سلسلة من األسئلة‪ .‬ورسعان ما أدركت أن كل ذلك يتعلق بالسياحة‬ ‫بدرجة قليلة وعن سؤالها األخري‪ :‬هل لديكم اقرتاحات لوزارة السياحة‪،‬‬ ‫أجبت‪( .”Yes! Stop the war and crash the walls“ :‬نعم! أوقفوا‬ ‫الحرب واهدموا الجدران)‪ .‬عندما ينطق بهذه الكلامت شخص مثيل‪،‬‬ ‫كانت إرسائيل ومصريها دامئًا قضية تهمه فاعلموا أن ذلك يعني الكثري‪.‬‬

‫השלווה‪ ,‬הניקיון והשקט מחברים בין הארצי לשמיימי‪ ,‬כפי‬ ‫שראוי שיהיה במקומות קדושים‪ .‬לפתע אני חש גאווה על כך‬ ‫שאני קתולי‪ ...‬אבל אחר כך אני חושב לעצמי שאני נסחף‪.‬‬ ‫את הערב אנחנו מבלים בביתו העצום של מוחמד‪ ,‬המתנשא‬ ‫בקצה עלייה כה תלולה‪ ,‬עד שאם יישמט לך מטבע‪ ,‬הוא יתגלגל‬ ‫עד אדלאיד שבאוסטרליה‪ .‬אנחנו דנים עם דניאלה‪ ,‬דפנה וסעיד‬ ‫על ההמשך המעשי שאנחנו יכולים לתרום לחוויה הנפלאה של‬ ‫הסימפוזיון‪ .‬כולנו מחליפים כתובות‪ ,‬דואל ומספרי טלפון‪.‬‬ ‫השיבה לאיטליה נקבעה ליום ראשון‪ 27 ,‬באפריל‪ .‬אנחנו עולים‬ ‫על רכב שמוביל אותנו לנמל התעופה‪ ,‬ואגב כך מגלים שהמלון‬ ‫שלנו שכן רק כמה מאות מטרים מהים‪ .‬בפעם המי‪-‬יודע‪-‬כמה‬ ‫אנחנו נוסעים על הדרך המהירה ע’’ש רבין‪ .‬בנמל התעופה‬ ‫שואלים אותנו היכן היינו ומה הייתה מטרת ביקורנו‪ .‬אנחנו‬ ‫מציינים את אום אל פחם‪ ,‬ולמרבה הפלא השאלות הופכות‬ ‫חטטניות יותר והמטען שלנו עובר פעמיים שיקוף ובדיקה ידנית‪.‬‬ ‫אחרי כל הבדיקות אנחנו מגיעים סוף סוף לשער העלייה למטוס‪,‬‬ ‫ואז מגיעה צעירה חייכנית שמציגה את עצמה בתור «משרד‬ ‫התיירות» ומתחילה לשאול אותנו סדרת שאלות‪ .‬מהר מאוד אני‬ ‫מבין שכל זה קשור לתיירות באופן רופף ביותר‪ .‬על השאלה‬ ‫האחרונה‪« ,‬יש לכם משהו להציע למשרד התיירות?»‪ ,‬אני עונה‪,‬‬ ‫‪“Yes! Stop the war and crash the walls”.‬‬ ‫כשהן יוצאות מפיו של עבדכם הנאמן‪ ,‬אדם שישראל וגורלה היו‬ ‫מאז ומעולם קרובים ללבו‪ ,‬למלים הללו יש משמעות רבה‪.‬‬ ‫על המטוס אני חושב שוב על התקרית ומתחרט על דבריי‪ .‬כדי‬ ‫שיימחל לי‪ ,‬אעבוד קשה עוד יותר על מנת ש”רוח הגלריה של‬ ‫אום אל פחם” תמשיך לפעם בכל מה שנצליח לעשות באיטליה‪.‬‬ ‫ואת הרוח הזאת אנחנו לא רק נשמר אלא גם נפתח‪ ,‬כי – כדבריה‬ ‫של דפנה – ‘כל גרגר חול שאנחנו מצליחים להזיז לכיוון השלום‬ ‫והקירוב בין יהודים לפלסטינים שווה הרבה יותר מגיבוב של‬ ‫סיסמאות ריקות’‪ ...‬ויש הרבה מאוד חול שצריך להזיז‪.‬‬

‫عندما كنا عىل منت الطائرة فكرت مرة أخرى يف الحدث وندمت عىل ما‬ ‫قلت‪ .‬ليك ُيغفر يل عىل أن اعمل بجد أكرث ليك تواصل “روح صالة العرض‬ ‫للفنون أم الفحم” النبض يف كل ما ننجح بالقيام به يف ايطاليا‪.‬‬ ‫وهذه الروح لن نحافظ عليها فحسب‪ ،‬بل سنطورها ألنه كام قالت دفنا‬ ‫كل حبة رمل ننجح يف تحريكها باتجاه السالم وخلق التقارب بني اليهود‬ ‫والفلسطينيني تستحق أكرث من التشدق بالشعارات الجوفاء‪ ...‬وهناك‬ ‫الكثري من الرمل الذي ينبغي علينا إزالته”‪.‬‬

‫‪45‬‬

Ci passano accanto due francescani che ci sorridono dolcemente e la loro miracolosa apparizione ci fa tornare alla mente i luoghi sacri dell’Umbria, dove quiete, pulizia, silenzio saldano il terreno con il divino, come è giusto che sia. Chissà perché mi sento orgoglioso di essere cattolico……ma poi penso che mi sto facendo travolgere dallo spirito di parte.

La sera la passiamo nella immensa casa di Mohamed, arroccata su una salita così ripida dove se ti cade una moneta la ritrovi ad Adelaide in Australia. Con Daniele, Daphna e Said concordiamo cosa fare per dare un seguito concreto alla bellissima esperienza del simposio. Scambi di indirizzi, email, numeri telefonici.

stringenti e il bagaglio subisce due volte l’ispezione ed il controllo manuale. Quando finiamo tutte le procedure di controllo e guadagniamo finalmente il gate, arriva sorridente una giovane signora che si presenta come “Ministero del turismo” e comincia a fare un lungo elenco di domande. Capisco che il turismo c’entra sino ad un certo punto ed alla domanda finale: “Avete qualche suggerimento per il Ministro del turismo?”, rispondo “Yes ! Stop the war and crash the walls” che detto da uno come il sottoscritto che da sempre ha a cuore i destini di Israele forse un qualche significato lo ha.

In aereo ripenso all’episodio e mi pento di quanto detto. Per farmi perdonare, mi impegnerò ancora di più perché lo “spirito della galleria di Umm El Fahem” viva con quanto riusciremo a fare in Italia. E lo faremo non solo sopravvivere, ma anche svilupparsi perché – come ha detto Daphna – “ogni granello di sabbia che riusciamo a spostare verso la pace e l’integrazione fra ebrei e palestinesi vale molto di più di tanti proclami vuoti” …. e di sabbia da spostare ce n’è veramente tanta.”

Domenica 27 aprile il ritorno in Italia. Prendiamo un’auto per raggiungere l’aeroporto e scopriamo che il nostro albergo distava solo qualche centinaio di metri dal mare. Facciamo per l’ennesima volta la Rabin Road. All’aeroporto ci chiedono dove siamo stati e cosa siamo venuti a fare. Facciamo il nome di Umm El Fahem e chissà perché le domande si fanno più fitte e

17

Sabato 26 aprile è in programma la visita a Gerusalemme con molti degli artisti arabi e ebrei che hanno partecipato al simposio, altre due ore di autostrada (che poi scopriamo essere sempre la stessa dedicata a Itzhak Rabin) ed arriviamo in questa splendida città, crocevia di religioni, di storie, di tragedie dove sopra il Muro del Pianto c’è la spianata delle Moschee e vicino il Sacro Sepolcro letteralmente assalito da migliaia e migliaia di fedeli ortodossi.

mentre litigo con i miei amici sull’ultima deludente prestazione della mia Lazio?

Partiamo poi per Haifa e quindi per Nazareth a visitare la Chiesa dell’Annunciazione a Maria mentre alcuni sacerdoti francesi celebrano la Messa ad un gruppo di loro connazionali. Visitiamo il piccolo ma importante Museo attiguo e anche per un laico incallito con continui sconfinamenti nell’ateismo come il sottoscritto, qualche fremito comincia a farsi sentire.

Celebrano la loro Pasqua con candele e lanterne in mano, invadendo le strettissime stradine del mercato orientale con le sue minuscole bottegucce di cianfrusaglia varia per arrivare al Sacro Sepolcro dove anche noi arriviamo solo per puro miracolo senza essere travolti dalle torme di fedeli salmodianti.

Giusto in tempo per scoprire che “la munnezza” di Napoli è arrivata fin li, in quei luoghi sacri deturpati dalle migliaia e migliaia di bottigliette d’acqua lasciate in terrà, insieme a magliette lise, a sandali rotti, a calzoncini ed ogni altro genere di presenza inquietante vicino alla tomba dove si crede sia stato deposto prima e sepolto poi il corpo di Cristo.

Giriamo un po’ la caotica città araba di Nazareth e per la prima volta in vita mia osservo una vicina all’altra una sinagoga, una chiesa cattolica, una chiesa ortodossa e una moschea: sembrano uno delle opere più belle e significative di Giacomo, Le Cupole.

Visitiamo per caso un cimitero arabo con la nostra guida che ci informa sugli usi funerari arabi, quando il nostro sguardo viene colpito dalla presenza di un bel bambino che da una finestra che dà direttamente sul cimitero ci saluta sorridendo. Gli scatto una foto e lui scappa via tornando subito dopo con un altro bambino e una donna, presumibilmente fratello e mamma, che ci salutano sorridendo felici di quella felicità che solo povertà e sofferenza illuminano così bene.

Una tomba coperta da una lastra di marmo, sopra cui viene gettata acqua da tanti fedeli che poi la raccolgono per bagnarsi il viso o strizzarla in contenitori e portarla via. Scene degne di vero e proprio isterismo religioso in un luogo sacro devastato dalla “munnezza”. Usciamo per fuggire da tali scene e ci accorgiamo che fuori due indolenti “scopini” con un paio di scope che non servirebbero nemmeno a pulire la camera di Barbie e Big Jim, conducono invano la loro lotta contro la “munnezza”.

Ci fermiamo poi in un improbabile pub dal nome irlandese dove si beve birra palestinese e l’acqua minerale San Benedetto importata dall’Italia, patatine con ketchup francese e si paga in shekels israeliani: penso che anche questo è il frutto della globalizzazione mentre muoio di nostalgia pensando alla pajata di Agustarello a Testaccio.

16

artisti ebrei e arabi coinvolti, sul significato nobile del simposio, due fatti ci fanno atterrare d’improvviso con i piedi per terra in Israele.

L’Ambasciatore e la sua delegazione incontrano poi i vari artisti che partecipano al simposio, i nostri ceramisti siciliani, informandosi sui risultati ottenuti, ammirando le opere realizzate, interessandosi delle tecniche, passando poi alla vera e propria parte ufficiale che si celebra nell’aula all’uopo predisposta.

La cerimonia si consuma in circa un paio d’ore con i discorsi ufficiali, i ringraziamenti, i progetti a proseguire l’esperienza in corso con Daniele Vaccarino che illustra quanto CNA ha intenzione di realizzare sulla scorta di quanto verificato nel corso di questi primi due giorni, dei colloqui avuti con i vari protagonisti, con le esigenze e le aspirazioni espresse.

Una coppia di conoscenti ebrei di Mohamed lo salutano e gli chiedono informazioni sul simposio di cui hanno letto sui giornali, rammaricandosi del fatto che non potranno partecipare “perché hanno paura di entrare a Umm El Fahem”, perché questa città viene continuamente descritta dai media ebrei come meta pericolosa, come covo di radicali musulmani da cui è preferibile girare al largo.

Di contro, noto due belle e giovani ragazze, con una pettorina gialla che a mala pena nasconde il verde oliva della divisa militare. Stanno girovagando tra i tavoli dei vari bar all’aperto tutti affollati di giovani, bambini, genitori, anziani. Le due ragazze in divisa con la pettorina gialla, stanno confabulando tra loro alternando sorrisi a risate: chissà…stanno parlando dei loro boy friends, delle loro amiche, delle loro vacanze, delle loro speranze. Si avvicinano e si mettono sedute accanto a noi, sul marciapiede e mentre si chinano per sedersi, spuntano due bei mitra che, con non chalance, appoggiano accanto a loro ma sempre a portata di mano. Sono della sicurezza e sorvegliano che il clima sereno e di festa non venga turbato da “qualche terrorista”.

Si consegnano così gli omaggi CNA (di un pellettiere di Firenze) all’Ambasciatore, alla Presidente dell’Istituto di Cultura Italiano che hanno sponsorizzato il simposio, al Sindaco di Umm El Fahem, al Direttore Said, a Daphna Levi e ai suoi più diretti collaboratori. Particolarmente significativo l’omaggio di una pregevole opera del Maestro Bruno Gambone al costituendo Museo arabo di arte contemporanea.

Ci si trasferisce poi per il cocktail nella zona alla bisogna predisposta per finire poi, tutti, a casa di Said distante poche centinaia di metri ma così in salita che sembrano alcune centinaia di Kilometri.

Venerdì, mentre in Italia si festeggia il 25 aprile, la mattina la passiamo nella parte turistica di Zichron Yaacov in compagnia di Daniele, Giacomo, Mohamed e mentre sorseggiamo un buon caffè in un tavolo all’aperto di un bar che poteva essere a Taormina piuttosto che a Cala Volpe piuttosto che Portofino, scambiandoci opinioni sul simposio, sulla bravura degli

Chiedo tramite Mohamed se è possibile fare una foto insieme: acconsentono felici e sorridenti con Giacomo che non perde occasione per farsi immortalare anche lui. Chissà cosa avrei provato a trovarmele vicine con i loro mitra in qualche bar di Via Veneto a Roma

15

capelli biondi che posso benissimo scambiare con gli americani o gli inglesi che incontro sempre sull’Eurostar per Firenze, lavorano la ceramica accanto a due arabe israeliane dal sorriso dolce che si intravede dal velo che copre loro testa e gran parte del viso.

Fuori dal terrazzo dell’ultimo piano della galleria, opportunamente coperto da tende per mitigare un poco il caldo che arriva a sfiorare i 40 gradi, si stende Umm El-Fahem, la seconda città araba, dopo Nazareth, di Israele. Una città che solo dopo scopriamo suscitare paura più o meno motivata negli ebrei che evitano di frequentarla.

Scopriamo poi che benché da sempre israeliani, gli arabi d’ Israele non “fanno il soldato”, un privilegio – quello della leva che dura per i maschi tre anni e per le donne due anni, oltre ad un mese l’anno sino ai 45 anni di età – riservato solo agli ebrei e ai drusi.

Se fosse successo in Italia – ho pensato - tutti noi ci saremmo convertiti da subito all’Islam.

Scopriamo così che lungo l’autostrada che da Umm El Fahem ci porta al nostro albergo, alle colline a destra i molti minareti e moschee caratterizzano i villaggi arabi che si contrappongono alle sinagoghe dei villaggi ebrei per lo più disposti in pianura a sinistra.

I primi – i villaggi arabi – caratteristici, ma molto caotici, polverosi, senza una minima parvenza di ordine urbanistico, attraversati da vecchie auto con gli altoparlanti che “a palla” trasmettono improbabili rap in arabo. I secondi – i villaggi ebrei – come tanti villaggi della Lego, tutto ordine e verde, con i giovani rabbini dalle lunghe treccine dietro le orecchie seguiti da giovani moglie dai copricapo tutti uguali, lunghe gonne, attorniate da petulanti bambini che trotterellano intorno alle carrozzine d’ordinanza con l’ultimo nato.

Confezioniamo così i vari omaggi per le varie personalità e intabarrati nel vestito scuro d’ordinanza riprendiamo l’autostrada – ancora una volta - per ritornare a Umm El Fahem dove poco dopo arriva SE l’Ambasciatore d’Italia in Israele, De Bernardin e Signora, la Presidente dell’Istituto di Cultura Italiano in Israele, Simonetta Della Seta con le due cortesi collaboratrici che avevamo già incontrato all’aeroporto Ben Gurion.

Dopo l’ennesima corsa sull’autostrada, guadagniamo un po’ di tempo per riposare in hotel dall’afa incombente ma anche per prepararci per il pomeriggio e la sera dedicati alla parte ufficiale del simposio.

Il Vice Presidente Vicario CNA, Daniele Vaccarino, accompagna i nostri rappresentanti istituzionali insieme al Direttore Said Al Shakra in visita alla galleria e tutti si soffermano davanti ai vari progetti presentati per la realizzazione del primo Museo arabo di arte contemporanea che verrà realizzato in Israele proprio a Umm El Fahem grazie all’impegno non solo di Said ma anche di tanti arabi e ebrei, convinti che attraverso l’arte e la cultura si potranno ottenere quei risultati che né la politica né tanto meno le guerre sono finora riusciti a ottenere.

Una caratteristica, quella delle giovani famiglie dai molti pargoli, che mi ha sorpreso a pensare spesso se in Israele i tempi di gestazione fossero molto più corti degli usuali nove mesi.

14

Gaspare Cascio

Ceramica

dal “moleskine” di uno dei partecipanti al laboratorio di pace in Israele.

“Non ero mai stato in Israele e il simposio sulla ceramica è sembrata l’occasione giusta per colmare questa lacuna. Pensare a Israele ha sempre significato per me pensare al debito millenario che l’Occidente – e non solo – ha da saldare con il popolo ebraico, un debito divenuto inestinguibile con l’Olocausto.

Così pensare a Israele per me ha sempre rappresentato ad un tempo sentirsi un po’ ebreo, ma anche un pò compartecipe delle leggi razziali del 1938: in breve, vittima e carnefice.

ci accompagna a Zichron Yaakov all’albergo Achourat Zamarin dove ci stanno già attendendo Giacomo e Mahomed.

Il tempo di lasciare le valige nelle camere e poi di corsa, un’altra ora di auto, a Umm El Fahem, la città araba di Israele dove si tiene il simposio, per consumare una cena all’aperto e conoscere gli organizzatori Said, il direttore della galleria d’arte, e Daphna Levi, ma anche Mario, Gaspare e Angela, con gli artisti ebrei e arabi.

Alla fine della cena di nuovo in auto per un’altra ora ancora – gli spostamenti in auto saranno una costante incombente nei quattro giorni – per arrivare di nuovo in albergo e guadagnare finalmente il meritato riposo.

Pensare a Israele ha anche significato sognare di essere uno dei protagonisti di Exodus, il film che ha narrato le vicende della nascita dello Stato di Israele, ma al tempo stesso pensare a Israele ha anche significato sognare di essere uno dei protagonisti dell’Intifada.

Pensare a Israele è sempre difficile: bello e tragico al tempo stesso, speranza e disperazione insieme.

Insomma, Israele è insieme la mia buona e cattiva coscienza.

Giovedì 24 aprile è la giornata di più densa di appuntamenti. Arriviamo – con la solita ora di auto – con la Yaris di Lia una simpatica artista israeliana, sposata ad un ebreo olandese trasferitosi in Israele insieme alle sue 7 lingue (compreso l’italiano) che parla disinvoltamente. Arriviamo alla galleria di Umm El Fahem quando i bambini sono già tornati a scuola dopo aver fatto la loro conoscenza della ceramica, delle tecniche insegnate da Angela, ma in tempo utile per assistere alla ennesima lezione di Mario, Gaspare e Giacomo, mentre israeliani dagli occhi azzurri e

Questo pensavo mentre volavo verso Tel Aviv dove all’aeroporto Ben Gurion mercoledì 23 aprile alcune cortesissime rappresentanti dell’Istituto Italiano di Cultura in Israele ci attendono per il benvenuto, mettendoci a disposizione un auto che in circa 1 ora

13

Non fu facile, e ne furono contenti.

Pensavo a Baremboim, la sua grande arte messaggio di convivenza e di pace, lui l’arte che unisce, lui israeliano con il passaporto palestinese. Straordinario!

Allora funziona! “..Facciamo sapere al mondo il valore dell’umiltà e del dialogo, armati di sola buona volontà, per la pace e la convivenza…”

Il primo valore, immediato, tangibile, a pelle, era la straordinaria umiltà, e la curiosità di sapere e praticare, della nostra tradizione, le forme e le decorazioni. Tutto semplice.

Said, il direttore della galleria, uomo di pace, è personaggio straordinario, aveva capito tutto. Un vero genio, aveva dato a un problema complesso il suo pezzetto di soluzione, semplice e concreta. La stupidità è complicata. Ci rovina la vita, l’unica soluzione chiara, efficace davvero, è l’intelligenza, la semplicità. A presto.

Rispondono da Israele: “..L’unica cosa da fare, è fare!”

Li trovammo ad attenderci in galleria, i nostri venticinque compagni, uomini e donne dediti all’arte, semplici artisti, creativi veri.

12

Giacomo Alessi

Semplice armonia La delegazione era arrivata in Sicilia con l’obiettivo di conoscere e selezionare un gruppo di bravi artigiani, esperti in tecniche tradizionali di decorazione che fossero disposti a cogliere l’invito a partecipare, con la loro presenza, presso il museo d’arte contemporanea di Umm el-Fahem, ad un “Symposium” sulla ceramica nel mese di Aprile del 2008. Erano: Said Abu-Shakra, Tirza Yalon Kolton, Daphna Levi.

avendo, per contrarietà, già da molto tempo percorso, con il mio lavoro i sentieri della convivenza, poi dopo il 2004 anche i sentieri del male e dell’odio, quello che rende gli uomini bestie feroci e quasi sempre, senza una ragione definita. Feroci anche quegli uomini che di religione si nutrono.

Andammo a vedere le mie due collezioni, l’una che rappresenta la mia traduzione della tradizione, l’altra invece il nuovo, il non visto, il mio eterno tentativo di stupire e meravigliare, Said non staccò più l’occhio dalla cinepresa.

Finimmo dopo sei ore che era già sera.

Da quel momento in poi, andammo dritti per l’obiettivo, una infinità di mail, materiali, pennelli, secchi, bidoni, argilla, smalti e colori.

Quest’ultima parlava italiano, meno male, ci si intendeva, parlava e si faceva capire e capivano anche me mentre spiegavo e raccontavo le mie cose.

Daphna traduceva e gli occhi e i sorrisi degli altri diventavano sempre più luminosi. Un attimo e fu tutto chiaro, parlavamo tutti la stessa lingua: l’arte strumento per parlare di pace, l’arte per favorire la pace e la convivenza. Stavamo abbozzando un ponte fra religioni e culture diverse, stavamo materializzando un sogno. Straordinario!

“..Non devi scordare il torniante, dobbiamo manipolare e creare con l’argilla, il tornio è divertimento, voglio una straordinaria manifestazione di gioia e allegria, i materiali piombiferi alla dogana, la sostituzione di un artigiano che pretendeva di esser pagato mille euro, per una partecipazione che per tutti avrebbe dovuto essere già un grande privilegio”.

Scrissi, perchè mi fu espressamente richiesto, la più breve storia della ceramica siciliana che mai sia stata scritta: cinque righe!

Quattro artigiani siciliani e venticinque artisti israeliani di fede e di luoghi diversi, senza una lingua comune, avrebbero lavorato insieme per sette giorni, insieme, in una città palestinese. E senza compenso alcuno.

Di Said Abu-Shakra riuscivo a cogliere la grande emozione, difficile da descrivere, mi sentivo nel mio,

11

luci e ombre, e un lieve fruscio. Il motivo ricorrente e la delicata decorazione impressa su ciascuna moneta sono gli elementi responsabili della sottile vibrazione dell’opera, e danno vita ad un’immagine ricca di forza.

Devo confessare che, guardando alle maioliche italiane, ho avuto delle sensazioni negative circa la natura e il significato di questa tecnica. Infatti, in una prima fase ricopriamo l’argilla con uno strato di colore bianco, cioè nascondiamo il suo colore naturale, ed in una seconda fase ci dedichiamo alla decorazione dell’argilla (la terra), dipingendo, decorando ed aggiungendo ancora colore. Non è forse questo un tentativo di nascondere l’essenza stessa del materiale? Un tentativo di evadere il confronto con il soggetto Terra? Ciò che succede sulla terra non è possibile abbellire o decorare e certo non è possibile nascondere. Siamo stufi del conflitto esistente su questa terra e dei suoi effetti o ci siamo adeguati a questa situazione? Forse sta governando la diffidenza? Forse abbiamo paura di spandere questa terra sul tavolo, atto che richiederebbe molto coraggio e molta coscienza? Forse abbiamo bisogno di un altro evento doloroso che ci riporti nuovamente sul fronte di guerra?

Qualche parola personale per concludere. Come titolo di questa mostra collettiva di artisti arabi ed ebrei, abbiamo scelto “Sul tavolo”, con il desiderio e la consapevolezza che questo nome provocasse associazioni di vario tipo, e conducesse sia gli artisti che gli spettatori nelle regioni della storia, del conflitto, dell’occupazione, del dialogo, dell’apertura e dell’ipocrisia.

Nel lungo periodo di tempo passato tra l’inizio dei lavori del seminario fino alla scrittura di queste righe, mi sono trovata molto a riflettere sulla natura del seminario e della mostra, dal punto di vista personale e da quello artistico e politico.

10

L’opera artistica di Mark Yudell è costituita da frammenti di ceramiche antiche raccolte sulla spiaggia di Cesarea. I pezzi di ceramica sono riuniti in una sorta di padella di ferro (Saj) dopo essere stati colorati con la tecnica della maiolica e cotti con la tecnica Raku.

Con rispetto per i vasi antichi e voglia di esprimere il comune denominatore che lo lega ad essi, Yudel utilizza le argille che ha raccolto riunendole in una composizione, e riportando così a nuova vita frammenti di storia.

L’artista ha scelto la cottura Raku a lui consueta affinché le glasure non risultassero uniformi e il risultato finale non fosse perfetto ma spontaneo.

Il Saj è un utensile utilizzato per la preparazione di una specie di piadina, un cibo di base comune che ha importanza anche quando si ricevono ospiti. Mark Yudel ha capovolto il Saj sul lato concavo ottenendo una scodella di servizio per enfatizzare il concetto del dare con generosità quando ci si trova a tavola.

Mohamed Said Kalash è un artista calligrafo arabo specializzato nel vitrage e nella tecnica dell’intarsio in legno. Nelle sue opere, Kalash usa gli arabeschi che, come le decorazioni della maiolica italiana, traggono ispirazione dal mondo animale e vegetale. Stimolato da questo simposio, Kalash ha scelto di tentare la tecnica della maiolica ed ha creato un tavolo fatto di lastre d’argilla rivestite di glasura bianca, decorando le lastre del tavolo con calligrafia araba ed arabeschi tipici del suo stile di lavoro.

Huda Jamal crea una tovaglia con tecniche miste, usando colori su tessuto e rilievi d’argilla. La decorazione della tovaglia è costituita da immagini di piatti illustrati con colori vivaci e motivi decorativi personali che traggono ispirazione dalla cultura locale.

Hoda moltiplica i motivi e crea una zona di stimolo per l’unicità e la speranza, delle quali abbiamo tanto bisogno.

Nella sua opera, Salim Asakly lascia l’argilla cruda, collegando noi spettatori direttamente alla natura: terra, paglia e fuoco. Salim presenta un’interpretazione “biologica” della maiolica: un tronco di legno ricoperto di terra e su di esso decorazioni con pigmenti provenienti dalla natura. L’artista invita lo spettatore a congiungersi con le proprie radici, con la sua natura, in semplicità.

Hasan Gazmawi utilizza l’immagine della moschea El Aqsa come simbolo della tradizione a cui egli appartiene, e in questo modo cerca di convogliare la nostra attenzione sulla realtà attuale. Hassan descrive questo simbolo culturale mediante un rilievo dotato di elementi decorativi plastici nello stile decorativo caratteristico delle maioliche.

Nella sua opera, Maya Shapira si confronta in modo sensibile, tranquillo ed originale con la tecnica decorativa siciliana. Un numero preciso di monete di porcellana simili crea l’immagine del dettaglio di una fragile decorazione. Il modo in cui le monete sono sospese ne consente lievi oscillazioni, mutazioni di

Nella sua opera Solitudine, Magdalena Hefetz prova a descrivere la forza delle emozioni da lei provate al termine del seminario. Come lei, i tavoli restano orfani, soli, decorati con colori vivaci, forme e linee che rappresentano ricordi ed impressioni.

9

la tecnica serigrafica e posati sul tavolo. Il contrasto tra la leggerezza del foglio e la pesantezza dell’argilla trasferisce la sensazione del peso - il pacco dei conti aperti di Manal - allo spettatore.

stile della maiolica italiana, combinando stampi di ceramica industriale, ferro, fili di rame e plastica.

Tutti i componenti sono intrecciati insieme ottenendo un’opera attuale, capace di descrivere l’accostamento delle culture del passato con la realtà urbanoindustriale contemporanea.

Khader Oshah riunisce intorno al tavolo i membri della sua famiglia. I loro ritratti vengono disegnati con linee espressive in colore uniforme per decorare una serie di normali piatti. Khader, artista beduino che nacque a Gaza e vive oggi a Rahat, permette con la sua creazione un incontro di famiglia intorno al tavolo. Un incontro quotidiano o forse festivo, impossibile nella realtà dei confini politici dell’Israele 2009.

Lia Boers fa un interessante tentativo di tradurre i motivi decorativi siciliani in motivi locali moderni. Lea decora e scolpisce dei piatti con tecnica tradizionale, ma i colori e le linee utilizzati appartengono al suo stile personale libero e sregolato, riuscendo ad collegare in questo modo il vecchio con il nuovo, le culture con i “commensali”.

Lo stile artistico di Botayna Abu Melhem è caratterizzato dal suo caratteristico uso di indumenti tradizionali: ricamo, spille e tessuto cucito rozzamente. L’artista trae ispirazione da grandi piani d’argilla che vengono tessuti nell’opera. La tecnica decorativa siciliana con colori e pennello si trasforma in tecnica decorativa personale con ago e filo, basata sulla tradizione locale.

La combinazione di piani d’argilla solitari, di segni grossolani di cucito, di righe di tessuto da vita ad una sorta di carta stradale con i confini del “luogo”: il luogo personale, il luogo culturale, il luogo artistico, la geografia da cui scaturisce la creazione artistica.

Nelle opere artistiche di Dori Zanger osserviamo una ricca cromaticità e motivi decorativi ripetuti, delle storie tratte dal mondo animale e vegetale, a noi note sia dalla cultura italiana, sia da quella islamica, sia dalla stessa creazione artistica di Dori. L’altare creato dall’artista è fatto ad immagine degli altari primitivi sui quali venivano immolati i sacrifici, e costituisce, a suo parere, l’altare moderno su cui ciascuno di noi esegue, a suo modo e secondo il suo credo e le sue abitudini, i propri riti religiosi quotidiani.

Adi Aronov si diverte nella sua arte usando le possibilità offerte dalla tecnica della maiolica. Oltrepassa i confini della tradizione e naviga con l’aiuto di colori, forme e superfici verso mondi astratti e senza fine. Le linee serpeggianti che servono da riferimento alla tradizione della calligrafia araba e un ricco arcobaleno seducono e invitano ad entrare in un mondo immaginario ricco e pieno di ispirazione.

Lea Krugman già da molti anni lavora con la tecnica della maiolica italiana che ha imparato dall’artista siciliano Salvatore Tidona. La mostra ha permesso a Lea di oltrepassare i confini della forma e del contenuto degli strumenti e delle decorazioni tradizionali, per utilizzare una tecnica mista che include frammenti di opere precedenti di ceramica e porcellana nello

8

Mervat Essa

«La Terra» punto d’incontro?

Mohamed Abo Arkia ha scelto di confrontarsi con la tradizione decorativa siciliana utilizzando il linguaggio ornamentale da lui conosciuto che proviene dalla tradizione islamica: gli arabeschi. Muhammad esamina l’uso degli arabeschi con la tecnica della stampa su cuori d’argilla infilzati su spiedini. I cuori decorati, spaziati uniformemente sugli spiedini, si trasformano in elemento decorativo tridimensionale. Anche se trafitti, i cuori continuano a palpitare con tutta la loro potenza: il colore vivacissimo e luccicante, e una forma piena. Il contrasto tra il motivo animale - primordiale dell’opera con il suo livello estetico, la sua armonia e delicatezza, si trasforma in uno spazio di meraviglia capace di catturare lo spettatore.

La Mostra Simposio della Ceramica 2008 è stata realizzata con la cooperazione dell’Istituto Italiano di Cultura ed ha invitato artisti italiani e locali a prendere parte allo studio, alla creazione e al dialogo.

Il gruppo di artisti locali che hanno preso parte al simposio, arabi ed ebrei, sono stati invitati a partire per un viaggio congiunto al fine di trarre ispirazione e scoprire l’influenza artistica tra culture e tradizioni, per dar vita ad un dialogo artistico contemporaneo e stabilire la base di un ambiente dove l’arte potrà servire da idioma di collegamento tra persone e culture.

Il simposio è durato una settimana e si è svolto in forma di seminario artistico. I seminari sono stati guidati da tre artisti ceramisti siciliani: GIACOMO ALESSI (Caltagirone), GASPARE CASCIO (Sciacca) e MARIO MONTAUDO (Caltagirone), esperti di tecniche decorative tradizionali.

Shlomit Mandelkern ha studiato gli elementi della tradizione decorativa siciliana dandone un’espressione personale contemporanea. Shlomit, ha preso un noto motivo decorativo e lo ha trasformato in oggetto tridimensionale di porcellana, riuscendo ad interpretare in modo unico ed originale l’essenza della maiolica, portandola in una nuova dimensione.

La mostra Sul tavolo presenta le creazioni degli artisti che hanno preso parte al simposio, e consente di osservare i particolari del processo artistico - personale da loro attraversato in questo viaggio, rivelati nelle loro opere:

Manal Morcos si concentra sul titolo della mostra e con l’argilla crea un pacco di fogli pieni di conti: fogli decorati con cifre e formule matematiche, stampati con

7

Apparentemente, sembra che in un ciclo di vita breve e nel veloce ricambio dei tavoli esista una percezione di cambiamento e di rottura con la monotonia, tuttavia di solito i tavoli vecchi assomigliano molto a quelli nuovi, per essenza, carattere e qualità - a parte piccole differenze esteriori - e sono prodotti secondo la stessa filosofia dei guadagni per il produttore.

per un uso più prolungato del tavolo, senza farsi troppo influire dai mutamenti della moda. In tal caso, il cambio di atteggiamento e la rottura dei modelli dovrà partire da noi, utenti, e non da stimoli esterni.

Nell’aprile del 2008 ci siamo riuniti, artisti ebrei ed arabi (mussulmani, cristiani e drusi), israeliani ed italiani, donne e uomini, giovani ed anziani, intorno ai tavoli della galleria di Um El-Fahem per studiare e fare esperienza con la maiolica.

Quale ruolo ricoprirono i tavoli al di là di quello funzionale? Ne eravamo consapevoli? Era chiaro che per noi erano mezzi di unione, intorno a cui si stabilivano i nostri contatti. Tuttavia i tavoli erano anche dei mezzi che ci permettevano di separarci, offrendoci libertà personale, distensione, e la possibilità di guardarci da vicino e da lontano, ricevendo in questo modo un’immagine ampia, profonda ed assortita.

Un cambiamento di questo fenomeno, possibile anche se limitato, sta avvenendo grazie alla coscienza ecologica, in crescita costante presso i consumatori.

Tale tendenza obbliga i produttori - non tanto per motivi ideologici quanto per considerazioni di carattere commerciale - a costruire tavoli utilizzando materiali inoffensivi per l’ambiente o riciclati, anche se più costosi, secondo una filosofia che vede negli alberi una risorsa limitata e da conservare. Questo è un esempio in cui la conoscenza e la filosofia ambientale dell›utente del tavolo ne influiscono sul carattere.

In questo breve articolo abbiamo tentato di approfondire il concetto del tavolo. Con lo stesso spirito invitiamo il pubblico della mostra ad esaminare i risultati dell’accostamento degli artisti al tema «Sul tavolo», nel modo più aperto e vario possibile, ed in maniera diversa dallo standard quotidiano.

Forse questo invito è la chiave necessaria ed indispensabile per la creazione e la comprensione dell’arte. Una chiave validissima anche per qualsiasi altra attività ed idea.

È possibile prendere questa conoscenza e filosofia e trasferirle dal campo ecologico anche in altri campi, in modo da influenzare proporzionalmente la natura del tavolo del futuro? È possibile e desiderabile che il consumatore abbia un ruolo maggiore nel design del tavolo e nella sua produzione? Forse, proprio le premure per l’ambiente porteranno a produrre tavoli più resistenti nel tempo ed a favorire la consapevolezza

6

moderne ci permettono di progettare e creare un tavolo meno fisso, meno passivo, e più modulare e modificabile in base ai nostri bisogni e alle nostre sensazioni, in modo da risvegliare in noi le idee e l’attività. Ad esempio, sono in fase di progettazione oggi tavoli in cui uno schermo computer orizzontale è incorporato in modo uniforme nel piano del tavolo.

Lo schermo può mostrare immagini e contenuti di tipo diverso secondo i desideri dell›utente, tramite contatto tattile diretto o casuale.

tavolo ha un›influenza sul nostro modo di agire di cui non siamo consapevoli. Si può presumere che se la maggior parte dei nostri pasti non si svolgesse intorno ad un tavolo, la presentazione e il modo di consumare il cibo, e anche le ricette sarebbero differenti. Forse anche il nostro rapporto con il cibo sarebbe diverso.

In questo senso il tavolo è un elemento di pensiero schematico fisso e ripetitivo.

Di solito le discussioni si svolgono intorno ad un tavolo, che in questo caso assume una funzione separatrice tra i partecipanti. Chissà se togliendo il tavolo cambierebbero anche il carattere della discussione, la sostanza, e soprattutto i risultati della discussione?

Chissà se rinunciando ad usare il tavolo, e modificando un comportamento comunemente accettato, si verificherebbe una breccia nel modo di pensare ed interagire dei partecipanti alla discussione?

Il tavolo può quindi essere rivoluzionato e trasformarsi in uno strumento capace di stimolare i sensi ed attivare l’intelletto.

Si tratta di processi tecnologici esterni ma aventi lo scopo di diversificare il nostro modo di pensare ed allargare il nostro modo di concepire la realtà.

La connessione tra utente e tavolo avverrà in modo interattivo e multiforme. Questa connessione, si presume, contribuirà alla diversificazione e all’ampliamento dei contatti tra gli utenti del tavolo, influendo sul loro modo di pensare ed agire.

Sotto questo aspetto, il tavolo non è soltanto uno strumento passivo, ma ha la sua influenza, e non poca, sul comportamento e sul pensiero di coloro che lo utilizzano. Lo strumento influisce sul contenuto.

Questo fenomeno assomiglia all’utilizzo diffuso del programma Power Point nel preparare presentazioni: l’uso quasi esclusivo di questo programma influisce sul contenuto delle presentazioni, senza relazione con il soggetto, limitando quest’ultime alle possibilità del programma ed uniformandole secondo modelli fissi.

Di fronte a questa affascinante ed interessante possibilità, spicca maggiormente il fenomeno della produzione industriale di massa dei tavoli, dove produzione, qualità e materiali vengono determinati soltanto in base a criteri economici aventi come fini l›aumento delle vendite e i guadagni. Per questo motivo, vengono prodotti tavoli standard, di materiale a basso prezzo e di bassa qualità. Questi tavoli si rovinano rapidamente e il consumatore è costretto a gettarli ed a rimpiazzarli con tavoli nuovi, contribuendo in questo modo all’aumento delle vendite del produttore.

Probabilmente, per eliminare l’influenza determinante del tavolo, non bisogna necessariamente rinunciarci, cosa che sarebbe difficile a causa del forte legame e la dipendenza che abbiamo sviluppato con questo strumento. Oggi, infatti, l’apertura e la tecnologia

5

Avner Singer

Il Tavolo Il tavolo è un oggetto che concentra numerose e svariate attività attorno a se, al di sopra, ai lati, e a volte anche al di sotto. A volte serve come mezzo di comunicazione tra le persone, come quando intorno ad esso si riunisce un gruppo di studio, a volte serve da supporto per il nostro lavoro, a volte rappresenta un mezzo di separazione e distacco.

spettacoli, escursioni ecc., tuttavia, osservando più a fondo, si nota che anche in tali occasioni d’incontro è presente l’essenza del tavolo. Infatti, un campo sportivo o un palcoscenico, entrambi elementi centralizzatori intorno ai quali ci si siede per osservare, possono essere veduti come dei tavoli giganti che hanno essenzialmente una funzione simile al tavolo di casa.

Anche una tovaglia stesa su di un prato, un falò intorno al quale ci si riunisce, e perfino un’area vuota delimitata da ballerini in azione, sono come dei «tavoli», nel carattere e nella funzione.

Nel corso della storia, fino ai nostri giorni, il tavolo è stato costruito in un’infinità di forme, tipi e materiali, mentre Il suo design è determinato di solito dall›uso designato, dalla moda e dall’estetica del tempo. Inoltre, determinando il design e la forma, decidiamo il fine ed il tipo di attività che si svolgerà intorno o sopra al tavolo.

La forma del tavolo, la sua collocazione e l’ambiente in cui viene collocato ci fanno capire qual è il suo scopo.

Anche ciò che vi è posato sopra ci offre un indizio sullo scopo ed il carattere di un incontro, per esempio.

Un tavolo può anche essere testimone del livello sociale ed economico del suo padrone, o dell›immagine che egli desidera dare di se.

Il tavolo è un accessorio diffusissimo. Quasi tutti gli incontri di carattere sociale si svolgono, naturalmente, intorno ad un tavolo.

Anche se esistono incontri sociali che non hanno luogo intorno ad un tavolo, come - ad esempio - eventi sportivi,

Il tavolo è lo scenario che ospita la maggior parte delle nostre attività più comuni, come mangiare, lavorare, scrivere, leggere, conversare ed incontrarsi con i famigliari. Svolgendo queste ed altre attività quotidiane, non attribuiamo di solito alcuna importanza al tavolo. Si tratta di attività che eseguiamo automaticamente e generalmente senza pensare alla necessità del tavolo o alla possibilità di eseguire la stessa attività altrove. Il tavolo viene da noi scelto senza dubitare e senza riflettere.

Anche se l’uso costante ed automatico dello stesso tipo di accessorio per le medesime attività ci conferisce una sensazione di sicurezza e continuità, tuttavia comporta anche qualcosa di involutivo e di stagnante. L’uso del

4

Sono stato testimone delle indecisioni e delle discussioni preliminari, degli incontri serali e degli incontri conclusivi.

Questo è il momento di riconoscere la forza e l’importanza di questi incontri. Da una parte sono capaci di svuotare completamente una persona della propria energia esaurendo tutte le forze, dall’altra riescono a ricaricare nuovamente, e sempre nonostante tutto - sempre, resta il desiderio e l’attesa del prossimo incontro.

Grazie anche agli artisti italiani ed israeliani, ebrei ed arabi, per il loro spirito di associazione, sincerità ed amore.

Il nome scelto dai curatori, Sul Tavolo, è un nome ricco di contenuto.

La galleria è stata benedetta dalla vostra presenza, avete infuso un’atmosfera speciale e ci avete segnato una direzione in cui proseguire l’attività. La vostra presenza in questo luogo è stata molto importante, fino a questo stesso momento.

Desidero ringraziare i curatori - gli artisti Marwan Issa e Avner Singer, per l’ottimo lavoro ed il grande sforzo i quali hanno permesso agli artisti di sedersi insieme intorno a un tavolo per creare, in completa intimità ed in una splendida atmosfera.

Avete infuso un’energia straordinaria che sarà per noi fonte d’ispirazione e di spiritualità per la nostra attività nel futuro.

3

Said Abu-Shakra

Argilla fonte di ispirazione Il seminario della ceramica, che ormai è divenuto una tradizione annuale, invita artisti da tutto il mondo a creare insieme una realtà diversa di creatività e studio in comune.

Le visite agli studi, le conversazioni e gli incontri con artisti, aziende e dirigenti della comunità locale, non ci lasciarono dubbi circa l’importanza della tradizione artistica che dura da centinaia di anni ed è riconoscibile in ogni angolo delle strade e dei vicoli della Sicilia.

Nella preparazione del seminario abbiamo verificato la possibilità di partecipazione da parte di artisti la cui arte includesse l’elemento della conservazione delle tradizioni antiche in relazione alle rispettive aree d’occupazione.

Dopo aver selezionato gli artisti partecipanti, siamo tornati pieni di ricchezza culturale, per mettere in atto il nostro seminario ad Um El-Fahem.

Al centro del seminario furono gli artisti italiani, la ricca cultura dalla quale provenivano, e la lunga esperienza che si portavano appresso.

Decine di artisti della ceramica provenienti da ogni parte d’Israele, arabi ed ebrei, si riunirono intorno a loro per studiare, anche se un poco, i segreti della loro tradizione.

Questa ricerca ci ha condotti in un viaggio di studio in Sicilia, con seminari creativi, avente lo scopo di incontrare e fare conoscenza con la storia del luogo, con la popolazione locale, e con le fonti delle tecniche artistiche tradizionali. Una volta sul posto, abbiamo subito scoperto che, in pratica, stavamo facendo conoscenza con la gelosia degli artisti locali nei confronti degli antichi segreti e con la loro devozione nel preservare le antiche tradizioni.

Nessuno di noi avrebbe potuto prevedere che nei nostri posti, nella realtà in cui viviamo, questo seminario si sarebbe trasformato in un punto d’incontro così intimo: tutti intorno allo stesso tavolo, a nutrirsi della stessa conoscenza, ad osservare le mani che impastano l’argilla e il lampo negli occhi del compagno seduto di fronte; tutti a formare lo stesso oggetto intorno allo stesso tavolo, traendo energia ed amore dal medesimo spazio ristretto.

Il viaggio in Sicilia, ci ha fatto incontrare con un istituzionalismo culturale completamente impegnato nella preservazione delle arti tradizionali e nella loro trasmissione, in modo istituzionalizzato ed organizzato, alle generazioni future.

2

‫معــرض نـــدوة الخـــزف ‪ 2008‬תערוכת סימפוזיון הקרמיקה ‪Mostra Simposio della Ceramica 2008‬‬

‫‪21/11/2009 - 20/2/2010‬‬

RINGRAZIAMENTO PERSONALE IL sucesso del simposio, e l’esposizione, della galleria d’arte di Um- El- Fahem, e la creazione del catalogo, non potevano anadare a porto , senza la participazione, ed il lavoro di volontariato del CAN (Confederazine Nazionale Dell’Atigianato) italiano, gli Artisti della Ceramic Italiana, e l’Ambasciata Italiana in Israele, e l’Istituto Cultural Italiano a Tel Avive.

Grazie dal cuore a: L’ex ambasciatore italiano in israele sandro de bernardini e il suo staff.La dottoressa Simonetta della Seta e la Lorenzi Teresa e i loro collaboratori nel ist.culturale italiano.

Artisti italiani: Giacomo Alessi, gaspari cascio, montaudo mario, agallaro angela, Rappresentante del CAN: Presidente nazionale Ivan Malavasi Vice president e president del can di torino Daniele vaccarino Segretario Nazionale del cne Maurizio Troiani Regione siciliana: Maglocco Bruno

Associazione Alsbar Galleria d’arte Umm El-Fahem Direttore: Said Abu-Shakra In cooperazione con: Istituto Italiano di cultura, Tel Aviv Associazione Italiana Artisti Curatori: Mervat Essa e Avner Singer Design e catalogo: Sharif Vaked Traduzione e testi: Orientation Fotografie delle opere: Yakis Kidron Ringraziamenti: Tirtza Yalon Kolton, Dafna Levy, Aziza Diab, Yussef Ilias, Keramikon - Yakov e Tzippi, Angela Gallaro, Bruno Magliucco, Muhammed Jabarin, Raji Batchish, Ahmed Mahajena, Fatma Jabarin, Ristorante Algazal, Mustafà Jabarin, Kamal Bito, Andre Boers, Kamal Bitto, Said e Rana Jabarin, Ahmad Yunis, Bilal Mahamid, Yoav e Lili Stern.

Sotto il patrocinio del Ministero della cultura e dello sport

‫صالة العرض للفنون أم الفحم‬ ‫הגלריה לאמנות אום אל‪-‬פחם‬

‫‪Umm el-Fahem Art Gallery‬‬

‫‪66‬‬