str / 1
TEMAT NUMERU:
RÓŻNE OBLICZA RECYKLINGU TEKST NUMERU
MARTA LIPOWICZ
Myślenie utopiami strona 16
SPIS TREŚCI KRZYSZTOF ANDRULONIS
ŚMIECI Z BRODĄ strona 6
KRZYSZTOF ANDRULONIS
Śmieci z potencjałem str / 2
strona 24
ANNA SYDORCZAK
Już NIE zielono mi strona 30 KRZYSZTOF ANDRULONIS
Poezja z recyklingu strona 34
ZAPOWIEDŹ str. 44
str / 3
Coś z niczego W takich słowach można by było najprościej streścić ideę recyklingu chodzi o to, aby z rzeczy, które wydawać by się mogły nieprzydatnymi odpadkami uczynić coś, co będzie dla nas przydatne. W ostatnich latach działalność tego typu zyskuje coraz większą popularność i obejmuje jednocześnie coraz liczniejsze dziedziny. Na samym początku dziejów recyklingu (a wbrew pozorom to już ponad 100 lat temu) był on prowadzony przede wszystkim ze względów użytkowych - wobec problemu ówczesnych wielkich miast z przetwarzaniem odpadów, których ilość z roku na rok rosła w tempie geometrycznym, trzeba było znaleźć rozwiązanie. Tak powstała idea, aby wszystkie surowce, w przypadku których jest to możliwe, odzyskiwać i przerabiać ponownie na rzeczy użyteczne dla społeczności miast, np. opakowania. Do dzisiaj zasadniczym celem prowadzenia recyklingu jest ochrona środowiska oraz oszczędzanie zasobów nieodnawialnych naszej planety. Często ich wyrzucanie po jednokrotnym użyciu jawi się jako
marnotrawstwo - tyczy się to w praktyce wszystkich odmian opakowań, które z powodzeniem mogą być przetwarzane. Dawniej recykling polegał m.in. na czyszczeniu użytych szklanych butelek czy metalowych puszek i ponownym ich napełnianiu odpowiednim płynem. Dzisiaj, ze względów higienicznych, praktyka recyklingu surowców wypracowała dużo bardziej złożone rozwiązania - i zapewne nadal nie powiedziała ostatniego słowa. Wzrastające zainteresowanie zagadnieniami ochrony bioróżnorodności Ziemi spowodowało zaistnienie czegoś, co można nazwać „modą na ekologię”. Swoją niszę w ramach tego zagadnienia znalazł również recykling. Jest on wykorzystywany coraz po-
str / 4
wszechnej w designie, a także w domowym rzemiośle. Niewątpliwą zaletą tak powstających dzieł jest ich unikalność - nikomu nie uda się odtworzyć identycznego produktu. Równie ciekawa wydaje się możliwość ćwiczenia własnej wyobraźni - każda rzecz stworzona z innych elementów w pewien sposób jest już przez nie zdeterminowana, przez co tym bardziej istotna jest wyobraźnia autora, która z pozornie prozaicznych pierwiastków będzie potrafiła złożyć coś niepowtarzalnego i zachwycającego. Wobec prognoz na przyszłość oszczędzanie surowców i wielokrotnie ich wykorzystywanie stawać się będzie koniecznością - lepiej więc zawczasu się do tego przyzwyczaić! Krzysztof
Outro – wychodzimy poza schemat
Szefowie działów:
ISSN: 2299-5242
Olimpia Orządała (korekta), Monika Stankiewicz (graficy), Żaneta Chwiałkowska (promocja)
Ogólnopolski miesięcznik młodzieżowy Wydawca: Fundacja Nowe Media www.outro.pl mail: redakcja(@)outro.pl, rekrutacja(@)outro.pl
Promocja: Żaneta Chwiałkowska, Bartosz Simiński, Jagoda Jabłońska, Kinga Zawada, Sabina Gajda
Redaktor naczelny: Krzysztof Andrulonis
Korekta: Olimpia Orządała, Beata Ptach, Janusz Pyrkosz
Skład wydania i fotoedycja: Krzysztof Andrulonis
Grafiki: Monika Stankiewicz, Julia Dałek, Wiktoria Wójcik
Projekt okładki: Krzysztof Andrulonis
str / 5
ŚMIECI Z BRO BROD D
Moda na ekologię, a co za tym idzie segregację odpadów, wy
je się stosunkowo nowym zjawiskiem – najwcześniej bylibyś
skłonni je datować na II poł. XX wieku, a może dopiero na po tek XXI stulecia. A może warto poszukać wcześniej? str / 6
DĄ
yda-
śmy
ocząstr / 7
Przyszłość i przeszłość
redaktor
Krzysztof Andrulonis
Nie ulega wątpliwości, że człowiek produkował
poza miastem i początkowo grała rolę sporego
odpadki, odkąd tylko zaczął gospodarować na
wysypiska śmieci.
naszej planecie. Każda skórka z owoców czy
400 lat przed naszą erą Grecy zorganizowali
łupina z warzyw porzucona przez pierwotnego
pierwsze składowiska odpadów. Polis były na
homo sapiens bądź któregoś z naszych ewolu-
tyle dużymi skupiskami ludzkimi, że trudno
cyjnych poprzedników stawała się najstarszy-
było sobie wyobrazić, aby każdy miał pozosta-
mi w dziejach śmieciami. Nie mieliśmy z nimi,
wić swoje odpady tam, gdzie uzna za stosow-
jako ludzkość, problemu, dopóki były to wy-
ne. Coraz więcej z nich było też trudno biode-
łącznie pozostałości organiczne, łatwo rozkła-
gradowalnych – aktywność Hellenów nie ogra-
dające się w zwyczajnych warunkach środowi-
niczała się do konsumpcji nieprzetworzonego
ska, a nas z kolei było na tyle mało, że nie gro-
pożywienia. Rozwijający się rynek usług oraz –
ziło nam utonięcie pod tonami resztek. Wraz z
prawdopodobnie przede wszystkim – wymiana
rozwojem cywilizacji sytuacja zaczęła się jed-
handlowa spowodowały wzrost produkcji od-
nak nieco komplikować.
padów i zmusiły, szczególnie Ateńczyków, ale też mieszkańców innych większych skupisk, do wprowadzenia rozwiązań systemowych.
W kolebce naszej cywilizacji
Za przykładem ludności achajskiej poszli Rzy-
Już wiele wieków przed naszą erą w Jerozoli-
mianie, którzy w III wieku naszej ery powołali
mie istniało miejsce, w którym pozbywano się
pierwsze służby odpowiedzialne za sprzątanie
niepotrzebnych rzeczy i odpadków. Dolina Hin-
miasta.
nom, zwana również Gehenną, położona była
str / 8
Przyszłość i przeszłość Augiasz miał dzięki przychylności bogów naj-
Z boską opieką
lepsze na świecie trzody i stada koni. Z jego Warto sobie przypomnieć, kto spośród bogów roztaczał opiekę nad służbami porządkowymi. Tą postacią był (i jest, przynajmniej symbolicznie) Herakles – jeden z herosów w mitologii greckiej, syn Zeusa i śmiertelniczki Alkmeny. Zresztą wcześniej był on również patronem ateńskich przedsiębiorców zajmujących się śmieciami. Heraklesa cechowało posiadanie ogromnej siły. Znany jest przede wszystkim z dwunastu prac zleconych mu przez króla Myken, które miały mu przynieść oczyszczenie za złe postępowanie. Jedną z nich było wyczysz-
stajni, obór i owczarni nie wynoszono jednak od wielu lat gnoju i były one źródłem przykrego zapachu. Również na pastwiskach zalegała gruba warstwa gnoju. Pracę oczyszczenia stajni i obór Augiasza władca mykeński Eurysteus zlecił Heraklesowi w celu upokorzenia go. Jednak Heraklesowi, wbrew oczekiwaniom króla, udało się tego dokonać w ciągu jednego dnia przed zmierzchem. W tym celu wyburzył mur w dwóch miejscach i skierował wody rzeki Alfejos lub Penejos, a według niektórych wersji mitu obu, aby ich wody popłynęły przez stajnię
czenie stajni Augiasza.
str / 9
Przyszłość i przeszłość
i pastwiska w dolinach. Jeszcze przed zmierz-
miejskie z tego okresu związane z gospodarką
chem płynące wody oczyściły stajnię. Na pa-
odpadami to znaczny regres względem Aten
miątkę tego wyczynu Herakles patronuje dziś
czy Rzymu.
wszystkim tym, którzy dbają o porządek
Fekalia lano za próg – i to dosłownie: wprost
miejsc publicznych.
na głowy przechodniów. W późniejszym czasie robiono to co prawda dopiero po trzykrotnym ostrzeżeniu „uwaga woda!”, o ile dla prze-
Śmieciowy bezład
chodniów zmieniało to sporo, to dla ogólnego
Choć ogólnie mylne jest twierdzenie, że śre-
poziomu czystości niewiele. Odpady, których
dniowiecze to epoka upadku nauki, kultury
przybywało coraz więcej, wyrzucano na niewy-
i rozwoju cywilizacyjnego – taki mit wytworzyli
brukowane ulice, usypując kopce, w których
przede wszystkim intelektualiści kolejnej epo-
żerowały stada szczurów roznoszących niezna-
ki – to jednak trzeba przyznać, że obyczaje
ne dotychczas choroby. Tak m.in. rozprze-
str / 10
Przyszłość i przeszłość
strzeniła
się
jedna
z
najtragiczniejszych
Nowe czasy, nowe zasady
w dziejach starego kontynentu epidemia W czasach renesansu szerzące się zarazy
„czarnej śmierci” w latach 1348–1349. Jeżeli śmieci usuwano w ogóle, to za opłotki. W Warszawie rzucano je ze skarpy wiślanej, aż powstała Góra Gnojowa, od której nazwano ulicę Gnojną, obecnie zaś Celną. Dziś Góra Gnojowa to atrakcyjny punkt widokowy na panoramę Warszawy. Nawet i taki sposób oczyszczania nie wszędzie był rozpowszechniony – stosowano czasem kuriozalne z naszej perspektywy rozwiązania polegające na nadbudowywaniu nad stertami śmierci drewnianych pomostów, które służyły jako quasichodniki.
i wciąż nierozwiązane kwestie sanitarne powoli stawały się jednym z ważniejszych tematów debat włodarzy wielu wielkich, europejskich miast. By nie dopuścić do wybuchów kolejnych epidemii, zaczęto wprowadzać oddziały sanitarne odpowiadające za utylizację odpadów. W połowie XVIII wieku Warszawa mogła poszczycić
się
własnym
przedsiębiorstwem
oczyszczania miasta pod nazwą „Tabor Miejski”. Powołał je Marszałek Wielki Koronny Franciszek Bieliński, który w 1743 roku wprowadził całkowity zakaz wyrzucania śmieci na ulice. Wywożono je w dalszym ciągu na Górę
str / 11
Przyszłość i przeszłość
Gnojną do roku 1844 pomimo, iż w roku
Wydawać by się mogło, że selektywne zbiera-
1722 składowania śmieci w tym miejscu za-
nie odpadów to pomysł współczesności. Nic
kazali ławnicy miejscy, a nieco później król
bardziej mylnego. Już w roku 1777 król Stani-
Stanisław Poniatowski wyznaczał nowy teren
sław August wydał edykt mówiący, że na wła-
pod wysypisko śmieci przy starej Prochowni
sne potrzeby Papierni Krajowych gałgany, pa-
u wylotu ulicy Mostowej.
pierowe wióry, obrzyny pergaminowe, okrawki
Przedsiębiorstwo „Tabor Miejski” nie funkcjo-
skór oraz owcze nogi i inne na przygotowanie
nowało długo, gdyż zgodnie z wprowadzonymi
kleju nadające się rzeczy pod groźbą kary trze-
przez zaborcę carskimi ukazami zamiatanie
ba oddzielnie zbierać. Edykt opublikowano
chodników i połowy jezdni należało do właści-
w 1777 roku w Kwidzynie, w języku niemiec-
cieli domostw, przy których się znajdowały.
kim i polskim.
Trzeba było kolejnych 140 lat przerwy, żeby powrócić ponownie do wcześniejszych zasad organizacji sprzątania.
str / 12
Przyszłość i przeszłość
wać opakowania z tworzyw sztucznych. Nowe
Wiek pary i elektryczności
wynalazki przyczyniły się również do wzrostu Do czasów rewolucji przemysłowej większość śmieci była pochodzenia organicznego. Rozwój przemysłu zapoczątkowany w XVIII wieku pociągnął za sobą gwałtowny rozwój miast i wzrost konsumpcjonizmu. Na wysypiska zaczęło trafiać coraz więcej różnego rodzaju odpadów. Wśród nich pojawiły się takie, które można było powtórnie wykorzystać.
produkcji coraz większych ilości odpadów. Problem nadmiaru śmieci stawał się z roku na rok coraz bardziej palący, a wreszcie niebezpieczny dla zdrowia i życia. W Hamburgu w roku 1892 doszło do niespotykanej dotąd tragedii. Na skutek wzrastającej ilości wyrzucanych bezpośrednio do rzeki Elby, będącej źródłem wody pitnej, odpadów i fekaliów, zmarło pod-
Kolejne wynalazki przysparzały nowych problemów związanych ze składowaniem odpadów. W 1810 roku opatentowano pierwsze metalowe puszki. Od 1869 roku zaczęto wykorzysty-
czas epidemii cholery około 9000 mieszkańców. To spowodowało, że rok później powstała tam pierwsza w Niemczech spalarnia odpadów miejskich wykonana przez inżynierów an-
str / 13
Przyszłość i przeszłość
gielskich. Hołdowano wówczas zasadzie, że
mu selektywnej zbiórki odpadów. Twórcą sys-
ogień strawi każdą zarazę. W kolejnych latach
temu był George E. Waring, zwany „apostołem
pomysł ten był przejmowany przez inne miasta
czystości”. Później pomysł ten przez ocean tra-
na całym kontynencie.
fił do Europy, gdzie prędko, szczególnie w Niemczech, został wcielony w życie. Ten i inne przykłady nowoczesnego podejścia
Początki świadomej
do higieny komunalnej szczegółowo opisał
polityki segregacji
w wydanej po polsku w 1908 roku obszernej
Pierwszą ręczną sortownię wybudowano w Nowym Jorku w roku 1898. Obsługiwała ona 116 tysięcy mieszańców, odzyskując 37% surowców wtórnych w odniesieniu do masy dowożonej. Sortownia była częścią pierwszego syste-
książce Wykład z hygjeny miast, ówczesny lekarz sanitarny miasta Warszawy, dr med. Józef Polak. Z dzisiejszej perspektywy jest to źródło bezcenne, ponieważ autor ze szczegółami obrazuje sposoby zagospodarowywania odpa-
str / 14
Przyszłość i przeszłość
dów, metody ich przetwarzania. Opisuje też
gało to nie tylko aktów prawnych, lecz także
rodzaje śmieci, które produkowane są w go-
edukacji społeczeństwa w tym zakresie. Pod-
spodarstwach
jęte działania zaczęły przynosić rzeczywiste
domowych
czy
fabrykach.
Wreszcie podaje ważne dane statystyczne mó-
efekty dopiero około 20 lat później.
wiące o średniej produkcji nieczystości na
Obecnie
mieszkańca w poszczególnych krajach Europy.
www.elektroinzynieria.pl) dzięki selektywnej
(jak
podaje
portal
zbiórce w Holandii recyklingowi poddawanych jest aż 63% odpadów, w Niemczech – 56%,
Bliżej współczesności
w Danii i Szwecji – 41%, a w Hiszpanii – 34%.
Pierwsze programy selektywnej zbiórki śmieci
Polska nadal niestety jest na szarym końcu tej
na szeroką skalę wprowadzono w latach sie-
listy. To dobry powód do tego, aby zacząć my-
demdziesiątych XX wieku w Stanach Zjedno-
śleć bardziej w stylu „eko”.
czonych i krajach Europy Zachodniej. Wyma-
str / 15
MY MYŚLENIE ŚLENIE UT
W czasach powstawania jednej katastrofy klima śnie myślenie utopiami wydaje się nadzieją na
piętnastu złotych na pomoc Australii na pewno p
rozwiąże problemów, przed jakimi jeszcze stoim
jako swego rodzaju katalog potencjalnych rozwi
się być teraz niezmiernie potrz
str / 16
OPIAMI
atycznej za drugą to włalepsze jutro. Wysyłanie
pomaga, ale niestety nie
my jako ludzkość. Utopie,
iązań i możliwości, zdają
zebne.
str / 17
Przyszłość i przeszłość
redaktor
Krzysztof Andrulonis
Utopie często są kojarzone z totalitarnymi pla-
nadzieję na jakąś zmianę i przestajemy naiw-
nami snutymi przez tych stojących u władzy,
nie się przyglądać – krytyczne podejście i kre-
które mają narzucić społeczeństwu nowy,
atywne wyobrażenie alternatywy, nawet sto-
„lepszy” styl życia, z wykorzenieniem człowie-
sunkowo powierzchownej, już jest impulsem
czeństwa i jednostki na rzecz parawspólnego
w tę stronę. Takie „marzenie rzeczywistości”
szczęścia zarządzanego żelazną ręką. Kojarzą
wynika każdorazowo z niezadowolenia z co-
się często po prostu z władzą lidera, z pomy-
dzienności, diagnozy jakiegoś problemu.
słem na sprowadzenie ludzi do masy lub do zasobu, ze skłonnością do uniformizacji i siłowych rozwiązań. Jednocześnie jednak utopia
Zielone miasta
jawi się jako mrzonka – w końcu jest to „nie-
Więcej niż połowa ludzkości, w tym momencie,
miejsce”, najczęściej też niezakotwiczone w
żyje w miastach, a według jednego z raportów
czasie. I tak naprawdę zwyczajnie niemożliwe.
ONZ z 2019 roku do 2050 roku ta liczba mo-
Możemy też na to spojrzeć z innej perspekty-
że wzrosnąć do 70%. Griffiths i Sovacool przy-
wy – postarać się pominąć te skojarzenia i po-
równują współczesne miasta do patchworko-
szukać w utopii pierwotnej idei nieskrzywionej
wych projektów, które musiały nadążyć za
historycznymi doświadczeniami. Potraktujmy
szybkim wzrostem ich populacji w czasie re-
utopię jako marzenie nieskrępowane ograni-
wolucji industrialnej. Dziś jednak możemy za-
czeniami teraźniejszości. Cavan pisał o scien-
obserwować, że ich szybki i gwałtowny rozrost
ce fiction, że jest szerokim, wspólnym i wielo-
raczej nie sprzyjał myśleniu ekologicznemu.
głosowym archiwum możliwości naszej kultu-
Koncepcja ekomiasta została zaproponowana
ry. Czym innym, jeśli nie częścią takiego wła-
po raz pierwszy w 1975 roku i od tej pory pod-
śnie archiwum, są utopijne wizje? Wszyscy je-
jęto próby zbudowania takich miast – nie tylko
steśmy przecież utopistami, jeżeli tylko mamy
na papierze. Nigdy nie jest to niestety proces
str / 18
Przyszłość i przeszłość
szybki ani prosty. Warto wspomnieć choćby
planów zbudowania w pełni funkcjonalnego
Dongtan – chińskie ekomiasto, które nigdy nie
miasta nieemitującego CO2 w osiem lat data
stanęło. Koordynator projektu, z ramienia par-
jego oddania do użytku ciągle się przesuwa –
tii komunistycznej, ostatecznie trafił do więzie-
w 2019 roku było ono ukończone dopiero w
nia, a firma Arup odpowiedzialna za koncepcję
około 10% i miało niewielu mieszkańców
została
Roku
(docelowo 50 tys.). Plany jednak zrewidowano
(„ekościemniaczem”) przez „Ethical Corpora-
i może nie cała nadzieja została stracona.
tion Magazine”. Dongtan pozostało tylko pustą
Pomimo braku spektakularnego sukcesu mia-
fasadą.
sto Masdar jest jednak oceniane jako krok
Zjednoczone Emiraty Arabskie również przed-
Emiratów w stronę zrównoważonych źródeł
sięwzięły budowę zrównoważonej ekologicznie
energii. Miasto zostało zresztą zaprojektowa-
metropolii: Masdar. Budowa rozpoczęła się w
ne na podstawie teorii opartej na badaniach
2006 roku i trwa do dziś. Pomimo śmiałych
zleconych przez ZEA Massachusetts Institute
uznana
Greenwasherem
str / 19
Odchodząca epoka
of Technology w Bostonie, które wykazały, że
Takim impulsem utopijnym były PRL-owskie
może powstać miasto niezależne od nieodna-
osiedla, które miały być samowystarczalne,
wialnych źródeł energii. Masdar miało udo-
niczym małe miasta – mieścić dużą liczbę ro-
wodnić, że teoria ta sprawdzi się w praktyce.
dzin; oferować: szkoły, przedszkola, parki,
Pomimo spektakularnych niepowodzeń pro-
sklepy i lokale usługowe; wszystko miało być
jektanci nadal szukają miejskich ekorozwią-
dostępne na miejscu. Jeszcze dalej w tym kie-
zań. Pojawiają się coraz to nowsze propozycje
runku poszła Superjednostka w Katowicach,
miejscowości czy dzielnic pokrytych zielenią,
która niewiele mniej miała zmieścić w murach
wieżowców będących zarazem wertykalnymi
jednego budynku.
ogrodami mającymi „równoważyć” emitowane
Takim ekologicznym impulsem utopijnym –
zanieczyszczenia oraz zdecydowanie bardziej
- leżącym naszym zasięgu – może być korzy-
realne – choć może nie aż tak spektakularne
stanie z tworzyw wykonanych z odpadów, jak
– programy, jak angielski Eco-towns wspiera-
na przykład ASHka – ceramika z popiołu, za-
jący budowę nowych miast, muszących speł-
projektowana przez Mateusza Mioduszewskie-
nić konkretne wymogi.
go. Za jej projekt Mioduszewski dostał nagrodę specjalną na Łódź Design Festival. Tworzywo składa się aż w 70% z popiołu, który jest
Mniejsze kroki Poza wielkimi, globalnymi planami możemy też działać w mniejszej skali. Nie tylko totalne rozwiązania systemowe możemy nazwać utopijnymi. Według Ernsta Blocha impuls utopijny, popęd ku alternatywie kieruje wszystkimi życiowymi i kulturowymi działaniami zwróconymi w przyszłość – większość rzeczy robimy i planujemy, aby było lepiej, marzymy o życiu lepszym w jakimś aspekcie. Działa to w każdej dziedzinie: od tych uważanych za błahe jak gry komputerowe, przez bardziej istotne, jak choćby architekturę czy technologię, po te najpoważniejsze jak medycyna.
nieodłącznym odpadem przemysłu okołoenergetycznego w naszym kraju. Taki materiał świetnie sprawdza się w tworzeniu płyt ceramicznych, naczyń czy donic. Przykładem ekoimpulsu jest też chociażby budownictwo pasywne. Domy pasywne w założeniu są energooszczędne i do minimum ograniczają potrzebne nakłady energii używanej na ogrzewanie. Zamiast wprowadzania nowych rozwiązań skupiają się na poprawie parametrów elementów i systemów już stosowanych na co dzień, choćby poprzez ulepszanie materiałów izolacyjnych, zwiększenie wykorzystania energii słonecznej czy odzy-
str / 20
OdchodzÄ…ca epoka
str / 21
OdchodzÄ…ca epoka
str / 22
Odchodząca epoka
skiwania ciepła z wentylacji – w uproszczeniu: dom pasywny ogrzewa i wychładza się praktycznie sam, bez wykorzystania aktywnych systemów grzewczych i klimatyzacyjnych. Nawet zastosowanie tak niewielkich – w kontekście całego świata – rozwiązań zbliża nas do tego, czego celem jest myślenie utopijne – aby nam wszystkim żyło się lepiej. Myśl globalnie, działaj lokalnie. Tyle zawsze możemy zrobić.
Zawsze myślmy szeroko Niemniej jednak, nawet jeśli te duże, konkretne utopijne wizje są ewidentnie niemożliwe do zrealizowania, to i tak warto o nich marzyć. Są miarą i wyrazem potrzeb społeczeństwa oraz próbą odpowiedzi na te potrzeby. Nie muszą być od razu gotowym rozwiązaniem – propozycje i sugestie, od których możemy się odbić, są równie potrzebne. Jeden pomysł może wtedy rodzić kolejny. Marzmy więc, może nawet na małą skalę, bo od marzenia wszystko się zaczyna. To, co dziś wydaje się nierealne, już za kilka lat być może znajdzie się w naszym zasięgu. Wiele drobniejszych projektów może zacząć się od zdiagnozowania dużych problemów i poszukiwania śmiałych rozwiązań. Ale to właśnie „myślenie szeroko” pozwoli nam patrzeć w przyszłość z nadzieją.
str / 23
str / 24
z
Śmieci z potencjałem str / 25
Kwestia kreatywności
redaktor
Marta Płochocka
To zjawisko dotyczy ubrań, akcesoriów, dekoracji czy nawet mebli. Zamiast kupować, przerób! To hasło osób, które zajmują się upcycklingiem. Co to takiego?
Ze słowem „recyckling” spotkał się chyba każ-
w zwykłym wypadku trafiłyby po prosto do
dy z nas – już w szkole pokazywano nam, ja-
śmietnika, a potem na wysypisko, rozkładały-
kie śmieci powinny trafić do pojemników ozna-
by się przez nawet kilka tysięcy lat. W tym wy-
czonych poszczególnymi kolorami. Po pewnym
padku śmieci zyskały drugie życie, a ich zna-
czasie segregowanie i wyrzucanie odpadów do
czenie zostało zmienione.
odpowiednich koszy przychodzi już z łatwością.
Zrób to sam
Pokrewna nazwa „upcyckling” oznacza tworzenie nowych rzeczy z odpadów wtórnych. Ten ruch przejawia się szczególnie intensywnie w sztuce – artyści tworzą rzeźby (nie bójmy się użyć tego słowa) ze śmieci i potrafią sprzedawać je za potężne sumy. Wpisuje się to w trend zero waste, ponieważ odpady, które
Nie jest to tylko zajęcie dla artystów – również pasjonaci techniki DIY (Do It Yourself) mogą odnaleźć w upcyklingu coś dla siebie. Rękodzieło często opiera się na przerabianiu rzeczy, które już ma się w posiadaniu. Nudne pudełko na biżuterię, prosta ramka na zdjęcia, jednolity kubek czy zwykła doniczka: wszystkie te rzeczy można ozdobić, pomalować, nadać
str / 26
Kwestia kreatywności
im charakteru czy koloru, zamiast kupować gotowe produkty w horrendalnych cenach. Takie twórcze przeróbki to ciekawy sposób na pobudzenie w sobie kreatywności, którą można wspomóc szukaniem inspiracji czy wzorowaniem się na produktach, które nam się podobają. Główną cechą DIY jest to, że nasz twór nie musi być idealny – najważniejsze, by był wykonany przez nas. Zapewniam was jako osoba od lat praktykująca rękodzieło, że samodzielnie przerobiony czy wykonany przedmiot daje znacznie większą satysfakcję niż kupiony w sieciówce.
Nic się nie zmarnuje Osoby zajmujące się upcyklingiem niekiedy wykorzystują nietypowe odpady do tworzenia doprawdy niebanalnych produktów. Ostatnio coraz więcej zarządców obiektów kulturalnych oraz organizatorów wydarzeń zaczyna interesować się upcyklingiem i zamiast wyrzucać materiały promocyjne, na nowo wytwarzają z nich produkty, które można nabyć. Takim przykładem jest Zamek Królewski w Warszawie. Banery informujące o wydarzeniach, takich jak wystawy i koncerty, zamiast trafić na śmieci, są przerabiane na plecaki, które można ku-
str / 27
Kwestia kreatywności
pić w zamkowym sklepiku z pamiątkami.
materiały niezbędne do tworzenia, tylko korzy-
Materiał jest trwały, odporny na warunki pogo-
stają z tego, co mają już pod ręką. Dla naby-
dowe, designerski, a do tego jedyny w swoim
wających takie produkty istotne może stać się
rodzaju. Nie zdarzy się, że ktoś będzie miał
poczucie, że w jakimś stopniu odciążyli plane-
ten sam kawałek baneru w tym samym miej-
tę od zanieczyszczeń. Dodatkowo przeważnie
scu na plecaku. Wiele festiwali muzycznych
środki ze sprzedaży przekazywane są w pew-
i filmowych tworzy tego typu akcesoria, które
nym procencie na cele wspierające ochronę
rozchodzą się jak ciepłe bułeczki.
środowiska. Kupujący u niezależnych twórców zyskują pewność, że nie przyczyniają się do wzrostu popytu na produkty proponowane
Dla każdego coś dobrego Co jest zachęcającego w upcyklingu? Dla twórców chociażby to, że nie płacą za kosztowne
przez sklepy sieciowe, które oferują często towary wyprodukowane z rażącą szkodą dla środowiska naturalnego.
str / 28
Kwestia kreatywności
Upcykling to zdecydowanie ruch łączący w so-
Zachęcam was do szukania inspiracji w inter-
bie wiele praktyk rękodzielniczych – szycie,
necie, z pewnością na Instagramie czy Pinte-
klejenie, wycinanie, malowanie, wykrawanie.
reście znajdują się projekty zarówno dla po-
Każdy może odnaleźć w nim to, w czym czuje
czątkujących, jak i zaawansowanych osób. Kto
się najlepiej. A materiały? Tylko się rozejrzyj
wie,
po swoim otoczeniu. Są na wyciągnięcie ręki!
„nieoszlifowany diament”, który dzięki twojej
Z nudnego taboretu możesz zrobić jedyne
przeróbce dostanie drugie życie.
w swoim rodzaju siedzisko. Z pustych słoików po sosie pomidorowym może powstać niezwykła instalacja świetlna.
str / 29
może
wśród
odpadów
odnajdziesz
Z
str / 30
JUÅ» NIE
ZIELONO MI
str / 31
Kwestia kreatywności
redaktor
Anna Sydorczak
Ostatnio na fanpage’u znanego magazynu przeczytałam artykuł o tym, jak ludzie w Tajlandii radzą sobie z tym, że supermarkety w całym kraju wycofały dystrybucję foliowych toreb. Otóż oni nie korzystają z tak bardzo nam znanych i modnych ostatnimi czasy toreb bawełnianych (źródło podaje, że nawet na to nie wpadli).
W co więc swoje zakupy pakują Tajlandczycy? W taczki. Tak jest. W TACZKI. Ale nie tylko w to
Podczas gdy na Polskę nakłada się kolejne
– zabierają ze sobą wiadra, garnki, sitka do
kary za nadprogramową emisję dwutlenku wę-
połowu ryb, koszyki wiklinowe, kosze na bieli-
gla, w Chinach otwiera się nowe kopalnie wę-
znę, plastikowe palety i – moje ulubione – po-
glowe. Kiedy u nas trąbi się zewsząd i pyta:
dróżne walizki na kółkach.
„jaki zostawiłeś po sobie ślad węglowy w 2019 roku” i wyklucza osoby z kręgu znajo-
Te ostatnie to żadna nowość, takie same
mych po dodaniu zdjęcia z napojem w towa-
praktyki widziałam w ubiegłym roku stosowa-
rzystwie plastikowej słomki, w Stanach Zjed-
ne przez lokalną aktywistkę zero waste w jed-
noczonych obrane mandarynki, marchewki
nym z supermarketów w Krakowie. Dziewczy-
i pomarańcze spoczywają dumnie na półce
na przyszła z walizką na uczelnię, a po zaję-
sklepu podwójnie zapakowane w dwa rodzaje
ciach, jak gdyby nigdy nic, weszła do sklepu,
folii. Wybaczcie ten sarkazm, ale dla mnie
przy kasie otworzyła walizkę i zaczęła pako-
ktoś tu ewidentnie powinien się zastanowić
wać swoje zakupy. Scena nie tylko mnie wyda-
nad polityką produkcji plastiku, a przede
ła się nieco dziwna. Może dlatego, że widzia-
wszystkim nad polityką marketingu uświada-
łam coś takiego po raz pierwszy.
miającego.
str / 32
Kwestia kreatywności
Stosunkowo niedawno temu paliła się Austra-
tów migdałowca. Pszczelarze alarmują, że już
lia. Gdzie są teraz te osoby, które udostępniały
około 5 miliardów tych owadów zginęło wła-
zdjęcia z podpisem: Pray for Australia? Czy
śnie przez te środki.
zrobiły coś oprócz tego? Wiele gwiazd przekazało miliony dolarów, by wesprzeć kontynent,
Globalne ocieplenie jest więc bardziej złożone,
ale czy to właśnie pieniądze są lekiem na całe
niż nam się wydaje. Co gorsza, nie da się go w
zło? Globalne ocieplenie nie wzięło się znikąd,
tej chwili zatrzymać. Jako jedyne wyjście widzę
ani nie jest zjawiskiem nagłym. Wpłynęły na
tu tylko i wyłącznie skupienie się na zmianie –
nie zaniedbania wielu pokoleń: katastrofy eko-
- szczególnie dotyczącej siebie samego. Zanim
logiczne, eksplozje, ale także spaliny emitowa-
nazwiesz kogoś plastikowym barbarzyńcą, po-
ne do otoczenia czy nieszczęsne używanie
myśl o sobie i o tym, co ty właściwie robisz dla
śmieci na opał. Mówi się o tym, ile hektolitrów
środowiska. Myślę, że gdyby każdy zajął się
wody zużywa się przy przetwórstwie mleka kro-
swoim codziennym dbaniem o Ziemię, to byłby
wiego, ale ile ton pestycydów używają produ-
to już ogromny krok w stronę dobrego.
cenci mleka migdałowego już nie. Nie chodzi tu nawet o same chemikalia, co o pszczoły,
To co, idziemy po tę bawełnianą torbę na za-
które masowo giną podczas zapylania kwia-
kupy, czy nie?
str / 33
Poezja z rec
str / 34
cyklingu
str / 35
Kwestia kreatywności
redaktor
Krzysztof Andrulonis
Hasło „recykling” kojarzy nam się przede wszystkim z kolorowymi śmietnikami, w których segregujemy odpady, być może też z produktami powstającymi na skutek przetworzenia tego, co wcześniej odrzuciliśmy jako resztki. Co ciekawe, podobną metodę twórczą – nadawania życia na nowo niepotrzebnym z pozoru ułamkom całości – może z powodzeniem zastosować poezja.
Technika recyklingu pośród rodzimych poetów
Kilka słów z biografii
kojarzona jest przede wszystkim z jednym nazwiskiem – Tadeusza Różewicza. Był prekursorem tej metody w PRL, traktował ją jako nowatorski eksperyment dostosowany do świata, który utracił osie orientacji aksjologicznej – dla autora było to doświadczenie przejmujące, o czym pisał w słynnym poemacie Spadanie: człowiek współczesny spada we wszystkich kierunkach równocześnie w dół w górę na boki na kształt róży wiatrów
Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku, a zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu. Różewicz pisał i wykazywał zainteresowanie literackie już od wczesnego dzieciństwa. Pierwsze publikacje pojawiły się jeszcze przed wojną, m.in. w „Czerwonych Tatrach”, młodzieżowym piśmie lewicy piłsudczykowskiej. W pierwszych latach okupacji pracuje w Zarządzie Miejskim w Radomsku, a następnie jako robotnik w stolarni Fabryki Mebli Giętych.
str / 36
Kwestia kreatywności
Starszy brat Janusz wciąga go do konspiracji.
zapisuje się na studia na Uniwersytecie Jagiel-
Po ukończeniu półrocznego kursu, jako kapral
lońskim, wybierając historię sztuki. Studiów
podchorąży „Satyr”, zostaje członkiem oddzia-
nie kończy.
łu partyzanckiego AK dowodzonego przez „Zbigniewa”, legendarnego „Warszyca”, zasłużonego dowódcy w okresie kampanii wrze-
Początek działalności
śniowej. W konspiracji poznaje swą przyszłą
artystycznej
żonę, łączniczkę Wiesławę Kozłowską. Pełni funkcję podoficera kulturalno-oświatowego, tworzy
czasopismo
„Głos
z
Krzaka”,
„publikowane” na tablicy wiszącej na drzewie. W 1944 roku ukazuje się pierwsza jego książka: wydane na powielaczu w nakładzie 100 egz. Echa leśne. W 1945 roku zdaje maturę i
Za właściwy debiut literacki Różewicza uznaje się tomik Niepokój z 1947 roku. Publikacja zwróciła uwagę publiczności na młodego autora – po latach krytyk literatury Piotr Kuncewicz porówna znaczenie tego tomu do Ballad i romansów Mickiewicza. Różewicz zamieszkuje w tym czasie w słynnej krakowskiej kamienicy
str / 37
Kwestia kreatywności
str / 38
Kwestia kreatywności
literatów przy ul. Krupniczej 22 (jeśli chcesz
współpracy z Filipowiczem lub swoim młod-
się o niej dowiedzieć więcej, sięgnij do „Outro”
szym bratem Stanisławem scenariusze do
nr 293 z listopada 2018 r. – strona 16). Zbli-
dziewięciu filmów, a reżyserem wszystkich bę-
ża się do grona malarzy i plastyków znanych
dzie ten ostatni.
jako druga Grupa Krakowska. Nawiązuje znajomość z wybitnym poetą awangardowym Julianem Przybosiem oraz z Leopoldem Staffem.
Różewicz-dramaturg
W 1948 roku poznał również Czesława Miło-
W 1960 roku czasopismo „Dialog” w swoim
sza.
drugim numerze opublikowało pierwszy dra-
W latach 50., tj. w okresie stalinizmu, Róże-
mat Różewicza – Kartotekę. 25 marca 1960
wicz nadal pisał i publikował nowe utwory.
roku ma miejsce prapremiera sztuki w Teatrze
Stopień, w jakim wpisywały się one w obowią-
Dramatycznym w Warszawie. Początkowo
zującą wówczas doktrynę socrealizmu, pozo-
z powodu nowatorstwa spektakl spotkał się
staje przedmiotem sporów. Z jednej strony
z mieszanymi uczuciami odbiorców, dziś ucho-
sam Różewicz zawsze podkreślał swoją nieza-
dzi za jeden z klasycznych dramatów literatury
leżność od ówczesnej obowiązującej warstwy
XX
światopoglądowej, a z drugiej strony wiele
w „Dialogu”, ukazuje się Kartoteka rozrzuco-
utworów napisanych w tym czasie pomijał w
na, a w 1997 zostaje wydrukowane łączne wy-
wydawanych później zbiorach. Równocześnie
danie obydwu dramatów. Między datami po-
jednak wiele twórczości z tamtego okresu mi-
wstania Kartotek zamyka się twórczość Róże-
mo wszystko zachował i wielokrotnie wzna-
wicza-dramaturga. Tak pisze o tym polu aktyw-
wiał.
ności Różewicza jego uznany badacz, Andrzej
W 1956 roku wychodzi tom Poemat otwarty, który uważany jest za ostateczne zerwanie Różewicza z socrealizmem. W 1957 roku umiera jego matka, co zostało później uwiecznione w tomiku Matka odchodzi. W tym samym roku odbywa się premiera filmu Trzy kobiety, do którego scenariusz współtworzył z Kornelem Filipowiczem. Do roku 1973 napisze we
wieku.
W
1994
roku,
ponownie
Skrendo: W ciągu niemal trzydziestu lat dzielących obie „Kartoteki” pisarz tworzy wiele znakomitych sztuk, m.in. dwie osnute wokół biografii najważniejszego dlań twórcy z kręgu literatury „Odejście
powszechnej Głodomora”
–
Franza
Kafki:
(1976)
oraz
„Pułapkę” (1982). Za arcydzieło uchodzi „Do piachu” (1979), sztuka oparta na motywach
str / 39
Kwestia kreatywności
str / 40
Kwestia kreatywności
biograficznych z czasów partyzantki, bardzo
mentu aż do śmierci publikuje bardzo wiele,
źle odebrana przez środowiska kombatanckie.
w tym nagrodzony Nagrodą Literacką Nike to-
Skandal wywoła również „Białe małżeń-
mik Matka odchodzi (1999). Jednocześnie
stwo” (1974), dramat rozgrywający się w sce-
autor stara się nie wychylać spoza swych dzieł
nerii fin de siècle’u, nasycony symbolami psy-
– unika spotkań otwartych, nie lubi komento-
choanalitycznymi (spotka się z potępieniem
wania własnych utworów.
samego prymasa Stefana Wyszyńskiego).
To wszystko, w połączeniu z wysoką jakością
W 1970 roku wychodzi najważniejsza Różewi-
powstających utworów, wywołuje lawinowy
czowska proza, mikropowieść Śmierć w sta-
wzrost popularności Różewicza pośród kryty-
rych dekoracjach. W tym samym roku pisarz
ków literatury, co doprowadza do powstania
rozpoczyna współpracę z wrocławskim maga-
oddzielnej dziedziny badań, którą można okre-
zynem kulturalno-społecznym „Odra”, gdzie
ślić jako „różewiczologia”. Coraz częściej jest
prowadzi
„Margines,
też tłumaczony na języki obce. Pozostawił po
ale…” (1968–1976). W latach 80. i na po-
sobie krótki testament, w którym m.in. zaży-
czątku 90. poeta przechodzi najpierw spowol-
czył sobie, aby jego miejsce wiecznego spo-
nienie, a następnie kryzys twórczy. Skrendo
czynku znajdowało się przy ewangelicko-
charakteryzuje go następująco: Spowodowany
augsburskiej świątyni Wang w Karpaczu.
stałą
rubrykę
był on – jak się zdaje – zarówno przez czynniki zewnętrzne, polityczne zwłaszcza (pisarz sytuował siebie poza oficjalną polityką kultu-
Metoda twórcza
ralną partii, a także rodzącym się opozycyj-
Wiersze Różewicza nie mają nigdy ostatecznej
nym życiem literackim), jak i wewnętrzne: naj-
wersji,
ważniejszym tematem Różewicza staje się
i „właściwego” miejsca w dorobku poety. Mi-
milczenie poety pojęte jako konsekwencja
grują między poszczególnymi tomikami, wystę-
przekonania o śmierci sztuki.
pują w wielu różnych wersjach, pojawiają się i
końcowej
redakcji,
definitywnego
znikają w kolejnych wydaniach tych samych tomików. Za poetą metodę tę można określić
Powrót z krainy milczenia
jako metodę recyklingu. Wiersze przerabiane
Różewicz wraca do obiegu literackiego wraz
w ten sposób wymagają szczególnego mecha-
z tomem Płaskorzeźba (1991) i od tego mo-
nizmu interpretacyjnego, który Skrendo cha-
str / 41
Kwestia kreatywności
rakteryzuje następująco: odniesienie wiersza
niejszy Zawsze fragment – recykling zawiera-
do samego siebie, jest on bowiem swego ro-
jący utwory zmienione, ale również przedruko-
dzaju serią kopii bez oryginału; odniesienie do
wane w tej samej formie, jak i zaczerpnięte
kontekstu narzucanego przez tom, w którym
z innego, nieodległego czasowo zbioru Płasko-
wiersz się znajduje (inne sąsiedztwo); odnie-
rzeźby, wydanego w 1991 roku.
sienie do przekładu; odniesienie do malar-
Z tendencji Różewicza do recyclingu wzięła się
stwa; odniesienie do biografii Różewicza itd.
również reportażowość, felietonowość, dyskur-
Najczęściej przywoływanym, bo wprost wspo-
sywność jego długich poematów, które pozor-
mnianym w tytułach, przykładem zastosowa-
nie stanowiły złamanie zasady „minimum
nia omówionej wyżej techniki twórczej były to-
słów”, choć sam autor tego w ten sposób nie
my Zawsze fragment (1996) i o dwa lata póź-
odczuwał. Uważał jedynie, że nie istnieje jed-
str / 42
Kwestia kreatywności
na powszechnie obowiązująca miara słowa
– jednym z najdawniejszych przykładów może
poetyckiego – szczególnie dziś, gdy w świecie
być choćby Jan Kochanowski i pieśń II, 14
człowieka panuje chaos i bezład. Jak pisze
z Ksiąg wtórych o incipicie [„Wy, którzy Pospo-
Skrendo:
kariera
litą Rzeczą władacie”], którą poeta wykorzy-
„śmietnika” w jego twórczości: ostatecznie
stał również jako pieśń chóru w Odprawie po-
stał się on metaforą współczesnego świata
słów greckich. Ponadto wspomnieć można
informacji i rozrywki multimedialnej.
o historii wędrówek popularnych motywów
Oczywiście Różewicz nie był jedynym poetą
między utworami czy wykorzystywaniu frag-
stosującym technikę recyklingu. W podobny
mentów mistrzów przez autorów pośledniej-
sposób można by intepretować wszelkie mają-
szych – taką „karierę” robiły w XVII wieku cho-
ce miejsce w dziejach literatury sytuacje wielo-
ciażby Treny. Można by rzec ostatecznie, że
krotnego wykorzystywania przez autora tego
każda postać intertekstualności to pewna for-
samego fragmentu liryki w różnych sytuacjach
ma recyklingu, a to otwiera szerokie pole do
Stąd
[…]
niezwykła
poszukiwań.
str / 43
Po kolejne wydanie Outro Przybywaj juĹź 1 marca!
str / 44