Begrijpen en bouwen aan veiligheid en cultuur

Orly Polak

Begrijpen en bouwen aan

drs. Orly Polak

Orly houdt zich met haar bedrijf Hub Creations al meer dan dertien jaar bezig met het beïnvloeden van cultuur en gedrag. Orly is van huis uit Sociologe en Argumentatiedeskundige en heeft zich daarnaast verdiept in Bestuurskunde, Sociale Psychologie, Verandermanagement en Antropologie. Orly heeft een grote persoonlijke interesse in alles dat met veilig werken te maken heeft. Orly schrijft hierover voor diverse vakbladen en host twee podcasts: Verhalen in Veiligheid en Studio Gehoord.

Colofon

Auteur: drs. Orly Polak

Design: Jorno van der Kooij

Redactie: MSc Merel Stam

Producent: Hub Creations

Uitgeverij: Hub Creations BV, Laan van Kronenburg 14, Amstelveen

5e druk: juni 2023

Hub Creations

Veilig werken gaat ons aan het hart. Wij vinden het belangrijk dat iedereen veilig kan werken. Hier vallen zowel sociale en psychologische veiligheid onder, als fysieke veiligheid. Wij houden ons bezig met het verbeteren van cultuur en gedrag. Onze invalshoek is groot. Wij kijken naar de organisatie, het team, de werkomgeving en het individu. Door middel van onderzoek en interventies helpen wij organisaties een prettiger en veiliger werkklimaat te scheppen voor medewerkers, leveranciers en klanten. Wij maken gebruik van verschillende soorten interventies. Van animaties tot e-learnings. En van diverse educatieve spellen tot workshops. Op het gebied van veiligheidscultuur bieden wij onder andere de volgende workshops aan:

• Bouwen aan een veilige cultuur

• Psychologische veiligheid en growth leadership

• Veilig gedrag en mentale valkuilen

Kijk voor meer producten en diensten op onze website:

Inhoudsopgave

Blz. 6 t/m 11

Blz. 12 t/m 27

Blz. 28 t/m 55

Blz. 56 t/m 71

Blz. 72 t/m 79

Blz. 80 t/m 95

Cultuur

Cultuur vormt mensen, mensen vormen cultuur. Cultuur is overal. Schept orde in de chaos van ons leven. Door cultuur weten we hoe we ons moeten gedragen. Wat er van ons wordt verwacht. Cultuur kun je zien, horen en proeven. Cultuur wordt gebruikt om groepen te vormen om mensen in te sluiten en uit te sluiten. Jij hoort er wel bij. En jij niet. Hoe we ons van elkaar onderscheiden kan heel subtiel gaan. Denk maar aan taalgebruik of grapjes. Cultuur is de lijm tussen mensen.

Cultuur biedt houvast en richting. Niemand wil buiten de boot vallen. We willen ons allemaal thuis voelen en bij de groep horen. Als mens zijn we enorm afhankelijk van elkaar. Niemand is zelfvoorzienend. We werken en leven in groepen. Dat klinkt misschien wat gek. Denk maar eens na over je eigen leven. Wie is nu boer, tandarts, leraar, hovenier en afvalinzamelaar ineen? We zijn van elkaar afhankelijk voor de voorziening in ons levensonderhoud. Deze afhankelijkheid is de stok achter cultuur en maakt cultuur gewichtig.

We hebben elkaar dus nodig. De meeste producten en diensten zijn niet alleen te maken. We moeten hiervoor samenwerken. De noodzaak voor samenwerken zorgt ervoor dat we ons aanpassen aan elkaar. Dat we continu streven naar een harmonieus optimum waarin we elkaars gedrag kunnen voorspellen. We dansen synchroon op dezelfde muziek. Iedereen kent en speelt zijn rol. Zonder nadenken weten we precies welke stap we in welke richting moeten zetten. Dat is cultuur. Niet uitgesproken, maar altijd aanwezig en voor iedereen voelbaar.

Denk eens na over je eigen cultuur op het werk. Wat zijn in jouw team de onuitgesproken regels? Welk gedrag wordt gewaardeerd?

Neem de volgende voorbeelden ter inspiratie door: We vragen altijd naar elkaars mening. Aanraken is afmaken. We mogen hier ja zeggen en nee doen. Koffie haal je alleen voor jezelf. Ik mag mijn camera uitzetten tijdens een meeting. Het is geaccepteerd als ik een collega pas weken later een antwoord mail. Als het spannend wordt, zijn we er altijd voor elkaar.

Schrijf in het blad hiernaast op wat jij denkt dat bij jullie de onuitgesproken regels zijn.

Cultuurvorming

Cultuur wordt aangeleerd en doorgegeven. Dit gebeurt al vanaf onze eerste levensdag. Leren door na te doen. We worden allemaal geboren met een natuurlijke neiging om gedrag te kopiëren. Het eerste gedrag dat we in onze Nederlandse cultuur leren, is glimlachen. Je bent net geboren en iedereen kijkt je wiegje in en begint naar je te glimlachen of te lachen. Lach je als kleintje terug, dan is het enthousiasme groot. Je wordt gelijk beloond met goedkeuringen en lieve woorden. Je weet nog niet wat ze allemaal betekenen, maar het voelt goed en vertrouwd. Zo wordt cultuur bestendigd. Voordoen, nadoen en belonen. Hoe simpel kan het zijn? Dit systeem van voordoen, nadoen en belonen zorgt ervoor dat we betekenis aan gedrag gaan geven. Dit is wel gewenst, en dit is niet gewenst. Niets heeft betekenis van zichzelf. Wij mensen geven betekenis aan onze omgeving, fenomenen en gebeurtenissen. Dit doen we bijvoorbeeld met gesproken taal en met lichaamstaal. Zo wordt cultuur gevormd in dagelijkse interacties van voordoen, nadoen en belonen.

Gedragsafspraken, opinies en attitudes worden zo bestendigd in wat wij cultuur noemen. Cultuur zit in ons denken en doen. Cultuur geeft kleur en duiding aan alles wat we om ons heen zien. Cultuur lijkt soms even stil te staan, maar in wezen verandert het met de tijd. Denk maar aan iets als schoonheidsidealen. In bepaalde landen vinden we het mooi als iemand een kleurtje van de zon heeft, in andere landen is het ideaal een spierwitte huid. Vonden we vroeger volle vrouwen een teken van rijkdom en gezondheid, zijn het nu vooral dunne androgene vrouwen die onze goedkeuring krijgen. Cultuur kun je zien als een filter. Het is de bril waardoor we kijken. Een bril die betekenis geeft en waarde toekent. En dit geldt voor alle onderwerpen. Dus ook voor denken over veiligheid.

De afgelopen decennia zien we hierin een verschuiving van waarden optreden. Veiligheid wordt steeds belangrijker. Het wordt meer en meer gemeengoed dat veilig werken een basisrecht is. Je ziet bijvoorbeeld dat de overheid strenger op werkomstandigheden toeziet. En dat bedrijven hun mensen als hun grootste kapitaal zijn gaan zien. Het gevolg is dat we dit kapitaal willen gaan beschermen. We zijn eisen gaan stellen aan de werkplek, aan de manier van organiseren, aan het gedrag van mensen.

Veiligheidsperformance en de cultuur worden gemeten en de data die eruit komen vinden we belangrijk en presenteren we in de organisatie. De organisatie kent hier waarde aan toe. Culturen worden al gevormd in kleine groepen. Dit noemen we subculturen. Het is tevens de reden waarom er cultuurverschillen tussen groepen bestaan. Cultuur is echter niet los te zien van het grotere geheel. Kleine subculturen vallen weer binnen een grotere cultuur. Wat er dus op maatschappelijk of zelfs globaal niveau gebeurt, beïnvloedt ook de waarden en normen op een veel kleinere schaal in dus de kleinere subcultuur.

Bron en verantwoording

Braun, D. (2021). Patronen. Amsterdam: Boom.

Braun, D. & J. Kramer (2018). Building Tribes. Deventer: Management Impact.

Braun, D. & J. Kramer (2015). De Corporate Tribe. Deventer: Management Impact.

Dweck, C. S. (2018). Mindset: Verander je manier van denken om je doelen te behalen (7de editie). SWP.

Elias, N. (2005). De gevestigden en de buitenstaanders. Amsterdam: Boom.

Goffman, E. (2022). De dramaturgie van het dagelijks leven. Schijn en werkelijkheid in sociale interacties. Utrecht: Bijleveld.

Klaas, B. (2021). Macht. Amsterdam: Nieuw Amsterdam.

Lewis, M. (2018). Inside the No. Sydney: Deep Democracy Ltd.

Loo, H. van der & J. Beks (2020). Psychologische Veiligheid. Zo vorm je vrijmoedige teams. Amsterdam: Boom.

Mindell, A. (2000). Dreambody: Zurich: Lao Tse Press.

Schein, E. (2017). Organizational Culture and Leadership. Hoboken: John Wiley & Sons.

Sinek, S. (2019). Begin met het waarom: hoe goede leiders inspireren tot actie. Business Contact.

Sinek, S. et. al (2020). A collection of the best lectures on leadership. Author’s Republic.

Veilig werken gaat ons aan het hart. Veilig thuis komen, is niet altijd gegarandeerd en dat zou het wel moeten zijn. De afgelopen jaren hebben wij met Hub Creations tientallen medewerkers geholpen naar een veiligere werkomgeving. Wat wij de afgelopen jaren hebben geleerd, geven we terug aan de samenleving. Orly Polak schrijft al jaren voor de NVVKinfo, de Veiligheidskundige en Arbo-online. Daarnaast host Orly Polak twee podcasts: Verhalen in Veiligheid en Studio Gehoord. Dit alles met als doel om kennis te delen, gesprekken over fysieke, sociale en psychologische veiligheid te voeren en BV Nederland te ontwikkelen naar een meer veiligere werkcultuur. Elke dag leren wij bij. Proberen we interventies uit. Doen we onderzoek. De resultaten gebruiken wij om te leren en te verbeteren. Hierdoor kwamen wij erachter dat werken aan je veiligheidscultuur meer nodig heeft dan een assessment en een paar workshops. Het vraagt om continue aandacht. Dit veiligheidscultuurdoeboek is bedoeld om in stapjes te ontwikkelen. Om alleen of samen met je team over veiligheid te praten, te leren, te oefenen en te ontwikkelen. Een veilige cultuur bouw je niet vanaf een vinklijstje. Dit doe je samen door de juiste beslissingen te nemen. Samen sta je sterk voor veilig werk.