Outro 309 by Outro Beyond outlines

str /

TEMAT NUMERU:

TEKST NUMERU KAMIL DURAJCZYK

MEDIALNA DEKADA: KRYZYS CZY ROZKWIT?

strona 34

SPIS TREŚCI KAMIL DURAJCZYK

LATA

DZIESIĄTE JUŻ ZA NAMI

strona 6

KRZYSZTOF ANDRULONIS

DEKADA NA PÓŁKACH KSIĘGARŃ str /

strona 18

OLIMPIA ORZĄDAŁA

DEKADA NA PÓŁKACH KSIĘGARŃ LITERATURA

ZAGRANICZNA

strona 28 KAMIL DURAJCZYK

CO GRA W SŁUCHAWKACH KOWALSKIEGO

strona 44 OLIMPIA ORZĄDAŁA SERIALE 2019 -

ZESTAWIENIE

strona 54 PODSUMOWANIE DZIENNIKARSKIE

AKORDY

strona 60

ZAPOWIEDŹ str. 86 str /

2019

ROKU

Chłodnej grudniowej nocy, w którą obchodzi się dzień św. Sylwestra, pożegnaliśmy rok 2019. Zapewne większość z nas zrobiła to jak zazwyczaj: w gronie znajomych lub przyjaciół, na imprezie masowej czy w domowym zaciszu. Warto jednak pamiętać, że tym razem chwila była bardziej szczególna niż zwykle - oto trzecia dekada XXI wieku otwarta! Takie szczególne okoliczności zawsze dają pole do przemyśleń. Szczególnie, gdy zamyka się okres tak dynamiczny dla naszej cywilizacji - chyba nigdy wcześniej rozwój nie następował tak szybko jak w XXI wieku. Z drugiej strony można odnieść wrażenie, że nigdy wcześniej ludzkość nie borykała się z tak wieloma problemami. Spróbujmy nad tym chwilę pomyśleć. W 2010 roku, gdy wkraczaliśmy w drugie dziesięciolecie naszego wieku, telefony dotykowe należały jeszcze do rzadkości - dopiero stopniowo się z nimi zaznajamialiśmy. Portal Facebook miał w Polsce 9 mln użytkowników i pozostawał jeszcze w tyle za Naszą Klasą (ale już na krótko) do dziś liczba jego użytkowników się podwoiła. Nie mieli-

śmy jeszcze dostępu do portali streamingowych z serialami bądź rynek ten dopiero zaczynał się rodzić. Kolejne lata przyniosły bardzo dynamiczne zmiany - do tego stopnia, że perspektywa 10 lat zdaje się skrajnie odległa. W tym czasie doświadczyliśmy też wielu przemian w skali makro. Europa przeżyła jedną z największych fal migracyjnych w jej dziejach najnowszych. Unię Europejską już niedługo opuści Wielka Brytania, co na początku dekady wydawało się skrajnie nieprawdopodobne. Zostaliśmy doświadczeni przez liczne ataki terrorystyczne, które pozostawiły trwały ślad w psychice Europejczyków. Arabska wiosna, wojna domowa w Syrii czy aneksja Krymu i konflikt zbrojny w Donbasie

str /

dobitnie uświadomiły nam, jak kruchy jest światowy pokój i że wcale nie jest on teraz czymś całkiem oczywistym. Coraz bardziej świadomi jesteśmy również zagrożeń ekologicznych - każdego kolejnego roku notujemy coraz wyższe temperatury powietrza, wzrasta liczba katastrof pogodowych, a lody Arktyki topnieją w bezprecedensowym tempie. Badacze biją na alarm - wkrótce możemy nie mieć już swojego bezpiecznego miejsca w kosmosie. Tym bardziej grozą napawają obrazy płonącej Amazonii, a ostatnio również Australii. Pozostaje pytanie - co dalej? Jaka przyszłość czeka nas w trzecim już dziesięcioleciu XXI wieku? Krzysztof

Outro – wychodzimy poza schemat

Szefowie działów:

ISSN: 2299-5242

Olimpia Orządała (korekta), Monika Stankiewicz (graficy), Żaneta Chwiałkowska (promocja)

Ogólnopolski miesięcznik młodzieżowy Wydawca: Fundacja Nowe Media

Promocja: Żaneta Chwiałkowska, Bartosz Simiński, Jagoda Jabłońska, Kinga Zawada, Sabina Gajda

www.outro.pl mail: redakcja(@)outro.pl, rekrutacja(@)outro.pl Redaktor naczelny: Krzysztof Andrulonis

Korekta: Olimpia Orządała, Paulina Kos, Barbara Truchan, Justyna Grzesiowska

Skład wydania i fotoedycja: Krzysztof Andrulonis

Grafiki: Monika Stankiewicz, Julia Dałek, Wiktoria Wójcik

Projekt okładki: Krzysztof Andrulonis

str /

LATA DZIESIĄTE JUŻ ZA NAMI

31 grudnia 2019 roku końca dobiegnie kolejna dekada – dziesiąte XXI wieku. Jak wiadomo, każde z dziesięcioleci

swój unikalny styl i koloryt, a także pewne symbole, z któr

nieodzownie się kojarzy. Jaka więc była ta dekada? Zapras do lektury subiektywnego podsumowania.

str /

â&#x20AC;&#x201C; lata ma

rymi

szam

str /

Odchodząca dekada

redaktor

Kamil Durajczyk

Dla Polski ten czas zaczął się niezwykle tragicz-

Życie po kryzysie

nie – 10 kwietnia 2010 roku samolot z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim i 95 innymi, zasłu-

Na świecie dochodziło do licznych niepokojących

żonymi dla kraju osobami rozbił się podczas

sytuacji – m.in. protestów w zadłużonej Grecji.

podchodzenia do lądowania w rosyjskim Smoleń-

sku. Zginęli wszyscy pasażerowie, co czyni z tego

w 2008 roku) w pierwszych latach nowej dekady

wydarzenia najtragiczniejszą katastrofę w naj-

stopniowo wygasał. Nadchodziła era prosperity

nowszej historii Polski. Symboliki martyrologicz-

i wzrostu gospodarczego – w tej właśnie dobrej

nej dodaje fakt, że delegacja prezydencka zmie-

koniunkturze gospodarczej pozostawała znaczna

rzała na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.

część świata przez kolejne lata tego dziesięciole-

Polacy pogrążyli się w żałobie, odsuwając na bok

cia.

polityczne waśnie i podziały.

Co ciekawe, na razie nie spełniła się przedsta-

Niestety wkrótce wszelkie złe emocje odżyły,

wiana przez wielu specjalistów prognoza przeję-

a tzw. wojna polsko-polska (konflikt zogniskowa-

cia przez Chiny dominującej pozycji w światowej

ny przede wszystkim pomiędzy partiami PO i

gospodarce. W drugiej połowie lat dziesiątych

PiS) rozgorzała na nowo z całą mocą. Pomimo

XXI wieku chiński smok wyraźnie spowolnił

tragedii nie doszło również do większych zmian

i osłabł, co zdaniem ekspertów jest skutkiem

na scenie politycznej – Platforma Obywatelska

wojny handlowej prowadzonej z Pekinem przez

utrzymała swą władzę na drugą kadencję, zaś

nową, republikańską administrację Białego Do-

miejsce zmarłego prezydenta z PiS zajął repre-

mu.

zentant przeciwnego stronnictwa – Bronisław Komorowski.

str /

szczęście

kryzys

finansowy

(rozpoczęty

Odchodząca dekada Ludów – pod naporem tych społecznych, prode-

Orientalna wiosna i jesień

mokratycznych protestów z impetem upadali koWkrótce miejsce problemów ekonomicznych po-

lejni regionalni dyktatorzy. Wydawało się, że

częły zajmować konflikty kulturowo-religijne,

wszystko idzie ku lepszemu i ludność arabska

chociaż jeszcze na początku dekady wydawało

przechodzi podobny proces co społeczeństwa eu-

się, że wojna z terroryzmem rozpoczęta pamięt-

ropejskie w XVIII oraz XIX wieku.

nego 11 września 2001 roku jest już przeszłością. Obserwowano procesy, które stanowiły od niej odwrót: świat arabski ogarnęła fala przemian politycznych nazwanych Arabską Wiosną

str /

Symbolicznymi aktami pozwalającymi prognozować koniec epoki wojny z terroryzmem były również: zabicie przez siły specjalne USA najbardziej

Odchodząca dekada

poszukiwanego terrorysty świata, lidera Al-Kaidy

Odrodzony terror

– Osamy bin Ladena w maju 2011 roku oraz wycofanie się wojsk amerykańskich z Iraku w grud-

Przemiany polityczne w krajach arabskich miały

niu tego samego roku.

też fatalny skutek w postaci odrodzenia się mię-

Niestety w pozbawionym tradycji demokratycznych świecie arabskim, premiowany na Zachodzie model demokratycznego państwa prawa nie zdołał się zakorzenić, a w miejsce obalonych wskutek buntu społecznego dyktatorów szybko pojawili się nowi. Z kolei inne obszary regionu stały się – na skutek Arabskiej Wiosny – areną krwawych i długotrwałych walk. Najjaskrawszym

dzynarodowego terroryzmu. Miejsce zmarginalizowanej Al-Kaidy zajęło tzw. Państwo Islamskie (ISIS). Organizacja ta przez kilka lat – począwszy od stycznia 2015 – przeprowadziła serię krwawych zamachów terrorystycznych w największych i najważniejszych miastach Starego Kontynentu, m.in. w Paryżu, Berlinie, Londynie, Brukseli i Nicei.

przykładem jest Syria, wciąż pogrążona w wy-

Ponadto miliony mieszkańców Bliskiego Wscho-

niszczającej i niezwykle brutalnej wojnie domo-

du oraz Afryki Północnej zaczęło uciekać ze swo-

wej, którą świat obserwuje z całkowitą bezrad-

ich ogarniętych wojnami, głodem i oferujących

nością.

niepewną przyszłość krajów do Europy. Napór

str /

Odchodząca dekada

milionowych rzesz imigrantów wywołał bodaj

Skutkiem tej zmiany było znaczne przemeblowa-

największy kryzys w całej historii Unii Europej-

nie politycznego krajobrazu świata zachodniego –

skiej.

mniej więcej w połowie dekady do władzy

Jak się okazało, teza o zderzeniu cywilizacji za-

w wielu państwach powróciła bowiem prawica.

warta w słynnej książce Samuela Huntingtona

W Stanach Zjednoczonych wybory w 2016 roku

nadal była niezwykle aktualna – świat Zachodu

wygrał kontrowersyjny miliarder Donald Trump

konfrontował się w tych, jakże dramatycznych

reprezentujący Republikanów. W czerwcu 2016

okolicznościach, z Orientem i Afryką.

roku mieszkańcy rządzonych przez konserwatystów Wysp Brytyjskich w referendum opowiedzieli się za wyjściem ich kraju z Unii Europej-

W prawo patrz

skiej – w ten sposób rozpoczął się długi, trudny

Wszystkie te wydarzenia zbiegły się w czasie (a

i bezprecedensowy proces, który media ochrzciły

w znacznym stopniu również ją wzmogły) z falą

mianem Brexitu. Z kolei na Węgrzech już od

przemian nastrojów w społeczeństwach wielu

2010 roku silne i stanowiące wzór dla innych

państw zachodnich. Przemiany te można określić

polityków tego nurtu prawicowe rządy uskutecz-

zbiorczo jako „zwrot w prawo” – mianowicie

niał Viktor Orban.

w wielu społeczeństwach z nową mocą odżyły

Z kolei w Polsce, po latach rządów liberałów

tendencje pronarodowe, patriotyczne i konserwa-

z Platformy Obywatelskiej, w 2015 roku serię

tywne. Nierzadko również odzywały się pomruki

zwycięstw wyborczych odniosło Prawo i Sprawie-

tendencji nacjonalistycznych.

dliwość Jarosława Kaczyńskiego. Partia wylanso-

str /

Odchodząca dekada

wała na nowego prezydenta nieznanego dotąd

2013 roku na Ukrainie trwał tzw. Euromajdan –

szerzej Andrzeja Dudę, a przejmując władzę, po-

wiec protestacyjny wymierzony przeciwko polity-

częła realizować – dość nietypowy dla ugrupo-

ce rządzących krajem prorosyjskich polityków.

wania lokującego się po prawej stronie sceny

Zimą 2014 roku doszło do krwawych starć,

politycznej – pakiet programów socjalnych i pro-

w wyniku których udało się co prawda odsunąć

społecznych ze słynnym 500+ na czele. Nato-

dotychczasowe władze, jednak na odpowiedź

miast dotychczasowy premier z ramienia PO, Do-

ze strony Rosji nie trzeba było długo czekać.

nald Tusk, przeniósł się do Brukseli, gdzie

W lutym 2014 roku zakamuflowane wojska Wła-

w strukturach Unii Europejskiej objął stanowisko

dimira Putina dokonały bezprawnej aneksji Kry-

Przewodniczącego Rady Europejskiej.

mu – półwyspu należącego do Ukrainy. Wkrótce rozpoczęły się także walki w Donbasie i na

Pomruki niedźwiedzia

wschodnich rubieżach Ukrainy stanowiących te-

Napięta sytuacja na Bliskim Wschodzie nie była

brudna wojna pozycyjna trwa po dziś dzień, pa-

jedynym punktem zapalnym na geopolitycznej

raliżując proces integracji Ukrainy ze światem

mapie świata w latach dziesiątych. Od końca

zachodnim.

reny przygraniczne z Rosją. Rozpoczęta wówczas

str /

Odchodząca dekada

Wydarzenia na Ukrainie zostały przez wielu ko-

krainę wszechogarniającej propagandy i inwigi-

mentatorów odebrane jako koniec epoki postzim-

lacji.

nowojennej – pierwszy raz od dawna doszło bo-

W grudniu 2011 roku zmarł koreański przywód-

wiem w Europie do bezprawnej zmiany granic;

ca Kim Dzong Il, a jego miejsce zajął syn – led-

w ten sposób Rosja przypomniała o swoim po-

wie dwudziestoparoletni Kim Dzong Un. Młody

nurym obliczu, znanym z najmroczniejszych cza-

dyktator wykonał kilka spektakularnych inicjatyw

sów zimnej wojny.

pojednawczych, m.in. spotkał się z prezydentem USA Donaldem Trumpem oraz przywódcą Korei

Umarł dyktator,

Południowej. Jednak do żadnego realnego prze-

niech żyje dyktator

Koreańskiego nadal docierają liczne informacje

łomu nie doszło, a z północnej części Półwyspu

Sporo emocji budziła również w mijającym dziesięcioleciu Korea Północna – kraj stanowiący totalitarny skansen komunizmu oraz przedziwną

str /

o próbach rakietowych, rozwijanym programie atomowym oraz obfitującym w przemoc reżimie gnębiącym miliony obywateli.

Odchodząca dekada

torze w Ogrodach Watykańskich, na jego następ-

Jeden papież to za mało

cę zaś obrano argentyńskiego kardynała, który W 2013 roku doszło do zmiany na stanowisku

przyjął imię Franciszek. Nowy Ojciec Święty

głowy Kościoła katolickiego; ze względów zdro-

szybko stał się znany z niekonwencjonalnych za-

wotnych dotychczasowy papież Benedykt XVI ab-

chowań, troski o skromność i ubóstwo swoje

dykował, wywołując tym ogólnoświatowe poru-

oraz Kościoła, a także podejmowanych prób re-

szenie. Emerytowany papież zamieszkał w klasz-

formy kościelnego systemu.

str /

Odchodząca dekada

Z kolei my, Polacy, przeżywaliśmy beatyfikację

Z innych przełomowych wynalazków, z których

i kanonizację papieża Jana Pawła II (które doko-

coraz chętniej korzystała ludzkość w latach dzie-

nały się kolejno w 2011 i 2014 roku). Przy tej

siątych, warto wspomnieć: drony, samochody

drugiej okazji papież z Wadowic został wyniesio-

hybrydowe i elektryczne, e-papierosy, okulary do

ny na ołtarze razem z jednym ze swych poprzed-

rzeczywistości wirtualnej, smart glasses, drukarki

ników – Janem XXIII, a w uroczystościach poza

3D oraz systemy miejskich indywidualnych środ-

obecnym Ojcem Świętym brał też udział jego

ków transportu (m.in. rowery i samochody miej-

emerytowany poprzednik. Jak widać, w dekadzie

skie).

lat dziesiątych reguła dwóch papieży była po-

Wielkimi przełomami z pogranicza nauki i tech-

wszechnie obowiązująca.

nologii były: K komputer – pierwszy komputer o mocy obliczeniowej większej niż ludzki mózg, od-

Zróbmy sobie selfie

krycie cząstki elementarnej zwanej bozonem Hi-

W latach dziesiątych XXI wieku sporym przemia-

cierzystymi (dzięki którym być może w przyszło-

nom uległo także społeczeństwo, a zwłaszcza

ści pokonamy raka) oraz postępujące prace nad

jego najmłodsze pokolenia. Stało się tak m.in. za

rozwojem sztucznej inteligencji.

ggsa, zaawansowane prace nad komórkami ma-

sprawą gwałtownie rozwijających się technologii: pojawiły się smartfony i tablety, a dzięki nim z kolei upowszechniły się i ogromną popularność

Obyczajowość dekady

zdobyły social media z Facebookiem na czele.

Jeszcze bardziej niż w minionych dziesięciole-

Ludzie drobiazgowo relacjonują poprzez nie swo-

ciach zintensyfikowały się rytm i szybkość życia

je życie i utrzymują rozbudowaną sieć kontak-

ludzi – upowszechniły się wielkie korporacje ofe-

tów.

rujące swoim (przeważne młodym) pracownikom

Podstawowym wyrazem uznania i aprobaty były

intensywny i skupiony na efektywności typ za-

lajki i subskrypcje, a więc wirtualne oznaki ak-

trudnienia. Powszechnie występującym modelem

ceptacji, sympatii, a nierzadko także miłości. Po-

stał się udział w tzw. korporacyjnym „wyścigu

wszechne stało się również zjawisko tzw. selfie

szczurów”.

czyli „samozdjęcia”, które było jednym z podsta-

Szerokim echem odbiły się również działania ru-

wowych środków wyrazu ludzi w mijającej deka-

chu LGBT – o swoje prawa z nową mocą upo-

dzie.

mniały się mniejszości seksualne, poczęto także podawać pod wątpliwość tradycyjnie uznawane

str /

Odchodząca dekada

tożsamości seksualne i płciowość. Zwrócono

danych płyt, ale liczbą wyświetleń piosenek da-

również uwagę na problem molestowania seksu-

nego artysty na YouTubie oraz odtworzeń w ser-

alnego kobiet (vide: głośna akcja Me Too w śro-

wisach streamingowych. Nastąpił również wy-

dowisku Hollywood).

raźny odwrót od tradycyjnej telewizji (zwłaszcza

Coraz więcej uwagi zaczęto także poświęcać pro-

wśród najmłodszych generacji) na rzecz interne-

blemom środowiska i klimatu naturalnego Ziemi,

towych platform typu Netflix czy VOD.

wskazując na to, jak bardzo zagrożone jest ono

Wielką popularnością cieszyło się również dbanie

przez obecną działalność człowieka.

o szczupłą, umięśnioną sylwetkę oraz zdrowe

W popkulturze komercyjne triumfy święciło kino

żywienie – siłownie wypełniły się ludźmi, a bycie

komiksowe (superbohaterskie), którego fenomen

wegetarianinem przestało być czymś rzadkim

był w minionej dekadzie doprawdy imponujący.

i nietypowym. Bycie „fit” dla wielu ludzi stało się

W muzyce sukces mierzono już nie liczbą sprze-

wręcz najwyższym celem i dążeniem życiowym.

str /

Odchodząca dekada

cja ta staje się coraz bardziej alarmująca i final-

Zróżnicowana epoka

nie może doprowadzić do gigantycznej katastroJak widać, mijająca dekada była niezwykle różnorodna i obfitowała w interesujące zjawiska na niemal każdej płaszczyźnie życia. Trudno ją określić jako przełomową, jednak niewątpliwie wiele procesów zapoczątkowanych w minionym dziesięcioleciu będzie miało swój ogromny wpływ na bliższą i dalszą przyszłość.

fy. Z drugiej jednak strony ogólna sytuacja w latach dziesiątych w znacznej części obszaru świata sprzyjała normalnemu rozwojowi i funkcjonowaniu miliardów ludzi. W codziennym życiu pomagały nam najnowsze – coraz inteligentniejsze – technologie, wolny czas urozmaicała rozrywkowa

Z jednej strony ludzkość ma wyraźne powody do

i widowiskowa popkultura, a wszechobecne so-

niepokoju: sytuacja na Bliskim Wschodzie jest

cial media stworzyły rozbudowaną siatkę powią-

być może najgorsza od dziesięcioleci, a trwający

zań pomiędzy ludźmi pochodzącymi nawet z naj-

tam kryzys humanitarny winien być ogromnym

odleglejszych części planety. W ten oto sposób

wyrzutem sumienia dla całej cywilizacji zachod-

zbliżyliśmy się do modelu globalnej wioski tak

niej. Również stan eksploatacji Ziemi przez ludz-

blisko, jak jeszcze nigdy wcześniej.

kość budzi silny niepokój, a z roku na rok sytua-

str /

DE str /

EKADA NA PÓŁKACH

KSIĘGARŃ str /

Odchodząca epoka

redaktor

Krzysztof Andrulonis

W drugim dziesięcioleciu XXI wieku polski rynek wydawniczy wzbogacił się o szereg nowych pozycji, pośród nich zaś odnaleźć można te najbardziej wyróżniające się, które stanowią o sile tej wielowiekowej formie życia kulturalnego, jakim jest literatura.

Zarówno czołowe, jak i mniejsze rodzime wy-

ma autorka zaś dołącza, jako piąta, do szacow-

dawnictwa opublikowały w tym roku dziesiątki

nego grona laureatów tego wspaniałego wyróż-

tysięcy pozycji – nie sposób jest zgłębić ani na-

nienia. Jest ono o tyle istotne, że po raz pierwszy

wet poznać wszystkich tytułów. Stąd nasz kata-

od wojny komitet noblowski zdecydował się

log obejmuje dzieła z obszaru powieści pisanej

przyznać nagrodę polskiej powieściopisarce –

przez polskich autorów, które szczególnie rozpa-

- przypomnijmy, że w 1980 i 1996 roku do

lały w ciągu ostatnich 10 lat umysły czytelni-

Sztokholmu udali się Czesław Miłosz i Wisława

ków.

Szymborska, wyróżnieni za twórczość liryczną. Jednocześnie ten wspaniały laur to piękne podsumowanie dobiegającego końca dziesięciolecia.

Zwieńczenie w wielkim stylu

Dokonania Olgi Tokarczuk stanowią szczególnie

Olga Tokarczuk przez kilka ostatnich tygodni nie

jasny punkt na firmamencie rodzimej literatury

schodzi z ust wszystkich – nie tylko badaczy lite-

współczesnej – przez blisko już 30 lat aktywności

ratury czy rozmiłowanych w jej twórczości moli

literackiej autorka zdołała wypracować swój in-

książkowych, lecz nawet tych, których o zaintere-

dywidualny styl, którego nie da się pomylić

sowanie czytelnictwem byśmy nie posądzali. Ko-

z żadnym innym autorem. Co ważne, jest to wi-

lejna literacka Nagroda Nobla dla Polki to wiel-

zja całościowa (aczkolwiek nie kompletna – To-

kie wydarzenie i powód do narodowej dumy, sa-

karczuk nie powiedziała przecież ostatniego sło-

str /

Odchodząca epoka wa): postulaty pracy twórczej nie ograniczają się

brzmi: Księgi Jakubowe albo Wielka podróż przez

jedynie do warstwy fabularnej, lecz również

siedem granic, pięć języków i trzy duże religie,

ogarniają poetykę powieści i warstwę teoretycz-

nie licząc tych małych. Opowiadana przez zmar-

ną konstrukcji świata przedstawionego. Jak zo-

łych, a przez autorkę dopełniona metodą ko-

stało to wyeksplikowane w przemówieniu no-

niektury, z wielu rozmaitych ksiąg zaczerpnięta,

blowskim, autorka postrzega naszą rzeczywistość

a także wspomożona imaginacją, która to jest

na kształt konstelacji i tę wizję stara się prze-

największym naturalnym darem człowieka. Mą-

nieść w realia powieściowe bez uszczerbku sen-

drym dla Memoryału, Kompatriotom dla Reflek-

su. Tokarczuk przedstawiła również koncepcję

sji, Laikom dla Nauki, Melancholikom zaś dla

teoretycznoliteracką „narratora czwartoosobowe-

Rozrywki, w skrócie zaś mówi się o tej pozycji

go”, którego obecność można było zaobserwować

jako o Księgach Jakubowych. Autorka rozpoczęła

już w wielu dziełach pisarki. Ten typ instancji

prace nad powieścią w 2009 roku i potrwały one

nadawczej w epice ma transcendować poza tra-

aż pięć lat – czas ten pisarka wykorzystała nie-

dycyjny schemat trzech osób gramatycznych,

zwykle owocnie, m.in. podróżując po Podolu

których punkty widzenia w absolutyzujący spo-

i poznając miejsca, w których chciała osadzić

sób decydują o ukształtowaniu materii literackiej

dzieje swojej powieści. Oczywiście z uwzględnie-

utworu. Dominantą jego spajającej działalności

niem historycznej chronologii – opowiadane wy-

jest czułość, która umożliwia mu jak najgłębsze

darzenia z życia Jakuba Franki przypadają na

wniknięcie w specyfikę prezentowanych postaci,

schyłek I Rzeczpospolitej, czyli dobę XVIII wieku.

nie naruszając jednak granic ich osobistej pry-

Sama autorka trafiła na temat przez przypadek.

watności, nie wdzierając się w ich świadomość

Jak mówiła w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej”

tak brutalnie, jak czynił to choćby tradycyjny,

z grudnia 2014 roku: Nie miałam zamiaru pisać

obecny w powieści od XIX wieku wszechwiedzący

o Franku książki, była to raczej część moich

narrator auktorialny.

„studiów prywatnych”, wieloletniej i nieprzemijającej fascynacji wszelką heterodoksją, wszyst-

W podróży z Jakubem Frankiem

kim, co nie mieści się w kanonie, co wystaje poza ogólne granice, co jest buntem i rebelią wo-

Najgłośniejszą realizacją tych postulatów twór-

bec przyjętej za oczywistą normy.

czych w minionym dziesięcioleciu było monu-

Najbardziej fascynujące w historii Jakuba Franka

mentalne dzieło, liczące sobie 913 stron, którego

było dla Tokarczuk to, że wydarzyła się ona na-

pełen tytuł, stylizowany na modłę barokową,

prawdę, że słowa, które czytała w jego

str /

OdchodzÄ&#x2026;ca epoka

str /

Odchodząca epoka „gadkach” rzeczywiście zostały przez niego nie-

której formę nieustannie rozluźnia i zniekształca

gdyś wypowiedziane. Jakub Frank rozpoczął

tytułowy narkotyk.

swoje życie jako kupiec, natomiast na Podolu

W dość zgodnej opinii krytyków jednak to nie ta

zgromadził dookoła siebie pierwszych wyznaw-

powieść katowickiego pisarza była najważniej-

ców, którzy wcześniej pozostawali zwolennikami

szą, jaka wyszła spod jego pióra w ostatnich 10

XVII-wiecznego Mesjasza żydowskiego Szabtaja

latach. Warto jednak o niej wspomnieć, bo bez

Ćwi. Następnie doprowadził do ich konwersji na

Morfiny nie byłoby Króla, największego sukcesu

chrześcijaństwo, co spotykało się z wieloma wąt-

twórczego autora. To właśnie przy pracy nad

pliwościami zarówno ze strony osób postron-

wcześniejszą książką Twardoch natknął się na

nych, jak i samych wyznawców. Kto chce poznać

postać Taty Tasiemki, przywódcy warszawskiej

skomplikowane koleje losów sekty Franka, ko-

mafii z ciemnego okresu lat 30. XX wieku, która

niecznie powinien sięgnąć po pozycję Tokarczuk!

na kartach Króla zamieniła się w Kuma Kaplicę.

Dla szczególnie zainteresowanych godne polece-

Uprzedzając wątpliwości – to nie on jednak zo-

nia są również powstałe jak dotąd prace krytycz-

stał wymieniony w tytule!

noliterackie traktujące o Księgach, w tym szczególnie opublikowany w „Dwutygodniku” artykuł Melancholia zbawienia Jarosława Lipszyca oraz esej Bogdana Rogatki zamieszczony w tomie zbiorowym Czas zbliżeń.

Tytułowym królem nie jest żadna z tych postaci, tylko Jakub Szapiro, bokser z żydowskiego klubu Makabi, którego uwielbiała warszawska ulica. Był człowiekiem Kuma, zbierał haracze od bogatych i biednych, zabijał kogo trzeba – czasem oenerowskiego antysemitę, czasem ubogiego krawca z Nalewek. Żadna z tych śmierci nie zo-

Pod gwiazdami

stawała na dłużej w jego pamięci – oprócz jed-

przedwojennej Warszawy

nej – pisała Justyna Sobolewska w „Polityce”

Szczepan Twardoch zdobył sobie uznanie czytel-

w październiku 2016 roku. Jego losy zostały

ników już w 2012 roku powieścią Morfina, opo-

barwnie wplecione w specyficzną atmosferę

wiadającą historię Konstantego Willemana, pół-

przedwojennej stolicy, podzielonej na dwa głów-

Polaka, pół-Niemca. Bohater jest bonvivantem,

ne obozy – żydowski i nieżydowski – oraz w sze-

morfinistą, kobieciarzem, który przed wojną ba-

reg pomniejszych, stopniowo autonomizujących

wił się z artystami i podrywał kobiety w Adrii,

się i rosnących siłę dzięki wszechwładnej korup-

natomiast teraz, tuż po upadku kampanii wrze-

cji, radykalizacji poglądów społecznych i stopnio-

śniowej, prowadzi wojnę z własną tożsamością,

wego rozpadu politycznego państwa. Na tle tej

str /

OdchodzÄ&#x2026;ca epoka

str /

Odchodząca epoka szczególnej panoramy toczy się opowieść wielo-

karkołomnej w obróbce literackiej tematyki, spo-

wątkowa i przez to funkcjonująca na wielu po-

sób operowania językiem oraz wplecione za jego

ziomach – nie tylko perypetie powieściowe Szapi-

pomocą wspomnienia, niejednokrotnie także

ry są ważne; pobudzają one do rozlicznych meta-

bardzo trafna obserwacja codzienności, powodu-

refleksji osnutych na kanwie jego losów.

ją, że warto sprawdzić, które rzeczy nie zostały

Kontynuacją poprzedniego dzieła Twardocha jest

wyrzucone.

wydane w 2018 roku Królestwo, którego akcja

Bardzo intymny portret pewnej rodziny przed-

ma miejsce w czasie II wojny światowej – Szapi-

stawiony z punktu widzenia autora, czyli Marci-

ro nie jest już królem, a cały świat przedwojenny

na Wichy, który mówi o matce przejmująco, jed-

znika na zawsze. Każdemu, kto chce poznać

nak bez zbędnego sentymentalizmu, zgodnie

dzieje żydowskiego boksera lepiej, należy polecić

z wolą matki. Ta powieść to próba uporządkowa-

obydwie pozycje!

nia rzeczy, które po śmierci kobiety stały się bezpańskie. Wyjątkowa książka o tęsknocie i o tym, co po śmierci zostaje. Przede wszystkim

Tren współczesny

to historia o drobiazgach – w przypadku tej

Nazwisko Marcina Wichy dla większości polskich

książki bardzo skrótowy opis z okładki wydaje

czytelników nie brzmiało znajomo – aż do 2017

się trafnie oddawać jej główny sens. Czym jed-

roku, gdy ukazały się Rzeczy których nie wyrzu-

nak dokładnie są tytułowe „rzeczy niewyrzuco-

ciłem. Pozycja zdobyła szerokie uznanie, które

ne”? W poszukiwaniu odpowiedzi należy sięgnąć

wyraziło się choćby w liczbie przyznanych nagród

do książki.

– Paszport „Polityki” 2018 oraz Nagroda Literacka im. Witolda Gombrowicza 2018, jak również nominacje do Nagrody Literackiej Nike 2018

Mroczne dzieje prowincji

i Nagrody Literackiej Gdynia 2018.

„Gazeta Wyborcza” określiła scenerię tej powieści

Utwór Wichy to zbiór prozaicznych i na pozór

hasłem „mazurska Sodoma i Gomora”. To bar-

niemal przypadkowych historii i wspomnień,

dzo trafna metafora głównego miejsca akcji,

z których wyłania się niezwykle żywy obraz mat-

którego jednak nie byłoby w ogóle w książce,

ki autora. Próżno w nim szukać choć cienia idea-

gdyby

lizacji – jest to, jak się zdaje, osobista próba

„ostatniego kręgu piekielnego”. Wzgórze psów

konfrontacji z jej trudnym charakterem i przez to

Jakuba Żulczyka, bo to o nim mowa, na półki

niełatwą relacją. Mimo trudnej emocjonalnie,

księgarń trafiło w 2017 roku i od razu zdobyło

nie

złowrogi

wpływ

warszawskiego

dużą popularność pośród czytelników. str /

OdchodzÄ&#x2026;ca epoka

str /

Odchodząca epoka Po Ślepnąc od świateł, opowieści o potworze-

strony zła i dobra okazują się czymś innym, niż

Warszawie, Żulczyk napisał książkę o niewielkim

się czytelnik spodziewa. A wspólnota sama two-

mazurskim miasteczku Zybork, do którego przy-

rzy reguły wymierzania sprawiedliwości.

jeżdża Mikołaj z żoną po utracie pracy w Warszawie. Wraca do domu despotycznego ojca, do świata, który kilkanaście lat wcześniej porzucił,

Najjaśniejsze punkty

a w którego ciemny wir z konieczności musiał

konstelacji

się ponownie rzucić. Zybork to miejsce lepkie od złej energii, z ciemną przeszłością: tutaj została

Wymienione i opisane pokrótce pozycje to naj-

zamordowana pierwsza dziewczyna Mikołaja,

ważniejsze tytuły, którymi w minionej dekadzie

tutaj rządzi mafia niejakiego Kalta, tutaj wresz-

odpowiedzieli na oczekiwania czytelników rodzi-

cie giną bez śladu ludzie. Żona Mikołaja, dzien-

mi autorzy. Ich dobór może oczywiście podlegać

nikarka, próbuje te zagadki rozwiązać.

dyskusji, z całą pewnością też lista wartościo-

Jak stwierdzała Justyna Sobolewska na łamach „Polityki” w maju 2017 roku: Żulczyk dobrze buduje intrygę i konstruuje bohaterów, trzydziestolatków bez pracy, dobry jest też portret małej miejscowości i obraz rodziny, organizmu, który wchłania i pożera. W tym thrillerze-układance

str /

wych pozycji z poprzedniej dekady powinna być znacznie dłuższa, Celem było jednak wskazanie tych publikacji, które ustanowiły dla naszej literatury nowe jakości i bez których trudno sobie drugą dekadę XXI wieku wyobrazić. Co zaś poza nimi? Te poszukiwania wypada pozostawić już czytelnikom.

Dekada na półk pół

str /

kach księgarń łkach Literatura zagraniczna

rodz a

XI w

ju p

robi e

ods

nia

pos

Poc zą

tek n

owe tano umo go r wień ieku oku wań , l . Cz e , tym skła cz ta ym ż nia bard kże yła l nie do t ziej itera tylko wor gdy tura do zeni koń zagr a c zy s różn anic i ę ego drug zna lat 2 a de kad 010 a –20 1 9? str /

Z rynku książek

redaktor

Olimpia Orządała

Corocznie na polskim rynku czytelniczym wyda-

ter Handke. W minionej dekadzie nagrodzeni zo-

wanych jest tak dużo książek, że nie sposób ich

stali także m.in. Mario Vargas Llosa, Tomas

wszystkich omówić. Poniższe zestawienie obej-

Tranströmer, Swietłana Aleksijewicz oraz… Bob

muje wybrane powieści zagraniczne, o których

Dylan.

było głośno w ciągu ostatnich dziesięciu lat.

„BDSM dla ubogich” Nagroda Nobla

Z taką opinią na temat 50 twarzy Greya E.L. Ja-

w obliczu skandali

mes można się spotkać na różnych forach inter-

Miniona dekada nie była łaskawa dla Akademii Szwedzkiej przyznającej Nagrody Nobla. Pod koniec 2017 roku wybuchła seksafera – partner jednej z członkiń Akademii został oskarżony przez kilkanaście kobiet o molestowanie seksualne, a także o przecieki dotyczące laureatów nagrody w dziedzinie literatury. Skandal ten stał się przyczyną rezygnacji trzech członków Akademii, co spowodowało jeszcze większy kryzys instytucjonalny i upadek prestiżu nagrody. W wyniku tych kontrowersji podjęto decyzję, że laureat literackiej Nagrody Nobla za rok 2018 zostanie wybrany wraz z laureatem roku 2019. To właśnie za ten rok nagrodę otrzymała Olga Tokarczuk, a wraz z nią wyróżnienie odebrał Pe-

str /

netowych. Cykl powieści erotycznych o milionerze Christianie Greyu i młodej dziewczynie Anastasii Steele odbił się szerokim echem zarówno na rynku zagranicznym, jak i polskim, a jej popularność powieści spotęgowała dodatkowo ekranizacja. Historia opowiada o relacji bohaterów opartej na stosunkach sadomasochistycznych. Trylogia krytykowana była zarówno przez środowiska konserwatywne zarzucające jej demoralizację, feministki obwiniające ją za propagowanie dominacji mężczyzn i przemocy wobec kobiet, jak i przez osoby praktykujące BDSM, które zarzucały powieściom pokazanie środowiska niezgodnego z prawdą. Pomimo tej wszechobecnej krytyki E.L. James odniosła wielki finansowy sukces i docze-

Z rynku książek

str /

Z dziejów teatru

kała

się

wielu

fanek

oraz

naśladowców

traktujących o szeroko rozumianej naturze,

(nawiązuje do niej m.in. Blanka Lipińska). Brytyj-

w tym o świecie zwierząt i roślin. Ciepło przyjęta

ska pisarka idealnie wpisała się w aktualne po-

została m.in. książka Sekretne życie drzew Pete-

trzeby rynku. Co więcej, 50 twarzy Greya uznane

ra Wohllebena, leśniczego z Niemiec zaangażo-

zostało przez firmę The NPD Group, która zaj-

wanego w działania na rzecz ochrony przyrody,

muje się badaniem amerykańskiego rynku wy-

w której opisuje sposoby porozumiewania się

dawniczego, za najpopularniejszą powieść ostat-

między sobą drzew, ich uczucia, a także wpływ

niej dekady.

działalności człowieka na lasy. Wohlleben jest ponadto autorem m.in. Duchowego życia zwierząt i Nieznanych więzi natury. Doświadczenie

W stronę ekologii

w pracy leśnika oraz posiadana wiedza pozwoliły

W literaturze zagranicznej ostatnich lat można

mu stworzyć niebanalną historię o świecie roślin

zauważyć wyraźny zwrot w stronę przyrody

i zwierząt. Interesującą pozycją jest także po-

i zmian klimatycznych. Powstało wiele pozycji

wieść Historia pszczół Mai Lunde. Autorka pokazuje w niej, jak będzie wyglądał świat, gdy pszczoły zaczną masowo wymierać, co w istocie dzieje się już w rzeczywistości. Z kolei w Błękicie – drugiej części cyklu Kwartet klimatyczny – - skupia się na skutkach braku wody. Pisarka zwraca tym samym uwagę na problem zmian klimatycznych i degradacji środowiska naturalnego, których jesteśmy świadkami.

Co się działo w kryminale? Powieści kryminalne cieszą się niesłabnącą popularnością na całym świecie, przede wszystkim dzięki kryminałom skandynawskim. To jeden z najprężniej rozwijających się gatunków we współczesnej literaturze. W minionej dekadzie dość popularne stały się powieści kryminalno-

str /

Z dziejów teatru psychologiczne z nurtu domestic noir, które – jak

Witek-Malicka stwierdza wprost: wojenna rze-

definiuje pisarka Lucie Whitehouse – drążą lęki i

czywistość, a zwłaszcza historyczny i społeczno-

niepokoje przeżywane przez wiele kobiet. Te

psychologiczny kontekst obozu koncentracyjnego

książki zajmują się ciemną stroną związków, za-

został w książce odrealniony i spoetyzowany

grożeniami czyhającymi na kobiety ze strony

(gazetawyborcza.pl).

bliskich, poczuciem, jakobyśmy nigdy nie mogły poznać

naszego

męża

lub

partnera

Zestawienie w artykule laureatów literackiej Na-

(wysokieobcasy.pl). Autorki poruszają problem

grody Nobla i trylogii erotycznej E.L. James może

przemocy rozgrywającej się w zaciszu domowym,

się wydawać co najmniej zastanawiające, jeśli

która dotyczy głównie kobiet. Do takich powieści

nie kontrowersyjne. Powyższe podsumowanie nie

należą m.in. Zaginiona dziewczyna Gillian Flynn,

miało jednak na celu przedstawienie najlepszych

Dziewczyna z pociągu Pauli Hawkins czy Co kry-

i najbardziej wartościowych pozycji, lecz wskaza-

ją jej oczy Sarah Pinborough.

nie najważniejszych wydarzeń i trendów w literaturze zagranicznej w minionej dekadzie. To

Tematyka wojenna

wybór całkowicie subiektywny, ale dość dobrze

Miniona dekada to również kolejne książki pro-

w ostatnich dziesięciu latach – bez względu na

blematyzujące II wojnę światową, także w formie

to, czy była to ambitna, czy też grafomańska

zbeletryzowanej. Jedną z nich jest wyróżniona

literatura…

pokazujący to, czym żył rynek czytelniczy

Nagrodą Pulitzera w 2015 roku powieść Światło, którego nie widać Anthony’ego Doerra, opowiadająca o związku młodej dziewczyny pochodzącej z okupowanej Francji z żołnierzem Wehrmachtu. Uznanie zdobył także Tatuażysta z Auschwitz Heather Morris o słowackim Żydzie zakochanym w dziewczynie, którą tatuował w obozie koncentracyjnym. Choć autorka opisuje powieść jako opartą na w pełni prawdziwej historii, to Centrum Muzeum Badań Auschwitz uznało ją za nie do końca autentyczną, wytykając pisarce liczne błędy merytoryczne. Co więcej, badaczka Wanda

str /

MEDIALNA DEKADA: K str /

KRYZYS CZY ROZKWIT? str /

Odchodząca epoka

redaktor

Kamil Durajczyk

Nasz świat bardzo zmieniał się w minionej dekadzie – tych przemian nie mogły uniknąć również media, które są przecież pośrednikiem między społeczeństwem a labilną rzeczywistością. Jakie przeobrażenia przeszły środki masowego przekazu i dokąd będzie zmierzał rynek medialny w kolejnych latach? A także: czym jest bańka filtrująca i jak w nią nie wpaść?

W ostatnim dziesięcioleciu media nie tylko

które były odpowiednio „rozdmuchiwane” bądź

przedstawiały wydarzenia, ale i kreowały je, na-

tłumione w zależności od linii politycznej danego

głaśniając niektóre sprawy do tego stopnia, że

środka masowego przekazu. To z pewnością je-

przybierały one gigantyczne – często niewspół-

den z największych problemów współczesnych (i

mierne do ich rzeczywistej wagi – rozmiary,

nie tylko) mediów, a wręcz pewna ich patologia.

przez co poczynały żyć własnym życiem. Klasycznym przykładem jest sprawa zaginięcia (i jak się później okazało – zabójstwa) małej Madzi z So-

Media międzyludzkie

snowca, która rozgrzewała opinię publiczną na

Lata dziesiąte XXI wieku przyniosły potężny roz-

początku 2012 roku.

wój przestrzeni wirtualnej, do której zaczęły

W tę grupę faktów medialnych wpisują się rów-

przenikać oczywiście również media – szybko

nież: tajemnicza śmierć Magdaleny Żuk w Egip-

sprawą wprost oczywistą stała się obecność tra-

cie w 2017, głośne zaginięcia (Iwony Wieczorek

dycyjnych ośrodków medialnych w przestrzeni

w 2010 i Ewy Tylman w 2015 roku), a także se-

internetowej pod postacią oficjalnych profili, ka-

ria mniejszych lub większych afer politycznych,

nałów wideo czy podcastów.

str /

Odchodząca epoka Błyskawicznie i potężnie rozwinął się zupełnie

W bańce

nowy, synkretyczny rodzaj mediów – tzw. social media. Łączą one w sobie cechy platformy do

Nową perspektywą, ale i zagrożeniem stało się

budowania i podtrzymywania więzi międzyludz-

zjawisko tzw. bańki filtrującej. Pod tym tajemni-

kich, centrum rozrywki, ale także posiadają przy-

czym terminem kryje się powszechnie występują-

mioty tradycyjnych mediów (a więc przede

ca sytuacja, w której użytkownik social mediów –

wszystkim przekazywanie informacji). Ich pod-

- poprzez przyznawane „lajki” i wyszukiwane

stawową cechą jest również ogromna dynamika

w sieci hasła – dokonuje selekcji interesujących

zmian i szybkość reagowania na bieżące wyda-

go materiałów. W konsekwencji z czasem są mu

rzenia, a także moc kreacyjna – umiejętność wy-

pokazywane tylko one – finalnie staje się zdany

noszenia na piedestał nowych faktów i postaci.

wyłącznie na wąską grupę ulubionych tematów

To często tam – choćby pod postacią drobnej

i materiałów.

notki „z ostatniej chwili” – zaczyna bieg swego

Pozornie to bardzo przyjemna sytuacja, ale bio-

medialnego życia głośna sprawa.

rąc pod uwagę, że wiele osób czerpie informacje

str /

Odchodząca epoka o świecie wyłącznie z mediów społecznościo-

medialnych. Jednak w tej sytuacji zasadne staje

wych, to okazuje się, że tkwią one w istocie

się pytanie o jakość i rzetelność. Nie bez kozery

w swego rodzaju „bańce”. Uniemożliwia ona do-

w ostatnich latach popularność zyskał termin

stęp do innych, często bardzo istotnych informa-

„fake newsy”. Bogiem a prawdą tego typu nie-

cji ze świata, bądź – w skrajnym przypadku –

prawdziwe informacje były obecne w historii

- oferuje użytkownikowi informacje fałszywe

zawsze – choćby pod postacią mitów, plotek,

(o czym niżej). Dlatego tak ważne jest, aby nieu-

faktoidów czy miejskich legend, jednak różnica

stająco poszerzać swoje horyzonty i czerpać wie-

polega zasadniczo na skali i dostępności zjawi-

dzę również ze źródeł, którymi na pierwszy rzut

ska, które dzięki łatwości użytkowania mediów

oka nie jesteśmy zainteresowani.

społecznościowych może rezonować w szerszych kręgach – i to z ogromną szybkością oraz dyna-

Atak fejków i siła społeczności

miką. Na szczęście social media mogą być wykorzysty-

Obecnie – za sprawą wszechobecnych mediów

wane również w bardziej pozytywny sposób – np.

społecznościowych i osobistych środków techno-

na froncie walki o demokrację z różnego typu

logicznych (smartfon, komputer etc.) używanych

reżimami. Klasycznym już tego przykładem jest

do ich obsługi – każdy może być twórcą treści

szereg demonstracji i manifestacji, które na po-

str /

Odchodząca epoka

czątku dziesięciolecia kształtowały rzeczywistość

wa ACTA powróciła po latach i została w 2019

świata arabskiego. Wówczas – zwłaszcza naj-

roku przyjęta. Pomimo to w nowych sposobach

młodsi uczestnicy tych protestów – umawiali się

komunikacji drzemie niewątpliwie duży potencjał

i organizowali je przy pomocy smartfonów i por-

i co do tego nie może być wątpliwości.

tali społecznościowych. W ten sposób narodził się również w Europie ruch oporu przeciwko międzynarodowej umowie

Prezydent online

ACTA, której w 2012 wielu zarzucano próbę cen-

Ciekawym trendem było również używanie przez

zury internetu. Trzeba przyznać, że ostatecznie

decydentów politycznych social mediów do pro-

działalność social mediów niewątpliwie przynio-

wadzenia komunikacji politycznej – zwłaszcza

sła skutki w krótkiej perspektywie czasowej –

chętnie był do tego wykorzystywany Twitter.

- wiele despotycznych reżimów pod naporem

Spowodowało to jednak pewną wulgaryzację

tzw. Arabskiej Wiosny Ludów upadło, a ACTA nie

przekazu – a to za sprawą ograniczenia ilości

weszło w życie. Jednak czy była to skuteczność

znaków. Politycy, chcąc zmieścić się w limitach,

pełna? Wszak miejsce obalonych dyktatorów za-

często maksymalnie zawężali swoje przekazy, co

jęli inni – jeszcze gorsi, a w wielu miejscach roz-

prowadziło do problemów interpretacyjnych,

pętały się krwawe wojny domowe; z kolei umo-

a nierzadko również i tabloidyzacji treści tworzo-

str /

Odchodząca epoka nych

przez

liderów

politycznych

świata

(internetowe) media, które pod kątem technicz-

(zwłaszcza upodobał sobie ten sposób komuni-

nym służyły upowszechnianiu ich demaskator-

kacji prezydent USA – Donald Trump).

skich materiałów. Na skutek afery podsłuchowej w latach dziesią-

Media jako demaskator

tych XXI wieku do historii przeszedł słynny bry-

Miniona dekada to także aktywny udział mass

World” Ruperta Murdocha, który był obecny na

mediów w licznych procesach demaskatorskich –

rynku anglojęzycznym od I połowy XIX

a to za sprawą m.in. takich postaci, jak Julian

(!). To przypomniało, że także w świecie mediów

Assange (afera WikiLeaks) i Edward Snowden,

nic nie jest wieczne i nikt nie może czuć się

którzy ujawniali ściśle tajne informacje amery-

pewny swej pozycji. Do tego okoliczności upadku

kańskiego wywiadu. Pośrednikiem między tymi

gazety (wielka afera podsłuchowa) przypomniały

sygnalistami a światem były właśnie prężne

o ważnych pytaniach odnośnie etycznych granic

ośrodki medialne, które uczyniły z nich bohate-

dziennikarstwa.

tyjski tytuł medialny – tabloid „News of the

rów masowej wyobraźni, a także tzw. nowe

str /

wieku

Odchodząca epoka

wej rzeczywistości. A czytelnik staje przed wybo-

Łzy Gutenberga

rem: czy wybrać wersję online ulubionej gazety, Bardzo istotnym trendem medialnym lat dziesią-

czy po prostu jeden z popularnych portali infor-

tych była stopniowa anihilacja papierowego ryn-

macyjnych. Na naszych oczach zaciera się bo-

ku prasowego. Dało się zaobserwować wyraźny

wiem granica między tradycyjnymi a tzw. nowy-

spadek sprzedaży – i co za tym idzie czytelnictwa

mi mediami.

– gazet i periodyków, co jest oczywistym skutkiem

pojawienia

się

łatwo

dostępnej

i (przeważnie) bezpłatnej alternatywy w postaci treści internetowych.

Dziennikarze na celowniku Ostatnia dekada przyniosła również serię zbrod-

Prasa wyszła temu wyzwaniu naprzeciw, rozwi-

ni, w których w roli bezpośrednich ofiar wystąpili

jając swoje portale internetowe oraz przygoto-

dziennikarze, pośrednio zaś można te akty nie-

wując wydania elektroniczne; jednak wydaje się,

nawiści odczytywać jako ataki na wolność słowa.

że wciąż nie potrafi odnaleźć się do końca w no-

str /

Odchodząca epoka Szczególne zapadły w pamięć zabójstwa saudyj-

swego

rodzaju

osobistego

dziennikarza-

skiego dziennikarza Dżamala Chaszukdżiego oraz

asystenta każdego z nas. Będzie on służył infor-

młodego słowackiego dziennikarza Jana Kucia-

macją o każdej porze dnia i – bazując na bez-

ka.

kresnych zasobach internetu – na każdy temat.

Nadal na świecie funkcjonowało wiele reżimów

W razie takiego rozwoju sytuacji otwarte pozo-

walczących z wolnym i niezależnym dziennikar-

staną jednak pytania o rzetelność i zgodność z

stwem – także w naszej części świata, choćby

prawdą przekazów naszego prywatnego asysten-

w Rosji i niektórych innych krajach byłego bloku

ta, jak i samą ontologiczną istotę sztucznej inte-

wschodniego. Sytuacja w tym względzie przez

ligencji.

ostatnie dziesięciolecia nie poprawiła się. Z kolei w państwach Zachodu daje się obserwować tendencję do cenzury obyczajowej w mediach głów-

Schyłek epoki

nego nurtu – jest ona związana z wymogami

Odpowiedź na postawione w tytule pytanie jest

tzw. poprawności politycznej.

niezwykle trudna, bo w istocie w latach dziesiątych obserwowaliśmy obydwie skrajne tendencje. Z jednej strony wiele właściwości tradycyjnych

Przyszłość mediów –

mediów ulegało degeneracji, ale w ich miejsce rozkwitały inne, nieznane dotąd przestrzenie ko-

- i nas wszystkich

munikacji i wymiany informacji – a wraz z nimi Wyzwaniem sfery medialnej na kolejne lata bę-

nowe, związane z nimi, wyzwania i problemy,

dzie zapewne postępująca indywidualizacja i per-

z którymi wszyscy musimy się zmierzyć.

sonalizacja przekazów medialnych. Może ona nabrać jeszcze większego rozpędu za sprawą wynalazku asystentury głosowej, który pod koniec lat dziesiątych począł zyskiwać coraz większą popularność.

Na koniec jeszcze uwaga zupełnie osobista: kilka dni przed tegorocznymi świętami Bożego Narodzenia przeszedłem się w dawno nieodwiedzane strony rodzinnego miasta, by ujrzeć wyjątkowo ponury obraz – w miejscu stojącego tu od dzie-

Upowszechnienie asystentów głosowych jako

sięcioleci drewnianego kiosku z gazetami ostały

formy zdobywania informacji (co jest przecież

się już tylko posępne ruiny, kiosk zaś został do-

samo w sobie fundamentalną i najważniejszą

słownie porąbany na kawałki przy użyciu siekie-

cechą wszelkich mediów) spowoduje maksymal-

ry. Wokół natomiast walały się sterty niesprze-

ne zawężenie przekazu i utworzenie instytucji

danych gazet. I co gorsza nie był to wcale akt

str /

Odchodząca epoka

wandalizmu, a celowy demontaż z pobudek eko-

zmierzch pewnej epoki. Co nowego się zaś wy-

nomicznych.

kształtuje w miejscu po tradycyjnej prasie? Dziś

Myślę, że ta osobista obserwacja ma pełne pra-

możemy obserwować co prawda pewne procesy,

wo aspirować do miana uniwersalnej alegorii

ale dokąd doprowadzą one rynek medialny to już

kondycji rynku papierowego prasy w latach dzie-

wielka zagadka przyszłości.

siątych; dobrze obrazuje – bardzo smutny –

str /

CO GRA KO

Daw

Pola str /

A W SŁUCHAWKACH OWALSKIEGO

awid, Sylwia, a może Zenek? Czyją muzykę słuchali najchętniej

acy w minionych latach? Przed nami podróż do świata polskiej muzyki rozrywkowej lat dziesiątych XXI wieku. Działo się! str /

Odchodząca epoka

redaktor

Kamil Durajczyk

Patrząc na scenę muzyczną ostatniego dziesię-

Pop

ciolecia, warto zacząć od technikaliów – w ostatniej dekadzie przede wszystkim uległ zmianie

W latach dziesiątych do głosu w polskiej muzyce

sposób dzielenia się muzyką przez twórców. Ta

doszło nowe pokolenie – różniące się od po-

rewolucja ma swoje źródła w upowszechnieniu

przednich przede wszystkim tym, że jego przed-

wirtualnych środków komunikacji artystów z fa-

stawiciele urodzili się już w nowym ustroju – byli

nami. Na bezpłatnym, globalnym portalu YouTu-

więc wolni od wszelkich negatywnych naleciało-

be błyskawicznie zaczęły pojawiać się kolejne

ści rodem z PRL-u. Ich gusta ukształtowały się

oficjalne konta twórców muzycznych – można

oni na muzyce z całego świata, czerpiąc z różno-

wręcz zaryzykować stwierdzenie, że piosenka,

rodnych gatunków i tworząc własne kompozycje

która w chwili premiery tam nie trafiła, nie mia-

bez jakichkolwiek kompleksów względem świata

ła szansy na zdobycie popularności.

zachodniego.

Ponadto bardzo rozwinęły się i zdobyły uznanie

Znaczna część młodych twórców zaoferowała

serwisy streamingowe (typu Spotify i Tidal), na

słuchaczom nowoczesny pop – i to właśnie ten

których za niewielką opłatą można wysłuchać

gatunek można uznać za najpopularniejszy

całą dyskografię niemal dowolnego twórcy.

w minionych latach. Tytuł króla dekady w tym

O wiele mniejsze znaczenie miała za to w tej de-

zakresie należy się Dawidowi Podsiadle – artyście

kadzie sprzedaż płyt (a zwłaszcza singli), choć

wypromowanemu przez telewizyjny talent show.

paradoksalnie do łask powróciły winyle i moda

Podsiadło to niewątpliwy fenomen polskiej mu-

na kupowanie zarejestrowanych w ten sposób

zyki rozrywkowej, składają się na to: znakomita

nagrań. Swoją pozycję utrzymały również mod-

sprzedaż płyt, wielka liczba odtworzeń utworów

ne, komercyjne rozgłośnie radiowe, które nadal

w Sieci, ogromna rozpoznawalność medialna, a

w dużej mierze kształtowały gust muzyczny mi-

swoistym przypieczętowaniem popularności był

lionów Polaków.

w pełni wyprzedany koncert na Stadionie Naro-

str /

Odchodząca epoka dowym we wrześniu 2019 roku (pierwszy taki

Choć dostrzec można dominację kobiet w tym

przypadek – jeżeli chodzi o polskich artystów –

gatunku, pojawili się także nowi męscy twórcy,

- po 1989 roku).

m.in. Grzegorz Hyży czy Rafał Brzozowski. Wciąż

Z kolei królową dekady w muzyce pop można

aktywni byli również uznani artyści popowi znani

z powodzeniem mianować Sylwię Grzeszczak. Jej

z poprzednich dziesięcioleci – Ania Wyszkoni, An-

kolejne single z miejsca stawały się najczęściej

drzej Piaseczny, Blue Cafe, Pectus, Kayah oraz

odtwarzanymi w radiu i w internecie utworami

Beata Kozidrak. Ciekawym zjawiskiem był także

muzycznymi w kraju. Mimo pozornego podobień-

święcący triumfy mieszany chór Sound’n’Grace.

stwa gatunkowego to ona i Podsiadło tworzyli

Z kolei w nurcie ambitnego popu również można

muzykę skierowaną do zupełnie różnych grup

dostrzec zdecydowaną dominację płci żeńskiej:

docelowych. Ponadto powodzeniem w kręgu mu-

świetnie przyjęte zostały dokonania takich arty-

zyki pop cieszyły się utwory Ani Dąbrowskiej

stek jak Monika Brodka, Natalia Przybysz, Mela

oraz wschodzących piosenkarek tego nurtu: Mar-

Koteluk, Julia Marcell oraz Maria Peszek.

garet, Cleo, Natalii Szroeder, Eweliny Lisowskiej, Ewy Farnej, Sarsy, Natalii Nykiel, Juli, Lanberry, Moniki Lewczuk czy Honoraty Skarbek.

str /

Między sceną a życiem

Nie zabrakło również miejsca dla bardziej

Rap

„klasycznych” twórców z Paluchem, O.S.T.R., TePoza popem wielką popularnością w latach dzie-

de, Pezetem i Sokołem na czele. Ciekawym zja-

siątych cieszył się również rodzimy rap. Prze-

wiskiem na polskiej scenie hip-hopowej była

szedł on sporą metamorfozę od swoich począt-

także twórczość i postać Kaena – rapera w ma-

ków z lat dziewięćdziesiątych, czego wyrazem są

sce.

reprezentanci gatunku z ostatnich lat – tak różni od nestorów sceny hip-hopowej – Taco Hemingway (wraz z Podsiadłą, współgospodarzem wspominanego koncertu na Narodowym w 2019 roku), Quebonafide (który w 2018 roku wspólnie z Taco wylansował największy hip-hopowy przebój dekady – Tamagotchi), Fisz Emade Tworzywo czy Ten Typ Mes.

str /

Gdzieś na pograniczu gatunku uplasować można z kolei Grubsona (z charakterystycznym, popowym zacięciem) oraz popularny wśród widowni w wieku gimnazjalnym Gang Albanii z kontrowersyjnym Popkiem na czele.

Między sceną a życiem

Uznanie publiczności zdobył również wyrazisty

Disco polo

pastisz disco polo autorstwa zespołu Bracia Figo W minionej dekadzie niewątpliwy renesans prze-

Fagot.

żyła – spychana przez lata do głębokiej niszy – - muzyka disco polo. Swój udział w tym miał zwłaszcza ogromny przebój Zenka Martyniuka i grupy Akcent Przez twe oczy zielone, a także pojawienie się na polskiej scenie muzycznej balansującego na pograniczu tej stylistyki, quasipastiszowego Sławomira z innym wielkim hitem lat dziesiątych – Miłość w Zakopanem.

Rock W kręgu muzyki rockowej w latach dziesiątych świetnie przyjęte zostały dokonania fonograficzne zespołu Hey, jednak to nie powstrzymało grupy przed ogłoszeniem zawieszenia swojej działalności – charyzmatyczna wokalistka, Kata-

Wielką popularnością cieszył się również zespół

rzyna Nosowska, postawiła zaś na solowe pro-

Weekend z hitem Ona tańczy dla mnie, a także

jekty. Analogiczny los spotkał formację T.Love.

formacje takie, jak Piękni i Młodzi, M.I.G, Łobuzy

Ponadto kariery zawiesili bądź zakończyli m.in.

(autorzy przeboju Ona czuje we mnie piniądz)

tacy legendarni wykonawcy, jak Budka Suflera

oraz Czadoman (hit: Ruda tańczy jak szalona).

czy Coma.

str /

Między sceną a życiem

Spośród legend polskiego rocka aktywnie działa-

kiwał nowymi pobocznymi projektami ze swoim

ły i wydawały kolejne albumy m.in. zespoły Lady

udziałem.

Pank, Perfect, Wilki, a także stale eksperymentu-

Z młodych twórców rockowych wielką popular-

jąca z muzycznymi wcieleniami Agnieszka Chy-

ność zdobyli: Krzysztof Zalewski, Tomasz Orga-

lińska.

nek oraz Daria Zawiałow, a ponadto grupa Le-

W stylistyce pop-rockowej poruszały się popular-

mon z charyzmatycznym wokalistą, Igorem Her-

ne zespoły związane z klanem Cugowskich: Bra-

butem. Poza ostatnim z powyższych – za którego

cia oraz Cugowscy, jak również inne formacje:

sukcesem, podobnie jak w przypadku Podsiadły,

Red Lips (z hitem To, co nam było), Feel oraz

stoi talent show – wszyscy ci artyści rozwinęli się

Patrycja Markowska.

w dużym stopniu dzięki dorocznej letniej trasie

Nieustająco solidnym fundamentem polskiej sce-

koncertowej „Męskie Granie”. To właśnie tej ini-

ny rockowej tych lat był zespół Kult – wciąż bar-

cjatywie w dużym stopniu zawdzięczać należy

dzo aktywnie grający i nagrywający kolejne albu-

rozwój i popularyzację polskiej muzyki rockowej

my. Również jego lider, Kazik Staszewski, zaska-

w tym dziesięcioleciu. Świadczą o tym wielki popyt na bilety na każdy z koncertów, a także suk-

str /

Między sceną a życiem

cesy kolejnych singli promujących trasę – na cze-

ności polskich DJ-ów reprezentujących muzykę

le z gigantyczną popularnością utworu Początek

klubową – mowa tu zwłaszcza o twórcach ta-

z 2018 roku.

kich, jak Gromme i C-Bool. Z kolei do ważnych

Niewątpliwym wydarzeniem polskiego rocka lat

reprezentantów rodzimej muzyki funk zaliczyć

dziesiątych był także obfitujący w przeboje

należy z kolei zespół Łąki Łan.

pierwszy solowy album Artura Rojka – Składam

Bardzo dużą popularność zjednał sobie – nie po

się z ciągłych powtórzeń. Było to pokłosie odej-

raz pierwszy w historii polskiej muzyki rozrywko-

ścia Rojka ze składu Myslovitz w 2012 roku, co

wej – folk i jego pochodne. Przytoczyć tu należy

z kolei spowodowało znaczący spadek popular-

m.in. przebój My Słowianie duetu Donatan

ności i znaczenia tego kultowego zespołu.

i Cleo, a także dyskotekowy hit grupy Piersi – Balcanicę. Ponadto na polskiej scenie objawiły się zespoły Enej i Tulia. Niesłabnącą popularno-

Inne style

ścią cieszyły się również zespoły Zakopower

Z innych trendów muzyki polskiej tej dekady wspomnieć należy o ogólnoeuropejskiej popular-

str /

(autorzy hitu Boso) oraz Golec uOrkiestra.

Między sceną a życiem

Ciekawym zjawiskiem byli popularni polscy twór-

tyczne sukcesy fonograficzne Stanisławę Celiń-

cy muzyki reagge z Kamilem Bednarkiem i Me-

ską oraz Artura Andrusa, który w 2012 roku

sajah na czele. Swoich idoli mieli również miło-

„rozbił bank” swoją płytą Myśliwiecka.

śnicy zdecydowanie ostrzejszych brzmień – ak-

Gdzieś na pograniczu muzyki, performance’u,

tywnie działał zespół Afromental, a sceną meta-

teatru i kreującej siły internetu ulokować należy

lową (nie tylko w Polsce, ale i na świecie) zawo-

wielką popularność utworu Hera koka hasz LSD

jował Behemoth.

wykonanego w 2014 roku na Przeglądzie Piosen-

W kręgu muzyki electropop warta odnotowania –

ki Aktorskiej we Wrocławiu przez Karolinę Czar-

- poza wspomnianą już wcześniej Natalią Nykiel

necką.

– jest aktywność młodego duetu The Dumplings

Na koniec warto odnotować dobre występy pol-

(który jednak również z końcem 2019 roku za-

skich reprezentantów na Konkursie Piosenki Eu-

wiesił swoją działalność).

rowizji, zwłaszcza tyczy się to dziecięcej wersji

„Parą królewską” polskiej poezji śpiewanej moż-

tego konkursu – Eurowizji Junior. Dwie nasze

na z całą pewnością nazwać odnoszącą gigan-

reprezentantki – Roksana Węgiel i Viki Gabor –

str /

Między sceną a życiem - odniosły sukcesy rok po roku (2018 i 2019),

nego nad Wisłą artysty – przyniosła Zbigniewowi

wygrywając kolejne edycje tej imprezy. Z kolei

Wodeckiemu ponownie nagrana debiutancka

w dorosłej odsłonie tego ogólnoeuropejskiego

płyta 1976: A Space Odyssey, która zapewniła

festiwalu muzyki rozrywkowej najlepiej poszło

mu nie tylko uznanie publiczności, ale i po la-

Michałowi Szpakowi (trzecie miejsce w głosowa-

tach przywróciła przychylność krytyków.

niu widzów w 2016 roku).

Omawiając polską muzykę lat dziesiątych, nie

Crossovery

sposób pominąć także jeszcze jednego nazwiska – wciąż działała bowiem prawdziwa królowa

Lata dziesiąte to również czas działania arty-

polskiej piosenki, Maryla Rodowicz. Mimo ponad

stów, których nie sposób jest przyporządkować

półwiecza spędzonego na scenie jedna z najbar-

do jednego, konkretnego gatunku, a którzy jed-

dziej płodnych artystek w naszym kraju nie

nocześnie odcisnęli duże piętno na polskiej sce-

zwolniła tempa i nadal aktywnie koncertowała,

nie muzycznej. Owi przedstawiciele tzw. cros-

nagrywała oraz prowokowała estradowymi krea-

soveru to np. dwaj mistrzowie męskiej, „brudnej”

cjami.

ballady i wyjątkowego klimatu: Kortez oraz Marek Dyjak. Znakomite sukcesy fonograficzne osiągali także

Koniec

formacja Lao Che oraz Maciej Maleńczuk. Wiel-

Na końcu należy podkreślić, że cały powyższy

kim hitem Weź nie pytaj wszedł na muzyczne

artykuł ma charakter przede wszystkim przeglą-

salony popularny aktor Paweł Domagała, który

dowy – jego zadaniem jest w sposób syntetyczny

okazał się równie utalentowanym muzykiem.

przedstawić polski pejzaż muzyczny lat dziesią-

Swoją pozycję ugruntował również w – balansu-

tych. Skupiłem się przy tym jednak wyłącznie na

jący na pograniczu kilku stylów – autor m.in.

muzyce rozrywkowej (i to niemal wyłącznie na

przeboju Bo jak nie my, to kto, Mrozu.

jej najpopularniejszych wytworach) podczas, gdy

Dziesięciolecie przyniosło również brawurowy

lata te to również chociażby sukcesy i rozwój

powrót na rodzimą estradę i rynek płytowy Se-

polskiego jazzu. Pominąłem także zupełnie mu-

weryna Krajewskiego (zainaugurowany już przez

zykę poważną we wszystkich jej odmianach,

współpracę z Andrzejem Piasecznym pod koniec

a miała ona przecież istotny – choć może nie tak

poprzedniej dekady).

widowiskowy, jak muzyka popularna – udział

Wielkie triumfy – jak się później okazało poprze-

w kulturze polskiej tych lat.

dzające nagłą i nieoczekiwaną śmierć uwielbia-

str /

Seriale 201 zestawienie

Rok 2019 przyniósł wiele interesujących seriali, cho

obyło się także bez rozczarowań i kontrowersji. Czym świat telewizji i platform streamingowych? Poniższe

wienie obejmuje wybrane seriale, o których było głoś 2019 roku. Kolejność jest przypadkowa.

str /

oć nie

m żył zesta-

śno w

str /

Podsumowania noworoczne

redaktor

Olimpia Orządała

1. Gra o tron To jeden z tych seriali, który zdobył wielu fanów na całym świecie, a nawet jeśli ktoś go nie oglądał, to i tak wie, o co chodzi. Amerykański serial fantasy to adaptacja sagi Pieśni lodu i ognia George’a R.R. Martina o toczącej się walce o władzę w królestwie Westeros. W 2019 roku widzowie mogli obejrzeć ostatni sezon, który wywołał wiele kontrowersji i rozczarowań, do tego stopnia, że niektórzy fani domagali się od twórców nakręcenia alternatywnego zakończenia! Czy słusznie? Każdy musi ocenić sam. Warto dodać, że ostatni odcinek pobił wszelkie rekordy oglądalności.

str /

Podsumowania noworoczne

2. Czarnobyl Raptem pięcioodcinkowy serial HBO stał się prawdziwym hitem. To fabularyzowana opowieść o katastrofie elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986 roku, oparta częściowo na książce Krzyk Czarnobyla Swietłany Aleksijewicz. Serial został ciepło przyjęty przez widzów oraz krytyków (otrzymał dwa Złote Globy), choć nie obyło się bez kontrowersji – Ludmiła Ignatienko, której losy zostały pokazane w serialu, twierdzi, że stacja zrobiła to bez porozumienia z nią. Nie zmienia to jednak faktu, że Czarnobyl to jeden z najgłośniejszych seriali minionego roku.

str /

Podsumowania noworoczne

3. Wataha W grudniu premierę miał długo wyczekiwany trzeci sezon polskiego serialu Wataha, opowiadającego o bieszczadzkiej grupie Straży Granicznej. Dwa pierwsze sezony stały na bardzo wysokim poziomie i cieszyły się dużą popularnością, także za granicą. Twórcy ustawili sobie wysoko poprzeczkę i wielu fanów obawiało się, czy najnowszymi odcinkami dorównają poprzednim. Recenzje pokazują, że… Najlepiej obejrzyjcie i przekonajcie się sami!

str /

Podsumowania noworoczne

4. Wiedźmin To był najbardziej wyczekiwany serial przez polskich widzów – i to nie tylko przez fanów fantastyki i prozy Andrzeja Sapkowskiego – odkąd Netflix ogłosił jego powstanie. Nowy Wiedźmin, w rolę którego wcielił się Henry Cavill, miał zatrzeć złe wrażenie po polskiej wersji. Co ciekawe, niektórzy fani czuli się rozczarowani jeszcze na długo przed premierą. Twórcom zarzucano m.in. dobór odtwórców głównych postaci, w tym obecność czarnoskórych aktorów. Recenzje widzów są dość skrajne – od zachwytów po całkowite krytykowanie każdego elementu serialu, ba, pojawiły się nawet opinie, że polski serial jest lepszy niż ten Netflixa! Na pewno warto to samemu zweryfikować.

str /

DZIENNI AKORDY 20

str /

IKARSKIE 019 ROKU

Początek nowego roku to zawsze dobra okazja do przypomnienia sobie i podsumowania tego, co zdarzyło się przez minione 365 dni. My również postanowiliśmy jeszcze raz spojrzeć na efekty naszej pracy. Przypominamy Wam najciekawsze teksty minionych wydań! str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

STYCZEŃ 2019 „Pan tu nie stał” w dobie 2019 roku redaktor

Anna Sydorczak

Kolejki – symbol Polskiej Republiki Ludowej, czyli codzienność lat 70. i 80. Stało się w nich po wszystko i do wszystkich sklepów, jakie wtedy istniały. Nie ważne co w nim sprzedawano. A jak już się w takiej kolejce wystało, to towar brało się „hurtem”, czyli zazwyczaj tyle, że całego asortymentu starczało dla dziesięciu następnych w kolejce osób. Dlaczego tak robiono? Co było przyczyną i przede wszystkim jak na taką sytuację reagowali ludzie? Odpowiadając na pierwsze pytanie: taki mieliśmy

A jak na to reagowali Polacy? No cóż, nie mieli

w ówczesnej Polsce ustrój. Reglamentacja zosta-

innego wyjścia, jak tylko się do nowych warun-

ła wprowadzona w czerwcu 1976 roku, począt-

ków przyzwyczaić. Stali więc w kolejkach tyle, ile

kowo dotyczyła tylko cukru. W 1981 roku, z po-

było trzeba, przede wszystkim rozmawiając i do-

wodu dużych niedoborów towaru na rynku,

wiadując się wielu istotnych rzeczy - chociażby

„systemem kartkowym” objęto większość pro-

co zeszłego popołudnia robiła sąsiadka spod

duktów pierwszej potrzeby. Był to system, w któ-

trójki, albo, że sąsiad spod siódemki wrócił póź-

rym kartki uprawniały do nabycia wybranych

niej, niż zazwyczaj. Tematy rozmów były przeróż-

towarów

ne,

urzędowych

cenach

i obejmował całą społeczność kraju.

począwszy

tego,

zrobić

z rzeczy, po którą się stoi po to, jak spędzi się następne wakacje [.…]

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 8 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

LUTY 2019 Pory roku determinują nasze życie redaktor

Gabriela Szczepanik

Aż 70% Europejczyków odczuwa wpływ warunków pogodowych na swoje ogólne samopoczucie. W większości przypadków skarżą się na zmęczenie i ból głowy. Pogoda nie tylko determinuje nasze samopoczucie, ale może tez zabić.

Właśnie z tego powodu prognozy pogody na ca-

bezdomnych i samotnych działają infolinie pro-

łym świecie mają zawierać komunikaty dla aler-

ponujące wszelką pomoc i klimatyzowane schro-

gików czy osób cierpiących na choroby wieńcowe.

ny.

Ten system ostrzegawczy stosowany jest jak na

Niebezpieczna pogoda

razie tylko w USA, a dokładniej w Filadelfii. To właśnie tam, oprócz przypuszczeń meteorologicz-

W większości ofiarami złych warunków pogodo-

nych, pojawiają się także informacje o nadcho-

wych stają się osoby starsze, cierpiące na przelę-

dzącej fali upałów, dzięki czemu ludzie cierpiący

kłe schorzenia i wszystkie te, mające problem z

na przewlekłe choroby układów krążenia, mogą

układem krążenia czy krzepliwości krwi. Lekarze

zabezpieczyć się przed niekorzystnymi warunka-

szacują, że w 2004 roku fala upałów zabiła od

mi pogodowymi. Co więcej, działania te wspiera-

22 do 35 tysięcy Europejczyków, o czym więcej

ją także władze Filadelfii – dla najuboższych,

możecie przeczytać na stronie focus.pl. […]

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 14 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

MARZEC 2019 To bi or not to bi? redaktor

Bartosz Simiński

Debaty dotyczące przemocy wobec mniejszości seksualnych przewijają się w mediach masowych falami. Zazwyczaj dotyczą osób homoseksualnych. Zapominamy jednak , że skrót LGBT+ nie kończy się tylko na dwóch pierwszych literach. To, co dalej, niestety zostaje zazwyczaj pomijane.

mić innym ludziom swoje istnienie i zaznaczyć

Dwuramienni

problemy, z którymi muszą się mierzyć w przeW ostatnich latach coraz częściej w przestrzeni

strzeniach kształtowanych przez społeczeństwo.

medialnej mamy do czynienia z jawnym funkcjo-

W efekcie stają się kolejnym obiektem dyskrymi-

nowaniem homoseksualnych osób publicznych.

nacji.

Można rzec, że bycie gejem czy lesbijką już tro-

Po homofobii zaczyna rosnąć świadomość takie-

chę się „opatrzyło” i nie wzbudza w wielu kon-

go problemu, jak np. transfobia i bifobia. Przyj-

tekstach większego zainteresowania czy - jak to

rzyjmy się zatem kilku aspektom funkcjonowania

kiedyś miało miejsce – kontrowersji. Wraz

osób nieheteroseksualnych w naszym społeczeń-

z ogólnym wzrostem akceptacji homoseksuali-

stwie, ze szczególnym naciskiem na osoby bisek-

zmu nieśmiało pojawiają się wzmianki o innych

sualne, które zdają się być w ogólnym dyskursie

mniejszościach seksualnych, które na fali wzmo-

regularnie pomijane. […]

żonej tolerancji homoseksualizmu chcą uświado-

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 18 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

KWIECIEŃ 2019 Ludzie zejdźcie z drogi, bo listonosz jedzie!

redaktor

Anna Sydorczak

Jakiś czas temu na łamach „Outro” w artykule Miłość w dobie PRL pisałam o związku, który przetrwał próbę kilometrów. To właśnie przez listy, które regularnie wysyłali do siebie główni bohaterowie, ich miłość mogła przetrwać. A co, gdyby Franek i Julia poznali się dziś – w świecie zdominowanym przez Facebooka, Messengera i Instagrama?

Pozwólcie, że zrobię małą wizualizację:

A jak było wtedy? Franek i Julka pisali do siebie

Franek zaprasza Julkę do znajomych i zaczyna

średnio raz na 3-4 tygodnie (taki mniej więcej

obserwować ją na Instagramie. Julka rzecz jasna

był czas doręczenia korespondencji). Opisywali

przyjmuje zaproszenie i także daje follow back

swoją rzeczywistość ubiegłego miesiąca (!), resz-

na Insta. Zaczynają ze sobą pisać, Franek daje

ta należała do interpretacji i wyobraźni odbiorcy.

serduszko pod każdym nowym zdjęciem dziew-

Tak było w latach 90. Zaledwie 20 lat później

czyny opublikowanym na platformie. Dzwonią do

taki związek na odległość wyglądałby zupełnie

siebie przez Facetime, wysyłają sobie snapy.

inaczej. I rzeczywiście wygląda! […]

I jak? Brzmi zupełnie inaczej, prawda?

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 10 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

MAJ 2019 Terrorysta i darmozjad. Moja mama

redaktor

Jagoda Jabłońska

Dziś, rok 2019. Od blisko czterech lat możemy zauważyć pewne zjawisko. Co jakiś czas nasze państwo zalewa fala publicznego niezadowolenia, buntu i chęci zmiany, wymierzonych w system oraz osoby zarządzające krajem. W tej sytuacji aż chciałoby się zapytać, czy rok bez strajku to zły rok? Lekarze rezydenci, pielęgniarki, sądy, niepełno-

żek i odgrywałam swoje „show”. Nie miałam

sprawni, policjanci, rolnicy i nauczyciele. Proble-

problemu z wpisaniem uwagi, kiedy jeden miś

my ostatniej z wymienionych grup społecznych

zaczął

poruszyły mnie najbardziej. Jako patriotkę, oby-

żał swoje niezadowolenie z tematu zajęć. Pomi-

watelkę, uczennicę oraz córkę.

jając kilka takich incydentów, na moich lekcjach

ściągać,

drugi

głośno

wyra-

panował spokój.

Różowe okulary

Pluszowa klasa liczyła maksymalnie dziesięciu

Ja, mała dziewczynka, zawsze chciałam zostać

posiadałam wysokich kwalifikacji, przerwy na

nauczycielką. Podpatrywałam w domu pracującą

jedzenie

mamę, a za jakiś czas tak jak ona zaczęłam wy-

a w mój czas pracy nie wliczały się dodatkowe

pełniać zeszytowe dzienniki, ustawiałam przytu-

spotkania z rodzicami. Robiłam to, co lubiłam

lanki za ławkami zbudowanymi z grubych ksią-

robić – uczyłam. […]

uczniów. Muszę przyznać, że jako ich mentor nie

str /

robiłam

wtedy,

kiedy

chciałam,

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 8 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

CZERWIEC 2019 Egzaminy w życiu… i z życia

redaktor

Krzysztof Andrulonis

Zaliczenie trudnego egzaminu wydaje się czasem wyzwaniem nie do przejścia. Mnóstwo materiału, zbyt mało czasu, za duże zmęczenie… Co jednak, gdy zakres tematyczny nie został podany, a moment, w którym trzeba będzie stanąć do odpowiedzi może nadejść w każdej chwili? Nie ma takich zaliczeń? Jedno jest na pewno – nazywa się „życie”. Na czym właściwie ten egzamin ma polegać?

jest, moja droga – nic więcej nie można.

Czego dotyczy? Niech za wstęp do rozważań po-

Ten, kto choć pobieżnie zapoznał się w okresie

służą słowa z powieści jednej z najbardziej zna-

nauki szkolnej z dorobkiem prozatorskim Zofii

nych powieściopisarek dwudziestolecia między-

Nałkowskiej, zna być może powyższe słowa. Jeśli

wojennego: Musi coś przecież istnieć. Jakaś gra-

nie same cytaty, to przynajmniej ich zasadniczy

nica, za którą nie wolno przejść, za którą prze-

sens. Passus powyższy pochodzi z końcowych

staje się być sobą. Zalęknione oczy Elżbiety zdają

rozdziałów Granicy, w moim odczuciu jednej

się błagać o odpowiedź twierdzącą, a więc nio-

z najważniejszych powieści ciemnych lat trzy-

sącą ratunek. Wyniosłość Zenona nie pozwala

dziestych. Choć dziś nieraz lekceważona, to za-

mu jednak na spełnienie tej niewypowiedzianej

warte w jej psychologicznym przesłaniu myśli

prośby: Granica – mruknął i wzruszył ramiona-

i wątpliwości pozbawione łatwych odpowiedzi

mi. Granica […]. Można być tylko tym, czym się

pozostają nadal aktualne.. […]

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 22 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

LIPIEC 2019 Utracona tożsamość

redaktor

Katarzyna Giemza

Jedna z najbardziej haniebnych kart historii Polski została zapisana planem wysiedlenia ludności ukraińskiej, bojkowskiej i łemkowskiej z Bieszczad, realizowanym od marca do końca lipca 1947 roku. Jest on znany jako akcja „Wisła”.

Akcja „Wisła” była planowana od początku 1947

mowie z Polską Agencją Prasową dla strony

roku jako odwet za zbrodnie ukraińskich nacjo-

dzieje.pl. Jego zdaniem celem akcji „Wisła” wcale

nalistów na Wołyniu z 1943 roku, ale formalny

nie było zniszczenie UPA. Wysiedlano bowiem

rozkaz jej rozpoczęcia wydało Biuro Polityczne KC

nie tylko Ukraińców, lecz całe wsie i osady znaj-

Polskiej Partii Robotniczej 29 marca. Pretekstem

dujące się na terenach Polski południowo-

do rozpoczęcia operacji okazała się śmierć gene-

wschodniej, a blisko 15% deportowanej ludności

rała Karola Świerczewskiego, którą poniósł

stanowili Polacy. Wśród przesiedleńców znaleźli

w wyniku zasadzki zorganizowanej przez oddzia-

się też Łemkowie, którzy zdaniem ówczesnej

ły Ukraińskiej Powstańczej Armii. Na temat akcji

władzy wspierali UPA w walce przeciwko Pola-

wypowiadał się historyk Tomasz Stryjek w roz-

kom. […]

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 6 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

SIERPIEŃ 2019 Oswajanie czy sabotaż?

redaktor

Marta Lipowicz

W tak niezwykle skomplikowanym świecie, w którym żyjemy, zupełnie naturalną tendencją może się zdawać oswajanie go, układanie wszystkiego po swojemu. Musimy w jakiś sposób funkcjonować, odnaleźć się, a przede wszystkim – żyć. Napotykamy wiele zmiennych, rzeczy, na które nie mamy wpływu. Żeby temu wszystkiemu podołać, używamy jednego narzędzia – naszego mózgu. Do tego przecież służy. Co, jeśli jednak nie możemy mu zaufać? Co, jeśli oswaja on świat za bardzo? dy często nas oszukuje – nie celowo, ale jednak.

Pomyślmy o myślach Czy mózg może nas oszukiwać? Oczywiście, to pewnie wie każdy. Czy zawsze jednak są to zwidy, omamy, teorie spiskowe? Efekt nie musi być aż tak spektakularny. Nasz umysł przez całe życie może nakładać maski na świat wokół, może interpretować i porządkować to, z czym się styka. Robi to dla naszego ogólnego dobra, upraszcza, pomaga zrozumieć i przewidywać. I właśnie wte-

str /

Najczęściej robi to poprzez automatyczne myśli, czyli te, które pojawiają się w pewien sposób same. Nie są wynikiem długich przemyśleń i złożonego wnioskowania. Są to myśli-wytrychy, często takie, które były z nami zawsze, które teoretycznie pomagały nam sobie z czymś poradzić: z uporządkowaniem świata, oswajaniem zagrożenia, przygotowaniem się na niespodziewane. […]

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 28 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

WRZESIEŃ 2019 Szekspir królem pop!

redaktor

Marta Lipowicz

Granica między kulturą wysoką a popularną widocznie się zaciera – elektroniczne remixy Bacha, światowej sławy dzieła malarskie przenoszone na ulice, opera na motocyklach. Motywy mieszają się, sztuka współczesna reinterpretuje oraz się inspiruje, przetwarza i tworzy kolaże. Nie dyskutujemy z tym, że pisuar może być dziełem sztuki. Szlachetne skrzypce grają w utworach, które łatwo klasyfikujemy jako element kultury masowej. A co z takim klasykiem jak Szekspir?

miast jest tego wręcz przeciwieństwem: ponad-

Nisko czy wysoko?

czasowy,

skupiony

estetyce,

ale

też

Stereotypowo, kultura popularna jest łatwo do-

i na filozofii ludzkiej natury, czasem zaangażo-

stępna, a przy tym płytka, estetycznie niewyrafi-

wany w politykę, wymagający wysiłku intelektu-

nowana,

teraz

alnego, zrozumienia prawd o życiu i ludzkości.

i szybkie przychody. Nie ma rozwijać społeczeń-

Stał się nienaruszalnym symbolem sztuki, kultu-

stwa, zadawać ważnych pytań. Szekspir nato-

rowym dobrem całego świata. […]

zorientowana

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 22 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

PAŹDZIERNIK 2019 Muzyczny przystanek: Polska

redaktor

Kamil Durajczyk

Heavymetalowe wesele, zapłata w postaci wagonów wódki i metalowa cytryna grająca pastisz muzyki pop – historia koncertów wielkich zachodnich gwiazd w Polsce obfituje w niesamowite historie i anegdoty. Przypomnijmy sobie najciekawsze spośród nich. Choć dla najmłodszego pokolenia może to być

zdążyła dobiec końca epoka dzieci-kwiatów,

nie do uwierzenia, ale jeszcze kilkanaście lat te-

a już do naszego kraju przybyła wielka gwiazda

mu koncert wielkiej zagranicznej gwiazdy w Pol-

światowego rock and rolla. Mowa oczywiście

sce był wydarzeniem tak rzadkim, że stanowił

o legendarnym koncercie The Rolling Stones

sensację niemalże ogólnonarodową. Dziś, kiedy

w warszawskiej Sali Kongresowej.

giganci sceny muzycznej niemal masowo ściąga-

13 kwietnia 1967 roku mieszcząca się w Pałacu

ją nad Wisłę, warto jest wrócić pamięcią do cza-

Kultury i Nauki sala widowiskowa została wypeł-

sów, gdy z przyjazdem każdej zachodniej gwiazdy

niona do ostatniego miejsca. Gros publiki stano-

łączyło się mnóstwo anegdot i plotek.

wili najmłodsi fani muzyki rockowej. Wraz z pierwszymi dźwiękami gitary publikę opanował

Kamienie w Pałacu Kultury

totalny szał, który nie ustępował aż do końca

Na pierwszy koncert zachodniego giganta muzyki

Dla obecnych wówczas na Kongresowej było to

rozrywkowej nie musieliśmy długo czekać – nie

wydarzenie absolutnie bez precedensu […]

stosunkowo krótkiego koncertu (10 utworów).

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 16 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

LISTOPAD 2019 Usiądź wygodnie w fotelu, drogi widzu, i posłuchaj

redaktor

Marta Płochocka

Muzyka w filmie, zdawałoby się, jest zbędnym elementem. Ważne są obraz i dialogi. To powszechnie spotykane myślenie wynika z tego, że nie zwracamy uwagi na piosenki w filmie, bo są one tłem do sceny. Jednak są też takie utwory, które pełnią diametralnie różną rolę – wręcz definiują cały film. Kto z nas nie zna słynnej piosenki z Titanica czy motywu przewodniego ze Szczęk – czy te filmy byłyby tak kultowe, gdyby nie ścieżka dźwiękowa?

Muzyka filmowa i soundtrack –

wgląd w ich konwersacje, a nieraz myśli. Jest też muzyka, której rola często pozostaje niezauwa-

- znajdź różnicę

żalna, ale kontroluje nasze emocje podczas oglą-

Film opiera się na dwóch filarach, czyli rucho-

dania seansu. Ścieżka dźwiękowa buduje nastrój,

mym obrazie i dźwięku. Pierwszy element po-

czasem jest melodią, którą słyszą także postacie

zwala odpocząć naszej wyobraźni i przyjąć wizję

filmowe i nawiązują z nią interakcje. Nieco rza-

reżysera dotyczącą wyglądu postaci, miejsca ak-

dziej piosenka bywa „mrugnięciem oka” w stronę

cji oraz umieszczenia jej na linii czasu. Drugi zaś

widza, bo jej tekst odzwierciedla właśnie to, co

ukazuje nam relacje między bohaterami, daje

przydarza się bohaterowi. […]

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 8 str /

Rok z Outro - przeżyj to sam

GRUDZIEŃ 2019 Kukiełki, marionetki… ludzie? redaktor

Klaudia Sordyl

Gdy rozmawiam z innym człowiekiem, często łapię się na tym, że udaję. Mało tego – oboje gramy jakieś konwencjonalne role. Kto z nas nie zastawiał się: kim tak naprawdę jestem? Skoro w pracy ludzie potrafią zachowywać pozory, w szkole mogą być rozbójnikami, a przy rodzicach często grają oscarowe role?

znaczeniu. Wraz z rozwojem kultury topos, o któ-

Theatrum mundi

rym mowa, stawał się coraz mniej popularny. Ja Jest toposem znanym w wielu teoriach kultur.

jednak przyjrzałam się ostatnio książce Ervinga

Chodzi w nim o pewne metaforyczne ujęcie świa-

Goffmana, socjologa amerykańskiego, żyjącego w

ta, w którym życie to teatr, a my, ludzie, gramy

XX wieku pisarza, który badał to, jak ludzie

w nim niczym aktorzy, marionetki. Działania te

zmieniają swoje zachowanie w zależności od sy-

mogą tworzyć dramat, na czele którego stoi Bóg

tuacji. Mimo że dzisiaj niewiele się mówi o thea-

– ten motyw często spotykamy u chrześcijańskich

trum mundi, Goffman w swojej książce wskazuje,

myślicieli. Choć theatrum mundi było popularne

że jest to istotny czynnik naszego myślenia o so-

już wcześniej, to dopiero w XII wieku teolog Jan z

bie i o otaczających nas ludziach. […]

Salisbury użył tego terminu w jego właściwym

str /

Rok z Outro - przeĹźyj to sam

Czytaj dalej: strona 30 str /

Lutowe wydanie magazynu Outro juĹź wkrĂłtce! Do zobaczenia 8 lutego! str /