Prijs: â‚Ź 6
tweemaandelijks | JAARGANG 11 | maart / april 2014
74 Innemen antioxidanten gevaarlijk?
De paardenbloem ...
De ongekende kracht van ademtherapie
LEEFTIJDSGEBONDEN MICROBIOTICA
Udo’s Choice Microbiotica voor jong en oud!
CHILDREN’S BLEND voor kinderen 5-15 jaar
8 specifieke bacteriestammen met 4 miljard levensvatbare micro-organismen
ADULT’S BLEND voor volwassenen 16-55 jaar
8 specifieke bacteriestammen met 12 miljard levensvatbare micro-organismen
ADVANCED ADULT’S BLEND voor senioren 55 plus of een extra behoefte aan bifidobacteriën
9 specifieke bacteriestammen met 24 miljard levensvatbare micro-organismen
SUPER 8 HI-POTENCY
met een bijzonder hoog percentage aan lactobacteriën
8 specifieke bacteriestammen met 30 miljard levensvatbare micro-organismen
SUPER 5 ZUIGTABLET
in een zuigtablet, speciaal met een hoger gehalte aan L. Salivarius.
5 specifieke bacteriestammen met 1 miljard levensvatbare micro-organismen
BEPAALDE BACTERIËN ZIJN BELANGRIJK VOOR DE MENS De wereldberoemde nutritionist en voedingsexpert Udo Erasmus ontwikkelde verschillende Microbiotica supplementen specifiek voor elk lid van de familie. Het type en de hoeveelheid lichaamsvriendelijke bacteriestammen voor het beste resultaat zijn afhankelijk van de behoefte en de verschillende stadia van het leven. Alle gekozen bacteriestammen of micro-organismen zijn speciaal ontwikkeld en getest op hun zuurweerstand. Zo weet men zeker dat deze vriendelijke bacteriën overleven in een zuur milieu.
WAAROM UDO’S CHOICE MICROBIOTICAMENGSELS ANDERS … EN HOOGWAARDIGER ZIJN:
•Omdat de stammenselectie leeftijd gerelateerd is (voor effectiviteit) en voor iedere specifieke leeftijd gebaseerd is op gepubliceerde klinische studies. •Omdat de compatibiliteit van alle stammen die Udo’s Choice Microbiotica bevatten, in-vitro getest en bevestigd zijn. •Omdat alle gebruikte bacteriestammen getest zijn op gastrische weerstand voor maximale opname. •Omdat Udo’s Choice Microbiotica geproduceerd worden met uiterst geavanceerde apparatuur, dusdanig dat er een zo hoog mogelijke gestandaardiseerde concentratie voor meer informatie verkregen wordt. over de microbioticaproducten
VERKRIJGBAAR IN DE BETERE NATUURVOEDINGSWINKEL OF APOTHEEK
Ojibwa-De Roeck+32 (0)52 48 43 00 www.ojibwa.be | www.gezondevetten.be
VOORWOORD
Biologisch, zo logisch? Er is de laatste tijd veel te doen over biologische voeding. Is het nu wel of niet gezonder? Bevat het meer voedingsstoffen? En krijg je inderdaad minder pesticiden binnen waardoor je kans op aandoeningen zoals kanker lager is? Heeft biovoeding een positief effect op onze immuniteit, op allergieën, op de vruchtbaarheid en onze gezondheid in het algemeen? Recentelijk zijn de resultaten van de Million Women Study [1] gepubliceerd in het British Journal of Cancer. Gedurende negen jaar werden 600.000 vrouwen gevolgd en onderzocht op de ontwikkeling van kanker. Hun eetgewoontes werden hiervoor uitgebreid in kaart gebracht. De uitkomst van de studie is dat er geen relevant verschil is qua risico op de ontwikkeling van kanker tussen vrouwen die wel en die geen biovoeding aten. De onderzoekers geven daarbij zelf aan dat onderzoek naar kanker veel langer moet lopen omdat kanker zich soms ontwikkelt op een termijn van 20 tot 30 jaar. Uit een andere studie blijkt duidelijk dat het voorkomen van allergieën en eczeem bij kinderen opmerkelijk lager is dankzij biovoeding [2]. Kinderen die overwegend biologische zuivelproducten gebruikten, bleken op 2-jarige leeftijd 30% minder kans op eczeem te hebben. Ik vraag me af tot welke resultaten men zou komen indien de studie over ontwikkeling van kanker kinderen van jongs af aan zou volgen. Kinderen groeien op in een vervuilde samenleving en met een voeding die in het algemeen bol staat van lichaamsvreemde substanties waaronder pesticiden en suikers. Met name de laatste decennia is de accumulatie van al die toxiciteit enorm. Alhoewel er strenge normen gelden voor de hoeveelheid pesticiden in voeding is de vraag hoe de som van al deze toxines die we binnenkrijgen onze gezondheid en die van onze kinderen beïnvloedt. Alleen al om deze accumulatie van toxiciteit te minderen, blijf ik kiezen voor biologische voeding. Ik wens je veel leesplezier
Pascale Van den Heede
Hoofdredacteur Referenties 1. artikel De Morgen; Biovoeding; niet het ultieme wapen tegen kanker, 23 april 2014; http://www.millionwomenstudy. org/; Bradbury, KE et al. Organic food consumption and the incidence of cancer in a large prospective study of women in the UK (2014) British Journal of Cancer. doi:10.1038/bjc.2014.148 2. http://www.louisbolk.org/nl/onderzoek/gezondheidszorg-en-voeding/voeding/koala-onderzoek
3
Vitamine D : D-Pearls – de zonne-vitamine
Heeft U genoeg zon gehad dit jaar ? Vitamine D tekort komt vaker voor dan men denkt ! 8 op 10 mensen hebben een tekort ! • • • • •
Vetoplosbaar vitamine D3 opgelost in gezonde extra vierge olijfolie Gemakkelijk door te slikken of om op te kauwen Van 40, 120 of 360 kleine parels per verpakking per af 2,49 maa € 1 Kleine mini-parel per dag nd Zeer voordelige prijs
voor D-Pearls ele jaar n, het h iederee door ! D-Pearls – de nieuwe vitamine D referentie
BE_D-Pearls_Ad_LeefNu_DU_0114_148x210
D-Pearls 800 is beschikbaar bij uw apotheker in verpakkingen van 40, 120 parels of in een economische familie-verpakking van 360 parels.
Ontvang een Gratis staal D-Pearls 800 Bezoek onze website: www.pharmanord.be. Download, vervolledig en stuur ons uw aanvraag. Geniet van deze uitzonderlijk aanbieding als U in het verleden nog geen staal D-Pearls ontvangen hebt.
Innoverend voor de gezondheid Kwaliteit – Veiligheid – Doeltreffendheid
Minervastraat 14, B-1930 Zaventem Tel.: 02 720.51.20 – Fax: 02 720.51.60 E-mail: info-be@pharmanord.com
INHOUD
74
Prijs: € 6
tweemaandelijks
/ april G 11 | maart | JAARGAN
maart - april ‘14
2014
74
Innemen n antioxidante gevaarlijk?
Innemen antioxidanten gevaarlijk?.................. 6
nn Aktueel
m ...
De paardenbloe
De ongekende kracht van ie ademtherap
Leverondersteunende voeding .......................... 7
nn Voeding
nn Gezonde recepten Oer-nasi ........................................................................... 10 nn Medisch Dossier Moeten parasieten worden uitgeroeid? .......12
Vermijd langdurige inname
van pijnstillers.............................................................. 16
Vermijd langdurige inname van pijnstillers want de werking van pijnstillers
nn Fytotherapie
Ontmoeting met: De Paardenbloem ... . ........ 18
nn Therapie
De ongekende kracht van ademtherapie.. ....20
neemt af naarmate ze meer en langdurig gebruikt worden. Als het lichaam niet de kans krijgt om het
nn Uit de praktijk
Stressgerelateerde klachten,
onderliggende probleem
wat kun je er zelf aan doen? ............................. 23
zelf op te lossen, zal pijnbestrijding door middel
Slechte nachtrust: bij circa 50% van
van medicijnen steeds
de mensen. .....................................................................26
meer noodzakelijk zijn in
Peterselie (petroselinum crispum).................. 27
frequentie en in intensiteit.
Denk goed na over fluorgebruik...................... 27
Langdurige inname van
nn Kort Nieuws
pijnmedicatie belast de nier-
nn Monografie
Welke vitamine C is de beste keuze?. . ......... 28
en vooral de leverfunctie en vermindert op termijn zelfs de hersenfunctie.
Adverteerders Ojibwa De Roeck
Udo’s Choice Microbiotica...........................................................................2
Pharma Nord
D-Pearls......................................................................................................................4
Nutrisan
Sensoril.......................................................................................................................11
Nutrisan
Antistress Natural.............................................................................................22
Energetica Natura
Bio-Para.................................................................................................................. 30
FIOW
Congres................................................................................................................. 32
Erkenning LeefNu LeefNu is sinds juni 2007, het enige Orthomoleculaire Wetenschappelijke Tijdschrift erkend door de ‘European Union of Science Journalists’ Associations’ en de ‘European Research Advisory Board (EUR AB)’.
5
AKTUEEL L oe s S i ssi ngh-B l ok
Innemen antioxidanten gevaarlijk? De publicatie van de resultaten van een Zweeds onderzoek waren de aanleiding voor de verschijning van een aantal negatieve berichten over vitaminen in de media. De strekking van deze berichten was vaak dat supplementen en in het bijzonder met antioxidanten slecht en gevaarlijk voor de gezondheid zouden zijn en het ontstaan van kanker zouden kunnen bevorderen.
In het desbetreffende Zweedse onderzoek was gebleken dat toediening van antioxidanten (N-acetylcysteïne (NAC) en vitamine E) in hoge doses de tumorontwikkeling versnelde bij muizen met kunstmatig opgewekte longkanker. [1] Voor dit onderzoek werden genetisch gemanipuleerde muizen gebruikt die zeer tumorgevoelig waren. De conclusie van de onderzoekers luidde dat antioxidanten de tumorgroei kunnen bevorderen in risicogroepen, zoals rokers en patiënten met COPD die NAC krijgen. Natuurlijk is het altijd belangrijk om hoge doseringen alleen onder deskundige begeleiding in te nemen. De resultaten uit het Zweedse onderzoek staan echter tegenover zeer veel publicaties van onderzoek bij mensen, dieren en in vitro studies waaruit geble-
6
74
ken is dat antioxidanten wel werkzaam zijn, ook tegen kanker of tegen de bijwerkingen van behandelingen tegen kanker. [2] De aanname dat antioxidanten voor iedereen slecht zouden zijn, zoals vaak in (de titels van) de berichten wordt gesuggereerd, is natuurlijk ongenuanceerd en veel te algemeen. Antioxidanten kunnen zeer zinvol zijn, zoals uit diverse grote studies is gebleken. Een recent voorbeeld is ondermeer co-enzym Q10 bij hartfalen.[3]
Referenties 1. Sayin VI, Ibrahim MX, Larsson E, et al. Antioxidants Accelerate Lung Cancer Progression in Mice. Sci Transl Med 29 January 2014;6(221):221ra15. DOI: 10.1126/ scitranslmed.3007653; 2. Eum S1, Choi HD1, Chang MJ2, et al. Protective effects of vitamin E on chemotherapy-induced peripheral neuropathy: a meta-analysis of randomized controlled trials. Int J Vitam Nutr Res. 2013;83(2):10111. doi: 10.1024/0300-9831/a000149; 3. Fotino AD, Thompson-Paul AM, Bazzano LA. Effect of coenzyme Q10 supplementation on heart failure: a meta-analysis. Am J Clin Nutr 2013;97(2):268-75. doi: 10.3945/ajcn.112.040741.
maart - april ‘14
V O ED I NG
P et r a Ker st en
Leverondersteunende voeding De lever is één van de belangrijkste en veelzijdigste organen in ons lichaam. Met een massa van anderhalve kilo en 20% van het zuurstofverbruik, is de lever het meest actieve en, na de huid, ook het zwaarste orgaan. Éen van haar belangrijkste taken is het omzetten van toxische (giftige) stoffen in neutrale en onschadelijke stoffen.
De lever vormt het tussenstation tussen het maagdarmstelsel en de grote bloedcirculatie. Al het bloed uit de maag en darmen moet dus eerst de lever passeren. De lever heeft daardoor invloed op de samenstelling van het bloed. Alles wat we bewust of onbewust ons lichaam aandoen, probeert onze lever te herstellen. Het gunstige van de lever is dat het een zelfherstellende eigenschap heeft. Dit betekent dat deze door tijd en rust weer schoon en gezond kan worden. Door de obstakels te verwijderen die de lever verhinderen haar taak op juiste en efficiënte wijze uit te voeren, kan het lichaam terugkeren naar een staat van balans en vitaliteit. De lever als allesreiniger Er zijn vier soorten ‘gif’ voor de lever: in- en uitwendig gif, emotioneel gif en gif op het niveau van ons bewustzijn. Onder uitwendig gif vallen alcohol, drugs, medicijnen, genotmiddelen, kleur-, geur-, en smaakstoffen, uitlaatgassen en bestrijdingsmiddelen. Onder inwendig gif scharen we afvalstoffen als gevolg van een niet optimale stofwisseling. Zo kunnen door het gebruik van antibiotica
74
en/of verkeerde voeding toxinen in de darm ontstaan en kunnen parasieten en schimmels zich in de darmflora hechten. Ook voeding waarvoor een allergie of intolerantie bestaat, valt onder inwendig gif. Emotioneel gif zijn negatieve gedachten zoals boosheid, angst, agressie, stress en depressie. De lever is de zetel van emoties. Wanneer onze lever minder wordt belast met emoties, we minder ‘op onze lever hebben’, kunnen we ons meer richten op en leven vanuit ons hart. Op het niveau van bewustzijn is de lever verbonden met ons ego. Ons ego wil van alles, wil meer, beter, groter, en heeft vaak een oordeel over onszelf en de ander. Deze negatieve oordelen en verplichtingen ‘belasten’ onze lever. Een liefdevolle, respectvolle houding naar onszelf en de ander doet de lever goed. Leverondersteunende adviezen Elimineer voedingsmiddelen die intoleranties en allergieën veroorzaken en gebruik zo min mogelijk van de volgende stoffen en voedingsmiddelen: koffie, cola, cacao, alcohol, suiker-
maart - april ‘14
7
V O ED I NG
P et r a Ker st en
rijke producten (zoals snoep, koek, gebak, ijs en frisdrank), vet vlees, snacks, gebak, zoutjes, gefrituurde of gebakken voedingsmiddelen en kleur-, geur-, smaak- en bewaarstoffen. De volgende voedingsmiddelen hebben een positieve invloed op de lever:
l groente en fruit zoals broccoli, paksoi, prei, ui, knoflook, witlof, andijvie, mierikswortel, waterkers, radijs, rettich, avocado, wortels, asperges, artisjok, tomaat, grapefruit, appel, bessen en citroen;
De lever heeft een haat-liefdeverhouding met vetten. Aan de ene kant kan de lever niet zonder goede onverzadigde vetten. Aan de andere kant doet een teveel aan vetten of verkeerde vetten de lever geen goed. Het gaat om de juiste balans.
l biologische producten bevatten geen kunstmatige toevoegingen en nauwelijks of geen resten van bestrijdingsmiddelen. Fruit en groenten bevatten stoffen die belangrijk zijn voor de ontgifting van de lever. Een groene smoothie bevat veel groente en fruit en ondersteunt de lever dus uitstekend, mits de spijsvertering de smoothie goed kan verteren. Wortels bevatten bètacaroteen en dat helpt de lever ontgiften; een glas wortelsap per dag is aan te bevelen.
8
74
Goede vetten voor de lever zijn koudgeperste oliën en vetten: l zonnebloemolie; l sesamolie; l maïskiemolie; l lijnzaadolie; l teunisbloemolie; l vetten uit vette vis (haring, tonijn, zalm, sardine of makreel). Vetten en oliën die belastend zijn voor de lever: l geraffineerde oliën en vetten; l geharde, gehydrogeneerde oliën; l warm geperste oliën; l oliën verkregen uit extractie met chemische oplosmiddelen; l te veel verzadigde vetten.
maart - april ‘14
V O ED I NG
P et r a Ker st en
Ondersteunende kruiden
Kort samengevat
Er zijn tal van planten, kruiden en supplementen die de lever ondersteunen. Hieronder tref je enkele veel gebruikte supplementen: • mariadistel bevat silymarine, een stof die toxische stoffen neutraliseert en de lever herstelt;. • artisjok: de bittere stoffen in een artisjok hebben een beschermende werking op de levercellen;
Voor het versterken van de lever is een juiste voeding rijk aan leverondersteunende bestanddelen en arm aan belastende bestanddelen de basis. Deze voeding werkt alleen als je ook de rest van je levensstijl aanpast en voldoende beweging, ontspanning en rust inbouwt. Vermijd belastende en toxische stoffen en omstandigheden en verwen jezelf met massage, yoga en meditatie. Daarnaast is het verstandig om te kijken naar je manier van leven: doe je de dingen die je leuk vindt en waar je goed in bent? Ga je om met mensen die je stimuleren en energie geven? Probeer je leven zoveel mogelijk te sturen richting stimulerende, inspirerende en liefdevolle contacten, zowel privé als zakelijk. Hierdoor kan je accu (bijnieren) weer opladen en je lever herstellen. Helpen deze maatregelen niet voldoende of wil je een individueel advies? Raadpleeg een natuurgeneeskundig arts of therapeut.
• paardenbloem (wortel) is een leverversterkend kruid en ondersteunt de ontgifting. (Redactie: zie ook het artikel “de ontmoeting met de paardenbloem“ op pagina 18) • alfaliponzuur heeft een beschermende en reinigende werking op de lever; • geelwortel (kurkuma) behoort tot de familie van de gember en beschermt de lever tegen gifstoffen.
Literatuur
De heetwaterkuur is een oud Ayurvedische manier om afvalstoffen te verwijderen, de spijsvertering te versterken en de reserve-energie te vergroten. Het helpt de lever met het uitscheiden van afvalstoffen. Kook 1200 ml bronwater gedurende 20 minuten. Voeg aan het eind een mespunt gemalen gemberwortel of vers geraspte gemberwortel toe. Schenk dit water in een thermosfles. Drink gedurende de dag telkens kleine slokjes, zo heet mogelijk als kan.
74
Wat heb je op je lever? Marijke de Waal Malefijt. ISBN: 90-202-4302-0; Het energieherstelplan. Marijke de Waal Malefijt en Tanja Visser. ISBN: 978-90-6378-769-1. Kijk voor meer informatie op: www.natuurdietisten.nl www.pgpraktijk.nl www.groenesmoothies.nl www.petrakersten.com Auteursgegevens Petra Kersten, diëtist & orthomoleculair therapeut www.petrakersten.com
maart - april ‘14
9
GEZO ND E R EC EP TEN
Y v o nne v a n St ig t
Oer-nasi Voor veel mensen bestaat de ideale voedingsbasis uit groenten, fruit, eiwitten (vlees, gevogelte, vis, ei), noten, pitten en zaden. Zij hebben baat bij het weglaten van (geraffineerde) koolhydraten zoals suiker, brood, meelproducten (o.a. pasta, pizza), rijst en aardappelen. Deze voeding wordt ook wel paleolithische voeding of oervoeding genoemd omdat deze voeding overeenkomt met hoe de oermens in het paleolithische tijdperk at.
Nasi Goreng is een koolhydraatrijk gerecht wat niet helemaal past binnen het concept oervoeding. Door de rijst te vervangen door bloemkool kunnen we toch genieten van dit van oudsher uit Indonesië afkomstige gerecht. Een prima alternatief ook als je niet van bloemkool houdt want de bloemkoolsmaak overheerst niet. Ingrediënten per 2 personen: 1/2 bloemkool • 1 grote prei met het groene loof • 200 g gesneden witte kool • 200 g kalkoenfilet • 1 ui, verse knoflook • 1 el ketoembar 1 el koenjit • 1 el djahé • 1 el laospoeder • stukje trassi ter grootte van een doperwt • 1 el kokosolie en zout. Bereidingswijze Hak de bloemkool in de keukenmachine fijn tot rijstkorrelgrootte. Snijd de prei in smalle ringen en was ze. Snipper de ui. Snijd het kalkoenvlees in dobbelsteentjes. Verwarm de kokosolie en braad het vlees goudbruin. Voeg zout en kruiden toe en schep het geheel om. Voeg de gesneden ui, de geperste knoflook, de prei en de witte kool toe en blijf omscheppen. Als de groenten slinken, kan de fijngehakte bloemkool erbij. Bak de bloemkool kort mee, totdat deze beetgaar is.
10
74
Serveer de nasi met een gebakken ei, augurk en notensatésaus.
Notensatésaus Ingrediënten per 2 personen: 6 el gemengde notenpasta, cashew- of amandelpasta • 0,2 l kokosroom 1/2 tl gemberpoeder • kokosolie • 1/2 - 1 teentje knoflook (geperst) • 1/2 tl sambal • zout. Bereidingswijze Verhit de kokosolie in een klein pannetje en fruit de knoflook lichtbruin. Voeg de notenpasta toe en verwarm deze mee. Voeg de kruiden, de sambal en het zout toe en roer het geheel door. Schenk op een laag vuur al roerend de kokosroom toe. Zorg dat de saus niet meer kookt om schiften te voorkomen. De typische kokossmaak is in deze saus niet meer terug te vinden, de kokosroom zorgt ervoor dat de saus minder snel schift.
maart - april ‘14
GEZO ND E R EC EP TEN
Y v o nne v a n St ig t
De stap om brood los te laten, is voor velen groot. Voor hen is er een tussenoplossing: de amandelcracker. Crackers van amandelmeel en zaden zijn een lekkere aanvulling bij een salade of soep of als vervanger van toastjes. Amandelmeel is erg calorierijk, daarom is het niet aan te raden deze crackers dagelijks en in grote hoeveelheden te eten. Noten bevatten net als granen fytinezuur en hebben daardoor een minder gunstig effect op de mineralenhuishouding.
Amandelcrackers Ingrediënten 150 g amandelmeel • 1 ei • 75 g gemengde zaden en pitten (sesamzaad, lijnzaad, chiazaad, zonnebloem- en/of pompoenpitten)• 1 à 2 el olijfolie of kokosolie • 4 g zout Maak een deeg van de ingrediënten en rol het deeg egaal uit tussen twee vellen bakpapier. Verwijder het bovenste vel papier en maak met een mes ruitvormige lijnen in het deeg. Leg dit op een bakplaat in de oven. Bak de crackers 20-25 minuten op 150 °C tot deze lichtbruin zijn.
Sensoril helpt bij geestelijke druk en inspanning!
Variaties: l Kruid de crackers met tijm of rozemarijn. l Voeg stukjes fijngesneden vijgen toe aan het deeg. l Maak er pittige crackers van door wat geitenkaas door het deeg te mengen. l Met een teentje uitgeperste knoflook worden de crackers een lekker borrelhapje. l Maak ronde crackertjes: steek met een klein glas ronde vormen uit het deeg. Yvonne van Stigt • www.oergezond.nu
Ashwagandha kan gebruikt worden in kortstondige stress-situaties; het versterkt de levenskracht, helpt bij innerlijke onrust en is een doeltreffend middel tijdens drukke werkzaamheden.
Hoe onderscheidt Sensoril zich van de andere ashwagandha preparaten? • • • •
Eeuwenlang gebruik, als Ashwagandha in de Ayurvedische gezondheidszorg Wortel- en bladextract aangezien beide plantenbestanddelen actieve componenten bevatten Geproduceerd volgens een zéér specifiek gepatenteerd proces Unieke samenstelling door hoge standaardisatie op 3 belangrijke bioactieve stoffen nl glycowithanoliden, oligosacchariden en withaferine A • Vrij van scopolamine, pyrrolizidinealkaloïden of aristolochiazuur die toxisch zijn • Geschikt voor dagelijkse inname • Beproefde kwaliteit
Samenstelling per vegetarische capsule: Ashwagandha (Withania somnifera) wortel- en bladextract 150 mg, gestandaardiseerd op 32% oligosacchariden, 10% glycowithanoliden en 0,5% withaferine A
Nutrisan bvba | Egide Walschaertsstraat 22 bus i | 2800 Mechelen Tel. +32 (0)15 21 51 00 | info@nutrisan.com | www.nutrisan.com
00
0
2
CNK: 2792-778 | PRIJS € 19,52
Dit product is verkrijgbaar bij uw apotheek. IS O 2
Dosering: 2 x 1 capsule per dag
Focused on Science, Driven by Nature
ISO 22000 CERTIFIED
M EDI SC H DO SSI ER
W a lter O M Fa c hé
DEEL 2
Moeten parasieten worden uitgeroeid? In het eerste deel van het artikel over parasieten onderzochten wij de resistentie van parasieten en hoe wij moeten streven naar een vreedzame co-existentie of medebestaan van de parasieten in plaats van ze uit te roeien. Hoe door het uitroeien van parasieten zelfs nieuwe ziekten in de darm kunnen worden teweeg gebracht en hoe wij ons moeten opstellen tegenover parasieten, is de volgende uitdaging om te onderzoeken. Dit willen wij samen met de lezer ontrafelen in het tweede deel.
Drang tot het uitroeien van parasieten Je lichaam lijkt één enkel organisme, maar van binnen leven 100 triljoen soorten bacteriën. Zonder deze bacteriën zouden we niet kunnen leven. Ze zijn essentieel voor een goede werking van het immuunsysteem en het verteringsproces van voedsel. Echter, wanneer je veel klachten hebt in maag en darmen, dan kan dat duiden op een verstoring van het evenwicht in de groei van bacteriën en andere organismen in je lijf. De meeste bacteriën vind je in de spijsvertering en vooral daar ontstaan veel klachten. Niet geheel verwonderlijk zitten daar ook meestal de parasieten of schimmelinfecties. Zij ontstaan wanneer de balans verstoord is geraakt, vaak door externe bronnen, en slechte bacteriën de overhand krijgen. Uit de volgende voorbeelden blijkt dat door het uitroeien van parasieten nieuwe vormen van ziekten kunnen ontstaan. Colitis en ziekte van Crohn kunnen oprukken. In beide gevallen gaat het om heftige aanvallen op het
12
74
darmslijmvlies door het eigen immuunsysteem. In arme landen zijn deze ziekten vrijwel onbekend, maar in de snel rijk geworden landen en de welvarende steden is er sprake van een epidemie van colitis en ziekte van Crohn. De opkomst van deze ziekten werd veroorzaakt door uitroeiing van ingewandswormen. In landen waar de ingewandswormen recent zijn verdwenen, zijn colitis en Crohn nu snel in opmars. Zelfs landbouwhuisdieren (schapen, geiten, ...) beginnen last te krijgen van darmkwalen nu ze met ontwormingspreparaten als Ivermectine behandeld worden. In geïndustrialiseerde landen heeft 20% van de bevolking last van allergische aandoeningen, terwijl je die elders in de wereld nauwelijks zult vinden. De oorzaak zou kunnen zijn dat in onze geïndustrialiseerde contreien getracht wordt volledig parasietenvrij te leven door antiparasitaire medicijnen te gebruiken. Wellicht leidde dit ook tot andere immuunziekten zoals diabetes type 2 en zijn ze ook verantwoordelijk voor de opmars van allerlei allergieën.
maart - april ‘14
M EDI SC H DO SSI ER
W a lter O M Fa c hé
De immunoloog Neil Lynch vergeleek Venezolanen (Venezuela) die in huizen met stromend water en toiletten woonden met arme landgenoten uit de sloppenwijken. Terwijl 43% van de welgestelden last had van allergieën, kwamen bij slechts 10% lichte worminfecties voor. Bij hun arme landgenoten was het percentage allergieën minder dan 22%, terwijl hun aantal worminfecties tot 30% opliepen. Bij indianen uit de Venezolaanse regenwouden vond Lynch 88% ingewandswormen, terwijl allergieën volledig ontbraken. Parasieten zijn uitstekende milieubewakers Zonder de invloed van parasitaire wormen loopt ons immuunsysteem een grote kans heftiger te reageren zoals op onschuldige kattenhuidschilfers en allerlei schimmels. Wellicht moeten we met parasieten leren samenleven en ze gecontroleerd tolereren. Het is onmogelijk alle parasieten te elimineren (evenals bacteriën en virussen!) Trouwens gezonde ecosystemen zitten vol parasieten! Parasieten vormen zelfs een aanwijzing voor een gezond en goed functionerend ecosysteem en als de parasieten in een bepaald gebied verdwijnen, is er waarschijnlijk iets mis. Bepaalde ziekten kunnen in bedwang gehouden worden via parasieten! De stoffen die parasieten gebruiken om ons immuunsysteem te manipuleren kunnen ons wellicht beschermen tegen de steeds wijzigende levensomstandigheden. De vreemde eiwitten van parasieten leren ons immuunsysteem minder op hol te slaan! Parasieten zadelen ons niet altijd alleen met ziekten op,
74
in sommige gevallen vormen ze juist het medicijn. Hoewel bepaalde parasieten schadelijk zijn en ons zelfs kunnen doden! Daartegenover zijn parasieten uitstekende milieubewakers omdat zij veelal hoog in de voedselketen zitten. Een mooi voorbeeld vinden wij in de volgende voedselketen. Roeipootkreeftjes eten voedsel uit het water dat besmet is met het toxische nikkel metaal, maar ze hebben daar geen last van. Doch deze kreeftjes worden gegeten door vissen, die op hun beurt worden gegeten door grotere vissen. Deze vissen vallen ten prooi aan vogels, die vervolgens weer door roofdieren worden gegeten. Naarmate de nikkel in de voedselketen stijgt, neemt de concentratie steeds meer toe. De hoogste concentratie vind je in parasieten, waarvan velen zelfs leven van de roofdieren aan de top van de voedselketen. Lintwormen bevatten soms wel honderden malen meer lood of cadmium dan de vissen waarin ze leven, en duizenden malen meer dan het omringende water.
Lintworm
maart - april ‘14
13
M EDI SC H DO SSI ER
W a lter O M Fa c hé
Parasieten behouden een ecologisch evenwicht Parasieten zijn juist in staat om het delicate evenwicht te bewaren tussen het vee en het gras waarvan het afhankelijk is. Indien dieren massaal moeten samenhokken (batterijkippen, varkenstapel,...), kunnen meer parasieten deze huisdieren parasiteren als een regulerend effect om de stapel in toom te houden. Vandaar dat de fokker antiparasitaire middelen inzet om toch een maximaal aantal dieren per oppervlakte te kunnen huisvesten. Om ziekten bij huisdieren onder controle te krijgen zonder antiparasitaire middelen, is het noodzakelijk de dieren meer ruimte te geven en de immuniteit te versterken.
Wij kunnen dit ook toepassen bij het dicht samentroepen van mensen in bijvoorbeeld getto’s, bidonvilles, steden en woonwijken. De recente acute ziektedoorbraken bij dier en mens (Sarsvirus, Ebola, kippencholera, varkenspest, resistente bacteriële infecties, schimmelexplosies op planten, bomen en Candidaschimmels bij mensen) zijn prachtige voorbeelden van ecologisch ziekten die te wijten zijn aan een dysbalans tussen mens en milieu.
14
74
Parasieten kunnen schommelingen in populatiegrootte dempen waardoor uitroeiïng van bepaalde dieren (o.a. vossen en kippen) niet nodig is, met andere woorden de populatie wordt in bedwang gehouden via parasieten. Leren leven met parasieten In de jaren dertig kwam de chemische industrie in de landbouw op. Met DDT kwam er een krachtig pesticide op de markt, omgeven van een modern wetenschappelijk aura. Synthetische chemische pesticiden werden massaal ingezet tegen parasieten. De mens kon de natuur aan zich onderwerpen, doch na veertig jaar werden de insecten DDT-resistent! Bovendien cumuleerde DDT in de voedselketen, waardoor regenwormen en vogels zwaar werden getroffen. Zelfs nu nog wordt het DDT gevonden in de moedermelk en in de dieren in de Noordpool. Milieubewegingen keerden zich tegen deze chemische bestrijdingsmiddelen en de biologische bestrijding kreeg terug een kans! De cassavewolluis vernietigde de cassave in Afrika waar 200 miljoen mensen voor hun dagelijkse voeding afhankelijk van zijn. Door parasitaire wespen uit te zetten werd de cassavewolluis besmet en effectief biologisch bestreden.
Cassavewolluis.
maart - april ‘14
M EDI SC H DO SSI ER
W a lter O M Fa c hé
Samengevat Gezonde ecosystemen zitten vol parasieten, en in sommige gevallen zijn ze voor hun welzijn zelfs van parasieten afhankelijk. De mens verandert zijn omgeving en brengt de biosfeer uit zijn evenwicht. Misschien kunnen parasieten dit evenwicht terug in orde brengen. Parasieten vormen een aanwijzing voor een gezond en goed functionerend ecosysteem. Het tegenovergestelde geldt evenzeer: als de parasieten in een bepaald gebied verdwijnen, is er waarschijnlijk iets mis. Europese paling
Redactioneel:
De Europese paling is besmet met gevaarlijke chemicaliën, er is een keurmerk nodig om veilig paling te eten. Canadese ecologen stelden vast dat paling uit een met kalk behandelde rivier een veel grotere diversiteit aan lintwormen, zuigwormen en andere parasieten bevatten, terwijl de paling uit de sterkst verzuurde rivieren het vaakst vrij van parasieten waren. “Er is voldoende bewijs dat ook bij mensen de diversiteit aan parasieten het risico op bepaalde ziekten bepaalt”, zegt Johnson. Ook hebben recente studies aangetoond dat een verminderde diversiteit aan gastheren het risico op een infectie bij planten, zoogdieren en vogels vergroot. Een daling in het aantal gewervelde gastheersoorten voor de teek die de ziekte van Lyme overdraagt, bijvoorbeeld, kan het risico op een infectie bij de mens doen toenemen [1,2].
74
Naast de chemische lichaamsvreemde aanpak van parasieten bestaan er natuurlijke middelen die parasieten naar een niveau kunnen terugbrengen zodat het lichaam er geen last van heeft. Referenties 1. Johnson P TJ, Preston DL, Hoverman JT, et al. Host and parasite diversity jointly regulate pathogen transmission in complex communities. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS), nr 10. 110: 16916-16921, 2013; 2. Johnson PTJ, Preston DL, Hoverman JT, et al. Species diversity reduces parasite infection through cross-generational effects on host density. Ecology 93: 56-64, 2012.
Overige referenties zijn vernoemd bij het eerste artikel en kun je vinden op de website, www.orthofytomedia.org.
maart - april ‘14
15
M EDI SC H DO SSI ER
Ang él i q ue D e Beule
Vermijd langdurige inname van pijnstillers De werking van pijnstillers neemt af naarmate ze meer en langdurig gebruikt worden. Als het lichaam niet de kans krijgt om het onderliggende probleem zelf op te lossen, zal pijnbestrijding door middel van medicijnen steeds meer noodzakelijk zijn in frequentie en in intensiteit. Langdurige inname van pijnmedicatie belast de nier- en vooral de leverfunctie en vermindert op termijn zelfs de hersenfunctie.
Volgens professor Koen Paemeleire van de dienst neurologie aan het Universitair Ziekenhuis Gent lijden meer dan 100.000 Belgen aan chronische hoofdpijn als gevolg van pijnstillers! Deze extra hoofdpijn treedt op bij gebruik van pijnstillers gedurende 10 tot 15 dagen per maand of meer. Professor Paemeleire raadt dan ook aan om pijnstillers niet langer dan acht dagen per maand te gebruiken en maximaal twee per dag. De bevindingen van prof. Paemeleire worden bevestigd door het Britse National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE). [1] Als de gewone ontstekingsremmers (met paracetamol en aspirine als meest gekende) na verloop van tijd niet krachtig genoeg meer zijn en de pijn chronisch is geworden, gaat men over op opioïden. Opioïden zijn afgeleid van opium en hebben een werkingsspectrum van mild tot zeer krachtig. Fabrikanten hebben voor ons meer dan dertig verschillende opioïden beschikbaar gesteld. Wie begint met de milde middelen zal na verloop van tijd naar steeds krachtigere medicijnen verlangen.
16
74
Pijnloos zonder pillen? De uitdaging is om zonder pillen pijn te bestrijden. Acupunctuur is in ons land al heel lang bekend en kan pijn zodanig bestrijden dat geen anesthesie nodig is voor een operatie. Ook hypnose is effectief: tal van mensen hebben tandbehandelingen ondergaan zonder de gebruikelijke verdoving nadat ze werden gehypnotiseerd. Hypnose en acupunctuur zijn echter niet voor iedereen onmiddellijk beschikbaar.
maart - april ‘14
M EDI SC H DO SSI ER
Ang él i q ue D e Beule
Dat brengt ons bij dr. Garland die in twee publicaties de werkzaamheid van zijn pijnloze methode aantoont: Mindfulness-Oriented Recovery Enhancement (MORE). [2] De drie steunpilaren van de methode zijn: 1. Het trainen van de geest om toenemende bewustwording van het hier en nu te creëren waardoor de persoon controle krijgt over zijn gedachten en zo gewoontepatronen kan aanpakken; 2. Vervolgens worden deze gedachten geherwaardeerd zodat de bedoeling achter een ongewenste gebeurtenis betekenis krijgt en persoonlijke groei ten goede komt; 3. Hierna wordt de aandacht geconcentreerd op positieve gebeurtenissen waardoor de aandacht getrokken wordt op de effecten hiervan op het lichaam, zoals een mooi landschap bewonderen, zich innig verbonden voelen met iemand die men lief heeft. “Omdat lichaam en geest verbonden zijn, kunnen mentale beelden problemen als pijn zowel psychologisch als biologisch aanpakken. Alles wat in de geest gebeurt, uit zich in het lichaam”, meent Garland. Ieder hypnotherapeut ziet nu zijn werk wetenschappelijk bevestigd. Bovendien is deze ‘mind over matterboodschap’ een zoveelste bewijs dat de moderne behandelkunde een grote fout gemaakt heeft toen ze lichaam en geest apart gingen aanpakken.
74
Referenties 1. http://www.nice.org.uk/nicemedia/ live/13901/60853/60853.pdf 2. Garland EL, Manusov EG, Froeliger B, et al. Mindfulness-Oriented Recovery Enhancement for Chronic Pain and Prescription Opioid Misuse: Results From an Early-Stage Randomized Controlled Trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 2014; DOI: 10.1037/a0035798
maart - april ‘14
17
FY TO THER AP I E
J a a p Sleg t
Ontmoeting met:
De paardenbloem ... Taraxacum officinale
In de lente is het voor de paardenbloem tijd om zijn gezicht te laten zien. Eerst schuchter - in rozetvorm - groeien de blaadjes en dan opeens zie je ze overal. Trots en fier op de steel, fel geel gekleurd als de zon, alsof hij wil zeggen: “Hallo, kijk naar mij, hier sta ik”. De paardenbloem trekt altijd de aandacht, in bermen, weilanden en op dijken. Natuurlijk blies je als kind ook de zaadjes van zijn bol en keek je verwonderd hoe die kleine parachuutjes meegevoerd werden door de wind. Maar de paardenbloem heeft je nog veel meer te vertellen. Laten wij dit kleine wonder der natuur eens nader bekijken.
Taraxacum officinale is de zondagse Latijnse naam. Deze naam gebruikt men omdat deze over de hele wereld begrepen wordt. De naam is waarschijnlijk afkomstig van het Arabische ‘tarakhchacon’, waarmee men een plant met gele bloemen aanduidde, die men gebruikte om oogziekten te genezen. In het Grieks staat ‘taraxis’ ook voor oogziekte. Daarnaast heeft taraxacum wel vijfhonderd volksnamen, van molsla, schurftbloem, duvelsbloem tot leeuwentand. Bekende Nederlandse namen zijn paardenbloem of konijnenblad omdat deze dieren het een lekkernij vinden. Maar ook de naam pissenkruid of papenkruid is ooit gebruikt. De eerste naam is een verbastering van de Franse benaming ‘pissenlit’ en duidt op de urinedrijvende eigenschappen. En als je kijkt naar het witte rondje dat overblijft na het afblazen van de wollige zaadjes, ziet dat eruit als het witte kapje op het hoofd van de paus of monnik en begrijp je de naam papenkruid. Maar de allermooiste naam is ‘sponza
18
74
solis’, die staat voor ‘bruidegom van de zon’. Dit omdat de bloem, net als de zonnebloem, met de zon meedraait. Traditionele fytotherapie Vanaf de 16e eeuw is de paardenbloem een officieel geneeskrachtige plant voor de lever, gal, spijsvertering en nieren. De wetenschap van nu heeft deze werkingen aangetoond met veel onderzoek naar de inhoudsstoffen. Het meest bekend zijn de zogenoemde ‘bitterstoffen’ en ‘kaliumzouten’ in de blaadjes en wortel van de plant. De bitterstoffen prikkelen sensoren op de tong die onmiddellijk een boodschap naar de spijsvertering sturen om maag- en darmsappen en gal aan te maken. Tegelijkertijd worden de nieren geprikkeld vocht af te drijven. Taraxacum is verder goed voor de darmfunctie, het voorkomen van galstenen en het in stand houden van een optimale zuur-basebalans.
maart - april ‘14
FY TO THER AP I E
J a a p Sleg t
Ben je boos? Pluk dan een ... paardenbloem Boosheid en frustratie hebben een negatieve invloed op onze leverfunctie. Het zijn immers emoties die ontstaan als je iets niet kunt verteren. Soms zijn de emoties zichtbaar in irritatie naar de buitenwereld, dan zoek je als het ware een kapstok om je boosheid aan op te hangen. We steken dan bijvoorbeeld onze vinger op in het verkeer of zijn heel fel als iemand voor onze beurt gaat in een winkel. Eigenlijk word je dan niet boos, maar ben je al boos. Als dit lang voortduurt, belast dit de leverfunctie. Klachten als onrust in de nacht met zweten, slapeloosheid, vermoeidheid bij het opstaan, winderigheid en een wisselende ontlasting kunnen het gevolg zijn. Het is dan hoog tijd om de paardenbloem in te zetten. De verhoogde galaanmaak kan er voor zorgen dat het ‘onverteerbare’ verteerd gaat worden. Dan verdwijnen niet alleen de klachten, maar ook de boosheid smelt en er ontstaat ruimte voor een blijere blik.
Spirituele bloem De paardenbloem wordt geboren in de lente, groeit voorspoedig op en staat midden in het jaar volop te bloeien. ’s Morgens wordt hij wakker, opent zich voor het licht van de zon, neemt alle indrukken in zich op en als het donker wordt, sluit de bloem zich en gaat alles rustig verwerken. In de ochtend wordt de paardenbloem weer opnieuw geboren en geniet van de dag alsof het zijn eerste is. Dan, als hij is uitgebloeid, sluit de bloem zich een tijdje. Alle indrukken en wijsheid die hij in het leven heeft opgedaan, worden omgezet in zijn vele zaadjes. Vervolgens opent de paardenbloem zich weer en zien wij een prachtige pluisbol. En dan... is het tijd. Een windvlaag of een kind blaast de pluizenbol weg en alle kennis gaat op weg naar een nieuwe plek om opnieuw geboren te worden. Zijn taak is volbracht, het is tijd om te rusten met de geruststellende zekerheid dat hij voort zal leven in zijn nakomelingen. Toch mooi, zo’n boodschap van de Taraxacum officinale.
Literatuur • Verhelst dr. G. Groot Handboek Geneeskrachtige planten. ISBN 9080778427; • Dodoens Cruydeboek 1554. Jubileumuitgave De Driehoek; • Hellemond J.v. Fytotherapeutisch compendium. Uitgeverij Bohn, Scheltema en Holkema. ISBN 903130905-2; • Uyldert M. Lexicon de Geneeskruiden. Uitgeverij De Driehoek 2e druk; • Scherf Gertrud. Heksenkruiden en Toverplanten. Uitgeverij Deltas. ISBN 90-447-0160-1.
74
maart - april ‘14
19
THER AP I E
G eer t D ev r i end t
De ongekende kracht van ademen Een diepe ontspannen buikademhaling verbindt ons met onze eigen rustige natuur. Dit innerlijk verbonden zijn is zowel een natuurlijke bescherming als versterking van onze gezondheid. Jammer genoeg zijn veel mensen de voeling met deze bron van rust verloren of zijn er nog onwetende over. Stress en spanning hoeven helemaal geen problemen te geven zolang we voeling kunnen maken met het rustgevende in onszelf.
Door middel van rustig en ritmisch ademen worden onze denk- en gevoelswereld aangestuurd en kunnen we harmonie en evenwicht ervaren. Innerlijke rust of ademrust is meer dan ooit het antwoord op de toenemende prestatie- en tijdsdruk waar we als westerse mens mee te maken hebben. Met onze eigen ademhaling kunnen we ons in slaap wiegen, een goed gevoel oproepen en ons leren beheersen waar nodig. Ademrust is zoveel meer dan een slaappil, spierontspanner, tran-
quillizer of antidepressivum. Het is een bron van zelfvertrouwen en eigenwaarde. Het leert ons om overal op onszelf te kunnen rekenen en rustig onszelf te kunnen blijven in de confrontatie met de steeds wisselende gebeurtenissen in ons leven. Ademrust draagt bij tot een kwaliteit van leven die zijn gelijke niet heeft. Vanuit ademrust hebben we geen behoefte aan negatieve en verslavende gewoonten en handelingen. Er hoeft immers geen onrust, onvrede of frustratie gecompenseerd te worden, want wat we in onszelf vinden, hoeft niet meer gezocht te worden buiten onszelf. Liefdevol en rustig ademen symboliseert niet alleen innerlijke rust, maar ook een diepe innerlijke levenskracht die in ieder van ons aanwezig is. Rust vinden in jezelf Liefde voor jezelf is ook rust vinden in jezelf. Ademrust verbind je met het rustgevende en liefdevolle in jezelf en staat je toe in vrede met jezelf te leven, wat je ook meemaakt. Liefde voor jezelf is ook inzien nooit tegen de realiteit van het leven te kunnen ingaan. Verdriet, boosheid en angst hoeven niet onderdrukt
20
74
maart - april ‘14
THER AP I E
G eer t D ev r i end t
te worden. Door ze toe te laten kunnen deze emoties losgelaten worden. Gevoelens doorvoelen, welke die ook mogen zijn, is bevrijdend. Ook al had je het liever anders, er rest je maar ĂŠĂŠn opdracht: blijf trouw aan het rustgevende en liefdevolle in jezelf door diep te ademen. Dat negatieve gebeurtenissen ons als het ware dwingen op zoek te gaan naar de kracht in onszelf is een axioma van het leven. Ofwel komen we er sterker uit, ofwel gaan we onderuit, er is geen andere keuze. Het vinden van ademrust is het ontdekken van de eigen rustige natuur, de bron van kracht waarmee wij alles in het leven aankunnen. Golven van levensadem Als we onze handen op onze buik plaatsen en onze ademhaling observeren voelen we een zachte op- en neergaande beweging bij het in- en uitademen. Deze moeiteloze adembeweging stelt het leven voor zoals het zich in al zijn aspecten aan ons voordoet, met zijn hoogten en laagten, zijn vreugde en
74
verdriet, het goede en het kwade, het geven en nemen, het komen en gaan. In deze volmaakte harmonie worden ook ingrijpende levenservaringen gezien als noodzakelijke stappen op onze weg naar bewustwording, inzicht en geestelijke groei. Rustig en beheerst ademen zorgt ervoor dat we meer en meer relativeren en al het onnodige, overbodige denken loslaten. Leren leven met wat is, betekent geenszins onverschillig worden of alles goedkeuren, maar wel in vrede met zichzelf blijven leven. Deze vriendschap met zichzelf voorkomt frustratie, verbittering, verdriet, agressie en depressie en maakt van ons geen slachtoffer van het leven. Ademrust voorkomt dat onze gezondheid wordt prijsgegeven omwille van iets wat we niet kunnen veranderen. Natuurlijk antidepressivum Een zachte, vloeiende buikademhaling geeft ons een diep gevoel van warmte en geborgenheid en haalt ons ertoe over om vrede te sluiten met onszelf en de buitenwereld. Het
maart - april ‘14
21
THER AP I E
G eer t D ev r i end t
angstige en negatieve denken, gekenmerkt door piekeren en twijfelen, maakt plaats voor een optimistische denkwijze, gebaseerd op vertrouwen en eigenwaarde. We hebben het recht op een rustige ademhaling en zo op een rustig en gelukkig leven. Door regelmatig bewust te ademen, stellen we het leven opnieuw ten dienste van ons eigen welzijn. Praktische basisoefening Adem langzaam in door de neus en blaas even rustig uit door de mond. Dit in- en uitademen gebeurt zo vloeiend mogelijk, zonder haperen of stoten. Na elke uitademing volgt een bewuste adempauze, een natuurlijk rustpunt dat vervolgens weer plaatsmaakt
Citroenmelisse, rhodiola, schisandra en Siberische ginseng kunnen gebruikt worden in kortstondige stress-situaties en geven een versterkend gevoel. Citroenmelisse is daarenboven rustgevend, rhodiola helpt bij geestelijke druk & inspanning en schisandra kan gebruikt worden om opnieuw fit te worden.
voor een nieuwe inademing. Zo krijg je een rustig en regelmatig ademritme, zeker als je na de inademing ook een kortere adempauze respecteert. Het uitblazen gebeurt met een typisch zeegeluid, dat verkregen wordt door tegen de wangen en lippen in te blazen. Dit duurt iets langer dan het inademen. Mensen die veel spanning in zich hebben, kunnen letterlijk de spanning van zich afblazen door al zuchtend of luider uit te blazen. Kijk voor meer informatie op www.ademrust.be Auteursgegevens Geert Devriendt, ademtherapeut
AntiStress Natural hét ideale preparaat in kortstondige stress-situaties! Waarom kiezen meer en meer drukbezette mensen voor AntiStress Natural? • Combinatie van 3 uiterst belangrijke adaptogene planten, nl. schisandra, Siberische ginseng en rhodiola • Bevat enkel hoog gestandaardiseerde plantenextracten voor een betrouwbare kwaliteit • Extra synergie met mild rustgevende planten nl. haver en citroenmelisse • Zeer hoge zuiverheid van kruidenextracten ➝ Zwitserse kwaliteitscontrole • Beproefde kwaliteit van haver (avena sativa) nl.neuravena Dit product is verkrijgbaar bij uw apotheek.
Dosering 2 x 2 capsule per dag na het ontbijt en middagmaal IS O 2
00
0
2
Focused on Science, Driven by Nature
Nutrisan bvba | Egide Walschaertsstraat 22 bus i | 2800 Mechelen Tel. +32 (0)15 21 51 00 | info@nutrisan.com | www.nutrisan.com
Samenstelling per vegetarische capsule: Wilde haver (Avena sativa) Neuravena 3,5:1 extract 200 mg, gestandaardiseerd op 1% flavonoïden (isovitexine); schisandra (Schisandra chinensis) 5:1 extract 95 mg, gestandaardiseerd op 3,74% schisandrinen; Siberische ginseng (Eleutherococcus senticosus) 10:1 extract 60 mg, gestandaardiseerd op 1% eleutherosiden; rhodiola (Rhodiola rosea) 3:1 extract 60 mg, gestandaardiseerd op 3% rosavinen; citroenmelisse (Melissa officinalis) 5:1 extract 60 mg, gestandaardiseerd op meer dan 5% rozemarijnzuur
ISO 22000 CERTIFIED
CNK: 2554-806
PRIJS € 24,67
UI T DE P R AKTI J K
M a a r t en d u Bo is
Stressgerelateerde klachten, wat kun je zelf doen? Chronische stress, burn-out, fibromyalgie, chronisch vermoeidheidssyndroom... Ziektebeelden die in de huidige maatschappij steeds vaker voorkomen. Een centrale factor hierbij is de zogenaamde bijnieruitputting. Het te ver en te lang over de eigen grenzen gaan, veroorzaakt klachten die eigen zijn aan chronische stress.
Stress is gezond! Het zorgt ervoor dat we alert reageren, het geeft ons energie om allerlei zaken gedaan te krijgen en het behoedt ons voor gevaar. Te veel stress, over een te lange periode aangehouden, is daarentegen niet gezond. Het veroorzaakt zelfs schade aan ons DNA. Dit alles wordt nog versterkt wanneer stressvolle perioden onvoldoende worden afgewisseld met periodes van relatieve rust en ontspanning. Met andere woorden: chronische stress vermindert de kwaliteit van ons leven: de veroudering gaat sneller en onze levensverwachting daalt.
Gepest worden op school, de zorg voor een ziek familielid, alleenstaand moederschap, deze voorbeelden zijn maar een greep uit mogelijke bronnen van stress. Onder invloed van stress produceren de bijnieren stresshormonen, zoals adrenaline en noradrenaline, maar ook cortisol. De bloedwaardes van deze hormonen zullen bij stress in eerste instantie verhoogd zijn. Langdurige blootstelling aan overmatige stress, gevolgd door hoge cortisolwaarden in het bloed, veroorzaakt schade aan de cellen die cortisol produceren. Het eindresultaat is bijnieruitputting en een blijvend verlaagde cortisolspiegel. Blinde vlek De eerste stap naar genezing wordt gezet door het inzien van de eigen blinde vlek. Het komt heel vaak voor dat iemand zijn problematiek niet herkent of niet wil inzien. Een natuurgeneeskundig werkend arts of therapeut kan helpen gezonde leefgewoonten aan te leren. Uiteraard dient de aanpak multidisciplinair te zijn. Voeding, sport, yoga, meditatie, gesprekstherapie, hobby’s en contact met vrienden en familie. Op al deze vlakken kan de arts of therapeut aanpassingen voorstellen.
74
maart - april ‘14
23
UI T DE P R AKTI J K
M a a r t en d u Bo is
Voeding Gezonde voeding is een onmisbare hulp bij het bestrijden van stress. Veel mensen die onderhevig zijn aan stress drinken sloten koffie of suiker- en cafeïnerijke dranken om zo de dag door te komen. ’s Avonds hebben ze dan weer enkele glazen wijn of bier nodig om te kunnen ontspannen. Alcohol stimuleert de vorming van het hormoon GABA en deze legt de adrenaline plat. Zo krijg je wel een gevoel van rust, maar op termijn zijn de gevolgen veelal minder positief. Door de overmaat aan alcohol raakt het slaappatroon verstoord, en word je ’s morgens onverkwikt wakker. Hierdoor krijg je opnieuw nood aan cafeïne, en de spreekwoordelijke vicieuze cirkel is geboren. Deze leefstijl is tevens vaak de oorzaak van overgewicht. Het is prioriteit om de bloedsuikerspiegel te normaliseren. Wanneer deze laag is, veroorzaakt deze de loslating van adrenaline en daarna van cortisol. Opwinding, cafeïne en nicotine versterken dit fenomeen nog meer.
Snelle koolhydraten zitten in suiker, snoep, vruchtensap, maar ook in alle producten die met wit meel gemaakt zijn, zoals koek en deegwaren (bijvoorbeeld pasta). Een ander voorbeeld is witte rijst. Door het eten van snelle koolhydraten stijgt je bloedsuikerniveau te snel. Deze snelle stijging van de bloedsuikerspiegel zet de alvleesklier ertoe aan om prompt veel insuline te produceren. Vaak zal je bloedsuikerspiegel daarna zodanig ver dalen, dat er zelfs een ‘hypoglycemie’ ontstaat. Dat jojoën van je bloedsuikerspiegel en je insulineniveau is bijzonder schadelijk voor je lichaam. Het kan zelfs tot diabetes type 2 leiden.
Snelle en trage koolhydraten Er zijn ‘snelle’ en ‘langzame’ koolhydraten. Dat heeft te maken met hoe snel de koolhydraten als bloedsuiker in het bloed terechtkomen. De langzame koolhydraten bevinden zich in zilvervliesrijst, groenten (behalve maïs en doperwten) en in peulvruchten zoals bonen, erwten en linzen. Het geheim van de langzame koolhydraten is dat ze vezels bevatten. Deze zorgen ervoor dat de koolhydraten langzaam als bloedsuiker in het bloed worden opgenomen.
24
74
maart - april ‘14
UI T DE P R AKTI J K
M a a r t en d u Bo is
Ondersteuning bij stress
l Vermijd alle snelle suikers en geraffineerde koolhydraten.
l Vermijd opwekkende voedingsmiddelen en dranken zoals cacao en cacaobevattende producten, energiedranken, zwarte thee en koffie.
l Ondersteun de bloedsuikerhuishouding Voor de bloedsuikerhuishouding zijn er tal van nutriënten nodig zoals: chroom, magnesium, mangaan, zink en de vitaminen. Ze hebben een bloedsuikerregulerende werking en zijn effectief bij zowel een hoge als een lage bloedsuikerspiegel. Heeft u een sterke behoefte aan tussendoortjes of bent u snel geïrriteerd tussen twee maaltijden door? Helpt het om dan iets kleins te eten? Dit wijst erop dat uw lichaam ondersteuning kan gebruiken om de bloedsuikerspiegel weer in evenwicht te brengen. Door het gebruik van goede multisupplementen worden alle nutriënten terug aangevuld. Er zijn ook multisupplementen die speciaal gericht zijn op de bloedsuikerhuishouding.
l Vul een magnesiumtekort aan In stresssituaties vindt er een extra verbruik plaats van mineralen en specifiek van het element magnesium. Tel daarbij op dat een groot deel van de bevolking een verstoorde celopname van magnesium heeft en daardoor dus nóg gevoeliger is voor magnesiumtekorten en stress. De meeste mensen die lijden aan stress en/of depressie blijken dan ook met een magnesiumtekort te kampen. Magnesium helpt om zowel geest als spieren te ontspannen en remt de afscheiding van stresshormonen.
l Zorg voor voldoende visoliën Voldoende visoliën (omega-3-vetzuren) zijn van belang voor een goede hersenhuishouding. Ze ondersteunen bij depressie, angst en stress. Ons westers voedingspatroon bevat echter relatief weinig omega-3-vetzuren. De plantaardige omega-6-vetzuren (onder andere linolzuur) daarentegen zijn vaak oververtegenwoordigd. De balans tussen de verschillende types vetzuren is in het algemeen vaak verstoord. Goede bronnen van omega-3-vetzuren zijn ansjovis, haring, makreel (liefst vers), sardines en zalm. Eet dus regelmatig vette vis en/of neem een kwalitatief goed visoliesupplement.
l Gebruik adaptogenen Adaptogenen zijn kruiden, paddenstoelen of andere plantdelen die de gevoeligheid voor stress verminderen. In de traditionele Chinese geneeskunde bestaat het concept om stoffen te gebruiken die zowel gezondheidsbevorderend als stressverminderend zijn al duizenden jaren. Enkele bekende voorbeelden zijn: ginseng, Siberische ginseng, rhodiola, shiitake, reishi, maitake, schisandra, rozewortel, ashwagandha, jiaogulan, maca en tot slot de hokjespeul (Astragalus).
l Gebruik rustgevende kruiden Valeriaan (Valeriana officinalis), hop (Humulus lupulus), passiebloem (Passiflora incarnate) en melisse (Melissa officinalis) zijn veel gebruikte kruiden om het zenuwstelsel te ontspannen.
Vraag een deskundig advies Houden de stressklachten aan of wil je liever een persoonlijk advies? Raadpleeg dan een natuurgeneeskundig arts of therapeut.
74
maart - april ‘14
25
KO R T NI EUWS
Tr ud y Vl o t
Slechte nachtrust: bij circa 50% van de mensen De Nederlandse Vereniging voor Slaap-Waak Onderzoek (NSWO) heeft zeer recent de uitkomst van een enquête gepubliceerd. Hierin geeft bijna de helft (49 procent) van de ondervraagde mensen aan ontevreden te zijn over hun nachtrust. Dat dit wellicht te wijten is aan hun eigen leefwijze hebben velen niet door. Voorwaarden voor goed slapen In de eerste plaats moet het autonome zenuwstelsel kunnen switchen tussen sympaticus (alert zijn) en parasympaticus (rusten en herstellen). In de tweede plaats is het nodig dat ons lichaam zich een bepaalde mate heeft ingespannen; dat het lichaam ook werkelijk fysiek moe is. En een laatste voorwaarde is duisternis. Melatonine is het hormoon wat we nodig hebben om in slaap te vallen. Om melatonine te kunnen maken heeft het lichaam duisternis nodig. B-vitaminen en magnesium en andere mineralen en vitamines ondersteunen de aanmaak van melatonine. Praktische adviezen Hoe kunnen we aan bovenstaande voorwaarden voldoen zodat we beter kunnen slapen? Het is van belang bepaalde leefomstandigheden aan te passen. Om ’s avonds de switch in het autonome zenuwstelsel te laten maken naar ontspanning en slaap, is het goed om later op de dag geen activerende stoffen meer te consumeren, zoals cola, koffie of een energiedrank. Een blokje om voor het naar bed gaan, maakt dat we fysiek wat meer moe zijn. Wanneer je dit ’s avonds doet, is de lichtintensiteit minder waardoor de hersenen het signaal krijgen dat ze melatonine moeten aanmaken. Door het gebruik van kunstlicht, televisie en computer krijgen de hersenen dit signaal niet. Zet om die reden minimaal een uur voordat je naar bed gaat alle beeldschermen uit en ook een dimmer op de lampen scheelt veel.
26
74
Beïnvloedt slaapmedicatie de gezondheid? Het gebruik van slaapmiddelen en anxiolytica (angstremmers) neemt nog steeds toe. In Engeland heeft men een grootschalig onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van slaapmedicatie. In het onderzoek werden meer dan 30.000 gebruikers van slaapmiddelen of anxiolytica vergeleken met een groep mensen (bijna 70.000) die deze medicatie niet gebruikte. De mensen werden over een periode van circa 7,5 jaar gevolgd. Eén van de gemeten parameters was het vaststellen van de doodsoorzaak als men tijdens de onderzoeksperiode kwam te overlijden. Na alle correcties en uitsluitingen bleek dat van de honderd mensen die slaapmiddelen of anxiolytica gebruikten er vier eerder stierven dan de controlegroep (een oversterfte van 4 per 100). Referentie Weich S, et al. Effect of anxiolytic and hypnotic drug prescriptions on mortality hazards: retrospective cohort study. BMJ 2014;348;g1996
maart - april ‘14
KO R T NI EUWS
Tr ud y Vl o t
Peterselie (petroselinum crispum) We gebruiken kruiden meestal vanwege hun smaak, soms vanwege de textuur of de kleur. Dat ‘gewone’ kruiden ook een effect hebben op onze gezondheid bedenken we niet. Een veelgebruikt keukenkruid met vele goede eigenschappen is peterselie. Gebruik De gekrulde variant van peterselie wordt met name als garnering gebruikt. De variant met platte bladeren heeft meer smaak en wordt daarom vaak als smaakmaker gebruikt. De stof apiol is verantwoordelijk voor de fijne, frisse smaak van peterselie. Meestal wordt het kruid niet meegekookt, het verliest dan veel smaak en frisheid. Inhoudsstoffen Peterselie heeft een zeer hoog gehalte aan vitamine C. Daarnaast bevat het grote hoeveelheden mineralen, B-vitaminen en caroteen. De werkzame stoffen zijn myristicine en apiol.
Medicinaal Peterselie werkt met name op de natrium-kalium-pomp in de nieren. Hierdoor kan het gebruikt worden als vochtafdrijver (diureticum). Peterselie bevordert de uitscheiding van natrium, tegelijkertijd wordt dan water uitgescheiden. Het mineraal kalium wordt terug opgenomen. Verder heeft peterselie heeft een licht kalmerende werking (effect myristicine) en een regulerend effect op de menstruatie (effect apiol). De medicinale werking van peterselie is sterk. Om die reden is het af te raden om ineens grote hoeveelheden peterselie te gebruiken. Dagelijks een beetje peterselie is geen enkel probleem.
Denk goed na over fluorgebruik Fluor wordt door vele mensen achteloos gebruikt. Een fluorgebitje bij de tandarts, fluor in de tandpasta. Prof. Dr. Ruud Bos [1] wil zelfs weer fluor toevoegen aan het drinkwater. In het vaktijdschrift The Lancet wordt fluoride echter aangeduid als een neurotoxine, een stof die de werking van de hersenen en het zenuwstelsel ernstig verstoort [2]. In dit onderzoek wordt fluor in hetzelfde rijtje genoemd als onder andere DDT, lood en kwik. Fluor in het drinkwater is misschien de oplossing voor het cariësprobleem, maar er komen steeds meer berichten over de nadelige effecten van fluoride op de rest van ons lichaam. De voorstanders van fluorgebruik zeggen dat alleen tanden harder worden, echter ook andere weefsels verharden door fluor. De flexibiliteit van bijvoorbeeld bloedvaten heeft eronder te lijden. En in botten vindt juist weer botontkalking plaats. Ook zijn er nadelige gevolgen voor ons brein; blootstelling aan verhoogde concentraties fluoride leidt tot een lager IQ. De oplossing voor een beter gebit moet eerder gezocht worden in een ander eet- en drinkpatroon. Enkele veranderingen die kunnen worden toegepast:
• minder vaak per dag eten of drinken • meer water drinken in plaats van vruchtensappen, frisdranken of andere suikerbevattende dranken • geen drinken anders dan water mee naar bed. • niet direct poetsen na de maalijd of na gebruik van suikerhoudende drank Referenties 1. Prof. dr. Ruud Bos, kaakchirurg bij het UMCG; 2. Onderzoek The lancet : The Lancet Neurology, Volume 13, Issue 3, Pages 330 - 338, March 2014 ‘Neurobehavioural effects of developmental toxicity’. Dr Philippe Grandjean MD , Philip J Landrigan MD.
27
M O NO G R AFI E
Tr ud y Vl o t
Welke vitamine C is de beste keuze? Vitamine C of ascorbinezuur is in vele vormen te verkrijgen: gewone vitamine C (zuur) of gebufferde niet-zure vitamine C, ‘time released’ (TR), met bioflavonoïden en bijvoorbeeld Ester-C. En je hebt vitamine C in tablet- of poedervorm. Je ziet al snel door de bomen het bos niet meer. In dit artikel worden de verschillende opties besproken zodat je weloverwogen een keuze kunt maken Een vitamine-C-gebrek? Een acuut gebrek aan vitamine C, scheurbuik, komt nauwelijks meer voor. Hierdoor zou je de verkeerde conclusie kunnen trekken dat ook een vitamine-C-tekort nauwelijks voorkomt. Vitamine C is echter een instabiel molecuul, die gemakkelijk wordt vernietigd door warmte (verhitting), licht en lucht (zuurstof). De ADH-waarde geeft de hoeveelheid aan die nodig is om acute ziekten zoals scheurbuik te voorkomen. De ADH van vitamine C voor volwassenen is vastgesteld op 120 mg/dag. De vitamine-C-behoefte ter preventie van chronische ziekten ligt vele malen hoger, is individueel verschillend en afhankelijk van je gezondheidstoestand. Welke vorm van Vitamine C is het meest geschikt? 1. Natuurlijke vitamine C versus synthetische Het synthetische L-ascorbinezuur is chemisch identiek aan de natuurlijke vitamine C. Er zijn geen verschillen in hun biologische activiteit. Het nadeel van de zuivere zure vitamine C of L-ascorbinezuur is dat het een sterk verzurende werking heeft op ons lichaam. Dit kan aanleiding zijn voor klachten van maag en darmen. Daarbij rooft deze vorm bij langdurig gebruik mineralen uit onze reserves (botten en tanden).
28
74
Als je kortdurend een hoge dosis aan vitamine C wilt gebruiken, vaak last hebt van blaasontsteking en je maag deze zure vorm kan verdragen, is ascorbinezuur een goede en goedkope oplossing. 2. Time released Een ‘time released’ preparaat bevat een coating waardoor de pil langzamer uiteenvalt en dus langzamer wordt opgenomen. De opname van deze vorm is afhankelijk van de soort en hardheid van de coating en je darmfunctie. Sommige time released vitamine-C-pillen zijn dusdanig hard dat ze vrijwel volledig met de ontlasting het lichaam verlaten. Gemiddelde vitamine-C-behoefte De gemiddelde behoefte aan vitamine C ligt volgens de orthomoleculaire deskundigen tussen de 25 en 35 mg per kilogram lichaamsgewicht. In gevallen van ziekte of stress verbruikt het lichaam extra vitamine C.
3. Mineraalascorbaten Mineraalacorbaten zijn een verbinding tussen vitamine C en mineralen zoals calcium of magnesium. Deze vorm is minder zuur. Studies tonen aan dat mineraalascorbaten in hun totaliteit, zowel de vitamine C als het mineraal erin, goed
maart - april ‘14
M O NO G R AFI E
Tr ud y Vl o t
worden opgenomen. Als je langere tijd een ascorbaat wilt gebruiken, houdt dan wel de verhouding van calcium en magnesium in de gaten. Er zijn ook vitamine-C-preparaten die beide vormen, of zelfs nog meer vormen ascorbaat bevatten (ascorbatencomplex). Hoe innemen? Vitamine C is een wateroplosbaar vitamine. Voor een optimale opname kun je je inname het beste spreiden over de dag. Het is dus effectiever om vier keer per dag 500 mg te nemen, in plaats van 2 gram in één keer.
4. Vitamine C met bioflavonoïden In de natuur komt vitamine C altijd samen voor met een groep plantenstoffen die de bioflavonoïden worden genoemd. Het is belangrijk dat vitamine C in een voedingssupplement ook ondersteund wordt met bioflavonoïden. Een complex van vitamine C en bioflavonoïden voorkomt de afbraak van vitamine C, zorgt voor een betere opname en heeft een synergetische werking in het lichaam. 5. Ester-C ® Ester C ® is een gepatenteerde vorm van vitamine C. Dit preparaat bestaat hoofdzakelijk uit: calciumascorbaat en kleine hoeveelheden vitamine-C-metabolieten (L-threoninezuur, L-lyoninezuur en L-xyloninezuur). Er wordt gezegd dat deze vorm van vitamine C zorgt voor betere opneembaarheid en een langere activiteit in het lichaam. Het is echter een dure vorm en de onderzoeken zijn tegenstrijdig of deze vorm inderdaad een betere opname heeft.
74
6. Ascorbylpalmitaat of vitamine-C-ester Ascorbylpalmitaat is een soort verbinding tussen palmitinezuur en ascorbinezuur waardoor de vitamine C vetoplosbaar wordt. Ascorbylpalmitaat wordt ook in de voedingsindustrie gebruikt als antioxidant zodat vetten niet ranzig worden. Het staat op de lijst van voedingsadditieven als E304. Een andere naam voor ascorbylpalmitaat is ‘vitamine C ester’ (niet te verwarren met Ester-C!). Het nadeel van ascorbylpalmitaat is, dat wanneer het oraal wordt ingenomen, het snel uiteenvalt in palmitinezuur en ascorbinezuur. Het voordeel van deze verbinding valt hiermee weg. Ascorbylpalmitaat heeft enkel zin als toevoeging in huidcrèmes. Chronisch gebruik Als je voor een langere periode vitamine C wilt gebruiken, kies dan bij voorkeur een complex van mineraalascorbaten met bioflavonoïden eraan toegevoegd. Dit is de meest natuurlijke vorm waarin vitamine C voorkomt
Deze vormen vitamine C zijn te koop: Ascorbinezuur: mindere opname, erg zuur, af te raden bij zwakke maag, goedkoop Ester-C®: goede opname, ontzuurd, natuurlijk, krachtiger dan andere vormen van vitamine C, duur Calciumascorbaat: goede opname, ontzuurd, levert ook calcium Magnesiumascorbaat: goede opname, ontzuurd, levert ook magnesium Ascorbylpalmitaat: in vetoplosbare vitamine C, duur
maart - april ‘14
29
Selectief opruimen
Bio-Para™
12 synergetische kruiden - Voor een goede balans tussen gunstige en ongunstige bacteriĂŤn en andere micro-organismen - Verzorgt het slijmvlies - Ondersteunt de lever
energeticanatura.com
COLOFON
Uitgave van OrthoFytoMedia 11e jaargang, nr 74 Verschijnt 6 x per jaar Uitgever OrthoFytoMedia Nieuwdorp 57 - 9190 Stekene Tel: +32 (0)3 808 41 43 info@orthofytomedia.org LeefNu is het tijdschrift voor de consument die op een bewuste en gezonde manier wil leven. LeefNu vertaalt wetenschappelijke inzichten in praktische artikelen. De artikelen zijn voornamelijk gericht op een gezonde leefstijl & voeding en het gebruik van voedingssupplementen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan onderwerpen zoals beweging, opvoeding en het milieu. Hoofdredacteur Pascale Van den Heede, apotheker pascale@orthofytomedia.org
Abonnementen/prijzen Secretariaat OrthoFytoMedia Tel: +32 (0)3 808 41 43 info@orthofytomedia.org België en Nederland Tijdschrift per post: 20€/jaar Tijdschrift online + archief: 15€/jaar Tijdschrift per post & online: 25€/jaar Abonneren: zie onze website www.orthofytomedia.org of mail naar info@orthofytomedia.org met vermelding van naam, adres, telefoon, email Jaarabonnement van januari tot december Abonnementen worden automatisch verlengd voor een volledig jaar, tenzij schriftelijk wordt opgezegd ten laatste eind oktober van het lopende jaar. Advertentie aanvraag Pascale Van den Heede: pascale@orthofytomedia.org
Eindredacteur Walter O.M. Faché, biochemicus Redactieraad Walter O.M. Faché, biochemicus HEOS Annemieke Meijler, natuurdiëtist Auteurs van dit nummer Petra Kersten Yvonne van Stigt Walter OM Faché Angélique De Beule Jaap Slegt Geert Devriendt Maarten du Bois Trudy Vlot Lay-out en druk Françoise Biesbroeck, Het Letterhuis Beerveldestraat 19 - B-9160 Lokeren
Inzenden artikel? Wilt u schrijven voor het tijdschrift Orthofyto; u bent van harte welkom. Neem bij voorkeur vooraf contact op met onze hoofdredacteur Pascale Van den Heede. Na inzending van uw artikel beoordeelt de redactie binnen twee weken of uw artikel in aanmerking komt voor plaatsing. Redactionele bewerking van de artikelen gebeurt in overleg met de auteur.
In Europa is in 2006 een wet aangenomen die bepaalt dat aan voedingswaren geen medische claims mogen hangen, behalve als deze wetenschappelijk bewezen zijn. Deze wet wordt ook wel de claimsverordening genoemd. Productnamen of verwijzing naar producten is niet toegestaan. De verantwoordelijkheid of de advertentietekst aan de eisen van de claimsverordening voldoet, ligt bij de adverteerder. OrthoFytoMedia vzw, is niet verantwoordelijk voor de geplaatste advertenties. Disclaimer De informatie uit deze uitgave is uitsluitend bedoeld voor lezers die zich uit het oogpunt van hun beroep met gezondheid en voeding bezig houden. Deze publicatie is niet bedoeld voor leken en consumenten. Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld. Evenwel kunnen zij op geen enkele wijze instaan voor de volledigheid van of eventuele fouten in de tekst van deze publicatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele verantwoordelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen, gebaseerd op de inhoud van deze publicatie. Copyright Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur. Ook de overname van artikelen of gedeelten hiervan is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming.
31
8e orthomoleculair lustrumcongres Vo r m i n g s c e nt r u m g u i s l a i n - c a mpus guisl a in Jozef guisl a instr a at 43 - 900 0 gent (Belgi毛)
&
25 1989-2014
vruchtbaarheid unieke gelegenheiD om Je leVenskwaliteit te Verhogen Door Jouw liBiDo te herwinnen en Je VruchtBaarheiD natuurliJk te onDersteunen.
Zaterdag 7 juni 2014 vanaf 8u30 Inschrijving v贸贸r 31 mei 2014 Deelname: 85 EUR (inbegrepen ontbijt, koffie, lunch, receptie) mogelijkheid tot busvervoer vanuit Diepenbeek (limburg) naar congreslocatie. Voor inlichtingen: t +32 (0)9 369 06 42 - f +32 (0)9 366 18 38 secretariaat@fiow.be - www.fache-instituut.be
bsom (belgische vereniging orthomoleculaire geneeskunde) in samenwerking met fach茅 instituut (fiow) en de orthoceutische firmaraad